Πρὸς Τίτον

List do Tytusa napisał św. Paweł w czasie podróży na Wschód, po uwolnieniu z pierwszego uwięzienia rzymskiego, prawdopodobnie zimą r. 65/66. Miejsce napisania listu trudno dokładnie oznaczyć. Może wchodzić w rachubę Macedonia, Korynt lub Nikopolis. Osoba adresata jest nam znana tylko z listów św. Pawła. Dzieje Apostolskie nic o tym Tytusie nie wspominają. Był on chrześcijaninem nawróconym z pogaństwa (Ga 2.1nn) przez samego św. Pawła. Apostoł Narodów wziął go ze sobą z Antiochii na sobór apostolski do Jerozolimy, by go tam przedstawić jako wzór niezłomnego w wierze, nienagannego pod względem obyczajów chrześcijanina, nawróconego z pogaństwa. Mimo nacisku ze strony judeochrześcijańskich ekstremistów nie pozwolił go obrzezać. Tytus oddał później św. Pawłowi nader cenne usługi. Współpracował z nim w Efezie w czasie trzeciej podróży misyjnej, był posłem Apostoła do Koryntu, gdzie przekazał surowe pismo Pawła (2 Kor 2.3nn; 2 Kor 7.6nn) i załatwił pomyślnie zawikłane sprawy w tej gminie. Spotkał się później z Apostołem w Macedonii i złożył mu wyczerpujące sprawozdanie. Relacja Tytusa stała się okazją powstania 2 Kor, który Tytus znowu osobiście doręczył adresatom. Potem spotykamy Tytusa w czasie podróży św. Pawła na Wschód po wyjściu z pierwszego uwięzienia rzymskiego. Apostoł założył gminę chrześcijańską na Krecie i jako swego zastępcę zostawił na niej Tytusa, by dokończył rozpoczętego dzieła (Tt 1.5). Wkrótce potem napisał do niego list pasterski, w którym podaje mu wskazówki dotyczące organizacji i sprawowania władzy w gminie, po czym odwołuje go i wzywa do siebie, do Nikopolis. List jest krótki, bardzo podobny do 1 Tm, tylko bardziej zwięzły i mniej serdeczny. Oddawcami listu byli prawdopodobnie wymienieni w Tt 3.13: Zenas, były uczony w Prawie, i Apollos, znany współpracownik św. Pawła w Koryncie.

1

Pozdrowienie
Wyjątkowo długi adres wymienia nadawcę listu, jego adresata, a przy sposobności, w streszczeniu, podaje całą naukę o zbawczym dziele Boga, dokonanym przez Jezusa Chrystusa. Nadawcą listu jest Paweł, który nazywa się tu sługą Boga i apostołem Jezusa Chrystusa. Taka uroczysta prezentacja świadczy o tym, że list, choć formalnie skierowany tylko do Tytusa, w rzeczywistości miał być czytany - przynajmniej takie było życzenie Apostoła - przez wszystkich wiernych na Krecie, najprawdopodobniej podczas jakiegoś zebrania liturgicznego. Przy tej okazji o Boskim posłannictwie Pawła mieli się dowiedzieć także ci, co głosili na Krecie błędne nauki. Określenie "sługa" nie posiada w świecie chrześcijańskim tego znaczenia poniżająco-pejoratywnego, jakie miał ten termin w środowisku pogańskim, nawet gdy chodziło o posługiwanie bogom. Przeciwnie, Paweł jest dumny z tego, że może być sługą Boga, tak jak Abraham, Mojżesz, Dawid, Izajasz i wielu innych wielkich, żeby nie powiedzieć, wręcz opatrznościowych mężów w dziejach Izraela (por. Iz 20.3; Am 3.7; Jr 44.4; Dn 9.10). Jako sługa Boży, jest Paweł równocześnie pełnomocnym wysłannikiem Jezusa Chrystusa. Przypominają się tu mimo woli słowa Chrystusa: Jk Ojciec Mnie posłał, tak i Ja was posyłam (J 20.21). Tak więc Tytus cieszy się na Krecie pełnią powagi Pawła, lecz Paweł jest wysłannikiem Chrystusa, a Chrystus - Boga Ojca. Paweł został posłany po to, żeby szerzyć wiarę wśród wybranych Bożych i prowadzić ich do poznania prawdy, która skłania człowieka do pobożnego życia. Nazywając wiernych wybranymi, być może świadomie, nawiązuje Paweł do starotestamentalnej idei wybraństwa całego Izraela historycznego, który niejednokrotnie jest uważany za typ Izraela wedle ducha. Zresztą wybranymi okażą się słuchacze w pełni dopiero wtedy, kiedy odniosą się pozytywnie do Bożej inicjatywy wybrania.
Παῦλος δοῦλος θεοῦ, ἀπόστολος δὲ Ἰησοῦ Χριστοῦ κατὰ πίστιν ἐκλεκτῶν θεοῦ καὶ ἐπίγνωσιν ἀληθείας τῆς κατ᾽ εὐσέβειαν	Paulus servus Dei, Apostolus autem Jesu Christi secundum fidem electorum Dei, et agnitionem veritatis, quæ secundum pietatem est	Paweł, niewolnik Boga, wysłannik* zaś Jezusa Pomazańca** co do wiary wybranych Boga i uznania prawdy, (tej) co do nabożności, * Lub: "apostoł". ** Tu znaczenie etymologiczne, normalnie już jak imię własne: "Chrystus". Przypis ten dotyczy takie pozostałych miejsc tej księgi, w których powyższe słowo występuje.
ἐπ᾽ ἐλπίδι ζωῆς αἰωνίου, ἣν ἐπηγγείλατο ὁ ἀψευδὴς θεὸς πρὸ χρόνων αἰωνίων,	in spem vitæ æternæ, quam promisit qui non mentitur, Deus, ante tempora sæcularia:	z powodu nadziei życia wiecznego, które obiecał niekłamliwy Bóg przed czasami wiecznymi,
ἐφανέρωσεν δὲ καιροῖς ἰδίοις τὸν λόγον αὐτοῦ ἐν κηρύγματι, ὃ ἐπιστεύθην ἐγὼ κατ᾽ ἐπιταγὴν τοῦ σωτῆρος ἡμῶν θεοῦ,	manifestavit autem temporibus suis verbum suum in prædicatione, quæ credita est mihi secundum præceptum Salvatoris nostri Dei:	uczynił widocznym zaś porom własnym* słowo Jego** przez ogłaszanie, które otrzymałem powierzone ja według rozkazu Zbawiciela naszego, Boga, * Sens: objawił w czasie odpowiednim. ** Sens: swoje.
Τίτῳ γνησίῳ τέκνῳ κατὰ κοινὴν πίστιν, χάρις καὶ εἰρήνη ἀπὸ θεοῦ πατρὸς καὶ Χριστοῦ Ἰησοῦ τοῦ σωτῆρος ἡμῶν.	Tito dilecto filio secundum communem fidem, gratia, et pax a Deo Patre, et Christo Jesu Salvatore nostro.	Tytusowi, prawowitemu synowi co do wspólnej wiary: łaska i pokój* od Boga. Ojca. i Pomazańca Jezusa, Zbawiciela naszego. * Inne lekcje zamiast "łaska i pokój": "łaska, pokój"; "łaska wam i pokój"; "łaska, litość, pokój"; "łaska, litość i pokój"; "pokój ci i łaska"; pokój ci, i łaska, i litość".
Zadanie Tytusa na Krecie
Τούτου χάριν ἀπέλιπόν σε ἐν Κρήτῃ, ἵνα τὰ λείποντα ἐπιδιορθώσῃ καὶ καταστήσῃς κατὰ πόλιν πρεσβυτέρους, ὡς ἐγώ σοι διεταξάμην,	Hujus rei gratia reliqui te Cretæ, ut ea quæ desunt, corrigas, et constituas per civitates presbyteros, sicut et ego disposui tibi,	Tego gwoli* pozostawiłem cię na Krecie, aby pozostające później wyprostowałbyś i ustanowiłbyś według miasta* starszych, jak ja ci rozporządziłem, * "Tego gwoli" - składniej: "Gwoli tego". Z domyślnym: sprawy. * "według miasta" - sens: w każdym mieście.
εἴ τίς ἐστιν ἀνέγκλητος, μιᾶς γυναικὸς ἀνήρ, τέκνα ἔχων πιστά, μὴ ἐν κατηγορίᾳ ἀσωτίας ἢ ἀνυπότακτα.	si quis sine crimine est, unius uxoris vir, filios habens fideles, non in accusatione luxuriæ, aut non subditos.	jeśli ktoś jest nieobwiniony, jednej kobiety mąż, dzieci mający wierzące, nie w oskarżeniu (o) rozwiązłość lub niepodporządkowane*. Ściślej według etymologii, taki. którego nie można o nic obwinić. Lub: "wierne". * Prawdopodobnie o rozpasaniu w szerokim znaczeniu. **** Sens: nieposłuszne, niezdyscyplinowane.
δεῖ γὰρ τὸν ἐπίσκοπον ἀνέγκλητον εἶναι ὡς θεοῦ οἰκονόμον, μὴ αὐθάδη, μὴ ὀργίλον, μὴ πάροινον, μὴ πλήκτην, μὴ αἰσχροκερδῆ,	Oportet enim episcopum sine crimine esse, sicut Dei dispensatorem: non superbum, non iracundum, non vinolentum, non percussorem, non turpis lucri cupidum:	Trzeba bowiem, (by) doglądający* nieobwinionym być* jako**** Boga szafarz, nie zarozumiałym, nie gniewliwym, nie opojem, nie awanturnikiem, nie szukającym haniebnego zysku, * Temu wyrazowi nadano znaczenie "biskup". W Nowym Testamencie jest to termin techniczny dla przełożonego gminy, ustalonego przez apostołów, podobnie jak rzeczownik "starszy". Ściślej według etymologii, taki, którego nie można o nic obwinić. * Składniej: "by dozorujący był nieobwiniony". **** Prawdopodobnie sens przyczynowy: "jako że jest Boga szafarzem".
ἀλλὰ φιλόξενον φιλάγαθον σώφρονα δίκαιον ὅσιον ἐγκρατῆ,	sed hospitalem, benignum, sobrium, justum, sanctum, continentem,	ale gościnnym, kochającym dobro, rozsądnym, sprawiedliwym, świątobliwym, wstrzemięźliwym,
ἀντεχόμενον τοῦ κατὰ τὴν διδαχὴν πιστοῦ λόγου, ἵνα δυνατὸς ᾖ καὶ παρακαλεῖν ἐν τῇ διδασκαλίᾳ τῇ ὑγιαινούσῃ καὶ τοὺς ἀντιλέγοντας ἐλέγχειν.	amplectentem eum, qui secundum doctrinam est, fidelem sermonem: ut potens sit exhortari in doctrina sana, et eos qui contradicunt, arguere.	trzymającym przed sobą* (to) według nauki wierne słowo, aby mocny byłby i zachęcać przez nauczanie. (to) będące zdrowym, i mówiących przeciwko zawstydzać. * Sens metaforyczny. "Trzymać przed sobą", tzn. zawsze mieć przed swymi oczyma, patrzeć na to, rozważać to, za tym iść.
Εἰσὶν γὰρ πολλοὶ ἀνυπότακτοι, ματαιολόγοι καὶ φρεναπάται, μάλιστα οἱ ἐκ τῆς περιτομῆς,	Sunt enim multi etiam inobedientes, vaniloqui, et seductores: maxime qui de circumcisione sunt:	Są bowiem liczni [i]* niepodporządkowani, czczo mówiący i zwodziciele umysłów, najbardziej (ci) z obrzezania*, Inne lekcje zamiast "liczni i": "liczni": bez słów "Są bowiem liczni i niepodporządkowani, czczo mówiący i zwodziciele umysłów". ** Zamiast: obrzezanych.
οὓς δεῖ ἐπιστομίζειν, οἵτινες ὅλους οἴκους ἀνατρέπουσιν διδάσκοντες ἃ μὴ δεῖ αἰσχροῦ κέρδους χάριν.	quos oportet redargui: qui universas domos subvertunt, docentes quæ non oportet, turpis lucri gratia.	którym trzeba zamykać usta, którzy całe domy przewracają, nauczając, czego nie trzeba, haniebnego zysku gwoli. "haniebnego zysku gwoli" - składniej: "gwoli haniebnego zysku".
εἶπέν τις ἐξ αὐτῶν ἴδιος αὐτῶν προφήτης, Κρῆτες ἀεὶ ψεῦσται, κακὰ θηρία, γαστέρες ἀργαί.	Dixit quidam ex illis, proprius ipsorum propheta: Cretenses semper mendaces, malæ bestiæ, ventres pigri.	Powiedział ktoś z nich, własny ich prorok: "Kreteńczycy zawsze kłamcami, złymi zwierzętami, brzuchami bezczynnymi."
ἡ μαρτυρία αὕτη ἐστὶν ἀληθής. δι᾽ ἣν αἰτίαν ἔλεγχε αὐτοὺς ἀποτόμως, ἵνα ὑγιαίνωσιν ἐν τῇ πίστει,	Testimonium hoc verum est. Quam ob causam increpa illos dure, ut sani sint in fide,	Świadczenie to jest prawdziwe. Przez ten powód zawstydzaj* ich srogo, aby byliby zdrowi we wierze, * Możliwe też: "zbijaj", "doświadczaj", "karć".
μὴ προσέχοντες Ἰουδαϊκοῖς μύθοις καὶ ἐντολαῖς ἀνθρώπων ἀποστρεφομένων τὴν ἀλήθειαν.	non intendentes judaicis fabulis, et mandatis hominum, aversantium se a veritate.	nie zajmując się* judejskimi bajkami i przykazaniami ludzi odwracającymi od siebie** prawdę. * Lub: "lgnąc do". ** Lub: "odwracającymi się od".
πάντα καθαρὰ τοῖς καθαροῖς· τοῖς δὲ μεμιαμμένοις καὶ ἀπίστοις οὐδὲν καθαρόν, ἀλλὰ μεμίανται αὐτῶν καὶ ὁ νοῦς καὶ ἡ συνείδησις.	Omnia munda mundis: coinquinatis autem et infidelibus, nihil est mundum, sed inquinatæ sunt eorum et mens et conscientia.	Wszystko czyste dla czystych: zaś dla skalanych i niewierzących nic czystym, ale są skalane ich i myśl, i sumienie.
θεὸν ὁμολογοῦσιν εἰδέναι, τοῖς δὲ ἔργοις ἀρνοῦνται, βδελυκτοὶ ὄντες καὶ ἀπειθεῖς καὶ πρὸς πᾶν ἔργον ἀγαθὸν ἀδόκιμοι.	Confitentur se nosse Deum, factis autem negant: cum sint abominati, et incredibiles, et ad omne opus bonum reprobi.	Boga przyznają (że) znać, zaś czynami odrzucają, budzącymi wstręt będąc, i nieuległymi, i do każdego dzieła dobrego niezdatnymi. "Boga przyznają, że znać" - składniej: "Przyznają, że znają Boga".

2

Wskazówki dla różnych grup
Σὺ δὲ λάλει ἃ πρέπει τῇ ὑγιαινούσῃ διδασκαλίᾳ.	Tu autem loquere quæ decent sanam doctrinam:	Ty zaś mów, co przystoi będącemu zdrowym nauczaniu.
Apostoł wchodzi coraz bardziej w szczegóły. Po wydaniu polecenia ustanowienia starszych i biskupów i przestrzeżeniu przed niebezpieczeństwem błędnych nauk, z kolei udziela praktycznych pouczeń, jak należy traktować w pracy duszpasterskiej poszczególne kategorie wiernych, przedstawiając im zawsze tylko zdrową naukę. Zdrową nauką zaś - już w listach do Tymoteusza (1Tm 1.10; 2Tm 4.3; 1Tm 6.3; 2Tm 1.13) - nazywa Apostoł Ewangelię, ponieważ uległość jej nakazom zapewnia pełnię nadprzyrodzonego zdrowia, broniąc równocześnie przed schorzeniami, których objawami są ludzkie grzechy. Na pierwszym miejscu wymienia autor listu postulaty dotyczące mężczyzn starszych: powinni być ludźmi trzeźwymi, statecznymi, roztropnymi, odznaczać się wypróbowaną wiarą, miłością i cierpliwością. Może szczególnie tymi trzema na końcu wymienionymi cnotami powinni się wyróżniać w wielkiej rodzinie wyznawców Chrystusa starsi, doświadczeni mężczyźni, tak by można było stawiać ich za wzór młodszym.
πρεσβύτας νηφαλίους εἶναι, σεμνούς, σώφρονας, ὑγιαίνοντας τῇ πίστει, τῇ ἀγάπῃ, τῇ ὑπομονῇ·	senes ut sobrii sint, pudici, prudentes, sani in fide, in dilectione, in patientia:	Starcy trzeźwymi być, szanownymi, rozsądnymi, będący zdrowymi* (we) wierze, miłości, wytrwałości. * "Starcy trzeźwymi być, szanownymi, rozsądnymi, będący zdrowymi" - składniej: "Starcy niech będą trzeźwi, szanowni, rozsądni, będący zdrowi".
πρεσβύτιδας ὡσαύτως ἐν καταστήματι ἱεροπρεπεῖς, μὴ διαβόλους μὴ οἴνῳ πολλῷ δεδουλωμένας, καλοδιδασκάλους,	anus similiter in habitu sancto, non criminatrices, non multo vino servientes, bene docentes:	Staruszki* tak samo w zachowywaniu się godne świętości, nie oszczercze ani winu licznemu dawszy się uczynić niewolnicami, nauczające piękna, "Staruszki" - jest to przekład spieszczony, ale "stare" byłoby zbyt wulgarne. Lub: "przewrotne". * "Staruszki (…) godne świętości, nie oszczercze ani winu licznemu dawszy się uczynić niewolnicami, nauczające piękna" - składniej: "Niech staruszki (…) będą godne świętości, nie oszczercze ani winu licznemu dawszy się uczynić niewolnicami, nauczające piękna." "Piękno" - tu o pięknie etycznym.
ἵνα σωφρονίζωσιν τὰς νέας φιλάνδρους εἶναι, φιλοτέκνους	ut prudentiam doceant adolescentulas, ut viros suos ament, filios suos diligant,	aby uczyłyby rozsądku (te) młode, (by) kochającymi mężów być, kochającymi dzieci, Jest to dopełnienie bliższe po "uczyłyby rozsądku".
σώφρονας ἁγνὰς οἰκουργοὺς ἀγαθάς, ὑποτασσομένας τοῖς ἰδίοις ἀνδράσιν, ἵνα μὴ ὁ λόγος τοῦ θεοῦ βλασφημῆται.	prudentes, castas, sobrias, domus curam habentes, benignas, subditas viris suis, ut non blasphemetur verbum Dei.	rozsądnymi, nieskalanymi, pracownicami domu dobrymi, podporządkowującymi się* swoim mężom, aby nie słowo Boga byłoby spotwarzane. * "by kochającymi mężów być, kochającymi dzieci, rozsądnymi, nieskalanymi, pracownicami domu dobrymi, podporządkowującymi się" - składniej: "aby uczyły rozsądku te młode, by były kochającymi mężów, kochającymi dzieci, rozsądnymi, nieskalanymi, dobrymi pracownicami domu, podporządkowującymi się".
τοὺς νεωτέρους ὡσαύτως παρακάλει σωφρονεῖν	Juvenes similiter hortare ut sobrii sint.	Młodszych tak samo zachęcaj, (by) zachowywać rozsądek; Składniej: "by zachowywali rozsądek".
περὶ πάντα, σεαυτὸν παρεχόμενος τύπον καλῶν ἔργων, ἐν τῇ διδασκαλίᾳ ἀφθορίαν, σεμνότητα,	In omnibus teipsum præbe exemplum bonorum operum, in doctrina, in integritate, in gravitate,	nade wszystko ciebie samego podając (jako) wzór pięknych* czynów, w nauczaniu nieskażoność, szanowność, * Sens: dobrych.
λόγον ὑγιῆ ἀκατάγνωστον, ἵνα ὁ ἐξ ἐναντίας ἐντραπῇ μηδὲν ἔχων λέγειν περὶ ἡμῶν φαῦλον.	verbum sanum, irreprehensibile: ut is qui ex adverso est, vereatur, nihil habens malum dicere de nobis.	słowo zdrowe, niemożliwe do obwinienia, aby (ten) z przeciwnej* zawstydziłby się nic (nie) mając, (by) mówić o nas złego. * Sens: z przeciwników Kościoła.
δούλους ἰδίοις δεσπόταις ὑποτάσσεσθαι ἐν πᾶσιν, εὐαρέστους εἶναι, μὴ ἀντιλέγοντας,	Servos dominis suis subditos esse, in omnibus placentes, non contradicentes,	Niewolnicy własnym panom podporządkowywać się we wszystkim, bardzo podobający się być, nie mówiący przeciwko,
μὴ νοσφιζομένους, ἀλλὰ πᾶσαν πίστιν ἐνδεικνυμένους ἀγαθήν, ἵνα τὴν διδασκαλίαν τὴν τοῦ σωτῆρος ἡμῶν θεοῦ κοσμῶσιν ἐν πᾶσιν.	non fraudantes, sed in omnibus fidem bonam ostendentes: ut doctrinam Salvatoris nostri Dei ornent in omnibus.	nie oddzielający sobie, ale całą wiarę wykazujący* (jako) dobrą, aby naukę Zbawiciela naszego, Boga, przystrajaliby we wszystkim. * "Niewolnicy własnym panom (…) całą wiarę wykazujący" - składniej: "Niech niewolnicy własnym panom podporządkowują się we wszystkim, niech będą bardzo podobającymi się, nie mówiącymi przeciwko, nie oddzielającymi siebie, ale całą wiarę wykazującymi".
Ἐπεφάνη γὰρ ἡ χάρις τοῦ θεοῦ σωτήριος πᾶσιν ἀνθρώποις	Apparuit enim gratia Dei Salvatoris nostri omnibus hominibus,	Pokazała się bowiem łaska Boga zbawienną (dla) wszystkich ludzi,
παιδεύουσα ἡμᾶς, ἵνα ἀρνησάμενοι τὴν ἀσέβειαν καὶ τὰς κοσμικὰς ἐπιθυμίας σωφρόνως καὶ δικαίως καὶ εὐσεβῶς ζήσωμεν ἐν τῷ νῦν αἰῶνι,	erudiens nos, ut abnegantes impietatem, et sæcularia desideria, sobrie, et juste, et pie vivamus in hoc sæculo,	wychowującą nas, aby odrzuciwszy bezbożność i światowe pożądania, rozsądnie. i sprawiedliwie, i nabożnie zaczęlibyśmy żyć w (tym) teraz wieku,
προσδεχόμενοι τὴν μακαρίαν ἐλπίδα καὶ ἐπιφάνειαν τῆς δόξης τοῦ μεγάλου θεοῦ καὶ σωτῆρος ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ,	exspectantes beatam spem, et adventum gloriæ magni Dei, et Salvatoris nostri Jesu Christi:	czekając na szczęśliwą nadzieję* i pokazanie się chwały wielkiego Boga i Zbawiciela naszego, Jezusa Pomazańca, * Tu o przedmiocie nadziei.
ὃς ἔδωκεν ἑαυτὸν ὑπὲρ ἡμῶν, ἵνα λυτρώσηται ἡμᾶς ἀπὸ πάσης ἀνομίας καὶ καθαρίσῃ ἑαυτῷ λαὸν περιούσιον, ζηλωτὴν καλῶν ἔργων.	qui dedit semetipsum pro nobis, ut nos redimeret ab omni iniquitate, et mundaret sibi populum acceptabilem, sectatorem bonorum operum.	który dał siebie samego za nas, aby odkupiłby sobie nas z całego bezprawia i oczyściłby sobie samemu lud wybrany, fanatyka* pięknych** dzieł. * Przekład tutaj zbyt ekspresywny. Lepiej: "gorliwca". ** Sens: dobrych.
Ταῦτα λάλει καὶ παρακάλει καὶ ἔλεγχε μετὰ πάσης ἐπιταγῆς· μηδείς σου περιφρονείτω.	Hæc loquere, et exhortare, et argue cum omni imperio. Nemo te contemnat.	Tak* mów, i zachęcaj, i zawstydzaj z każdym rozkazem; nikt tobą niech gardzi. * Możliwe też: "Te (rzeczy)".

3

O czynieniu dobra
Ὑπομίμνῃσκε αὐτοὺς ἀρχαῖς ἐξουσίαις ὑποτάσσεσθαι, πειθαρχεῖν, πρὸς πᾶν ἔργον ἀγαθὸν ἑτοίμους εἶναι,	Admone illos principibus, et potestatibus subditos esse, dicto obedire, ad omne opus bonum paratos esse:	Przypominaj im, (by) panowaniom, władzom podporządkowywać się, słuchać władzy, do każdego dzieła dobrego gotowymi być, Sens: panującym. Inna lekcja zamiast "panowaniom": "panowaniom i".
μηδένα βλασφημεῖν, ἀμάχους εἶναι, ἐπιεικεῖς, πᾶσαν ἐνδεικνυμένους πραΰτητα πρὸς πάντας ἀνθρώπους.	neminem blasphemare, non litigiosos esse, sed modestos, omnem ostendentes mansuetudinem ad omnes homines.	(o) nikim krzywdząco mówić, niewojowniczymi być, życzliwymi, całą okazującymi* delikatność względem wszystkich ludzi. * "podporządkowywać się (…) okazującymi" - składniej: "by panowaniom, władzom podporządkowywali się, słuchali władzy, do każdego dzieła dobrego gotowymi byli, o nikim krzywdząco nie mówili, niewojowniczymi byli, życzliwymi, całą okazującymi delikatność".
Udzieliwszy - niekiedy dość szczegółowych - wskazań co do tego, jak należy troszczyć się po duszpastersku o niektóre kategorie wiernych - zupełnie pominięte milczeniem wdowy i dzieci - znów wraca Paweł do zasad duszpasterstwa ogólnego. Porządek we wspólnocie utrwali się tylko wtedy, gdy wierni będą szanować wolę swoich przełożonych, gdy będą im okazywać szacunek i wychodzić naprzeciw ich wszelkim inicjatywom. To pouczenie kieruje Paweł nie tyle do Tytusa, ile raczej do ogółu wiernych, lecz Tytus ma wiernym ten obowiązek uległości względem przełożonych przypominać. Nie jest wykluczone, że mianem przełożonych są tu objęte również władze cywilne. Wiadomo, że Paweł niejednokrotnie (zob. np. Rz 13.1-2) nakazywał chrześcijanom przyjmowanie postawy pełnej lojalności wobec tych władz.
Ἦμεν γάρ ποτε καὶ ἡμεῖς ἀνόητοι, ἀπειθεῖς, πλανώμενοι, δουλεύοντες ἐπιθυμίαις καὶ ἡδοναῖς ποικίλαις, ἐν κακίᾳ καὶ φθόνῳ διάγοντες, στυγητοί, μισοῦντες ἀλλήλους.	Eramus enim aliquando et nos insipientes, increduli, errantes, servientes desideriis, et voluptatibus variis, in malitia et invidia agentes, odibiles, odientes invicem.	Byliśmy bowiem kiedyś i my bezmyślni, nieulegli, błąkający się, służący pożądaniom i przyjemnościom rozmaitym, w złości i zawiści wiodąc (życie), budzący obrzydzenie, nienawidzący jedni drugich.
ὅτε δὲ ἡ χρηστότης καὶ ἡ φιλανθρωπία ἐπεφάνη τοῦ σωτῆρος ἡμῶν θεοῦ,	Cum autem benignitas et humanitas apparuit Salvatoris nostri Dei,	Gdy zaś łagodność i uprzejmość* pokazała się Zbawiciela naszego, Boga, * Ściślej według etymologii: "miłość ludzi".
οὐκ ἐξ ἔργων τῶν ἐν δικαιοσύνῃ ἃ ἐποιήσαμεν ἡμεῖς ἀλλὰ κατὰ τὸ αὐτοῦ ἔλεος ἔσωσεν ἡμᾶς διὰ λουτροῦ παλιγγενεσίας καὶ ἀνακαινώσεως πνεύματος ἁγίου,	non ex operibus justitiæ, quæ fecimus nos, sed secundum suam misericordiam salvos nos fecit per lavacrum regenerationis et renovationis Spiritus Sancti,	nie dzięki czynom, (tym) w sprawiedliwości, które uczyniliśmy sobie my, ale według Jego* litości zbawił nas poprzez kąpiel ponownego stania się i odnowienia Ducha Świętego, * Sens: swojej.
οὗ ἐξέχεεν ἐφ᾽ ἡμᾶς πλουσίως διὰ Ἰησοῦ Χριστοῦ τοῦ σωτῆρος ἡμῶν,	quem effudit in nos abunde per Jesum Christum Salvatorem nostrum:	którego wylał na nas bogato poprzez Jezusa Pomazańca, Zbawiciela naszego,
ἵνα δικαιωθέντες τῇ ἐκείνου χάριτι κληρονόμοι γενηθῶμεν κατ᾽ ἐλπίδα ζωῆς αἰωνίου.	ut justificati gratia ipsius, hæredes simus secundum spem vitæ æternæ.	aby dawszy się uznać za sprawiedliwych Jego łasce, dziedzicami stalibyśmy się według nadziei życia wiecznego.
Πιστὸς ὁ λόγος· καὶ περὶ τούτων βούλομαί σε διαβεβαιοῦσθαι, ἵνα φροντίζωσιν καλῶν ἔργων προΐστασθαι οἱ πεπιστευκότες θεῷ· ταῦτά ἐστιν καλὰ καὶ ὠφέλιμα τοῖς ἀνθρώποις.	Fidelis sermo est: et de his volo te confirmare: ut curent bonis operibus præesse qui credunt Deo. Hæc sunt bona, et utilia hominibus.	Godnym wiary słowo, i co do nich postanawiam, (aby) ty twierdzić mocno. aby rozmyślaliby, (by) pięknymi czynami stawać na czele (ci) (którzy uwierzyli) Bogu. Te są piękne* i pomocne dla ludzi; * "ty twierdzić mocno" - składniej : "abyś twierdził mocno", "twierdzić mocno" - sens: kłaść nacisk. ** Sens: dobre.
μωρὰς δὲ ζητήσεις καὶ γενεαλογίας καὶ ἔρεις καὶ μάχας νομικὰς περιΐστασο· εἰσὶν γὰρ ἀνωφελεῖς καὶ μάταιοι.	Stultas autem quæstiones, et genealogias, et contentiones, et pugnas legis devita: sunt enim inutiles, et vanæ.	głupich zaś poszukiwań, i rodowodów, i sporów, i walk związanych z prawem unikaj, są bowiem bezpomocne i czcze.
αἱρετικὸν ἄνθρωπον μετὰ μίαν καὶ δευτέραν νουθεσίαν παραιτοῦ,	Hæreticum hominem post unam et secundam correptionem devita:	Odszczepieńczego człowieka po jednym i drugim włożeniu do rozumu* odsuwaj, * Sens: upomnieniu.
εἰδὼς ὅτι ἐξέστραπται ὁ τοιοῦτος καὶ ἁμαρτάνει ὢν αὐτοκατάκριτος.	sciens quia subversus est, qui ejusmodi est, et delinquit, cum sit proprio judicio condemnatus.	wiedząc, że jest odwrócony taki i grzeszy, będąc zasądzonym przez samego siebie.
Końcowe polecenia
Ὅταν πέμψω Ἀρτεμᾶν πρὸς σὲ ἢ Τυχικόν, σπούδασον ἐλθεῖν πρός με εἰς Νικόπολιν, ἐκεῖ γὰρ κέκρικα παραχειμάσαι.	Cum misero ad te Artemam, aut Tychicum, festina ad me venire Nicopolim: ibi enim statui hiemare.	Kiedy poślę Artemasa do ciebie lub Tychika, postaraj się przyjść do mnie do Nikopolis, tam bowiem osądziłem przezimować.
Ζηνᾶν τὸν νομικὸν καὶ Ἀπολλῶν σπουδαίως πρόπεμψον, ἵνα μηδὲν αὐτοῖς λείπῃ.	Zenam legisperitum et Apollo sollicite præmitte, ut nihil illis desit.	Zenasa, znającego się na Prawie, i Apollosa gorliwie wypraw, aby niczego im (nie) brakowałoby.
μανθανέτωσαν δὲ καὶ οἱ ἡμέτεροι καλῶν ἔργων προΐστασθαι εἰς τὰς ἀναγκαίας χρείας, ἵνα μὴ ὦσιν ἄκαρποι.	Discant autem et nostri bonis operibus præesse ad usus necessarios: ut non sint infructuosi.	Niech się uczą zaś i nasi, (jak) pięknym dziełom stawać na czele względem koniecznych potrzeb, aby nie byliby bezowocni.
Ἀσπάζονταί σε οἱ μετ᾽ ἐμοῦ πάντες. Ἄσπασαι τοὺς φιλοῦντας ἡμᾶς ἐν πίστει. ἡ χάρις μετὰ πάντων ὑμῶν.	Salutant te qui mecum sunt omnes: saluta eos qui nos amant in fide. Gratia Dei cum omnibus vobis. Amen.	Pozdrawiają cię (ci) ze mną wszyscy. Pozdrów kochających nas w wierze. Łaska z wszystkimi wami. Inne lekcje zamiast "wszystkimi wami": "wszystkimi wami. Amen"; "duchem twym"; "wszystkimi wami i z duchem twym".