Πρὸς Ῥωμαίους

Na podstawie Rz 15.19.23-28.31 oraz Dz 20.2nn można ustalić, iż List do Rzymian został napisany w Koryncie (por. Rz 16.23; 1 Kor 1.14), pod koniec trzeciej podróży misyjnej św. Pawła (r. 58-60). Pisał ten list pod dyktandem Apostoła bliżej nie znany Tercjusz (Rz 16.22). Kościołowi zaś rzymskiemu doręczyła go najprawdopodobniej Febe, chrześcijanka z korynckiego portu Kenchry (Rz 16.1n). List powstał z założeń ściśle osobistych: zapowiada wizytę Apostoła w Kościele rzymskim (Rz 1.15; Rz 15.22n), prosi o udzielenie mu pomocy w zamierzonej podróży do Hiszpanii (Rz 15.24). Osobowość Apostoła sprawiła, że tematyka listu wychodząc od spraw osobistych wyraziła się w przedziwnej głębi wielu zagadnień teologicznych. Pełen urzekającej pokory i dobroci ton listu ma swoją przyczynę w tym, że św. Paweł pisze do gminy chrześcijańskiej, której sam nie zakładał (Rz 15.20-22). Jakkolwiek fakt rzymskiego pobytu świętego Piotra jest historycznie uzasadniony, to jednak pominięcie jego imienia w Rz zdaje się wskazywać, że przynajmniej w czasie pisania tego listu nie było go w Rzymie.

Tematyka listu i obfite wykorzystanie ST już w samej jego konstrukcji (por. Rz 1.16n jako zapowiedź tematu) oraz w dowodzeniu wskazują na to, że Kościół rzymski był złożony z Żydów i pogan. Choć nie ulega wątpliwości, że Ewangelia w Rzymie zaczęła swój pochód od liczebnie silnego środowiska żydowskiego (Dz 2.10), niemniej chrześcijanie pochodzenia pogańskiego wkrótce zyskali w Kościele większość.

Tematyką i argumentacją list ten przypomina List do Galatów. Tu i tam wysuwa się na plan pierwszy zagadnienie sposobu usprawiedliwienia. List do Galatów, trochę wcześniejszy od Listu do Rzymian, ujmie je tylko na konkretnym odcinku galackim i w ogniu gorącej polemiki. W spokojnym zaś Liście do Rzymian sprawa usprawiedliwienia stanowi jeden z problemów życia chrześcijańskiego. Temat ten doczekał się tu syntezy spokojnej i dojrzałej, opartej na nauce o zbawczym planie Boga, a bardzo urozmaiconej pod względem stosowanych fragmentarycznie rodzajów literackich (hymny, diatryby, argumenty rabinistyczne).

List ten mówi o powołaniu wszystkich ludzi do wiary i zbawienia, o stosunku łaski do natury, o grzechu pierworodnym (najpełniejsze pouczenie), o istocie wolności chrześcijańskiej, o szlachetnym liberalizmie we współżyciu w Kościele, o roli żydów wobec Objawienia w obu przymierzach. Skupia się jednak wokół myśli powszechnego usprawiedliwienia. Teza główna Rz - to usprawiedliwienie, które dokonuje się przez wiarę w Jezusa Chrystusa. List ten stanowi na wskroś soteriologiczną syntezę całej teologii Apostoła Narodów.

1

Pozdrowienie
Tekst Rz 1.1-7 jest wstępem do Listu do Rzymian, dość specyficznym ze względu na jego doniosłość treściową. Podobnie jak w wielu innych listach, tu również Paweł nazywa siebie sługą. W przeciwieństwie do świata pozabiblijnego, gdzie niewolnictwo uchodziło zawsze za stan najwyższego poniżenia, w Biblii - już w Septuagincie - zaszczytnym mianem sługi (δoυλoς) jest określany każdy, kto zachowuje Prawo. Sługami są też nazywani wielcy mężowie izraelscy powołani do specjalnych zadań, jak prorocy, Mojżesz, Dawid. Z postacią szczególnego sługi Bożego mamy do czynienia w Księdze Izajasza (zwł. Iz 42.1-53.13). Przy lekturze listów Pawła należy o tym pamiętać, gdyż Apostoł nie tylko uważa owego Sługę za typ Mesjasza, lecz także - przynajmniej kilkakrotnie - swoją własną działalność traktuje jako pewne przedłużenie posłannictwa Sługi Jahwe. W NT sługą Bożym jest Jezus Chrystus, a wszyscy chrześcijanie są sługami Boga lub Jezusa Chrystusa. Na miano szczególnych sług Chrystusa zasługują Chrystusowi wysłannicy, czyli Apostołowie. Paweł jest sługą Chrystusa Jezusa nie tylko w tym sensie, że osoba Jezusa stanowi treść całej jego posługi, lecz także i dlatego, że został powołany na apostoła przez Jezusa Chrystusa. Wzmianka o powołaniuPawła stanowi tu aluzję nie tyle do samego nawrócenia, ile raczej do apostolskiej inwestytury Pawła, choć z drugiej strony wiadomo, że chronologicznie moment powołania utożsamia się z nawróceniem. Aczkolwiek tak niespodziewane, było jednak owo powołanie przedmiotem Bożych zamiarów już wtedy, kiedy Paweł znajdował się jeszcze w łonie swej matki (Ga 1.15). Dzięki temu powołaniu Szaweł, dawniej znany wszystkim okrutny prześladowca chrześcijan, stał się wybranym narzędziem Bożym (Dz 9.15). Apostoł - to jak wiadomo, określenie funkcji, a nie tytuł osoby. Ze względu na specyfikę owej funkcji został Paweł przeznaczony- lub mówiąc dokładniej: "oddzielony" od reszty zwykłych ludzi - do głoszenia Ewangelii. Podobnie byli oddzielani w ST prorocy, kapłani lub inni specjalni wysłannicy Boga (por. np. Kpl 20.26). Ewangelia, którą Paweł ma głosić, jest Boża, ponieważ Boski jest jej początek; nie jest dziełem tylko ludzkim. Bożą jest jednak i dlatego, że cała jej treść dotyczy spraw Bożych, dokładniej, Bożych planów zbawienia. W tym sensie cały ST nawiązywał również do Ewangelii. Zapowiadali ją przede wszystkim starotestamentowi prorocy, prekursorzy Apostołów NT.
Παῦλος δοῦλος Χριστοῦ Ἰησοῦ, κλητὸς ἀπόστολος ἀφωρισμένος εἰς εὐαγγέλιον θεοῦ,	Paulus, servus Jesu Christi, vocatus Apostolus, segregatus in Evangelium Dei,	Paweł, niewolnik Pomazańca* Jezusa, powołany wysłannik*, oddzielony do dobrej nowiny Boga, W niniejszym przekładzie, tu i dalej w tekście, podaje się znaczenie etymologiczne; normalnie już jak imię własne "Chrystus". ** W formie spolszczonej "apostoł". Przypis ten dotyczy także pozostałych miejsc tej księgi, w których powyższe słowo występuje.
ὃ προεπηγγείλατο διὰ τῶν προφητῶν αὐτοῦ ἐν γραφαῖς ἁγίαις	quod ante promiserat per prophetas suos in Scripturis sanctis	która wcześniej została ogłoszona poprzez proroków Jego w pismach świętych,
περὶ τοῦ υἱοῦ αὐτοῦ τοῦ γενομένου ἐκ σπέρματος Δαυὶδ κατὰ σάρκα,	de Filio suo, qui factus est ei ex semine David secundum carnem,	o Synu Jego, (który stał się)* z nasienia** Dawida co do ciała, * Jeśli imiesłów grecki przekładany jest na zdanie względne lub okolicznikowe, sygnalizują to tu i w następnych księgach nawiasy. ** Sens: potomstwa.
τοῦ ὁρισθέντος υἱοῦ θεοῦ ἐν δυνάμει κατὰ πνεῦμα ἁγιωσύνης ἐξ ἀναστάσεως νεκρῶν, Ἰησοῦ Χριστοῦ τοῦ κυρίου ἡμῶν,	qui prædestinatus est Filius Dei in virtute secundum spiritum sanctificationis ex resurrectione mortuorum Jesu Christi Domini nostri:	ustalonym Synu Boga w mocy według Ducha uświęcenia dzięki powstaniu martwych, Jezusie Pomazańcu, Panu naszym, Nie znaczy to jednak, że zmartwychwstanie zadecydowało o tym, że Chrystus jest Synem Bożym. Zmartwychwstanie ujawniło w całej pełni, kim Jezus był od początku: naturalnym Synem Bożym.
δι᾽ οὗ ἐλάβομεν χάριν καὶ ἀποστολὴν εἰς ὑπακοὴν πίστεως ἐν πᾶσιν τοῖς ἔθνεσιν ὑπὲρ τοῦ ὀνόματος αὐτοῦ,	per quem accepimus gratiam, et apostolatum ad obediendum fidei in omnibus gentibus pro nomine ejus,	poprzez którego otrzymaliśmy łaskę i wysłannictwo ku posłuszeństwu wiary wśród wszystkich pogan względem imienia Jego.
ἐν οἷς ἐστε καὶ ὑμεῖς κλητοὶ Ἰησοῦ Χριστοῦ,	in quibus estis et vos vocati Jesu Christi:	wśród których jesteście i wy, powołani Jezusa Pomazańca,
πᾶσιν τοῖς οὖσιν ἐν Ῥώμῃ ἀγαπητοῖς θεοῦ, κλητοῖς ἁγίοις, χάρις ὑμῖν καὶ εἰρήνη ἀπὸ θεοῦ πατρὸς ἡμῶν καὶ κυρίου Ἰησοῦ Χριστοῦ.	omnibus qui sunt Romæ, dilectis Dei, vocatis sanctis. Gratia vobis, et pax a Deo Patre nostro, et Domino Jesu Christo.	wszystkim będącym w Rzymie* umiłowanym Boga** powołanym świętym: łaska wam i pokój od Boga, Ojca naszego, i Pana, Jezusa Pomazańca. * Niektóre rękopisy nie mają słów "w Rzymie". ** Inne lekcje zamiast "umiłowanym Boga": "w miłości Boga"; bez słów "umiłowanym Boga".
Paweł pragnie odwiedzić Rzym
Πρῶτον μὲν εὐχαριστῶ τῷ θεῷ μου διὰ Ἰησοῦ Χριστοῦ περὶ πάντων ὑμῶν ὅτι ἡ πίστις ὑμῶν καταγγέλλεται ἐν ὅλῳ τῷ κόσμῳ.	Primum quidem gratias ago Deo meo per Jesum Christum pro omnibus vobis: quia fides vestra annuntiatur in universo mundo.	Najpierw dziękuję Bogu memu poprzez Jezusa Pomazańca za wszystkich was, że wiara wasza jest zwiastowana na całym świecie.
μάρτυς γάρ μού ἐστιν ὁ θεός, ᾧ λατρεύω ἐν τῷ πνεύματί μου ἐν τῷ εὐαγγελίῳ τοῦ υἱοῦ αὐτοῦ, ὡς ἀδιαλείπτως μνείαν ὑμῶν ποιοῦμαι	Testis enim mihi est Deus, cui servio in spiritu meo in Evangelio Filii ejus, quod sine intermissione memoriam vestri facio	Świadkiem bowiem mym jest Bóg, któremu służę w duchu mym przez dobrą nowinę Syna Jego, jak nieustannie wspomnienie (o) was czynię sobie
πάντοτε ἐπὶ τῶν προσευχῶν μου δεόμενος εἴ πως ἤδη ποτὲ εὐοδωθήσομαι ἐν τῷ θελήματι τοῦ θεοῦ ἐλθεῖν πρὸς ὑμᾶς.	semper in orationibus meis: obsecrans, si quomodo tandem aliquando prosperum iter habeam in voluntate Dei veniendi ad vos.	każdej chwili przy modlitwach mych, prosząc, czy jakoś już kiedykolwiek dobrze powiedzie się mi w woli Boga, (by) przyjść do was.
ἐπιποθῶ γὰρ ἰδεῖν ὑμᾶς, ἵνα τι μεταδῶ χάρισμα ὑμῖν πνευματικὸν εἰς τὸ στηριχθῆναι ὑμᾶς,	Desidero enim videre vos, ut aliquid impertiar vobis gratiæ spiritualis ad confirmandos vos:	Pragnę bowiem zobaczyć was, aby jakiś przekazałbym dar wam duchowy ku zostać utwierdzeni wy,
τοῦτο δέ ἐστιν συμπαρακληθῆναι ἐν ὑμῖν διὰ τῆς ἐν ἀλλήλοις πίστεως ὑμῶν τε καὶ ἐμοῦ.	id est, simul consolari in vobis per eam quæ invicem est, fidem vestram atque meam.	to zaś jest, (by) zostać razem zachęceni wśród was przez (tę) wśród jedni drugich wiarę waszą i moją.
οὐ θέλω δὲ ὑμᾶς ἀγνοεῖν, ἀδελφοί, ὅτι πολλάκις προεθέμην ἐλθεῖν πρὸς ὑμᾶς, καὶ ἐκωλύθην ἄχρι τοῦ δεῦρο, ἵνα τινὰ καρπὸν σχῶ καὶ ἐν ὑμῖν καθὼς καὶ ἐν τοῖς λοιποῖς ἔθνεσιν.	Nolo autem vos ignorare fratres: quia sæpe proposui venire ad vos (et prohibitus sum usque adhuc) ut aliquem fructum habeam et in vobis, sicut et in ceteris gentibus.	Nie chcę* zaś, (by) wy nie wiedzieć*, bracia, że wielekroć postanowiłem sobie przyjść do was, i zostałem powstrzymany aż do dotychczas, aby jakiś owoc powziąłbym i wśród was, jak i wśród pozostałych ludów. Inne lekcje zamiast "Nie chcę"; "nie spodziewam się"; "nie chcemy". ** "wy nie wiedzieć" - składniej: "żebyście nie wiedzieli".
Ἕλλησίν τε καὶ βαρβάροις, σοφοῖς τε καὶ ἀνοήτοις ὀφειλέτης εἰμί,	Græcis ac barbaris, sapientibus, et insipientibus debitor sum:	Hellenom i barbarzyńcom, mądrym i bezmyślnym powinny jestem;
οὕτως τὸ κατ᾽ ἐμὲ πρόθυμον καὶ ὑμῖν τοῖς ἐν Ῥώμῃ εὐαγγελίσασθαι.	ita (quod in me) promptum est et vobis, qui Romæ estis, evangelizare.	tak (to) we mnie ochocze, (by) i wam w Rzymie* ogłosić dobrą nowinę. * Niektóre rękopisy nie mają słów "w Rzymie".
Οὐ γὰρ ἐπαισχύνομαι τὸ εὐαγγέλιον, δύναμις γὰρ θεοῦ ἐστιν εἰς σωτηρίαν παντὶ τῷ πιστεύοντι, Ἰουδαίῳ τε πρῶτον καὶ Ἕλληνι.	Non enim erubesco Evangelium. Virtus enim Dei est in salutem omni credenti, Judæo primum, et Græco.	Nie bowiem wstydzę się z powodu dobrej nowiny, mocą bowiem Boga jest ku zbawieniu każdemu wierzącemu, Judejczykowi najpierw i Hellenowi;
δικαιοσύνη γὰρ θεοῦ ἐν αὐτῷ ἀποκαλύπτεται ἐκ πίστεως εἰς πίστιν, καθὼς γέγραπται, Ὁ δὲ δίκαιος ἐκ πίστεως ζήσεται.	Justitia enim Dei in eo revelatur ex fide in fidem: sicut scriptum est: Justus autem ex fide vivit.	usprawiedliwienie bowiem Boga w niej jest objawiane z wiary ku wierze, jak jest napisane: Zaś sprawiedliwy z wiary żyć będzie.
Gniew Boży
Ἀποκαλύπτεται γὰρ ὀργὴ θεοῦ ἀπ᾽ οὐρανοῦ ἐπὶ πᾶσαν ἀσέβειαν καὶ ἀδικίαν ἀνθρώπων τῶν τὴν ἀλήθειαν ἐν ἀδικίᾳ κατεχόντων,	Revelatur enim ira Dei de cælo super omnem impietatem, et injustitiam hominum eorum, qui veritatem Dei in injustitia detinent:	Jest objawiany bowiem gniew Boga z nieba przeciwko każdej bezbożności i niesprawiedliwości ludzi, (tych) prawdę w niesprawiedliwości zatrzymujących,
διότι τὸ γνωστὸν τοῦ θεοῦ φανερόν ἐστιν ἐν αὐτοῖς· ὁ θεὸς γὰρ αὐτοῖς ἐφανέρωσεν.	quia quod notum est Dei, manifestum est in illis. Deus enim illis manifestavit.	dlatego że poznawalne Boga widoczne jest wśród nich; Bóg bowiem im uczynił widocznym.
τὰ γὰρ ἀόρατα αὐτοῦ ἀπὸ κτίσεως κόσμου τοῖς ποιήμασιν νοούμενα καθορᾶται, ἥ τε ἀΐδιος αὐτοῦ δύναμις καὶ θειότης, εἰς τὸ εἶναι αὐτοὺς ἀναπολογήτους,	Invisibilia enim ipsius, a creatura mundi, per ea quæ facta sunt, intellecta, conspiciuntur: sempiterna quoque ejus virtus, et divinitas: ita ut sint inexcusabiles.	Bo niewidzialne Jego, od stworzenia świata w czynach* zauważane, są oglądane: wieczna Jego moc i boskość, ku być oni niemożliwi do obronienia; * Możliwe też: "dzięki czynom"; "w czynach" - tu o wytworach czynu.
διότι γνόντες τὸν θεὸν οὐχ ὡς θεὸν ἐδόξασαν ἢ ηὐχαρίστησαν, ἀλλ᾽ ἐματαιώθησαν ἐν τοῖς διαλογισμοῖς αὐτῶν καὶ ἐσκοτίσθη ἡ ἀσύνετος αὐτῶν καρδία.	Quia cum cognovissent Deum, non sicut Deum glorificaverunt, aut gratias egerunt: sed evanuerunt in cogitationibus suis, et obscuratum est insipiens cor eorum:	dlatego że poznawszy Boga nie jako Bogu oddali chwałę lub podziękowali, ale stali się czczymi w rozważaniach ich* i zostało pogrążone w ciemności nierozumne ich serce. * Sens: swych.
φάσκοντες εἶναι σοφοὶ ἐμωράνθησαν	dicentes enim se esse sapientes, stulti facti sunt.	Zapewniając, (że) być mądrzy, dali się uczynić głupimi, Sens: Chociaż zapewniają. ** "być mądrzy" - składniej: "że są mądrzy".
καὶ ἤλλαξαν τὴν δόξαν τοῦ ἀφθάρτου θεοῦ ἐν ὁμοιώματι εἰκόνος φθαρτοῦ ἀνθρώπου καὶ πετεινῶν καὶ τετραπόδων καὶ ἑρπετῶν.	Et mutaverunt gloriam incorruptibilis Dei in similitudinem imaginis corruptibilis hominis, et volucrum, et quadrupedum, et serpentium.	i zmienili chwałę niezniszczalnego Boga na upodobnienie* obrazu (do) zniszczalnego człowieka, i fruwających, i czworonogów, i pełzających. * Sens przedmiotowy: to, co jest upodobnione.
Διὸ παρέδωκεν αὐτοὺς ὁ θεὸς ἐν ταῖς ἐπιθυμίαις τῶν καρδιῶν αὐτῶν εἰς ἀκαθαρσίαν τοῦ ἀτιμάζεσθαι τὰ σώματα αὐτῶν ἐν αὐτοῖς·	Propter quod tradidit illos Deus in desideria cordis eorum, in immunditiam, ut contumeliis afficiant corpora sua in semetipsis:	Dlatego wydał ich Bóg przez pożądania serc ich na nieczystość, (by) doznawać braku szacunku ciała* ich przez nich, * "doznawać braku szacunku ciała" - składniej: "by ciała ich doznawały braku szacunku". Możliwy inny przekład: "doznawania braku szacunku przez ciała ich".
οἵτινες μετήλλαξαν τὴν ἀλήθειαν τοῦ θεοῦ ἐν τῷ ψεύδει καὶ ἐσεβάσθησαν καὶ ἐλάτρευσαν τῇ κτίσει παρὰ τὸν κτίσαντα, ὅς ἐστιν εὐλογητὸς εἰς τοὺς αἰῶνας, ἀμήν.	qui commutaverunt veritatem Dei in mendacium: et coluerunt, et servierunt creaturæ potius quam Creatori, qui est benedictus in sæcula. Amen.	którzy zamienili prawdę Boga na kłamstwo, i zaczęli czcić i zaczęli służyć stworzeniu wbrew (Temu), (który stworzył), który jest wysławiony na wieki. Amen.
διὰ τοῦτο παρέδωκεν αὐτοὺς ὁ θεὸς εἰς πάθη ἀτιμίας, αἵ τε γὰρ θήλειαι αὐτῶν μετήλλαξαν τὴν φυσικὴν χρῆσιν εἰς τὴν παρὰ φύσιν,	Propterea tradidit illos Deus in passiones ignominiæ: nam feminæ eorum immutaverunt naturalem usum in eum usum qui est contra naturam.	Przez to wydał ich Bóg na namiętności braku szacunku; bo żeńskie ich zamieniły zgodne z naturą użycie na (to) wbrew naturze,
ὁμοίως τε καὶ οἱ ἄρσενες ἀφέντες τὴν φυσικὴν χρῆσιν τῆς θηλείας ἐξεκαύθησαν ἐν τῇ ὀρέξει αὐτῶν εἰς ἀλλήλους, ἄρσενες ἐν ἄρσεσιν τὴν ἀσχημοσύνην κατεργαζόμενοι καὶ τὴν ἀντιμισθίαν ἣν ἔδει τῆς πλάνης αὐτῶν ἐν ἑαυτοῖς ἀπολαμβάνοντες.	Similiter autem et masculi, relicto naturali usu feminæ, exarserunt in desideriis suis in invicem, masculi in masculos turpitudinem operantes, et mercedem, quam oportuit, erroris sui in semetipsis recipientes.	podobnie i męskie, odrzuciwszy zgodne z naturą użycie żeńskiego, dali się zapalić przez sięgnięcie ich ku jedni drugim, męskie w męskich (tę) niedostojność sprawiając i zapłatę, którą trzeba, (za to) błąkanie się ich na sobie samych odbierając.
καὶ καθὼς οὐκ ἐδοκίμασαν τὸν θεὸν ἔχειν ἐν ἐπιγνώσει, παρέδωκεν αὐτοὺς ὁ θεὸς εἰς ἀδόκιμον νοῦν, ποιεῖν τὰ μὴ καθήκοντα,	Et sicut non probaverunt Deum habere in notitia, tradidit illos Deus in reprobum sensum, ut faciant ea quæ non conveniunt,	I tak jak nie zaaprobowali, (by) Boga mieć w uznaniu, wydał ich Bóg ku niezdatnej myśli, (by) czynić nie będące stosownym,
πεπληρωμένους πάσῃ ἀδικίᾳ πονηρίᾳ πλεονεξίᾳ κακίᾳ, μεστοὺς φθόνου φόνου ἔριδος δόλου κακοηθείας, ψιθυριστὰς	repletos omni iniquitate, malitia, fornicatione, avaritia, nequitia, plenos invidia, homicidio, contentione, dolo, malignitate: susurrones,	(jako) wypełnionych każdą niesprawiedliwością, niegodziwością, zachłannością, złością, (jako) napełnionych zawiścią, zabójstwem, sporem, podstępem, złośliwością, obmówców, Inne lekcje zamiast "niegodziwością, zachłannością, złością": "niegodziwością, złością, zachłannością"; "złością, niegodziwością, zachłannością"; "złością, nierządem, zachłannością"; "nierządem, niegodziwością, zachłannością, złością"; "niegodziwością, nierządem, zachłannością, złością"; "i nierządem, zachłannością, złością"; "zachłannością, złością".
καταλάλους θεοστυγεῖς ὑβριστὰς ὑπερηφάνους ἀλαζόνας, ἐφευρετὰς κακῶν, γονεῦσιν ἀπειθεῖς,	detractores, Deo odibiles, contumeliosos, superbos, elatos, inventores malorum, parentibus non obedientes,	(jako) szkalujących, nienawidzących Boga, obrażających, hardych, samochwalców, wynalazców (rzeczy) złych, rodzicom nieuległych, Możliwe: "zuchwalców".
ἀσυνέτους ἀσυνθέτους ἀστόργους ἀνελεήμονας·	insipientes, incompositos, sine affectione, absque fœdere, sine misericordia.	nierozumnych, zdradzieckich, nielubów, nielitościwych;
οἵτινες τὸ δικαίωμα τοῦ θεοῦ ἐπιγνόντες ὅτι οἱ τὰ τοιαῦτα πράσσοντες ἄξιοι θανάτου εἰσίν, οὐ μόνον αὐτὰ ποιοῦσιν ἀλλὰ καὶ συνευδοκοῦσιν τοῖς πράσσουσιν.	Qui cum justitiam Dei cognovissent, non intellexerunt quoniam qui talia agunt, digni sunt morte: et non solum qui ea faciunt, sed etiam qui consentiunt facientibus.	którzy przepis Boga poznawszy, że takie* sprawiający godni śmierci są, nie jedynie je czynią, ale i zgadzają się ze sprawiającymi. * Chodzi o wady wymienione w wierszach 29-31.

2

Sprawiedliwy sąd Boga
Διὸ ἀναπολόγητος εἶ, ὦ ἄνθρωπε πᾶς ὁ κρίνων· ἐν ᾧ γὰρ κρίνεις τὸν ἕτερον, σεαυτὸν κατακρίνεις, τὰ γὰρ αὐτὰ πράσσεις ὁ κρίνων.	Propter quod inexcusabilis es, o homo omnis qui judicas. In quo enim judicas alterum, teipsum condemnas: eadem enim agis quæ judicas.	Dlatego niemożliwy do obronienia jesteś, o człowieku każdy sądzący; w czym bowiem sądzisz drugiego, ciebie samego zasądzasz, bo te same* sprawiasz sądząc. * Chodzi o wady wymienione w wierszach 29-31.
Ukazawszy w pełni poganom ich winę, z kolei przechodzi Paweł do Żydów, stanowiących w ich mniemaniu drugą część całej ludzkości. Oni też popełniają grzechy i nie mogą liczyć na usprawiedliwienie, choć wykazanie im ich nieprawości nie będzie wcale sprawą prostą. Przeświadczenie o szczególnym wybraniu tego narodu było nie tylko niezwykle silne, lecz nadto oparte na nie dającej się podważyć prawdzie. Świadomi swego uprzywilejowania, byli Żydzi przekonani, że zbawienie należy się im na mocy samego pochodzenia od Abrahama i że oni właśnie mają prawo wyrokować o możliwości lub niemożliwości zbawienia innych ludzi. Zgodnie z tym przeświadczeniem wszystkich nieżydów i nieobrzezanych uważali za grzeszników. Otóż Paweł usiłuje im najpierw wykazać, że sami dopuszczają się tych przestępstw, jakie potępiają u innych, choć nie oznacza to, że popełniali wszystkie owe grzechy przed chwilą wymienione. Jakkolwiek by było, gdy chodzi o naturę i liczbę grzechów popełnianych przez Żydów, nie ulega wątpliwości fakt, że czeka ich sąd i surowa kara za to, czego się dopuszczają. Ich postępowanie bowiem, podobnie jak życie pogan, zasługuje tylko na gniew Boży.
οἴδαμεν δὲ ὅτι τὸ κρίμα τοῦ θεοῦ ἐστιν κατὰ ἀλήθειαν ἐπὶ τοὺς τὰ τοιαῦτα πράσσοντας.	Scimus enim quoniam judicium Dei est secundum veritatem in eos qui talia agunt.	Wiemy zaś, że sąd Boga jest według prawdy na takie* sprawiających. * Inne lekcje: "bowiem"; bez "zaś". ** Chodzi o wady wymienione w wierszach 29-31.
λογίζῃ δὲ τοῦτο, ὦ ἄνθρωπε ὁ κρίνων τοὺς τὰ τοιαῦτα πράσσοντας καὶ ποιῶν αὐτά, ὅτι σὺ ἐκφεύξῃ τὸ κρίμα τοῦ θεοῦ;	Existimas autem hoc, o homo, qui judicas eos qui talia agunt, et facis ea, quia tu effugies judicium Dei?	Liczysz zaś (na) to, o człowieku sądzący takie* sprawiających i czyniący te same, że ty wymkniesz się z sądu Boga? * Chodzi o wady wymienione w wierszach 29-31.
ἢ τοῦ πλούτου τῆς χρηστότητος αὐτοῦ καὶ τῆς ἀνοχῆς καὶ τῆς μακροθυμίας καταφρονεῖς, ἀγνοῶν ὅτι τὸ χρηστὸν τοῦ θεοῦ εἰς μετάνοιάν σε ἄγει;	an divitias bonitatis ejus, et patientiæ, et longanimitatis contemnis? ignoras quoniam benignitas Dei ad pœnitentiam te adducit?	Lub bogactwo łagodności Jego, i powściągliwość, i wielkoduszność lekceważysz, nie wiedząc, że łagodność Boga do zmiany myślenia* cię prowadzi? * Sens: cierpliwość. ** W Nowym Testamencie termin techniczny "nawrócenie".
κατὰ δὲ τὴν σκληρότητά σου καὶ ἀμετανόητον καρδίαν θησαυρίζεις σεαυτῷ ὀργὴν ἐν ἡμέρᾳ ὀργῆς καὶ ἀποκαλύψεως δικαιοκρισίας τοῦ θεοῦ	Secundum autem duritiam tuam, et impœnitens cor, thesaurizas tibi iram in die iræ, et revelationis justi judicii Dei,	Według zaś twardości twej i niezdolnego do zmiany myślenia serca gromadzisz tobie samemu gniew na dzień gniewu i objawienia się sprawiedliwego osądu Boga,
ὃς ἀποδώσει ἑκάστῳ κατὰ τὰ ἔργα αὐτοῦ·	qui reddet unicuique secundum opera ejus:	który odda każdemu według czynów jego:
τοῖς μὲν καθ᾽ ὑπομονὴν ἔργου ἀγαθοῦ δόξαν καὶ τιμὴν καὶ ἀφθαρσίαν ζητοῦσιν ζωὴν αἰώνιον,	iis quidem qui secundum patientiam boni operis, gloriam, et honorem, et incorruptionem quærunt, vitam æternam:	tym w wytrwałości czynu dobrego chwały, i szacunku, i niezniszczalności szukającym* życie wieczne; * Dopełnieniem bliższym tego słowa są w tekście wyrazy"chwały, i szacunku, i niezniszczalności".
τοῖς δὲ ἐξ ἐριθείας καὶ ἀπειθοῦσι τῇ ἀληθείᾳ πειθομένοις δὲ τῇ ἀδικίᾳ ὀργὴ καὶ θυμός.	iis autem qui sunt ex contentione, et qui non acquiescunt veritati, credunt autem iniquitati, ira et indignatio.	tym zaś z podjudzania i nieulegającym prawdzie, ulegającym zaś niesprawiedliwości gniew i rozdrażnienie -
θλῖψις καὶ στενοχωρία ἐπὶ πᾶσαν ψυχὴν ἀνθρώπου τοῦ κατεργαζομένου τὸ κακόν, Ἰουδαίου τε πρῶτον καὶ Ἕλληνος·	Tribulatio et angustia in omnem animam hominis operantis malum, Judæi primum, et Græci:	utrapienie i ucisk na całą duszę człowieka sprawiającego zło, Judejczyka najpierw i Hellena; Nazwa ogólna dla pogańskiego świata greckiego.
δόξα δὲ καὶ τιμὴ καὶ εἰρήνη παντὶ τῷ ἐργαζομένῳ τὸ ἀγαθόν, Ἰουδαίῳ τε πρῶτον καὶ Ἕλληνι·	gloria autem, et honor, et pax omni operanti bonum, Judæo primum, et Græco:	chwała zaś, i szacunek, i pokój każdemu czyniącemu dobro, Judejczykowi najpierw i Hellenowi;
οὐ γάρ ἐστιν προσωπολημψία παρὰ τῷ θεῷ.	non enim est acceptio personarum apud Deum.	nie bowiem jest branie według twarzy* u Boga. * Metaforyczne określenie oceniania człowieka według tego, co zewnętrzne.
ὅσοι γὰρ ἀνόμως ἥμαρτον, ἀνόμως καὶ ἀπολοῦνται, καὶ ὅσοι ἐν νόμῳ ἥμαρτον, διὰ νόμου κριθήσονται·	Quicumque enim sine lege peccaverunt, sine lege peribunt: et quicumque in lege peccaverunt, per legem judicabuntur.	Jacy bowiem nie mając Prawa zgrzeszyli, nie mając Prawa i zginą; i jacy w Prawie zgrzeszyli, poprzez Prawo zostaną osądzeni;
οὐ γὰρ οἱ ἀκροαταὶ νόμου δίκαιοι παρὰ τῷ θεῷ, ἀλλ᾽ οἱ ποιηταὶ νόμου δικαιωθήσονται.	Non enim auditores legis justi sunt apud Deum, sed factores legis justificabuntur.	nie bowiem słuchacze Prawa sprawiedliwymi przed Bogiem, ale czyniący Prawo uznani zostaną za sprawiedliwych.
ὅταν γὰρ ἔθνη τὰ μὴ νόμον ἔχοντα φύσει τὰ τοῦ νόμου ποιῶσιν, οὗτοι νόμον μὴ ἔχοντες ἑαυτοῖς εἰσιν νόμος·	Cum autem gentes, quæ legem non habent, naturaliter ea, quæ legis sunt, faciunt, ejusmodi legem non habentes, ipsi sibi sunt lex:	Kiedy bowiem poganie, nie Prawa mając, dzięki naturze* (te)*** Prawa czynią, ci Prawa nie mając, dla siebie samych są prawem; * "nie Prawa mając" - składniej: "nie mając Prawa". Możliwe: "z natury". * Z domyślnym: nakazy.
οἵτινες ἐνδείκνυνται τὸ ἔργον τοῦ νόμου γραπτὸν ἐν ταῖς καρδίαις αὐτῶν, συμμαρτυρούσης αὐτῶν τῆς συνειδήσεως καὶ μεταξὺ ἀλλήλων τῶν λογισμῶν κατηγορούντων ἢ καὶ ἀπολογουμένων,	qui ostendunt opus legis scriptum in cordibus suis, testimonium reddente illis conscientia ipsorum, et inter se invicem cogitationibus accusantibus, aut etiam defendentibus,	którzy wykazują czyn Prawa wypisany* na sercach ich, (bo równocześnie świadczy) ich sumienie i potem (gdy) jednych drugich** wyliczenia (oskarżają) lub i (bronią), * "czyn Prawa wypisany" z domyślnym "być". Składniej: "że czyn Prawa wypisany jest". ** Sens: wzajemne.
ἐν ἡμέρᾳ ὅτε κρίνει ὁ θεὸς τὰ κρυπτὰ τῶν ἀνθρώπων κατὰ τὸ εὐαγγέλιόν μου διὰ Ἰησοῦ Χριστοῦ.	in die, cum judicabit Deus occulta hominum, secundum Evangelium meum per Jesum Christum.	w dniu, gdy sądzi Bóg ukryte* ludzi według dobrej nowiny mej poprzez Pomazańca Jezusa. * Z domyślnym: sprawy.
Żydzi i Prawo Mojżesza
Εἰ δὲ σὺ Ἰουδαῖος ἐπονομάζῃ καὶ ἐπαναπαύῃ νόμῳ καὶ καυχᾶσαι ἐν θεῷ	Si autem tu Judæus cognominaris, et requiescis in lege, et gloriaris in Deo,	Jeśli zaś ty Judejczyka nadajesz sobie nazwę, i dajesz sobie spoczywać na Prawie, i chełpisz się w Bogu,
καὶ γινώσκεις τὸ θέλημα καὶ δοκιμάζεις τὰ διαφέροντα κατηχούμενος ἐκ τοῦ νόμου,	et nosti voluntatem ejus, et probas utiliora, instructus per legem,	i poznajesz wolę, i aprobujesz przewyższające, pouczany dzięki Prawu, Prawdopodobny sens: to, co istotne, co najważniejsze w życiu.
πέποιθάς τε σεαυτὸν ὁδηγὸν εἶναι τυφλῶν, φῶς τῶν ἐν σκότει,	confidis teipsum esse ducem cæcorum, lumen eorum qui in tenebris sunt,	jesteś przekonany, (że) ty sam przewodnikiem być* ślepych, światłem (tych) w ciemności, * Składniej: "że ty właśnie jesteś przewodnikiem".
παιδευτὴν ἀφρόνων, διδάσκαλον νηπίων, ἔχοντα τὴν μόρφωσιν τῆς γνώσεως καὶ τῆς ἀληθείας ἐν τῷ νόμῳ·	eruditorem insipientium, magistrum infantium, habentem formam scientiæ, et veritatis in lege.	wychowawcą nierozsądnych, nauczycielem niemowlęcych, mającym ukształtowanie poznania i prawdy w Prawie. -
ὁ οὖν διδάσκων ἕτερον σεαυτὸν οὐ διδάσκεις; ὁ κηρύσσων μὴ κλέπτειν κλέπτεις;	Qui ergo alium doces, teipsum non doces: qui prædicas non furandum, furaris:	Więc nauczając drugiego, ciebie samego nie nauczasz? Ogłaszając, (by) nie kraść, kradniesz?
ὁ λέγων μὴ μοιχεύειν μοιχεύεις; ὁ βδελυσσόμενος τὰ εἴδωλα ἱεροσυλεῖς;	qui dicis non mœchandum, mœcharis: qui abominaris idola, sacrilegium facis:	Mówiąc, (by) nie cudzołożyć, cudzołożysz? Czując wstręt (do) wizerunków, dopuszczasz się świętokradztwa? O posągach bóstw.
ὃς ἐν νόμῳ καυχᾶσαι, διὰ τῆς παραβάσεως τοῦ νόμου τὸν θεὸν ἀτιμάζεις·	qui in lege gloriaris, per prævaricationem legis Deum inhonoras.	Który przez Prawo chełpisz się, poprzez przestępstwo obok Prawa Bogu nie okazujesz szacunku?
τὸ γὰρ ὄνομα τοῦ θεοῦ δι᾽ ὑμᾶς βλασφημεῖται ἐν τοῖς ἔθνεσιν, καθὼς γέγραπται.	(Nomen enim Dei per vos blasphematur inter gentes, sicut scriptum est. )	Bo imię Boga z powodu was jest spotwarzane wśród pogan, tak jak jest napisane.
περιτομὴ μὲν γὰρ ὠφελεῖ ἐὰν νόμον πράσσῃς· ἐὰν δὲ παραβάτης νόμου ᾖς, ἡ περιτομή σου ἀκροβυστία γέγονεν.	Circumcisio quidem prodest, si legem observes: si autem prævaricator legis sis, circumcisio tua præputium facta est.	Obrzezanie bowiem pomaga, jeśli Prawo sprawiasz; jeśli zaś przestępcą Prawa byłbyś, obrzezanie twe nieobrzezaniem stało się. Sens: wypełniasz.
ἐὰν οὖν ἡ ἀκροβυστία τὰ δικαιώματα τοῦ νόμου φυλάσσῃ, οὐχ ἡ ἀκροβυστία αὐτοῦ εἰς περιτομὴν λογισθήσεται;	Si igitur præputium justitias legis custodiat, nonne præputium illius in circumcisionem reputabitur?	Jeśli więc nieobrzezanie* przepisów Prawa przestrzegałoby, czyż nie nieobrzezanie jego za obrzezanie policzone zostanie? * Tu sens: nieobrzezany.
καὶ κρινεῖ ἡ ἐκ φύσεως ἀκροβυστία τὸν νόμον τελοῦσα σὲ τὸν διὰ γράμματος καὶ περιτομῆς παραβάτην νόμου.	et judicabit id quod ex natura est præputium, legem consummans, te, qui per litteram et circumcisionem prævaricator legis es?	I sądzić będzie (to) z natury nieobrzezanie, Prawo spełniające, ciebie*, (tego) w obecności litery i obrzezania przestępcę Prawa. Tu sens: nieobrzezany. Sens: wypełniające. * Jest to dopełnienie bliższe po "sądzić będzie".
οὐ γὰρ ὁ ἐν τῷ φανερῷ Ἰουδαῖός ἐστιν οὐδὲ ἡ ἐν τῷ φανερῷ ἐν σαρκὶ περιτομή,	Non enim qui in manifesto, Judæus est: neque quæ in manifesto, in carne, est circumcisio:	Nie bowiem (ten) na widoczności* Judejczykiem jest, ani (to) na widoczności* na ciele obrzezaniem; * Sens: według cech zewnętrznych.
ἀλλ᾽ ὁ ἐν τῷ κρυπτῷ Ἰουδαῖος, καὶ περιτομὴ καρδίας ἐν πνεύματι οὐ γράμματι, οὗ ὁ ἔπαινος οὐκ ἐξ ἀνθρώπων ἀλλ᾽ ἐκ τοῦ θεοῦ.	sed qui in abscondito, Judæus est: et circumcisio cordis in spiritu, non littera: cujus laus non ex hominibus, sed ex Deo est.	ale (ten) w ukryciu* Judejczyk, i obrzezanie serca przez ducha, nie literę, tego pochwała nie od ludzi, ale od Boga. * Sens: według cech wewnętrznych, według sposobu postępowania.

3

Wierność Boga
Τί οὖν τὸ περισσὸν τοῦ Ἰουδαίου ἢ τίς ἡ ὠφέλεια τῆς περιτομῆς;	Quid ergo amplius Judæo est? aut quæ utilitas circumcisionis?	Jaka więc nadzwyczajność* Judejczyka, lub jaki zysk (z) obrzezania? * Sens: wyższość.
πολὺ κατὰ πάντα τρόπον. πρῶτον μὲν γὰρ ὅτι ἐπιστεύθησαν τὰ λόγια τοῦ θεοῦ.	Multum per omnem modum. Primum quidem quia credita sunt illis eloquia Dei.	Wielki na każdy sposób. Najpierw [bowiem], ponieważ otrzymali powierzone wypowiedzi Boga.
Wykazawszy z całą dokładnością, że ani pochodzenie od Abrahama, ani obrzezanie fizyczne nie dają żadnej gwarancji zbawienia, z kolei - i to jest zupełnie naturalne - musi Paweł odpowiedzieć na pytanie, na czym polega wyższość Żyda nad poganinem, bo Apostoł wyraźnie do tej wyższości nawiązuje (Rz 1.16; 2.9.10), i jaki jest - jeśli w ogóle jest - pożytek z obrzezania (por. Rdz 17). Odpowiedź na powyższe pytania jest twierdząca, a sposób jej sformułowania każe się domyślać, że Paweł pojmuje wielorako wyższość Żyda nad poganinem i że również widzi niejeden pożytek w obrzezaniu. Owa wyższość Żyda nad poganinem wynika z faktu oddania właśnie narodowi wybranemu całego depozytu objawienia, z faktu pozostawienia właśnie Żydom wielu obietnic, które są przecież najbardziej typowym przykładem powierzenia człowiekowi słowa Bożego.
τί γάρ; εἰ ἠπίστησάν τινες, μὴ ἡ ἀπιστία αὐτῶν τὴν πίστιν τοῦ θεοῦ καταργήσει;	Quid enim si quidam illorum non crediderunt? numquid incredulitas illorum fidem Dei evacuabit? Absit.	Cóż bowiem jeśli stali się niewierni niektórzy? Czy niewierność ich porękę Boga udaremni?
μὴ γένοιτο· γινέσθω δὲ ὁ θεὸς ἀληθής, πᾶς δὲ ἄνθρωπος ψεύστης, καθὼς γέγραπται, Ὅπως ἂν δικαιωθῇς ἐν τοῖς λόγοις σου καὶ νικήσεις ἐν τῷ κρίνεσθαί σε.	Est autem Deus verax: omnis autem homo mendax, sicut scriptum est: Ut justificeris in sermonibus tuis: et vincas cum judicaris.	Nie może stać się; niech stanie się zaś Bóg prawdomówny, każdy zaś człowiek kłamliwy, tak jak jest napisane: Żeby zostałbyś uznany za sprawiedliwego w słowach Twych i zwyciężysz podczas być sądzonym Ty. Ściślej: kłamcą.
εἰ δὲ ἡ ἀδικία ἡμῶν θεοῦ δικαιοσύνην συνίστησιν, τί ἐροῦμεν; μὴ ἄδικος ὁ θεὸς ὁ ἐπιφέρων τὴν ὀργήν; κατὰ ἄνθρωπον λέγω.	Si autem iniquitas nostra justitiam Dei commendat, quid dicemus? Numquid iniquus est Deus, qui infert iram?	Jeśli zaś niesprawiedliwość nasza Boga sprawiedliwość poleca, co powiemy? Czy niesprawiedliwy Bóg wnoszący gniew? Na wzór człowieka mówię. Możliwe: "przygotowuje", "przedstawia", "wzmacnia", "okazuje", "daje dowód".
μὴ γένοιτο· ἐπεὶ πῶς κρινεῖ ὁ θεὸς τὸν κόσμον;	secundum hominem dico. Absit. Alioquin quomodo judicabit Deus hunc mundum?	Nie może stać się; gdyż jak osądzi Bóg świat?
εἰ δὲ ἡ ἀλήθεια τοῦ θεοῦ ἐν τῷ ἐμῷ ψεύσματι ἐπερίσσευσεν εἰς τὴν δόξαν αὐτοῦ, τί ἔτι κἀγὼ ὡς ἁμαρτωλὸς κρίνομαι;	Si enim veritas Dei in meo mendacio abundavit in gloriam ipsius: quid adhuc et ego tamquam peccator judicor?	Jeśli zaś* prawda Boga przez moje kłamstwo zaobfitowała ku chwale Jego, dlaczego jeszcze i ja jako grzesznik jestem sądzony? * Inna lekcja: "bowiem".
καὶ μὴ καθὼς βλασφημούμεθα καὶ καθώς φασίν τινες ἡμᾶς λέγειν ὅτι Ποιήσωμεν τὰ κακά, ἵνα ἔλθῃ τὰ ἀγαθά; ὧν τὸ κρίμα ἔνδικόν ἐστιν.	et non (sicut blasphemamur, et sicut aiunt quidam nos dicere) faciamus mala ut veniant bona: quorum damnatio justa est.	I czy tak jak jesteśmy spotwarzani i tak jak mówią niektórzy, (że) my mówić, że: "Uczyńmy złe, aby przyszłyby dobre?" Ich sąd* zgodny z prawem jest. * "my mówić" - składniej: "że my mówimy". ** Sens: wyrok skazujący.
Nikt nie jest prawy
Τί οὖν; προεχόμεθα; οὐ πάντως· προῃτιασάμεθα γὰρ Ἰουδαίους τε καὶ Ἕλληνας πάντας ὑφ᾽ ἁμαρτίαν εἶναι,	Quid ergo? præcellimus eos? Nequaquam. Causati enim sumus Judæos et Græcos omnes sub peccato esse,	Cóż więc? Przewyższamy? Nie w ogóle, wcześniej oskarżyliśmy bowiem, (że) Judejczycy zarówno jak Hellenowie wszyscy pod grzechem być, Inne lekcje zamiast "Przewyższamy? Nie w ogóle": "Mamy przewyższać? Nie w ogóle"; "Przewyższamy nadzwyczajnie"; "Przewyższamy?". ** "Judejczycy (…) być" - składniej: "że Judejczycy zarówno jak Hellenowie wszyscy pod grzechem są".
καθὼς γέγραπται ὅτι Οὐκ ἔστιν δίκαιος οὐδὲ εἷς,	sicut scriptum est: Quia non est justus quisquam:	tak jak jest napisane, że: Nie jest sprawiedliwym ani jeden,
οὐκ ἔστιν ὁ συνίων, οὐκ ἔστιν ὁ ἐκζητῶν τὸν θεόν.	non est intelligens, non est requirens Deum.	nie jest rozumiejącym, nie jest odszukującym Boga.
πάντες ἐξέκλιναν ἅμα ἠχρεώθησαν· οὐκ ἔστιν ὁ ποιῶν χρηστότητα, οὐκ ἔστιν ἕως ἑνός.	Omnes declinaverunt, simul inutiles facti sunt: non est qui faciat bonum, non est usque ad unum.	Wszyscy odchylili się, razem stali się nieużytecznymi; nie jest czyniący łagodność, [nie jest] aż do jednego. Składniej po polsku: "nie ma czyniącego łagodność, nie ma ani jednego".
τάφος ἀνεῳγμένος ὁ λάρυγξ αὐτῶν, ταῖς γλώσσαις αὐτῶν ἐδολιοῦσαν, ἰὸς ἀσπίδων ὑπὸ τὰ χείλη αὐτῶν·	Sepulchrum patens est guttur eorum, linguis suis dolose agebant: venenum aspidum sub labiis eorum:	Grobem otwartym gardło ich, językami ich zaczęli mówić podstępnie, jad żmij za wargami ich,
ὧν τὸ στόμα ἀρᾶς καὶ πικρίας γέμει,	quorum os maledictione, et amaritudine plenum est:	ich usta klątwy i gorzkości są pełne;
ὀξεῖς οἱ πόδες αὐτῶν ἐκχέαι αἷμα,	veloces pedes eorum ad effundendum sanguinem:	ostre* nogi ich, (by) wylać krew, * Sens: szybkie.
σύντριμμα καὶ ταλαιπωρία ἐν ταῖς ὁδοῖς αὐτῶν,	contritio et infelicitas in viis eorum:	spustoszenie i udręka na drogach ich,
καὶ ὁδὸν εἰρήνης οὐκ ἔγνωσαν.	et viam pacis non cognoverunt:	i drogi pokoju nie poznali.
οὐκ ἔστιν φόβος θεοῦ ἀπέναντι τῶν ὀφθαλμῶν αὐτῶν.	non est timor Dei ante oculos eorum.	Nie jest* bojaźń Boga naprzeciw oczu ich. * Sens: ma. Wtedy: "Nie ma bojaźni Boga".
Οἴδαμεν δὲ ὅτι ὅσα ὁ νόμος λέγει τοῖς ἐν τῷ νόμῳ λαλεῖ, ἵνα πᾶν στόμα φραγῇ καὶ ὑπόδικος γένηται πᾶς ὁ κόσμος τῷ θεῷ·	Scimus autem quoniam quæcumque lex loquitur, iis, qui in lege sunt, loquitur: ut omne os obstruatur, et subditus fiat omnis mundus Deo:	Wiemy zaś, że jakie* Prawo mówi, (do tych) w Prawie mówi, aby każde usta pohamowałyby się i podsądnym stałby się cały świat (przed) Bogiem; * Sens: to, co.
διότι ἐξ ἔργων νόμου οὐ δικαιωθήσεται πᾶσα σὰρξ ἐνώπιον αὐτοῦ, διὰ γὰρ νόμου ἐπίγνωσις ἁμαρτίας.	quia ex operibus legis non justificabitur omnis caro coram illo. Per legem enim cognitio peccati.	dlatego że dzięki czynom Prawa nie zostanie uznane za sprawiedliwe każde* ciało przed Nim, przez bowiem Prawo poznanie grzechu. * Sens: żadne.
Uniewinnienie dzięki wierze
Νυνὶ δὲ χωρὶς νόμου δικαιοσύνη θεοῦ πεφανέρωται μαρτυρουμένη ὑπὸ τοῦ νόμου καὶ τῶν προφητῶν,	Nunc autem sine lege justitia Dei manifestata est: testificata a lege et prophetis.	Teraz zaś bez Prawa usprawiedliwienie Boga zostało uczynione widocznym, zaświadczane przez Prawo i proroków,
δικαιοσύνη δὲ θεοῦ διὰ πίστεως Ἰησοῦ Χριστοῦ εἰς πάντας τοὺς πιστεύοντας. οὐ γάρ ἐστιν διαστολή,	Justitia autem Dei per fidem Jesu Christi in omnes et super omnes qui credunt in eum: non enim est distinctio:	usprawiedliwienie zaś Boga przez wiarę Jezusa Pomazańca, względem* wszystkich wierzących; nie bowiem jest* rozróżnienie; * Ten przyimek i dalszy ciąg zdania należy logicznie połączyć bezpośrednio ze słowami "zostało uczynione widocznym" (w. 21). Inne lekcje zamiast "względem wszystkich": "na wszystkich"; "względem wszystkich i na wszystkich". * Sens: ma. Wtedy: "nie bowiem ma rozróżnienia".
πάντες γὰρ ἥμαρτον καὶ ὑστεροῦνται τῆς δόξης τοῦ θεοῦ	omnes enim peccaverunt, et egent gloria Dei.	wszyscy bowiem zgrzeszyli i są pozbawieni chwały Boga,
δικαιούμενοι δωρεὰν τῇ αὐτοῦ χάριτι διὰ τῆς ἀπολυτρώσεως τῆς ἐν Χριστῷ Ἰησοῦ·	Justificati gratis per gratiam ipsius, per redemptionem quæ est in Christo Jesu,	uznani za sprawiedliwych darmo Jego łaską przez odkupienie. (to) w Pomazańcu Jezusie;
ὃν προέθετο ὁ θεὸς ἱλαστήριον διὰ πίστεως ἐν τῷ αὐτοῦ αἵματι εἰς ἔνδειξιν τῆς δικαιοσύνης αὐτοῦ διὰ τὴν πάρεσιν τῶν προγεγονότων ἁμαρτημάτων	quem proposuit Deus propitiationem per fidem in sanguine ipsius, ad ostensionem justitiæ suæ propter remissionem præcedentium delictorum	którego postanowił Bóg (jako) przebłagalnię przez wiarę* w Jego krwi ku wykazaniu usprawiedliwienia Jego** poprzez odpuszczenie (tych), (które wcześniej stały się) zgrzeszeń * Niektóre rękopisy nie mają wyrażenia "przez wiarę". ** Sens: swego.
ἐν τῇ ἀνοχῇ τοῦ θεοῦ, πρὸς τὴν ἔνδειξιν τῆς δικαιοσύνης αὐτοῦ ἐν τῷ νῦν καιρῷ, εἰς τὸ εἶναι αὐτὸν δίκαιον καὶ δικαιοῦντα τὸν ἐκ πίστεως Ἰησοῦ.	in sustentatione Dei, ad ostensionem justitiæ ejus in hoc tempore: ut sit ipse justus, et justificans eum, qui est ex fide Jesu Christi.	podczas powściągliwości Boga, ze względu na wykazanie usprawiedliwienia Jego* w (tej) teraz porze, ku być On sprawiedliwym i uznającym za sprawiedliwego (tego) z wiary (w) Jezusa*. Sens: swego: "ze względu na wykazanie usprawiedliwienia Jego" - wyrażenie to prawdopodobnie oznacza powód "powściągliwości Boga". ** Inne lekcje zamiast "Jezusa"; "Jezusa, wtedy: "(Tego) z wiary Jezusa"; "Jezusa Pomazańca", wtedy: "(Tego) z wiary Jezusa Pomazańca"; "Jezusa Pomazańca"; "Pana naszego Jezusa Pomazańca"; bez "Jezusa".
Ποῦ οὖν ἡ καύχησις; ἐξεκλείσθη. διὰ ποίου νόμου; τῶν ἔργων; οὐχί, ἀλλὰ διὰ νόμου πίστεως.	Ubi est ergo gloriatio tua? Exclusa est. Per quam legem? Factorum? Non: sed per legem fidei.	Gdzie więc (ta) duma? Została wykluczona. Przez jakie prawo? Czynów? Nie, ale przez prawo wiary.
λογιζόμεθα γὰρ δικαιοῦσθαι πίστει ἄνθρωπον χωρὶς ἔργων νόμου.	Arbitramur enim justificari hominem per fidem sine operibus legis.	Liczymy bowiem, (że) być uznawanym za sprawiedliwego dzięki wierze człowiek* bez czynów Prawa. * Inne lekcje: "więc": bez "bowiem". ** "być uznawanym za sprawiedliwego (…) człowiek" - składniej: "że jest uznawany za sprawiedliwego (…) człowiek".
ἢ Ἰουδαίων ὁ θεὸς μόνον; οὐχὶ καὶ ἐθνῶν; ναὶ καὶ ἐθνῶν,	An Judæorum Deus tantum? nonne et gentium? Immo et gentium:	Czy Judejczyków Bóg jedynie? Czyż nie i pogan? Tak, i pogan,
εἴπερ εἷς ὁ θεὸς ὃς δικαιώσει περιτομὴν ἐκ πίστεως καὶ ἀκροβυστίαν διὰ τῆς πίστεως.	quoniam quidem unus est Deus, qui justificat circumcisionem ex fide, et præputium per fidem.	skoro jeden Bóg. który uzna za sprawiedliwe obrzezanie* z wiary i nieobrzezanie** z powodu wiary. * Sens: obrzezanych. ** Sens: nieobrzezanych.
νόμον οὖν καταργοῦμεν διὰ τῆς πίστεως; μὴ γένοιτο· ἀλλὰ νόμον ἱστάνομεν.	Legem ergo destruimus per fidem? Absit: sed legem statuimus.	Prawo więc uznajemy za bezużyteczne z powodu wiary? Nie może stać się, ale Prawo stawiamy. Sens prawdopodobny: potwierdzamy, umacniamy.

4

Abraham uniewinniony dzięki wierze
Τί οὖν ἐροῦμεν εὑρηκέναι Ἀβραὰμ τὸν προπάτορα ἡμῶν κατὰ σάρκα;	Quid ergo dicemus invenisse Abraham patrem nostrum secundum carnem?	Co więc, powiemy, (że) znaleźć Abraham, praojciec* nasz** co do ciała? * "znaleźć Abraham, praojciec" - składniej: "że znalazł Abraham, praojciec". ** Inne lekcje zamiast "że znaleźć Abraham, praojciec nasz": "że znaleźć Abraham, ojciec nasz"; "że Abraham, ojciec nasz, znaleźć"; "że Abraham, praojciec nasz".
εἰ γὰρ Ἀβραὰμ ἐξ ἔργων ἐδικαιώθη, ἔχει καύχημα, ἀλλ᾽ οὐ πρὸς θεόν.	Si enim Abraham ex operibus justificatus est, habet gloriam, sed non apud Deum.	Jeśli bowiem Abraham dzięki czynom został uznany za sprawiedliwego, ma chlubę; ale nie względem Boga.
τί γὰρ ἡ γραφὴ λέγει; Ἐπίστευσεν δὲ Ἀβραὰμ τῷ θεῷ καὶ ἐλογίσθη αὐτῷ εἰς δικαιοσύνην.	Quid enim dicit Scriptura? Credidit Abraham Deo, et reputatam est illi ad justitiam.	Co bowiem Pismo mówi? Uwierzył zaś Abraham Bogu i policzone zostało mu ku usprawiedliwieniu.
Rozdział 4 nie ma - jak się to czasem sądzi - charakteru jakiegoś starotestamentowego ekskursu, lecz w stosunku do fragmentu Rz 1.18-3.31 jest rodzajem swoistej argumentacji biblijnej. Argumentacja ta ma na celu przede wszystkim ukazanie harmonii dwu Testamentów, czyli jedności Objawienia. Jedność Objawienia ilustruje Paweł przykładem ekonomii zbawienia, a tę z kolei rozpatruje w zastosowaniu do życia Abrahama, uchodzącego za postać najbardziej popularną w ST. Poza tym Abraham był co do ciała ojcem wszystkich Izraelitów. Tak więc to, co spotkało tego patriarchę, rzutowało w pewien sposób na losy wszystkich Izraelitów. Jk przedstawiała się sprawa jego zbawienia? Dzięki czemu został usprawiedliwiony? Próbując odpowiedzieć na powyższe pytania, najpierw rozpatruje Paweł wnioski wysnute z hipotezy, że Abraham został usprawiedliwiony przez uczynki. Prawa jeszcze co prawda nie było, ale dobre, uczciwe życie Abrahama sprawiło - tak w rzeczywistości mniemali Żydzi - że dostąpił usprawiedliwienia. W takiej sytuacji mógłby rzeczywiście mieć powody do tego, by chlubić się swoim usprawiedliwieniem. Rozumowanie zdaje się być, po ludzku sądząc, całkiem poprawne. Lecz chwała płynąca z tak pojmowanego usprawiedliwienia byłaby bardzo problematyczna; pochodziłaby bowiem od ludzi i w rzeczywistości Abraham byłby usprawiedliwiony tylko w oczach ludzi.
τῷ δὲ ἐργαζομένῳ ὁ μισθὸς οὐ λογίζεται κατὰ χάριν ἀλλὰ κατὰ ὀφείλημα,	Ei autem qui operatur, merces non imputatur secundum gratiam, sed secundum debitum.	Zaś pracującemu zapłata nie jest liczona według łaski, ale według należności;
τῷ δὲ μὴ ἐργαζομένῳ πιστεύοντι δὲ ἐπὶ τὸν δικαιοῦντα τὸν ἀσεβῆ λογίζεται ἡ πίστις αὐτοῦ εἰς δικαιοσύνην·	Ei vero qui non operatur, credenti autem in eum, qui justificat impium, reputatur fides ejus ad justitiam secundum propositum gratiæ Dei.	zaś nie pracującemu, wierzącemu zaś w Uznającego za sprawiedliwego bezbożnego, liczona jest wiara jego ku usprawiedliwieniu,
καθάπερ καὶ Δαυὶδ λέγει τὸν μακαρισμὸν τοῦ ἀνθρώπου ᾧ ὁ θεὸς λογίζεται δικαιοσύνην χωρὶς ἔργων,	Sicut et David dicit beatitudinem hominis, cui Deus accepto fert justitiam sine operibus:	tak jak i Dawid mówi (o) uszczęśliwieniu* człowieka, któremu Bóg liczy usprawiedliwienie bez czynów: * Inni tłumaczą: "błogosławieństwie".
Μακάριοι ὧν ἀφέθησαν αἱ ἀνομίαι καὶ ὧν ἐπεκαλύφθησαν αἱ ἁμαρτίαι·	Beati, quorum remissæ sunt iniquitates, et quorum tecta sunt peccata.	Szczęśliwi, których zostały odrzucone bezprawia i których zostały zasłonięte grzechy; Inni tłumaczą: "błogosławieni".
μακάριος ἀνὴρ οὗ οὐ μὴ λογίσηται κύριος ἁμαρτίαν.	Beatus vir, cui non imputavit Dominus peccatum.	szczęśliwy* mąż, którego nie policzy Pan grzechu. Inni tłumaczą: "błogosławiony". Możliwe: "policzyłby". * "nie policzy Pan grzechu" - bardziej logicznie: "Pan nie policzy grzechu".
ὁ μακαρισμὸς οὖν οὗτος ἐπὶ τὴν περιτομὴν ἢ καὶ ἐπὶ τὴν ἀκροβυστίαν; λέγομεν γάρ, Ἐλογίσθη τῷ Ἀβραὰμ ἡ πίστις εἰς δικαιοσύνην.	Beatitudo ergo hæc in circumcisione tantum manet, an etiam in præputio? Dicimus enim quia reputata est Abrahæ fides ad justitiam.	Uszczęśliwienie* więc to nad obrzezaniem czy i nad nieobrzezaniem? Mówimy bowiem: Policzona została Abrahamowi wiara ku usprawiedliwieniu. Inni tłumaczą: "błogosławieństwo". Sens: obrzezanymi. * Sens: nieobrzezanymi.
πῶς οὖν ἐλογίσθη; ἐν περιτομῇ ὄντι ἢ ἐν ἀκροβυστίᾳ; οὐκ ἐν περιτομῇ ἀλλ᾽ ἐν ἀκροβυστίᾳ·	Quomodo ergo reputata est? in circumcisione, an in præputio? Non in circumcisione, sed in præputio.	Jak więc policzona została? W obrzezaniu będącemu czy w nieobrzezaniu? Nie w obrzezaniu, ale w nieobrzezaniu;
καὶ σημεῖον ἔλαβεν περιτομῆς σφραγῖδα τῆς δικαιοσύνης τῆς πίστεως τῆς ἐν τῇ ἀκροβυστίᾳ, εἰς τὸ εἶναι αὐτὸν πατέρα πάντων τῶν πιστευόντων δι᾽ ἀκροβυστίας, εἰς τὸ λογισθῆναι αὐτοῖς τὴν δικαιοσύνην,	Et signum accepit circumcisionis, signaculum justitiæ fidei, quæ est in præputio: ut sit pater omnium credentium per præputium, ut reputetur et illis ad justitiam:	i znak otrzymał obrzezania: pieczęć usprawiedliwienia wiary, (tej) w nieobrzezaniu, ku być on ojcem wszystkich wierzących w obecności nieobrzezania, ku policzona zostać [i]* im (jako) usprawiedliwienie, * "W obecności nieobrzezania" - sens: "w stanie nieobrzezania". ** Inne lekcje zamiast "policzona zostać i": "policzona zostać"; "policzona zostać on".
καὶ πατέρα περιτομῆς τοῖς οὐκ ἐκ περιτομῆς μόνον ἀλλὰ καὶ τοῖς στοιχοῦσιν τοῖς ἴχνεσιν τῆς ἐν ἀκροβυστίᾳ πίστεως τοῦ πατρὸς ἡμῶν Ἀβραάμ.	et sit pater circumcisionis non iis tantum, qui sunt ex circumcisione, sed et iis qui sectantur vestigia fidei, quæ est in præputio patris nostri Abrahæ.	i ojcem* obrzezania** (dla tych) nie z obrzezania jedynie, ale i (dla tych) idących w szeregu śladami (tej) w nieobrzezaniu wiary ojca naszego, Abrahama. * Wyraz ten należy połączyć bezpośrednio z "ku być on" (w. 11). ** Sens: obrzezanych.
Οὐ γὰρ διὰ νόμου ἡ ἐπαγγελία τῷ Ἀβραὰμ ἢ τῷ σπέρματι αὐτοῦ, τὸ κληρονόμον αὐτὸν εἶναι κόσμου, ἀλλὰ διὰ δικαιοσύνης πίστεως.	Non enim per legem promissio Abrahæ, aut semini ejus ut hæres esset mundi: sed per justitiam fidei.	Nie bowiem z powodu Prawa obietnica Abrahamowi lub nasieniu* jego, (że) dziedziczącym on być* świata, ale z powodu usprawiedliwienia wiary; * Sens: potomstwu. Z domyślnym: została dana. * "dziedziczącym on być" - składniej: "że jest on dziedzicem".
εἰ γὰρ οἱ ἐκ νόμου κληρονόμοι, κεκένωται ἡ πίστις καὶ κατήργηται ἡ ἐπαγγελία·	Si enim qui ex lege, hæredes sunt: exinanita est fides, abolita est promissio.	jeśli bowiem (ci) z Prawa dziedziczącymi, jest uczyniona pustą wiara i udaremniona jest obietnica;
ὁ γὰρ νόμος ὀργὴν κατεργάζεται· οὗ δὲ οὐκ ἔστιν νόμος οὐδὲ παράβασις.	Lex enim iram operatur. Ubi enim non est lex, nec prævaricatio.	bo Prawo gniew sprawia; gdzie zaś nie jest* Prawo, ani przestępstwo*. Sens: ma. Wtedy: "nie ma Prawa". ** Z domyślnym : nie istnieje.
διὰ τοῦτο ἐκ πίστεως, ἵνα κατὰ χάριν, εἰς τὸ εἶναι βεβαίαν τὴν ἐπαγγελίαν παντὶ τῷ σπέρματι, οὐ τῷ ἐκ τοῦ νόμου μόνον ἀλλὰ καὶ τῷ ἐκ πίστεως Ἀβραάμ, ὅς ἐστιν πατὴρ πάντων ἡμῶν,	Ideo ex fide, ut secundum gratiam firma sit promissio omni semini, non ei qui ex lege est solum, sed et ei qui ex fide est Abrahæ, qui pater est omnium nostrum	Dla tego z wiary, aby według łaski, ku być mocną* (ta) obietnica* (dla) całego nasienia*, nie (temu) z Prawa jedynie, ale i (temu) z wiary Abrahama, (który jest ojcem wszystkich nas, Z domyślnym: potomstwa; lub: jest obietnica. Sens: ważną, obowiązującą. * "ku być mocną ta obietnica" - składniej: "tak, żeby mocną była obietnica". **** Sens: potomstwa.
καθὼς γέγραπται ὅτι Πατέρα πολλῶν ἐθνῶν τέθεικά σε, κατέναντι οὗ ἐπίστευσεν θεοῦ τοῦ ζῳοποιοῦντος τοὺς νεκροὺς καὶ καλοῦντος τὰ μὴ ὄντα ὡς ὄντα·	(sicut scriptum est: Quia patrem multarum gentium posui te) ante Deum, cui credidit, qui vivificat mortuos, et vocat ea quæ non sunt, tamquam ea quæ sunt:	tak jak jest napisane, że: Jako ojca wielu ludów położyłem cię) naprzeciw, któremu uwierzył, Boga, ożywiającego martwych i powołującego nie będące jako będące;
ὃς παρ᾽ ἐλπίδα ἐπ᾽ ἐλπίδι ἐπίστευσεν εἰς τὸ γενέσθαι αὐτὸν πατέρα πολλῶν ἐθνῶν κατὰ τὸ εἰρημένον, Οὕτως ἔσται τὸ σπέρμα σου,	qui contra spem in spem credidit, ut fieret pater multarum gentium secundum quod dictum est ei: Sic erit semen tuum.	on wbrew nadziei dla nadziei uwierzył ku stać się on* ojcem wielu ludów według (tego) (co jest powiedziane): Tak będzie nasienie twe; * "ku stać się on" - składniej: "tak, że stał się on".
καὶ μὴ ἀσθενήσας τῇ πίστει κατενόησεν τὸ ἑαυτοῦ σῶμα νενεκρωμένον, ἑκατονταετής που ὑπάρχων, καὶ τὴν νέκρωσιν τῆς μήτρας Σάρρας·	Et non infirmatus est fide, nec consideravit corpus suum emortuum, cum jam fere centum esset annorum, et emortuam vulvam Saræ.	i nie stawszy się bezsilnym (w) wierze, zrozumiał, (że) jego samego ciało [już] uczyniwszy się martwym, stuletni gdzieś będąc, i umartwienie łona Sary*, Inne lekcje: "nie zrozumiał"; "ale zrozumiał". Sens: jest zmartwiałe, jest w stanie uwiądu. * To polskie słowo należy tu rozumieć według sensu etymologicznego: obumarłość, uwiąd. Jest ono w zdaniu dopełnieniem bliższym po "zrozumiał". **** Zdanie od słów "i nie stawszy się bezsilnym" do "Sary" wykazuje naruszenie porządku logicznego. Można je tłumaczyć zastosowaniem figury retorycznej, nazywanej hysteron proteron lub histerologią. Kolejność czynności musiała być odwrotna, niż podał autor. Pierwsza mianowicie była świadomość swojej starości i starczego uwiądu Sary, druga - zachowanie wiary mimo tej świadomości. W wolnym zatem przekładzie porządek powinien być taki: Abraham wiedział, że jego ciało poddało się już uwiądowi. miał przecież około stu lat. i że łono Sary też już obumarło, a jednak nie osłabła jego wiara. Ten nieporządek w następstwie czynności można wyjaśnić jeszcze w taki sposób: wypowiedź od słów "zrozumiał, że jego samego" do "Sary" należy uznać za zdanie wtrącone, a początkowe słowa w. 20 połączyć bezpośrednio z początkowymi słowami w. 19. Według tej interpretacji wolny przekład miałby taki porządek: Abraham nie osłabł w wierze - wiedział, że jego ciało poddało się już uwiądowi, miał przecież około stu lat, i że łono Sary też już obumarło - względem zaś obietnicy Boga. Przeciwko tej drugiej interpretacji przemawia użycie spójnika "zaś" na początku w. 20.
εἰς δὲ τὴν ἐπαγγελίαν τοῦ θεοῦ οὐ διεκρίθη τῇ ἀπιστίᾳ ἀλλ᾽ ἐνεδυναμώθη τῇ πίστει, δοὺς δόξαν τῷ θεῷ	In repromissione etiam Dei non hæsitavit diffidentia, sed confortatus est fide, dans gloriam Deo:	względem zaś obietnicy Boga nie dał się rozłożyć* niewiarą, ale dał się umocnić wiarą, dawszy chwałę Bogu * Słowo to ma sens metaforyczny. Oznacza ono rozpadanie się czegoś, trawienie czegoś przez coś. W zdaniu tym chodzi o to, że w stosunku do obietnicy Boga niewiara nie strawiła Abrahama.
καὶ πληροφορηθεὶς ὅτι ὃ ἐπήγγελται δυνατός ἐστιν καὶ ποιῆσαι.	plenissime sciens, quia quæcumque promisit, potens est et facere.	i przekonany, że co obiecał, mocny jest i uczynić. Dosłownie: "napełniony (tym)".
διὸ καὶ ἐλογίσθη αὐτῷ εἰς δικαιοσύνην.	Ideo et reputatum est illi ad justitiam.	Dlatego [i] policzone zostało mu ku usprawiedliwieniu.
Οὐκ ἐγράφη δὲ δι᾽ αὐτὸν μόνον ὅτι ἐλογίσθη αὐτῷ	Non est autem scriptum tantum propter ipsum quia reputatum est illi ad justitiam:	Nie zostało napisane zaś z powodu niego samego, że policzone zostało mu,
ἀλλὰ καὶ δι᾽ ἡμᾶς, οἷς μέλλει λογίζεσθαι, τοῖς πιστεύουσιν ἐπὶ τὸν ἐγείραντα Ἰησοῦν τὸν κύριον ἡμῶν ἐκ νεκρῶν,	sed et propter nos, quibus reputabitur credentibus in eum, qui suscitavit Jesum Christum Dominum nostrum a mortuis,	ale i z powodu nas, którym ma być liczone, wierzącym w (Tego), (który wskrzesił) Jezusa, Pana naszego, z martwych,
ὃς παρεδόθη διὰ τὰ παραπτώματα ἡμῶν καὶ ἠγέρθη διὰ τὴν δικαίωσιν ἡμῶν.	qui traditus est propter delicta nostra, et resurrexit propter justificationem nostram.	który* pozwolił się wydać z powodu występków naszych i został wskrzeszony z powodu uznania za sprawiedliwych** nas. * Zaimek ten określa "Jezusa". ** Lub: "uczynienia sprawiedliwymi".

5

Pokój i radość
Δικαιωθέντες οὖν ἐκ πίστεως εἰρήνην ἔχομεν πρὸς τὸν θεὸν διὰ τοῦ κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ	Justificati ergo ex fide, pacem habeamus ad Deum per Dominum nostrum Jesum Christum:	Uznani za sprawiedliwych więc z wiary pokój mamy* względem Boga poprzez Pana naszego Jezusa Pomazańca, * Inna lekcja: "miejmy".
δι᾽ οὗ καὶ τὴν προσαγωγὴν ἐσχήκαμεν τῇ πίστει εἰς τὴν χάριν ταύτην ἐν ᾗ ἑστήκαμεν καὶ καυχώμεθα ἐπ᾽ ἐλπίδι τῆς δόξης τοῦ θεοῦ.	per quem et habemus accessum per fidem in gratiam istam, in qua stamus, et gloriamur in spe gloriæ filiorum Dei.	poprzez którego i zbliżenie się posiedliśmy [ (dzięki) wierze] do łaski tej, w której stanęliśmy, i chełpimy się z powodu nadziei chwały Boga. Inne lekcje: "przez wiarę"; bez "dzięki wierze".
οὐ μόνον δέ, ἀλλὰ καὶ καυχώμεθα ἐν ταῖς θλίψεσιν, εἰδότες ὅτι ἡ θλῖψις ὑπομονὴν κατεργάζεται,	Non solum autem, sed et gloriamur in tribulationibus: scientes quod tribulatio patientiam operatur:	Nie jedynie zaś, ale i chełpimy się w utrapieniach, wiedząc, że utrapienie wytrwałość sprawia,
ἡ δὲ ὑπομονὴ δοκιμήν, ἡ δὲ δοκιμὴ ἐλπίδα.	patientia autem probationem, probatio vero spem,	zaś wytrwałość wypróbowanie, zaś wypróbowanie nadzieję;
We fragmentach poprzedzających ten rozdział wykazywał Paweł, że cała ludzkość złożona z pogan i Żydów była pogrążona w grzechach, że w tej sytuacji Bóg powodowany swym nieskończonym miłosierdziem, dokonał, przez wydanie własnego Syna na śmierć, odkupienia całego rodzaju ludzkiego. Rozdział piąty przedstawia skutki usprawiedliwienia przez wiarę. Otóż pierwszym skutkiem jest ponowne wprowadzenie pokoju do stosunków między Bogiem a ludźmi. Na sens powyższego twierdzenia nie ma wpływu to, czy orzeczeniu nadamy postać trybu rozkazującego "zachowajmy", czy też, co jest równie uzasadnione gramatycznie, pozostaniemy przy trybie oznajmującym: "zachowujemy". Skłócenie całej ludzkości z Bogiem, konflikty między poszczególnymi ludźmi, niepokój panujący we wnętrzu każdego człowieka - oto najczęściej powtarzające się u Pawła następstwa grzechu. Akcja mająca na celu zlikwidowanie grzechu musi być, konsekwentnie, wprowadzaniem pokoju. Dokonał tego Chrystus przez swoje zbawcze dzieło. Myśl tę sformułuje Paweł szczególnie dosadnie w jednym ze swych listów więziennych: Zechciał bowiem [Bóg], aby w Nim zamieszkała cała Pełnia, i aby przez Niego znów pojednać wszystko ze sobą: przez Niego - i to, co na ziemi, i to, co w niebiosach, wprowadziwszy pokój przez krew Jego krzyża (Kol 1.19-20). Przez to, że dokonał Jezus tego dzieła generalnego pojednania, zasłużył sobie w pobożności chrześcijańskiej na miano Wielkiego Pacyfikatora. To że Bóg polecił swojemu Synowi wysłużyć dla nas usprawiedliwienie, wcale nie oznacza, iż godzi się na traktowanie nas jako sprawiedliwych, właśnie ze względu na swego Syna. Znaczy to, że w Jezusie Chrystusie Bóg umożliwia nam przyjęcie właściwej postawy wobec Niego, takiej, jakiej spodziewa się po nas; daje nam możność traktowania Go tak, jak na to zasługuje. W ten sposób Bóg ukazuje się sprawiedliwy wobec siebie samego, nie pomniejszając w niczym czci ani chwały, do jakich ma prawo. Równocześnie jest sprawiedliwy wobec swoich stworzeń, którym udziela możności zajęcia wobec Niego sprawiedliwej postawy.
ἡ δὲ ἐλπὶς οὐ καταισχύνει, ὅτι ἡ ἀγάπη τοῦ θεοῦ ἐκκέχυται ἐν ταῖς καρδίαις ἡμῶν διὰ πνεύματος ἁγίου τοῦ δοθέντος ἡμῖν.	spes autem non confundit: quia caritas Dei diffusa est in cordibus nostris per Spiritum Sanctum, qui datus est nobis.	zaś nadzieja nie zawstydza, bo miłość Boga jest wylana w sercach naszych poprzez Ducha Świętego, danego nam,
ἔτι γὰρ Χριστὸς ὄντων ἡμῶν ἀσθενῶν ἔτι κατὰ καιρὸν ὑπὲρ ἀσεβῶν ἀπέθανεν.	Ut quid enim Christus, cum adhuc infirmi essemus, secundum tempus, pro impiis mortuus est?	już bowiem Pomazaniec, (kiedy) byliśmy my nie mającymi siły, już* w stosownej porze za bezbożnych umarł. * Inne lekcje zamiast "już bowiem (…) już": bez drugiego "już"; "jeśli bowiem (…)" bez drugiego "już"; "jeśli zaś (…)" bez drugiego "już"; bez "bowiem"; "jeśli bowiem (…) już"; "ku czemu bowiem (…) już".
μόλις γὰρ ὑπὲρ δικαίου τις ἀποθανεῖται· ὑπὲρ γὰρ τοῦ ἀγαθοῦ τάχα τις καὶ τολμᾷ ἀποθανεῖν·	vix enim pro justo quis moritur: nam pro bono forsitan quis audeat mori.	Z trudem bowiem za sprawiedliwego ktoś umrze; za bowiem dobrego może ktoś i odważa się umrzeć;
συνίστησιν δὲ τὴν ἑαυτοῦ ἀγάπην εἰς ἡμᾶς ὁ θεός, ὅτι ἔτι ἁμαρτωλῶν ὄντων ἡμῶν Χριστὸς ὑπὲρ ἡμῶν ἀπέθανεν.	Commendat autem caritatem suam Deus in nobis: quoniam cum adhuc peccatores essemus, secundum tempus,	dowodzi zaś swojej miłości ku nam Bóg, bo jeszcze grzesznikami (kiedy) byliśmy my, Pomazaniec za nas umarł.
πολλῷ οὖν μᾶλλον δικαιωθέντες νῦν ἐν τῷ αἵματι αὐτοῦ σωθησόμεθα δι᾽ αὐτοῦ ἀπὸ τῆς ὀργῆς.	Christus pro nobis mortuus est: multo igitur magis nunc justificati in sanguine ipsius, salvi erimus ab ira per ipsum.	Wiele więc bardziej uznani za sprawiedliwych teraz przez krew Jego zbawieni zostaniemy poprzez Niego od gniewu.
εἰ γὰρ ἐχθροὶ ὄντες κατηλλάγημεν τῷ θεῷ διὰ τοῦ θανάτου τοῦ υἱοῦ αὐτοῦ, πολλῷ μᾶλλον καταλλαγέντες σωθησόμεθα ἐν τῇ ζωῇ αὐτοῦ·	Si enim cum inimici essemus, reconciliati sumus Deo per mortem filii ejus: multo magis reconciliati, salvi erimus in vita ipsius.	Jeśli bowiem nieprzyjaciółmi będąc pojednani zostaliśmy (z) Bogiem poprzez śmierć Syna Jego, wiele bardziej pojednani zbawieni zostaniemy przez życie Jego;
οὐ μόνον δέ, ἀλλὰ καὶ καυχώμενοι ἐν τῷ θεῷ διὰ τοῦ κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ δι᾽ οὗ νῦν τὴν καταλλαγὴν ἐλάβομεν.	Non solum autem: sed et gloriamur in Deo per Dominum nostrum Jesum Christum, per quem nunc reconciliationem accepimus.	nie jedynie zaś, ale i chełpiąc się w Bogu poprzez Pana naszego Jezusa Pomazańca, poprzez którego teraz pojednanie otrzymaliśmy.
Śmierć w Adamie, życie w Chrystusie
Διὰ τοῦτο ὥσπερ δι᾽ ἑνὸς ἀνθρώπου ἡ ἁμαρτία εἰς τὸν κόσμον εἰσῆλθεν καὶ διὰ τῆς ἁμαρτίας ὁ θάνατος, καὶ οὕτως εἰς πάντας ἀνθρώπους ὁ θάνατος διῆλθεν, ἐφ᾽ ᾧ πάντες ἥμαρτον·	Propterea sicut per unum hominem peccatum in hunc mundum intravit, et per peccatum mors, et ita in omnes homines mors pertransiit, in quo omnes peccaverunt.	Z powodu tego jak właśnie z powodu jednego człowieka grzech na świat wszedł i z powodu grzechu śmierć, i tak na wszystkich ludzi śmierć przeszła, za to, (że) wszyscy zgrzeszyli - Inne lekcje zamiast "śmierć przeszła": "przeszła śmierć"; "przeszła". ** "za to" - przekład niepewny. Inne możliwe: "przed którą", "w której", "przez którą", "dla której".
ἄχρι γὰρ νόμου ἁμαρτία ἦν ἐν κόσμῳ, ἁμαρτία δὲ οὐκ ἐλλογεῖται μὴ ὄντος νόμου,	Usque ad legem enim peccatum erat in mundo: peccatum autem non imputabatur, cum lex non esset.	aż do bowiem Prawa grzech był na świecie, grzech zaś nie jest zaliczany, (jeśli) nie (jest) Prawo; Sens: istnieje.
ἀλλὰ ἐβασίλευσεν ὁ θάνατος ἀπὸ Ἀδὰμ μέχρι Μωϋσέως καὶ ἐπὶ τοὺς μὴ ἁμαρτήσαντας ἐπὶ τῷ ὁμοιώματι τῆς παραβάσεως Ἀδὰμ ὅς ἐστιν τύπος τοῦ μέλλοντος.	Sed regnavit mors ab Adam usque ad Moysen etiam in eos qui non peccaverunt in similitudinem prævaricationis Adæ, qui est forma futuri.	ale zaczęła królować śmierć od Adama aż do Mojżesza i nad (tymi), (którzy) nie (zgrzeszyli) na upodobnienie przestępstwa Adama, który jest figurą mającego nastąpić.
Ἀλλ᾽ οὐχ ὡς τὸ παράπτωμα, οὕτως καὶ τὸ χάρισμα· εἰ γὰρ τῷ τοῦ ἑνὸς παραπτώματι οἱ πολλοὶ ἀπέθανον, πολλῷ μᾶλλον ἡ χάρις τοῦ θεοῦ καὶ ἡ δωρεὰ ἐν χάριτι τῇ τοῦ ἑνὸς ἀνθρώπου Ἰησοῦ Χριστοῦ εἰς τοὺς πολλοὺς ἐπερίσσευσεν.	Sed non sicut delictum, ita et donum: si enim unius delicto multi mortui sunt: multo magis gratia Dei et donum in gratia unius hominis Jesu Christi in plures abundavit.	Ale nie jak występek, tak i dar; jeśli bowiem jednego* (z powodu) występku liczni umarli, wiele bardziej łaska Boga i darowizna w łasce, (tej) jednego człowieka Jezusa Pomazańca, względem licznych zaobfitowała. * Sens: dar łaski. ** Z domyślnym: człowieka.
καὶ οὐχ ὡς δι᾽ ἑνὸς ἁμαρτήσαντος τὸ δώρημα· τὸ μὲν γὰρ κρίμα ἐξ ἑνὸς εἰς κατάκριμα, τὸ δὲ χάρισμα ἐκ πολλῶν παραπτωμάτων εἰς δικαίωμα.	Et non sicut per unum peccatum, ita et donum. Nam judicium quidem ex uno in condemnationem: gratia autem ex multis delictis in justificationem.	I nie jakby z powodu jednego, (który zgrzeszył), (ten) dar; bo sąd z przyczyny jednego ku zasądzeniu, zaś dar* z przyczyny wielu występków ku usprawiedliwieniu. * Chodzi o dar łaski Bożej.
εἰ γὰρ τῷ τοῦ ἑνὸς παραπτώματι ὁ θάνατος ἐβασίλευσεν διὰ τοῦ ἑνός, πολλῷ μᾶλλον οἱ τὴν περισσείαν τῆς χάριτος καὶ τῆς δωρεᾶς τῆς δικαιοσύνης λαμβάνοντες ἐν ζωῇ βασιλεύσουσιν διὰ τοῦ ἑνὸς Ἰησοῦ Χριστοῦ.	Si enim unius delicto mors regnavit per unum: multo magis abundantiam gratiæ, et donationis, et justitiæ accipientes, in vita regnabunt per unum Jesum Christum.	Jeśli bowiem jednego* (z racji) występku śmierć zaczęła królować z powodu (tego) jednego, wiele bardziej (ci), (którzy) obfitowanie* łaski i darowizny**** usprawiedliwienia otrzymali, w życiu królować będą z powodu (Tego) Jednego: Jezusa Pomazańca. * Jest to przydawka domyślnego: człowieka. Składniej: "z racji występku jednego człowieka". Z domyślnym: człowieka. * Sens: obfitość. **** Inne lekcje: "darowizny i "; "darowiznę": bez"darowizny".
Ἄρα οὖν ὡς δι᾽ ἑνὸς παραπτώματος εἰς πάντας ἀνθρώπους εἰς κατάκριμα, οὕτως καὶ δι᾽ ἑνὸς δικαιώματος εἰς πάντας ἀνθρώπους εἰς δικαίωσιν ζωῆς·	Igitur sicut per unius delictum in omnes homines in condemnationem: sic et per unius justitiam in omnes homines in justificationem vitæ.	Mianowicie więc jak z powodu jednego* występku na wszystkich ludzi ku zasądzeniu, tak i z powodu Jednego sprawiedliwego czynu na wszystkich ludzi ku usprawiedliwieniu życia; Z domyślnym: człowieka. Zob. 5.17* . Z domyślnym: Człowieka. * "ku usprawiedliwieniu życia" - sens: ku usprawiedliwieniu, dającemu życie. Sens zdania eliptycznego, zawartego w w. 18 należy odczytać na podstawie kontekstu.
ὥσπερ γὰρ διὰ τῆς παρακοῆς τοῦ ἑνὸς ἀνθρώπου ἁμαρτωλοὶ κατεστάθησαν οἱ πολλοί, οὕτως καὶ διὰ τῆς ὑπακοῆς τοῦ ἑνὸς δίκαιοι κατασταθήσονται οἱ πολλοί.	Sicut enim per inobedientiam unius hominis, peccatores constituti sunt multi: ita et per unius obeditionem, justi constituentur multi.	jak właśnie bowiem z powodu nieposłuszeństwa jednego człowieka grzesznikami ustanowieni zostali liczni, tak i z powodu posłuszeństwa Jednego* sprawiedliwymi ustanowieni zostaną liczni. * Z domyślnym: Człowieka.
νόμος δὲ παρεισῆλθεν, ἵνα πλεονάσῃ τὸ παράπτωμα· οὗ δὲ ἐπλεόνασεν ἡ ἁμαρτία, ὑπερεπερίσσευσεν ἡ χάρις,	Lex autem subintravit ut abundaret delictum. Ubi autem abundavit delictum, superabundavit gratia:	Prawo zaś weszło, aby zaobfitowałby występek; gdzie zaś zaobfitował grzech, aż nazbyt zaobfitowała łaska,
ἵνα ὥσπερ ἐβασίλευσεν ἡ ἁμαρτία ἐν τῷ θανάτῳ, οὕτως καὶ ἡ χάρις βασιλεύσῃ διὰ δικαιοσύνης εἰς ζωὴν αἰώνιον διὰ Ἰησοῦ Χριστοῦ τοῦ κυρίου ἡμῶν.	ut sicut regnavit peccatum in mortem: ita et gratia regnet per justitiam in vitam æternam, per Jesum Christum Dominum nostrum.	aby, jak właśnie zaczął królować grzech przez śmierć, tak i łaska zaczęłaby królować z powodu usprawiedliwienia ku życiu wiecznemu poprzez Jezusa Pomazańca, Pana naszego.

6

Martwi dla grzechu, ożywieni dla Chrystusa
Τί οὖν ἐροῦμεν; ἐπιμένωμεν τῇ ἁμαρτίᾳ, ἵνα ἡ χάρις πλεονάσῃ;	Quid ergo dicemus? permanebimus in peccato ut gratia abundet?	Co więc powiemy? Mamy utrzymywać się w grzechu, aby łaska zaobfitowałaby?
μὴ γένοιτο. οἵτινες ἀπεθάνομεν τῇ ἁμαρτίᾳ, πῶς ἔτι ζήσομεν ἐν αὐτῇ;	Absit. Qui enim mortui sumus peccato, quomodo adhuc vivemus in illo?	Nie może stać się; którzy umarliśmy dla grzechu, jak jeszcze żyć będziemy w nim?
ἢ ἀγνοεῖτε ὅτι, ὅσοι ἐβαπτίσθημεν εἰς Χριστὸν Ἰησοῦν, εἰς τὸν θάνατον αὐτοῦ ἐβαπτίσθημεν;	an ignoratis quia quicumque baptizati sumus in Christo Jesu, in morte ipsius baptizati sumus?	Czy nie wiecie, że jacy zostaliśmy zanurzeni* w Pomazańca Jezusa, w śmierć Jego zostaliśmy zanurzeni? Chodzi o chrzest, zob. Dz 1.5* . Przypis ten dotyczy także pozostałych miejsc tej księgi, w których powyższe słowo występuje.
συνετάφημεν οὖν αὐτῷ διὰ τοῦ βαπτίσματος εἰς τὸν θάνατον, ἵνα ὥσπερ ἠγέρθη Χριστὸς ἐκ νεκρῶν διὰ τῆς δόξης τοῦ πατρός, οὕτως καὶ ἡμεῖς ἐν καινότητι ζωῆς περιπατήσωμεν.	Consepulti enim sumus cum illo per baptismum in mortem: ut quomodo Christus surrexit a mortuis per gloriam Patris, ita et nos in novitate vitæ ambulemus.	Daliśmy się pogrzebać razem z* więc Nim poprzez zanurzenie w śmierć, aby jak właśnie obudzony został Pomazaniec z martwych dla chwały Ojca, tak i my w nowości życia zacznijmy chodzić. Możliwe też: "Zostaliśmy pogrzebani razem z". O wskrzeszeniu. * Metafora życia etycznego.
εἰ γὰρ σύμφυτοι γεγόναμεν τῷ ὁμοιώματι τοῦ θανάτου αὐτοῦ, ἀλλὰ καὶ τῆς ἀναστάσεως ἐσόμεθα·	Si enim complantati facti sumus similitudini mortis ejus: simul et resurrectionis erimus.	Jeśli bowiem zrośnięci staliśmy się upodobnieniem śmierci (z) Nim, ale i powstania* będziemy; * "z Nim" - to "z" wzięte jest, zgodnie z gramatyką, z wyrazu "zrośnięci". Możliwy jest jednak inny. przekład: "Jeśli bowiem zrośnięci staliśmy się przez upodobnienie do śmierci Jego" (lub: "z Nim"). ** Genetivus ten odnosi się do "upodobnieniem": "upodobnieniem powstania" w antytezie do "upodobnieniem śmierci". Inny możliwy przekład: "przez upodobnienie do powstania", "powstania" - o zmartwychwstaniu.
Cały rozdział 6 jest poświęcony wyjaśnieniu natury i skutków sakramentu chrztu św. Wszystko, co Paweł powiedział w tym rozdziale, można ostatecznie sprowadzić do dwu następujących stwierdzeń: 1) przyjęcie chrztu jest równoznaczne ze zgładzeniem grzechu; 2) nowe życie jest pozostawaniem na usługach sprawiedliwości. Urywek Rz 6.3-11 uchodzi za jeden z najbardziej typowych fragmentów nowotestamentowych mówiących o mistyce chrztu świętego. Okazuje się, że Paweł jest wierny metodzie polemizowania z samym sobą i z trudnościami, które łatwo zresztą było sobie wyimaginować. Otóż wsłuchując się w wywody Pawła tworzące cały rozdział piąty, a zwłaszcza jego ostatnie wiersze, mógłby ktoś powiedzieć: skoro śmierć Chrystusa jest tak bardzo owocna w pozytywne skutki, skoro na każdy grzech ludzki Bóg odpowiada łaską, to chyba należałoby pomnażać grzechy, żeby było więcej łaski. Otóż Paweł zaprzecza temu mniemaniu ze stanowczością nie mniejszą niż przy rozważanych przedtem wątpliwościach. To jest wręcz niemożliwe, a w najgorszym razie wysoce niekonsekwentne. Przecież każdy chrześcijanin - to człowiek, który obumarł grzechowi; grzech nie powinien już mieć do niego nigdy dostępu. Jk w wielu innych przypadkach, tu również nawiązuje Paweł do wiedzy religijnej adresatów jego listu. Nie zwalnia to jednak Apostoła od obowiązku przypomnienia, a nade wszystko pogłębienia prawd podanych kiedyś zapewne w formie pierwszych pouczeń katechizmowych. Wyjaśnia więc Paweł teraz, że chrzest św. stwarza więzy szczególnej jedności między Chrystusem a chrześcijaninem. Apostoł nie mówi, że współrodzimy się lub że jesteśmy współchrzczeni z Chrystusem, bo Chrystus w bardzo szczególny sposób przyszedł na świat. Tłumaczy tylko, że zanurzając się w wodę chrztu św. współumieramy z Chrystusem, jak umarł On kiedyś po to, by nas wybawić z grzechu, tak my umieramy w owej chwili, by zerwać wszelką łączność z grzechem. Oto nasze zjednoczenie z Jezusem właśnie w Jego śmierci.
τοῦτο γινώσκοντες ὅτι ὁ παλαιὸς ἡμῶν ἄνθρωπος συνεσταυρώθη, ἵνα καταργηθῇ τὸ σῶμα τῆς ἁμαρτίας, τοῦ μηκέτι δουλεύειν ἡμᾶς τῇ ἁμαρτίᾳ·	Hoc scientes, quia vetus homo noster simul crucifixus est, ut destruatur corpus peccati, et ultra non serviamus peccato.	to wiedząc, że stary nasz człowiek został razem ukrzyżowany, aby zostałoby uczynione bezczynnym ciało grzechu, (tak by) już nie służyć my* grzechowi; * "już nie służyć my" - składniej: "tak byśmy już nie służyli".
ὁ γὰρ ἀποθανὼν δεδικαίωται ἀπὸ τῆς ἁμαρτίας.	Qui enim mortuus est, justificatus est a peccato.	(ten) bowiem, (który umarł), jest uznany za sprawiedliwego po* grzechu. * Lub: "od".
εἰ δὲ ἀπεθάνομεν σὺν Χριστῷ, πιστεύομεν ὅτι καὶ συζήσομεν αὐτῷ,	Si autem mortui sumus cum Christo, credimus quia simul etiam vivemus cum Christo,	Jeśli zaś umarliśmy razem z Pomazańcem, wierzymy, że i żyć będziemy razem z Nim;
εἰδότες ὅτι Χριστὸς ἐγερθεὶς ἐκ νεκρῶν οὐκέτι ἀποθνῄσκει, θάνατος αὐτοῦ οὐκέτι κυριεύει.	scientes quod Christus resurgens ex mortuis jam non moritur: mors illi ultra non dominabitur.	wiedząc, że Pomazaniec obudzony z martwych już nie umiera, śmierć (nad) Nim już nie panuje.
ὃ γὰρ ἀπέθανεν, τῇ ἁμαρτίᾳ ἀπέθανεν ἐφάπαξ· ὃ δὲ ζῇ, ζῇ τῷ θεῷ.	Quod enim mortuus est peccato, mortuus est semel: quod autem vivit, vivit Deo.	Co bowiem umarło, (dla) grzechu umarło raz na zawsze; co zaś żyje, żyje (dla) Boga.
οὕτως καὶ ὑμεῖς λογίζεσθε ἑαυτοὺς εἶναι νεκροὺς μὲν τῇ ἁμαρτίᾳ ζῶντας δὲ τῷ θεῷ ἐν Χριστῷ Ἰησοῦ.	Ita et vos existimate vos mortuos quidem esse peccato, viventes autem Deo, in Christo Jesu Domino nostro.	Tak i wy liczcie sobie, (że) wy sami [być] martwi* (dla) grzechu, żyjący zaś (dla) Boga w Pomazańcu Jezusie. Składniej: "że wy sami jesteście martwi". W oryginale drugi orzecznik w składni "wy sami być martwi". * Inne lekcje zamiast "w Pomazańcu Jezusie": "w Pomazańcu Jezusie Panu naszym "; bez "w Pomazańcu Jezusie".
Μὴ οὖν βασιλευέτω ἡ ἁμαρτία ἐν τῷ θνητῷ ὑμῶν σώματι εἰς τὸ ὑπακούειν ταῖς ἐπιθυμίαις αὐτοῦ,	Non ergo regnet peccatum in vestro mortali corpore ut obediatis concupiscentiis ejus.	Nie więc niech króluje grzech w śmiertelnym waszym ciele ku być posłusznymi* pożądaniom jego*, "ku być posłusznymi" - w oryginale wyrażenie przyimkowe, złożone z przyimka i substantywizowanego bezokolicznika. Oznacza ono tutaj niepożądany przez nadawcę skutek. ** Inne lekcje zamiast "pożądaniom jego": "jemu" - to "jemu" określa "grzech", a "jego" w lekcji przyjętej przez wydawcę - "ciało"; "jemu w pożądaniach jego" - pierwszy zaimek określa "grzech", drugi "ciało"; bez słów "pożądaniom jego".
μηδὲ παριστάνετε τὰ μέλη ὑμῶν ὅπλα ἀδικίας τῇ ἁμαρτίᾳ, ἀλλὰ παραστήσατε ἑαυτοὺς τῷ θεῷ ὡσεὶ ἐκ νεκρῶν ζῶντας καὶ τὰ μέλη ὑμῶν ὅπλα δικαιοσύνης τῷ θεῷ.	Sed neque exhibeatis membra vestra arma iniquitatis peccato: sed exhibete vos Deo, tamquam ex mortuis viventes: et membra vestra arma justitiæ Deo.	i nie stawiajcie członków waszych (jako) oręż niesprawiedliwości (przy) grzechu, ale postawcie was samych (przy) Bogu, jak gdyby z martwych żyjących, i członki wasze (jako) oręż usprawiedliwienia (przy) Bogu**; "przy grzechu" - przyimek "przy" wzięty jest, zgodnie ze składnią grecką, ze słowa "stawiajcie". "przy Bogu" - przyimek "przy" wzięty jest. tak jak w wyrażeniu "przy grzechu", ze słowa "postawcie". * "żyjących" - drugie dopełnienie po "postawcie was samych". ** "członki wasze" - podwójne accusativus po wcześniejszym "postawcie". *** "przy Bogu" - przyimek "przy" wzięty jest, zgodnie ze składnią grecką, ze słowa "postawcie".
ἁμαρτία γὰρ ὑμῶν οὐ κυριεύσει· οὐ γάρ ἐστε ὑπὸ νόμον ἀλλὰ ὑπὸ χάριν.	Peccatum enim vobis non dominabitur: non enim sub lege estis, sed sub gratia.	grzech bowiem (nad) wami* nie będzie panował, nie bowiem jesteście pod Prawem, ale pod łaską. * W oryginale genetivus zależne od verbum regendi "nie będzie panował".
Niewolnicy prawości
Τί οὖν; ἁμαρτήσωμεν, ὅτι οὐκ ἐσμὲν ὑπὸ νόμον ἀλλὰ ὑπὸ χάριν; μὴ γένοιτο.	Quid ergo? peccabimus, quoniam non sumus sub lege, sed sub gratia? Absit.	Cóż więc? Mamy zgrzeszyć, bo nie jesteśmy pod Prawem, ale pod łaską? Nie może stać się.
οὐκ οἴδατε ὅτι ᾧ παριστάνετε ἑαυτοὺς δούλους εἰς ὑπακοήν, δοῦλοί ἐστε ᾧ ὑπακούετε, ἤτοι ἁμαρτίας εἰς θάνατον ἢ ὑπακοῆς εἰς δικαιοσύνην;	Nescitis quoniam cui exhibetis vos servos ad obediendum, servi estis ejus, cui obeditis, sive peccati ad mortem, sive obeditionis ad justitiam?	Nie wiecie, że (przy) czym* stawiacie siebie samych (jako) niewolników ku posłuszeństwu, niewolnikami jesteście (tego), czemu jesteście posłuszni: albo grzechu ku śmierci, albo posłuszeństwa ku usprawiedliwieniu? "przy czym" - przyimek "przy" wzięty jest, zgodnie z gramatyką, ze słowa "stawiacie". "siebie samych jako niewolników" - podwójne accusativus po "stawiacie". * Niektóre rękopisy nie mają wyrażenia "ku śmierci".
χάρις δὲ τῷ θεῷ ὅτι ἦτε δοῦλοι τῆς ἁμαρτίας ὑπηκούσατε δὲ ἐκ καρδίας εἰς ὃν παρεδόθητε τύπον διδαχῆς,	Gratias autem Deo quod fuistis servi peccati, obedistis autem ex corde in eam formam doctrinæ, in quam traditi estis.	Wdzięczność zaś Bogu, że byliście niewolnikami grzechu, staliście się posłuszni zaś z serca względem (tego) któremu zostaliście przekazani, wzoru nauki, Z domyślnym: niech będzie.
ἐλευθερωθέντες δὲ ἀπὸ τῆς ἁμαρτίας ἐδουλώθητε τῇ δικαιοσύνῃ.	Liberati autem a peccato, servi facti estis justitiæ.	uwolnieni zaś od grzechu, daliście się uczynić niewolnikami sprawiedliwości. "daliście się uczynić niewolnikami sprawiedliwości" - według właściwego porządku syntaktycznego: "daliście się sprawiedliwości uczynić niewolnikami". Sens: zgodziliście się, by sprawiedliwość uczyniła was swymi niewolnikami.
ἀνθρώπινον λέγω διὰ τὴν ἀσθένειαν τῆς σαρκὸς ὑμῶν. ὥσπερ γὰρ παρεστήσατε τὰ μέλη ὑμῶν δοῦλα τῇ ἀκαθαρσίᾳ καὶ τῇ ἀνομίᾳ εἰς τὴν ἀνομίαν, οὕτως νῦν παραστήσατε τὰ μέλη ὑμῶν δοῦλα τῇ δικαιοσύνῃ εἰς ἁγιασμόν.	Humanum dico, propter infirmitatem carnis vestræ: sicut enim exhibuistis membra vestra servire immunditiæ, et iniquitati ad iniquitatem, ita nunc exhibete membra vestra servire justitiæ in santificationem.	Po ludzku mówię z powodu bezsiły ciała waszego. Jak właśnie bowiem postawiliście członki wasze (jako) niewolnicze* (przy) nieczystości i (przy) bezprawiu ku bezprawiu, tak teraz postawcie członki wasze (jako) niewolnicze* (przy) sprawiedliwości** ku uświęceniu. * "członki wasze jako niewolnicze" - w oryginale podwójne accusativus po "postawiliście". "przy nieczystości", "przy bezprawiu" - przyimek "przy" wzięty jest, zgodnie z gramatyką grecką, ze słowa "postawcie". * "członki wasze jako niewolnicze" - w oryginale podwójne accusativus po "postawcie". **** "przy sprawiedliwości" - przyimek "przy" wzięty jest, zgodnie z gramatyką grecką, ze słowa "postawcie".
ὅτε γὰρ δοῦλοι ἦτε τῆς ἁμαρτίας, ἐλεύθεροι ἦτε τῇ δικαιοσύνῃ.	Cum enim servi essetis peccati, liberi fuistis justitiæ.	Gdy bowiem niewolnikami byliście grzechu, wolni byliście (względem) sprawiedliwości.
τίνα οὖν καρπὸν εἴχετε τότε; ἐφ᾽ οἷς νῦν ἐπαισχύνεσθε, τὸ γὰρ τέλος ἐκείνων θάνατος.	Quem ergo fructum habuistis tunc in illis, in quibus nunc erubescitis? nam finis illorum mors est.	Jaki więc owoc mieliście wtedy (tych), z powodu których teraz wstydzicie się? Bo koniec ich śmiercią.
νυνὶ δὲ ἐλευθερωθέντες ἀπὸ τῆς ἁμαρτίας δουλωθέντες δὲ τῷ θεῷ ἔχετε τὸν καρπὸν ὑμῶν εἰς ἁγιασμόν, τὸ δὲ τέλος ζωὴν αἰώνιον.	Nunc vero liberati a peccato, servi autem facti Deo, habetis fructum vestrum in santificationem, finem vero vitam æternam.	Teraz zaś, uwolnieni od grzechu, dawszy się uczynić niewolnikami zaś Bogu, macie owoc wasz ku uświęceniu, zaś na końcu życie wieczne.
τὰ γὰρ ὀψώνια τῆς ἁμαρτίας θάνατος, τὸ δὲ χάρισμα τοῦ θεοῦ ζωὴ αἰώνιος ἐν Χριστῷ Ἰησοῦ τῷ κυρίῳ ἡμῶν.	Stipendia enim peccati, mors. Gratia autem Dei, vita æterna, in Christo Jesu Domino nostro.	Bo żołdy grzechu śmiercią, zaś dar* Boga życiem wiecznym w Pomazańcu Jezusie, Panu naszym. * O darze łaski.

7

Wolność od Prawa Mojżesza
Ἢ ἀγνοεῖτε, ἀδελφοί, γινώσκουσιν γὰρ νόμον λαλῶ, ὅτι ὁ νόμος κυριεύει τοῦ ἀνθρώπου ἐφ᾽ ὅσον χρόνον ζῇ;	An ignoratis, fratres (scientibus enim legem loquor), quia lex in homine dominatur quanto tempore vivit?	Czy nie wiecie, bracia, (do) pojmujących bowiem Prawo mówię, że Prawo panuje (nad) człowiekiem, przez jaki czas żyje?
ἡ γὰρ ὕπανδρος γυνὴ τῷ ζῶντι ἀνδρὶ δέδεται νόμῳ· ἐὰν δὲ ἀποθάνῃ ὁ ἀνήρ, κατήργηται ἀπὸ τοῦ νόμου τοῦ ἀνδρός.	Nam quæ sub viro est mulier, vivente viro, alligata est legi: si autem mortuus fuerit vir ejus, soluta est a lege viri.	Bo zamężna kobieta (dla) żyjącego męża jest związana (przez) prawo; jeśli zaś umrze (ten) mąż, jest uwolniona od prawa męża.
ἄρα οὖν ζῶντος τοῦ ἀνδρὸς μοιχαλὶς χρηματίσει ἐὰν γένηται ἀνδρὶ ἑτέρῳ· ἐὰν δὲ ἀποθάνῃ ὁ ἀνήρ, ἐλευθέρα ἐστὶν ἀπὸ τοῦ νόμου, τοῦ μὴ εἶναι αὐτὴν μοιχαλίδα γενομένην ἀνδρὶ ἑτέρῳ.	Igitur, vivente viro, vocabitur adultera si fuerit cum alio viro: si autem mortuus fuerit vir ejus, liberata est a lege viri, ut non sit adultera si fuerit cum alio viro.	Zatem więc (gdy żyje) mąż, cudzołożnicy otrzyma imię, jeśli stałaby się (dla) męża innego; jeśli zaś umarłby mąż, wolna jest od (tego) prawa, (tak że) nie być ona cudzołożnicą, stawszy się* dla męża innego. * "tak że nie być ona cudzołożnicą, stawszy się" - w oryginale oznacza skutek. Składniej: "tak że nie będzie ona cudzołożnicą, jeśli stanie się dla męża innego".
ὥστε, ἀδελφοί μου, καὶ ὑμεῖς ἐθανατώθητε τῷ νόμῳ διὰ τοῦ σώματος τοῦ Χριστοῦ, εἰς τὸ γενέσθαι ὑμᾶς ἑτέρῳ, τῷ ἐκ νεκρῶν ἐγερθέντι, ἵνα καρποφορήσωμεν τῷ θεῷ.	Itaque fratres mei, et vos mortificati estis legi per corpus Christi: ut sitis alterius, qui ex mortuis resurrexit, ut fructificemus Deo.	Tak że, bracia moi, i wy uśmierceni zostaliście (dla) Prawa poprzez ciało Pomazańca, ku stać się wy* (dla) innego, (dla Tego) z martwych obudzonego, aby przynieślibyście owoce Bogu. * "ku stać się wy" - w oryginale oznacza zamierzony skutek. Składniej: "tak byście stali się".
ὅτε γὰρ ἦμεν ἐν τῇ σαρκί, τὰ παθήματα τῶν ἁμαρτιῶν τὰ διὰ τοῦ νόμου ἐνηργεῖτο ἐν τοῖς μέλεσιν ἡμῶν, εἰς τὸ καρποφορῆσαι τῷ θανάτῳ·	Cum enim essemus in carne, passiones peccatorum, quæ per legem erant, operabantur in membris nostris, ut fructificarent morti.	Gdy bowiem byliśmy w ciele, doznania grzechów, (te) poprzez Prawo, działały sobie* w członkach naszych ku przynieść owoce śmierci; Możliwe też: "były działane". "ku przynieść owoce" - w oryginale oznacza skutek. * Ten przypadek odpowiada na pytanie: komu. czemu?
νυνὶ δὲ κατηργήθημεν ἀπὸ τοῦ νόμου ἀποθανόντες ἐν ᾧ κατειχόμεθα, ὥστε δουλεύειν ἡμᾶς ἐν καινότητι πνεύματος καὶ οὐ παλαιότητι γράμματος.	Nunc autem soluti sumus a lege mortis, in qua detinebamur, ita ut serviamus in novitate spiritus, et non in vetustate litteræ.	teraz zaś zostaliśmy uwolnieni od Prawa, umarłszy, w którym byliśmy zatrzymywani, tak że służyć my* w nowości Ducha i nie starości litery**. Inna lekcja: "śmierci", wtedy: "Prawa śmierci…". "służyć my" - w oryginale zdanie skutkowe. Składniej: "my służymy". * Oznacza przepisy Prawa.
Zmaganie z grzechem
Usprawiedliwienie, którego człowiek dostępuje przez chrzest dzięki zasługom Chrystusa, powoduje uwolnienie chrześcijanina od grzechu, a tym samym od śmierci wiecznej. Te dwa skutki usprawiedliwienia przedstawił Paweł w rozdz. 5 i 6. Cały rozdz. 7 jest poświęcony omówieniu trzeciego z kolei skutku usprawiedliwienia, czyli problemowi uwolnienia nas od Prawa. Pragnąc przedstawić możliwie najdokładniej ideę owego uwolnienia chrześcijanina od Prawa, posługuje się Apostoł porównaniem zaczerpniętym z sytuacji prawnej dwojga małżonków związanych ze sobą ważnym węzłem małżeńskim. Sytuacja jest wszystkim dobrze znana i dlatego Paweł może rozpocząć swoje wywody od pytania retorycznego: "Czyż nie jest wam wiadomo, bracia? " Porównanie to przybiera postać alegorii, która jednak załamuje się w pewnym momencie. Ludzkość przed przyjściem Chrystusa, a dokładniej mówiąc, lud Boży znajdujący się pod władzą Prawa, jest przyrównana do niewiasty będącej pod władzą męża. Podobnie jak śmierć męża uwalnia żonę od jego władzy, czyni ją wolną i pozwala wstąpić w nowy związek małżeński, tak też wygaśnięcie Prawa, uśmiercenie go niejako z chwilą przyjścia Chrystusa, sprawia, że lud Boży staje się wolny od dotychczasowych nakazów i zakazów owego Prawa. Dopóki nie przyszedł Chrystus, Prawo spełniało pożyteczną funkcję i należało je respektować. Kto tego nie czynił, nie słuchał Jahwe, najwyższego Prawodawcy, dopuszczał się swoistego cudzołóstwa. Określenie to rzeczywiście występuje wiele razy w ST i oznacza grzech odstępstwa religijnego.
Τί οὖν ἐροῦμεν; ὁ νόμος ἁμαρτία; μὴ γένοιτο· ἀλλὰ τὴν ἁμαρτίαν οὐκ ἔγνων εἰ μὴ διὰ νόμου· τήν τε γὰρ ἐπιθυμίαν οὐκ ᾔδειν εἰ μὴ ὁ νόμος ἔλεγεν, Οὐκ ἐπιθυμήσεις.	Quid ergo dicemus? lex peccatum est? Absit. Sed peccatum non cognovi, nisi per legem: nam concupiscentiam nesciebam, nisi lex diceret: Non concupisces.	Co więc powiemy? Prawo grzechem? Nie może stać się; ale grzechu nie pojąłbym, jeśli nie poprzez Prawo, także bowiem pożądania nie znałbym, jeśli nie Prawo mówiłoby: Nie będziesz pożądać.
ἀφορμὴν δὲ λαβοῦσα ἡ ἁμαρτία διὰ τῆς ἐντολῆς κατειργάσατο ἐν ἐμοὶ πᾶσαν ἐπιθυμίαν· χωρὶς γὰρ νόμου ἁμαρτία νεκρά.	Occasione autem accepta, peccatum per mandatum operatum est in me omnem concupiscentiam. Sine lege enim peccatum mortuum erat.	Okazję zaś otrzymawszy grzech poprzez przykazanie, sprawił we mnie całe* pożądanie; bez bowiem Prawa grzech martwy. * Poprzez danie tu przecinka przekład łączy słowa "poprzez przykazanie" ze słowem "otrzymawszy", możliwe jest jednak ich połączenie ze słowem "sprawił". ** Lub: "każde".
ἐγὼ δὲ ἔζων χωρὶς νόμου ποτέ, ἐλθούσης δὲ τῆς ἐντολῆς ἡ ἁμαρτία ἀνέζησεν,	Ego autem vivebam sine lege aliquando: sed cum venisset mandatum, peccatum revixit.	Ja zaś żyłem bez Prawa niegdyś; (gdy przyszło) zaś przykazanie, grzech odżył,
ἐγὼ δὲ ἀπέθανον καὶ εὑρέθη μοι ἡ ἐντολὴ ἡ εἰς ζωήν, αὕτη εἰς θάνατον·	Ego autem mortuus sum: et inventum est mihi mandatum, quod erat ad vitam, hoc esse ad mortem.	ja zaś umarłem, i znalezione zostało (przeze) mnie* przykazanie, (to) ku życiu, (jako) to ku śmierci; * W oryginale: na moją szkodę.
ἡ γὰρ ἁμαρτία ἀφορμὴν λαβοῦσα διὰ τῆς ἐντολῆς ἐξηπάτησέν με καὶ δι᾽ αὐτῆς ἀπέκτεινεν.	Nam peccatum occasione accepta per mandatum, seduxit me, et per illud occidit.	bo grzech, okazję otrzymawszy poprzez przykazanie, uwiódł mię i poprzez nie zabił.
ὥστε ὁ μὲν νόμος ἅγιος καὶ ἡ ἐντολὴ ἁγία καὶ δικαία καὶ ἀγαθή.	Itaque lex quidem sancta, et mandatum sanctum, et justum, et bonum.	Tak że Prawo święte, i przykazanie święte, i sprawiedliwe, i dobre.
Τὸ οὖν ἀγαθὸν ἐμοὶ ἐγένετο θάνατος; μὴ γένοιτο· ἀλλὰ ἡ ἁμαρτία, ἵνα φανῇ ἁμαρτία, διὰ τοῦ ἀγαθοῦ μοι κατεργαζομένη θάνατον, ἵνα γένηται καθ᾽ ὑπερβολὴν ἁμαρτωλὸς ἡ ἁμαρτία διὰ τῆς ἐντολῆς.	Quod ergo bonum est, mihi factum est mors? Absit. Sed peccatum, ut appareat peccatum, per bonum operatum est mihi mortem: ut fiat supra modum peccans peccatum per mandatum.	(To) więc dobre (dla) mnie stało się śmiercią? Nie może stać się; ale grzech, aby uwidoczniłby się (jako) grzech, poprzez (to) dobre (dla) mnie sprawiający śmierć; aby stałby się w nadmiarze grzesznym grzech poprzez przykazanie.
Osobisty dylemat
οἴδαμεν γὰρ ὅτι ὁ νόμος πνευματικός ἐστιν, ἐγὼ δὲ σάρκινός εἰμι πεπραμένος ὑπὸ τὴν ἁμαρτίαν.	Scimus enim quia lex spiritualis est: ego autem carnalis sum, venundatus sub peccato.	Wiemy bowiem, że Prawo duchowe jest; ja zaś cielesny jestem, sprzedany pod grzech.
ὃ γὰρ κατεργάζομαι οὐ γινώσκω· οὐ γὰρ ὃ θέλω τοῦτο πράσσω, ἀλλ᾽ ὃ μισῶ τοῦτο ποιῶ.	Quod enim operor, non intelligo: non enim quod volo bonum, hoc ago: sed quod odi malum, illud facio.	Co bowiem sprawiam, nie pojmuję: nie bowiem, co chcę, to dokonuję, ale co nienawidzę, to czynię.
εἰ δὲ ὃ οὐ θέλω τοῦτο ποιῶ, σύμφημι τῷ νόμῳ ὅτι καλός.	Si autem quod nolo, illud facio: consentio legi, quoniam bona est.	Jeśli zaś czego nie chcę, to czynię, przyznaję Prawu, że piękne. Sens: dobre.
νυνὶ δὲ οὐκέτι ἐγὼ κατεργάζομαι αὐτὸ ἀλλὰ ἡ οἰκοῦσα ἐν ἐμοὶ ἁμαρτία.	Nunc autem jam non ego operor illud, sed quod habitat in me peccatum.	Teraz zaś już nie ja sprawiam to, ale mieszkający we mnie grzech.
οἶδα γὰρ ὅτι οὐκ οἰκεῖ ἐν ἐμοί, τοῦτ᾽ ἔστιν ἐν τῇ σαρκί μου, ἀγαθόν· τὸ γὰρ θέλειν παράκειταί μοι, τὸ δὲ κατεργάζεσθαι τὸ καλὸν οὔ·	Scio enim quia non habitat in me, hoc est in carne mea, bonum. Nam velle, adjacet mihi: perficere autem bonum, non invenio.	Wiem bowiem, że nie mieszka we mnie, to jest w ciele mym, dobre; bo chcieć leży obok mnie, zaś sprawiać piękne* nie*; Sens: dobre. ** Inne lekcje: "nie znajduję", "nie poznaję".
οὐ γὰρ ὃ θέλω ποιῶ ἀγαθόν, ἀλλὰ ὃ οὐ θέλω κακὸν τοῦτο πράσσω.	Non enim quod volo bonum, hoc facio: sed quod nolo malum, hoc ago.	nie bowiem, które chcę, czynię dobre, ale którego nie chcę: złe, to dokonuję.
εἰ δὲ ὃ οὐ θέλω ἐγὼ τοῦτο ποιῶ, οὐκέτι ἐγὼ κατεργάζομαι αὐτὸ ἀλλὰ ἡ οἰκοῦσα ἐν ἐμοὶ ἁμαρτία.	Si autem quod nolo, illud facio: jam non ego operor illud, sed quod habitat in me, peccatum.	Jeśli zaś, czego nie chcę [ja], to czynię, już nie ja sprawiam to, ale mieszkający we mnie grzech.
Εὑρίσκω ἄρα τὸν νόμον, τῷ θέλοντι ἐμοὶ ποιεῖν τὸ καλόν, ὅτι ἐμοὶ τὸ κακὸν παράκειται·	Invenio igitur legem, volenti mihi facere bonum, quoniam mihi malum adjacet:	Znajduję zatem (to) prawo (dla) chcącego mnie czynić piękne, że (obok) mnie* złe leży; * Nie jest to przydawka wyrazu "prawo", lecz dopełnienie bliższe słowa "czynić". ** "obok mnie" - przyimek "obok" wzięty jest, zgodnie z gramatyką grecką, ze słowa "leży".
συνήδομαι γὰρ τῷ νόμῳ τοῦ θεοῦ κατὰ τὸν ἔσω ἄνθρωπον,	condelector enim legi Dei secundum interiorem hominem:	cieszę się bowiem prawem Boga w (tym) wewnątrz człowieku,
βλέπω δὲ ἕτερον νόμον ἐν τοῖς μέλεσίν μου ἀντιστρατευόμενον τῷ νόμῳ τοῦ νοός μου καὶ αἰχμαλωτίζοντά με ἐν τῷ νόμῳ τῆς ἁμαρτίας τῷ ὄντι ἐν τοῖς μέλεσίν μου.	video autem aliam legem in membris meis, repugnantem legi mentis meæ, et captivantem me in lege peccati, quæ est in membris meis.	widzę zaś inne prawo w członkach mych, biorące udział w wojnie przeciwko prawu myśli mej i biorące do niewoli mię przez* prawo grzechu, będące w członkach mych. * Niektóre rękopisy nie mają przyimka "przez". Wtedy: "mię prawem".
ταλαίπωρος ἐγὼ ἄνθρωπος· τίς με ῥύσεται ἐκ τοῦ σώματος τοῦ θανάτου τούτου;	Infelix ego homo, quis me liberabit de corpore mortis hujus?	Udręczony ja człowiek; kto mię wyciągnie z ciała śmierci tej?
χάρις δὲ τῷ θεῷ διὰ Ἰησοῦ Χριστοῦ τοῦ κυρίου ἡμῶν. ἄρα οὖν αὐτὸς ἐγὼ τῷ μὲν νοῒ δουλεύω νόμῳ θεοῦ τῇ δὲ σαρκὶ νόμῳ ἁμαρτίας.	gratia Dei per Jesum Christum Dominum nostrum. Igitur ego ipse mente servio legi Dei: carne autem, legi peccati.	Wdzięczność zaś Bogu* poprzez Jezusa Pomazańca, Pana naszego. Zatem więc sam ja myślą służę prawu Boga, zaś ciałem prawu grzechu. * Z domyślnym: "niech będzie". Inne lekcje zamiast "Wdzięczność zaś Bogu": "Wdzięczność Bogu": "Łaska Boga": "Łaska Pana; "Dziękuję Bogu".

8

Życie dzięki Duchowi
Οὐδὲν ἄρα νῦν κατάκριμα τοῖς ἐν Χριστῷ Ἰησοῦ.	Nihil ergo nunc damnationis est iis qui sunt in Christo Jesu: qui non secundum carnem ambulant.	Żadne zatem teraz zasądzenie* (dla tych) w Pomazańcu Jezusie*; z domyślnym: jest. ** Inne lekcje: "Jezusie nie według ciała chodzących", "Jezusie nie według ciała chodzących, ale według Ducha"·
ὁ γὰρ νόμος τοῦ πνεύματος τῆς ζωῆς ἐν Χριστῷ Ἰησοῦ ἠλευθέρωσέν σε ἀπὸ τοῦ νόμου τῆς ἁμαρτίας καὶ τοῦ θανάτου.	Lex enim spiritus vitæ in Christo Jesu liberavit me a lege peccati et mortis.	bo prawo Ducha życia w Pomazańcu Jezusie uwolniło cię* od prawa grzechu i śmierci. * Inne lekcje: "mię": "nas": bez "cię".
τὸ γὰρ ἀδύνατον τοῦ νόμου ἐν ᾧ ἠσθένει διὰ τῆς σαρκός, ὁ θεὸς τὸν ἑαυτοῦ υἱὸν πέμψας ἐν ὁμοιώματι σαρκὸς ἁμαρτίας καὶ περὶ ἁμαρτίας κατέκρινεν τὴν ἁμαρτίαν ἐν τῇ σαρκί,	Nam quod impossibile erat legi, in quo infirmabatur per carnem: Deus Filium suum mittens in similitudinem carnis peccati et de peccato, damnavit peccatum in carne,	Bo niemocność* Prawa, na którą chorowało z powodu ciała, Bóg swego Syna posławszy w upodobnieniu** ciała grzechu i za grzech zasądził grzech w ciele, * Możliwe też: "niemożliwość". ** Sens: w podobieństwie, w postaci.
ἵνα τὸ δικαίωμα τοῦ νόμου πληρωθῇ ἐν ἡμῖν τοῖς μὴ κατὰ σάρκα περιπατοῦσιν ἀλλὰ κατὰ πνεῦμα.	et justificatio legis impleretur in nobis, qui non secundum carnem ambulamus, sed secundum spiritum.	aby sprawiedliwy czyn* Prawa zostałby wypełniony w nas, (tych) nie według ciała chodzących*, ale według Ducha. Inne możliwe przekłady: "usprawiedliwienie", "przepis". ** Metafora życia etycznego i religijnego.
οἱ γὰρ κατὰ σάρκα ὄντες τὰ τῆς σαρκὸς φρονοῦσιν, οἱ δὲ κατὰ πνεῦμα τὰ τοῦ πνεύματος.	Qui enim secundum carnem sunt, quæ carnis sunt, sapiunt: qui vero secundum spiritum sunt, quæ sunt spiritus, sentiunt.	(Ci) bowiem według ciała będący (o tych) ciała myślą, (ci) zaś według Ducha (o tych) Ducha.
τὸ γὰρ φρόνημα τῆς σαρκὸς θάνατος, τὸ δὲ φρόνημα τοῦ πνεύματος ζωὴ καὶ εἰρήνη·	Nam prudentia carnis, mors est: prudentia autem spiritus, vita et pax:	Bo zamysł ciała śmiercią, zaś zamysł Ducha życiem i pokojem;
διότι τὸ φρόνημα τῆς σαρκὸς ἔχθρα εἰς θεόν, τῷ γὰρ νόμῳ τοῦ θεοῦ οὐχ ὑποτάσσεται, οὐδὲ γὰρ δύναται·	quoniam sapientia carnis inimica est Deo: legi enim Dei non est subjecta, nec enim potest.	dlatego że zamysł ciała nieprzyjacielem względem Boga, bo prawu Boga nie podporządkowuje się, ani bowiem może;
Opisawszy uwolnienie chrześcijanina od grzechu, śmierci i Prawa, przedstawia z kolei Paweł główne elementy nowego życia. Życiem tym kieruje prawo Ducha. Zanim jednak przejdzie Apostoł do szczegółowego przedstawienia obrazu nowego życia, stwierdzi ogólnie, że dla tych, którzy zostali obdarzeni nowym życiem, czyli przez nawrócenie i łaskę chrztu są w Chrystusie Jezusie (por. Rz 6.3.11.23), nie ma już potępienia, tego potępienia, o którym mówił Paweł w Rz 5.16; 6.23; 7.10-13 i którym ciągle groziły różne nakazy i zakazy Prawa. Teraz, rozpoczynające cały rozdz. 8, ma charakter mesjański: jest to określenie czasu, jaki się rozpoczął z chwilą przyjścia Jezusa jako Zbawcy. Paweł objaśniając, dlaczego nie będą potępieni ci, co są w Jezusie Chrystusie, nie podaje elementów nowych. Wszystko zostało już powiedziane, i to dość dokładnie, w rozdz. 7. Apostoł przypomina dwa rodzaje życia: dawne, regulowane prawem grzechu, co wiedzie nieuchronnie do śmierci, i nowe, oparte na prawie Ducha, będącego źródłem życia.
οἱ δὲ ἐν σαρκὶ ὄντες θεῷ ἀρέσαι οὐ δύνανται.	Qui autem in carne sunt, Deo placere non possunt.	(ci) zaś w ciele będący Bogu spodobać się nie mogą.
Nowa natura
ὑμεῖς δὲ οὐκ ἐστὲ ἐν σαρκὶ ἀλλὰ ἐν πνεύματι, εἴπερ πνεῦμα θεοῦ οἰκεῖ ἐν ὑμῖν. εἰ δέ τις πνεῦμα Χριστοῦ οὐκ ἔχει, οὗτος οὐκ ἔστιν αὐτοῦ.	Vos autem in carne non estis, sed in spiritu: si tamen Spiritus Dei habitat in vobis. Siquis autem Spiritum Christi non habet, hic non est ejus.	Wy zaś nie jesteście w ciele, ale w Duchu, skoro Duch Boga mieszka w was. Jeśli zaś ktoś Ducha Pomazańca nie ma, ten nie jest Jego.
εἰ δὲ Χριστὸς ἐν ὑμῖν, τὸ μὲν σῶμα νεκρὸν διὰ ἁμαρτίαν τὸ δὲ πνεῦμα ζωὴ διὰ δικαιοσύνην.	Si autem Christus in vobis est, corpus quidem mortuum est propter peccatum, spiritus vero vivit propter justificationem.	Jeśli zaś Pomazaniec w was, ciało martwe z powodu grzechu, zaś duch życiem z powodu usprawiedliwienia.
εἰ δὲ τὸ πνεῦμα τοῦ ἐγείραντος τὸν Ἰησοῦν ἐκ νεκρῶν οἰκεῖ ἐν ὑμῖν, ὁ ἐγείρας Χριστὸν ἐκ νεκρῶν ζῳοποιήσει καὶ τὰ θνητὰ σώματα ὑμῶν διὰ τοῦ ἐνοικοῦντος αὐτοῦ πνεύματος ἐν ὑμῖν.	Quod si Spiritus ejus, qui suscitavit Jesum a mortuis, habitat in vobis: qui suscitavit Jesum Christum a mortuis, vivificabit et mortalia corpora vestra, propter inhabitantem Spiritum ejus in vobis.	Jeśli zaś Duch (Tego). (który obudził) Jezusa z martwych. mieszka w was. (Ten), (który obudził) Pomazańca z martwych, ożywi i umieralne ciała wasze poprzez zamieszkującego Jego* Ducha*** w was. * Inne lekcje zamiast "Pomazańca z martwych": "Jezusa z martwych"; "Pomazańca Jezusa z martwych"; "Jezusa Pomazańca z martwych"; "z martwych Pomazańca Jezusa"; "z martwych Jezusa Pomazańca"; "Pomazańca"; lekcja bez słów "Ten, który obudził Pomazańca z martwych". Sens: swego. * Inna lekcja zamiast "poprzez zamieszkującego Jego Ducha": "z powodu zamieszkującego Jego Ducha".
Ἄρα οὖν, ἀδελφοί, ὀφειλέται ἐσμὲν οὐ τῇ σαρκὶ τοῦ κατὰ σάρκα ζῆν,	Ergo fratres, debitores sumus non carni, ut secundum carnem vivamus.	Zatem więc, bracia, powinnymi jesteśmy, nie ciału, (tak by) według ciała żyć;
εἰ γὰρ κατὰ σάρκα ζῆτε, μέλλετε ἀποθνῄσκειν· εἰ δὲ πνεύματι τὰς πράξεις τοῦ σώματος θανατοῦτε, ζήσεσθε.	Si enim secundum carnem vixeritis, moriemini: si autem spiritu facta carnis mortificaveritis, vivetis.	jeśli bowiem według ciała żyjecie macie umrzeć, jeśli zaś Duchem* dokonania ciała uśmiercacie, żyć będziecie. * "macie umrzeć" - umownie zamiast "umrzecie". ** Teoretycznie możliwe: "dla Ducha".
ὅσοι γὰρ πνεύματι θεοῦ ἄγονται, οὗτοι υἱοὶ θεοῦ εἰσιν.	Quicumque enim Spiritu Dei aguntur, ii sunt filii Dei.	Jacy bowiem Duchowi Boga dają się prowadzić, ci synami Boga są.
οὐ γὰρ ἐλάβετε πνεῦμα δουλείας πάλιν εἰς φόβον ἀλλὰ ἐλάβετε πνεῦμα υἱοθεσίας ἐν ᾧ κράζομεν, Αββα ὁ πατήρ.	Non enim accepistis spiritum servitutis iterum in timore, sed accepistis spiritum adoptionis filiorum, in quo clamamus: Abba (Pater).	Nie bowiem otrzymaliście ducha niewoli znowu ku bojaźni, ale otrzymaliście Ducha usynowienia, w którym wołamy:,,Abba, Ojcze";
αὐτὸ τὸ πνεῦμα συμμαρτυρεῖ τῷ πνεύματι ἡμῶν ὅτι ἐσμὲν τέκνα θεοῦ.	Ipse enim Spiritus testimonium reddit spiritui nostro quod sumus filii Dei.	Ten Duch równocześnie świadczy duchowi naszemu, że jesteśmy dziećmi Boga.
εἰ δὲ τέκνα, καὶ κληρονόμοι· κληρονόμοι μὲν θεοῦ, συγκληρονόμοι δὲ Χριστοῦ, εἴπερ συμπάσχομεν ἵνα καὶ συνδοξασθῶμεν.	Si autem filii, et hæredes: hæredes, quidem Dei, cohæredes autem Christi: si tamen compatimur ut et conglorificemur.	Jeśli zaś dziećmi, i dziedziczącymi; dziedziczącymi Boga, współdziedziczącymi zaś Pomazańca, jeśli rzeczywiście współcierpimy, aby i wspólnie otoczeni zostalibyśmy chwałą. "współdziedziczącymi zaś Pomazańca" - sens zgodny ze składnią oryginału: dziedziczącymi razem z Pomazańcem.
Przyszła chwała
Λογίζομαι γὰρ ὅτι οὐκ ἄξια τὰ παθήματα τοῦ νῦν καιροῦ πρὸς τὴν μέλλουσαν δόξαν ἀποκαλυφθῆναι εἰς ἡμᾶς.	Existimo enim quod non sunt condignæ passiones hujus temporis ad futuram gloriam, quæ revelabitur in nobis.	Liczę bowiem, że nie godnymi cierpienia* (tej) teraz pory względem mającej nastąpić chwały, (tak by) zostać objawiona** na nas. * "że nie godnymi cierpienia" - sens: że obecne nasze cierpienia nie są godne, nie zasługują. ** W oryginale bezokolicznik skutku.
ἡ γὰρ ἀποκαραδοκία τῆς κτίσεως τὴν ἀποκάλυψιν τῶν υἱῶν τοῦ θεοῦ ἀπεκδέχεται.	Nam exspectatio creaturæ revelationem filiorum Dei exspectat.	Bo wyczekiwanie stworzenia objawienia synów Boga wyczekuje;
τῇ γὰρ ματαιότητι ἡ κτίσις ὑπετάγη, οὐχ ἑκοῦσα ἀλλὰ διὰ τὸν ὑποτάξαντα, ἐφ᾽ ἑλπίδι	Vanitati enim creatura subjecta est non volens, sed propter eum, qui subjecit eam in spe:	bo czczości stworzenie podporządkowało się, nie z własnej woli, ale z powodu (Tego), (który podporządkował), w nadziei W oryginale forma przymiotnikowa.
ὅτι καὶ αὐτὴ ἡ κτίσις ἐλευθερωθήσεται ἀπὸ τῆς δουλείας τῆς φθορᾶς εἰς τὴν ἐλευθερίαν τῆς δόξης τῶν τέκνων τοῦ θεοῦ.	quia et ipsa creatura liberabitur a servitute corruptionis in libertatem gloriæ filiorum Dei.	że* i to stworzenie uwolnione zostanie od niewoli zniszczenia ku wolności chwały dzieci Boga. * Inne lekcje: "dlatego że"; bez "że".
οἴδαμεν γὰρ ὅτι πᾶσα ἡ κτίσις συστενάζει καὶ συνωδίνει ἄχρι τοῦ νῦν·	Scimus enim quod omnis creatura ingemiscit, et parturit usque adhuc.	Wiemy bowiem, że całe stworzenie wspólnie wzdycha i wspólnie rodzi w bólach aż do teraz;
οὐ μόνον δέ, ἀλλὰ καὶ αὐτοὶ τὴν ἀπαρχὴν τοῦ πνεύματος ἔχοντες, ἡμεῖς καὶ αὐτοὶ ἐν ἑαυτοῖς στενάζομεν υἱοθεσίαν ἀπεκδεχόμενοι, τὴν ἀπολύτρωσιν τοῦ σώματος ἡμῶν.	Non solum autem illa, sed et nos ipsi primitias spiritus habentes: et ipsi intra nos gemimus adoptionem filiorum Dei exspectantes, redemptionem corporis nostri.	nie jedynie zaś, ale i sami pierwocinę Ducha mając my i sami w sobie samych wzdychamy, usynowienia* wyczekując, odkupienia ciała naszego. * Niektóre rękopisy nie mają wyrazu "usynowienia".
τῇ γὰρ ἐλπίδι ἐσώθημεν· ἐλπὶς δὲ βλεπομένη οὐκ ἔστιν ἐλπίς· ὃ γὰρ βλέπει τίς ἐλπίζει;	Spe enim salvi facti sumus. Spes autem, quæ videtur, non est spes: nam quod videt quis, quid sperat?	Bo (dla) nadziei* zostaliśmy zbawieni; nadzieja zaś widziana nie jest nadzieją; co bowiem widzi, kto* (na to) ma nadzieję*? Teoretycznie możliwe też: "nadzieją", "co do nadziei", "w nadziei". Tu o przedmiocie nadziei. Być może przedmiot nadziei oznacza także dativus commodi "dla nadziei", użyty kilka wyrazów wcześniej. * Inne lekcje: "ktoś, na co" - wtedy: "co bowiem widzi ktoś, na co": "kto i"; "ktoś, na co i" - wtedy: "co bowiem widzi ktoś, na co i ma nadzieję?" **** "co bowiem widzi, kto na to ma nadzieję?" - składniej: "kto bowiem na to ma nadzieję, co (już) widzi?". Inna lekcja zamiast "ma nadzieję": "jest wytrwały".
εἰ δὲ ὃ οὐ βλέπομεν ἐλπίζομεν, δι᾽ ὑπομονῆς ἀπεκδεχόμεθα.	Si autem quod non videmus, speramus: per patientiam exspectamus.	Jeśli zaś (na to) czego nie widzimy, mamy nadzieję, poprzez wytrwałość wyczekujemy.
Ὡσαύτως δὲ καὶ τὸ πνεῦμα συναντιλαμβάνεται τῇ ἀσθενείᾳ ἡμῶν· τὸ γὰρ τί προσευξώμεθα καθὸ δεῖ οὐκ οἴδαμεν, ἀλλὰ αὐτὸ τὸ πνεῦμα ὑπερεντυγχάνει στεναγμοῖς ἀλαλήτοις·	Similiter autem et Spiritus adjuvat infirmitatem nostram: nam quid oremus, sicut oportet, nescimus: sed ipse Spiritus postulat pro nobis gemitibus inenarrabilibus.	Tak samo zaś i Duch wspomaga bezsiłę naszą; tego bowiem, (o) co mamy pomodlić się, jak trzeba, nie wiemy, ale sam Duch ponad miarę wstawia się* wzdychaniami niewymownymi; * Inne lekcje: "ponad miarę wstawia się za nami": "za nami wstawia się".
ὁ δὲ ἐραυνῶν τὰς καρδίας οἶδεν τί τὸ φρόνημα τοῦ πνεύματος, ὅτι κατὰ θεὸν ἐντυγχάνει ὑπὲρ ἁγίων.	Qui autem scrutatur corda, scit quid desideret Spiritus: quia secundum Deum postulat pro sanctis.	zaś Badający serca wie, czym zamysł Ducha, że według Boga wstawia się za świętymi.
Bóg jest po naszej stronie
οἴδαμεν δὲ ὅτι τοῖς ἀγαπῶσιν τὸν θεὸν πάντα συνεργεῖ εἰς ἀγαθόν, τοῖς κατὰ πρόθεσιν κλητοῖς οὖσιν.	Scimus autem quoniam diligentibus Deum omnia cooperantur in bonum, iis qui secundum propositum vocati sunt sancti.	Wiemy zaś, że (z) miłującymi* Boga wszystko współpracuje** ku dobremu, (z tymi) według postanowienia powołanymi będącymi. * "z miłującymi" - przyimek "z" wzięty jest, zgodnie z gramatyką grecką, ze słowa "współpracuje". ** Inna lekcja: "współpracuje Bóg" - wtedy: "we wszystkim współpracuje Bóg".
ὅτι οὓς προέγνω, καὶ προώρισεν συμμόρφους τῆς εἰκόνος τοῦ υἱοῦ αὐτοῦ, εἰς τὸ εἶναι αὐτὸν πρωτότοκον ἐν πολλοῖς ἀδελφοῖς·	Nam quos præscivit, et prædestinavit conformes fieri imaginis Filii sui, ut sit ipse primogenitus in multis fratribus.	Bo których wcześniej poznał, i przeznaczył (jako) mających kształt tożsamy z* obrazem Syna Jego, ku być On pierworodnym** wśród wielu braci; * Jest możliwe, że występuje tu dosyć częsta elipsa słowa "być". Wtedy przekład mógłby być następujący: "i przeznaczył, by byli (lub "stali się") mającymi kształt tożsamy z". ** "ku być On pierworodnym" - w oryginale przyimek z oznaczające skutek. Składniej: "tak by był On pierworodnym".
οὓς δὲ προώρισεν, τούτους καὶ ἐκάλεσεν· καὶ οὓς ἐκάλεσεν, τούτους καὶ ἐδικαίωσεν· οὓς δὲ ἐδικαίωσεν, τούτους καὶ ἐδόξασεν.	Quos autem prædestinavit, hos et vocavit: et quos vocavit, hos et justificavit: quos autem justificavit, illos et glorificavit.	których zaś przeznaczył, tych i powołał; i których powołał, tych i uznał za sprawiedliwych; których zaś uznał za sprawiedliwych, tych i otoczył chwałą. * Lub: "uczynił sprawiedliwymi". Ten przekład jest chyba trafniejszy.
Τί οὖν ἐροῦμεν πρὸς ταῦτα; εἰ ὁ θεὸς ὑπὲρ ἡμῶν, τίς καθ᾽ ἡμῶν;	Quid ergo dicemus ad hæc? si Deus pro nobis, qui contra nos?	Co więc powiemy do tego? Jeśli Bóg za nami, kto przeciw nam?
ὅς γε τοῦ ἰδίου υἱοῦ οὐκ ἐφείσατο ἀλλὰ ὑπὲρ ἡμῶν πάντων παρέδωκεν αὐτόν, πῶς οὐχὶ καὶ σὺν αὐτῷ τὰ πάντα ἡμῖν χαρίσεται;	Qui etiam proprio Filio suo non pepercit, sed pro nobis omnibus tradidit illum: quomodo non etiam cum illo omnia nobis donavit?	Który swojego Syna nie oszczędził, ale za nas wszystkich wydał Go, jak nie i razem z Nim wszystko nam podaruje?
τίς ἐγκαλέσει κατὰ ἐκλεκτῶν θεοῦ; θεὸς ὁ δικαιῶν·	Quis accusabit adversus electos Dei? Deus qui justificat,	Kto będzie oskarżał przeciw wybranym Boga? Bóg uznającym za sprawiedliwych;
τίς ὁ κατακρινῶν; Χριστὸς Ἰησοῦς ὁ ἀποθανών, μᾶλλον δὲ ἐγερθείς, ὃς καί ἐστιν ἐν δεξιᾷ τοῦ θεοῦ, ὃς καὶ ἐντυγχάνει ὑπὲρ ἡμῶν.	quis est qui condemnet? Christus Jesus, qui mortuus est, immo qui et resurrexit, qui est ad dexteram Dei, qui etiam interpellat pro nobis.	kto mającym zamiar zasądzać? Pomazaniec [Jezus] (Tym), (który umarł); bardziej zaś obudzonym, który i jest na prawej* Boga, który i wstawia się za nami. * Sens: wskrzeszonym. Inna lekcja zamiast "obudzonym": "obudzonym z martwych". ** Z domyślnym: stronie.
τίς ἡμᾶς χωρίσει ἀπὸ τῆς ἀγάπης τοῦ Χριστοῦ; θλῖψις ἢ στενοχωρία ἢ διωγμὸς ἢ λιμὸς ἢ γυμνότης ἢ κίνδυνος ἢ μάχαιρα;	Quis ergo nos separabit a caritate Christi? tribulatio? an angustia? an fames? an nuditas? an periculum? an persecutio? an gladius?	Kto nas oddzieli od miłości Pomazańca? Utrapienie, lub ucisk. lub prześladowanie, lub głód, lub nagość, lub niebezpieczeństwo, lub miecz? Inne lekcje zamiast "Pomazańca": "Boga": "Boga, tej w Pomazańcu Jezusie".
καθὼς γέγραπται ὅτι Ἕνεκεν σοῦ θανατούμεθα ὅλην τὴν ἡμέραν, ἐλογίσθημεν ὡς πρόβατα σφαγῆς.	(Sicut scriptum est: Quia propter te mortificamur tota die: æstimati sumus sicut oves occisionis. )	Jak jest napisane, że: Gwoli Ciebie uśmiercani jesteśmy cały dzień, zostaliśmy policzeni jako owce zabicia.
ἀλλ᾽ ἐν τούτοις πᾶσιν ὑπερνικῶμεν διὰ τοῦ ἀγαπήσαντος ἡμᾶς.	Sed in his omnibus superamus propter eum qui dilexit nos.	Ale w tych wszystkich ponad miarę zwyciężamy poprzez (Tego) (który umiłował) nas.
πέπεισμαι γὰρ ὅτι οὔτε θάνατος οὔτε ζωὴ οὔτε ἄγγελοι οὔτε ἀρχαὶ οὔτε ἐνεστῶτα οὔτε μέλλοντα οὔτε δυνάμεις	Certus sum enim quia neque mors, neque vita, neque angeli, neque principatus, neque virtutes, neque instantia, neque futura, neque fortitudo,	Jestem przekonany bowiem, że ani śmierć, ani życie, ani zwiastuni, ani panowania, ani nastałe, ani mające nastąpić, ani moce, Inaczej: aniołowie.
οὔτε ὕψωμα οὔτε βάθος οὔτε τις κτίσις ἑτέρα δυνήσεται ἡμᾶς χωρίσαι ἀπὸ τῆς ἀγάπης τοῦ θεοῦ τῆς ἐν Χριστῷ Ἰησοῦ τῷ κυρίῳ ἡμῶν.	neque altitudo, neque profundum, neque creatura alia poterit nos separare a caritate Dei, quæ est in Christo Jesu Domino nostro.	ani wysokość, ani głębia, ani jakieś stworzenie inne (nie) będzie mogło nas oddzielić od miłości Boga, (tej) w Pomazańcu Jezusie. Panu naszym. Opisowo według etymologii: to co wywyższone, lub: to co się wywyższyło. W oryginale jest to forma rzeczownikowa.

9

Boży wybór
Ἀλήθειαν λέγω ἐν Χριστῷ, οὐ ψεύδομαι, συμμαρτυρούσης μοι τῆς συνειδήσεώς μου ἐν πνεύματι ἁγίῳ,	Veritatem dico in Christo, non mentior: testimonium mihi perhibente conscientia mea in Spiritu Sancto:	Prawdę mówię w Pomazańcu, nie kłamię, (bo równocześnie świadczy) mi sumienie me w Duchu Świętym,
ὅτι λύπη μοί ἐστιν μεγάλη καὶ ἀδιάλειπτος ὀδύνη τῇ καρδίᾳ μου.	quoniam tristitia mihi magna est, et continuus dolor cordi meo.	że smutek mi jest wielki* i nieustanna boleść sercu memu*. "smutek mi jest wielki" - składniej: "mam wielki smutek". ** "nieustanna boleść sercu memu" - składniej: "serce me ma nieustanną boleść".
ηὐχόμην γὰρ ἀνάθεμα εἶναι αὐτὸς ἐγὼ ἀπὸ τοῦ Χριστοῦ ὑπὲρ τῶν ἀδελφῶν μου τῶν συγγενῶν μου κατὰ σάρκα,	Optabam enim ego ipse anathema esse a Christo pro fratribus meis, qui sunt cognati mei secundum carnem,	Życzyłbym sobie bowiem zaklęciem* być sam ja z dala od Pomazańca za braci mych, (tych) krewnych** mych co do ciała, * Sens: rzeczą wyklętą, osobą objętą przekleństwem. "życzyłbym sobie", oznacza życzenie niemożliwe do spełnienia. ** O współrodakach.
οἵτινές εἰσιν Ἰσραηλῖται, ὧν ἡ υἱοθεσία καὶ ἡ δόξα καὶ αἱ διαθῆκαι καὶ ἡ νομοθεσία καὶ ἡ λατρεία καὶ αἱ ἐπαγγελίαι,	qui sunt Israëlitæ, quorum adoptio est filiorum, et gloria, et testamentum, et legislatio, et obsequium, et promissa:	którymi są Izraelici, których usynowienie, i chwała, i przymierza* i ustanowienie Prawa, i służba*, i obietnice, Inna lekcja: "przymierze". ** O liturgii.
ὧν οἱ πατέρες καὶ ἐξ ὧν ὁ Χριστὸς τὸ κατὰ σάρκα, ὁ ὢν ἐπὶ πάντων θεὸς εὐλογητὸς εἰς τοὺς αἰῶνας, ἀμήν.	quorum patres, et ex quibus est Christus secundum carnem, qui est super omnia Deus benedictus in sæcula. Amen.	których ojcowie, i z których Pomazaniec (to) co do ciała; (Ten) będący nad wszystkimi, Bóg, wysławiony* na wieki. Amen. * Z domyślnym: niech będzie.
Οὐχ οἷον δὲ ὅτι ἐκπέπτωκεν ὁ λόγος τοῦ θεοῦ. οὐ γὰρ πάντες οἱ ἐξ Ἰσραὴλ οὗτοι Ἰσραήλ·	Non autem quod exciderit verbum Dei. Non enim omnes qui ex Israël sunt, ii sunt Israëlitæ:	Nie mianowicie zaś, że opadło* słowo Boga. Nie bowiem wszyscy z Izraela, ci Izraelem; * W biblijnym języku metaforą "opadać" oznacza się jałowość słowa albo utratę wartości słowa przez lekceważące potraktowanie go przez słuchaczy.
οὐδ᾽ ὅτι εἰσὶν σπέρμα Ἀβραὰμ πάντες τέκνα, ἀλλ᾽, Ἐν Ἰσαὰκ κληθήσεταί σοι σπέρμα.	neque qui semen sunt Abrahæ, omnes filii: sed in Isaac vocabitur tibi semen:	nie ponieważ są nasieniem* Abrahama, wszyscy dziećmi, ale: W Izaaku zostanie powołane (dla) ciebie nasienie. Metafora potomstwa.
τοῦτ᾽ ἔστιν, οὐ τὰ τέκνα τῆς σαρκὸς ταῦτα τέκνα τοῦ θεοῦ ἀλλὰ τὰ τέκνα τῆς ἐπαγγελίας λογίζεται εἰς σπέρμα.	id est, non qui filii carnis, hi filii Dei: sed qui filii sunt promissionis, æstimantur in semine.	To jest, nie dzieci ciała tymi dziećmi Boga, ale dzieci obietnicy liczone są* za nasienie**;
Rozdział dziewiąty rozpoczyna tę część Listu do Rzymian, która obejmując rozdz. Rz 9-11, zamyka dogmatyczne rozważania autora. Funkcja tych trzech rozdziałów w stosunku do kontekstu poprzedzającego jest analogiczna do roli, jaką spełnia rozdz. Rz 4 wobec pierwszych trzech rozdziałów. W rozdz. Rz 4 wykazał Paweł, że usprawiedliwienie przez wiarę nie sprzeciwia się ekonomii zbawienia przedstawionej w ST, bo Abraham został usprawiedliwiony ostatecznie też dzięki wierze. Podobnie w rozdz. Rz 9-11 dowodzi, że zbawienie wielu pogan - w Kościołach założonych przez Pawła była większość poganochrześcijan - nie sprzeciwia się dawnym planom zbawienia, według których Izrael miał być spadkobiercą obietnic Boga. Jeśli teraz obietnice owe wypełniły się nie na Żydach, lecz na poganach, to wcale nie dowód, że Bóg nie dotrzymał wierności swym obietnicom. Winę za ten nowy stan rzeczy ponoszą jedynie Izraelici. Cały rozdz. Rz 9 jest poświęcony wykazaniu, że niewierność Izraelitów nie może unicestwić ani sprawiedliwości, ani mądrości Bożej, kierującej dziejami Izraela. Pierwsze wiersze rozdziału wyrażają ogromną miłość i przywiązanie Pawła do narodu izraelskiego. O stopniu tego przywiązania świadczy Rz 9.1 zawierający aż trzy zwroty mówiące o szczerości Pawłowego wyznania: Prawdę mówię w Chrystusie, nie kłamię, potwierdza mi to moje sumienie w Duchu Świętym. Przedmiotem wyznania jest wielki smutek Apostoła. Bezpośrednim powodem tego stanu jest odstępstwo Izraela, ale ostateczne źródło bolesnych uczuć Pawła znajduje się gdzie indziej. Nie opuszcza go mianowicie ani na moment myśl o bezmiarze cierpień Jezusa. I oto teraz okazuje się, że wielu Izraelitów nie skorzystało z owoców tej męki. Dla tych ludzi Chrystus cierpiał nadaremnie. Właśnie myśl ta napełnia Apostoła prawdziwym bólem. Podobnie jak obraz cierpień Jezusa, tak też spowodowany postawą Izraelitów smutek nie opuszczają Pawła ani na moment. Hiperbolą, czyli przesadą literacką, jest natomiast oświadczenie Apostoła, by na niego samego spadła klątwa, byleby tylko byli zbawieni jego bracia według ciała. Hiperbola owa ma na celu wykazanie niezmiernego przywiązania Pawła do jego współrodaków.
ἐπαγγελίας γὰρ ὁ λόγος οὗτος, Κατὰ τὸν καιρὸν τοῦτον ἐλεύσομαι καὶ ἔσται τῇ Σάρρᾳ υἱός.	Promissionis enim verbum hoc est: Secundum hoc tempus veniam: et erit Saræ filius.	obietnicy bowiem słowo to: W porze tej przyjdę i będzie Sarze syn. * Zgodnie z gramatyką grecką w oryginale liczba pojedyncza orzeczenia przy podmiocie liczby mnogiej rodzaju nijakiego. ** Metaforycznie o potomstwie.
οὐ μόνον δέ, ἀλλὰ καὶ Ῥεβέκκα ἐξ ἑνὸς κοίτην ἔχουσα, Ἰσαὰκ τοῦ πατρὸς ἡμῶν·	Non solum autem illa: sed et Rebecca ex uno concubitu habens, Isaac patris nostri.	Nie jedynie zaś, ale i Rebeka z jednego łoża mając, (z) Izaaka, ojca naszego. Sens: poczynając.
μήπω γὰρ γεννηθέντων μηδὲ πραξάντων τι ἀγαθὸν ἢ φαῦλον, ἵνα ἡ κατ᾽ ἐκλογὴν πρόθεσις τοῦ θεοῦ μένῃ,	Cum enim nondum nati fuissent, aut aliquid boni egissent, aut mali (ut secundum electionem propositum Dei maneret),	(Choć) nie bowiem (zostali zrodzeni) i nie (zdziałali) coś dobrego lub złego, aby (to) według wybrania postanowienie Boga oczekiwałoby,
οὐκ ἐξ ἔργων ἀλλ᾽ ἐκ τοῦ καλοῦντος, ἐρρέθη αὐτῇ ὅτι Ὁ μείζων δουλεύσει τῷ ἐλάσσονι,	non ex operibus, sed ex vocante dictum est ei quia major serviet minori,	nie dzięki czynom, ale dzięki Powołującemu, zostało powiedziane* jej, że: Większy będzie służył mniejszemu; * Orzeczenie to łączy się logicznie ze słowami "dobrego lub złego".
καθὼς γέγραπται, Τὸν Ἰακὼβ ἠγάπησα, τὸν δὲ Ἠσαῦ ἐμίσησα.	sicut scriptum est: Jacob dilexi, Esau autem odio habui.	tak jak jest napisane: Jakuba umiłowałem, zaś Ezawa znienawidziłem.
Τί οὖν ἐροῦμεν; μὴ ἀδικία παρὰ τῷ θεῷ; μὴ γένοιτο.	Quid ergo dicemus? numquid iniquitas apud Deum? Absit.	Co więc powiemy? Czy niesprawiedliwość u Boga? Nie może stać się;
τῷ Μωϋσεῖ γὰρ λέγει, Ἐλεήσω ὃν ἂν ἐλεῶ καὶ οἰκτιρήσω ὃν ἂν οἰκτίρω.	Moysi enim dicit: Miserebor cujus misereor: et misericordiam præstabo cujus miserebor.	Mojżeszowi bowiem mówi: Będę miał litość, (nad) którym jeśli będę miał litość, i użalę się, (nad) którym jeśli się użalę. Lepiej byłoby przetłumaczyć: "będę miał litość", lecz wtedy całe zdanie stałoby się tautologią. Pierwsze "będę miał litość" oznacza czynność przyszłą rzeczywistą, a "jeśli będę miał litość" - czynność przyszłą ewentualną, możliwą. ** "jeśli się użalę" - ważne tu są także wszystkie uwagi, podane wyżej dla słów "jeśli będę miał litość".
ἄρα οὖν οὐ τοῦ θέλοντος οὐδὲ τοῦ τρέχοντος ἀλλὰ τοῦ ἐλεῶντος θεοῦ.	Igitur non volentis, neque currentis, sed miserentis est Dei.	Zatem więc nie chcącego ani biegnącego, ale (Tego) mającego litość: Boga. Z domyślnym: jest. "nie chcącego ani biegnącego" - sens: nie zależy to od decyzji chcącego ani biegnącego, "biegnącego" - metafora sportowa. Chodzi o wysiłek biegnącego sportowca. ** Z domyślnym "jest". Sens: zależy to od mającego litość, czyli od Boga.
λέγει γὰρ ἡ γραφὴ τῷ Φαραὼ ὅτι Εἰς αὐτὸ τοῦτο ἐξήγειρά σε ὅπως ἐνδείξωμαι ἐν σοὶ τὴν δύναμίν μου καὶ ὅπως διαγγελῇ τὸ ὄνομά μου ἐν πάσῃ τῇ γῇ.	Dicit enim Scriptura Pharaoni: Quia in hoc ipsum excitavi te, ut ostendam in te virtutem meam: et ut annuntietur nomen meum in universa terra.	Mówi bowiem Pismo faraonowi, że: Ku temu to przebudziłem* cię, żeby okazałbym na tobie moc mą, i żeby oznajmiałoby się imię me na całej ziemi. * Metafora wyniesienia do władzy i dopuszczenia do postawy uporu.
ἄρα οὖν ὃν θέλει ἐλεεῖ, ὃν δὲ θέλει σκληρύνει.	Ergo cujus vult miseretur, et quem vult indurat.	Zatem więc (nad) którym chce, ma litość, którego zaś chce, czyni twardym.
Ἐρεῖς μοι οὖν, Τί οὖν ἔτι μέμφεται; τῷ γὰρ βουλήματι αὐτοῦ τίς ἀνθέστηκεν;	Dicis itaque mihi: Quid adhuc queritur? voluntati enim ejus quis resistit?	Powiesz mi więc: Dlaczego [więc] jeszcze zarzuca? Bo decyzji Jego kto stanął naprzeciw?
ὦ ἄνθρωπε, μενοῦνγε σὺ τίς εἶ ὁ ἀνταποκρινόμενος τῷ θεῷ; μὴ ἐρεῖ τὸ πλάσμα τῷ πλάσαντι, Τί με ἐποίησας οὕτως;	O homo, tu quis es, qui respondeas Deo? numquid dicit figmentum ei qui se finxit: Quid me fecisti sic?	O człowieku, przeciwnie, ty kim jesteś, (ten) odpowiadający przeciw Bogu? Czy powie uformowane (temu) (który uformował): Dlaczego mię uczyniłeś tak?
ἢ οὐκ ἔχει ἐξουσίαν ὁ κεραμεὺς τοῦ πηλοῦ ἐκ τοῦ αὐτοῦ φυράματος ποιῆσαι ὃ μὲν εἰς τιμὴν σκεῦος ὃ δὲ εἰς ἀτιμίαν;	an non habet potestatem figulus luti ex eadem massa facere aliud quidem vas in honorem, aliud vero in contumeliam?	Czy nie ma władzy garncarz (nad) gliną, (by) z tego samego ciasta uczynić* to ku szacunkowi naczynie, to zaś ku brakowi szacunku? * W oryginale zamierzony skutek.
εἰ δὲ θέλων ὁ θεὸς ἐνδείξασθαι τὴν ὀργὴν καὶ γνωρίσαι τὸ δυνατὸν αὐτοῦ ἤνεγκεν ἐν πολλῇ μακροθυμίᾳ σκεύη ὀργῆς κατηρτισμένα εἰς ἀπώλειαν,	Quod si Deus volens ostendere iram, et notum facere potentiam suam, sustinuit in multa patientia vasa iræ, apta in interitum,	Jeśli zaś chcąc Bóg okazać gniew i dać poznać mocne* Jego*, zniósł w wielkiej wielkoduszności naczynia gniewu, wydoskonalone ku zgubie, Możliwe: "moc". ** Sens: swe.
καὶ ἵνα γνωρίσῃ τὸν πλοῦτον τῆς δόξης αὐτοῦ ἐπὶ σκεύη ἐλέους ἃ προητοίμασεν εἰς δόξαν;	ut ostenderet divitias gloriæ suæ in vasa misericordiæ, quæ præparavit in gloriam.	i aby* dałby poznać bogactwo chwały Jego** na naczyniach litości, które wcześniej przygotował ku chwale, * Inna lekcja zamiast "i aby": "aby". ** Sens: swej.
οὓς καὶ ἐκάλεσεν ἡμᾶς οὐ μόνον ἐξ Ἰουδαίων ἀλλὰ καὶ ἐξ ἐθνῶν,	Quos et vocavit nos non solum ex Judæis, sed etiam in gentibus,	(jako) które i powołał nas nie jedynie z Judejczyków, ale i z pogan?
ὡς καὶ ἐν τῷ Ὡσηὲ λέγει, Καλέσω τὸν οὐ λαόν μου λαόν μου καὶ τὴν οὐκ ἠγαπημένην ἠγαπημένην·	sicut in Osee dicit: Vocabo non plebem meam, plebem meam: et non dilectam, dilectam: et non misericordiam consecutam, misericordiam consecutam.	Jak i w Ozeaszu mówi: Nazwę nie lud mój ludem mym i nie umiłowaną umiłowaną.
καὶ, ἔσται ἐν τῷ τόπῳ οὗ ἐρρέθη αὐτοῖς, Οὐ λαός μου ὑμεῖς, ἐκεῖ κληθήσονται υἱοὶ θεοῦ ζῶντος.	Et erit: in loco, ubi dictum est eis: Non plebs mea vos: ibi vocabuntur filii Dei vivi.	I będzie, (że) w miejscu, gdzie zostało powiedziane im: Nie ludem mym wy, tam będą nazywani synami Boga żyjącego.
Ἠσαΐας δὲ κράζει ὑπὲρ τοῦ Ἰσραήλ, Ἐὰν ᾖ ὁ ἀριθμὸς τῶν υἱῶν Ἰσραὴλ ὡς ἡ ἄμμος τῆς θαλάσσης, τὸ ὑπόλειμμα σωθήσεται·	Isaias autem clamat pro Israël: Si fuerit numerus filiorum Israël tamquam arena maris, reliquiæ salvæ fient.	Izajasz zaś woła o Izraelu: Choć byłaby liczba synów Izraela jak piasek morza, pozostałość zostanie zbawiona;
λόγον γὰρ συντελῶν καὶ συντέμνων ποιήσει κύριος ἐπὶ τῆς γῆς.	Verbum enim consummans, et abbrevians in æquitate: quia verbum breviatum faciet Dominus super terram:	słowo bowiem, oporządzając i obcinając, uczyni* Pan na ziemi. * "oporządzając i obcinając" - słowo Boże traktowane jest tu jak żywa roślina, którą ogrodnik, gdzie trzeba, przycina i swoimi staraniami doprowadza do owocowania. Inne lekcje zamiast "obcinając": "obcinając w usprawiedliwieniu": "obcinając w usprawiedliwieniu, bo słowo obciętym". ** Sens: spełni, utrzyma. Dopełnieniem bliższym tego orzeczenia jest wyraz "słowo".
καὶ καθὼς προείρηκεν Ἠσαΐας, Εἰ μὴ κύριος Σαβαὼθ ἐγκατέλιπεν ἡμῖν σπέρμα, ὡς Σόδομα ἂν ἐγενήθημεν καὶ ὡς Γόμορρα ἂν ὡμοιώθημεν.	et sicut prædixit Isaias: Nisi Dominus Sabaoth reliquisset nobis semen, sicut Sodoma facti essemus, et sicut Gomorrha similes fuissemus.	I jak wcześniej powiedział Izajasz: Jeśli nie Pan Zastępów* zostawiłby nam nasienia, jak Sodoma stalibyśmy się i jak Gomora zostalibyśmy upodobnieni. Przekład tego wyrazu według BT. Sens: potomstwa. * Sens: upodobnilibyśmy się do Gomory.
Niewiara Izraela
Τί οὖν ἐροῦμεν; ὅτι ἔθνη τὰ μὴ διώκοντα δικαιοσύνην κατέλαβεν δικαιοσύνην, δικαιοσύνην δὲ τὴν ἐκ πίστεως,	Quid ergo dicemus? Quod gentes, quæ non sectabantur justitiam, apprehenderunt justitiam: justitiam autem, quæ ex fide est.	Co więc powiemy? Że poganie, (ci) nie ścigający* usprawiedliwienia, złapali** usprawiedliwienie, usprawiedliwienie zaś (to) dzięki wierze: * Metafora sportowa. Tu oznacza działania zmierzające do osiągnięcia usprawiedliwienia. ** Metafora sportowa. Tu oznacza osiągnięcie usprawiedliwienia.
Ἰσραὴλ δὲ διώκων νόμον δικαιοσύνης εἰς νόμον οὐκ ἔφθασεν.	Israël vero sectando legem justitiæ, in legem justitiæ non pervenit.	Izrael zaś ścigając* prawo usprawiedliwienia do prawa nie przyszedł pierwszy*. Metafora sportowa, kontynuacja metafory zastosowanej w w. 30. ** Kontynuacja metafory sportowej, przemieniającej się już tu właściwie w obraz wyścigów na stadionie. Lepiej byłoby: "dobiegł pierwszy".
διὰ τί; ὅτι οὐκ ἐκ πίστεως ἀλλ᾽ ὡς ἐξ ἔργων· προσέκοψαν τῷ λίθῳ τοῦ προσκόμματος,	Quare? Quia non ex fide, sed quasi ex operibus: offenderunt enim in lapidem offensionis,	Z powodu czego? Bo nie dzięki wierze, ale jako dzięki czynom; potknęli się o kamień potknięcia się, Występuje tu elipsa orzeczenia: starał się o usprawiedliwienie. Inna lekcja zamiast "czynom": "czynom Prawa". ** "potknęli się o kamień potknięcia się" - słowa te pochodzą z Proroctwa Izajasza, tu jednak zastosowane są jako element sportowego obrazu.
καθὼς γέγραπται, Ἰδοὺ τίθημι ἐν Σιὼν λίθον προσκόμματος καὶ πέτραν σκανδάλου, καὶ ὁ πιστεύων ἐπ᾽ αὐτῷ οὐ καταισχυνθήσεται.	sicut scriptum est: Ecce pono in Sion lapidem offensionis, et petram scandali: et omnis qui credit in eum, non confundetur.	tak jak jest napisane: Oto kładę na Syjonie kamień potknięcia się i skałę obrazy, i wierzący w Niego nie zostanie zawstydzony.

10

Uwierz i wyznaj
Ἀδελφοί, ἡ μὲν εὐδοκία τῆς ἐμῆς καρδίας καὶ ἡ δέησις πρὸς τὸν θεὸν ὑπὲρ αὐτῶν εἰς σωτηρίαν.	Fratres, voluntas quidem cordis mei, et obsecratio ad Deum, fit pro illis in salutem.	Bracia, upodobanie mojego serca i błaganie do Boga za nimi* ku zbawieniu. * Inne lekcje greckie: "nimi jest"; "Izraelem jest".
μαρτυρῶ γὰρ αὐτοῖς ὅτι ζῆλον θεοῦ ἔχουσιν ἀλλ᾽ οὐ κατ᾽ ἐπίγνωσιν·	Testimonium enim perhibeo illis quod æmulationem Dei habent, sed non secundum scientiam.	Świadczę bowiem im, że skwapliwość Boga mają, ale nie według poznania;
ἀγνοοῦντες γὰρ τὴν τοῦ θεοῦ δικαιοσύνην καὶ τὴν ἰδίαν ζητοῦντες στῆσαι, τῇ δικαιοσύνῃ τοῦ θεοῦ οὐχ ὑπετάγησαν·	Ignorantes enim justitiam Dei, et suam quærentes statuere, justitiæ Dei non sunt subjecti.	nie poznając bowiem Boga usprawiedliwienia, i własnego [usprawiedliwienia] szukając, (by) postawić, usprawiedliwieniu Boga nie podporządkowali się; Sens: "Bożego usprawiedliwienia". ** W oryginale infinitivus celu. Sens: by je ustanowić, lub: by je spełnić.
τέλος γὰρ νόμου Χριστὸς εἰς δικαιοσύνην παντὶ τῷ πιστεύοντι.	Finis enim legis, Christus, ad justitiam omni credenti.	dojrzałością* bowiem Prawa Pomazaniec ku usprawiedliwieniu dla każdego wierzącego. * W oryginale wyraz wieloznaczny. Inne jego znaczenia, np. "wykonanie, spełnienie, wynik, następstwo, moc, wyrok, osiągnięcie" i in.
Μωϋσῆς γὰρ γράφει τὴν δικαιοσύνην τὴν ἐκ τοῦ νόμου ὅτι ὁ ποιήσας αὐτὰ ἄνθρωπος ζήσεται ἐν αὐτοῖς.	Moyses enim scripsit, quoniam justitiam, quæ ex lege est, qui fecerit homo, vivet in ea.	Mojżesz bowiem pisze (o) usprawiedliwieniu, (tym) z Prawa, że: (Ten), (który uczynił) je, człowiek żyć będzie przez nie. Inne lekcje zamiast "o usprawiedliwieniu, tym z Prawa, że": "że usprawiedliwienie, to z Prawa"; "o usprawiedliwieniu, tym z Prawa"; "że usprawiedliwienie, to z wiary"; "że". ** Inne lekcje zamiast "Ten, który uczynił je, człowiek żyć będzie przez nie": "Ten, który uczynił, człowiek żyć będzie przez nie (to znaczy tu usprawiedliwienie)"; "Ten, który uczynił, człowiek żyć będzie przez nie"; "Ten, który uczynił je, człowiek żyć będzie przez nie (to znaczy tu przez usprawiedliwienie)"; "Ten, który uczynił je, żyć będzie przez nie"; "Ten, który uczynił je (dotyczy usprawiedliwienia), człowiek żyć będzie przez nie (o usprawiedliwieniu)".
ἡ δὲ ἐκ πίστεως δικαιοσύνη οὕτως λέγει, Μὴ εἴπῃς ἐν τῇ καρδίᾳ σου, Τίς ἀναβήσεται εἰς τὸν οὐρανόν; τοῦτ᾽ ἔστιν Χριστὸν καταγαγεῖν·	Quæ autem ex fide est justitia, sic dicit: Ne dixeris in corde tuo: Qui ascendet in cælum? id est, Christum deducere:	Zaś z wiary usprawiedliwienie tak mówi: Nie powiedz w sercu twym: Kto wstąpi do nieba? To jest, (aby) Pomazańca sprowadzić; "aby Pomazańca sprowadzić" - w oryginale infinitivus celu z dopełnieniem bliższym.
ἤ, Τίς καταβήσεται εἰς τὴν ἄβυσσον; τοῦτ᾽ ἔστιν Χριστὸν ἐκ νεκρῶν ἀναγαγεῖν.	aut, Quis descendet in abyssum? hoc est, Christum a mortuis revocare.	lub: Kto zstąpi do otchłani? To jest, (by) Pomazańca od martwych poprowadzić do góry.
ἀλλὰ τί λέγει; Ἐγγύς σου τὸ ῥῆμά ἐστιν ἐν τῷ στόματί σου καὶ ἐν τῇ καρδίᾳ σου, τοῦτ᾽ ἔστιν τὸ ῥῆμα τῆς πίστεως ὃ κηρύσσομεν.	Sed quid dicit Scriptura? Prope est verbum in ore tuo, et in corde tuo: hoc est verbum fidei, quod prædicamus.	Ale co mówi? Blisko ciebie (to) słowo jest, w ustach twych i w sercu twym. to jest słowo wiary, które ogłaszamy.
ὅτι ἐὰν ὁμολογήσῃς ἐν τῷ στόματί σου κύριον Ἰησοῦν καὶ πιστεύσῃς ἐν τῇ καρδίᾳ σου ὅτι ὁ θεὸς αὐτὸν ἤγειρεν ἐκ νεκρῶν, σωθήσῃ·	Quia si confitearis in ore tuo Dominum Jesum, et in corde tuo credideris quod Deus illum suscitavit a mortuis, salvus eris.	Bo jeśli przyznasz przez usta twe, (że) Panem Jezus, i uwierzysz w sercu twym, że Bóg Go obudził z martwych, zostaniesz zbawiony; "że Panem Jezus" z domyślnym: "być" - tworzy w oryginale składnię accusativus cum infinitivo po "przyznasz". Inne lekcje zamiast "przez usta twe, że Panem Jezus": "przez usta twe, że Panem Jezus Pomazaniec"; "przez usta twe, że Panem Jezus"; "słowo przez usta twe, że Panem Jezus".
O gorliwości Żydów, dokładających wszelkich starań, by zachować Prawo, mówił Paweł przed chwilą (Rz 9.31). Teraz ponownie powtarza tę opinię. Możliwe zresztą, że nawiązuje tu do własnej przeszłości, którą kilkakrotnie opisywał w listach (por. Ga 1.14; zob. także Dz 22.3). Równocześnie Apostoł wyraźnie stwierdza, że jest to gorliwość nieracjonalna, jeśli nie wręcz ślepa. Myśląc, że wszystko osiągną, jeśli tylko będą przestrzegali Prawa, ci pobożni Izraelici nie chcą zrozumieć, że Prawo od początku zmierzało do Chrystusa i że już nie obowiązuje, bo znalazło w Nim swoje wypełnienie. Obecnie najważniejsza jest wiara w Jezusa Chrystusa. Nie liczą się już uczynki wymagane przez Prawo (Rz 3.28).
καρδίᾳ γὰρ πιστεύεται εἰς δικαιοσύνην, στόματι δὲ ὁμολογεῖται εἰς σωτηρίαν.	Corde enim creditur ad justitiam: ore autem confessio fit ad salutem.	sercem bowiem wierzy się ku usprawiedliwieniu, ustami zaś przyznaje się ku zbawieniu.
λέγει γὰρ ἡ γραφή, Πᾶς ὁ πιστεύων ἐπ᾽ αὐτῷ οὐ καταισχυνθήσεται.	Dicit enim Scriptura: Omnis qui credit in illum, non confundetur.	Mówi bowiem Pismo: «Każdy wierzący w Niego nie zostanie zawstydzony».
οὐ γάρ ἐστιν διαστολὴ Ἰουδαίου τε καὶ Ἕλληνος, ὁ γὰρ αὐτὸς κύριος πάντων, πλουτῶν εἰς πάντας τοὺς ἐπικαλουμένους αὐτόν·	Non enim est distinctio Judæi et Græci: nam idem Dominus omnium, dives in omnes qui invocant illum.	Nie bowiem jest rozróżnianie Judejczyka i Hellena, bo Ten sam Pan wszystkich, będący bogatym względem wszystkich przywołujących Go;
Πᾶς γὰρ ὃς ἂν ἐπικαλέσηται τὸ ὄνομα κυρίου σωθήσεται.	Omnis enim quicumque invocaverit nomen Domini, salvus erit.	Każdy bowiem, który przywoła do siebie imię Pana, zbawiony zostanie.
Πῶς οὖν ἐπικαλέσωνται εἰς ὃν οὐκ ἐπίστευσαν; πῶς δὲ πιστεύσωσιν οὗ οὐκ ἤκουσαν; πῶς δὲ ἀκούσωσιν χωρὶς κηρύσσοντος;	Quomodo ergo invocabunt, in quem non crediderunt? aut quomodo credent ei, quem non audierunt? quomodo autem audient sine prædicante?	Jak więc przywołaliby do siebie, w którego nie uwierzyli? Jak zaś uwierzyliby, którego nie usłyszeli? Jak zaś usłyszeliby bez ogłaszającego?
πῶς δὲ κηρύξωσιν ἐὰν μὴ ἀποσταλῶσιν; καθὼς γέγραπται, Ὡς ὡραῖοι οἱ πόδες τῶν εὐαγγελιζομένων ἀγαθά.	quomodo vero prædicabunt nisi mittantur? sicut scriptum est: Quam speciosi pedes evangelizantium pacem, evangelizantium bona !	Jak zaś ogłosiliby, jeśli nie zostaliby wysłani? Tak jak jest napisane: Jak pięknymi nogi* głoszących dobrą nowinę (o) dobrych. * Inna lekcja: "nogi głoszących dobrą nowinę o pokoju".
Ἀλλ᾽ οὐ πάντες ὑπήκουσαν τῷ εὐαγγελίῳ. Ἠσαΐας γὰρ λέγει, Κύριε, τίς ἐπίστευσεν τῇ ἀκοῇ ἡμῶν;	Sed non omnes obediunt Evangelio. Isaias enim dicit: Domine, quis credidit auditui nostro?	Ale nie wszyscy okazali posłuszeństwo dobrej nowinie; Izajasz bowiem mówi: Panie, kto uwierzył wiadomości naszej?
ἄρα ἡ πίστις ἐξ ἀκοῆς, ἡ δὲ ἀκοὴ διὰ ῥήματος Χριστοῦ.	Ergo fides ex auditu, auditus autem per verbum Christi.	Zatem wiara z usłyszenia, zaś usłyszenie poprzez słowo Pomazańca. Inne lekcje: "Boga": bez "Pomazańca".
ἀλλὰ λέγω, μὴ οὐκ ἤκουσαν; μενοῦνγε, Εἰς πᾶσαν τὴν γῆν ἐξῆλθεν ὁ φθόγγος αὐτῶν καὶ εἰς τὰ πέρατα τῆς οἰκουμένης τὰ ῥήματα αὐτῶν.	Sed dico: Numquid non audierunt? Et quidem in omnem terram exivit sonus eorum, et in fines orbis terræ verba eorum.	Ale mówię: czy nie usłyszeli? Raczej: Do każdej ziemi wyszedł głos ich, i do kresów zamieszkiwanej* słowa ich. * Z domyślnym: ziemi.
ἀλλὰ λέγω, μὴ Ἰσραὴλ οὐκ ἔγνω; πρῶτος Μωϋσῆς λέγει, Ἐγὼ παραζηλώσω ὑμᾶς ἐπ᾽ οὐκ ἔθνει, ἐπ᾽ ἔθνει ἀσυνέτῳ παροργιῶ ὑμᾶς.	Sed dico: Numquid Israël non cognovit? Primus Moyses dicit: Ego ad æmulationem vos adducam in non gentem: in gentem insipientem, in iram vos mittam.	Ale mówię: czy Izrael nie pojął? Pierwszy Mojżesz mówi: Ja pobudzę do zazdrości was z powodu nie ludu, z powodu ludu nierozumnego doprowadzę do gniewu was.
Ἠσαΐας δὲ ἀποτολμᾷ καὶ λέγει, Εὑρέθην τοῖς ἐμὲ μὴ ζητοῦσιν, ἐμφανὴς ἐγενόμην τοῖς ἐμὲ μὴ ἐπερωτῶσιν.	Isaias autem audet, et dicit: Inventus sum a non quærentibus me: palam apparui iis qui me non interrogabant.	Izajasz zaś ośmiela się i mówi: Dałem się znaleźć [przez] mnie nie szukających, widzialny stałem się (o) mnie nie dopytywającym się.
πρὸς δὲ τὸν Ἰσραὴλ λέγει, Ὅλην τὴν ἡμέραν ἐξεπέτασα τὰς χεῖράς μου πρὸς λαὸν ἀπειθοῦντα καὶ ἀντιλέγοντα.	Ad Israël autem dicit: Tota die expandi manus meas ad populum non credentem, et contradicentem.	Względem zaś Izraela mówi: Cały dzień rozpościerałem* ręce me do ludu nie ulegającego i mówiącego przeciwko. * W oryginale czas przeszły dokonany: "rozpostarłem".

11

Garstka Izraela
Λέγω οὖν, μὴ ἀπώσατο ὁ θεὸς τὸν λαὸν αὐτοῦ; μὴ γένοιτο· καὶ γὰρ ἐγὼ Ἰσραηλίτης εἰμί, ἐκ σπέρματος Ἀβραάμ, φυλῆς Βενιαμίν.	Dico ergo: Numquid Deus repulit populum suum? Absit. Nam et ego Israëlita sum ex semine Abraham, de tribu Benjamin:	Mówię więc. czy odepchnął od siebie Bóg lud* Jego? Nie może stać się; i bowiem ja Izraelitą jestem, z nasienia* Abrahama, plemienia Beniamina. * Inna lekcja: "dziedziczenie". Sens: swój. * Metafora potomstwa.
οὐκ ἀπώσατο ὁ θεὸς τὸν λαὸν αὐτοῦ ὃν προέγνω. ἢ οὐκ οἴδατε ἐν Ἠλίᾳ τί λέγει ἡ γραφή, ὡς ἐντυγχάνει τῷ θεῷ κατὰ τοῦ Ἰσραήλ;	non repulit Deus plebem suam, quam præscivit. An nescitis in Elia quid dicit Scriptura? quemadmodum interpellat Deum adversum Israël:	Nie odepchnął od siebie Bóg ludu Jego, który wcześniej poznał. Czy nie wiecie, w Eliaszu co mówi Pismo? Jak wstawia się u Boga przeciw Izraelowi: Sens: swego.
Κύριε, τοὺς προφήτας σου ἀπέκτειναν, τὰ θυσιαστήριά σου κατέσκαψαν, κἀγὼ ὑπελείφθην μόνος καὶ ζητοῦσιν τὴν ψυχήν μου.	Domine, prophetas tuos occiderunt, altaria tua suffoderunt: et ego relictus sum solus, et quærunt animam meam.	Panie, proroków Twych zabili, ołtarze Twe zburzyli, i ja zostałem pozostawiony sam, i szukają duszy mej.
ἀλλὰ τί λέγει αὐτῷ ὁ χρηματισμός; Κατέλιπον ἐμαυτῷ ἑπτακισχιλίους ἄνδρας, οἵτινες οὐκ ἔκαμψαν γόνυ τῇ Βάαλ.	Sed quid dicit illi divinum responsum? Reliqui mihi septem millia virorum, qui non curvaverunt genua ante Baal.	Ale co mówi jemu wyrocznia? Pozostawiłem mnie samemu siedem tysięcy mężów, którzy nie zgięli kolana (dla) Baala.
οὕτως οὖν καὶ ἐν τῷ νῦν καιρῷ λεῖμμα κατ᾽ ἐκλογὴν χάριτος γέγονεν·	Sic ergo et in hoc tempore reliquiæ secundum electionem gratiæ salvæ factæ sunt.	Tak więc i w (tej) teraz porze pozostałość według wybrania łaski stała się;
εἰ δὲ χάριτι, οὐκέτι ἐξ ἔργων, ἐπεὶ ἡ χάρις οὐκέτι γίνεται χάρις.	Si autem gratia, jam non ex operibus: alioquin gratia jam non est gratia.	jeśli zaś łaską, już nie dzięki czynom, gdyż (ta) łaska już nie staje się łaską. Inne lekcje: "łaską. Jeśli zaś dzięki czynom, już nie jest łaską"; "łaską. Gdyż ten czyn już nie jest czynem"; "łaską. Jeśli zaś dzięki Czynom już nie jest łaską, gdyż ten czyn już nie jest czynem".
τί οὖν; ὃ ἐπιζητεῖ Ἰσραήλ, τοῦτο οὐκ ἐπέτυχεν, ἡ δὲ ἐκλογὴ ἐπέτυχεν· οἱ δὲ λοιποὶ ἐπωρώθησαν,	Quid ergo? Quod quærebat Israël, hoc non est consecutus: electio autem consecuta est: ceteri vero excæcati sunt:	Cóż więc? Czego poszukuje Izrael, tego nie osiągnął, (to) zaś wybranie osiągnęło; (ci) zaś pozostali zostali skamienieni,
καθὼς γέγραπται, Ἔδωκεν αὐτοῖς ὁ θεὸς πνεῦμα κατανύξεως, ὀφθαλμοὺς τοῦ μὴ βλέπειν καὶ ὦτα τοῦ μὴ ἀκούειν, ἕως τῆς σήμερον ἡμέρας.	sicut scriptum est: Dedit illis Deus spiritum compunctionis: oculos ut non videant, et aures ut non audiant, usque in hodiernum diem.	tak jak jest napisane: Dał im Bóg ducha grozy, oczy nie widzenia i uszy nie słyszenia, aż do (tego) dzisiaj dnia. Tu odstąpiono od metafory. Dosłownie: "przekłucia".
καὶ Δαυὶδ λέγει, Γενηθήτω ἡ τράπεζα αὐτῶν εἰς παγίδα καὶ εἰς θήραν καὶ εἰς σκάνδαλον καὶ εἰς ἀνταπόδομα αὐτοῖς,	Et David dicit: Fiat mensa eorum in laqueum, et in captionem, et in scandalum, et in retributionem illis.	I Dawid mówi: Niech stanie się stół ich za pułapkę i za sidło, i za obrazę, i za oddanie w zamian im,
σκοτισθήτωσαν οἱ ὀφθαλμοὶ αὐτῶν τοῦ μὴ βλέπειν καὶ τὸν νῶτον αὐτῶν διὰ παντὸς σύγκαμψον.	Obscurentur oculi eorum ne videant: et dorsum eorum semper incurva.	niech zostaną pogrążone w ciemności oczy ich, (by) nie widzieć, i grzbiet ich przez cały* równocześnie zegnij. * W oryginale infinitivus zamierzonego skutku. Składniej: "aby nie widziały". ** Z domyślnym: czas.
Wszczepione gałązki
Wykazując, iż sami Izraelici ponoszą winę za nieosiągnięcie usprawiedliwienia, mógł Paweł wywołać wrażenie, że Bóg odwrócił się całkowicie od umiłowanego ongiś ludu. Otóż byłby to wniosek błędny. Już ST zapowiadał ocalenie wiernej Bogu cząstki Izraela (por. np. 2Krl 19.18 nn). Podobnie rzecz ma się i teraz: na pewno nie wszyscy Izraelici zostaną odrzuceni. Jednakże stanie się tak nie dlatego, że sobie na to zasłużyli i że należało się im to swoiste wyróżnienie. Reszta została kiedyś wybrana przez łaskę. Paweł już wielokrotnie to stwierdzał, a obecnie, przypominając tamtą prawdę, określa na czym polega łaska. Do jej istoty należy darmowość; jeśli bowiem otrzymujemy coś z tytułu naszych uczynków, to dobrodziejstwa tego nie można już nazywać łaską.
Λέγω οὖν, μὴ ἔπταισαν ἵνα πέσωσιν; μὴ γένοιτο· ἀλλὰ τῷ αὐτῶν παραπτώματι ἡ σωτηρία τοῖς ἔθνεσιν εἰς τὸ παραζηλῶσαι αὐτούς.	Dico ergo: Numquid sic offenderunt ut caderent? Absit. Sed illorum delicto, salus est gentibus ut illos æmulentur.	Mówię więc, czy potknęli się, aby padliby? Nie może stać się; ale (z powodu) ich występku zbawienie dla pogan, ku pobudzić do zazdrości ich.
εἰ δὲ τὸ παράπτωμα αὐτῶν πλοῦτος κόσμου καὶ τὸ ἥττημα αὐτῶν πλοῦτος ἐθνῶν, πόσῳ μᾶλλον τὸ πλήρωμα αὐτῶν.	Quod si delictum illorum divitiæ sunt mundi, et diminutio eorum divitiæ gentium: quanto magis plenitudo eorum?	Jeśli zaś występek ich bogactwem świata i poniżenie ich bogactwem pogan, jak wielce bardziej
Ὑμῖν δὲ λέγω τοῖς ἔθνεσιν· ἐφ᾽ ὅσον μὲν οὖν εἰμι ἐγὼ ἐθνῶν ἀπόστολος, τὴν διακονίαν μου δοξάζω,	Vobis enim dico gentibus: Quamdiu quidem ego sum gentium Apostolus, ministerium meum honorificabo,	Wam zaś mówię, poganom. Na ile więc jestem ja pogan* wysłannikiem, służbę mą otaczam chwałą, * Sens: do pogan.
εἴ πως παραζηλώσω μου τὴν σάρκα καὶ σώσω τινὰς ἐξ αὐτῶν.	si quomodo ad æmulandum provocem carnem meam, et salvos faciam aliquos ex illis.	oby jakoś pobudziłbym do zazdrości me ciało* i zbawiłbym niektórych z nich. * Rodzaj zamienni. Jej sens: moich współrodaków.
εἰ γὰρ ἡ ἀποβολὴ αὐτῶν καταλλαγὴ κόσμου, τίς ἡ πρόσλημψις εἰ μὴ ζωὴ ἐκ νεκρῶν;	Si enim amissio eorum, reconciliatio est mundi: quæ assumptio, nisi vita ex mortuis?	Jeśli bowiem odrzucenie ich pojednaniem świata, czym dobranie, jeśli nie życiem z martwych? Lub: "przyjęcie". ** "z martwych" - sens: po zmartwychwstaniu.
εἰ δὲ ἡ ἀπαρχὴ ἁγία, καὶ τὸ φύραμα· καὶ εἰ ἡ ῥίζα ἁγία, καὶ οἱ κλάδοι.	Quod si delibatio sancta est, et massa: et si radix sancta, et rami.	Jeśli zaś pierwocina* święta, i ciasto; i jeśli korzeń święty, i gałęzie. * Sens: zaczyn.
Εἰ δέ τινες τῶν κλάδων ἐξεκλάσθησαν, σὺ δὲ ἀγριέλαιος ὢν ἐνεκεντρίσθης ἐν αὐτοῖς καὶ συγκοινωνὸς τῆς ῥίζης τῆς πιότητος τῆς ἐλαίας ἐγένου,	Quod si aliqui ex ramis fracti sunt, tu autem cum oleaster esses, insertus es in illis, et socius radicis, et pinguedinis olivæ factus es,	Jeśli zaś niektóre (z) gałęzi zostały odłamane, ty zaś, z dzikiego drzewa oliwnego będąc, zostałeś wszczepiony wśród nich i współuczestnikiem korzenia tłustości* drzewa oliwnego** stałeś się, * Inne lekcje zamiast "korzenia tłustości": "korzenia i tłustości"; "tłustości"; "tłustości korzenia"; "tłustości i korzenia". ** "korzenia tłustości drzewa oliwnego" - składniej: "tłustości korzenia drzewa oliwnego".
μὴ κατακαυχῶ τῶν κλάδων· εἰ δὲ κατακαυχᾶσαι οὐ σὺ τὴν ῥίζαν βαστάζεις ἀλλὰ ἡ ῥίζα σέ.	noli gloriari adversus ramos. Quod si gloriaris: non tu radicem portas, sed radix te.	nie chełp się z poniżeniem (tych) gałęzi: jeśli zaś chełpisz się z poniżeniem, nie ty korzeń niesiesz, ale korzeń ciebie.
ἐρεῖς οὖν, Ἐξεκλάσθησαν κλάδοι ἵνα ἐγὼ ἐγκεντρισθῶ.	Dices ergo: Fracti sunt rami ut ego inserar.	Powiesz więc: «Odłamane zostały gałęzie, aby ja zostałbym wszczepiony».
καλῶς· τῇ ἀπιστίᾳ ἐξεκλάσθησαν, σὺ δὲ τῇ πίστει ἕστηκας. μὴ ὑψηλὰ φρόνει ἀλλὰ φοβοῦ·	Bene: propter incredulitatem fracti sunt. Tu autem fide stas: noli altum sapere, sed time.	Pięknie; (z powodu) niewiary zostały odłamane, ty zaś (z powodu) wiary stanąłeś. Nie wysoko myśl, ale bój się;
εἰ γὰρ ὁ θεὸς τῶν κατὰ φύσιν κλάδων οὐκ ἐφείσατο, οὐδὲ σοῦ φείσεται.	Si enim Deus naturalibus ramis non pepercit: ne forte nec tibi parcat.	jeśli bowiem Bóg (tych) według natury gałęzi nie oszczędził, [nie jakoś] ani ciebie oszczędzi.
Bóg dotrzymuje obietnic
ἴδε οὖν χρηστότητα καὶ ἀποτομίαν θεοῦ· ἐπὶ μὲν τοὺς πεσόντας ἀποτομία, ἐπὶ δὲ σὲ χρηστότης θεοῦ, ἐὰν ἐπιμένῃς τῇ χρηστότητι, ἐπεὶ καὶ σὺ ἐκκοπήσῃ.	Vide ergo bonitatem, et severitatem Dei: in eos quidem qui ceciderunt, severitatem: in te autem bonitatem Dei, si permanseris in bonitate, alioquin et tu excideris.	Zobacz więc łagodność i srogość* Boga; dla (tych) (którzy spadli) srogość, dla zaś ciebie łagodność Boga, jeśli utrzymasz się w łagodności, gdyż i ty zostałbyś wycięty**. Tu podano znaczenie pochodne. Wyraz oryginalny składa się z dwu członów kompozycyjnych: z "od", i z tematu czasownika "ciąć", oraz z formantu tworzącego nazwy czynności lub odprzymiotnikowe abstracta. Według etymologii zatem chodzi tu o zdecydowanie i nieomylność Boga w odcinaniu tego, co złe. Metafora nawiązująca do porównania Izraelitów do gałęzi (zob. w. 16nn.). * Według etymologii, podanej wyżej, mogłoby tu być dla dopełnienia obrazu oliwnego drzewa "odcięcie". **** Metafora rozwijająca obraz drzewa oliwnego.
κἀκεῖνοι δέ, ἐὰν μὴ ἐπιμένωσιν τῇ ἀπιστίᾳ, ἐγκεντρισθήσονται· δυνατὸς γάρ ἐστιν ὁ θεὸς πάλιν ἐγκεντρίσαι αὐτούς.	Sed et illi, si non permanserint in incredulitate, inserentur: potens est enim Deus iterum inserere illos.	I oni zaś, jeśli nie utrzymają się w niewierze, zostaną wszczepieni; mocny bowiem jest Bóg znowu wszczepić ich.
εἰ γὰρ σὺ ἐκ τῆς κατὰ φύσιν ἐξεκόπης ἀγριελαίου καὶ παρὰ φύσιν ἐνεκεντρίσθης εἰς καλλιέλαιον, πόσῳ μᾶλλον οὗτοι οἱ κατὰ φύσιν ἐγκεντρισθήσονται τῇ ἰδίᾳ ἐλαίᾳ.	Nam si tu ex naturali excisus es oleastro, et contra naturam insertus es in bonam olivam: quanto magis ii qui secundum naturam inserentur suæ olivæ?	Jeśli bowiem ty z (tego) według natury zostałeś wycięty dzikiego drzewa oliwnego i obok natury zostałeś wszczepiony w piękne drzewo oliwne, jak wiele bardziej tamci, (ci) według natury. wszczepieni zostaną we własne drzewo oliwne.
Cały Izrael będzie zbawiony
Οὐ γὰρ θέλω ὑμᾶς ἀγνοεῖν, ἀδελφοί, τὸ μυστήριον τοῦτο, ἵνα μὴ ἦτε ἐν ἑαυτοῖς φρόνιμοι, ὅτι πώρωσις ἀπὸ μέρους τῷ Ἰσραὴλ γέγονεν ἄχρις οὗ τὸ πλήρωμα τῶν ἐθνῶν εἰσέλθῃ	Nolo enim vos ignorare, fratres, mysterium hoc (ut non sitis vobis ipsis sapientes), quia cæcitas ex parte contigit in Israël, donec plenitudo gentium intraret,	Nie bowiem chcę, (by) wy nie wiedzieć, bracia, (o) tajemnicy tej, aby nie bylibyście [przed] sobą samymi rozsądnymi, że skamienienie po części Izraelowi stało się, aż do kiedy wypełnienie pogan weszłoby, "wy nie wiedzieć" składniej: "byście nie wiedzieli". ** Prawdopodobny sens: by się wam nie wydawało, że jesteście sami z siebie rozsądni.
καὶ οὕτως πᾶς Ἰσραὴλ σωθήσεται, καθὼς γέγραπται, Ἥξει ἐκ Σιὼν ὁ ῥυόμενος, ἀποστρέψει ἀσεβείας ἀπὸ Ἰακώβ.	et sic omnis Israël salvus fieret, sicut scriptum est: Veniet ex Sion, qui eripiat, et avertat impietatem a Jacob.	i tak cały Izrael zostanie zbawiony; tak jak jest napisane: Przyjdzie z Syjonu wyciągający, odwróci bezbożności od Jakuba;
καὶ αὕτη αὐτοῖς ἡ παρ᾽ ἐμοῦ διαθήκη, ὅταν ἀφέλωμαι τὰς ἁμαρτίας αὐτῶν.	Et hoc illis a me testamentum: cum abstulero peccata eorum.	i to (dla) nich ode mnie przymierze, kiedy oddzielę grzechy (od) nich.
κατὰ μὲν τὸ εὐαγγέλιον ἐχθροὶ δι᾽ ὑμᾶς, κατὰ δὲ τὴν ἐκλογὴν ἀγαπητοὶ διὰ τοὺς πατέρας·	Secundum Evangelium quidem, inimici propter vos: secundum electionem autem, carissimi propter patres.	Według dobrej nowiny nieprzyjaciółmi z powodu was, według zaś wybrania umiłowanymi z powodu ojców;
ἀμεταμέλητα γὰρ τὰ χαρίσματα καὶ ἡ κλῆσις τοῦ θεοῦ.	Sine pœnitentia enim sunt dona et vocatio Dei.	nieżałowanymi bowiem dary i powołanie Boga.
ὥσπερ γὰρ ὑμεῖς ποτε ἠπειθήσατε τῷ θεῷ, νῦν δὲ ἠλεήθητε τῇ τούτων ἀπειθείᾳ,	Sicut enim aliquando et vos non credidistis Deo, nunc autem misericordiam consecuti estis propter incredulitatem illorum:	Jak właśnie bowiem wy kiedyś nie ulegliście Bogu. teraz zaś doznaliście litości (z powodu) tych* nieuległości, * Zaimek ten określa potomstwo Abrahama.
οὕτως καὶ οὗτοι νῦν ἠπείθησαν τῷ ὑμετέρῳ ἐλέει, ἵνα καὶ αὐτοὶ νῦν ἐλεηθῶσιν.	ita et isti nunc non crediderunt in vestram misericordiam: ut et ipsi misericordiam consequantur.	tak i ci teraz nie ulegli (z powodu) waszej litości, aby i oni [teraz]* doznaliby litości; * Inne lekcje: "później"; bez "teraz".
συνέκλεισεν γὰρ ὁ θεὸς τοὺς πάντας εἰς ἀπείθειαν, ἵνα τοὺς πάντας ἐλεήσῃ.	Conclusit enim Deus omnia in incredulitate, ut omnium misereatur.	współzakluczył bowiem Bóg wszystkich* ku nieuległości, aby (nad) wszystkimi zlitowałby się. * Inna lekcja: "wszystko".
Ὦ βάθος πλούτου καὶ σοφίας καὶ γνώσεως θεοῦ· ὡς ἀνεξεραύνητα τὰ κρίματα αὐτοῦ καὶ ἀνεξιχνίαστοι αἱ ὁδοὶ αὐτοῦ.	O altitudo divitiarum sapientiæ, et scientiæ Dei: quam incomprehensibilia sunt judicia ejus, et investigabiles viæ ejus !	O głębio bogactwa, i mądrości, i poznania Boga; jak niemożliwe do docieczenia sądy Jego i niemożliwe do wytropienia drogi Jego.
Τίς γὰρ ἔγνω νοῦν κυρίου; ἢ τίς σύμβουλος αὐτοῦ ἐγένετο;	Quis enim cognovit sensum Domini? aut quis consiliarius ejus fuit?	Kto bowiem pojął myśl Pana? Lub kto doradcą Jego stał się?
ἢ τίς προέδωκεν αὐτῷ, καὶ ἀνταποδοθήσεται αὐτῷ;	aut quis prior dedit illi, et retribuetur ei?	Lub kto wcześniej dał Jemu, i oddane zostanie w zamian jemu?
ὅτι ἐξ αὐτοῦ καὶ δι᾽ αὐτοῦ καὶ εἰς αὐτὸν τὰ πάντα· αὐτῷ ἡ δόξα εἰς τοὺς αἰῶνας, ἀμήν.	Quoniam ex ipso, et per ipsum, et in ipso sunt omnia: ipsi gloria in sæcula. Amen.	Bo z Niego i poprzez Niego i ku Niemu wszystko; Jemu chwała na wieki: amen.

12

Żywe ofiary
Παρακαλῶ οὖν ὑμᾶς, ἀδελφοί, διὰ τῶν οἰκτιρμῶν τοῦ θεοῦ παραστῆσαι τὰ σώματα ὑμῶν θυσίαν ζῶσαν ἁγίαν εὐάρεστον τῷ θεῷ, τὴν λογικὴν λατρείαν ὑμῶν·	Obsecro itaque vos fratres per misericordiam Dei, ut exhibeatis corpora vestra hostiam viventem, sanctam, Deo placentem, rationabile obsequium vestrum.	Zachęcam więc was, bracia, poprzez litość Boga. (by) postawić ciała wasze (jako) ofiarę żyjącą, świętą, bardzo podobającą się Bogu, (tę) związaną ze słowem służbę waszą;
καὶ μὴ συσχηματίζεσθε τῷ αἰῶνι τούτῳ, ἀλλὰ μεταμορφοῦσθε τῇ ἀνακαινώσει τοῦ νοὸς εἰς τὸ δοκιμάζειν ὑμᾶς τί τὸ θέλημα τοῦ θεοῦ, τὸ ἀγαθὸν καὶ εὐάρεστον καὶ τέλειον.	Et nolite conformari huic sæculo, sed reformamini in novitate sensus vestri: ut probetis quæ sit voluntas Dei bona, et beneplacens, et perfecta.	i nie dostosowujcie swej postaci do wieku tego, ale dajcie się przekształcać odnowieniem myśli, ku próbować wy, czym wola Boga, dobre, i bardzo podobające się, i dojrzałe. "ku próbować wy" - w oryginale oznacza zamierzony skutek.
Λέγω γὰρ διὰ τῆς χάριτος τῆς δοθείσης μοι παντὶ τῷ ὄντι ἐν ὑμῖν μὴ ὑπερφρονεῖν παρ᾽ ὃ δεῖ φρονεῖν ἀλλὰ φρονεῖν εἰς τὸ σωφρονεῖν, ἑκάστῳ ὡς ὁ θεὸς ἐμέρισεν μέτρον πίστεως.	Dico enim per gratiam quæ data est mihi, omnibus qui sunt inter vos, non plus sapere quam oportet sapere, sed sapere ad sobrietatem: et unicuique sicut Deus divisit mensuram fidei.	Mówię bowiem poprzez łaskę daną mi każdemu będącemu wśród was, (by) nie ponad miarę myśleć oprócz (tego), co trzeba myśleć, ale myśleć ku zachowywać rozsądek, każdemu jak Bóg przydzielił miarę wiary.
καθάπερ γὰρ ἐν ἑνὶ σώματι πολλὰ μέλη ἔχομεν, τὰ δὲ μέλη πάντα οὐ τὴν αὐτὴν ἔχει πρᾶξιν,	Sicut enim in uno corpore multa membra habemus, omnia autem membra non eumdem actum habent:	Tak jak bowiem w jednym ciele wiele członków mamy, (te) zaś członki wszystkie nie to samo mają dokonanie,
οὕτως οἱ πολλοὶ ἓν σῶμά ἐσμεν ἐν Χριστῷ, τὸ δὲ καθ᾽ εἷς ἀλλήλων μέλη.	ita multi unum corpus sumus in Christo, singuli autem alter alterius membra.	tak liczni jednym ciałem jesteśmy w Pomazańcu, (tak) zaś co do jednego* jedni drugich członkami. * "tak zaś co do jednego" - przekład prawdopodobny. Składnia tego miejsca jest bardzo niejasna.
ἔχοντες δὲ χαρίσματα κατὰ τὴν χάριν τὴν δοθεῖσαν ἡμῖν διάφορα, εἴτε προφητείαν κατὰ τὴν ἀναλογίαν τῆς πίστεως,	Habentes autem donationes secundum gratiam, quæ data est nobis, differentes: sive prophetiam secundum rationem fidei,	Mając zaś dary według łaski, (tej) danej nam, różne, czy to prorokowanie według proporcji wiary,
εἴτε διακονίαν ἐν τῇ διακονίᾳ, εἴτε ὁ διδάσκων ἐν τῇ διδασκαλίᾳ,	sive ministerium in ministrando, sive qui docet in doctrina,	czy to służbę w służbie, czy to nauczający w nauce,
εἴτε ὁ παρακαλῶν ἐν τῇ παρακλήσει· ὁ μεταδιδοὺς ἐν ἁπλότητι, ὁ προϊστάμενος ἐν σπουδῇ, ὁ ἐλεῶν ἐν ἱλαρότητι.	qui exhortatur in exhortando, qui tribuit in simplicitate, qui præest in sollicitudine, qui miseretur in hilaritate.	czy to zachęcający w zachęcie, przekazujący w prostocie, stawiany na czele w gorliwości, litujący się w wesołości, Od słów "Mając zaś" (w. 6) do "w wesołości" nie ma żadnego orzeczenia. Jest to wypowiedź eliptyczna.
Miłość
Ἡ ἀγάπη ἀνυπόκριτος. ἀποστυγοῦντες τὸ πονηρόν, κολλώμενοι τῷ ἀγαθῷ,	Dilectio sine simulatione: odientes malum, adhærentes bono:	Miłość nieobłudna. Brzydzący się niegodziwością, łączący się z dobrem; Z domyślnym: niech będzie.
τῇ φιλαδελφίᾳ εἰς ἀλλήλους φιλόστοργοι, τῇ τιμῇ ἀλλήλους προηγούμενοι,	caritate fraternitatis invicem diligentes: honore invicem prævenientes:	kochaniem braci ku jedni drugim tkliwi, szacunkiem* jedni drugich wyprzedzający, * Chodzi o szacunek dla innych.
τῇ σπουδῇ μὴ ὀκνηροί, τῷ πνεύματι ζέοντες, τῷ κυρίῳ δουλεύοντες,	sollicitudine non pigri: spiritu ferventes: Domino servientes:	gorliwością nie dokuczliwi, duchem wrzący, Panu* służący, * Inna lekcja: "porze" lub "porą".
Ostatnie cztery rozdziały Listu do Rzymian stanowią zbiór instrukcji, dotyczących społecznych obowiązków chrześcijanina. Ponieważ człowiek wiary jest bardziej niż ktokolwiek istotą społeczną, nic dziwnego, że wśród napomnień końcowych powtarza się co chwila zachęta do miłości bliźniego i do pokory. Proszę - czasownik παρακαλω, jakiego Paweł użył w tym tekście, by zachęcić czytelników swego listu do oddania się Bogu, nie oznacza zwykłej prośby ani nie służy do przedstawienia kategorycznego nakazu. Wyraża natomiast gorącą zachętę, opartą na autorytecie apostolskim i płynącą niejako z chęci upodobnienia wszystkich do siebie samego. Ci, których Paweł upominał, byli jego braćmi w Chrystusie. Cenił ich nie mniej niż Izraelitów, o których w tym samym liście mówił (Rz 9.3). Braćmi nazywa Paweł często nie tylko Żydów, lecz także chrześcijan nawróconych z pogaństwa (por. Rz 1.13; 7.1; 8.12; 10.1; 11.25). Jednakże motywem wzmiankowanego wyżej napomnienia jest odwołanie się do miłosierdzia Bożego, do tego miłosierdzia, o jakim Paweł tak wiele pisze w poprzednich rozdziałach tego samego listu. Jeżeli nie inne argumenty - zdaje się mówić Paweł - to przynajmniej to wielkie miłosierdzie, któregoście doznali, niech was skłoni do całkowitego oddania się Bogu. To oddanie się ma przypominać ofiarę, a ta u Żydów polegała na złożeniu materialnego daru. Ponieważ ma być doskonała - wypada, by człowiek oddał Bogu w darze ciało swoje, co tu znaczy całego siebie. Ofiara owa ma mieć trzy przymioty: winna być żywa, święta i Bogu miła. Ofiary składane Bogu w ST - do nich bowiem zdaje się Apostoł czynić aluzję - były żywe, następnie pozbawiane życia dla Boga. Ofiara winna być święta, czyli najdoskonalsza wśród rzeczy, jakie można złożyć Bogu w darze. I tak nigdy nie będzie w pełni godna Pana Boga. Oto dlaczego przepisy ST tak drobiazgowo określały cechy zwierzęcia przeznaczonego Bogu. Człowiek mógł tylko wtedy przypuszczać, że ofiara jest Bogu miła, kiedy zostały dokładnie zachowane wszystkie zalecenia całego ofiarniczego rytuału. Mimo to sam Chrystus Pan - powtarzając słowa Izajasza - Proroka (Iz 29.13) - stawiał jeszcze większe wymagania ludziom składającym Bogu ofiary. Oto jak uskarżał się na Izraelitów: Ten lud czci Mnie wargami, lecz swym sercem daleko jest ode Mnie (Mk 7.6). Ofiara chrześcijanina musi być szczerym, rozumnym oddaniem się całego człowieka Bogu. Tego właśnie domaga się Paweł od czytelników swego listu, gdy mówi, że ofiara ich ma być "wyrazem rozumnej służby Bogu". W ten sposób czysto zewnętrznym ofiarom ST przeciwstawia ofiarę człowieka, który składa Bogu świadomie wszystkie swoje myśli, słowa, pragnienia, służąc w ten sposób rozumnie Bogu. Oto ofiara odpowiadająca godności i zdolnościom, jakimi obdarzył człowieka, oto dar najbardziej godny Boga.
τῇ ἐλπίδι χαίροντες, τῇ θλίψει ὑπομένοντες, τῇ προσευχῇ προσκαρτεροῦντες,	spe gaudentes: in tribulatione patientes: orationi instantes:	nadzieją radujący się (w) utrapieniu będący wytrwali, (przy) modlitwie trwający niezłomnie,
ταῖς χρείαις τῶν ἁγίων κοινωνοῦντες, τὴν φιλοξενίαν διώκοντες.	necessitatibus sanctorum communicantes: hospitalitatem sectantes.	potrzeb świętych* będący wspólnikami, gościnność ścigający*. Świętymi nazywano chrześcijan. ** Metafora sportowa. Jej sens: rywalizować z innymi w zakresie gościnności. Cała wypowiedź od słów "Brzydzący się" (w. 9) do "ścigający" ma sens imperatywny.
εὐλογεῖτε τοὺς διώκοντας, εὐλογεῖτε καὶ μὴ καταρᾶσθε.	Benedicite persequentibus vos: benedicite, et nolite maledicere.	Błogosławcie prześladujących [was], błogosławcie i nie przeklinajcie. Inne lekcje zamiast "prześladujących was": "prześladujących"; "nieprzyjaciół waszych".
χαίρειν μετὰ χαιρόντων, κλαίειν μετὰ κλαιόντων.	Gaudere cum gaudentibus, flere cum flentibus:	Radować się z radującymi się, płakać z płaczącymi.
τὸ αὐτὸ εἰς ἀλλήλους φρονοῦντες, μὴ τὰ ὑψηλὰ φρονοῦντες ἀλλὰ τοῖς ταπεινοῖς συναπαγόμενοι. μὴ γίνεσθε φρόνιμοι παρ᾽ ἑαυτοῖς.	idipsum invicem sentientes: non alta sapientes, sed humilibus consentientes. Nolite esse prudentes apud vosmetipsos:	To samo ku jedni drugim myśląc, nie wysoko myśląc, ale (do) uniżonych dostosowując się. Nie stawajcie się rozsądni przed sobą samymi.
μηδενὶ κακὸν ἀντὶ κακοῦ ἀποδιδόντες, προνοούμενοι καλὰ ἐνώπιον πάντων ἀνθρώπων·	nulli malum pro malo reddentes: providentes bona non tantum coram Deo, sed etiam coram omnibus hominibus.	Nikomu złego za złe (nie) oddając; troszcząc się (o) piękne* przed wszystkimi ludźmi; * Sens: o to, co dobre.
εἰ δυνατὸν τὸ ἐξ ὑμῶν, μετὰ πάντων ἀνθρώπων εἰρηνεύοντες·	Si fieri potest, quod ex vobis est, cum omnibus hominibus pacem habentes:	jeśli możliwe, (to) z przyczyny waszej, z wszystkimi ludźmi zachowując pokój;
μὴ ἑαυτοὺς ἐκδικοῦντες, ἀγαπητοί, ἀλλὰ δότε τόπον τῇ ὀργῇ, γέγραπται γάρ, Ἐμοὶ ἐκδίκησις, ἐγὼ ἀνταποδώσω, λέγει κύριος.	non vosmetipsos defendentes carissimi, sed date locum iræ. Scriptum est enim: Mihi vindicta: ego retribuam, dicit Dominus.	nie siebie samych mszcząc, umiłowani, ale dajcie miejsce gniewowi, jest napisane bowiem: Mnie ukaranie, ja oddam w zamian, mówi Pan. "Mnie ukaranie" - sens: do mnie należy ukaranie, mnie jest zastrzeżone.
ἀλλὰ, ἐὰν πεινᾷ ὁ ἐχθρός σου, ψώμιζε αὐτόν· ἐὰν διψᾷ, πότιζε αὐτόν· τοῦτο γὰρ ποιῶν ἄνθρακας πυρὸς σωρεύσεις ἐπὶ τὴν κεφαλὴν αὐτοῦ.	Sed si esurierit inimicus tuus, ciba illum: si sitit, potum da illi: hoc enim faciens, carbones ignis congeres super caput ejus.	Ale jeśli łaknie nieprzyjaciel twój, karm go; jeśli pragnie, dawaj pić mu; to bowiem czyniąc węgle ognia sypać będziesz na głowę jego.
μὴ νικῶ ὑπὸ τοῦ κακοῦ ἀλλὰ νίκα ἐν τῷ ἀγαθῷ τὸ κακόν.	Noli vinci a malo, sed vince in bono malum.	Nie daj się zwyciężać przez zło, ale zwyciężaj przez dobro (to) zło. W oryginale substantywizowany przymiotnik rodzaju nijakiego.

13

Posłuszeństwo władzom
Πᾶσα ψυχὴ ἐξουσίαις ὑπερεχούσαις ὑποτασσέσθω. οὐ γὰρ ἔστιν ἐξουσία εἰ μὴ ὑπὸ θεοῦ, αἱ δὲ οὖσαι ὑπὸ θεοῦ τεταγμέναι εἰσίν.	Omnis anima potestatibus sublimioribus subdita sit: non est enim potestas nisi a Deo: quæ autem sunt, a Deo ordinatæ sunt.	Każda dusza* władzom wznoszącym się nad niech się podporządkowuje*. Nie bowiem jest władza, jeśli nie od Boga, (te) zaś będące przez Boga wyznaczone są; Sens: człowiek. ** Inna lekcja zamiast słów "Każda dusza władzom wznoszącym się nad niech się podporządkowuje": "Wszystkim władzom wznoszącym się nad podporządkowujcie się".
ὥστε ὁ ἀντιτασσόμενος τῇ ἐξουσίᾳ τῇ τοῦ θεοῦ διαταγῇ ἀνθέστηκεν, οἱ δὲ ἀνθεστηκότες ἑαυτοῖς κρίμα λήμψονται.	Itaque qui resistit potestati, Dei ordinationi resistit. Qui autem resistunt, ipsi sibi damnationem acquirunt:	tak że (ten) przeciwstawiający się (tej) władzy, (temu) Boga rozporządzeniu stanął przeciw, (ci) zaś, (którzy stanęli przeciw), sobie samym sąd wezmą.
οἱ γὰρ ἄρχοντες οὐκ εἰσὶν φόβος τῷ ἀγαθῷ ἔργῳ ἀλλὰ τῷ κακῷ. θέλεις δὲ μὴ φοβεῖσθαι τὴν ἐξουσίαν· τὸ ἀγαθὸν ποίει, καὶ ἕξεις ἔπαινον ἐξ αὐτῆς·	nam principes non sunt timori boni operis, sed mali. Vis autem non timere potestatem? Bonum fac: et habebis laudem ex illa:	(Ci) bowiem przywódcy nie są bojaźnią dobremu czynowi, ale złemu. Chcesz zaś nie bać się władzy? Dobro* czyń, i będziesz miał pochwałę od niej;
θεοῦ γὰρ διάκονός ἐστιν σοὶ εἰς τὸ ἀγαθόν. ἐὰν δὲ τὸ κακὸν ποιῇς, φοβοῦ· οὐ γὰρ εἰκῇ τὴν μάχαιραν φορεῖ· θεοῦ γὰρ διάκονός ἐστιν ἔκδικος εἰς ὀργὴν τῷ τὸ κακὸν πράσσοντι.	Dei enim minister est tibi in bonum. Si autem malum feceris, time: non enim sine causa gladium portat. Dei enim minister est: vindex in iram ei qui malum agit.	Boga bowiem sługą jest dla ciebie ku dobru. Jeśli zaś zło czyniłbyś, bój się; nie bowiem płocho miecz nosi; Boga bowiem sługą jest, karcącym względem gniewu (dla) zło sprawiającego. * W oryginale substantywizowany przymiotnik rodzaju nijakiego.
διὸ ἀνάγκη ὑποτάσσεσθαι, οὐ μόνον διὰ τὴν ὀργὴν ἀλλὰ καὶ διὰ τὴν συνείδησιν.	Ideo necessitate subditi estote non solum propter iram, sed etiam propter conscientiam.	Dlatego koniecznością podporządkowywać się, nie jedynie z powodu (tego) gniewu, ale z powodu sumienia. Inne lekcje zamiast "koniecznością podporządkowywać się": "i podporządkowujcie się"; "podporządkowujcie się".
διὰ τοῦτο γὰρ καὶ φόρους τελεῖτε· λειτουργοὶ γὰρ θεοῦ εἰσιν εἰς αὐτὸ τοῦτο προσκαρτεροῦντες.	Ideo enim et tributa præstatis: ministri enim Dei sunt, in hoc ipsum servientes.	Przez to bowiem i daniny spełniacie, publicznymi sługami bowiem Boga są ku temu to trwającymi niezłomnie.
ἀπόδοτε πᾶσιν τὰς ὀφειλάς, τῷ τὸν φόρον τὸν φόρον, τῷ τὸ τέλος τὸ τέλος, τῷ τὸν φόβον τὸν φόβον, τῷ τὴν τιμὴν τὴν τιμήν.	Reddite ergo omnibus debita: cui tribulatum, tributum: cui vectigal, vectigal: cui timorem, timorem: cui honorem, honorem.	Oddajcie wszystkim powinności: temu daninę daninę. temu podatek podatek, temu bojaźń bojaźń, temu szacunek szacunek.
Nadchodzący dzień
Μηδενὶ μηδὲν ὀφείλετε εἰ μὴ τὸ ἀλλήλους ἀγαπᾶν· ὁ γὰρ ἀγαπῶν τὸν ἕτερον νόμον πεπλήρωκεν.	Nemini quidquam debeatis, nisi ut invicem diligatis: qui enim diligit proximum, legem implevit.	Nikomu nic (nie) bądźcie winni, z wyjątkiem jedni drugich miłować; bo miłujący drugiego Prawo wypełnił.
τὸ γὰρ Οὐ μοιχεύσεις, Οὐ φονεύσεις, Οὐ κλέψεις, Οὐκ ἐπιθυμήσεις, καὶ εἴ τις ἑτέρα ἐντολή, ἐν τῷ λόγῳ τούτῳ ἀνακεφαλαιοῦται ἐν τῷ Ἀγαπήσεις τὸν πλησίον σου ὡς σεαυτόν.	Nam: non adultaberis: non occides: non furaberis: non falsum testimonium dices: non concupisces: et si quod est aliud mandatum, in hoc verbo instauratur: diliges proximum tuum sicut teipsum.	To bowiem: Nie będziesz cudzołożyć, Nie będziesz zabijać, Nie będziesz kraść, Nie będziesz pożądać, i jeśli jakieś inne przykazanie, w słowie tym sprowadza się pod jedną głowę, [w tym]: Będziesz miłować (tego) tuż obok ciebie jak ciebie samego. Inne lekcje zamiast "Nie będziesz kraść. Nie będziesz pożądać": "Nie będziesz kraść"; "Nie będziesz kraść, Nie będziesz kłamliwie świadczyć": "Nie będziesz kraść, Nie będziesz pożądać, Nie będziesz kłamliwie świadczyć": "Nie będziesz kraść, Nie będziesz kłamliwie świadczyć, Nie będziesz pożądać". ** "Głową" nazywali Grecy także nagłówek, tytuł rozdziału. Tu sens: streszcza się, zawiera się w tej syntezie.
ἡ ἀγάπη τῷ πλησίον κακὸν οὐκ ἐργάζεται· πλήρωμα οὖν νόμου ἡ ἀγάπη.	Dilectio proximi malum non operatur. Plenitudo ergo legis est dilectio.	Miłość (temu) tuż obok złego nie czyni; wypełnieniem więc Prawa miłość.
Καὶ τοῦτο εἰδότες τὸν καιρόν, ὅτι ὥρα ἤδη ὑμᾶς ἐξ ὕπνου ἐγερθῆναι, νῦν γὰρ ἐγγύτερον ἡμῶν ἡ σωτηρία ἢ ὅτε ἐπιστεύσαμεν.	Et hoc scientes tempus: quia hora est jam nos de somno surgere. Nunc enim propior est nostra salus, quam cum credidimus.	I tak* znając (tę) porę, że czas już, (by) wy ze snu dać się zbudzić, teraz bowiem bliżej nasze zbawienie, niż gdy uwierzyliśmy. W oryginale rodzaj nijaki zaimka wskazującego w funkcji przysłówka. Inne lekcje: "my"; bez "wy". * "wy (…) dać się zbudzić" - w oryginale accusativus cum infinitivo po "znając tę porę" Składniej: "byście się ze snu zbudzili".
ἡ νὺξ προέκοψεν, ἡ δὲ ἡμέρα ἤγγικεν. ἀποθώμεθα οὖν τὰ ἔργα τοῦ σκότους, ἐνδυσώμεθα δὲ τὰ ὅπλα τοῦ φωτός.	Nox præcessit, dies autem appropinquavit. Abjiciamus ergo opera tenebrarum, et induamur arma lucis.	Noc posunęła się naprzód, zaś dzień zbliżył się. Odłóżmy od siebie więc czyny ciemności, wdziejmy na siebie [zaś] oręż światła.
Fragment parenetyczny Rz 13.1-7 traktuje o sprawie uległości lojalnej wobec władz świeckich. Właśnie ze względu na tę tematykę podważa się czasem autentyczność owych siedmiu wierszy niniejszego rozdziału. Trudność sprawia przede wszystkim twierdzenie, że wszelka władza pochodzi od Boga. Jeżeli tak się sprawa przedstawia, to chyba należy usprawiedliwić także postępowanie Nerona? Czy naprawdę można twierdzić, że wszelka władza pochodzi od Boga, skoro wiadomo, że władze żydowskie skazały na śmierć, a rzymskie ukrzyżowały Jezusa? Że Herod kazał stracić Jakuba, a Neron bestialsko prześladował chrześcijan? Czy naprawdę każda władza troszczy się o dobro poddanych? Czy celników i poborców podatkowych imperium rzymskiego można było uważać rzeczywiście za ministrów Boga czy raczej za sługi znienawidzonego cesarza i okrutnego Heroda? Czyż nie musiałby w podobny sposób myśleć Paweł jako najpierw gorliwy faryzeusz, a potem apostoł Chrystusa i misjonarz przemierzający nie jeden raz całą diasporę żydowską? Oto pytania, z których każde stanowi w pewnym sensie oddzielny zarzut. Poza tym fragment Rz 13.1-7 pozostaje w całkowitej dysharmonii z kontekstem tak poprzednim, jak i następnym. Cały tekst Rz 12.18-21, traktujący o potrzebie zachowania spokoju, o nieszukaniu zemsty i o miłości do nieprzyjaciół, znajduje swoje naturalne uzupełnienie w perykopie Rz 13.8-10, dotyczącej przykazania miłości, a nie w Rz 13.1-7, mówiących o uległości względem władzy świeckiej. W rzeczywistości tematyka Rz 13.1-7 jest już niejako zapowiedziana w Rz 12.14, gdzie Paweł każe błogosławieństwem odpłacać za prześladowanie. Podobną zapowiedź stanowi Rz 12.17 a, gdzie czytamy: Nikomu złem za zło nie odpłacajcie! Jeszcze wyraźniej problematykę fragmentu Rz 13.1-7 wprowadzają Rz 12.18. Oto, co w nich czytamy: Jeżeli to jest możliwe, o ile to od was zależy, żyjcie w zgodzie ze wszystkimi ludźmi. Umiłowani, nie wymierzajcie sami sobie sprawiedliwości, lecz pozostawcie to pomście [Bożej]. Napisano bowiem: "Do Mnie należy pomsta, Ja wymierzę zapłatę. Z treści zaś owych wypowiedzi wprowadzających problematykę tekstu Rz 13.1-7 wymienia, co następuje: 1) adresaci listu Pawła, jeżeli nie są prześladowani, to przynajmniej borykają się z ciężkimi trudnościami; 2) nie mogą odpłacać złem za złe; 3) mają się troszczyć o zachowanie pokoju ze wszystkimi ludźmi; 4) nie wolno im na własną rękę szukać sprawiedliwości, gdyż Pan Bóg sobie tylko zastrzega ukaranie niesprawiedliwych. W świetle powyższych myśli nieco inaczej należy rozumieć zasadę: nie ma bowiem władzy, która by nie pochodziła od Boga. Apostoł pragnie nawiązać do konkretnej sytuacji swoich czasów, przynajmniej w tym sensie, by odpowiedzieć na wątpliwości lub może na pokusy chrześcijan, skłonnych do odmawiania posłuszeństwa władzom pogańskim, nastawionym wrogo do Boga i do Ewangelii. Nie wydaje się natomiast, by Paweł utrzymywał tu, że władza jemu współczesna pochodzi od Boga i jest przez Boga protegowana. Pragnie raczej przypomnieć - abstrahując w tym sensie od konkretnych warunków historycznych - że każda władza ma jakieś określone miejsce w Bożych planach, jest podporządkowana Opatrzności Bożej i w sposób Bogu tylko wiadomy służy również zbawieniu człowieka. Jest rzeczą oczywistą - powtórzmy to jeszcze raz - że Paweł nie sankcjonuje jakichkolwiek nadużyć władzy. Jego słowa nie zdają się być niczym więcej, jak tylko komentarzem do nakazu Chrystusa: Oddajcie więc Cezarowi to, co należy do Cezara, a Bogu to, co należy do Boga (Mt 22.21). Ten zaś logion jest jednym z najbardziej wymownych wyrazów chrześcijańskiego realizmu.
ὡς ἐν ἡμέρᾳ εὐσχημόνως περιπατήσωμεν, μὴ κώμοις καὶ μέθαις, μὴ κοίταις καὶ ἀσελγείαις, μὴ ἔριδι καὶ ζήλῳ,	Sicut in die honeste ambulemus: non in comessationibus, et ebrietatibus, non in cubilibus, et impudicitiis, non in contentione, et æmulatione:	Jak podczas dnia dostojnie zacznijmy chodzić, nie (dla) hulanek i pijaństw, nie (dla) łóż i rozpasań, nie (dla) sporów i zazdrości; Metafora życia etycznego i religijnego.
ἀλλὰ ἐνδύσασθε τὸν κύριον Ἰησοῦν Χριστὸν καὶ τῆς σαρκὸς πρόνοιαν μὴ ποιεῖσθε εἰς ἐπιθυμίας.	sed induamini Dominum Jesum Christum, et carnis curam ne feceritis in desideriis.	ale wdziejcie na siebie Pana, Jezusa Pomazańca, i ciała troski nie czyńcie sobie względem pożądań.

14

Słaby i mocny
Τὸν δὲ ἀσθενοῦντα τῇ πίστει προσλαμβάνεσθε, μὴ εἰς διακρίσεις διαλογισμῶν.	Infirmum autem in fide assumite, non in disceptationibus cogitationum.	Zaś będącego bez siły (we) wierze dobierajcie, nie ku rozróżnianiom rozważań. Sens: przygarniajcie, traktujcie życzliwie. ** Chodzi o różnice między indywidualnymi sumieniami.
ὃς μὲν πιστεύει φαγεῖν πάντα, ὁ δὲ ἀσθενῶν λάχανα ἐσθίει.	Alius enim credit se manducare omnia: qui autem infirmus est, olus manducet.	Ten wierzy, (że) zjeść wszystko, (ten) zaś będący bez siły jarzyny je. Sens: że można zjeść wszystko.
ὁ ἐσθίων τὸν μὴ ἐσθίοντα μὴ ἐξουθενείτω, ὁ δὲ μὴ ἐσθίων τὸν ἐσθίοντα μὴ κρινέτω, ὁ θεὸς γὰρ αὐτὸν προσελάβετο.	Is qui manducat, non manducantem non spernat: et qui non manducat, manducantem non judicet: Deus enim illum assumpsit.	Jedzący nie jedzącego nie niech ma za nic, zaś nie jedzący jedzącego nie niech sądzi, Bóg bowiem go dobrał· Sens: przyjął, przygarnął.
σὺ τίς εἶ ὁ κρίνων ἀλλότριον οἰκέτην; τῷ ἰδίῳ κυρίῳ στήκει ἢ πίπτει· σταθήσεται δέ, δυνατεῖ γὰρ ὁ κύριος στῆσαι αὐτόν.	Tu quis es, qui judicas alienum servum? domino suo stat, aut cadit: stabit autem: potens est enim Deus statuere illum.	Ty kim jesteś, sądząc cudzego domownika? Własnemu panu trwa* lub pada; zostanie postawiony zaś, jest mocny bowiem Pan** postawić go. * Możliwe: stoi. ** Inne lekcje: "Bóg": "pan jego".
ὃς μὲν γὰρ κρίνει ἡμέραν παρ᾽ ἡμέραν, ὃς δὲ κρίνει πᾶσαν ἡμέραν· ἕκαστος ἐν τῷ ἰδίῳ νοῒ πληροφορείσθω.	Nam alius judicat diem inter diem: alius autem judicat omnem diem: unusquisque in suo sensu abundet.	Ten [bowiem] sądzi dzień obok dnia, ten zaś sądzi każdy dzień; każdy we własnej myśli niech się dopełnia. "sądzi dzień obok dnia" - sens: czyni różnice między dniami. ** "sądzi każdy dzień" - sens: nie czyni różnic między dniami.
ὁ φρονῶν τὴν ἡμέραν κυρίῳ φρονεῖ· καὶ ὁ ἐσθίων κυρίῳ ἐσθίει, εὐχαριστεῖ γὰρ τῷ θεῷ· καὶ ὁ μὴ ἐσθίων κυρίῳ οὐκ ἐσθίει καὶ εὐχαριστεῖ τῷ θεῷ.	Qui sapit diem, Domino sapit, et qui manducat, Domino manducat: gratias enim agit Deo. Et qui non manducat, Domino non manducat, et gratias agit Deo.	Myślący (o) dniu dla Pana myśli; i jedzący (dla) Pana je, dziękuje bowiem Bogu; i nie jedzący (dla) Pana nie je, i dziękuje Bogu.
οὐδεὶς γὰρ ἡμῶν ἑαυτῷ ζῇ καὶ οὐδεὶς ἑαυτῷ ἀποθνῄσκει·	Nemo enim nostrum sibi vivit, et nemo sibi moritur.	Nikt bowiem (z) nas dla siebie samego (nie) żyje, i nikt dla siebie samego (nie) umiera;
ἐάν τε γὰρ ζῶμεν, τῷ κυρίῳ ζῶμεν, ἐάν τε ἀποθνῄσκωμεν, τῷ κυρίῳ ἀποθνῄσκομεν. ἐάν τε οὖν ζῶμεν ἐάν τε ἀποθνῄσκωμεν, τοῦ κυρίου ἐσμέν.	Sive enim vivemus, Domino vivimus: sive morimur, Domino morimur. Sive ergo vivimus, sive morimur, Domini sumus.	jeśli bowiem żyjemy, (dla) Pana żyjemy, jeśli umieramy, (dla) Pana umieramy. Jeśli więc żyjemy, jeśli także umieramy, Pana jesteśmy. * W oryginale coniunctivus oznaczające nie realność, lecz ewentualność czynności.
εἰς τοῦτο γὰρ Χριστὸς ἀπέθανεν καὶ ἔζησεν, ἵνα καὶ νεκρῶν καὶ ζώντων κυριεύσῃ.	In hoc enim Christus mortuus est, et resurrexit: ut et mortuorum et vivorum dominetur.	Na to bowiem Pomazaniec umarł i ożył, aby i (nad) martwymi i (nad) żyjącymi zapanowałby. Inne lekcje zamiast "umarł i ożył": "umarł i wstał"; "i umarł i wstał"; "i umarł, i wstał, i ożył";"i umarł, i wstał, i odżył"; "i ożył, i umarł, i wstał"; "umarł, i ożył, i wstał". Uwaga: zamiast przekładu "ożył" możliwe: "zaczął żyć", gdyż w oryginale jest to forma czasu przeszłego dokonanego od czasownika "żyć".
σὺ δὲ τί κρίνεις τὸν ἀδελφόν σου; ἢ καὶ σὺ τί ἐξουθενεῖς τὸν ἀδελφόν σου; πάντες γὰρ παραστησόμεθα τῷ βήματι τοῦ θεοῦ,	Tu autem quid judicas fratrem tuum? aut tu quare spernis fratrem tuum? omnes enim stabimus ante tribunal Christi.	Ty zaś dlaczego sądzisz brata* twego? Lub i ty dlaczego masz za nic brata* twego? Wszyscy bowiem staniemy przy trybunie Boga*. O współwyznawcy. ** Inna lekcja: "Pomazańca".
γέγραπται γάρ, Ζῶ ἐγώ, λέγει κύριος, ὅτι ἐμοὶ κάμψει πᾶν γόνυ καὶ πᾶσα γλῶσσα ἐξομολογήσεται τῷ θεῷ.	Scriptum est enim: Vivo ego, dicit Dominus, quoniam mihi flectetur omne genu: et omnis lingua confitebitur Deo.	Jest napisane bowiem: Żyję ja, mówi Pan, że (dla) mnie zegnie wszystko kolano. I każdy język wyzna Bogu. "zegnie wszystko kolano" - słowo "zegnie" ma w oryginale znaczenie przechodnie, a zatem, w zdaniu tym "kolano" jest jego dopełnieniem, a "wszystko" podmiotem.
ἄρα οὖν ἕκαστος ἡμῶν περὶ ἑαυτοῦ λόγον δώσει τῷ θεῷ.	Itaque unusquisque nostrum pro se rationem reddet Deo.	Zatem [więc] każdy (z) nas o sobie samym słowo* da [ Bogu]. * Sens: rachunek.
Μηκέτι οὖν ἀλλήλους κρίνωμεν· ἀλλὰ τοῦτο κρίνατε μᾶλλον, τὸ μὴ τιθέναι πρόσκομμα τῷ ἀδελφῷ ἢ σκάνδαλον.	Non ergo amplius invicem judicemus: sed hoc judicate magis, ne ponatis offendiculum fratri, vel scandalum.	Już nie więc jedni drugich sądźmy; ale to osądźcie raczej, (by) nie kłaść potknięcia się* bratu lub obrazy. Tu raczej sens przedmiotowy: to, o co można potknąć się. O współwyznawcy. * Tu raczej sens rzeczowy: to, o co można urazić nogę. Tak "potknięcie się", jak "obraza" mają tu sens metaforyczny.
Chodzi tu przede wszystkim o wskazania dotyczące stosunku tzw. mocnych (Rz 15.1) do słabych, co Paweł rozwinie szczegółowo w 1Kor 8.7-13. Słabi - to ludzie, którzy wskutek wrażliwości sumienia albo w trosce o osiągnięcie wyższej doskonałości lub wreszcie z braku dostatecznie solidnej wiedzy, zwłaszcza teologicznej, powstrzymywali się od spożywania niektórych pokarmów, nie pili wina i przestrzegali skrupulatnie świąt, zmian w układzie ciał niebieskich itp. , co również wiązało się ze spożywaniem lub niespożywaniem pewnych pokarmów. Trudno rozstrzygnąć, czy rekrutowali się oni spośród judeochrześcijan tylko, czy też, być może, nim stali się chrześcijanami, należeli do jakiejś sekty pogańskiej, praktykującej przesadny ascetyzm. Mocnymi zaś są ludzie nie przestrzegający żadnej z tych praktyk, albo w przekonaniu, że posiadają pełniejszą wiedzę o Bogu i świecie, albo z braku przywiązywania do tych spraw większej wagi.
οἶδα καὶ πέπεισμαι ἐν κυρίῳ Ἰησοῦ ὅτι οὐδὲν κοινὸν δι᾽ ἑαυτοῦ, εἰ μὴ τῷ λογιζομένῳ τι κοινὸν εἶναι, ἐκείνῳ κοινόν.	Scio, et confido in Domino Jesu, quia nihil commune per ipsum, nisi ei qui existimat quid commune esset, illi commune est.	Wiem i jestem przekonany w Panu, Jezusie, że nic pospolitym* z powodu siebie samego; jeśli nie** (dla) liczącego sobie, (że) coś pospolitym* być**, dla niego pospolitym. * Sens: nieczystym. "jeśli nie" - sens: chyba, że. * Składniej: "że coś jest pospolite".
εἰ γὰρ διὰ βρῶμα ὁ ἀδελφός σου λυπεῖται, οὐκέτι κατὰ ἀγάπην περιπατεῖς· μὴ τῷ βρώματί σου ἐκεῖνον ἀπόλλυε ὑπὲρ οὗ Χριστὸς ἀπέθανεν.	Si enim propter cibum frater tuus contristatur, jam non secundum caritatem ambulas. Noli cibo tuo illum perdere, pro quo Christus mortuus est.	Jeśli bowiem z powodu potrawy brat* twój jest zasmucany, już nie według miłości chodzisz*. Nie potrawą twą tego gub, za którego Pomazaniec umarł. O współwyznawcy. ** O życiu etycznym.
μὴ βλασφημείσθω οὖν ὑμῶν τὸ ἀγαθόν.	Non ergo blasphemetur bonum nostrum.	Nie niech będzie spotwarzane więc wasze* dobre. * Inne lekcje: "nasze"; "twe".
οὐ γάρ ἐστιν ἡ βασιλεία τοῦ θεοῦ βρῶσις καὶ πόσις ἀλλὰ δικαιοσύνη καὶ εἰρήνη καὶ χαρὰ ἐν πνεύματι ἁγίῳ·	Non est enim regnum Dei esca et potus: sed justitia, et pax, et gaudium in Spiritu Sancto:	Nie bowiem jest królestwo Boga zjedzeniem i wypiciem, ale sprawiedliwością, i pokojem, i radością w Duchu Świętym;
ὁ γὰρ ἐν τούτῳ δουλεύων τῷ Χριστῷ εὐάρεστος τῷ θεῷ καὶ δόκιμος τοῖς ἀνθρώποις.	qui enim in hoc servit Christo, placet Deo, et probatus est hominibus.	bo w tym służący Pomazańcowi bardzo podobającym się Bogu i wypróbowanym (dla) ludzi.
ἄρα οὖν τὰ τῆς εἰρήνης διώκωμεν καὶ τὰ τῆς οἰκοδομῆς τῆς εἰς ἀλλήλους.	Itaque quæ pacis sunt, sectemur: et quæ ædificationis sunt, in invicem custodiamus.	Zatem więc (te) pokoju ścigajmy* i (te) budowania, (tego) ku jedni drugim; * Metafora sportowa o zdobywaniu pokoju i wszystkiego, co z nim związane. Inna lekcja zamiast «ścigajmy": "ścigamy".
μὴ ἕνεκεν βρώματος κατάλυε τὸ ἔργον τοῦ θεοῦ. πάντα μὲν καθαρά, ἀλλὰ κακὸν τῷ ἀνθρώπῳ τῷ διὰ προσκόμματος ἐσθίοντι.	Noli propter escam destruere opus Dei, omnia quidem sunt munda: sed malum est homini, qui per offendiculum manducat.	nie ze względu na potrawę obalaj dzieło Boga. Wszystko czyste, ale złe (dla) człowieka, (tego) poprzez potknięcie się jedzącego.
καλὸν τὸ μὴ φαγεῖν κρέα μηδὲ πιεῖν οἶνον μηδὲ ἐν ᾧ ὁ ἀδελφός σου προσκόπτει.	Bonum est non manducare carnem, et non bibere vinum, neque in quo frater tuus offenditur, aut scandalizatur, aut infirmatur.	Piękne* nie zjeść mięsa i nie wypić wina, i nie przez co brat twój potyka się. Sens: dobre. O współwyznawcy. * Inne lekcje: "Jest zasmucany": "potyka się lub choruje"; "jest zasmucany, lub jest urażany, lub choruje"; "potyka się, lub jest urażany, lub choruje"; "jest urażany, lub potyka się, lub choruje".
σὺ πίστιν ἣν ἔχεις κατὰ σεαυτὸν ἔχε ἐνώπιον τοῦ θεοῦ. μακάριος ὁ μὴ κρίνων ἑαυτὸν ἐν ᾧ δοκιμάζει·	Tu fidem habes? penes temetipsum habe coram Deo. Beatus qui non judicat semetipsum in eo quod probat.	Ty wiarę, [którą] masz, dla ciebie samego miej przed Bogiem. Szczęśliwy nie sądzący siebie samego, w czym aprobuje;
ὁ δὲ διακρινόμενος ἐὰν φάγῃ κατακέκριται, ὅτι οὐκ ἐκ πίστεως· πᾶν δὲ ὃ οὐκ ἐκ πίστεως ἁμαρτία ἐστίν.	Qui autem discernit, si manducaverit, damnatus est: quia non ex fide. Omne autem, quod non est ex fide, peccatum est.	zaś rozróżniający sobie, jeśli zje, jest zasądzony, bo nie z wiary; wszystko zaś, co nie z wiary grzechem jest. W oryginale coniunctivus, oznaczające czynność ewentualną. ** Inne lekcje: "jest" plus Rz 16.25-27; "jest" plus Rz 16.25-27 i 15.33.

15

Powód do radości pogan
Ὀφείλομεν δὲ ἡμεῖς οἱ δυνατοὶ τὰ ἀσθενήματα τῶν ἀδυνάτων βαστάζειν καὶ μὴ ἑαυτοῖς ἀρέσκειν.	Debemus autem nos firmiores imbecillitates infirmorum sustinere, et non nobis placere.	Jesteśmy winni zaś my, mocni, bezsilności niemocnych nosić, i nie sobie samym przypodobać się. Według oryginału chodzi o czynność trwałą niedokonaną.
ἕκαστος ἡμῶν τῷ πλησίον ἀρεσκέτω εἰς τὸ ἀγαθὸν πρὸς οἰκοδομήν·	Unusquisque vestrum proximo suo placeat in bonum, ad ædificationem.	Każdy (z) nas (temu) tuż obok niech przypodoba się* ku dobru ze względu na budowanie; Według oryginału chodzi o czynność trwałą niedokonaną. W oryginale substantywizowany przymiotnik rodzaju nijakiego. * Metafora budowania duchowego.
καὶ γὰρ ὁ Χριστὸς οὐχ ἑαυτῷ ἤρεσεν· ἀλλὰ καθὼς γέγραπται, Οἱ ὀνειδισμοὶ τῶν ὀνειδιζόντων σε ἐπέπεσαν ἐπ᾽ ἐμέ.	Etenim Christus non sibi placuit, sed sicut scriptum est: Improperia improperantium tibi ceciderunt super me.	i bowiem Pomazaniec nie sobie samemu przypodobał się; ale tak jak j jest napisane: Obelgi lżących cię spadły na mnie.
ὅσα γὰρ προεγράφη, εἰς τὴν ἡμετέραν διδασκαλίαν ἐγράφη, ἵνα διὰ τῆς ὑπομονῆς καὶ διὰ τῆς παρακλήσεως τῶν γραφῶν τὴν ἐλπίδα ἔχωμεν.	Quæcumque enim scripta sunt, ad nostram doctrinam scripta sunt: ut per patientiam, et consolationem Scripturarum, spem habeamus.	Jakie bowiem wcześniej zostały napisane, ku naszej nauce zostały napisane, aby przez wytrwałość i przez zachętę Pism nadzieję mielibyśmy. * W oryginale liczba pojedyncza, dopuszczalna przy podmiocie rodzaju nijakiego liczby mnogiej jak właśnie tutaj.
ὁ δὲ θεὸς τῆς ὑπομονῆς καὶ τῆς παρακλήσεως δῴη ὑμῖν τὸ αὐτὸ φρονεῖν ἐν ἀλλήλοις κατὰ Χριστὸν Ἰησοῦν,	Deus autem patientiæ et solatii det vobis idipsum sapere in alterutrum secundum Jesum Christum:	Zaś Bóg wytrwałości i zachęty oby dał wam to samo myśleć wśród jedni drugich według Pomazańca Jezusa,
ἵνα ὁμοθυμαδὸν ἐν ἑνὶ στόματι δοξάζητε τὸν θεὸν καὶ πατέρα τοῦ κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ.	ut unanimes, uno ore honorificetis Deum et patrem Domini nostri Jesu Christi.	aby jednomyślnie przez jedne usta oddawalibyście chwałę Bogu i Ojcu Pana naszego, Jezusa Pomazańca.
Διὸ προσλαμβάνεσθε ἀλλήλους, καθὼς καὶ ὁ Χριστὸς προσελάβετο ὑμᾶς εἰς δόξαν τοῦ θεοῦ.	Propter quod suscipite invicem, sicut et Christus suscepit vos in honorem Dei.	Dlatego dobierajcie* jedni drugich, tak jak i Pomazaniec dobrał was, ku chwale Boga. Sens: przygarniajcie, przyjmujcie. Sens: przygarnął, przyjął. * Inna lekcja: "nas".
λέγω γὰρ Χριστὸν διάκονον γεγενῆσθαι περιτομῆς ὑπὲρ ἀληθείας θεοῦ, εἰς τὸ βεβαιῶσαι τὰς ἐπαγγελίας τῶν πατέρων,	Dico enim Christum Jesum ministrum fuisse circumcisionis propter veritatem Dei, ad confirmandas promissiones patrum:	Mówię bowiem, (że) Pomazaniec sługą stać się* obrzezania dla prawdy Boga, ku umocnić obietnice ojców*, Pomazaniec sługą stać się" - w oryginale accusativus cum infinitivo po "Mówię". Składniej: "że Pomazaniec sługą stał się". ** W oryginale genetivus obiectivus. Sens: dane ojcom.
τὰ δὲ ἔθνη ὑπὲρ ἐλέους δοξάσαι τὸν θεόν, καθὼς γέγραπται, Διὰ τοῦτο ἐξομολογήσομαί σοι ἐν ἔθνεσιν καὶ τῷ ὀνοματί σου ψαλῶ.	gentes autem super misericordia honorare Deum, sicut scriptum est: Propterea confitebor tibi in gentibus, Domine, et nomini tuo cantabo.	zaś poganie za litość oddać chwałę* Bogu; tak jak jest napisane: Przez to wyznawać będę cię wśród pogan, i imieniu Twemu będę śpiewać. * "poganie (…) oddać chwałę" - w oryginale accusativus cum infinitivo po "Mówię". Składniej: "że poganie (…) oddali chwałę".
καὶ πάλιν λέγει, Εὐφράνθητε, ἔθνη, μετὰ τοῦ λαοῦ αὐτοῦ.	Et iterum dicit: Lætamini gentes cum plebe ejus.	I znowu mówi: Ucieszcie się. poganie, z ludem Jego.
καὶ πάλιν, Αἰνεῖτε, πάντα τὰ ἔθνη, τὸν κύριον καὶ ἐπαινεσάτωσαν αὐτὸν πάντες οἱ λαοί.	Et iterum: Laudate omnes gentes Dominum: et magnificate eum omnes populi.	I znowu: Wielbijcie, wszyscy poganie, Pana, i zacznijcie chwalić Go wszystkie ludy.
καὶ πάλιν Ἠσαΐας λέγει, Ἔσται ἡ ῥίζα τοῦ Ἰεσσαὶ καὶ ὁ ἀνιστάμενος ἄρχειν ἐθνῶν, ἐπ᾽ αὐτῷ ἔθνη ἐλπιοῦσιν.	Et rursus Isaias ait: Erit radix Jesse, et qui exsurget regere gentes, in eum gentes sperabunt.	I znowu Izajasz mówi: Będzie korzeń Jessego, i wstający, (aby) przewodzić poganom; na nim poganie oprą nadzieję.
ὁ δὲ θεὸς τῆς ἐλπίδος πληρώσαι ὑμᾶς πάσης χαρᾶς καὶ εἰρήνης ἐν τῷ πιστεύειν, εἰς τὸ περισσεύειν ὑμᾶς ἐν τῇ ἐλπίδι ἐν δυνάμει πνεύματος ἁγίου.	Deus autem spei repleat vos omni gaudio, et pace in credendo: ut abundetis in spe, et virtute Spiritus Sancti.	Zaś Bóg nadziei oby wypełnił was całą radością i pokojem podczas wierzyć, ku obfitować wy* w nadziei przez moc Ducha Świętego. * "ku obfitować wy" - wyrażenie przyimkowe, oznaczające zamierzony skutek. Składniej: "byście obfitowali".
Paweł—posłany do pogan
Πέπεισμαι δέ, ἀδελφοί μου, καὶ αὐτὸς ἐγὼ περὶ ὑμῶν ὅτι καὶ αὐτοὶ μεστοί ἐστε ἀγαθωσύνης, πεπληρωμένοι πάσης τῆς γνώσεως, δυνάμενοι καὶ ἀλλήλους νουθετεῖν.	Certus sum autem fratres mei et ego ipse de vobis, quoniam et ipsi pleni estis dilectione, repleti omni scientia, ita ut possitis alterutrum monere.	Jestem przekonany zaś. bracia moi. i sam ja co do was, że i sami napełnieni jesteście dobrocią, wypełnieni całym poznaniem, mogący i jedni drugim kłaść do rozumu.
Pareneza traktująca o postępowaniu wobec siebie "mocnych" i "słabych" rozciąga się na rozdz. 15: wzbogacając się o dalsze sprecyzowania. Trzy pierwsze wiersze wprowadzają temat miłości altruistycznej i bezinteresownego poświęcenia dla bliźnich. Człowiek - a tym bardziej chrześcijanin - nie może żyć tylko dla siebie. Motywacja tego napomnienia jest również wzniosła, typowa dla motywacji parenetycznej w listach św. Pawła - zwłaszcza w wielkich i w więziennych. Odwołanie się do postawy Chrystusa wobec ludzi kojarzy się z przypowieścią o słudze, któremu pan jego darował dług wielki (Mt 18.23-35), i przypomina zarazem ten oto fragment Modlitwy Pańskiej: Przebacz nam nasze winy, tak jak i my przebaczamy tym, którzy przeciw nam zawinili (Mt 6.12).
τολμηρότερον δὲ ἔγραψα ὑμῖν ἀπὸ μέρους ὡς ἐπαναμιμνῄσκων ὑμᾶς διὰ τὴν χάριν τὴν δοθεῖσάν μοι ὑπὸ τοῦ θεοῦ	Audacius autem scripsi vobis fratres ex parte, tamquam in memoriam vos reducens: propter gratiam, quæ data est mihi a Deo,	Odważniej zaś napisałem wam po części, jako nadto przypominający wam z powodu łaski, danej mi przez Boga,
εἰς τὸ εἶναί με λειτουργὸν Χριστοῦ Ἰησοῦ εἰς τὰ ἔθνη, ἱερουργοῦντα τὸ εὐαγγέλιον τοῦ θεοῦ, ἵνα γένηται ἡ προσφορὰ τῶν ἐθνῶν εὐπρόσδεκτος, ἡγιασμένη ἐν πνεύματι ἁγίῳ.	ut sim minister Christi Jesu in gentibus: sanctificans Evangelium Dei, ut fiat oblatio gentium accepta, et sanctificata in Spiritu Sancto.	ku być ja* publicznym sługą Pomazańca Jezusa względem pogan, spełniającym święte obrzędy (co do) dobrej nowiny Boga, aby stałaby się ofiara pogan bardzo godną przyjęcia, uświęconą przez Ducha Świętego. * "ku być ja" - wyrażenie przyimkowe. oznaczające zamierzony skutek. Składniej: "bym był"·
ἔχω οὖν τὴν καύχησιν ἐν Χριστῷ Ἰησοῦ τὰ πρὸς τὸν θεόν·	Habeo igitur gloriam in Christo Jesu ad Deum.	Mam więc dumę w Pomazańcu Jezusie (co do tych) względem Boga;
οὐ γὰρ τολμήσω τι λαλεῖν ὧν οὐ κατειργάσατο Χριστὸς δι᾽ ἐμοῦ εἰς ὑπακοὴν ἐθνῶν, λόγῳ καὶ ἔργῳ,	Non enim audeo aliquid loqui eorum, quæ per me non efficit Christus in obedientiam gentium, verbo et factis:	nie bowiem odważę się (o) czymś mówić, czego nie sprawił Pomazaniec przeze mnie ku posłuszeństwu pogan, słowem i czynem,
ἐν δυνάμει σημείων καὶ τεράτων, ἐν δυνάμει πνεύματος θεοῦ· ὥστε με ἀπὸ Ἰερουσαλὴμ καὶ κύκλῳ μέχρι τοῦ Ἰλλυρικοῦ πεπληρωκέναι τὸ εὐαγγέλιον τοῦ Χριστοῦ,	in virtute signorum, et prodigiorum, in virtute Spiritus Sancti: ita ut ab Jerusalem per circuitum usque ad Illyricum repleverim Evangelium Christi.	przez moc znaków i cudów, przez moc Ducha [Boga]; tak że ja od Jeruzalem i kołem aż do Ilirii wypełnić* dobrą nowinę Pomazańca, * Inne lekcje zamiast "Ducha Boga": "Ducha": "Ducha Świętego": "Ducha Boga Świętego". ** "ja (…) wypełnić" - w oryginale zdanie skutkowe. Składniej: "tak że ja (…) wypełniłem".
οὕτως δὲ φιλοτιμούμενον εὐαγγελίζεσθαι οὐχ ὅπου ὠνομάσθη Χριστός, ἵνα μὴ ἐπ᾽ ἀλλότριον θεμέλιον οἰκοδομῶ,	Sic autem prædicavi Evangelium hoc, non ubi nominatus est Christus, ne super alienum fundamentum ædificarem:	tak zaś uważając za szacowne. (by) głosić dobrą nowinę nie gdzie został wymieniony Pomazaniec, aby nie na cudzym fundamencie i budowałbym,
ἀλλὰ καθὼς γέγραπται, Οἷς οὐκ ἀνηγγέλη περὶ αὐτοῦ ὄψονται, καὶ οἳ οὐκ ἀκηκόασιν συνήσουσιν.	sed sicut scriptum est: Quibus non est annuntiatum de eo, videbunt: et qui non audierunt, intelligent.	ale jak jest napisane: Którym nie zostało oznajmione o Nim, zobaczą. i którzy nie usłyszeli, zrozumieją.
Plany odwiedzenia Rzymu
Διὸ καὶ ἐνεκοπτόμην τὰ πολλὰ τοῦ ἐλθεῖν πρὸς ὑμᾶς·	Propter quod et impediebar plurimum venire ad vos, et prohibitus sum usque adhuc.	Dlatego i doznawałem przeszkód wiele, (by) przyjść do was;
νυνὶ δὲ μηκέτι τόπον ἔχων ἐν τοῖς κλίμασι τούτοις, ἐπιποθίαν δὲ ἔχων τοῦ ἐλθεῖν πρὸς ὑμᾶς ἀπὸ πολλῶν ἐτῶν,	Nunc vero ulterius locum non habens in his regionibus, cupiditatem autem habens veniendi ad vos ex multis jam præcedentibus annis:	teraz zaś już nie miejsca mając w okolicach tych, pragnienie zaś mając (by) przyjść* do was od wielu** lat, * W oryginale infinitivus zamierzonego skutku. ** Inna lekcja: "dość licznych".
ὡς ἂν πορεύωμαι εἰς τὴν Σπανίαν· ἐλπίζω γὰρ διαπορευόμενος θεάσασθαι ὑμᾶς καὶ ὑφ᾽ ὑμῶν προπεμφθῆναι ἐκεῖ ἐὰν ὑμῶν πρῶτον ἀπὸ μέρους ἐμπλησθῶ.	cum in Hispaniam proficisci cœpero, spero quod præteriens videam vos, et a vobis deducar illuc, si vobis primum ex parte fruitus fuero.	gdy (może)* pójdę do Hiszpanii; mam nadzieję bowiem przechodząc obejrzeć was i przez was zostać wyprawionym tam, jeśli wami najpierw po części nasycony zostanę** - * W oryginale partykuła desygnująca możliwość czynności. ** W oryginale coniunctivus oznaczające możliwość w przyszłości.
Chrześcijańska pomoc
νυνὶ δὲ πορεύομαι εἰς Ἰερουσαλὴμ διακονῶν τοῖς ἁγίοις.	Nunc igitur proficiscar in Jerusalem ministrare sanctis.	teraz zaś idę do Jeruzalem służąc świętym. Tak nazywano chrześcijan.
εὐδόκησαν γὰρ Μακεδονία καὶ Ἀχαΐα κοινωνίαν τινὰ ποιήσασθαι εἰς τοὺς πτωχοὺς τῶν ἁγίων τῶν ἐν Ἰερουσαλήμ.	Probaverunt enim Macedonia et Achaia collationem aliquam facere in pauperes sanctorum, qui sunt in Jerusalem.	Znalazła upodobanie* bowiem Macedonia i Achaja wspólnotę pewną uczynić sobie względem ubogich świętych*, (tych) w Jeruzalem. Sens: uznała za właściwe. ** "ubogich świętych" - sens według oryginału: ubogich, których mają święci, "świętych" określenie chrześcijan.
εὐδόκησαν γὰρ καὶ ὀφειλέται εἰσὶν αὐτῶν· εἰ γὰρ τοῖς πνευματικοῖς αὐτῶν ἐκοινώνησαν τὰ ἔθνη, ὀφείλουσιν καὶ ἐν τοῖς σαρκικοῖς λειτουργῆσαι αὐτοῖς.	Placuit enim eis: et debitores sunt eorum. Nam si spiritualium eorum participes facti sunt gentiles, debent et in carnalibus ministrare illis.	Znaleźli upodobanie* bowiem, i powinnymi są ich; jeśli bowiem (w) duchowych ich stali się wspólnikami poganie, są winni i w cielesnych spełnić społeczne dzieło dla nich. * Sens: uznali za właściwe.
τοῦτο οὖν ἐπιτελέσας καὶ σφραγισάμενος αὐτοῖς τὸν καρπὸν τοῦτον, ἀπελεύσομαι δι᾽ ὑμῶν εἰς Σπανίαν·	Hoc igitur cum consummavero, et assignavero eis fructum hunc, per vos proficiscar in Hispaniam.	To więc wypełniwszy, i opieczętowawszy sobie (dla) nich owoc ten, odejdę przez was do Hiszpanii; "opieczętowawszy sobie dla nich owoc ten" - prawdopodobny sens: otrzymawszy oficjalne pświadczenie przekazania im darów z Macedonii i Achai.
οἶδα δὲ ὅτι ἐρχόμενος πρὸς ὑμᾶς ἐν πληρώματι εὐλογίας Χριστοῦ ἐλεύσομαι.	Scio autem quoniam veniens ad vos, in abundantia benedictionis Evangelii Christi veniam.	wiem zaś, że przychodząc do was, w wypełnieniu błogosławieństwa Pomazańca* przyjdę. * Inne lekcje: "Dobrej nowiny Pomazańca": "nauki Pomazańca".
Παρακαλῶ δὲ ὑμᾶς, ἀδελφοί, διὰ τοῦ κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ καὶ διὰ τῆς ἀγάπης τοῦ πνεύματος συναγωνίσασθαί μοι ἐν ταῖς προσευχαῖς ὑπὲρ ἐμοῦ πρὸς τὸν θεόν,	Obsecro ergo vos fratres per Dominum nostrum Jesum Christum, et per caritatem Sancti Spiritus, ut adjuvetis me in orationibus vestris pro me ad Deum,	Zachęcam zaś was, [bracia,] poprzez Pana naszego, Jezusa Pomazańca, i poprzez miłość Ducha, (by) zacząć walczyć razem ze mną przez modlitwy za mnie do Boga,
ἵνα ῥυσθῶ ἀπὸ τῶν ἀπειθούντων ἐν τῇ Ἰουδαίᾳ καὶ ἡ διακονία μου ἡ εἰς Ἰερουσαλὴμ εὐπρόσδεκτος τοῖς ἁγίοις γένηται,	ut liberer ab infidelibus, qui sunt in Judæa, et obsequii mei oblatio accepta fiat in Jerusalem sanctis,	aby wyciągnięty zostałbym od nie ulegających w Judei i służba* ma, (ta) względem Jeruzalem bardzo godną przyjęcia (dla) świętych** stałaby się. * Inna lekcja grecka: "noszenie darów". ** Określenie chrześcijan.
ἵνα ἐν χαρᾷ ἐλθὼν πρὸς ὑμᾶς διὰ θελήματος θεοῦ συναναπαύσωμαι ὑμῖν.	ut veniam ad vos in gaudio per voluntatem Dei, et refrigerer vobiscum.	aby w radości przyszedłszy do was poprzez wolę Boga, odpocząłbym razem z wami. Inne lekcje zamiast słów "w radości przyszedłszy do was poprzez wolę Boga, odpocząłbym razem z wami": "przyszedłszy w radości do was poprzez wolę Jezusa Pomazańca, odpocząłbym razem z wami"; "w radości przyszedłbym do was poprzez wolę Boga i odpocząłbym razem z wami"; "w radości przyszedłbym do was poprzez wolę Pomazańca Jezusa i pokrzepiłbym się z wami"; "w radości przyszedłbym do was poprzez wolę Boga".
ὁ δὲ θεὸς τῆς εἰρήνης μετὰ πάντων ὑμῶν, ἀμήν.	Deus autem pacis sit cum omnibus vobis. Amen.	Zaś Bóg pokoju z wszystkimi wami; amen. Inne lekcje: bez "amen"; bez "amen", ale z dodaniem 16.25-27.

16

Osobiste pozdrowienia
Συνίστημι δὲ ὑμῖν Φοίβην τὴν ἀδελφὴν ἡμῶν, οὖσαν διάκονον τῆς ἐκκλησίας τῆς ἐν Κεγχρεαῖς,	Commendo autem vobis Phœben sororem nostram, quæ est in ministerio ecclesiæ, quæ est in Cenchris:	Polecam zaś wam Febę, siostrę* naszą, będącą [i] sługą (społeczności) wywołanych*, (tej) w Kenchrach, O współwyznawczyni. ** Tu podaje się znaczenie etymologiczne. W Nowym Testamencie jako termin techniczny oznacza Kościół Powszechny bądź lokalną gminę Kościoła. Bliżej o semantyce zob. przypis do Dz 5.11* . Przypis ten dotyczy także pozostałych miejsc tej księgi, w których powyższe słowo występuje.
ἵνα αὐτὴν προσδέξησθε ἐν κυρίῳ ἀξίως τῶν ἁγίων καὶ παραστῆτε αὐτῇ ἐν ᾧ ἂν ὑμῶν χρῄζῃ πράγματι· καὶ γὰρ αὐτὴ προστάτις πολλῶν ἐγενήθη καὶ ἐμοῦ αὐτοῦ.	ut eam suscipiatis in Domino digne sanctis: et assistatis ei in quocumque negotio vestri indiguerit: etenim ipsa quoque astitit multis, et mihi ipsi.	aby ją przyjęlibyście w Panu w sposób godny świętych, i stanęlibyście przy niej, w jakiej was potrzebowałaby sprawie, i bowiem ona opiekunką wielu stała się i mnie samego. Tak wtedy nazywano chrześcijan.
Ἀσπάσασθε Πρίσκαν καὶ Ἀκύλαν τοὺς συνεργούς μου ἐν Χριστῷ Ἰησοῦ,	Salutate Priscam et Aquilam, adjutores meos in Christo Jesu	Pozdrówcie Pryskę i Akwilę, współpracowników mych w Pomazańcu Jezusie,
οἵτινες ὑπὲρ τῆς ψυχῆς μου τὸν ἑαυτῶν τράχηλον ὑπέθηκαν, οἷς οὐκ ἐγὼ μόνος εὐχαριστῶ ἀλλὰ καὶ πᾶσαι αἱ ἐκκλησίαι τῶν ἐθνῶν,	(qui pro anima mea suas cervices supposuerunt: quibus non solus ego gratias ago, sed et cunctæ ecclesiæ gentium),	którzy za duszę* mą swoją szyję podsunęli, którym nie ja jedyny dziękuję, ale i wszystkie (społeczności) wywołanych pogan, * Zamiast: życie.
καὶ τὴν κατ᾽ οἶκον αὐτῶν ἐκκλησίαν. ἀσπάσασθε Ἐπαίνετον τὸν ἀγαπητόν μου, ὅς ἐστιν ἀπαρχὴ τῆς Ἀσίας εἰς Χριστόν.	et domesticam ecclesiam eorum. Salutate Epænetum dilectum mihi, qui est primitivus Asiæ in Christo.	i (tę) w domu ich (społeczność) wywołanych. Pozdrówcie Epeneta, umiłowanego mego, który jest pierwociną Azji dla Pomazańca.
ἀσπάσασθε Μαρίαν, ἥτις πολλὰ ἐκοπίασεν εἰς ὑμᾶς.	Salutate Mariam, quæ multum laboravit in vobis.	Pozdrówcie Marię, która wielce utrudziła się dla was.
ἀσπάσασθε Ἀνδρόνικον καὶ Ἰουνιᾶν τοὺς συγγενεῖς μου καὶ συναιχμαλώτους μου, οἵτινές εἰσιν ἐπίσημοι ἐν τοῖς ἀποστόλοις, οἳ καὶ πρὸ ἐμοῦ γέγοναν ἐν Χριστῷ.	Salutate Andronicum et Juniam, cognatos, et concaptivos meos: qui sunt nobiles in Apostolis, qui et ante me fuerunt in Christo.	Pozdrówcie Andronika i Juniasa, krewnych mych i współjeńców mych, którzy są znaczni wśród wysłanników, którzy i przede mną stali się** w Pomazańcu. * Inna lekcja: "Julię" lub "Juliasa". W formie spolszczonej "apostołów". * Inne lekcje zamiast słów "którzy i przede mną stali się": "którzy i przede mną stali się"; "który i przede mną stał się"; "tych przede mną".
ἀσπάσασθε Ἀμπλιᾶτον τὸν ἀγαπητόν μου ἐν κυρίῳ.	Salutate Ampliatum dilectissimum mihi in Domino.	Pozdrówcie Ampliata, umiłowanego mego w Panu.
ἀσπάσασθε Οὐρβανὸν τὸν συνεργὸν ἡμῶν ἐν Χριστῷ καὶ Στάχυν τὸν ἀγαπητόν μου.	Salutate Urbanum adjutorem nostrum in Christo Jesu, et Stachyn dilectum meum.	Pozdrówcie Urbana, współpracownika naszego w Pomazańcu, i Stachysa, umiłowanego mego.
ἀσπάσασθε Ἀπελλῆν τὸν δόκιμον ἐν Χριστῷ. ἀσπάσασθε τοὺς ἐκ τῶν Ἀριστοβούλου.	Salutate Apellen probum in Christo.	Pozdrówcie Apellesa, wypróbowanego w Pomazańcu. Pozdrówcie (tych) z (tych) Arystobula.
ἀσπάσασθε Ἡρῳδίωνα τὸν συγγενῆ μου. ἀσπάσασθε τοὺς ἐκ τῶν Ναρκίσσου τοὺς ὄντας ἐν κυρίῳ.	Salutate eos qui sunt ex Aristoboli domo. Salutate Herodionem cognatum meum. Salutate eos qui sunt ex Narcisi domo, qui sunt in Domino.	Pozdrówcie Herodiona, krewnego mego. Pozdrówcie (tych) z (tych) Narcyza, będących w Panu.
ἀσπάσασθε Τρύφαιναν καὶ Τρυφῶσαν τὰς κοπιώσας ἐν κυρίῳ. ἀσπάσασθε Περσίδα τὴν ἀγαπητήν, ἥτις πολλὰ ἐκοπίασεν ἐν κυρίῳ.	Salutate Tryphænam et Tryphosam, quæ laborant in Domino. Salutate Persidem carissimam, quæ multum laboravit in Domino.	Pozdrówcie Tryfenę i Tryfozę, trudzące się w Panu. Pozdrówcie Persydę umiłowaną, która wielce utrudziła się w Panu.
ἀσπάσασθε Ῥοῦφον τὸν ἐκλεκτὸν ἐν κυρίῳ καὶ τὴν μητέρα αὐτοῦ καὶ ἐμοῦ.	Salutate Rufum electum in Domino, et matrem ejus, et meam.	Pozdrówcie Rufusa. wybranego w Panu, i matkę jego i moją.
ἀσπάσασθε Ἀσύγκριτον, Φλέγοντα, Ἑρμῆν, Πατροβᾶν, Ἑρμᾶν καὶ τοὺς σὺν αὐτοῖς ἀδελφούς.	Salutate Asyncritum, Phlegontem, Hermam, Patrobam, Hermen, et qui cum eis sunt, fratres.	Pozdrówcie Asynkryta, Flegonta, Hermesa, Patrobę, Hermasa i (tych) razem z nimi braci. O współwyznawcach.
ἀσπάσασθε Φιλόλογον καὶ Ἰουλίαν, Νηρέα καὶ τὴν ἀδελφὴν αὐτοῦ, καὶ Ὀλυμπᾶν καὶ τοὺς σὺν αὐτοῖς πάντας ἁγίους.	Salutate Philologum et Juliam, Nereum, et sororem ejus, et Olympiadem, et omnes qui cum eis sunt, sanctos.	Pozdrówcie Filologa i Julię, Nereusza i siostrę jego, i Olimpasa, i (tych) razem z nimi wszystkich świętych. Inna lekcja: "Juniasa". ** Tak nazywano chrześcijan.
Choć imię Febe jest zaczerpnięte z mitologii pogańskiej, to jednak nie można twierdzić z bezwzględną pewnością, że niewiasta owa była z pochodzenia poganką, a nie Żydówką. Znalezione w Rzymie inskrypcje żydowskie zawierają bowiem wiele analogicznych, dokładniej teoforycznych imion, np. Afrodizja, Dionizja itp. , należących z całą pewnością do Żydówek. Nie wydaje się również, by mieli rację ci, którzy sądzą, że określenie Feby mianem diakonisy to jedynie aluzja do posług, jakie spełniała we wspólnocie rzymskiej. Przypuszczać raczej należy, że chodzi tu o pewien urzędowy - jedyny zresztą w całym NT - tytuł, wskazujący na to, że pierwotne chrześcijaństwo znało instytucję diakonis. Do ich obowiązków należała troska o ubogich i chorych. Być może niekiedy diakonisy udzielały także sakramentu chrztu. Otóż diakonisie Febie mają Rzymianie okazywać wszelką pomoc z dwu względów: 1) ona również świadczyła innym dobro; 2) wydatnie pomagała Pawłowi w jego apostolskich trudach. Tego rodzaju motywacja zakłada, że wierni Rzymu pojmują, czym są więzy chrześcijańskiej solidarności, i że nie jest im obojętne ani dobro, ani zło czynione w ich wspólnocie. Wszystkim należy czynić dobrze, ale szczególnie tym, którzy innym dobrze czynią. Mimo woli daje Paweł adresatom listu do zrozumienia, że znają oni również jego zasługi dla Kościoła, potrafią je właściwie ocenić i okażą mu za nie miłość. Jest to wyraz swoiście pojmowanej miłości bliźniego, bo każda forma wdzięczności jest przejawem takiej miłości. Do wdzięczności, tego przymiotu natury ludzkiej, apeluje właśnie Paweł.
Ἀσπάσασθε ἀλλήλους ἐν φιλήματι ἁγίῳ. Ἀσπάζονται ὑμᾶς αἱ ἐκκλησίαι πᾶσαι τοῦ Χριστοῦ.	Salutate invicem in osculo sancto. Salutant vos omnes ecclesiæ Christi.	Pozdrówcie jedni drugich przez ukochanie święte. Pozdrawiają was (społeczności) wywołanych wszystkie Pomazańca.
Παρακαλῶ δὲ ὑμᾶς, ἀδελφοί, σκοπεῖν τοὺς τὰς διχοστασίας καὶ τὰ σκάνδαλα παρὰ τὴν διδαχὴν ἣν ὑμεῖς ἐμάθετε ποιοῦντας, καὶ ἐκκλίνετε ἀπ᾽ αὐτῶν·	Rogo autem vos fratres, ut observetis eos qui dissensiones et offendicula, præter doctrinam, quam vos didicistis, faciunt, et declinate ab illis.	Zachęcam zaś was, bracia, (by) baczyć (na tych) poróżnienia się i obrazy* wbrew nauce, której wy nauczyliście się, czyniących, i odchylajcie się od nich; * Metaforycznie o błędach etycznych i nieortodoksji.
οἱ γὰρ τοιοῦτοι τῷ κυρίῳ ἡμῶν Χριστῷ οὐ δουλεύουσιν ἀλλὰ τῇ ἑαυτῶν κοιλίᾳ, καὶ διὰ τῆς χρηστολογίας καὶ εὐλογίας ἐξαπατῶσιν τὰς καρδίας τῶν ἀκάκων.	Hujuscemodi enim Christo Domino nostro non serviunt, sed suo ventri: et per dulces sermones et benedictiones seducunt corda innocentium.	bo tacy Panu naszemu, Pomazańcowi nie służą, ale swojemu brzuchowi i poprzez łagodne mówienia i wysławiania zwodzą serca nie znających zła.
ἡ γὰρ ὑμῶν ὑπακοὴ εἰς πάντας ἀφίκετο· ἐφ᾽ ὑμῖν οὖν χαίρω, θέλω δὲ ὑμᾶς σοφοὺς εἶναι εἰς τὸ ἀγαθόν, ἀκεραίους δὲ εἰς τὸ κακόν.	Vestra enim obedientia in omnem locum divulgata est. Gaudeo igitur in vobis. Sed volo vos sapientes esse in bono, et simplices in malo.	Bo wasze posłuszeństwo do wszystkich doszło: z powodu was więc raduję się, chcę zaś, (by) wy mądrymi być* względem dobra, nietkniętymi zaś względem zła. * "wy mądrymi być" składniej: "byście byli mądrzy". ** W oryginale substantywizowany przymiotnik rodzaju nijakiego.
ὁ δὲ θεὸς τῆς εἰρήνης συντρίψει τὸν Σατανᾶν ὑπὸ τοὺς πόδας ὑμῶν ἐν τάχει. ἡ χάρις τοῦ κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ μεθ᾽ ὑμῶν.	Deus autem pacis conterat Satanam sub pedibus vestris velociter. Gratia Domini nostri Jesu Christi vobiscum.	Zaś Bóg pokoju zetrze szatana pod nogami waszymi w szybkości. Łaska Pana naszego, Jezusa, z wami. Inne lekcje zamiast słów: "Łaska Pana naszego, Jezusa, z wami": "Łaska Pana naszego. Jezusa Pomazańca, z wami": bez słów "Łaska Pana naszego. Jezusa, z wami".
Ἀσπάζεται ὑμᾶς Τιμόθεος ὁ συνεργός μου, καὶ Λούκιος καὶ Ἰάσων καὶ Σωσίπατρος οἱ συγγενεῖς μου.	Salutat vos Timotheus adjutor meus, et Lucius, et Jason, et Sosipater cognati mei.	Pozdrawia was Tymoteusz, współpracownik mój, i Lucjusz, i Jazon, i Sozypater, krewni moi.
ἀσπάζομαι ὑμᾶς ἐγὼ Τέρτιος ὁ γράψας τὴν ἐπιστολὴν ἐν κυρίῳ.	Saluto vos ego Tertius, qui scripsi epistolam, in Domino.	Pozdrawiam was ja, Tercjusz, (ten) (który napisałem)* (ten) list, w Panu. * Nie chodzi tu o autora listu, lecz o sekretarza.
ἀσπάζεται ὑμᾶς Γάϊος ὁ ξένος μου καὶ ὅλης τῆς ἐκκλησίας. ἀσπάζεται ὑμᾶς Ἔραστος ὁ οἰκονόμος τῆς πόλεως καὶ Κούαρτος ὁ ἀδελφός.	Salutat vos Cajus hospes meus, et universa ecclesia. Salutat vos Erastus arcarius civitatis, et Quartus, frater.	Pozdrawia was Gajus, goszczący mię i całą (społeczność) wywołanych. Pozdrawia was Erast, szafarz miasta, i Kwartus, brat. [ O współwyznawcy.
	Gratia Domini nostri Jesu Christi cum omnibus vobis. Amen.	* Łaska Pana naszego, Jezusa Pomazańca, z wszystkimi wami. Amen. * Niektóre rękopisy włączają tu wiersz 24, a zaraz po nim 16.27.
Τῷ δὲ δυναμένῳ ὑμᾶς στηρίξαι κατὰ τὸ εὐαγγέλιόν μου καὶ τὸ κήρυγμα Ἰησοῦ Χριστοῦ, κατὰ ἀποκάλυψιν μυστηρίου χρόνοις αἰωνίοις σεσιγημένου,	Ei autem, qui potens est vos confirmare juxta Evangelium meum, et prædicationem Jesu Christi, secundum revelationem mysterii temporibus æternis taciti	[Zaś mogącemu was utwierdzić według dobrej nowiny mej i ogłaszania Jezusa Pomazańca, według objawienia tajemnicy (dla) czasów wiecznych trzymanej w milczeniu.
φανερωθέντος δὲ νῦν διά τε γραφῶν προφητικῶν κατ᾽ ἐπιταγὴν τοῦ αἰωνίου θεοῦ εἰς ὑπακοὴν πίστεως εἰς πάντα τὰ ἔθνη γνωρισθέντος,	(quod nunc patefactum est per Scripturas prophetarum secundum præceptum æterni Dei, ad obeditionem fidei), in cunctis gentibus cogniti,	uczynionej widoczną zaś teraz poprzez pisma prorocze według rozkazu wiecznego Boga, ku posłuszeństwu wiary względem wszystkich pogan danej do poznania,
μόνῳ σοφῷ θεῷ, διὰ Ἰησοῦ Χριστοῦ, ᾧ ἡ δόξα εἰς τοὺς αἰῶνας,	soli sapienti Deo, per Jesum Christum, cui honor et gloria in sæcula sæculorum. Amen.	jedynemu mądremu Bogu poprzez Jezusa Pomazańca, Temu* chwała na wieki; amen]. Inne lekcje: "Jemu": bez zaimka "Temu". Inna lekcja: "wieki wieków". * Tylko niektóre rękopisy umieszczają tu ww. 16.25-27 w podanej formie. Niektóre rękopisy dają tu 16.25-27 i dołączają 14.23 lub 15.33.