Κατὰ Μαθθαῖον

Tradycja wczesnochrześcijańska, której świadectwa najstarsze sięgają czasów Papiasza (I/II wiek), przypisuje autorstwo pierwszej Ewangelii Mateuszowi, jednemu z dwunastu Apostołów. I choć Papiasz mówi jedynie o "mowach (logia) Jezusa", spisanych w języku hebrajskim przez Mateusza, to jednak wiadomo, że nie wyklucza on z Mateuszowego dzieła również relacji o czynach Jezusa.

Wzmianka zaś o języku hebrajskim nie stoi w sprzeczności z dość powszechnym dziś przekonaniem - opartym zresztą na Dz 21.40 oraz na dokumentach qumrańskich - że Ewangelia Mateusza była pierwotnie zredagowana po aramejsku. Oryginał aramejski musiał jednak zaginąć dość wcześnie, skoro Ojcowie Kościoła z II wieku po Chrystusie znają już tylko grecki przekład Mateusza, lub mówiąc dokładniej: grecką parafrazę aramejskiego tekstu pierwszej Ewangelii. Ewangelia była pisana z myślą przede wszystkim o Żydach lub o chrześcijanach nawróconych z judaizmu, co wynika: 1) z faktu, że Ewangelista zakłada u czytelników znajomość zwyczajów żydowskich, których znaczenia z zasady nie wyjaśnia (np. obmycia rytualne: Mt 15.2; zajmowanie pierwszych miejsc przez faryzeuszy na uczcie: Mt 23.6n; płacenie dziesięciny: Mt 23.23; rozróżnianie przykazań małych i wielkich: Mt 5.19; noszenie filakterii: Mt 25.5 itp.); 2) z semityzmów, w które obfituje styl i terminologia tej Ewangelii (paralelizmy, powtórzenia tych samych formuł, inkluzje, częste posługiwanie się liczbami o wymowie symbolicznej, zwłaszcza liczbą 7; terminy: raka - Mt 5.22; Mamona - Mt 6.24; wyrażenia: związywać i rozwiązywać - Mt 16.19; Mt 18.18; ciało i krew - Mt 16.17; ciemności na zewnątrz - Mt 8.12 itp.).

Trudno rozstrzygnąć, czy Ewangelia Mateusza w formie dziś nam znanej zrodziła się z katechetycznych i kaznodziejskich, czy raczej liturgicznych lub polemicznych potrzeb pierwotnego Kościoła.

Natomiast nie ulega wątpliwości, że myśl przewodnia całej Ewangelii sprowadza się do tezy następującej: w osobie, w życiu, w czynach i w nauce Jezusa urzeczywistniły się wszystkie proroctwa mesjańskie Starego Testamentu. Jezus jest Mesjaszem, a założony przez Niego Kościół - to prawdziwe królestwo mesjańskie. Dowodząc z godną podziwu konsekwencją prawdziwości tej tezy pokazuje Mateusz zaraz na wstępie, że Jezus jest potomkiem Abrahama i spadkobiercą Dawida. Pierwsza Ewangelia synoptyczna słusznie zyskała sobie miano bardziej teologicznej lub - jak uściślają inni - bardziej eklezjologicznej niż dwie pozostałe. Mateusz bowiem, referując fakty z życia Jezusa, dołącza do nich zazwyczaj ich teologiczną interpretację. U podstaw jej można by się dopatrzyć następującej myśli: Mesjasz realizujący swym życiem proroctwa ST, nie znalazłszy posłuchu w narodzie wybranym, daje początek nowej społeczności, zwanej Kościołem lub Izraelem "według ducha".

Nie przywiązując zasadniczej wagi ani do chronologii, ani do szczegółów geograficzno-topograficznych, całe życie publiczne i działalność nauczycielską Jezusa zamyka Mateusz w pięciu wielkich mowach (Kazanie na Górze: rozdz. 5-7 [Mt 5.1]; mowa misyjna: Mt 10.5-42; przypowieści: Mt 13.1-52; mowa do uczniów: rozdz. 18 [Mt 18.1] i mowa eschatologiczna: rozdz. 24-25 [Mt 24.1]), które są przeplatane opowiadaniami o czynach Jezusa.

1

Rodowód Jezusa
Izraelici, podobnie jak i inne ludy wschodnie, bardzo sobie cenili wiedzę o swoich przodkach, wykazanie się zaś jak najdalej sięgającym rodowodem nabrało szczególnego znaczenia od czasu niewoli babilońskiej, kiedy to wskutek wielu małżeństw mieszanych doszło do swoistego zanieczyszczenia rasy żydowskiej. Kandydaci na urzędników państwowych i kapłani musieli się wylegitymować rodowodem nie budzącym zastrzeżeń. Pewną rolę odgrywała przy tym zawsze typowa dla Izraelitów duma narodowa: nie bez znaczenia było to, gdy ktoś mógł udowodnić, że pochodzi z rodu królewskiego, a już szczególnie na szacunek zasługiwał ten, kto się wywodził z rodu Dawida, bo przecież właśnie potomkiem Dawida miał być z dawna obiecany Mesjasz. Główna myśl teologiczna wyrażająca się w rodowodzie Jezusa jest następująca: obiecany Mesjasz, Syn Boży, jest także w pełni człowiekiem, posiada swój ziemski rodowód i swoich doczesnych przodków. Mateuszowa wersja rodowodu Jezusa ma charakter zstępujący - od Abrahama do Jezusa - i dzieli się na trzy okresy, z których każdy zawiera 14 imion. Te niewątpliwie sztucznie uzyskane cyfry - w każdym członie rodowodu powinno być w rzeczywistości o wiele więcej niż 14 imion - mają znaczenie symboliczne: liczba czternaście składa się z dwu świętych siódemek. Miało to wyrażać myśl o Bożych planach, według których układają się od najdawniejszych czasów dzieje Mesjasza, kończącego niejako jeden i zaczynającego drugi okres w historii całej ludzkości. W rodowodzie zawartym w Mt Jezus jest aż dwukrotnie nazwany Mesjaszem (Mt 1.16-17). Dochodzi w ten sposób do głosu myśl przewodnia całej Ewangelii Mt: Jezus z Nazaretu jest obiecanym Mesjaszem. Pochodzi Jezus właśnie z rodu Dawida: jest autentycznym Synem Dawida, jest członkiem rodziny królewskiej, jest dziedzicem tronu Dawidowego (por. 2Sm 7.1-16; Lk 1.32). Gdyby Ewangelista nie wykazał Żydom tego, że Jezus pochodzi z rodu Dawida, trudno byłoby im uwierzyć w mesjańską godność Jezusa. Lecz Jezus jest także Synem Abrahama, który jak wiadomo był ojcem całego Izraela. Jemu i jego potomstwu zostało dane błogosławieństwo i obietnice. Tak bowiem napisze później Paweł: Otóż to właśnie Abrahamowi i jego potomstwu dano obietnice. I nie mówi [Pismo]: "i potomkom", co wskazywałoby na wielu, ale [wskazano] na jednego: i potomkowi twojemu, którym jest Chrystus (Ga 3.16). Jezus, jako Syn Abrahama, stanie się głową nowego Izraela; Izraela wedle ducha. Być może chodziło tu Ewangeliście o pouczenie, że nie należy uważać Jezusa za postać, której posłannictwo miałoby charakter tylko polityczny. Jezusa razem z Jego przyszłą działalnością nie powinno się zamykać w ramach jednej dynastii lub jednego narodu. Stanie się On głową nowej ludzkości.
Βίβλος γενέσεως Ἰησοῦ Χριστοῦ υἱοῦ Δαυὶδ υἱοῦ Ἀβραάμ.	Liber generationis Jesu Christi filii David, filii Abraham.	Księga narodzenia Jezusa Pomazańca* syna Dawida syna Abrahama. * Pomazaniec = Chrystus = Mesjasz Rdz 22.18 2Sm 7.12-14 1Krl 17.11 Iz 11.1 Jr 23.5-6
Ἀβραὰμ ἐγέννησεν τὸν Ἰσαάκ, Ἰσαὰκ δὲ ἐγέννησεν τὸν Ἰακώβ, Ἰακὼβ δὲ ἐγέννησεν τὸν Ἰούδαν καὶ τοὺς ἀδελφοὺς αὐτοῦ,	Abraham genuit Isaac. Isaac autem genuit Jacob. Jacob autem genuit Judam, et fratres ejus.	Abraham zrodził Izaaka, Izaak zaś zrodził Jakuba, Jakub zaś zrodził Judę i braci jego, Rdz 17.19 Rdz 21.3 i 12 Rdz 25.23-26 Rdz 29.35 Rdz 35.22-26 Rdz 37.26 Rdz 44.14 Rdz 49.2-18 Rdz 50.24 1Krn 5.2
Ἰούδας δὲ ἐγέννησεν τὸν Φάρες καὶ τὸν Ζάρα ἐκ τῆς Θαμάρ, Φάρες δὲ ἐγέννησεν τὸν Ἑσρώμ, Ἑσρὼμ δὲ ἐγέννησεν τὸν Ἀράμ,	Judas autem genuit Phares, et Zaram de Thamar. Phares autem genuit Esron. Esron autem genuit Aram.	Juda zaś zrodził Faresa i Zarę z Tamar, Fares zaś zrodził Ezroma, Ezrom zaś zrodził Arama, Rdz 38.6-30 Rt 4.18-22 1Krn 2.4-5 i 9-12
Ἀρὰμ δὲ ἐγέννησεν τὸν Ἀμιναδάβ, Ἀμιναδὰβ δὲ ἐγέννησεν τὸν Ναασσών, Ναασσὼν δὲ ἐγέννησεν τὸν Σαλμών,	Aram autem genuit Aminadab. Aminadab autem genuit Naasson. Naasson autem genuit Salmon.	Aram zaś zrodził Aminadaba, Aminadab zaś zrodził Naassona, Naasson zaś zrodził Salmona, Rt 4.19-20 1Krn 2.10-11
Σαλμὼν δὲ ἐγέννησεν τὸν Βόες ἐκ τῆς Ῥαχάβ, Βόες δὲ ἐγέννησεν τὸν Ἰωβὴδ ἐκ τῆς Ῥούθ, Ἰωβὴδ δὲ ἐγέννησεν τὸν Ἰεσσαί,	Salmon autem genuit Booz de Rahab. Booz autem genuit Obed ex Ruth. Obed autem genuit Jesse. Jesse autem genuit David regem.	Salmon zaś zrodził Booza z Rachab, Booz zaś zrodził Jobeda z Rut, Jobed zaś zrodził Jessego, Joz 2.1 Joz 6.22-23 i 25 Rt 1.15-17 Rt 2.11-12 Rt 4.10-13, 17 i 21-22 1Krn 2.12 Iz 11.1 i 10
Ἰεσσαὶ δὲ ἐγέννησεν τὸν Δαυὶδ τὸν βασιλέα. Δαυὶδ δὲ ἐγέννησεν τὸν Σολομῶνα ἐκ τῆς τοῦ Οὐρίου,	David autem rex genuit Salomonem ex ea quæ fuit Uriæ.	Jesse zaś zrodził Dawida króla. Dawid zaś zrodził Salomona z (tej co) Uriasza, Rt 4.22 1Sm 16.1 i 11-13 1Sm 17.12 2Sm 5.14 2Sm 11.2-27 2Sm 12.24-25 1Krl 1.17, 33-35 i 39 1Krl 15.5 1Krn 2.15 1Krn 29.1, 9, 22-25 i 29 Ps 89.21 i 28
Σολομὼν δὲ ἐγέννησεν τὸν Ῥοβοάμ, Ῥοβοὰμ δὲ ἐγέννησεν τὸν Ἀβιά, Ἀβιὰ δὲ ἐγέννησεν τὸν Ἀσάφ,	Salomon autem genuit Roboam. Roboam autem genuit Abiam. Abias autem genuit Asa.	Salomon zaś zrodził Roboama, Roboam zaś zrodził Abiasza, Abiasz zaś zrodził Asafa, 1Krn 3.10-11
Ἀσὰφ δὲ ἐγέννησεν τὸν Ἰωσαφάτ, Ἰωσαφὰτ δὲ ἐγέννησεν τὸν Ἰωράμ, Ἰωρὰμ δὲ ἐγέννησεν τὸν Ὀζίαν,	Asa autem genuit Josophat. Josophat autem genuit Joram. Joram autem genuit Oziam.	Asaf zaś zrodził Jozafata, Jozafat zaś zrodził Jorama, Joram zaś zrodził Ozjasza, 1Krn 3.10 2Krn 26.1
Ὀζίας δὲ ἐγέννησεν τὸν Ἰωαθάμ, Ἰωαθὰμ δὲ ἐγέννησεν τὸν Ἀχάζ, Ἀχὰζ δὲ ἐγέννησεν τὸν Ἑζεκίαν,	Ozias autem genuit Joatham. Joatham autem genuit Achaz. Achaz autem genuit Ezechiam.	Ozjasz zaś zrodził Joatama, Joatam zaś zrodził Achaza, Achaz zaś zrodził Ezechiasza, 2Krn 26.23 2Krn 27.9 2Krn 28.27
Ἑζεκίας δὲ ἐγέννησεν τὸν Μανασσῆ, Μανασσῆς δὲ ἐγέννησεν τὸν Ἀμώς, Ἀμὼς δὲ ἐγέννησεν τὸν Ἰωσίαν,	Ezechias autem genuit Manassen. Manasses autem genuit Amon. Amon autem genuit Josiam.	Ezechiasz zaś zrodził Manassesa, Manasses zaś zrodził Amosa, Amos zaś zrodził Jozjasza, 1Krn 3.10-14 2Krn 32.33 2Krn 33.20 2Krn 33.25
Ἰωσίας δὲ ἐγέννησεν τὸν Ἰεχονίαν καὶ τοὺς ἀδελφοὺς αὐτοῦ ἐπὶ τῆς μετοικεσίας Βαβυλῶνος.	Josias autem genuit Jechoniam, et fratres ejus in transmigratione Babylonis.	Jozjasz zaś zrodził Jechoniasza i braci jego za przesiedlenia (do) Babilonu. 2Krl 24.14-17 1Krn 3.15-16 2Krn 36.10 i 20 Jr 22.28-30 Jr 27.20
Μετὰ δὲ τὴν μετοικεσίαν Βαβυλῶνος Ἰεχονίας ἐγέννησεν τὸν Σαλαθιήλ, Σαλαθιὴλ δὲ ἐγέννησεν τὸν Ζοροβαβέλ,	Et post transmigrationem Babylonis: Jechonias genuit Salathiel. Salathiel autem genuit Zorobabel.	Po zaś przesiedleniu (do) Babilonu Jechoniasz zrodził Salatiela. Salatiel zaś zrodził Zorobabela. 1Krn 3.17 Ezd 3.2 Ezd 5.2 Ne 12.1 Ag 1.1 Za 4.7-10
Ζοροβαβὲλ δὲ ἐγέννησεν τὸν Ἀβιούδ, Ἀβιοὺδ δὲ ἐγέννησεν τὸν Ἐλιακίμ, Ἐλιακὶμ δὲ ἐγέννησεν τὸν Ἀζώρ,	Zorobabel autem genuit Abiud. Abiud autem genuit Eliacim. Eliacim autem genuit Azor.	Zorobabel zaś zrodził Abiuda. Abiud zaś zrodził Eliakima. Eliakim zaś zrodził Azora,
Ἀζὼρ δὲ ἐγέννησεν τὸν Σαδώκ, Σαδὼκ δὲ ἐγέννησεν τὸν Ἀχίμ, Ἀχὶμ δὲ ἐγέννησεν τὸν Ἐλιούδ,	Azor autem genuit Sadoc. Sadoc autem genuit Achim. Achim autem genuit Eliud.	Azor zaś zrodził Sadoka, Sadok zaś zrodził Achima, Achim zaś zrodził Eliuda,
Ἐλιοὺδ δὲ ἐγέννησεν τὸν Ἐλεάζαρ, Ἐλεάζαρ δὲ ἐγέννησεν τὸν Ματθάν, Ματθὰν δὲ ἐγέννησεν τὸν Ἰακώβ,	Eliud autem genuit Eleazar. Eleazar autem genuit Mathan. Mathan autem genuit Jacob.	Eliud zaś zrodził Eleazara, Eleazar zaś zrodził Mattana, Mattan zaś zrodził Jakuba,
Ἰακὼβ δὲ ἐγέννησεν τὸν Ἰωσὴφ τὸν ἄνδρα Μαρίας, ἐξ ἧς ἐγεννήθη Ἰησοῦς ὁ λεγόμενος Χριστός.	Jacob autem genuit Joseph virum Mariæ, de qua natus est Jesus, qui vocatur Christus.	Jakub zaś zrodził Józefa męża Marii, z której zrodzony został Jezus zwany Pomazańcem.
Πᾶσαι οὖν αἱ γενεαὶ ἀπὸ Ἀβραὰμ ἕως Δαυὶδ γενεαὶ δεκατέσσαρες, καὶ ἀπὸ Δαυὶδ ἕως τῆς μετοικεσίας Βαβυλῶνος γενεαὶ δεκατέσσαρες, καὶ ἀπὸ τῆς μετοικεσίας Βαβυλῶνος ἕως τοῦ Χριστοῦ γενεαὶ δεκατέσσαρες.	Omnes itaque generationes ab Abraham usque ad David, generationes quatuordecim: et a David usque ad transmigrationem Babylonis, generationes quatuordecim: et a transmigratione Bayblonis usque ad Christum, generationes quatuordecim.	Wszystkich więc pokoleń od Abrahama do Dawida pokoleń czternaście, i od Dawida do przesiedlenia (do) Babilonu pokoleń czternaście, i od przesiedlenia (do) Babilonu do Pomazańca pokoleń czternaście. 2Krl 24.15
Narodzenie Jezusa Chrystusa
Τοῦ δὲ Ἰησοῦ Χριστοῦ ἡ γένεσις οὕτως ἦν. μνηστευθείσης τῆς μητρὸς αὐτοῦ Μαρίας τῷ Ἰωσήφ, πρὶν ἢ συνελθεῖν αὐτοὺς εὑρέθη ἐν γαστρὶ ἔχουσα ἐκ πνεύματος ἁγίου.	Christi autem generatio sic erat: cum esset desponsata mater ejus Maria Joseph, antequam convenirent inventa est in utero habens de Spiritu Sancto.	Zaś Jezusa Pomazańca narodzenie takie było: zostawszy zaręczona - matka jego Maria Józefowi, zanim - (zeszli się) oni, znalazła się w łonie mającą* z Ducha Świętego. * Zwrot znaczący "być w ciąży".
Ἰωσὴφ δὲ ὁ ἀνὴρ αὐτῆς, δίκαιος ὢν καὶ μὴ θέλων αὐτὴν δειγματίσαι, ἐβουλήθη λάθρᾳ ἀπολῦσαι αὐτήν.	Joseph autem vir ejus cum esset justus, et nollet eam traducere, voluit occulte dimittere eam.	Józef zaś, mąż jej, sprawiedliwym będąc i nie chcąc jej wystawiać na pokaz, postanowił skrycie oddalić ją. Na niesławę. Pwt 22.20-24 Pwt 24.1
ταῦτα δὲ αὐτοῦ ἐνθυμηθέντος ἰδοὺ ἄγγελος κυρίου κατ᾽ ὄναρ ἐφάνη αὐτῷ λέγων, Ἰωσὴφ υἱὸς Δαυίδ, μὴ φοβηθῇς παραλαβεῖν Μαριὰμ τὴν γυναῖκά σου· τὸ γὰρ ἐν αὐτῇ γεννηθὲν ἐκ πνεύματός ἐστιν ἁγίου.	Hæc autem eo cogitante, ecce angelus Domini apparuit in somnis ei, dicens: Joseph, fili David, noli timere accipere Mariam conjugem tuam: quod enim in ea natum est, de Spiritu Sancto est.	To zaś (gdy) on (wymyślił), oto zwiastun Pana we śnie ukazał się mu, mówiąc: Józefie synu Dawida, nie bój się przyjąć Mariam, żony twej, (co) bowiem w niej zrodzone, z Ducha jest Świętego. Rdz 12.6 Rdz 20.6 1Sm 3.10 Hi 33.14-15
τέξεται δὲ υἱόν, καὶ καλέσεις τὸ ὄνομα αὐτοῦ Ἰησοῦν· αὐτὸς γὰρ σώσει τὸν λαὸν αὐτοῦ ἀπὸ τῶν ἁμαρτιῶν αὐτῶν.	Pariet autem filium: et vocabis nomen ejus Jesum: ipse enim salvum faciet populum suum a peccatis eorum.	Urodzi zaś syna i nazwiesz imię jego Jezus, on bowiem uratuje lud jego od grzechów ich. Ps 130.8
Τοῦτο δὲ ὅλον γέγονεν ἵνα πληρωθῇ τὸ ῥηθὲν ὑπὸ κυρίου διὰ τοῦ προφήτου λέγοντος,	Hoc autem totum factum est, ut adimpleretur quod dictum est a Domino per prophetam dicentem:	To zaś całe stało się, aby wypełniło się, (co) powiedziane zostało przez Pana poprzez proroka mówiącego:
Ἰδοὺ ἡ παρθένος ἐν γαστρὶ ἕξει καὶ τέξεται υἱόν, καὶ καλέσουσιν τὸ ὄνομα αὐτοῦ Ἐμμανουήλ, ὅ ἐστιν μεθερμηνευόμενον Μεθ᾽ ἡμῶν ὁ θεός.	Ecce virgo in utero habebit, et pariet filium: et vocabunt nomen ejus Emmanuel, quod est interpretatum Nobiscum Deus.	Oto dziewica w łonie mieć będzie* i urodzi syna, i nazwą imię jego Emmanuel, co jest przetłumaczane: Z nami Bóg. * Zwrot znaczący "być w ciąży". Rdz 3.15 Iz 7.14 Iz 8.8 i 10
ἐγερθεὶς δὲ ὁ Ἰωσὴφ ἀπὸ τοῦ ὕπνου ἐποίησεν ὡς προσέταξεν αὐτῷ ὁ ἄγγελος κυρίου καὶ παρέλαβεν τὴν γυναῖκα αὐτοῦ,	Exsurgens autem Joseph a somno, fecit sicut præcepit ei angelus Domini, et accepit conjugem suam.	Zbudziwszy się* zaś Józef ze snu, uczynił jak nakazał mu zwiastun Pana i przyjął żonę jego. * Podniósłszy się.
καὶ οὐκ ἐγίνωσκεν αὐτὴν ἕως οὗ ἔτεκεν υἱόν· καὶ ἐκάλεσεν τὸ ὄνομα αὐτοῦ Ἰησοῦν.	Et non cognoscebat eam donec peperit filium suum primogenitum: et vocavit nomen ejus Jesum.	I nie poznawał* jej, aż urodziła syna. I nazwał imię jego Jezus. * Użyty tu czas przeszły niedokonany, imperfectum, oznacza sytuację z przeszłości bez wyznaczonego punktu końcowego.

2

Odwiedziny mędrców
Τοῦ δὲ Ἰησοῦ γεννηθέντος ἐν Βηθλέεμ τῆς Ἰουδαίας ἐν ἡμέραις Ἡρῴδου τοῦ βασιλέως, ἰδοὺ μάγοι ἀπὸ ἀνατολῶν παρεγένοντο εἰς Ἱεροσόλυμα	Cum ergo natus esset Jesus in Bethlehem Juda in diebus Herodis regis, ecce magi ab oriente venerunt Jerosolymam,	(Kiedy) zaś Jezus (urodził się) w Betlejem (w) Judei w dniach Heroda króla, oto magowie ze wschodu* przybyli do Jerozolimy, * Dosłownie: "ze wschodów". Rt 1.1 1Sm 17.12 Dn 2.48 Mi 5.1-2
Opowiadanie o pokłonie trzech mędrców ma na celu pokazanie, w jaki sposób urzeczywistniło się następne proroctwo starotestamentowe. Mateusz pokazuje wytrwale i w coraz drobniejszych szczegółach spełnianie się na osobie Jezusa proroctw starotestamentowych. Okazuje się, że kraina, ziemia judzka, i miasto, Betlejem, w którym miał przyjść na świat Jezus, były już wspomniane w ST jako miejsce narodzin Mesjasza. Właśnie wskutek owych narodzin Mesjasza okryje się Betlejem, skromna, zapomniana mieścina, nieprzemijającą sławą. Mające narodzić się w Betlejem Dziecię jest teraz nazwane Władcą Izraela. Jezus przyszedł na świat za dni króla Heroda (40 [37] - 4 przed Chr.). Był to Herod Wielki, znany z okrutnych rządów, służalczo poddany władzom rzymskim. Ewangelista jeszcze kilka razy nazwie go królem, ale też mianem króla żydowskiego określi tu Mesjasza. Tak więc za rządów krwawego króla Heroda, obłąkanego na punkcie swej urojonej wielkości, przychodzi na świat jako słabe Dziecię prawdziwy Król, Władca całego świata. Nie wiadomo, kim byli owi Mędrcy i nawet ich liczba, tak mocno utrwalona w tradycji, nie jest przez Biblię wspomniana. Nie jest wykluczone, że byli to kapłani babilońscy - przyszli bowiem ze Wschodu - obeznani być może w szczególny sposób z wędrówką ciał niebieskich, których poruszanie się w przekonaniu ludzi Wschodu było ściśle powiązane z losami człowieka. Światłość, która prowadziła Mędrców do Betlejem, została nazwana "Jego, tj. Mesjasza, gwiazdą". Jej pojawienie się na drodze Mędrców należy uznać za znak, zesłany z góry przez Tego, który jest Panem wszechświata. Istniało w starożytności dość powszechne przekonanie, że przyjściu na świat jakiejś niezwykłej osobistości towarzyszą specjalne znaki na niebie. Do przeświadczenia, że narodził się nowy król żydowski, doszli Mędrcy łącząc, być może, swoją wiedzę o gwiazdach z żydowskimi nadziejami mesjańskimi. Te ostatnie mogły im być znane albo z lektury proroctw starotestamentowych, w których zdarzały się czasem wzmianki o Gwieździe mającej się ukazać w Izraelu (Lb 24.17), albo z samych wierzeń Izraelitów, pozostających w kontakcie z narodami sąsiednimi. Mimo najrozmaitszych przypuszczeń znanych z historii egzegezy nie istnieje dotychczas zadowalająca wszystkich odpowiedź na pytanie, czym była jako zjawisko gwiazda trzech Mędrców: szczególnym połączeniem planet Jowisza, Saturna i Marsa - jak utrzymywał na początku XVII stulecia niemiecki astronom J Kepler - czy zwykłym meteorem lub kometą spadającą z innej planety na Ziemię, jak utrzymywali inni. Nigdy nie znajdziemy odpowiedzi na pytanie, w jaki sposób, po ludzku rzecz biorąc, ów znak w postaci "Jego gwiazdy" skłonił Mędrców do udania się, bądź co bądź, w nieznane. Biblia chce przez to tylko powiedzieć, że w ich pojawieniu się u żłobka mamy do czynienia z pierwszymi przebłyskami zbawczego uniwersalizmu. Nie tylko Izrael będzie korzystał z dóbr mesjańskich. Są one dostępne dla wszystkich narodów, choć te ostatnie muszą się w pewien sposób zbliżyć do Izraela, by z owych dóbr skorzystać. Już bowiem prorok Izajasz mówił: "Na końcu czasów, góra świątyni Jahwe mocno stanie na szczycie gór… Wszystkie narody do niej popłyną, mnogie ludy pójdą…" (Iz 2.2; por. Iz 60.3-6). Jeżeli Jezus nie przyszedł na świat ani w pałacu królewskim, ani nawet w Świętym Mieście, to dlatego, że od samego początku wybierał to, co małe, aby zawstydzić wielkich i możnych tego świata.
λέγοντες, Ποῦ ἐστιν ὁ τεχθεὶς βασιλεὺς τῶν Ἰουδαίων; εἴδομεν γὰρ αὐτοῦ τὸν ἀστέρα ἐν τῇ ἀνατολῇ καὶ ἤλθομεν προσκυνῆσαι αὐτῷ.	dicentes: Ubi est qui natus est rex Judæorum? vidimus enim stellam ejus in oriente, et venimus adorare eum.	mówiąc: Gdzie jest narodzony król Judejczyków? Zobaczyliśmy bowiem jego gwiazdę we wschodzie* i przyszliśmy pokłonić się mu. * Wschodzącą! Lb 24.17 Iz 60.1-3 i 6 Jr 23.5 Jr 30.9 Za 9.9
ἀκούσας δὲ ὁ βασιλεὺς Ἡρῴδης ἐταράχθη καὶ πᾶσα Ἱεροσόλυμα μετ᾽ αὐτοῦ,	Audiens autem Herodes rex, turbatus est, et omnis Jerosolyma cum illo.	Usłyszawszy zaś król Herod został poruszony i cała Jerozolima z nim.
καὶ συναγαγὼν πάντας τοὺς ἀρχιερεῖς καὶ γραμματεῖς τοῦ λαοῦ ἐπυνθάνετο παρ᾽ αὐτῶν ποῦ ὁ Χριστὸς γεννᾶται.	Et congregans omnes principes sacerdotum, et scribas populi, sciscitabatur ab eis ubi Christus nasceretur.	I zebrawszy wszystkich arcykapłanów i uczonych w piśmie ludu dowiadywał się u nich, gdzie Pomazaniec się rodzi. Ezd 7.6 Ml 2.7
οἱ δὲ εἶπαν αὐτῷ, Ἐν Βηθλέεμ τῆς Ἰουδαίας· οὕτως γὰρ γέγραπται διὰ τοῦ προφήτου·	At illi dixerunt: In Bethlehem Judæ: sic enim scriptum est per prophetam:	Oni zaś powiedzieli mu: W Betlejem (w) Judei. Tak bowiem napisane jest przez proroka: Mi 5.1
Καὶ σὺ Βηθλέεμ, γῆ Ἰούδα, οὐδαμῶς ἐλαχίστη εἶ ἐν τοῖς ἡγεμόσιν Ἰούδα· ἐκ σοῦ γὰρ ἐξελεύσεται ἡγούμενος, ὅστις ποιμανεῖ τὸν λαόν μου τὸν Ἰσραήλ.	Et tu Bethlehem terra Juda, nequaquam minima es in principibus Juda: ex te enim exiet dux, qui regat populum meum Israël.	I ty, Betlejem, ziemio Judy, wcale nie najmniejsze jesteś wśród dowódców Judy; z ciebie bowiem wyjdzie dowodzący, który pasł będzie lud mój, Izraela. Rdz 49.10 2Sm 5.2 1Krn 5.2 Iz 40.11 Ez 34.15 i 23 Ez 37.24 Mi 5.1
Τότε Ἡρῴδης λάθρᾳ καλέσας τοὺς μάγους ἠκρίβωσεν παρ᾽ αὐτῶν τὸν χρόνον τοῦ φαινομένου ἀστέρος,	Tunc Herodes clam vocatis magis diligenter didicit ab eis tempus stellæ, quæ apparuit eis:	Wtedy Herod skrycie wezwawszy magów wywiedział się u nich (o) czas ukazującej się gwiazdy.
καὶ πέμψας αὐτοὺς εἰς Βηθλέεμ εἶπεν, Πορευθέντες ἐξετάσατε ἀκριβῶς περὶ τοῦ παιδίου· ἐπὰν δὲ εὕρητε, ἀπαγγείλατέ μοι, ὅπως κἀγὼ ἐλθὼν προσκυνήσω αὐτῷ.	et mittens illos in Bethlehem, dixit: Ite, et interrogate diligenter de puero: et cum inveneritis, renuntiate mihi, ut et ego veniens adorem eum.	i posławszy ich do Betlejem powiedział: Wyruszywszy wypytajcie dokładnie co do dziecka. Kiedy zaś znaleźlibyście, oznajmijcie mi, żeby i ja przyszedłszy pokłoniłem się mu.
οἱ δὲ ἀκούσαντες τοῦ βασιλέως ἐπορεύθησαν καὶ ἰδοὺ ὁ ἀστήρ, ὃν εἶδον ἐν τῇ ἀνατολῇ, προῆγεν αὐτούς, ἕως ἐλθὼν ἐστάθη ἐπάνω οὗ ἦν τὸ παιδίον.	Qui cum audissent regem, abierunt, et ecce stella, quam viderant in oriente, antecedebat eos, usque dum veniens staret supra, ubi erat puer.	Oni zaś wysłuchawszy króla wyruszyli, i oto gwiazda, którą zobaczyli we wschodzie, poprzedzała ich, aż przyszedłszy stanęła powyżej, gdzie było dziecko. Wschodzącą! Iz 60.3
ἰδόντες δὲ τὸν ἀστέρα ἐχάρησαν χαρὰν μεγάλην σφόδρα.	Videntes autem stellam gavisi sunt gaudio magno valde.	Zobaczywszy zaś gwiazdę uradowali się radością wielką bardzo.
καὶ ἐλθόντες εἰς τὴν οἰκίαν εἶδον τὸ παιδίον μετὰ Μαρίας τῆς μητρὸς αὐτοῦ, καὶ πεσόντες προσεκύνησαν αὐτῷ καὶ ἀνοίξαντες τοὺς θησαυροὺς αὐτῶν προσήνεγκαν αὐτῷ δῶρα, χρυσὸν καὶ λίβανον καὶ σμύρναν.	Et intrantes domum, invenerunt puerum cum Maria matre ejus, et procidentes adoraverunt eum: et apertis thesauris suis obtulerunt ei munera, aurum, thus, et myrrham.	I przyszedłszy do domu zobaczyli dziecko z Marią, matką jego, i upadłszy pokłonili się mu i otworzywszy skarby ich ofiarowali mu dary, złoto i kadzidło i mirrę. Wj 30.23 Ps 45.8-9 Ps 72.10-11 i 15 Iz 60.1-3, 6
καὶ χρηματισθέντες κατ᾽ ὄναρ μὴ ἀνακάμψαι πρὸς Ἡρῴδην, δι᾽ ἄλλης ὁδοῦ ἀνεχώρησαν εἰς τὴν χώραν αὐτῶν.	Et responso accepto in somnis ne redirent ad Herodem, per aliam viam reversi sunt in regionem suam.	I otrzymawszy wyrocznię we śnie nie zawracać do Heroda, przez inną drogę oddalili się do krainy ich.
Ucieczka do Egiptu
Ἀναχωρησάντων δὲ αὐτῶν ἰδοὺ ἄγγελος κυρίου φαίνεται κατ᾽ ὄναρ τῷ Ἰωσὴφ λέγων, Ἐγερθεὶς παράλαβε τὸ παιδίον καὶ τὴν μητέρα αὐτοῦ καὶ φεῦγε εἰς Αἴγυπτον καὶ ἴσθι ἐκεῖ ἕως ἂν εἴπω σοι· μέλλει γὰρ Ἡρῴδης ζητεῖν τὸ παιδίον τοῦ ἀπολέσαι αὐτό.	Qui cum recessissent, ecce angelus Domini apparuit in somnis Joseph, dicens: Surge, et accipe puerum, et matrem ejus, et fuge in Ægyptum, et esto ibi usque dum dicam tibi. Futurum est enim ut Herodes quærat puerum ad perdendum eum.	(Gdy oddalili się) zaś (oni), oto zwiastun Pana ukazuje się we śnie Józefowi mówiąc: Podniósłszy się weź dziecko i matkę jego i uciekaj do Egiptu, i bądź tam, aż rzekłbym ci. Ma bowiem Herod szukać dziecka, (żeby) zgubić je.
ὁ δὲ ἐγερθεὶς παρέλαβεν τὸ παιδίον καὶ τὴν μητέρα αὐτοῦ νυκτὸς καὶ ἀνεχώρησεν εἰς Αἴγυπτον,	Qui consurgens accepit puerum et matrem ejus nocte, et secessit in Ægyptum:	On zaś podniósłszy się wziął to dziecko i matkę jego nocą i oddalił się do Egiptu.
καὶ ἦν ἐκεῖ ἕως τῆς τελευτῆς Ἡρῴδου· ἵνα πληρωθῇ τὸ ῥηθὲν ὑπὸ κυρίου διὰ τοῦ προφήτου λέγοντος, Ἐξ Αἰγύπτου ἐκάλεσα τὸν υἱόν μου.	et erat ibi usque ad obitum Herodis: ut adimpleretur quod dictum est a Domino per prophetam dicentem: Ex Ægypto vocavi filium meum.	I był tam aż do śmierci Heroda; aby wypełniło się, co powiedziane zostało przez Pana poprzez proroka mówiącego: Z Egiptu wezwałem syna mego. Wj 4.22-23 Lb 24.8 Oz 11.1
Τότε Ἡρῴδης ἰδὼν ὅτι ἐνεπαίχθη ὑπὸ τῶν μάγων ἐθυμώθη λίαν, καὶ ἀποστείλας ἀνεῖλεν πάντας τοὺς παῖδας τοὺς ἐν Βηθλέεμ καὶ ἐν πᾶσι τοῖς ὁρίοις αὐτῆς ἀπὸ διετοῦς καὶ κατωτέρω, κατὰ τὸν χρόνον ὃν ἠκρίβωσεν παρὰ τῶν μάγων.	Tunc Herodes videns quoniam illusus esset a magis, iratus est valde, et mittens occidit omnes pueros, qui erant in Bethlehem, et in omnibus finibus ejus, a bimatu et infra secundum tempus, quod exquisierat a magis.	Wtedy Herod zobaczywszy, że okpiony został przez magów, rozgniewał się bardzo i wysławszy zgładził wszystkich chłopców - w Betlejem i w całych - granicach jego od dwuletnich i poniżej, według czasu, którego wywiedział się u magów.
τότε ἐπληρώθη τὸ ῥηθὲν διὰ Ἰερεμίου τοῦ προφήτου λέγοντος,	Tunc adimpletum est quod dictum est per Jeremiam prophetam dicentem:	Wtedy wypełniło się, (co) powiedziane przez Jeremiasza, proroka, mówiącego:
Φωνὴ ἐν Ῥαμὰ ἠκούσθη, κλαυθμὸς καὶ ὀδυρμὸς πολύς· Ῥαχὴλ κλαίουσα τὰ τέκνα αὐτῆς, καὶ οὐκ ἤθελεν παρακληθῆναι, ὅτι οὐκ εἰσίν.	Vox in Rama audita est ploratus, et ululatus multus: Rachel plorans filios suos, et noluit consolari, quia non sunt.	Głos w Rama został usłyszany, płacz i biadanie wielkie. Rachel opłakuje dzieci jej, i nie chce pocieszona zostać, bo nie są. Nie ma ich już. Rdz 35.19 Jr 31.15
Powrót do Nazaretu
Τελευτήσαντος δὲ τοῦ Ἡρῴδου ἰδοὺ ἄγγελος κυρίου φαίνεται κατ᾽ ὄναρ τῷ Ἰωσὴφ ἐν Αἰγύπτῳ	Defuncto autem Herode, ecce angelus Domini apparuit in somnis Joseph in Ægypto,	Gdy zmarł zaś Herod, oto zwiastun Pana zjawia się we śnie Józefowi w Egipcie,
λέγων, Ἐγερθεὶς παράλαβε τὸ παιδίον καὶ τὴν μητέρα αὐτοῦ καὶ πορεύου εἰς γῆν Ἰσραήλ· τεθνήκασιν γὰρ οἱ ζητοῦντες τὴν ψυχὴν τοῦ παιδίου.	dicens: Surge, et accipe puerum, et matrem ejus, et vade in terram Israël: defuncti sunt enim qui quærebant animam pueri.	mówiąc: Podniósłszy się, weź dziecko i matkę jego i wyrusz do ziemi Izraela, umarli bowiem szukający życia* dziecka. * Dosłownie "duszy" (oddech = życie). Wj 4.19
ὁ δὲ ἐγερθεὶς παρέλαβεν τὸ παιδίον καὶ τὴν μητέρα αὐτοῦ καὶ εἰσῆλθεν εἰς γῆν Ἰσραήλ.	Qui consurgens, accepit puerum, et matrem ejus, et venit in terram Israël.	On zaś podniósłszy się wziął dziecko i matkę jego i wszedł do ziemi Izraela.
ἀκούσας δὲ ὅτι Ἀρχέλαος βασιλεύει τῆς Ἰουδαίας ἀντὶ τοῦ πατρὸς αὐτοῦ Ἡρῴδου ἐφοβήθη ἐκεῖ ἀπελθεῖν· χρηματισθεὶς δὲ κατ᾽ ὄναρ ἀνεχώρησεν εἰς τὰ μέρη τῆς Γαλιλαίας,	Audiens autem quod Archelaus regnaret in Judæa pro Herode patre suo, timuit illo ire: et admonitus in somnis, secessit in partes Galilææ.	Usłyszawszy zaś, że Archelaus króluje Judei zamiast ojca jego Heroda, zląkł się tam wrócić. Otrzymawszy wyrocznię zaś we śnie oddalił się do dzielnicy Galilei.
καὶ ἐλθὼν κατῴκησεν εἰς πόλιν λεγομένην Ναζαρέτ· ὅπως πληρωθῇ τὸ ῥηθὲν διὰ τῶν προφητῶν ὅτι Ναζωραῖος κληθήσεται.	Et veniens habitavit in civitate quæ vocatur Nazareth: ut adimpleretur quod dictum est per prophetas: Quoniam Nazaræus vocabitur.	I przyszedłszy zamieszkał w mieście zwanym Nazaret, żeby wypełniło się, (co) powiedziane przez proroków, że Nazarejczykiem nazwany będzie. Iz 11.1 Jr 23.5 Za 3.8

3

Jan Chrzciciel przygotowuje drogę
Ἐν δὲ ταῖς ἡμέραις ἐκείναις παραγίνεται Ἰωάννης ὁ βαπτιστὴς κηρύσσων ἐν τῇ ἐρήμῳ τῆς Ἰουδαίας	In diebus autem illis venit Joannes Baptista prædicans in deserto Judææ,	W zaś dniach owych przybywa Jan Chrzciciel głoszący na pustkowiu Judei
καὶ λέγων, Μετανοεῖτε· ἤγγικεν γὰρ ἡ βασιλεία τῶν οὐρανῶν.	et dicens: Pœnitentiam agite: appropinquavit enim regnum cælorum.	[i] mówiący: Zmieniajcie myślenie, zbliżyło się bowiem królestwo niebios. Iz 55.7 Ez 33.11 Dn 2.44 Dn 7.14 Jl 2.12
Mateusz, podobnie zresztą jak Marek, od którego zdaje się tu również zależeć, nie podaje żadnych szczegółów, które mogłyby rzucić nieco światła na narodziny, lata dziecięce i młodość Jana Chrzciciela. Wbrew pozorom i pierwotnemu entuzjazmowi badaczy dokumentów qumrańskich nie wydaje się również, by J należał do społeczności owych esseńczyków, choć podobnie jak oni pozostawał z dala od skupisk ludzkich i od świątynnego kultu. Wyrażenie "w owym czasie" też nie wskazuje na to, że J rozpoczął swoją działalność wtedy, kiedy Jezus wrócił z Egiptu, o czym była mowa w kontekście bezpośrednio poprzedzającym. Już w treści kilku początkowych rozdziałów pierwszej Ewangelii można zauważyć to, że Mt nie interesują szczegóły drugorzędne: szuka zawsze sensu wydarzeń, wyjaśnia je ustawicznym nawiązywaniem do ST. Przydomek Jana "Chrzciciel" jest określeniem funkcji, której spełnianie będzie przedstawione nieco później. Lecz nie była to jedyna funkcja Chrzciciela.
οὗτος γάρ ἐστιν ὁ ῥηθεὶς διὰ Ἠσαΐου τοῦ προφήτου λέγοντος, Φωνὴ βοῶντος ἐν τῇ ἐρήμῳ· Ἑτοιμάσατε τὴν ὁδὸν κυρίου, εὐθείας ποιεῖτε τὰς τρίβους αὐτοῦ.	Hic est enim, qui dictus est per Isaiam prophetam dicentem: Vox clamantis in deserto: Parate viam Domini: rectas facite semitas ejus.	Ten bowiem jest nazwany* przez Izajasza proroka mówiącego: Głos wołającego na pustkowiu: Przygotujcie drogę Pana, proste czyńcie ścieżki jego. * O którym zostało powiedziane. Iz 40.3 Ml 3.1
Αὐτὸς δὲ ὁ Ἰωάννης εἶχεν τὸ ἔνδυμα αὐτοῦ ἀπὸ τριχῶν καμήλου καὶ ζώνην δερματίνην περὶ τὴν ὀσφὺν αὐτοῦ, ἡ δὲ τροφὴ ἦν αὐτοῦ ἀκρίδες καὶ μέλι ἄγριον.	Ipse autem Joannes habebat vestimentum de pilis camelorum, et zonam pelliceam circa lumbos suos: esca autem ejus erat locustæ, et mel silvestre.	Sam zaś Jan miał odzienie jego z włosów wielbłąda i pas skórzany wokół biodra jego, zaś pokarm był jego szarańcze i miód dziki. Kpl 11.22 2Krl 1.8 Za 13.4
τότε ἐξεπορεύετο πρὸς αὐτὸν Ἱεροσόλυμα καὶ πᾶσα ἡ Ἰουδαία καὶ πᾶσα ἡ περίχωρος τοῦ Ἰορδάνου,	Tunc exibat ad eum Jerosolyma, et omnis Judæa, et omnis regio circa Jordanem;	Wtedy wychodziła do niego Jerozolima i cała Judea i cała okolica Jordanu,
καὶ ἐβαπτίζοντο ἐν τῷ Ἰορδάνῃ ποταμῷ ὑπ᾽ αὐτοῦ ἐξομολογούμενοι τὰς ἁμαρτίας αὐτῶν.	et baptizabantur ab eo in Jordane, confitentes peccata sua.	i byli zanurzani* w Jordanie rzece przez niego, wyznający** grzechy ich. * zanurzenie, obmycie. ** Wygłaszając je (publicznie). Joz 3.15-17 Joz 4.9
Ἰδὼν δὲ πολλοὺς τῶν Φαρισαίων καὶ Σαδδουκαίων ἐρχομένους ἐπὶ τὸ βάπτισμα αὐτοῦ εἶπεν αὐτοῖς, Γεννήματα ἐχιδνῶν, τίς ὑπέδειξεν ὑμῖν φυγεῖν ἀπὸ τῆς μελλούσης ὀργῆς;	Videns autem multos pharisæorum, et sadducæorum, venientes ad baptismum suum, dixit eis: Progenies viperarum, quis demonstravit vobis fugere a ventura ira?	Zobaczywszy zaś licznych (z) faryzeuszów i saduceuszów przychodzących do chrztu* jego, powiedział im: Płody żmij, kto pokazał wam, (jak) uciec od mającego przyjść gniewu? * specjalne zanurzenie religijne, czyli chrzest.
ποιήσατε οὖν καρπὸν ἄξιον τῆς μετανοίας	Facite ergo fructum dignum pœnitentiæ.	Uczyńcie więc owoc godny zmiany myślenia
καὶ μὴ δόξητε λέγειν ἐν ἑαυτοῖς, Πατέρα ἔχομεν τὸν Ἀβραάμ. λέγω γὰρ ὑμῖν ὅτι δύναται ὁ θεὸς ἐκ τῶν λίθων τούτων ἐγεῖραι τέκνα τῷ Ἀβραάμ.	Et ne velitis dicere intra vos: Patrem habemus Abraham. Dico enim vobis quoniam potens est Deus de lapidibus istis suscitare filios Abrahæ.	i nie uznajcie za słuszne mówić w sobie: Ojca mamy Abrahama, mówię bowiem wam, że może Bóg z kamieni tych podnieść* dzieci Abrahamowi. * Wzbudzić.
ἤδη δὲ ἡ ἀξίνη πρὸς τὴν ῥίζαν τῶν δένδρων κεῖται· πᾶν οὖν δένδρον μὴ ποιοῦν καρπὸν καλὸν ἐκκόπτεται καὶ εἰς πῦρ βάλλεται.	Jam enim securis ad radicem arborum posita est. Omnis ergo arbor, quæ non facit fructum bonum, excidetur, et in ignem mittetur.	Już zaś siekiera do korzenia drzew przylega. Każde więc drzewo nie czyniące owocu pięknego wycięte zostaje i w ogień wrzucane zostaje.
ἐγὼ μὲν ὑμᾶς βαπτίζω ἐν ὕδατι εἰς μετάνοιαν, ὁ δὲ ὀπίσω μου ἐρχόμενος ἰσχυρότερός μού ἐστιν, οὗ οὐκ εἰμὶ ἱκανὸς τὰ ὑποδήματα βαστάσαι· αὐτὸς ὑμᾶς βαπτίσει ἐν πνεύματι ἁγίῳ καὶ πυρί·	Ego quidem baptizo vos in aqua in pœnitentiam: qui autem post me venturus est, fortior me est, cujus non sum dignus calceamenta portare: ipse vos baptizabit in Spiritu Sancto, et igni.	Ja was zanurzam w wodzie ku zmianie myślenia. Zaś za mną przychodzący silniejszy (ode) mnie jest, którego nie jestem wart* sandały unieść. On was zanurzy w Duchu Świętym i ogniu. * Odpowiedni.
οὗ τὸ πτύον ἐν τῇ χειρὶ αὐτοῦ καὶ διακαθαριεῖ τὴν ἅλωνα αὐτοῦ καὶ συνάξει τὸν σῖτον αὐτοῦ εἰς τὴν ἀποθήκην, τὸ δὲ ἄχυρον κατακαύσει πυρὶ ἀσβέστῳ.	Cujus ventilabrum in manu sua: et permundabit aream suam: et congregabit triticum suum in horreum, paleas autem comburet igni inextinguibili.	Którego wiejadło w ręku jego i wyczyści klepisko jego i zbierze zboże jego do składu, zaś plewę spali ogniem nieugaszonym. Hi 20.26 Iz 34.8-10 Iz 41.16 Iz 66.24 Jr 15.7 Am 9.9
Chrzest Jezusa
Τότε παραγίνεται ὁ Ἰησοῦς ἀπὸ τῆς Γαλιλαίας ἐπὶ τὸν Ἰορδάνην πρὸς τὸν Ἰωάννην τοῦ βαπτισθῆναι ὑπ᾽ αὐτοῦ.	Tunc venit Jesus a Galilæa in Jordanem ad Joannem, ut baptizaretur ab eo.	Wtedy przybywa Jezus z Galilei nad Jordan do Jana, (by) zostać zanurzonym przez niego.
ὁ δὲ Ἰωάννης διεκώλυεν αὐτὸν λέγων, Ἐγὼ χρείαν ἔχω ὑπὸ σοῦ βαπτισθῆναι, καὶ σὺ ἔρχῃ πρός με;	Joannes autem prohibebat eum, dicens: Ego a te debeo baptizari, et tu venis ad me?	Zaś Jan powstrzymywał go mówiąc: Ja potrzebę mam przez ciebie być zanurzonym i ty przychodzisz do mnie?
ἀποκριθεὶς δὲ ὁ Ἰησοῦς εἶπεν πρὸς αὐτόν, Ἄφες ἄρτι, οὕτως γὰρ πρέπον ἐστὶν ἡμῖν πληρῶσαι πᾶσαν δικαιοσύνην. τότε ἀφίησιν αὐτόν.	Respondens autem Jesus, dixit ei: Sine modo: sic enim decet nos implere omnem justitiam. Tunc dimisit eum.	Odpowiadając zaś Jezus rzekł do niego: Dopuść teraz, tak bowiem przystojne jest nam wypełnić całą sprawiedliwość. Wtedy dopuszcza go.
βαπτισθεὶς δὲ ὁ Ἰησοῦς εὐθὺς ἀνέβη ἀπὸ τοῦ ὕδατος· καὶ ἰδοὺ ἠνεῴχθησαν οἱ οὐρανοί, καὶ εἶδεν πνεῦμα θεοῦ καταβαῖνον ὡσεὶ περιστερὰν καὶ ἐρχόμενον ἐπ᾽ αὐτόν·	Baptizatus autem Jesus, confestim ascendit de aqua, et ecce aperti sunt ei cæli: et vidit Spiritum Dei descendentem sicut columbam, et venientem super se.	Zostawszy zanurzonym zaś Jezus zaraz wyszedł z wody. I oto otwarte zostały [mu] niebiosa i zobaczył Ducha Boga schodzącego jakby gołąb [i] przychodzącego na niego. Rdz 28.17 Sdz 6.34 1Krl 16.13 Iz 11.2 Iz 42.1 Iz 61.1 Ez 1.1 Ez 11.5
καὶ ἰδοὺ φωνὴ ἐκ τῶν οὐρανῶν λέγουσα, Οὗτός ἐστιν ὁ υἱός μου ὁ ἀγαπητός, ἐν ᾧ εὐδόκησα.	Et ecce vox de cælis dicens: Hic est Filius meus dilectus, in quo mihi complacui.	I oto głos z niebios mówiący: Ten jest Syn mój umiłowany, w którym upodobałem. Ps 2.7

4

Kuszenie Jezusa
Τότε ὁ Ἰησοῦς ἀνήχθη εἰς τὴν ἔρημον ὑπὸ τοῦ πνεύματος πειρασθῆναι ὑπὸ τοῦ διαβόλου.	Tunc Jesus ductus est in desertum a Spiritu, ut tentaretur a diabolo.	Wtedy Jezus wyprowadzony został na pustkowie przez Ducha, (by) zostać doświadczanym przez oszczercę. Rdz 3.1-7
καὶ νηστεύσας ἡμέρας τεσσεράκοντα καὶ νύκτας τεσσεράκοντα, ὕστερον ἐπείνασεν.	Et cum jejunasset quadraginta diebus, et quadraginta noctibus, postea esuriit.	I przepościwszy dni czterdzieści i nocy czterdzieści, później zgłodniał. Wj 34.28 Pwt 8.2 1Krl 19.8
Καὶ προσελθὼν ὁ πειράζων εἶπεν αὐτῷ, Εἰ υἱὸς εἶ τοῦ θεοῦ, εἰπὲ ἵνα οἱ λίθοι οὗτοι ἄρτοι γένωνται.	Et accedens tentator dixit ei: Si Filius Dei es, dic ut lapides isti panes fiant.	I podszedłszy doświadczający powiedział mu: Jeśli Syn jesteś Boga, powiedz, by kamienie te chlebami stały się.
Ten sam Duch, który zaraz po chrzcie wziął Jezusa w swe posiadanie, wyprowadza Go teraz na pustynię. Według najstarszej tradycji pustynia owa była położona w okolicy między Jordanem a Jerozolimą, gdzie było wiele jarów i górskich wzniesień, chętnie zamieszkiwanych przez dzikie zwierzęta, o czym są wzmianki w Markowej wersji kuszenia Pana Jezusa (Mk 1.13). W przekonaniu ówczesnych ludzi, tego rodzaju pustkowia stanowiły także ulubione domiciliumduchów nieczystych. Zbawienie nasze zacznie się więc dokonywać na pustyni. Tu bowiem rozegra się pierwsze zmaganie Jezusa z czartem. Już w historii starotestamentowych królów izraelskich pojawiały się od czasu do czasu różne moce, które usiłowały odwieść owych władców od kultu Boga jedynego. Teraz oto pojawia się jedna z tych mocy, przybierając kształty ludzkie. Jej złowrogą - choć na pozór niewinną działalność - nazwał Ewangelista kuszeniem Jezusa.
ὁ δὲ ἀποκριθεὶς εἶπεν, Γέγραπται, Οὐκ ἐπ᾽ ἄρτῳ μόνῳ ζήσεται ὁ ἄνθρωπος, ἀλλ᾽ ἐπὶ παντὶ ῥήματι ἐκπορευομένῳ διὰ στόματος θεοῦ.	Qui respondens dixit: Scriptum est: Non in solo pane vivit homo, sed in omni verbo, quod procedit de ore Dei.	On zaś odpowiadając rzekł: Napisane jest: Nie na chlebie samym żył będzie człowiek, ale na każdym słowie wychodzącym przez usta Boga. Pwt 8.3 Jr 15.16
Τότε παραλαμβάνει αὐτὸν ὁ διάβολος εἰς τὴν ἁγίαν πόλιν καὶ ἔστησεν αὐτὸν ἐπὶ τὸ πτερύγιον τοῦ ἱεροῦ	Tunc assumpsit eum diabolus in sanctam civitatem, et statuit eum super pinnaculum templi,	Wtedy bierze go oszczerca do świętego miasta, i postawił go na szczycie świątyni. Ne 11.1 Iz 52.1 Dn 9.24
καὶ λέγει αὐτῷ, Εἰ υἱὸς εἶ τοῦ θεοῦ, βάλε σεαυτὸν κάτω· γέγραπται γὰρ ὅτι Τοῖς ἀγγέλοις αὐτοῦ ἐντελεῖται περὶ σοῦ καὶ ἐπὶ χειρῶν ἀροῦσίν σε, μήποτε προσκόψῃς πρὸς λίθον τὸν πόδα σου.	et dixit ei: Si Filius Dei es, mitte te deorsum. Scriptum est enim: Quia angelis suis mandavit de te, et in manibus tollent te, ne forte offendas ad lapidem pedem tuum.	i mówi mu: Jeśli Synem jesteś Boga, rzuć się w dół. Napisane jest bowiem, że: Zwiastunom jego przykaże o tobie i na rękach podniosą cię, coby nie uderzyłeś o kamień stopą twą. Ps 91.11-12
ἔφη αὐτῷ ὁ Ἰησοῦς, Πάλιν γέγραπται, Οὐκ ἐκπειράσεις κύριον τὸν θεόν σου.	Ait illi Jesus: Rursum scriptum est: Non tentabis Dominum Deum tuum.	Rzekł mu Jezus: Znów napisane jest: Nie będziesz wystawiać na próbę Pana Boga twego. Pwt 6.16
Πάλιν παραλαμβάνει αὐτὸν ὁ διάβολος εἰς ὄρος ὑψηλὸν λίαν καὶ δείκνυσιν αὐτῷ πάσας τὰς βασιλείας τοῦ κόσμου καὶ τὴν δόξαν αὐτῶν	Iterum assumpsit eum diabolus in montem excelsum valde: et ostendit ei omnia regna mundi, et gloriam eorum,	Znów bierze go oszczerca na górę wysoką bardzo, i pokazuje mu wszystkie królestwa świata i chwałę* ich, * Wspaniałość.
καὶ εἶπεν αὐτῷ, Ταῦτά σοι πάντα δώσω, ἐὰν πεσὼν προσκυνήσῃς μοι.	et dixit ei: Hæc omnia tibi dabo, si cadens adoraveris me.	i mówi mu: To ci wszystko dam, jeśli upadłszy pokłoniłbyś się mi.
τότε λέγει αὐτῷ ὁ Ἰησοῦς, Ὕπαγε, Σατανᾶ· γέγραπται γάρ, Κύριον τὸν θεόν σου προσκυνήσεις καὶ αὐτῷ μόνῳ λατρεύσεις.	Tunc dicit ei Jesus: Vade Satana: Scriptum est enim: Dominum Deum tuum adorabis, et illi soli servies.	Wtedy mówi mu Jezus: Odchodź, Szatanie, napisane jest bowiem: Panu Bogu twemu kłaniał się będziesz i jemu samemu służył będziesz. Wj 20.5 Pwt 5.9 Pwt 6.13 Pwt 10.20 1Sm 7.3 1Krn 21.1 Hi 1.6 Za 3.1
Τότε ἀφίησιν αὐτὸν ὁ διάβολος, καὶ ἰδοὺ ἄγγελοι προσῆλθον καὶ διηκόνουν αὐτῷ.	Tunc reliquit eum diabolus: et ecce angeli accesserunt, et ministrabant ei.	Wtedy opuszcza go oszczerca i oto zwiastunowie podeszli i służyli mu.
Jezus zaczyna nauczać
Ἀκούσας δὲ ὅτι Ἰωάννης παρεδόθη ἀνεχώρησεν εἰς τὴν Γαλιλαίαν.	Cum autem audisset Jesus quod Joannes traditus esset, secessit in Galilæam:	Usłyszawszy zaś, że Jan został wydany, oddalił się do Galilei.
καὶ καταλιπὼν τὴν Ναζαρὰ ἐλθὼν κατῴκησεν εἰς Καφαρναοὺμ τὴν παραθαλασσίαν ἐν ὁρίοις Ζαβουλὼν καὶ Νεφθαλίμ·	et, relicta civitate Nazareth, venit, et habitavit in Capharnaum maritima, in finibus Zabulon et Nephthalim:	I zostawiwszy Nazara, przyszedłszy osiedlił się w Kafarnaum nadmorskim w granicach Zabulona i Neftalego. Rdz 25.25 Rdz 30.20
ἵνα πληρωθῇ τὸ ῥηθὲν διὰ Ἠσαΐου τοῦ προφήτου λέγοντος,	ut adimpleretur quod dictum est per Isaiam prophetam:	Aby wypełniło się, (co) powiedziane przez Izajasza proroka mówiącego:
Γῆ Ζαβουλὼν καὶ γῆ Νεφθαλίμ, ὁδὸν θαλάσσης, πέραν τοῦ Ἰορδάνου, Γαλιλαία τῶν ἐθνῶν,	Terra Zabulon, et terra Nephthalim, via maris trans Jordanem, Galilæa gentium:	Ziemia Zabulona i ziemia Neftalego, droga morza, za Jordanem, Galilea narodów, Iz 8.23
ὁ λαὸς ὁ καθήμενος ἐν σκότει φῶς εἶδεν μέγα, καὶ τοῖς καθημένοις ἐν χώρᾳ καὶ σκιᾷ θανάτου φῶς ἀνέτειλεν αὐτοῖς.	populus, qui sedebat in tenebris, vidit lucem magnam: et sedentibus in regione umbræ mortis, lux orta est eis.	lud siedzący w ciemności światło ujrzał wielkie, i siedzącym w krainie i cieniu śmierci światło wzeszło im. Iz 9.1 Iz 60.1
Ἀπὸ τότε ἤρξατο ὁ Ἰησοῦς κηρύσσειν καὶ λέγειν, Μετανοεῖτε· ἤγγικεν γὰρ ἡ βασιλεία τῶν οὐρανῶν.	Exinde cœpit Jesus prædicare, et dicere: Pœnitentiam agite: appropinquavit enim regnum cælorum.	Od wtedy zaczął Jezus głosić i mówić: Zmieniajcie myślenie, zbliżyło się bowiem królestwo niebios.
Powołanie pierwszych uczniów
Περιπατῶν δὲ παρὰ τὴν θάλασσαν τῆς Γαλιλαίας εἶδεν δύο ἀδελφούς, Σίμωνα τὸν λεγόμενον Πέτρον καὶ Ἀνδρέαν τὸν ἀδελφὸν αὐτοῦ, βάλλοντας ἀμφίβληστρον εἰς τὴν θάλασσαν· ἦσαν γὰρ ἁλιεῖς.	Ambulans autem Jesus juxta mare Galilææ, vidit duos fratres, Simonem, qui vocatur Petrus, et Andream fratrem ejus, mittentes rete in mare (erant enim piscatores),	Przechodząc zaś obok morza Galilei, zobaczył dwóch braci, Szymona zwanego Piotrem i Andrzeja brata jego, rzucających okrągłą sieć w morze. Byli bowiem rybakami.
καὶ λέγει αὐτοῖς, Δεῦτε. ὀπίσω μου, καὶ ποιήσω ὑμᾶς ἁλιεῖς ἀνθρώπων.	et ait illis: Venite post me, et faciam vos fieri piscatores hominum.	I mówi im: Chodźcież za mną i uczynię was rybakami ludzi.
οἱ δὲ εὐθέως ἀφέντες τὰ δίκτυα ἠκολούθησαν αὐτῷ.	At illi continuo relictis retibus secuti sunt eum.	Oni zaś zaraz opuściwszy sieci zaczęli towarzyszyć mu.
Καὶ προβὰς ἐκεῖθεν εἶδεν ἄλλους δύο ἀδελφούς, Ἰάκωβον τὸν τοῦ Ζεβεδαίου καὶ Ἰωάννην τὸν ἀδελφὸν αὐτοῦ, ἐν τῷ πλοίῳ μετὰ Ζεβεδαίου τοῦ πατρὸς αὐτῶν καταρτίζοντας τὰ δίκτυα αὐτῶν, καὶ ἐκάλεσεν αὐτούς.	Et procedens inde, vidit alios duos fratres, Jacobum Zebedæi, et Joannem fratrem ejus, in navi cum Zebedæo patre eorum, reficientes retia sua: et vocavit eos.	I przeszedłszy dalej stamtąd zobaczył innych dwóch braci, Jakuba (tego) Zebedeusza i Jana brata jego, w łodzi z Zebedeuszem ojcem ich naprawiających* sieci ich; i powołał ich. * Doprowadzający do porządku
οἱ δὲ εὐθέως ἀφέντες τὸ πλοῖον καὶ τὸν πατέρα αὐτῶν ἠκολούθησαν αὐτῷ.	Illi autem statim relictis retibus et patre, secuti sunt eum.	Oni zaś zaraz opuściwszy łódź i ojca ich zaczęli towarzyszyć mu.
Jezus uzdrawia chorych
Καὶ περιῆγεν ἐν ὅλῃ τῇ Γαλιλαίᾳ διδάσκων ἐν ταῖς συναγωγαῖς αὐτῶν καὶ κηρύσσων τὸ εὐαγγέλιον τῆς βασιλείας καὶ θεραπεύων πᾶσαν νόσον καὶ πᾶσαν μαλακίαν ἐν τῷ λαῷ.	Et circuibat Jesus totam Galilæam, docens in synagogis eorum, et prædicans Evangelium regni: et sanans omnem languorem, et omnem infirmitatem in populo.	I obchodził całą Galileę, nauczając w synagogach ich i głosząc dobrą nowinę królestwa, i uzdrawiając każdą chorobę i każdą niemoc wśród ludu.
καὶ ἀπῆλθεν ἡ ἀκοὴ αὐτοῦ εἰς ὅλην τὴν Συρίαν· καὶ προσήνεγκαν αὐτῷ πάντας τοὺς κακῶς ἔχοντας ποικίλαις νόσοις καὶ βασάνοις συνεχομένους καὶ δαιμονιζομένους καὶ σεληνιαζομένους καὶ παραλυτικούς, καὶ ἐθεράπευσεν αὐτούς.	Et abiit opinio ejus in totam Syriam, et obtulerunt ei omnes male habentes, variis languoribus, et tormentis comprehensos, et qui dæmonia habebant, et lunaticos, et paralyticos, et curavit eos:	I poszedł słuch (o nim) na całą Syrię. I zaczęli przynosić mu wszystkich źle się mających, rozmaitymi chorobami i męczarniami objętych [i] opętanych i epileptyków* i paralityków, i uzdrowił ich. * Dosłownie "lunatykujących"- uważano, że padaczka ma coś wspólnego z księżycem.
καὶ ἠκολούθησαν αὐτῷ ὄχλοι πολλοὶ ἀπὸ τῆς Γαλιλαίας καὶ Δεκαπόλεως καὶ Ἱεροσολύμων καὶ Ἰουδαίας καὶ πέραν τοῦ Ἰορδάνου.	et secutæ sunt eum turbæ multæ de Galilæa, et Decapoli, et de Jerosolymis, et de Judæa, et de trans Jordanem.	I zaczęły-towarzyszyć mu tłumy liczne z Galilei i Dekapolu i Jerozolimy i Judei i zza Jordanu.

5

Szczęśliwi
Ἰδὼν δὲ τοὺς ὄχλους ἀνέβη εἰς τὸ ὄρος, καὶ καθίσαντος αὐτοῦ προσῆλθαν αὐτῷ οἱ μαθηταὶ αὐτοῦ·	Videns autem Jesus turbas, ascendit in montem, et cum sedisset, accesserunt ad eum discipuli ejus,	Zobaczywszy zaś tłumy wszedł na górę; i (gdy siadł) on podeszli ku niemu uczniowie jego. Wj 24.12
καὶ ἀνοίξας τὸ στόμα αὐτοῦ ἐδίδασκεν αὐτοὺς λέγων	et aperiens os suum docebat eos dicens:	I otworzywszy usta jego nauczał ich mówiąc:
Μακάριοι οἱ πτωχοὶ τῷ πνεύματι, ὅτι αὐτῶν ἐστιν ἡ βασιλεία τῶν οὐρανῶν.	Beati pauperes spiritu: quoniam ipsorum est regnum cælorum.	Szczęśliwi* biedni duchem, bo ich jest królestwo niebios. * Tradycyjnemu "błogosławieni" odpowiadają inne greckie słowa niż „makarioi”. Prz 16.19 Prz 29.23 Iz 57.15 Iz 66.2
μακάριοι οἱ πενθοῦντες, ὅτι αὐτοὶ παρακληθήσονται.	Beati mites: quoniam ipsi possidebunt terram.	Szczęśliwi bolejący, bo oni będą pocieszeni. Będący w żałobie. Iz 61.2-3
Kazanie rozpoczyna się błogosławieństwami, których treść słusznie można uznać za źródło chrześcijańskiego optymizmu. Powtarzające się dziewięciokrotnie "błogosławieni" jest życzeniem i sprowadzaniem zarazem szczególnego dobrodziejstwa Bożego na ludzi, podobnie jak przeciwstawne im "biada" w relacji Łukasza jest zapowiedzią odrzucenia Bożego (por. Mt 23.13; Lk 6.24-26).
μακάριοι οἱ πραεῖς, ὅτι αὐτοὶ κληρονομήσουσιν τὴν γῆν.	Beati qui lugent: quoniam ipsi consolabuntur.	Szczęśliwi łagodni, bo oni odziedziczą ziemię. Ps 37.9 i 11
μακάριοι οἱ πεινῶντες καὶ διψῶντες τὴν δικαιοσύνην, ὅτι αὐτοὶ χορτασθήσονται.	Beati qui esuriunt et sitiunt justitiam: quoniam ipsi saturabuntur.	Szczęśliwi łaknący i pragnący sprawiedliwości, bo oni będą nasyceni. Ps 22.27 Ps 36.9 Iz 55.1
μακάριοι οἱ ἐλεήμονες, ὅτι αὐτοὶ ἐλεηθήσονται.	Beati misericordes: quoniam ipsi misericordiam consequentur.	Szczęśliwi litościwi, bo oni litości doznają.
μακάριοι οἱ καθαροὶ τῇ καρδίᾳ, ὅτι αὐτοὶ τὸν θεὸν ὄψονται.	Beati mundo corde: quoniam ipsi Deum videbunt.	Szczęśliwi czyści sercem, bo oni Boga zobaczą. Hi 42.5 Ps 11.7 Ps 17.15 Ps 24.4 Ps 51.12 Ps 73.1 Prz 22.11
μακάριοι οἱ εἰρηνοποιοί, ὅτι αὐτοὶ υἱοὶ θεοῦ κληθήσονται.	Beati pacifici: quoniam filii Dei vocabuntur.	Szczęśliwi pokój czyniący, bo oni synami Boga zostaną nazwani.
μακάριοι οἱ δεδιωγμένοι ἕνεκεν δικαιοσύνης, ὅτι αὐτῶν ἐστιν ἡ βασιλεία τῶν οὐρανῶν.	Beati qui persecutionem patiuntur propter justitiam: quoniam ipsorum est regnum cælorum.	Szczęśliwi prześladowani z powodu sprawiedliwości, bo ich jest królestwo niebios.
μακάριοί ἐστε ὅταν ὀνειδίσωσιν ὑμᾶς καὶ διώξωσιν καὶ εἴπωσιν πᾶν πονηρὸν καθ᾽ ὑμῶν ψευδόμενοι ἕνεκεν ἐμοῦ.	Beati estis cum maledixerint vobis, et persecuti vos fuerint, et dixerint omne malum adversum vos mentientes, propter me:	Szczęśliwi jesteście, kiedy lżyliby was i prześladowaliby i mówiliby wszystko złośliwe przeciw wam, [kłamiący] z powodu mnie.
χαίρετε καὶ ἀγαλλιᾶσθε, ὅτι ὁ μισθὸς ὑμῶν πολὺς ἐν τοῖς οὐρανοῖς· οὕτως γὰρ ἐδίωξαν τοὺς προφήτας τοὺς πρὸ ὑμῶν.	gaudete, et exsultate, quoniam merces vestra copiosa est in cælis. Sic enim persecuti sunt prophetas, qui fuerunt ante vos.	Radujcie się i weselcie się, bo zapłata wasza wielka w niebiosach. Tak bowiem prześladowali proroków przed wami. 2Krn 36.16 Ps 9.3
Sól i światło
Ὑμεῖς ἐστε τὸ ἅλας τῆς γῆς· ἐὰν δὲ τὸ ἅλας μωρανθῇ, ἐν τίνι ἁλισθήσεται; εἰς οὐδὲν ἰσχύει ἔτι εἰ μὴ βληθὲν ἔξω καταπατεῖσθαι ὑπὸ τῶν ἀνθρώπων.	Vos estis sal terræ. Quod si sal evanuerit, in quo salietur? ad nihilum valet ultra, nisi ut mittatur foras, et conculcetur ab hominibus.	Wy jesteście sól ziemi. Jeśliby zaś sól smak straciła, czym posolona będzie? Na nic (nie) ma siły już, jeśli nie wyrzucona na zewnątrz zdeptaną być przez ludzi. Kpl 2.13 2Krl 2.20-21
Ὑμεῖς ἐστε τὸ φῶς τοῦ κόσμου. οὐ δύναται πόλις κρυβῆναι ἐπάνω ὄρους κειμένη·	Vos estis lux mundi. Non potest civitas abscondi supra montem posita,	Wy jesteście światło świata. Nie może miasto ukryć się na górze leżące.
οὐδὲ καίουσιν λύχνον καὶ τιθέασιν αὐτὸν ὑπὸ τὸν μόδιον ἀλλ᾽ ἐπὶ τὴν λυχνίαν, καὶ λάμπει πᾶσιν τοῖς ἐν τῇ οἰκίᾳ.	neque accedunt lucernam, et ponunt eam sub modio, sed super candelabrum, ut luceat omnibus qui in domo sunt.	Ani zapalają lampkę i kładą (ją) pod korzec, ale na świeczniku, i świeci wszystkim w domu.
οὕτως λαμψάτω τὸ φῶς ὑμῶν ἔμπροσθεν τῶν ἀνθρώπων, ὅπως ἴδωσιν ὑμῶν τὰ καλὰ ἔργα καὶ δοξάσωσιν τὸν πατέρα ὑμῶν τὸν ἐν τοῖς οὐρανοῖς.	Sic luceat lux vestra coram hominibus: ut videant opera vestra bona, et glorificent Patrem vestrum, qui in cælis est.	Tak niech zaświeci światło wasze wobec ludzi, żeby zobaczyli wasze dobre czyny i otoczyli chwałą Ojca waszego, (tego) w niebiosach. Iz 58.8 Iz 60.1 i 3
Wypełnienie Prawa
Μὴ νομίσητε ὅτι ἦλθον καταλῦσαι τὸν νόμον ἢ τοὺς προφήτας· οὐκ ἦλθον καταλῦσαι ἀλλὰ πληρῶσαι.	Nolite putare quoniam veni solvere legem, aut prophetas: non veni solvere, sed adimplere.	Nie uznajcie, że przyszedłem obalić Prawo lub proroków. Nie przyszedłem obalić, ale wypełnić.
ἀμὴν γὰρ λέγω ὑμῖν· ἕως ἂν παρέλθῃ ὁ οὐρανὸς καὶ ἡ γῆ, ἰῶτα ἓν ἢ μία κεραία οὐ μὴ παρέλθῃ ἀπὸ τοῦ νόμου, ἕως ἂν πάντα γένηται.	Amen quippe dico vobis, donec transeat cælum et terra, jota unum aut unus apex non præteribit a lege, donec omnia fiant.	Amen bowiem mówię wam, aż przeminie niebo i ziemia, jota jedna lub jeden rożek nie przeminie z Prawa, aż wszystko stanie się. Ps 119.89 Iz 40.8 Iz 55.11
ὃς ἐὰν οὖν λύσῃ μίαν τῶν ἐντολῶν τούτων τῶν ἐλαχίστων καὶ διδάξῃ οὕτως τοὺς ἀνθρώπους, ἐλάχιστος κληθήσεται ἐν τῇ βασιλείᾳ τῶν οὐρανῶν· ὃς δ᾽ ἂν ποιήσῃ καὶ διδάξῃ, οὗτος μέγας κληθήσεται ἐν τῇ βασιλείᾳ τῶν οὐρανῶν.	Qui ergo solverit unum de mandatis istis minimis, et docuerit sic homines, minimus vocabitur in regno cælorum: qui autem fecerit et docuerit, hic magnus vocabitur in regno cælorum.	Który jeśliby więc rozwiązał* jedno (z) przykazań tych najmniejszych i nauczałby tak ludzi, najmniejszym nazwany będzie w królestwie niebios. Który zaś czyniłby i nauczałby, ten wielkim nazwany będzie w królestwie niebios. * Unieważnił.
λέγω γὰρ ὑμῖν ὅτι ἐὰν μὴ περισσεύσῃ ὑμῶν ἡ δικαιοσύνη πλεῖον τῶν γραμματέων καὶ Φαρισαίων, οὐ μὴ εἰσέλθητε εἰς τὴν βασιλείαν τῶν οὐρανῶν.	Dico enim vobis, quia nisi abundaverit justitia vestra plus quam scribarum, et pharisæorum, non intrabitis in regnum cælorum.	Mówię bowiem wam, że jeśli nie obfitowałaby* wasza sprawiedliwość bardziej (niż) uczonych w piśmie i faryzeuszów, nie weszlibyście* do królestwa niebios. * Sens: "będzie obfitować (…) wejdziecie". Iz 26.2
Zabójstwo
Ἠκούσατε ὅτι ἐρρέθη τοῖς ἀρχαίοις, Οὐ φονεύσεις· ὃς δ᾽ ἂν φονεύσῃ, ἔνοχος ἔσται τῇ κρίσει.	Audistis quia dictum est antiquis: Non occides: qui autem occiderit, reus erit judicio.	Usłyszeliście, że zostało powiedziane dawnym: Nie będziesz zabijał; który zaś zabiłby, podległy będzie sądowi. Wj 20.13 Wj 21.12 Kpl 24.17 Pwt 5.17 Pwt 16.18 Pwt 17.8-9 2Krn 19.5-6
ἐγὼ δὲ λέγω ὑμῖν ὅτι πᾶς ὁ ὀργιζόμενος τῷ ἀδελφῷ αὐτοῦ ἔνοχος ἔσται τῇ κρίσει· ὃς δ᾽ ἂν εἴπῃ τῷ ἀδελφῷ αὐτοῦ, Ῥακά, ἔνοχος ἔσται τῷ συνεδρίῳ· ὃς δ᾽ ἂν εἴπῃ, Μωρέ, ἔνοχος ἔσται εἰς τὴν γέενναν τοῦ πυρός.	Ego autem dico vobis: quia omnis qui irascitur fratri suo, reus erit judicio. Qui autem dixerit fratri suo, raca: reus erit concilio. Qui autem dixerit, fatue: reus erit gehennæ ignis.	Ja zaś mówię wam, że każdy gniewający się (na) brata jego podległy będzie sądowi. Który zaś powiedziałby bratu jego: Raka, podległy będzie sanhedrynowi, który zaś powiedziałby: Głupcze, podległy będzie w Gehennę ognia. Wiele rękopisów dodaje tutaj słowa "bez powodu". ** Słowo aramejskie "raka" znaczy prawdopodobnie "pustak". Hi 5.2 Ps 37.8 Prz 19.19
ἐὰν οὖν προσφέρῃς τὸ δῶρόν σου ἐπὶ τὸ θυσιαστήριον κἀκεῖ μνησθῇς ὅτι ὁ ἀδελφός σου ἔχει τι κατὰ σοῦ,	Si ergo offers munus tuum ad altare, et ibi recordatus fueris quia frater tuus habet aliquid adversum te:	Jeśli więc przyniósłbyś dar twój na ołtarz i tam przypomniałbyś sobie, że brat twój ma coś przeciw tobie, Wj 27.1 Kpl 1.9-12
ἄφες ἐκεῖ τὸ δῶρόν σου ἔμπροσθεν τοῦ θυσιαστηρίου καὶ ὕπαγε πρῶτον διαλλάγηθι τῷ ἀδελφῷ σου, καὶ τότε ἐλθὼν πρόσφερε τὸ δῶρόν σου.	relinque ibi munus tuum ante altare, et vade prius reconciliari fratri tuo: et tunc veniens offeres munus tuum.	zostaw tam dar twój przed ołtarzem i odejdź najpierw pogódź się z bratem twym, i wtedy przyszedłszy przynoś dar twój.
ἴσθι εὐνοῶν τῷ ἀντιδίκῳ σου ταχύ, ἕως ὅτου εἶ μετ᾽ αὐτοῦ ἐν τῇ ὁδῷ, μήποτέ σε παραδῷ ὁ ἀντίδικος τῷ κριτῇ καὶ ὁ κριτὴς τῷ ὑπηρέτῃ καὶ εἰς φυλακὴν βληθήσῃ·	Esto consentiens adversario tuo cito dum es in via cum eo: ne forte tradat te adversarius judici, et judex tradat te ministro: et in carcerem mittaris.	Stań się życzliwy przeciwnikowi* twemu szybko, (dopóki) jesteś z nim w drodze, aby nie cię wydał przeciwnik* sędziemu i sędzia pachołkowi, i do strażnicy rzucony będziesz. * Druga strona w procesie sądowym.
ἀμὴν λέγω σοι, οὐ μὴ ἐξέλθῃς ἐκεῖθεν, ἕως ἂν ἀποδῷς τὸν ἔσχατον κοδράντην.	Amen dico tibi, non exies inde, donec reddas novissimum quadrantem.	Amen mówię wam, nie wyjdziesz stamtąd, aż oddasz ostatnie ćwierć asa.
Niewierność małżeńska
Ἠκούσατε ὅτι ἐρρέθη, Οὐ μοιχεύσεις.	Audistis quia dictum est antiquis: Non mœchaberis.	Usłyszeliście, że zostało powiedziane: Nie będziesz cudzołożył. Wj 20.14 Pwt 5.18
ἐγὼ δὲ λέγω ὑμῖν ὅτι πᾶς ὁ βλέπων γυναῖκα πρὸς τὸ ἐπιθυμῆσαι αὐτὴν ἤδη ἐμοίχευσεν αὐτὴν ἐν τῇ καρδίᾳ αὐτοῦ.	Ego autem dico vobis: quia omnis qui viderit mulierem ad concupiscendum eam, jam mœchatus est eam in corde suo.	Ja zaś mówię wam, że każdy patrzący na* kobietę ku pożądaniu jej już scudzołożył ją w sercu jego. * Oglądający. Hi 31.1
εἰ δὲ ὁ ὀφθαλμός σου ὁ δεξιὸς σκανδαλίζει σε, ἔξελε αὐτὸν καὶ βάλε ἀπὸ σοῦ· συμφέρει γάρ σοι ἵνα ἀπόληται ἓν τῶν μελῶν σου καὶ μὴ ὅλον τὸ σῶμά σου βληθῇ εἰς γέενναν.	Quod si oculus tuus dexter scandalizat te, erue eum, et projice abs te: expedit enim tibi ut pereat unum membrorum tuorum, quam totus corpus tuum mittatur in gehennam.	Jeśli zaś oko twe prawe wiedzie do obrazy cię, wyrwij je i rzuć od ciebie. Pożyteczne jest bowiem ci, aby zginął jeden (z) członków twych a nie całe ciało twe rzucone było do Gehenny.
καὶ εἰ ἡ δεξιά σου χεὶρ σκανδαλίζει σε, ἔκκοψον αὐτὴν καὶ βάλε ἀπὸ σοῦ· συμφέρει γάρ σοι ἵνα ἀπόληται ἓν τῶν μελῶν σου καὶ μὴ ὅλον τὸ σῶμά σου εἰς γέενναν ἀπέλθῃ.	Et si dextra manus tua scandalizat te, abscide eam, et projice abs te: expedit enim tibi ut pereat unum membrorum tuorum, quam totum corpus tuum eat in gehennam.	I jeśli prawa twa ręka wiedzie do obrazy cię, wytnij ją i rzuć od ciebie. Pożyteczne jest bowiem ci, aby zginął jeden (z) członków twych i nie całe ciało twe w Gehennę odeszło.
Rozwód
Ἐρρέθη δέ, Ὃς ἂν ἀπολύσῃ τὴν γυναῖκα αὐτοῦ, δότω αὐτῇ ἀποστάσιον.	Dictum est autem: Quicumque dimiserit uxorem suam, det ei libellum repudii.	Powiedziane zostało zaś: Który by oddalił żonę jego, niech da jej dokument rozwodu. Pwt 24.1 i 3
ἐγὼ δὲ λέγω ὑμῖν ὅτι πᾶς ὁ ἀπολύων τὴν γυναῖκα αὐτοῦ παρεκτὸς λόγου πορνείας ποιεῖ αὐτὴν μοιχευθῆναι, καὶ ὃς ἐὰν ἀπολελυμένην γαμήσῃ, μοιχᾶται.	Ego autem dico vobis: quia omnis qui dimiserit uxorem suam, excepta fornicationis causa, facit eam mœchari: et qui dimissam duxerit, adulterat.	Ja zaś mówię wam, że każdy oddalający żonę jego, poza sprawą* rozpusty, czyni ją (scudzołożoną); i który oddaloną poślubiłby, cudzołoży. * Ewentualnie "przyczyną". Ml 2.14-16
Przysięga
Πάλιν ἠκούσατε ὅτι ἐρρέθη τοῖς ἀρχαίοις, Οὐκ ἐπιορκήσεις, ἀποδώσεις δὲ τῷ κυρίῳ τοὺς ὅρκους σου.	Iterum audistis quia dictum est antiquis: Non perjurabis: reddes autem Domino juramenta tua.	Znów usłyszeliście, że powiedziane zostało dawnym: Nie będziesz krzywoprzysięgał, oddasz zaś Panu przysięgi twe. Kpl 19.12 Lb 30.3 Pwt 23.22 Koh 5.4-5
ἐγὼ δὲ λέγω ὑμῖν μὴ ὀμόσαι ὅλως· μήτε ἐν τῷ οὐρανῷ, ὅτι θρόνος ἐστὶν τοῦ θεοῦ,	Ego autem dico vobis, non jurare omnino, neque per cælum, quia thronus Dei est:	Ja zaś mówię wam nie przysięgać całkiem, ani na niebo, bo tronem jest Boga, Iz 66.1
μήτε ἐν τῇ γῇ, ὅτι ὑποπόδιόν ἐστιν τῶν ποδῶν αὐτοῦ, μήτε εἰς Ἱεροσόλυμα, ὅτι πόλις ἐστὶν τοῦ μεγάλου βασιλέως,	neque per terram, quia scabellum est pedum ejus: neque per Jerosolymam, quia civitas est magni regis:	ani na ziemię, bo podnóżkiem jest stóp jego, ani na Jerozolimę, bo miastem jest wielkiego króla. Ps 48.2 Iz 66.1
μήτε ἐν τῇ κεφαλῇ σου ὀμόσῃς, ὅτι οὐ δύνασαι μίαν τρίχα λευκὴν ποιῆσαι ἢ μέλαιναν.	neque per caput tuum juraveris, quia non potes unum capillum album facere, aut nigrum.	Ani na - głowę twą przysięgałbyś, bo nie możesz jednego włosa białym uczynić lub czarnym.
ἔστω δὲ ὁ λόγος ὑμῶν ναὶ ναί, οὒ οὔ· τὸ δὲ περισσὸν τούτων ἐκ τοῦ πονηροῦ ἐστιν.	Sit autem sermo vester, est, est: non, non: quod autem his abundantius est, a malo est.	Niech będzie zaś słowo wasze tak tak, nie nie. Co zaś ponadto tego, ze złego jest.
Oko za oko
Ἠκούσατε ὅτι ἐρρέθη, Ὀφθαλμὸν ἀντὶ ὀφθαλμοῦ καὶ ὀδόντα ἀντὶ ὀδόντος.	Audistis quia dictum est: Oculum pro oculo, et dentem pro dente.	Usłyszeliście, że powiedziane zostało: Oko zamiast oka i ząb zamiast zęba. Wj 21.24 Kpl 24.20 Pwt 19.21
ἐγὼ δὲ λέγω ὑμῖν μὴ ἀντιστῆναι τῷ πονηρῷ· ἀλλ᾽ ὅστις σε ῥαπίζει εἰς τὴν δεξιὰν σιαγόνα σου, στρέψον αὐτῷ καὶ τὴν ἄλλην·	Ego autem dico vobis, non resistere malo: sed si quis te percusserit in dexteram maxillam tuam, præbe illi et alteram:	Ja zaś mówię wam, nie rewanżować się* złemu. Ale ktokolwiek cię uderza w prawy policzek [twój], zwróć (ku) niemu i inny. * Przeciwstawiać się (w sposób porównywalny). Kpl 19.18 Kpl 24.20 Prz 20.22 Iz 50.6 Lm 3.30
καὶ τῷ θέλοντί σοι κριθῆναι καὶ τὸν χιτῶνά σου λαβεῖν, ἄφες αὐτῷ καὶ τὸ ἱμάτιον·	et ei, qui vult tecum judicio contendere, et tunicam tuam tollere, dimitte ei et pallium:	I chcącemu (z tobą) sądzić się i tunikę twą wziąć, pozostaw mu i płaszcz.
καὶ ὅστις σε ἀγγαρεύσει μίλιον ἕν, ὕπαγε μετ᾽ αὐτοῦ δύο.	et quicumque te angariaverit mille passus, vade cum illo et alia duo.	I ktokolwiek cię przymusi iść* milę** jedną, odchodź z nim dwie. * Idea pracy przymusowej albo podwód. ** Tzn. tysiąc kroków (tzw. podwójnych).
τῷ αἰτοῦντί σε δός, καὶ τὸν θέλοντα ἀπὸ σοῦ δανίσασθαι μὴ ἀποστραφῇς.	Qui petit a te, da ei: et volenti mutuari a te, ne avertaris.	- Proszącemu cię daj, i (od) chcącego od ciebie pożyczyć nie odwracałbyś się. Pwt 15.7-10 Ps 37.26 Ps 112.5
Miłość do wrogów
Ἠκούσατε ὅτι ἐρρέθη, Ἀγαπήσεις τὸν πλησίον σου καὶ μισήσεις τὸν ἐχθρόν σου.	Audistis quia dictum est: Diliges proximum tuum, et odio habebis inimicum tuum.	Usłyszeliście, że powiedziane zostało: Miłował będziesz bliźniego twego i nienawidził-będziesz - wroga twego. Kpl 19.18 Ps 41.10-11 Ps 139.21-22
ἐγὼ δὲ λέγω ὑμῖν, ἀγαπᾶτε τοὺς ἐχθροὺς ὑμῶν καὶ προσεύχεσθε ὑπὲρ τῶν διωκόντων ὑμᾶς,	Ego autem dico vobis: Diligite inimicos vestros, benefacite his qui oderunt vos, et orate pro persequentibus et calumniantibus vos:	Ja zaś mówię wam: miłujcie wrogów waszych i módlcie się za prześladujących was, Wj 23.4-5 Prz 25.21-22
ὅπως γένησθε υἱοὶ τοῦ πατρὸς ὑμῶν τοῦ ἐν οὐρανοῖς, ὅτι τὸν ἥλιον αὐτοῦ ἀνατέλλει ἐπὶ πονηροὺς καὶ ἀγαθοὺς καὶ βρέχει ἐπὶ δικαίους καὶ ἀδίκους.	ut sitis filii Patris vestri, qui in cælis est: qui solem suum oriri facit super bonos et malos: et pluit super justos et injustos.	żeby staliście się synami Ojca waszego - w niebiosach, bo słońca jego wschód sprawia na złych i dobrych, i pada deszcz na sprawiedliwych i niesprawiedliwych. Hi 25.3
ἐὰν γὰρ ἀγαπήσητε τοὺς ἀγαπῶντας ὑμᾶς, τίνα μισθὸν ἔχετε; οὐχὶ καὶ οἱ τελῶναι τὸ αὐτὸ ποιοῦσιν;	Si enim diligitis eos qui vos diligunt, quam mercedem habebitis? nonne et publicani hoc faciunt?	Jeśli bowiem miłowalibyście miłujących was, jaką zapłatę macie? Czyż nie i poborcy to czynią?
καὶ ἐὰν ἀσπάσησθε τοὺς ἀδελφοὺς ὑμῶν μόνον, τί περισσὸν ποιεῖτε; οὐχὶ καὶ οἱ ἐθνικοὶ τὸ αὐτὸ ποιοῦσιν;	Et si salutaveritis fratres vestros tantum, quid amplius facitis? nonne et ethnici hoc faciunt?	I jeśli pozdrawialibyście braci waszych jedynie, co ponad czynicie? Czyż nie i poganie to czynią?
Ἔσεσθε οὖν ὑμεῖς τέλειοι ὡς ὁ πατὴρ ὑμῶν ὁ οὐράνιος τέλειός ἐστιν.	Estote ergo vos perfecti, sicut et Pater vester cælestis perfectus est.	Będziecie więc wy doskonali jak Ojciec wasz niebieski doskonały jest. Rdz 17.1 Kpl 19.2 Pwt 18.13

6

Pomoc potrzebującym
Προσέχετε τὴν δικαιοσύνην ὑμῶν μὴ ποιεῖν ἔμπροσθεν τῶν ἀνθρώπων πρὸς τὸ θεαθῆναι αὐτοῖς· εἰ δὲ μή γε, μισθὸν οὐκ ἔχετε παρὰ τῷ πατρὶ ὑμῶν τῷ ἐν τοῖς οὐρανοῖς.	Attendite ne justitiam vestram faciatis coram hominibus, ut videamini ab eis: alioquin mercedem non habebitis apud Patrem vestrum qui in cælis est.	Uważajcie [zaś], (by) sprawiedliwości waszej nie czynić wobec ludzi w celu (bycia oglądanym) (przez) nich. Jeśli zaś nie, zapłaty nie macie u Ojca waszego (tego) w niebie.
Ὅταν οὖν ποιῇς ἐλεημοσύνην, μὴ σαλπίσῃς ἔμπροσθέν σου, ὥσπερ οἱ ὑποκριταὶ ποιοῦσιν ἐν ταῖς συναγωγαῖς καὶ ἐν ταῖς ῥύμαις, ὅπως δοξασθῶσιν ὑπὸ τῶν ἀνθρώπων· ἀμὴν λέγω ὑμῖν, ἀπέχουσιν τὸν μισθὸν αὐτῶν.	Cum ergo facis eleemosynam, noli tuba canere ante te, sicut hypocritæ faciunt in synagogis, et in vicis, ut honorificentur ab hominibus. Amen dico vobis, receperunt mercedem suam.	Kiedy więc czyniłbyś jałmużnę, nie trąbiłbyś przed tobą, jak obłudnicy czynią w synagogach i na ulicach, żeby chwaleni byli przez ludzi. Amen mówię wam, otrzymują* zapłatę ich. * Mają w całości. Pwt 15.7-8 Ps 112.9
σοῦ δὲ ποιοῦντος ἐλεημοσύνην μὴ γνώτω ἡ ἀριστερά σου τί ποιεῖ ἡ δεξιά σου,	Te autem faciente eleemosynam, nesciat sinistra tua quid faciat dextera tua:	(Gdy ty) zaś (czynisz) jałmużnę, nie niech wie lewica twa. co czyni prawica twa,
ὅπως ᾖ σου ἡ ἐλεημοσύνη ἐν τῷ κρυπτῷ· καὶ ὁ πατήρ σου ὁ βλέπων ἐν τῷ κρυπτῷ ἀποδώσει σοι.	ut sit eleemosyna tua in abscondito, et Pater tuus, qui videt in abscondito, reddet tibi.	żeby była twa jałmużna w ukryciu. I Ojciec twój widzący w ukryciu odda ci. Ps 139.1-16
Modlitwa
Καὶ ὅταν προσεύχησθε, οὐκ ἔσεσθε ὡς οἱ ὑποκριταί, ὅτι φιλοῦσιν ἐν ταῖς συναγωγαῖς καὶ ἐν ταῖς γωνίαις τῶν πλατειῶν ἑστῶτες προσεύχεσθαι, ὅπως φανῶσιν τοῖς ἀνθρώποις· ἀμὴν λέγω ὑμῖν, ἀπέχουσιν τὸν μισθὸν αὐτῶν.	Et cum oratis, non eritis sicut hypocritæ qui amant in synagogis et in angulis platearum stantes orare, ut videantur ab hominibus: amen dico vobis, receperunt mercedem suam.	I kiedy modlicie się. nie będziecie jak obłudnicy. Bo kochają w synagogach i w rogach placów stanąwszy modlić się, żeby pokazali się ludziom. Amen mówię wam. otrzymują* zapłatę ich. * Mają w całości.
Doskonałość - zwaną gdzie indziej sprawiedliwością - osiąga się między innymi poprzez spełnianie dobrych uczynków. Wśród tych uczynków na plan pierwszy wysuwają się: jałmużna, modlitwa i post. Otóż te z natury cenne w oczach Boga uczynki tracą swoją wartość, gdy spełnia się je z chęcią ukazania się w jak najlepszym świetle wobec ludzi. Nie zasługują wtedy na żadną zapłatę, gdyż są pewną formą egoizmu, a nie wyrazem troski o dobro bliźniego lub o chwałę Bożą.
σὺ δὲ ὅταν προσεύχῃ, εἴσελθε εἰς τὸ ταμεῖόν σου καὶ κλείσας τὴν θύραν σου πρόσευξαι τῷ πατρί σου τῷ ἐν τῷ κρυπτῷ· καὶ ὁ πατήρ σου ὁ βλέπων ἐν τῷ κρυπτῷ ἀποδώσει σοι.	Tu autem cum oraveris, intra in cubiculum tuum, et clauso ostio, ora Patrem tuum in abscondito: et Pater tuus, qui videt in abscondito, reddet tibi.	Ty zaś, kiedy modlisz się, wejdź do alkierza twego i zamknąwszy - drzwi twe módl się (do) Ojca twego, tego w ukryciu. I Ojciec twój widzący w ukryciu odda ci. 2Krl 4.32-33 Iz 26.20
Προσευχόμενοι δὲ μὴ βατταλογήσητε ὥσπερ οἱ ἐθνικοί, δοκοῦσιν γὰρ ὅτι ἐν τῇ πολυλογίᾳ αὐτῶν εἰσακουσθήσονται.	Orantes autem, nolite multum loqui, sicut ethnici, putant enim quod in multiloquio suo exaudiantur.	Modląc się zaś nie paplajcie jak poganie, zdaje się (im) bowiem, że w wielomówstwie ich wysłuchani zostaną. 1Krl 18.26 Koh 5.1 i 6 Iz 1.15
μὴ οὖν ὁμοιωθῆτε αὐτοῖς· οἶδεν γὰρ ὁ πατὴρ ὑμῶν ὧν χρείαν ἔχετε πρὸ τοῦ ὑμᾶς αἰτῆσαι αὐτόν.	Nolite ergo assimilari eis: scit enim Pater vester, quid opus sit vobis, antequam petatis eum.	Nie więc zostalibyście upodobnieni (do) nich, wie bowiem - Ojciec wasz, czego potrzebę macie, zanim - wy (poprosicie) go. Ps 139.4
Οὕτως οὖν προσεύχεσθε ὑμεῖς· Πάτερ ἡμῶν ὁ ἐν τοῖς οὐρανοῖς· ἁγιασθήτω τὸ ὄνομά σου·	Sic ergo vos orabitis: Pater noster, qui es in cælis, sanctificetur nomen tuum.	Tak więc módlcie się wy: Ojcze nasz w niebiosach, niech zostanie uświęcone imię twe, Iz 29.23 Jr 3.19 Ez 36.23 Ml 2.10
ἐλθέτω ἡ βασιλεία σου· γενηθήτω τὸ θέλημά σου, ὡς ἐν οὐρανῷ καὶ ἐπὶ γῆς·	Adveniat regnum tuum; fiat voluntas tua, sicut in cælo et in terra.	niech przyjdzie królestwo twe, niech się stanie wola twa. jak w niebie i na ziemi. Dn 2.44
Τὸν ἄρτον ἡμῶν τὸν ἐπιούσιον δὸς ἡμῖν σήμερον·	Panem nostrum supersubstantialem da nobis hodie,	Chleb nasz powszedni* daj nam dzisiaj. * Znaczenie niepewne: powszedni = codzienny? obecny? niezbędny? Prz 30.8
καὶ ἄφες ἡμῖν τὰ ὀφειλήματα ἡμῶν, ὡς καὶ ἡμεῖς ἀφήκαμεν τοῖς ὀφειλέταις ἡμῶν·	et dimitte nobis debita nostra, sicut et nos dimittimus debitoribus nostris.	I (odpuść) nam długi nasze, jak i my uwolniliśmy dłużników naszych. Ps 32.5 Ps 130.4
καὶ μὴ εἰσενέγκῃς ἡμᾶς εἰς πειρασμόν, ἀλλὰ ῥῦσαι ἡμᾶς ἀπὸ τοῦ πονηροῦ.	Et ne nos inducas in tentationem, sed libera nos a malo. Amen.	I nie wprowadź nas w doświadczenie, ale wyciągnij* nas ze złego. * Pokusę. ** Ocal. 1Krn 29.11-13 Ps 41.14
ἐὰν γὰρ ἀφῆτε τοῖς ἀνθρώποις τὰ παραπτώματα αὐτῶν, ἀφήσει καὶ ὑμῖν ὁ πατὴρ ὑμῶν ὁ οὐράνιος·	Si enim dimiseritis hominibus peccata eorum: dimittet et vobis Pater vester cælestis delicta vestra.	Jeśli bowiem uwolnilibyście ludzi (od) występków ich, uwolni i was Ojciec wasz niebieski.
ἐὰν δὲ μὴ ἀφῆτε τοῖς ἀνθρώποις τὰ παραπτώματα αὐτῶν, οὐδὲ ὁ πατὴρ ὑμῶν ἀφήσει τὰ παραπτώματα ὑμῶν.	Si autem non dimiseritis hominibus: nec Pater vester dimittet vobis peccata vestra.	Jeśli zaś nie uwolnilibyście ludzi, ani Ojciec wasz uwolni (od) występków waszych.
Post
Ὅταν δὲ νηστεύητε, μὴ γίνεσθε ὡς οἱ ὑποκριταὶ σκυθρωποί, ἀφανίζουσιν γὰρ τὰ πρόσωπα αὐτῶν ὅπως φανῶσιν τοῖς ἀνθρώποις νηστεύοντες· ἀμὴν λέγω ὑμῖν, ἀπέχουσιν τὸν μισθὸν αὐτῶν.	Cum autem jejunatis, nolite fieri sicut hypocritæ, tristes. Exterminant enim facies suas, ut appareant hominibus jejunantes. Amen dico vobis, quia receperunt mercedem suam.	Kiedy zaś pościlibyście, nie stawajcie się jak obłudnicy ponurzy, wyniszczają* bowiem twarze ich, żeby pokazali się ludziom poszczący. Amen mówię wam, otrzymują** zapłatę ich. * Albo "zmieniają nie do poznania", albo "zakrywają". ** Mają w całości. Iz 58.3-7 Za 7.5 Za 8.19
σὺ δὲ νηστεύων ἄλειψαί σου τὴν κεφαλὴν καὶ τὸ πρόσωπόν σου νίψαι,	Tu autem, cum jejunas, unge caput tuum, et faciem tuam lava,	Ty zaś poszcząc namaść sobie twą głowę i twarz twą umyj, Koh 9.8
ὅπως μὴ φανῇς τοῖς ἀνθρώποις νηστεύων ἀλλὰ τῷ πατρί σου τῷ ἐν τῷ κρυφαίῳ· καὶ ὁ πατήρ σου ὁ βλέπων ἐν τῷ κρυφαίῳ ἀποδώσει σοι.	ne videaris hominibus jejunans, sed Patri tuo, qui est in abscondito: et Pater tuus, qui videt in abscondito, reddet tibi.	żeby nie pokazałeś się ludziom poszczący, ale Ojcu twemu. (temu) w skrytości. I Ojciec twój widzący w skrytości odda ci.
Skarby w niebie
Μὴ θησαυρίζετε ὑμῖν θησαυροὺς ἐπὶ τῆς γῆς, ὅπου σὴς καὶ βρῶσις ἀφανίζει καὶ ὅπου κλέπται διορύσσουσιν καὶ κλέπτουσιν·	Nolite thesaurizare vobis thesauros in terra: ubi ærugo, et tinea demolitur: et ubi fures effodiunt, et furantur.	Nie gromadźcie waru skarbów na ziemi, gdzie mól i rdza niszczy i gdzie kradnący włamują się i kradną. Prz 23.4
θησαυρίζετε δὲ ὑμῖν θησαυροὺς ἐν οὐρανῷ, ὅπου οὔτε σὴς οὔτε βρῶσις ἀφανίζει καὶ ὅπου κλέπται οὐ διορύσσουσιν οὐδὲ κλέπτουσιν·	Thesaurizate autem vobis thesauros in cælo, ubi neque ærugo, neque tinea demolitur, et ubi fures non effodiunt, nec furantur.	Gromadźcie zaś wam skarby w niebie, gdzie ani mól ani rdza niszczy, i gdzie kradnący nie włamują się ani kradną. Prz 2.4
ὅπου γάρ ἐστιν ὁ θησαυρός σου, ἐκεῖ ἔσται καὶ ἡ καρδία σου.	Ubi enim est thesaurus tuus, ibi est et cor tuum.	Gdzie bowiem jest skarb twój, tam będzie i serce twe.
Ὁ λύχνος τοῦ σώματός ἐστιν ὁ ὀφθαλμός. ἐὰν οὖν ᾖ ὁ ὀφθαλμός σου ἁπλοῦς, ὅλον τὸ σῶμά σου φωτεινὸν ἔσται·	Lucerna corporis tui est oculus tuus. Si oculus tuus fuerit simplex, totum corpus tuum lucidum erit.	Lampką ciała jest oko. Jeśli więc byłoby oko twe proste, całe ciało twe świetliste będzie.
ἐὰν δὲ ὁ ὀφθαλμός σου πονηρὸς ᾖ, ὅλον τὸ σῶμά σου σκοτεινὸν ἔσται. εἰ οὖν τὸ φῶς τὸ ἐν σοὶ σκότος ἐστίν, τὸ σκότος πόσον.	Si autem oculus tuus fuerit nequam, totum corpus tuum tenebrosum erit. Si ergo lumen, quod in te est, tenebræ sunt: ipsæ tenebræ quantæ erunt?	Jeśli zaś oko twe złe byłoby, całe ciało twe ciemne jest. Jeśli więc światło w tobie ciemnością jest. ciemność jakaż!
Οὐδεὶς δύναται δυσὶ κυρίοις δουλεύειν· ἢ γὰρ τὸν ἕνα μισήσει καὶ τὸν ἕτερον ἀγαπήσει, ἢ ἑνὸς ἀνθέξεται καὶ τοῦ ἑτέρου καταφρονήσει. οὐ δύνασθε θεῷ δουλεύειν καὶ μαμωνᾷ.	Nemo potest duobus dominis servire: aut enim unum odio habebit, et alterum diliget: aut unum sustinebit, et alterum contemnet. Non potestis Deo servire et mammonæ.	Nikt (nie) może dwóm panom służyć. Albo bowiem jednego znienawidzi, a drugiego pokocha, albo jednego trzymał się będzie, a drugiego zlekceważy. Nie możecie Bogu służyć i mamonie.
Nie martwcie się
Διὰ τοῦτο λέγω ὑμῖν, μὴ μεριμνᾶτε τῇ ψυχῇ ὑμῶν τί φάγητε ἢ τί πίητε, μηδὲ τῷ σώματι ὑμῶν τί ἐνδύσησθε. οὐχὶ ἡ ψυχὴ πλεῖόν ἐστιν τῆς τροφῆς καὶ τὸ σῶμα τοῦ ἐνδύματος;	Ideo dico vobis, ne solliciti sitis animæ vestræ quid manducetis, neque corpori vestro quid induamini. Nonne anima plus est quam esca, et corpus plus quam vestimentum?	Dla tego mówię wam. nie martwcie się życiem waszym. co zjedlibyście [lub co pilibyście], ani ciałem waszym, co wdzialibyście na siebie. Czyż nie życie więcej jest (od) pokarmu i ciało (od)-odzienia?
ἐμβλέψατε εἰς τὰ πετεινὰ τοῦ οὐρανοῦ ὅτι οὐ σπείρουσιν οὐδὲ θερίζουσιν οὐδὲ συνάγουσιν εἰς ἀποθήκας, καὶ ὁ πατὴρ ὑμῶν ὁ οὐράνιος τρέφει αὐτά· οὐχ ὑμεῖς μᾶλλον διαφέρετε αὐτῶν;	Respicite volatilia cæli, quoniam non serunt, neque metunt, neque congregant in horrea: et Pater vester cælestis pascit illa. Nonne vos magis pluris estis illis?	Przypatrzcie się - ptakom nieba, że nie sieją ani żną ani zbierają do składów, i Ojciec wasz niebieski karmi je. Czy nie wy więcej przewyższacie je? Hi 35.11 Hi 38.41 Ps 104.11 Ps 136.25 Ps 147.9
τίς δὲ ἐξ ὑμῶν μεριμνῶν δύναται προσθεῖναι ἐπὶ τὴν ἡλικίαν αὐτοῦ πῆχυν ἕνα;	Quis autem vestrum cogitans potest adjicere ad staturam suam cubitum unum?	Kto zaś z was martwiąc się może dołożyć do wzrostu* jego łokieć jeden? * Ewentualnie "wieku".
καὶ περὶ ἐνδύματος τί μεριμνᾶτε; καταμάθετε τὰ κρίνα τοῦ ἀγροῦ πῶς αὐξάνουσιν· οὐ κοπιῶσιν οὐδὲ νήθουσιν·	Et de vestimento quid solliciti estis? Considerate lilia agri quomodo crescunt: non laborant, neque nent.	I o odzienie dlaczego martwicie się? Nauczcie się od lilii pola, jak wzrastają. Nie trudzą się ani przędą.
λέγω δὲ ὑμῖν ὅτι οὐδὲ Σολομὼν ἐν πάσῃ τῇ δόξῃ αὐτοῦ περιεβάλετο ὡς ἓν τούτων.	Dico autem vobis, quoniam nec Salomon in omni gloria sua coopertus est sicut unum ex istis.	Mówię zaś wam, że ani Salomon w całej chwale jego odział się jak jedna (z) tych. 1Krl 10.4-7
εἰ δὲ τὸν χόρτον τοῦ ἀγροῦ σήμερον ὄντα καὶ αὔριον εἰς κλίβανον βαλλόμενον ὁ θεὸς οὕτως ἀμφιέννυσιν, οὐ πολλῷ μᾶλλον ὑμᾶς, ὀλιγόπιστοι;	Si autem fœnum agri, quod hodie est, et cras in clibanum mittitur, Deus sic vestit, quanto magis vos modicæ fidei?	Jeśli zaś trawę pola dzisiaj będącą i jutro w piec rzucaną Bóg tak przyodziewa, nie wiele bardziej was, małej wiary? Pwt 29.4 Iz 40.6-8
μὴ οὖν μεριμνήσητε λέγοντες, Τί φάγωμεν; ἤ, Τί πίωμεν; ἤ, Τί περιβαλώμεθα;	Nolite ergo solliciti esse, dicentes: Quid manducabimus, aut quid bibemus, aut quo operiemur?	Nie więc martwcie się mówiąc: Co jedlibyśmy? Lub: Co pilibyśmy? Lub: Czym odzialibyśmy się?
πάντα γὰρ ταῦτα τὰ ἔθνη ἐπιζητοῦσιν· οἶδεν γὰρ ὁ πατὴρ ὑμῶν ὁ οὐράνιος ὅτι χρῄζετε τούτων ἁπάντων.	hæc enim omnia gentes inquirunt. Scit enim Pater vester, quia his omnibus indigetis.	Wszystkiego bowiem tego narody* poszukują. Wie bowiem Ojciec wasz niebieski, że potrzebujecie tych wszystkich. * Pogańskie.
ζητεῖτε δὲ πρῶτον τὴν βασιλείαν καὶ τὴν δικαιοσύνην αὐτοῦ, καὶ ταῦτα πάντα προστεθήσεται ὑμῖν.	Quærite ergo primum regnum Dei, et justitiam ejus: et hæc omnia adjicientur vobis.	Szukajcie zaś najpierw królestwa [-Boga] i sprawiedliwości jego, a to wszystko dołożone będzie wam. Ps 37.4 i 25 So 2.3
μὴ οὖν μεριμνήσητε εἰς τὴν αὔριον, ἡ γὰρ αὔριον μεριμνήσει ἑαυτῆς· ἀρκετὸν τῇ ἡμέρᾳ ἡ κακία αὐτῆς.	Nolite ergo solliciti esse in crastinum. Crastinus enim dies sollicitus erit sibi ipsi: sufficit diei malitia sua.	Nie więc martwcie się na jutro, bowiem jutro martwić się będzie o siebie. Wystarczające - dniowi zło jego.

7

Osądzanie innych
Μὴ κρίνετε, ἵνα μὴ κριθῆτε·	Nolite judicare, ut non judicemini.	Nie sądźcie, aby nie zostaliście osądzeni.
ἐν ᾧ γὰρ κρίματι κρίνετε κριθήσεσθε, καὶ ἐν ᾧ μέτρῳ μετρεῖτε μετρηθήσεται ὑμῖν.	In quo enim judicio judicaveritis, judicabimini: et in qua mensura mensi fueritis, remetietur vobis.	(Jakim) bowiem sądem sądzicie, osądzeni zostaniecie, i w jakiej mierze mierzycie, odmierzone zostanie wam. Ez 35.11
τί δὲ βλέπεις τὸ κάρφος τὸ ἐν τῷ ὀφθαλμῷ τοῦ ἀδελφοῦ σου, τὴν δὲ ἐν τῷ σῷ ὀφθαλμῷ δοκὸν οὐ κατανοεῖς;	Quid autem vides festucam in oculo fratris tui, et trabem in oculo tuo non vides?	Dlaczego zaś widzisz drzazgę w oku brata twego, zaś w twoim oku belki nie zauważasz?
ἢ πῶς ἐρεῖς τῷ ἀδελφῷ σου, Ἄφες ἐκβάλω τὸ κάρφος ἐκ τοῦ ὀφθαλμοῦ σου, καὶ ἰδοὺ ἡ δοκὸς ἐν τῷ ὀφθαλμῷ σοῦ;	aut quomodo dicis fratris tuo: Sine ejiciam festucam de oculo tuo, et ecce trabs est in oculo tuo?	Lub jak powiesz - bratu twemu: Dopuść, niech wyrzucę - drzazgę z oka twego, i oto belka w oku twoim?
ὑποκριτά, ἔκβαλε πρῶτον ἐκ τοῦ ὀφθαλμοῦ σοῦ τὴν δοκόν, καὶ τότε διαβλέψεις ἐκβαλεῖν τὸ κάρφος ἐκ τοῦ ὀφθαλμοῦ τοῦ ἀδελφοῦ σου.	Hypocrita, ejice primum trabem de oculo tuo, et tunc videbis ejicere festucam de oculo fratris tui.	Obłudniku, wyrzuć najpierw z oka twego belkę. i wtedy przejrzysz. (by) wyrzucić drzazgę z oka brata twego.
Μὴ δῶτε τὸ ἅγιον τοῖς κυσὶν μηδὲ βάλητε τοὺς μαργαρίτας ὑμῶν ἔμπροσθεν τῶν χοίρων, μήποτε καταπατήσουσιν αὐτοὺς ἐν τοῖς ποσὶν αὐτῶν καὶ στραφέντες ῥήξωσιν ὑμᾶς.	Nolite dare sanctum canibus: neque mittatis margaritas vestras ante porcos, ne forte conculcent eas pedibus suis, et conversi dirumpant vos.	Nie dajcie świętego psom, ani nie rzućcie pereł waszych przed świnie, coby nie zdeptały was stopami ich i zwróciwszy się (nie) rozerwały was. Prz 23.9 Iz 56.10-11
Proś, szukaj, pukaj
Powodem powstrzymywania się od wydawania sądów o bliźnich jest nie tylko chęć okazania im przez to miłości, ale także wizja przyszłej kary: kto sądzi bliźniego, zasługuje sobie na sąd Boży w przyszłości. Ostatecznie jednak najważniejsze jest to, że nikt z nas nie ma prawa wydawania wyroków potępienia na drugiego człowieka.
Αἰτεῖτε καὶ δοθήσεται ὑμῖν, ζητεῖτε καὶ εὑρήσετε, κρούετε καὶ ἀνοιγήσεται ὑμῖν·	Petite, et dabitur vobis: quærite, et invenietis: pulsate, et aperietur vobis.	Proście i dane będzie wam, szukajcie i znajdziecie, pukajcie i otworzone będzie wam. Pwt 4.29 1Krn 28.9 2Krn 15.2 Prz 8.17 Jr 29.13
πᾶς γὰρ ὁ αἰτῶν λαμβάνει καὶ ὁ ζητῶν εὑρίσκει καὶ τῷ κρούοντι ἀνοιγήσεται.	Omnis enim qui petit, accipit: et qui quærit, invenit: et pulsanti aperietur.	Każdy bowiem proszący bierze, i szukający znajduje, i pukającemu otworzone będzie.
ἢ τίς ἐστιν ἐξ ὑμῶν ἄνθρωπος, ὃν αἰτήσει ὁ υἱὸς αὐτοῦ ἄρτον, μὴ λίθον ἐπιδώσει αὐτῷ;	Aut quis est ex vobis homo, quem si petierit filius suus panem, numquid lapidem porriget ei?	Albo kto jest z was człowiek (taki), którego poprosi syn jego (o) chleb - nie kamień poda mu!* * W grece znak zapytania (oznaczany średnikiem).
ἢ καὶ ἰχθὺν αἰτήσει, μὴ ὄφιν ἐπιδώσει αὐτῷ;	aut si piscem petierit, numquid serpentem porriget ei?	Albo i rybę poprosi nie węża poda mu!* * W grece znak zapytania (oznaczany średnikiem).
εἰ οὖν ὑμεῖς πονηροὶ ὄντες οἴδατε δόματα ἀγαθὰ διδόναι τοῖς τέκνοις ὑμῶν, πόσῳ μᾶλλον ὁ πατὴρ ὑμῶν ὁ ἐν τοῖς οὐρανοῖς δώσει ἀγαθὰ τοῖς αἰτοῦσιν αὐτόν.	Si ergo vos, cum sitis mali, nostis bona data dare filiis vestris: quanto magis Pater vester, qui in cælis est, dabit bona petentibus se?	Jeśli więc wy źli będąc umiecie dary dobre dawać dzieciom waszym, ileż bardziej Ojciec wasz w niebiosach da dobre proszącym go. Rdz 6.5 Ps 84.12
Πάντα οὖν ὅσα ἐὰν θέλητε ἵνα ποιῶσιν ὑμῖν οἱ ἄνθρωποι, οὕτως καὶ ὑμεῖς ποιεῖτε αὐτοῖς· οὗτος γάρ ἐστιν ὁ νόμος καὶ οἱ προφῆται.	Omnia ergo quæcumque vultis ut faciant vobis homines, et vos facite illis. Hæc est enim lex, et prophetæ.	Wszystko więc, co by chcieliście, aby czynili wam ludzie, tak i wy czyńcie im. Takie bowiem jest Prawo i Prorocy.
Wąska i szeroka droga
Εἰσέλθατε διὰ τῆς στενῆς πύλης· ὅτι πλατεῖα ἡ πύλη καὶ εὐρύχωρος ἡ ὁδὸς ἡ ἀπάγουσα εἰς τὴν ἀπώλειαν καὶ πολλοί εἰσιν οἱ εἰσερχόμενοι δι᾽ αὐτῆς·	Intrate per angustam portam: quia lata porta, et spatiosa via est, quæ ducit ad perditionem, et multi sunt qui intrant per eam.	Wejdźcie przez wąską bramę. Bo szeroka brama i przestronna droga odprowadzająca w zgubę, i liczni są wchodzący przez nią.
τί στενὴ ἡ πύλη καὶ τεθλιμμένη ἡ ὁδὸς ἡ ἀπάγουσα εἰς τὴν ζωὴν καὶ ὀλίγοι εἰσὶν οἱ εὑρίσκοντες αὐτήν.	Quam angusta porta, et arcta via est, quæ ducit ad vitam: et pauci sunt qui inveniunt eam !	Cóż za wąska brama i ścieśniona droga - odprowadzająca w życie, i nieliczni są znajdujący ją. Ps 16.11 Ps 118.19-20 Iz 35.8 Jr 21.8
Drzewo i owoce
Προσέχετε ἀπὸ τῶν ψευδοπροφητῶν, οἵτινες ἔρχονται πρὸς ὑμᾶς ἐν ἐνδύμασιν προβάτων, ἔσωθεν δέ εἰσιν λύκοι ἅρπαγες.	Attendite a falsis prophetis, qui veniunt ad vos in vestimentis ovium, intrinsecus autem sunt lupi rapaces:	Wystrzegajcie się kłamliwych proroków, którzy przychodzą do was w odzieniu owiec, od wewnątrz zaś są wilkami drapieżnymi. Jr 14.14 Ez 22.27
ἀπὸ τῶν καρπῶν αὐτῶν ἐπιγνώσεσθε αὐτούς. μήτι συλλέγουσιν ἀπὸ ἀκανθῶν σταφυλὰς ἢ ἀπὸ τριβόλων σῦκα;	a fructibus eorum cognoscetis eos. Numquid colligunt de spinas uvas, aut de tribulis ficus?	z owoców ich poznacie ich. (Czy) zbierają z cierni winne grona lub z ostu figi?
οὕτως πᾶν δένδρον ἀγαθὸν καρποὺς καλοὺς ποιεῖ, τὸ δὲ σαπρὸν δένδρον καρποὺς πονηροὺς ποιεῖ.	Sic omnis arbor bona fructus bonos facit: mala autem arbor malos fructus facit.	Tak każde drzewo dobre owoce piękne czyni, zaś zepsute drzewo owoce złe czyni.
οὐ δύναται δένδρον ἀγαθὸν καρποὺς πονηροὺς ποιεῖν οὐδὲ δένδρον σαπρὸν καρποὺς καλοὺς ποιεῖν.	Non potest arbor bona malos fructus facere: neque arbor mala bonos fructus facere.	Nie może drzewo dobre owoców złych czynić, ani drzewo zepsute owoców pięknych czynić.
πᾶν δένδρον μὴ ποιοῦν καρπὸν καλὸν ἐκκόπτεται καὶ εἰς πῦρ βάλλεται.	Omnis arbor, quæ non facit fructum bonum, excidetur, et in ignem mittetur.	Każde drzewo nie czyniące owocu pięknego wycinane jest i w ogień rzucane jest.
ἄρα γε ἀπὸ τῶν καρπῶν αὐτῶν ἐπιγνώσεσθε αὐτούς.	Igitur ex fructibus eorum cognoscetis eos.	Zatem z owoców ich poznacie ich.
Słowa i czyny
Οὐ πᾶς ὁ λέγων μοι, Κύριε κύριε, εἰσελεύσεται εἰς τὴν βασιλείαν τῶν οὐρανῶν, ἀλλ᾽ ὁ ποιῶν τὸ θέλημα τοῦ πατρός μου τοῦ ἐν τοῖς οὐρανοῖς.	Non omnis qui dicit mihi, Domine, Domine, intrabit in regnum cælorum: sed qui facit voluntatem Patris mei, qui in cælis est, ipse intrabit in regnum cælorum.	Nie każdy mówiący mi: Panie, Panie, wejdzie do królestwa niebios, ale czyniący wolę Ojca mego w niebiosach.
πολλοὶ ἐροῦσίν μοι ἐν ἐκείνῃ τῇ ἡμέρᾳ, Κύριε κύριε, οὐ τῷ σῷ ὀνόματι ἐπροφητεύσαμεν, καὶ τῷ σῷ ὀνόματι δαιμόνια ἐξεβάλομεν, καὶ τῷ σῷ ὀνόματι δυνάμεις πολλὰς ἐποιήσαμεν;	Multi dicent mihi in illa die: Domine, Domine, nonne in nomine tuo prophetavimus, et in nomine tuo dæmonia ejecimus, et in nomine tuo virtutes multas fecimus?	Liczni powiedzą mi w ów dzień: Panie, Panie, nie twoim imieniem prorokowaliśmy, i twoim imieniem demony wyrzuciliśmy, i twoim imieniem dzieła mocy liczne uczyniliśmy? Jr 14.14 Jr 27.15
καὶ τότε ὁμολογήσω αὐτοῖς ὅτι Οὐδέποτε ἔγνων ὑμᾶς· ἀποχωρεῖτε ἀπ᾽ ἐμοῦ οἱ ἐργαζόμενοι τὴν ἀνομίαν.	Et tunc confitebor illis: Quia numquam novi vos: discedite a me, qui operamini iniquitatem.	I wtedy ogłoszę im, że: Nigdy (nie) poznałem was, odstępujcie ode mnie czyniący bezprawie. Ps 6.9
Mądry i głupi budowniczy
Πᾶς οὖν ὅστις ἀκούει μου τοὺς λόγους τούτους καὶ ποιεῖ αὐτούς, ὁμοιωθήσεται ἀνδρὶ φρονίμῳ, ὅστις ᾠκοδόμησεν αὐτοῦ τὴν οἰκίαν ἐπὶ τὴν πέτραν·	Omnis ergo qui audit verba mea hæc, et facit ea, assimilabitur viro sapienti, qui ædificavit domum suam supra petram,	Każdy więc, który słucha mych słów tych i czyni je, podobny będzie* mężowi rozsądnemu, który zbudował jego dom na skale. * Liczne rękopisy: "uczynię go podobnym, porównam". Prz 24.3
καὶ κατέβη ἡ βροχὴ καὶ ἦλθον οἱ ποταμοὶ καὶ ἔπνευσαν οἱ ἄνεμοι καὶ προσέπεσαν τῇ οἰκίᾳ ἐκείνῃ, καὶ οὐκ ἔπεσεν, τεθεμελίωτο γὰρ ἐπὶ τὴν πέτραν.	et descendit pluvia, et venerunt flumina, et flaverunt venti, et irruerunt in domum illam, et non cecidit: fundata enim erat super petram.	I spadł deszcz i przyszły rzeki i zadęły wiatry i napadły dom ów, i nie upadł, fundament miał bowiem na skale. Prz 10.25 Prz 12.3 i 7
καὶ πᾶς ὁ ἀκούων μου τοὺς λόγους τούτους καὶ μὴ ποιῶν αὐτοὺς ὁμοιωθήσεται ἀνδρὶ μωρῷ, ὅστις ᾠκοδόμησεν αὐτοῦ τὴν οἰκίαν ἐπὶ τὴν ἄμμον·	Et omnis qui audit verba mea hæc, et non facit ea, similis erit viro stulto, qui ædificavit domum suam super arenam:	I każdy słuchający mych słów tych i nie czyniący ich, podobny będzie mężowi głupiemu, który zbudował jego dom na piasku. Ez 33.32
καὶ κατέβη ἡ βροχὴ καὶ ἦλθον οἱ ποταμοὶ καὶ ἔπνευσαν οἱ ἄνεμοι καὶ προσέκοψαν τῇ οἰκίᾳ ἐκείνῃ, καὶ ἔπεσεν καὶ ἦν ἡ πτῶσις αὐτῆς μεγάλη	et descendit pluvia, et venerunt flumina, et flaverunt venti, et irruerunt in domum illam, et cecidit, et fuit ruina illius magna.	I spadł deszcz i przyszły rzeki i zadęły wiatry i uderzyły dom ów, i upadł i był upadek jego wielki. Ez 13.10-14
Καὶ ἐγένετο ὅτε ἐτέλεσεν ὁ Ἰησοῦς τοὺς λόγους τούτους, ἐξεπλήσσοντο οἱ ὄχλοι ἐπὶ τῇ διδαχῇ αὐτοῦ·	Et factum est: cum consummasset Jesus verba hæc, admirabantur turbæ super doctrina ejus.	I stało się, kiedy zakończył Jezus słowa te. zdumiewały się tłumy na naukę jego.
ἦν γὰρ διδάσκων αὐτοὺς ὡς ἐξουσίαν ἔχων καὶ οὐχ ὡς οἱ γραμματεῖς αὐτῶν.	Erat enim docens eos sicut potestatem habens, et non sicut scribæ eorum, et pharisæi.	Był bowiem nauczający ich jak władzę mający i nie jak uczeni w piśmie ich.

8

Trędowaty
Καταβάντος δὲ αὐτοῦ ἀπὸ τοῦ ὄρους ἠκολούθησαν αὐτῷ ὄχλοι πολλοί.	Cum autem descendisset de monte, secutæ sunt eum turbæ multæ:	(Gdy-zeszedł) zaś (on) z góry, (zaczęły towarzyszyć) mu tłumy liczne.
καὶ ἰδοὺ λεπρὸς προσελθὼν προσεκύνει αὐτῷ λέγων, Κύριε, ἐὰν θέλῃς δύνασαί με καθαρίσαι.	et ecce leprosus veniens, adorabat eum, dicens: Domine, si vis, potes me mundare.	I oto trędowaty podszedłszy kłaniał się mu mówiąc: Panie, jeśli zechciałbyś, możesz mnie oczyścić. Kpl 13.2 i 44-46 Lb 12.10 i 14-15 2Krn 26.21
καὶ ἐκτείνας τὴν χεῖρα ἥψατο αὐτοῦ λέγων, Θέλω, καθαρίσθητι· καὶ εὐθέως ἐκαθαρίσθη αὐτοῦ ἡ λέπρα.	Et extendens Jesus manum, tetigit eum, dicens: Volo. Mundare. Et confestim mundata est lepra ejus.	I wyciągnąwszy - rękę dotknął go mówiąc: Chcę, zostań oczyszczony. I zaraz oczyszczony został jego trąd.
καὶ λέγει αὐτῷ ὁ Ἰησοῦς, Ὅρα μηδενὶ εἴπῃς, ἀλλὰ ὕπαγε σεαυτὸν δεῖξον τῷ ἱερεῖ καὶ προσένεγκον τὸ δῶρον ὃ προσέταξεν Μωϋσῆς εἰς μαρτύριον αὐτοῖς.	Et ait illi Jesus: Vide, nemini dixeris: sed vade, ostende te sacerdoti, et offer munus, quod præcepit Moyses, in testimonium illis.	I mówi mu Jezus: Patrzaj, nikomu (nie) powiedziałbyś, ale odejdź siebie pokaż kapłanowi i ofiaruj dar, który nakazał Mojżesz, na świadectwo im. Kpl 13.49 Kpl 14.2-32
Wiara żołnierza
Εἰσελθόντος δὲ αὐτοῦ εἰς Καφαρναοὺμ προσῆλθεν αὐτῷ ἑκατόνταρχος παρακαλῶν αὐτὸν	Cum autem introisset Capharnaum, accessit ad eum centurio, rogans eum,	(Gdy wszedł) zaś on do Kafarnaum, podszedł do niego setnik prosząc go
καὶ λέγων, Κύριε, ὁ παῖς μου βέβληται ἐν τῇ οἰκίᾳ παραλυτικός, δεινῶς βασανιζόμενος.	et dicens: Domine, puer meus jacet in domo paralyticus, et male torquetur.	i mówiąc: Panie, sługa* mój jest złożony w domu sparaliżowany, okropnie nękany. * Dosłownie "chłopiec" (do posług).
καὶ λέγει αὐτῷ, Ἐγὼ ἐλθὼν θεραπεύσω αὐτόν.	Et ait illi Jesus: Ego veniam, et curabo eum.	I mówi mu: Ja przyszedłszy uzdrowię go.
Trędowaty, którego choroba nawet wobec Prawa uchodziła za nieczystość (Kpl 13.45), nie mógł stanąć przed Jezusem inaczej, jak tylko ukrywając się dyskretnie w tłumie. Prośba trędowatego o uleczenie - jakże delikatna: "Jeśli chcesz, możesz" - jest zarazem pięknym wyznaniem wiary w bezwzględną wszechmoc Jezusa. Gest Jezusa musiał być obserwowany przez zebranych z nie lada przerażeniem. Tylko Jezus miał odwagę dotknąć trędowatego, nie obawiając się jego choroby.
καὶ ἀποκριθεὶς ὁ ἑκατόνταρχος ἔφη, Κύριε, οὐκ εἰμὶ ἱκανὸς ἵνα μου ὑπὸ τὴν στέγην εἰσέλθῃς, ἀλλὰ μόνον εἰπὲ λόγῳ, καὶ ἰαθήσεται ὁ παῖς μου.	Et respondens centurio, ait: Domine, non sum dignus ut intres sub tectum meum: sed tantum dic verbo, et sanabitur puer meus.	I odpowiadając setnik rzekł: Panie, nie jestem wart* aby (mi) pod dach wszedłeś. Ale jedynie powiedz słowem, i uleczony-zostanie [ sługa** mój.] * Odpowiedni. ** Dosłownie "chłopiec" (do posług). Ps 33.9 Ps 107.20
καὶ γὰρ ἐγὼ ἄνθρωπός εἰμι ὑπὸ ἐξουσίαν, ἔχων ὑπ᾽ ἐμαυτὸν στρατιώτας, καὶ λέγω τούτῳ, Πορεύθητι, καὶ πορεύεται, καὶ ἄλλῳ, Ἔρχου, καὶ ἔρχεται, καὶ τῷ δούλῳ μου, Ποίησον τοῦτο, καὶ ποιεῖ.	Nam et ego homo sum sub potestate constitutus, habens sub me milites, et dico huic: Vade, et vadit: et alii: Veni, et venit: et servo meo: Fac hoc, et facit.	I bowiem ja człowiekiem jestem pod władzą, mającym pode mną samym żołnierzy i mówię temu: Ruszaj, i wyrusza, i innemu: Przychodź, i przychodzi, i niewolnikowi memu: Uczyń to, i czyni.
ἀκούσας δὲ ὁ Ἰησοῦς ἐθαύμασεν καὶ εἶπεν τοῖς ἀκολουθοῦσιν, Ἀμὴν λέγω ὑμῖν, παρ᾽ οὐδενὶ τοσαύτην πίστιν ἐν τῷ Ἰσραὴλ εὗρον.	Audiens autem Jesus miratus est, et sequentibus se dixit: Amen dico vobis, non inveni tantam fidem in Israël.	Usłyszawszy zaś - Jezus zadziwił się i powiedział towarzyszącym: Amen mówię wam, u nikogo tak wielką wiarę w Izraelu znalazłem.
λέγω δὲ ὑμῖν ὅτι πολλοὶ ἀπὸ ἀνατολῶν καὶ δυσμῶν ἥξουσιν καὶ ἀνακλιθήσονται μετὰ Ἀβραὰμ καὶ Ἰσαὰκ καὶ Ἰακὼβ ἐν τῇ βασιλείᾳ τῶν οὐρανῶν,	Dico autem vobis, quod multi ab oriente et occidente venient, et recumbent cum Abraham, et Isaac, et Jacob in regno cælorum:	Mówię zaś wam, że liczni od wschodu i zachodu przybędą i ułożą się (do stołu) z Abrahamem i Izaakiem i Jakubem w królestwie niebios. Ps 107.3 Iz 49.12 Iz 59.19 Ml 1.11
οἱ δὲ υἱοὶ τῆς βασιλείας ἐκβληθήσονται εἰς τὸ σκότος τὸ ἐξώτερον· ἐκεῖ ἔσται ὁ κλαυθμὸς καὶ ὁ βρυγμὸς τῶν ὀδόντων.	filii autem regni ejicientur in tenebras exteriores: ibi erit fletus et stridor dentium.	Zaś synowie królestwa wyrzuceni zostaną w ciemność zewnętrzną. Tam będzie płacz i zgrzyt zębów.
καὶ εἶπεν ὁ Ἰησοῦς τῷ ἑκατοντάρχῃ, Ὕπαγε, ὡς ἐπίστευσας γενηθήτω σοι. καὶ ἰάθη ὁ παῖς αὐτοῦ ἐν τῇ ὥρᾳ ἐκείνῃ.	Et dixit Jesus centurioni: Vade, et sicut credidisti, fiat tibi. Et sanatus est puer in illa hora.	I powiedział - Jezus setnikowi: Odejdź, jak uwierzyłeś, niech się stanie ci. I uleczony został sługa [jego] w godzinie tamtej.
Jezus uzdrawia
Καὶ ἐλθὼν ὁ Ἰησοῦς εἰς τὴν οἰκίαν Πέτρου εἶδεν τὴν πενθερὰν αὐτοῦ βεβλημένην καὶ πυρέσσουσαν·	Et cum venisset Jesus in domum Petri, vidit socrum ejus jacentem, et febricitantem:	I przyszedłszy Jezus do domu Piotra zobaczył teściową jego złożoną i gorączkującą.
καὶ ἥψατο τῆς χειρὸς αὐτῆς, καὶ ἀφῆκεν αὐτὴν ὁ πυρετός, καὶ ἠγέρθη καὶ διηκόνει αὐτῷ.	et tetigit manum ejus, et dimisit eam febris, et surrexit, et ministrabat eis.	I dotknął ręki jej i opuściła ją gorączka. I podniosła się i służyła im.
Ὀψίας δὲ γενομένης προσήνεγκαν αὐτῷ δαιμονιζομένους πολλούς· καὶ ἐξέβαλεν τὰ πνεύματα λόγῳ καὶ πάντας τοὺς κακῶς ἔχοντας ἐθεράπευσεν,	Vespere autem facto, obtulerunt ei multos dæmonia habentes: et ejiciebat spiritus verbo, et omnes male habentes curavit:	(Gdy) wieczór zaś (stał się), przyprowadzali mu opętanych licznych. I wyrzucił duchy słowem, i wszystkich - źle się mających uzdrowił.
ὅπως πληρωθῇ τὸ ῥηθὲν διὰ Ἠσαΐου τοῦ προφήτου λέγοντος, Αὐτὸς τὰς ἀσθενείας ἡμῶν ἔλαβεν καὶ τὰς νόσους ἐβάστασεν.	ut adimpleretur quod dictum est per Isaiam prophetam, dicentem: Ipse infirmitates nostras accepit: et ægrotationes nostras portavit.	Żeby wypełniło się, (co) powiedziane przez Izajasza proroka mówiącego: On bezsiły nasze wziął, choroby podźwignął. Iz 53.4
Cena naśladowania Jezusa
Ἰδὼν δὲ ὁ Ἰησοῦς ὄχλον περὶ αὐτὸν ἐκέλευσεν ἀπελθεῖν εἰς τὸ πέραν.	Videns autem Jesus turbas multas circum se, jussit ire trans fretum.	Zobaczywszy zaś Jezus tłum wokół niego, kazał odpłynąć* na przeciwko. * Dosłownie "odejść".
καὶ προσελθὼν εἷς γραμματεὺς εἶπεν αὐτῷ, Διδάσκαλε, ἀκολουθήσω σοι ὅπου ἐὰν ἀπέρχῃ.	Et accedens unus scriba, ait illi: Magister, sequar te, quocumque ieris.	I podszedłszy jeden uczony w piśmie powiedział mu: Nauczycielu, będę towarzyszył ci, gdzie szedłbyś.
καὶ λέγει αὐτῷ ὁ Ἰησοῦς, Αἱ ἀλώπεκες φωλεοὺς ἔχουσιν καὶ τὰ πετεινὰ τοῦ οὐρανοῦ κατασκηνώσεις, ὁ δὲ υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου οὐκ ἔχει ποῦ τὴν κεφαλὴν κλίνῃ.	Et dicit ei Jesus: Vulpes foveas habent, et volucres cæli nidos; Filius autem hominis non habet ubi caput reclinet.	I mówi mu Jezus: Lisy nory mają i ptaki nieba gniazda, zaś Syn Człowieka nie ma gdzie głowę skłoniłby. Dn 7.13
ἕτερος δὲ τῶν μαθητῶν εἶπεν αὐτῷ, Κύριε, ἐπίτρεψόν μοι πρῶτον ἀπελθεῖν καὶ θάψαι τὸν πατέρα μου.	Alius autem de discipulis ejus ait illi: Domine, permitte me primum ire, et sepelire patream meum.	Drugi zaś (z) uczniów [jego] powiedział mu: Panie, zezwól mi najpierw odejść i pogrzebać ojca mego. 1Krl 19.20
ὁ δὲ Ἰησοῦς λέγει αὐτῷ, Ἀκολούθει μοι καὶ ἄφες τοὺς νεκροὺς θάψαι τοὺς ἑαυτῶν νεκρούς.	Jesus autem ait illi: Sequere me, et dimitte mortuos sepelire mortuos suos.	Zaś Jezus mówi mu: Towarzysz mi i zostaw martwym pogrzebać swoich martwych.
Jezus ucisza burzę
Καὶ ἐμβάντι αὐτῷ εἰς τὸ πλοῖον ἠκολούθησαν αὐτῷ οἱ μαθηταὶ αὐτοῦ.	Et ascendente eo in naviculam, secuti sunt eum discipuli ejus:	I (kiedy wszedł) (on) do łodzi, towarzyszyli mu uczniowie jego.
καὶ ἰδοὺ σεισμὸς μέγας ἐγένετο ἐν τῇ θαλάσσῃ, ὥστε τὸ πλοῖον καλύπτεσθαι ὑπὸ τῶν κυμάτων, αὐτὸς δὲ ἐκάθευδεν.	et ecce motus magnus factus est in mari, ita ut navicula operiretur fluctibus, ipse vero dormiebat.	I oto trzęsienie wielkie stało się na morzu, tak że - łódź (przykrywana jest) przez - fale. On zaś spał. Ps 4.9
καὶ προσελθόντες ἤγειραν αὐτὸν λέγοντες, Κύριε, σῶσον, ἀπολλύμεθα.	Et accesserunt ad eum discipuli ejus, et suscitaverunt eum, dicentes: Domine, salva nos, perimus.	I podszedłszy obudzili* go mówiąc: Panie, uratuj, giniemy. * Podnieśli.
καὶ λέγει αὐτοῖς, Τί δειλοί ἐστε, ὀλιγόπιστοι; τότε ἐγερθεὶς ἐπετίμησεν τοῖς ἀνέμοις καὶ τῇ θαλάσσῃ, καὶ ἐγένετο γαλήνη μεγάλη.	Et dicit eis Jesus: Quid timidi estis, modicæ fidei? Tunc surgens imperavit ventis, et mari, et facta est tranquillitas magna.	I mówi im: Dlaczego trwożliwi jesteście, małej wiary? Wtedy podniósłszy się skarcił wiatry i morze, i stała się cisza wielka. Ps 65.8 Ps 89.10 Ps 104.7 Ps 107.29
οἱ δὲ ἄνθρωποι ἐθαύμασαν λέγοντες, Ποταπός ἐστιν οὗτος ὅτι καὶ οἱ ἄνεμοι καὶ ἡ θάλασσα αὐτῷ ὑπακούουσιν;	Porro homines mirati sunt, dicentes: Qualis est hic, quia venti et mare obediunt ei?	Zaś ludzie zdziwili się mówiąc: Jakiż jest ten, że i wiatry i morze go słuchają?
Uzdrowienie dwóch zniewolonych przez demony
Καὶ ἐλθόντος αὐτοῦ εἰς τὸ πέραν εἰς τὴν χώραν τῶν Γαδαρηνῶν ὑπήντησαν αὐτῷ δύο δαιμονιζόμενοι ἐκ τῶν μνημείων ἐξερχόμενοι, χαλεποὶ λίαν, ὥστε μὴ ἰσχύειν τινὰ παρελθεῖν διὰ τῆς ὁδοῦ ἐκείνης.	Et cum venisset trans fretum in regionem Gerasenorum, occurrerunt ei duo habentes dæmonia, de monumentis exeuntes, sævi nimis, ita ut nemo posset transire per viam illam.	I (gdy przyszedł) (on) na przeciwko do krainy Gadareńczyków, wyszli naprzeciw mu dwaj opętani z grobowców wyszli, uciążliwi bardzo, tak że nie (miał siły) kto(kolwiek) przejść przez drogę tamtą. Albo: Gergezytów - według różnych rękopisów.
καὶ ἰδοὺ ἔκραξαν λέγοντες, Τί ἡμῖν καὶ σοί, υἱὲ τοῦ θεοῦ; ἦλθες ὧδε πρὸ καιροῦ βασανίσαι ἡμᾶς;	Et ecce clamaverunt, dicentes: Quid nobis et tibi, Jesu fili Dei? Venisti huc ante tempus torquere nos?	I oto krzyczeli mówiąc: Co nam i tobie. Synu Boga? Przyszedłeś tu przed porą nękać nas?
ἦν δὲ μακρὰν ἀπ᾽ αὐτῶν ἀγέλη χοίρων πολλῶν βοσκομένη.	Erat autem non longe ab illis grex multorum porcorum pascens.	Było zaś daleko od nich stado świń licznych pasące się.
οἱ δὲ δαίμονες παρεκάλουν αὐτὸν λέγοντες, Εἰ ἐκβάλλεις ἡμᾶς, ἀπόστειλον ἡμᾶς εἰς τὴν ἀγέλην τῶν χοίρων.	Dæmones autem rogabant eum, dicentes: Si ejicis nos hinc, mitte nos in gregem porcorum.	Zaś demony prosiły go mówiąc: Jeśli wyrzucasz nas, wyślij nas w stado świń.
καὶ εἶπεν αὐτοῖς, Ὑπάγετε. οἱ δὲ ἐξελθόντες ἀπῆλθον εἰς τοὺς χοίρους· καὶ ἰδοὺ ὥρμησεν πᾶσα ἡ ἀγέλη κατὰ τοῦ κρημνοῦ εἰς τὴν θάλασσαν καὶ ἀπέθανον ἐν τοῖς ὕδασιν.	Et ait illis: Ite. At illi exeuntes abierunt in porcos, et ecce impetu abiit totus grex per præceps in mare: et mortui sunt in aquis.	I powiedział im: Odchodźcie. Zaś wyszedłszy odeszły w świnie. I oto ruszyło całe stado w dół urwiska w morze i pomarły w wodach.
οἱ δὲ βόσκοντες ἔφυγον, καὶ ἀπελθόντες εἰς τὴν πόλιν ἀπήγγειλαν πάντα καὶ τὰ τῶν δαιμονιζομένων.	Pastores autem fugerunt: et venientes in civitatem, nuntiaverunt omnia, et de eis qui dæmonia habuerant.	Zaś pasący uciekli i odszedłszy do miasta oznajmili wszystko, i (co do) opętanych.
καὶ ἰδοὺ πᾶσα ἡ πόλις ἐξῆλθεν εἰς ὑπάντησιν τῷ Ἰησοῦ καὶ ἰδόντες αὐτὸν παρεκάλεσαν ὅπως μεταβῇ ἀπὸ τῶν ὁρίων αὐτῶν.	Et ecce tota civitas exiit obviam Jesu: et viso eo, rogabant ut transiret a finibus eorum.	I oto całe miasto wyszło na spotkanie Jezusowi, i zobaczywszy go poprosili, żeby przeszedł od granic ich.

9

Jezus uzdrawia sparaliżowanego
Καὶ ἐμβὰς εἰς πλοῖον διεπέρασεν καὶ ἦλθεν εἰς τὴν ἰδίαν πόλιν.	Et ascendens in naviculam, transfretavit, et venit in civitatem suam.	I wszedłszy do łodzi przeprawił się i przyszedł do własnego miasta.
καὶ ἰδοὺ προσέφερον αὐτῷ παραλυτικὸν ἐπὶ κλίνης βεβλημένον. καὶ ἰδὼν ὁ Ἰησοῦς τὴν πίστιν αὐτῶν εἶπεν τῷ παραλυτικῷ, Θάρσει, τέκνον, ἀφίενταί σου αἱ ἁμαρτίαι.	Et ecce offerebant ei paralyticum jacentem in lecto. Et videns Jesus fidem illorum, dixit paralytico: Confide fili, remittuntur tibi peccata tua.	I oto przynieśli mu paralityka na łożu położonego. I zobaczywszy Jezus wiarę ich, powiedział paralitykowi: Ośmiel się, dziecko, odpuszczone są twoje grzechy.
καὶ ἰδού τινες τῶν γραμματέων εἶπαν ἐν ἑαυτοῖς, Οὗτος βλασφημεῖ.	Et ecce quidam de scribis dixerunt intra se: Hic blasphemat.	I oto jacyś (z) uczonych w piśmie powiedzieli w sobie: Ten bluźni.
καὶ εἰδὼς ὁ Ἰησοῦς τὰς ἐνθυμήσεις αὐτῶν εἶπεν, Ἱνατί ἐνθυμεῖσθε πονηρὰ ἐν ταῖς καρδίαις ὑμῶν;	Et cum vidisset Jesus cogitationes eorum, dixit: Ut quid cogitatis mala in cordibus vestris?	I zobaczywszy Jezus myśli ich, powiedział: Czemu wymyślacie złości w sercach waszych? Rdz 6.5 Ps 94.11
τί γάρ ἐστιν εὐκοπώτερον, εἰπεῖν, Ἀφίενταί σου αἱ ἁμαρτίαι, ἢ εἰπεῖν, Ἔγειρε καὶ περιπάτει;	Quid est facilius dicere: Dimittuntur tibi peccata tua: an dicere: Surge, et ambula?	Co bowiem jest wykonalniejsze, powiedzieć: Odpuszczone są twoje grzechy, czy powiedzieć: Podnieś się i chodź? Mniej trudu kosztujące, łatwiejsze.
ἵνα δὲ εἰδῆτε ὅτι ἐξουσίαν ἔχει ὁ υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου ἐπὶ τῆς γῆς ἀφιέναι ἁμαρτίας τότε λέγει τῷ παραλυτικῷ, Ἐγερθεὶς ἆρόν σου τὴν κλίνην καὶ ὕπαγε εἰς τὸν οἶκόν σου.	Ut autem sciatis, quia Filius hominis habet potestatem in terra dimittendi peccata, tunc ait paralytico: Surge, tolle lectum tuum, et vade in domum tuam.	Aby zaś wiedzieliście, że władzę ma Syn Człowieka na ziemi odpuszczać grzechy wtedy mówi paralitykowi: Podniósłszy się zabierz twe łoże i odejdź do domu twego.
καὶ ἐγερθεὶς ἀπῆλθεν εἰς τὸν οἶκον αὐτοῦ.	Et surrexit, et abiit in domum suam.	I wstawszy poszedł do domu jego.
ἰδόντες δὲ οἱ ὄχλοι ἐφοβήθησαν καὶ ἐδόξασαν τὸν θεὸν τὸν δόντα ἐξουσίαν τοιαύτην τοῖς ἀνθρώποις.	Videntes autem turbæ timuerunt, et glorificaverunt Deum, qui dedit potestatem talem hominibus.	Zobaczywszy zaś tłumy przestraszyły się i oddały chwałę Bogu, (który dał) władzę taką ludziom.
Powołanie Mateusza
Rzecz dzieje się w Galilei. Miastem Jezusa jest w tej krainie - jak już wiadomo - Kafarnaum, a punktem oparcia w tym mieście dom Szymona-Piotra. Mateusz okazuje się wyjątkowo lakoniczny, gdy mówi: "Przynieśli Mu paralityka". W paralelnym tekście Marka jest mowa o tym, że ludzie niosący paralityka nie mogli dojść do Jezusa z powodu wielkich tłumów, że wobec tego odkryli dach nad miejscem, gdzie Jezus się znajdował, zrobili otwór w dachu i spuścili nosze, na których leżał paralityk (Mk 2.3). Pierwsze słowa Jezusa urzeczonego wielkością wiary nie tylko paralityka, lecz także jego pielęgniarzy, włamujących się przez dach domu do wnętrza, wydały się choremu z pewnością dziwne. Był może nawet trochę zawiedziony. Spodziewał się przecież fizycznego uzdrowienia, a oto nadzieja ta mogła natychmiast prysnąć; być może rozumował w następujący sposób: jeśli On mówi o moich grzechach, jeśli je zna, to czy w ogóle będę godzien uzdrowienia? Nie wiadomo też, czy paralityk nie podzielał dość rozpowszechnionego wówczas przekonania, według którego każde cierpienie fizyczne lub psychiczne było karą za grzechy, jeśli nie za własne, to najbliższych przodków (J 9.2).
Καὶ παράγων ὁ Ἰησοῦς ἐκεῖθεν εἶδεν ἄνθρωπον καθήμενον ἐπὶ τὸ τελώνιον, Μαθθαῖον λεγόμενον, καὶ λέγει αὐτῷ, Ἀκολούθει μοι. καὶ ἀναστὰς ἠκολούθησεν αὐτῷ.	Et, cum transiret inde Jesus, vidit hominem sedentem in telonio, Matthæum nomine. Et ait illi: Sequere me. Et surgens, secutus est eum.	I przechodząc - Jezus stamtąd zobaczył człowieka siedzącego na cle, Mateuszem zwanego, i mówi mu: Towarzysz mi. I wstawszy zaczął-towarzyszyć mu. Miejsce poboru podatków.
Καὶ ἐγένετο αὐτοῦ ἀνακειμένου ἐν τῇ οἰκίᾳ, καὶ ἰδοὺ πολλοὶ τελῶναι καὶ ἁμαρτωλοὶ ἐλθόντες συνανέκειντο τῷ Ἰησοῦ καὶ τοῖς μαθηταῖς αὐτοῦ.	Et factum est, discumbente eo in domo, ecce multi publicani et peccatores venientes, discumbebant cum Jesu, et discipulis ejus.	I stało się (gdy on) (leżał przy stole) w domu, i oto liczni poborcy i grzesznicy przyszedłszy, leżeli-(przy-stole) z Jezusem i uczniami jego.
καὶ ἰδόντες οἱ Φαρισαῖοι ἔλεγον τοῖς μαθηταῖς αὐτοῦ, Διὰ τί μετὰ τῶν τελωνῶν καὶ ἁμαρτωλῶν ἐσθίει ὁ διδάσκαλος ὑμῶν;	Et videntes pharisæi, dicebant discipulis ejus: Quare cum publicanis et peccatoribus manducat magister vester?	I zobaczywszy faryzeusze mówili uczniom jego: Dla czego z poborcami i grzesznikami je nauczyciel wasz?
ὁ δὲ ἀκούσας εἶπεν, Οὐ χρείαν ἔχουσιν οἱ ἰσχύοντες ἰατροῦ ἀλλ᾽ οἱ κακῶς ἔχοντες.	At Jesus audiens, ait: Non est opus valentibus medicus, sed male habentibus.	On zaś usłyszawszy rzekł: Nie potrzebę mają silni lekarza, ale źle mający się.
πορευθέντες δὲ μάθετε τί ἐστιν, Ἔλεος θέλω καὶ οὐ θυσίαν· οὐ γὰρ ἦλθον καλέσαι δικαίους ἀλλὰ ἁμαρτωλούς.	Euntes autem discite quid est: Misericordiam volo, et non sacrificium. Non enim veni vocare justos, sed peccatores.	Ruszywszy zaś nauczcie się co jest: Miłosierdzia chcę i nie ofiary. Nie bowiem przyszedłem powołać* sprawiedliwych, ale grzeszników. * Zaprosić. 1Sm 15.22 Prz 21.3 Oz 6.6 Am 5.21-22 Mi 6.6-8
Pytanie o post
Τότε προσέρχονται αὐτῷ οἱ μαθηταὶ Ἰωάννου λέγοντες, Διὰ τί ἡμεῖς καὶ οἱ Φαρισαῖοι νηστεύομεν πολλά, οἱ δὲ μαθηταί σου οὐ νηστεύουσιν;	Tunc accesserunt ad eum discipuli Joannis, dicentes: Quare nos, et pharisæi, jejunamus frequenter: discipuli autem tui non jejunant?	Wtedy podchodzą do niego uczniowie Jana mówiąc: Dla czego my i faryzeusze pościmy [wiele], zaś uczniowie twoi nie poszczą?
καὶ εἶπεν αὐτοῖς ὁ Ἰησοῦς, Μὴ δύνανται οἱ υἱοὶ τοῦ νυμφῶνος πενθεῖν ἐφ᾽ ὅσον μετ᾽ αὐτῶν ἐστιν ὁ νυμφίος; ἐλεύσονται δὲ ἡμέραι ὅταν ἀπαρθῇ ἀπ᾽ αὐτῶν ὁ νυμφίος, καὶ τότε νηστεύσουσιν.	Et ait illis Jesus: Numquid possunt filii sponsi lugere, quamdiu cum illis est sponsus? Venient autem dies cum auferetur ab eis sponsus: et tunc jejunabunt.	I powiedział im Jezus: Przecież nie mogą synowie* komnaty weselnej być w żałobie, przez ile (czasu) z nimi jest pan młody? Przyjdą zaś dni, kiedy odebrany zostanie od nich pan młody, i wtedy będą pościć. * Tzn. goście weselni. Iz 62.5
οὐδεὶς δὲ ἐπιβάλλει ἐπίβλημα ῥάκους ἀγνάφου ἐπὶ ἱματίῳ παλαιῷ· αἴρει γὰρ τὸ πλήρωμα αὐτοῦ ἀπὸ τοῦ ἱματίου καὶ χεῖρον σχίσμα γίνεται.	Nemo autem immittit commissuram panni rudis in vestimentum vetus: tollit enim plenitudinem ejus a vestimento, et pejor scissura fit.	Nikt zaś (nie) nakłada nakładki szmaty nie zgremplowanej na płaszcz stary. Zrywa bowiem uzupełnienie jego z płaszcza i gorsze rozdarcie staje się.
οὐδὲ βάλλουσιν οἶνον νέον εἰς ἀσκοὺς παλαιούς· εἰ δὲ μή γε, ῥήγνυνται οἱ ἀσκοὶ καὶ ὁ οἶνος ἐκχεῖται καὶ οἱ ἀσκοὶ ἀπόλλυνται· ἀλλὰ βάλλουσιν οἶνον νέον εἰς ἀσκοὺς καινούς, καὶ ἀμφότεροι συντηροῦνται.	Neque mittunt vinum novum in utres veteres: alioquin rumpuntur utres, et vinum effunditur, et utres pereunt. Sed vinum novum in utres novos mittunt: et ambo conservantur.	Ani leją* wino młode w bukłaki stare. Jeśli zaś nie, rozrywają się bukłaki i wino wylewa się i bukłaki są stracone. Ale leją* wino młode w bukłaki nowe, i oba zachowują się. * Dosłownie "rzucają". Joz 9.4 Hi 32.19
Jezus wskrzesza i uzdrawia
Ταῦτα αὐτοῦ λαλοῦντος αὐτοῖς ἰδοὺ ἄρχων εἷς ἐλθὼν προσεκύνει αὐτῷ λέγων ὅτι Ἡ θυγάτηρ μου ἄρτι ἐτελεύτησεν· ἀλλὰ ἐλθὼν ἐπίθες τὴν χεῖρά σου ἐπ᾽ αὐτήν, καὶ ζήσεται.	Hæc illo loquente ad eos, ecce princeps unus accessit, et adorabat eum, dicens: Domine, filia mea modo defuncta est: sed veni, impone manum tuam super eam, et vivet.	To (gdy on) (mówił) im, oto przełożony* jeden przyszedłszy pokłonił się mu mówiąc, że: Córka ma teraz umarła. Ale przyszedłszy nałóż rękę twą na nią i będzie żyła. * Synagogi.
καὶ ἐγερθεὶς ὁ Ἰησοῦς ἠκολούθησεν αὐτῷ καὶ οἱ μαθηταὶ αὐτοῦ.	Et surgens Jesus, sequebatur eum, et discipuli ejus.	I podniósłszy się Jezus towarzyszył mu i uczniowie jego.
Καὶ ἰδοὺ γυνὴ αἱμορροοῦσα δώδεκα ἔτη προσελθοῦσα ὄπισθεν ἥψατο τοῦ κρασπέδου τοῦ ἱματίου αὐτοῦ·	Et ecce mulier, quæ sanguinis fluxum patiebatur duodecim annis, accessit retro, et tetigit fimbriam vestimenti ejus.	I oto kobieta krwawiąca dwanaście lat podszedłszy z tyłu dotknęła obramowania - płaszcza jego. Kpl 15.25 Lb 15.38-40 Pwt 22.12
ἔλεγεν γὰρ ἐν ἑαυτῇ, Ἐὰν μόνον ἅψωμαι τοῦ ἱματίου αὐτοῦ σωθήσομαι.	Dicebat enim intra se: Si tetigero tantum vestimentum ejus, salva ero.	Mówiła bowiem w sobie: Jeśli jedynie dotknęłabym płaszcza jego, będę uratowana.
ὁ δὲ Ἰησοῦς στραφεὶς καὶ ἰδὼν αὐτὴν εἶπεν, Θάρσει, θύγατερ· ἡ πίστις σου σέσωκέν σε. καὶ ἐσώθη ἡ γυνὴ ἀπὸ τῆς ὥρας ἐκείνης.	At Jesus conversus, et videns eam, dixit: Confide, filia, fides tua te salvam fecit. Et salva facta est mulier ex illa hora.	Zaś Jezus odwróciwszy się i zobaczywszy ją powiedział: Ośmiel się, córko, wiara twa uratowała cię. I uratowana* została kobieta od godziny owej. * Uleczona.
Καὶ ἐλθὼν ὁ Ἰησοῦς εἰς τὴν οἰκίαν τοῦ ἄρχοντος καὶ ἰδὼν τοὺς αὐλητὰς καὶ τὸν ὄχλον θορυβούμενον	Et cum venisset Jesus in domum principis, et vidisset tibicines et turbam tumultuantem, dicebat:	I przyszedłszy Jezus do domu przełożonego i zobaczywszy fletnistów i tłum czyniący zamęt. 2Krn 35.25 Jr 9.17-18
ἔλεγεν, Ἀναχωρεῖτε, οὐ γὰρ ἀπέθανεν τὸ κοράσιον ἀλλὰ καθεύδει. καὶ κατεγέλων αὐτοῦ.	Recedite: non est enim mortua puella, sed dormit. Et deridebant eum.	mówił: Wycofajcie się, nie bowiem umarła dziewczynka, ale śpi. I wyśmiewali go. Ps 76.6 Dn 12.2
ὅτε δὲ ἐξεβλήθη ὁ ὄχλος εἰσελθὼν ἐκράτησεν τῆς χειρὸς αὐτῆς, καὶ ἠγέρθη τὸ κοράσιον.	Et cum ejecta esset turba, intravit: et tenuit manum ejus, et surrexit puella.	Gdy zaś wyrzucony został tłum, wszedłszy chwycił rękę jej i podniosła się dziewczynka.
καὶ ἐξῆλθεν ἡ φήμη αὕτη εἰς ὅλην τὴν γῆν ἐκείνην.	Et exiit fama hæc in universam terram illam.	I wyszła wiadomość ta na całą ziemię ową.
Jezus uzdrawia niewidomych
Καὶ παράγοντι ἐκεῖθεν τῷ Ἰησοῦ ἠκολούθησαν αὐτῷ δύο τυφλοὶ κράζοντες καὶ λέγοντες, Ἐλέησον ἡμᾶς, υἱὸς Δαυίδ.	Et transeunte inde Jesu, secuti sunt eum duo cæci, clamantes, et dicentes: Miserere nostri, fili David.	I przechodzącemu stamtąd Jezusowi (zaczęli towarzyszyć) [mu] dwaj ślepi krzyczący i mówiący: Zlituj się (nad) nami, synu Dawida.
ἐλθόντι δὲ εἰς τὴν οἰκίαν προσῆλθον αὐτῷ οἱ τυφλοί, καὶ λέγει αὐτοῖς ὁ Ἰησοῦς, Πιστεύετε ὅτι δύναμαι τοῦτο ποιῆσαι; λέγουσιν αὐτῷ, Ναὶ κύριε.	Cum autem venisset domum, accesserunt ad eum cæci. Et dicit eis Jesus: Creditis quia hoc possum facere vobis? Dicunt ei: Utique, Domine.	(Gdy przyszedł) zaś do domu, podeszli do niego ślepi i mówi im Jezus: Wierzycie, że mogę to uczynić? Mówią mu: Tak, Panie.
τότε ἥψατο τῶν ὀφθαλμῶν αὐτῶν λέγων, Κατὰ τὴν πίστιν ὑμῶν γενηθήτω ὑμῖν.	Tunc tetigit oculos eorum, dicens: Secundum fidem vestram, fiat vobis.	Wtedy dotknął - oczu ich mówiąc: Według - wiary waszej niech się stanie wam.
καὶ ἠνεῴχθησαν αὐτῶν οἱ ὀφθαλμοί. καὶ ἐνεβριμήθη αὐτοῖς ὁ Ἰησοῦς λέγων, Ὁρᾶτε μηδεὶς γινωσκέτω.	Et aperti sunt oculi eorum: et comminatus est illis Jesus, dicens: Videte ne quis sciat.	I otworzone zostały ich oczy. I ostro upomniał* ich Jezus mówiąc: Patrzajcie, nikt niech wie. * Wzgląd na oryginał semicki pozwala też tłumaczyć „wzburzony" (wewnętrznie): "Parskał na nich". Ps 146.8 Iz 35.5
οἱ δὲ ἐξελθόντες διεφήμισαν αὐτὸν ἐν ὅλῃ τῇ γῇ ἐκείνῃ.	Illi autem exeuntes, diffamaverunt eum in tota terra illa.	Oni zaś wyszedłszy rozpowiedzieli to w całej ziemi owej.
Jezus uzdrawia niemowę
Αὐτῶν δὲ ἐξερχομένων ἰδοὺ προσήνεγκαν αὐτῷ ἄνθρωπον κωφὸν δαιμονιζόμενον.	Egressis autem illis, ecce obtulerunt ei hominem mutum, dæmonium habentem.	(Gdy oni) zaś (wychodzili), oto przyprowadzili mu człowieka głuchego opętanego.
καὶ ἐκβληθέντος τοῦ δαιμονίου ἐλάλησεν ὁ κωφός. καὶ ἐθαύμασαν οἱ ὄχλοι λέγοντες, Οὐδέποτε ἐφάνη οὕτως ἐν τῷ Ἰσραήλ.	Et ejecto dæmonio, locutus est mutus, et miratæ sunt turbæ, dicentes: Numquam apparuit sic in Israël.	I (gdy został wyrzucony) demon, przemówił głuchy. I zdziwiły się tłumy mówiąc: Nigdy (nie) pojawiło się takie w Izraelu. Iz 35.6
οἱ δὲ Φαρισαῖοι ἔλεγον, Ἐν τῷ ἄρχοντι τῶν δαιμονίων ἐκβάλλει τὰ δαιμόνια.	Pharisæi autem dicebant: In principe dæmoniorum ejicit dæmones.	Zaś faryzeusze mówili: Przez przywódcę demonów wyrzuca demony. Wiersza tego brak w części rękopisów.
Niewielu pracowników
Καὶ περιῆγεν ὁ Ἰησοῦς τὰς πόλεις πάσας καὶ τὰς κώμας διδάσκων ἐν ταῖς συναγωγαῖς αὐτῶν καὶ κηρύσσων τὸ εὐαγγέλιον τῆς βασιλείας καὶ θεραπεύων πᾶσαν νόσον καὶ πᾶσαν μαλακίαν.	Et circuibat Jesus omnes civitates, et castella, docens in synagogis eorum, et prædicans Evangelium regni, et curans omnem languorem, et omnem infirmitatem.	I obchodził Jezus miasta wszystkie i wsie, nauczając w synagogach ich i głosząc dobrą nowinę królestwa i uzdrawiając każdą chorobę i każdą niemoc.
Ἰδὼν δὲ τοὺς ὄχλους ἐσπλαγχνίσθη περὶ αὐτῶν, ὅτι ἦσαν ἐσκυλμένοι καὶ ἐρριμμένοι ὡσεὶ πρόβατα μὴ ἔχοντα ποιμένα.	Videns autem turbas, misertus est eis: quia erant vexati, et jacentes sicut oves non habentes pastorem.	Zobaczywszy zaś tłumy ulitował się nad nimi, bo byli strudzeni* i porzuceni*, jakby owce nie mające pasterza. "zszarpani (znękani?)". ** "obaleni (porzuceni?)". Lb 27.17 1Krl 22.17 Jr 50.6 Ez 34.5 Za 10.2
τότε λέγει τοῖς μαθηταῖς αὐτοῦ, Ὁ μὲν θερισμὸς πολύς, οἱ δὲ ἐργάται ὀλίγοι·	Tunc dicit discipulis suis: Messis quidem multa, operarii autem pauci.	Wtedy mówi uczniom jego: Wprawdzie żniwo wielkie, lecz pracownicy nieliczni.
δεήθητε οὖν τοῦ κυρίου τοῦ θερισμοῦ ὅπως ἐκβάλῃ ἐργάτας εἰς τὸν θερισμὸν αὐτοῦ.	Rogate ergo Dominum messis, ut mittat operarios in messem suam.	Poproście więc pana żniwa, żeby wysłał* pracowników na żniwo jego. * Dosłownie "wyrzucił".

10

Jezus posyła Dwunastu
Καὶ προσκαλεσάμενος τοὺς δώδεκα μαθητὰς αὐτοῦ ἔδωκεν αὐτοῖς ἐξουσίαν πνευμάτων ἀκαθάρτων ὥστε ἐκβάλλειν αὐτὰ καὶ θεραπεύειν πᾶσαν νόσον καὶ πᾶσαν μαλακίαν.	Et convocatis duodecim discipulis suis, dedit illis potestatem spirituum immundorum, ut ejicerent eos, et curarent omnem languorem, et omnem infirmitatem.	I przywoławszy dwunastu uczniów jego dał im władzę (nad)-duchami nieczystymi, żeby wyrzucać je i uzdrawiać każdą chorobę i każdą niemoc.
Τῶν δὲ δώδεκα ἀποστόλων τὰ ὀνόματά ἐστιν ταῦτα· πρῶτος Σίμων ὁ λεγόμενος Πέτρος καὶ Ἀνδρέας ὁ ἀδελφὸς αὐτοῦ, καὶ Ἰάκωβος ὁ τοῦ Ζεβεδαίου καὶ Ἰωάννης ὁ ἀδελφὸς αὐτοῦ,	Duodecim autem Apostolorum nomina sunt hæc. Primus, Simon, qui dicitur Petrus: et Andreas frater ejus,	Zaś dwunastu wysłanników imiona (są) te: pierwszy Szymon zwany Piotrem i Andrzej brat jego, i Jakub (ten) Zebedeusza i Jan brat jego;
Φίλιππος καὶ Βαρθολομαῖος, Θωμᾶς καὶ Μαθθαῖος ὁ τελώνης, Ἰάκωβος ὁ τοῦ Ἁλφαίου καὶ Θαδδαῖος,	Jacobus Zebedæi, et Joannes frater ejus, Philippus, et Bartholomæus, Thomas, et Matthæus publicanus, Jacobus Alphæi, et Thaddæus,	Filip i Bartłomiej, Tomasz i Mateusz poborca, Jakub (ten) Alfeusza i Tadeusz,
Σίμων ὁ Καναναῖος καὶ Ἰούδας ὁ Ἰσκαριώτης ὁ καὶ παραδοὺς αὐτόν.	Simon Chananæus, et Judas Iscariotes, qui et tradidit eum.	Szymon Kananejczyk i Juda Iskariota, (ten co) i (wydał) go.
Τούτους τοὺς δώδεκα ἀπέστειλεν ὁ Ἰησοῦς παραγγείλας αὐτοῖς λέγων, Εἰς ὁδὸν ἐθνῶν μὴ ἀπέλθητε καὶ εἰς πόλιν Σαμαριτῶν μὴ εἰσέλθητε·	Hos duodecim misit Jesus, præcipiens eis, dicens: In viam gentium ne abieritis, et in civitates Samaritanorum ne intraveritis:	Tych dwunastu wysłał Jezus nakazawszy im mówiąc: Na drogę narodów* nie odchodźcie i do miast Samarytan nie wchodźcie. * Tzn. prowadzącą do narodów pogańskich. 1Krl 16.24 2Krl 17.24 Ez 4.10
πορεύεσθε δὲ μᾶλλον πρὸς τὰ πρόβατα τὰ ἀπολωλότα οἴκου Ἰσραήλ.	sed potius ite ad oves quæ perierunt domus Israël.	Podążcie zaś raczej do owiec zgubionych domu Izraela. Ps 119.176 Iz 53.6 Jr 50.6
πορευόμενοι δὲ κηρύσσετε λέγοντες ὅτι Ἤγγικεν ἡ βασιλεία τῶν οὐρανῶν.	Euntes autem prædicate, dicentes: Quia appropinquavit regnum cælorum.	Podążając zaś głoście, mówiąc, że: Zbliżyło się królestwo niebios.
ἀσθενοῦντας θεραπεύετε, νεκροὺς ἐγείρετε, λεπροὺς καθαρίζετε, δαιμόνια ἐκβάλλετε· δωρεὰν ἐλάβετε, δωρεὰν δότε.	Infirmos curate, mortuos suscitate, leprosos mundate, dæmones ejicite: gratis accepistis, gratis date.	Chorujących uzdrawiajcie, martwych podnoście, trędowatych oczyszczajcie, demony wyrzucajcie. Darmo wzięliście, darmo dajcie.
Μὴ κτήσησθε χρυσὸν μηδὲ ἄργυρον μηδὲ χαλκὸν εἰς τὰς ζώνας ὑμῶν,	Nolite possidere aurum, neque argentum, neque pecuniam in zonis vestris:	Nie (zacznijcie nabywać) złota ani srebra ani miedzi do pasów waszych,
Inicjatywa powołania na apostołów spoczywa wyłącznie w rękach Jezusa. Nikt nie przychodzi sam. W każdej z trzech Ewangelii synoptycznych mowa jest o powoływaniu, o wzywaniu przez Chrystusa. Jezus przywołał do siebie dwunastu swych uczniów - mówi Mateusz (Mt 10.1); przywołał do siebie (Mk 3.13) i przywołał swich uczniów - stwierdza Łukasz (Lk 6.13). Zatem grono Dwunastu formuje się, według Synoptyków, od samego początku trochę inaczej niż gromadka pierwszych uczniów Jezusa w relacji św. Jana. Nie jest dziełem przypadku to, że powołał Jezus ni mniej, ni więcej tylko właśnie dwunastu swoich uczniów. Oni to jako specyficzna społeczność mieli stanowić zaczątek Nowego Izraela, tego ludu, który składał się z dwunastu pokoleń. Oni też zasiądą kiedyś razem z Synem Człowieczym na dwunastu tronach, aby sądzić dwanaście pokoleń Izraela (Mt 19.28; Lk 22.30). Będą więc w ten sposób reprezentować przyszłą, eschatologiczą społeczność świętych. Ich wybór był również powtórzeniem niejako i umocnieniem zarazem przymierza zawartego kiedyś na Synaju. Chrystus najwyraźniej chce, aby tak właśnie pojmowano sens liczby dwanaście. Dlatego też, kiedy wskutek odejścia Judasza dokona się wyłom w tej liczbie, Apostołowie zbierają się zaraz po zesłaniu Ducha Świętego, aby na miejsce Judasza wybrać Macieja. Wszystkim, którzy należeli do kolegium Dwunastu, udzielił Jezus władzy nad duchami nieczystymi. Wskutek posiadania tej władzy uczniowie mogli wypędzić złe duchy. Owego wyrzucania złych duchów nie należy pojmować zbyt dosłownie. To samo dotyczy wzmianki o władzy leczenia wszelkich chorób i wszelkich słabości. Jest to szczegół nie pozbawiony pewnego znaczenia. Należy bowiem pamiętać, że wszelkie schorzenia duszy i ciała - zwłaszcza różne odmiany epilepsji (Mk 9.20) - Biblia bardzo często przypisuje szatanowi jako sprawcy (Lk 13.11). Z wielu nowotestamentowych tekstów wynika, że szatan na skutek świadomego upadku człowieka zdobył sobie pewne władztwo nad światem (J 12.31; J 16.11; 2Kor 4.4; Ef 2.2; Hbr 2.14). Chrystus rozpoczyna swoje dzieło zbawienia świata od wyrzucenia z niego złego ducha; na samym wstępie publicznej działalności Jezusa ewangeliści umieszczają scenę kuszenia, czyli opis pierwszego boju, zakończonego pełnym zwycięstwem Syna Bożego. Nic dziwnego, że i wysłannicy Jezusa od samego początku swej apostolskiej pracy muszą się rozprawiać z diabłem. Ich działalność będzie polegać na ustawicznym wydzieraniu świata spod władztwa szatana, na swoistych egzorcyzmach, które są co do swej istoty wyrzucaniem szatana nie z jednego opętanego człowieka, lecz z całej ludzkości. Tak więc pierwsi uczniowie Jezusa mieli być żołnierzami i lekarzami zarazem. Odnosząc zwycięstwo nad złym duchem, tym samym sprawiali ulgę cierpiącym ludziom. Z późniejszych chronologicznie tekstów dowiadujemy się również, jaką to rolę miało odegrać grono Apostołów w stosunku do całej społeczności zwanej Kościołem. Oto np. co czytamy w Ef 2.19-20: A więc nie jesteście już obcymi i przybyszami, ale jesteście współobywatelami świętych i domownikami Boga - zbudowani na fundamencie apostołów i proroków, gdzie głowicą węgła jest sam Chrystus. Niebieska Jerozolima z Apokalipsy św. Jana - typ Kościoła Chrystusowego, jest okolona murem, który ma również dwanaście fundamentów, a na nich dwanaście imion dwunastu Apostołów Baranka (Ap 21.14). Tak więc grono Dwunastu ma stanowić - choć w inny sposób niż sam Piotr - fundament tej budowli, do której jest przyrównywany Kościół.
μὴ πήραν εἰς ὁδὸν μηδὲ δύο χιτῶνας μηδὲ ὑποδήματα μηδὲ ῥάβδον· ἄξιος γὰρ ὁ ἐργάτης τῆς τροφῆς αὐτοῦ.	non peram in via, neque duas tunicas, neque calceamenta, neque virgam: dignus enim est operarius cibo suo.	nie torbę w drogę, ani dwie tuniki, ani sandały, ani laskę. Godzien bowiem pracownik pokarmu jego.
εἰς ἣν δ᾽ ἂν πόλιν ἢ κώμην εἰσέλθητε, ἐξετάσατε τίς ἐν αὐτῇ ἄξιός ἐστιν· κἀκεῖ μείνατε ἕως ἂν ἐξέλθητε.	In quamcumque autem civitatem aut castellum intraveritis, interrogate, quis in ea dignus sit: et ibi manete donec exeatis.	W które zaś miasto lub wieś weszlibyście, wypytajcie, kto w nim godny jest. I tam pozostańcie, aż wyjdziecie.
εἰσερχόμενοι δὲ εἰς τὴν οἰκίαν ἀσπάσασθε αὐτήν·	Intrantes autem in domum, salutate eam, dicentes: Pax huic domui.	Wchodząc zaś do domu, pozdrówcie go.
καὶ ἐὰν μὲν ᾖ ἡ οἰκία ἀξία, ἐλθάτω ἡ εἰρήνη ὑμῶν ἐπ᾽ αὐτήν, ἐὰν δὲ μὴ ᾖ ἀξία, ἡ εἰρήνη ὑμῶν πρὸς ὑμᾶς ἐπιστραφήτω.	Et siquidem fuerit domus illa digna, veniet pax vestra super eam: si autem non fuerit digna, pax vestra revertetur ad vos.	I jeśli byłby dom godny, niech przyjdzie - pokój wasz na niego. Jeśli zaś nie byłby godny, pokój wasz do was niech zawróci. 1Sm 25.6
καὶ ὃς ἂν μὴ δέξηται ὑμᾶς μηδὲ ἀκούσῃ τοὺς λόγους ὑμῶν, ἐξερχόμενοι ἔξω τῆς οἰκίας ἢ τῆς πόλεως ἐκείνης ἐκτινάξατε τὸν κονιορτὸν τῶν ποδῶν ὑμῶν.	Et quicumque non receperit vos, neque audierit sermones vestros: exeunte foras de domo, vel civitate, excutite pulverem de pedibus vestris.	I który nie przyjąłby was ani wysłuchałby słów waszych, wychodząc poza dom lub miasto owo, strząśnijcie pył (ze) stóp waszych.
ἀμὴν λέγω ὑμῖν, ἀνεκτότερον ἔσται γῇ Σοδόμων καὶ Γομόρρων ἐν ἡμέρᾳ κρίσεως ἢ τῇ πόλει ἐκείνῃ.	Amen dico vobis: Tolerabilius erit terræ Sodomorum et Gomorrhæorum in die judicii, quam illi civitati.	Amen mówię wam, znośniej będzie ziemi Sodomy i Gomory w dniu sądu niż miastu owemu. Rdz 18.20 Rdz 19.24 i 28
Ἰδοὺ ἐγὼ ἀποστέλλω ὑμᾶς ὡς πρόβατα ἐν μέσῳ λύκων· γίνεσθε οὖν φρόνιμοι ὡς οἱ ὄφεις καὶ ἀκέραιοι ὡς αἱ περιστεραί.	Ecce ego mitto vos sicut oves in medio luporum. Estote ergo prudentes sicut serpentes, et simplices sicut columbæ.	Oto ja wysyłam was jak owce w środek wilków. Stawajcie się więc rozsądni jak węże i prości* jak gołębie. * Etymologicznie "nieskomplikowani", szerzej: "szczerzy, prostoduszni".
προσέχετε δὲ ἀπὸ τῶν ἀνθρώπων· παραδώσουσιν γὰρ ὑμᾶς εἰς συνέδρια καὶ ἐν ταῖς συναγωγαῖς αὐτῶν μαστιγώσουσιν ὑμᾶς·	Cavete autem ab hominibus. Tradent enim vos in conciliis, et in synagogis suis flagellabunt vos:	Wystrzegajcie się zaś ludzi: wydawać będą bowiem was do sanhedrynów i w synagogach ich będą batożyć was.
καὶ ἐπὶ ἡγεμόνας δὲ καὶ βασιλεῖς ἀχθήσεσθε ἕνεκεν ἐμοῦ εἰς μαρτύριον αὐτοῖς καὶ τοῖς ἔθνεσιν.	et ad præsides, et ad reges ducemini propter me in testimonium illis, et gentibus.	I przed gubernatorów i królów będziecie prowadzeni z powodu mnie, na świadectwo im i narodom.
ὅταν δὲ παραδῶσιν ὑμᾶς, μὴ μεριμνήσητε πῶς ἢ τί λαλήσητε· δοθήσεται γὰρ ὑμῖν ἐν ἐκείνῃ τῇ ὥρᾳ τί λαλήσητε·	Cum autem tradent vos, nolite cogitare quomodo, aut quid loquamini: dabitur enim vobis in illa hora, quid loquamini:	Kiedy zaś wydadzą was, nie martwcie się, jak lub co powiecie; dane będzie bowiem wam w owej godzinie, co powiecie.
οὐ γὰρ ὑμεῖς ἐστε οἱ λαλοῦντες ἀλλὰ τὸ πνεῦμα τοῦ πατρὸς ὑμῶν τὸ λαλοῦν ἐν ὑμῖν.	non enim vos estis qui loquimini, sed Spiritus Patris vestri, qui loquitur in vobis.	Nie bowiem wy jesteście mówiący, ale duch Ojca waszego mówiący w was. Wj 4.12 2Sm 23.2 Jr 1.7
παραδώσει δὲ ἀδελφὸς ἀδελφὸν εἰς θάνατον καὶ πατὴρ τέκνον, καὶ ἐπαναστήσονται τέκνα ἐπὶ γονεῖς καὶ θανατώσουσιν αὐτούς.	Tradet autem frater fratrem in mortem, et pater filium: et insurgent filii in parentes, et morte eos afficient:	Wyda zaś brat brata na śmierć i ojciec dziecko, i powstaną dzieci na rodziców i uśmiercą ich. Mi 7.6
καὶ ἔσεσθε μισούμενοι ὑπὸ πάντων διὰ τὸ ὄνομά μου· ὁ δὲ ὑπομείνας εἰς τέλος οὗτος σωθήσεται.	et eritis odio omnibus propter nomen meum: qui autem perseveraverit usque in finem, hic salvus erit.	I będziecie nienawidzeni przez wszystkich z powodu imienia mego. Zaś pozostały do końca, ten będzie uratowany. Iz 66.5
ὅταν δὲ διώκωσιν ὑμᾶς ἐν τῇ πόλει ταύτῃ, φεύγετε εἰς τὴν ἑτέραν· ἀμὴν γὰρ λέγω ὑμῖν, οὐ μὴ τελέσητε τὰς πόλεις τοῦ Ἰσραὴλ ἕως ἂν ἔλθῃ ὁ υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου.	Cum autem persequentur vos in civitate ista, fugite in aliam. Amen dico vobis, non consummabitis civitates Israël, donec veniat Filius hominis.	Kiedy zaś prześladowaliby was w mieście tym, uciekajcie do drugiego. Amen bowiem mówię wam, nie skończycie miast Izraela. aż przyjdzie Syn Człowieka.
Ostrzeżenia
Οὐκ ἔστιν μαθητὴς ὑπὲρ τὸν διδάσκαλον οὐδὲ δοῦλος ὑπὲρ τὸν κύριον αὐτοῦ.	Non est discipulus super magistrum, nec servus super dominum suum:	Nie jest uczeń nad nauczyciela ani niewolnik nad pana jego.
ἀρκετὸν τῷ μαθητῇ ἵνα γένηται ὡς ὁ διδάσκαλος αὐτοῦ καὶ ὁ δοῦλος ὡς ὁ κύριος αὐτοῦ. εἰ τὸν οἰκοδεσπότην Βεελζεβοὺλ ἐπεκάλεσαν, πόσῳ μᾶλλον τοὺς οἰκιακοὺς αὐτοῦ.	sufficit discipulo ut sit sicut magister ejus, et servo, sicut dominus ejus. Si patremfamilias Beelzebub vocaverunt, quanto magis domesticos ejus?	Wystarczające uczniowi, aby stał się jak nauczyciel jego, i niewolnik jak pan jego. Jeśli pana domu Belzebulem przezwali, ile bardziej domowników jego. 2Krl 1.2
Μὴ οὖν φοβηθῆτε αὐτούς· οὐδὲν γάρ ἐστιν κεκαλυμμένον ὃ οὐκ ἀποκαλυφθήσεται καὶ κρυπτὸν ὃ οὐ γνωσθήσεται.	Ne ergo timueritis eos. Nihil enim est opertum, quod non revelabitur: et occultum, quod non scietur.	Nie więc bójcie się ich. Nic bowiem jest zasłonięte, co nie będzie odsłonięte, (ani) ukryte, co nie będzie poznane.
ὃ λέγω ὑμῖν ἐν τῇ σκοτίᾳ εἴπατε ἐν τῷ φωτί, καὶ ὃ εἰς τὸ οὖς ἀκούετε κηρύξατε ἐπὶ τῶν δωμάτων.	Quod dico vobis in tenebris, dicite in lumine: et quod in aure auditis, prædicate super tecta.	Co mówię wam w ciemności, powiedzcie w świetle, i co do ucha słyszycie, głoście na tarasach. Płaski dach domu.
καὶ μὴ φοβεῖσθε ἀπὸ τῶν ἀποκτεννόντων τὸ σῶμα, τὴν δὲ ψυχὴν μὴ δυναμένων ἀποκτεῖναι· φοβεῖσθε δὲ μᾶλλον τὸν δυνάμενον καὶ ψυχὴν καὶ σῶμα ἀπολέσαι ἐν γεέννῃ.	Et nolite timere eos qui occidunt corpus, animam autem non possunt occidere: sed potius timete eum, qui potest et animam et corpus perdere in gehennam.	I nie bójcie się zabijających ciało, zaś duszy nie mogących zabić. Bójcie się zaś raczej mogącego i duszę i ciało zgubić w Gehennie. Ps 56.4-5 Iz 8.12-13
οὐχὶ δύο στρουθία ἀσσαρίου πωλεῖται; καὶ ἓν ἐξ αὐτῶν οὐ πεσεῖται ἐπὶ τὴν γῆν ἄνευ τοῦ πατρὸς ὑμῶν.	Nonne duo passeres asse veneunt? et unus ex illis non cadet super terram sine Patre vestro.	Czyż nie dwa wróble (za) asa są sprzedawane? I jeden z nich nie spadnie na ziemię bez Ojca waszego.
ὑμῶν δὲ καὶ αἱ τρίχες τῆς κεφαλῆς πᾶσαι ἠριθμημέναι εἰσίν.	Vestri autem capilli capitis omnes numerati sunt.	Was zaś i włosy głowy wszystkie policzone są. 1Sm 14.45 2Sm 14.11 1Krl 1.52
μὴ οὖν φοβεῖσθε· πολλῶν στρουθίων διαφέρετε ὑμεῖς.	Nolite ergo timere: multis passeribus meliores estis vos.	Nie więc bójcie się. (Od) wielu wróbli różnicie się wy.
Πᾶς οὖν ὅστις ὁμολογήσει ἐν ἐμοὶ ἔμπροσθεν τῶν ἀνθρώπων, ὁμολογήσω κἀγὼ ἐν αὐτῷ ἔμπροσθεν τοῦ πατρός μου τοῦ ἐν τοῖς οὐρανοῖς·	Omnis ergo qui confitebitur me coram hominibus, confitebor et ego eum coram Patre meo, qui in cælis est.	Każdy więc, który przyzna się do mnie wobec ludzi, przyznam-się i ja do niego wobec Ojca mego w niebiosach.
ὅστις δ᾽ ἂν ἀρνήσηταί με ἔμπροσθεν τῶν ἀνθρώπων, ἀρνήσομαι κἀγὼ αὐτὸν ἔμπροσθεν τοῦ πατρός μου τοῦ ἐν τοῖς οὐρανοῖς.	Qui autem negaverit me coram hominibus, negabo et ego eum coram Patre meo, qui in cælis est.	Który zaś wyparłby się mnie wobec ludzi, wyprę się i ja jego wobec Ojca mojego - w niebiosach.
Μὴ νομίσητε ὅτι ἦλθον βαλεῖν εἰρήνην ἐπὶ τὴν γῆν· οὐκ ἦλθον βαλεῖν εἰρήνην ἀλλὰ μάχαιραν.	Nolite arbitrari quia pacem venerim mittere in terram: non veni pacem mittere, sed gladium:	Nie uważajcie, że przyszedłem rzucić pokój na ziemię. Nie przyszedłem rzucić pokój, ale miecz.
ἦλθον γὰρ διχάσαι ἄνθρωπον κατὰ τοῦ πατρὸς αὐτοῦ καὶ θυγατέρα κατὰ τῆς μητρὸς αὐτῆς καὶ νύμφην κατὰ τῆς πενθερᾶς αὐτῆς,	veni enim separare hominem adversus patrem suum, et filiam adversus matrem suam, et nurum adversus socrum suam:	Przyszedłem bowiem rozdwoić* człowieka przeciw ojcu jego, i córkę przeciw matce jej, i synową przeciw teściowej jej; * I przeciwstawić. Mi 7.6
καὶ ἐχθροὶ τοῦ ἀνθρώπου οἱ οἰκιακοὶ αὐτοῦ.	et inimici hominis, domestici ejus.	i wrogami człowieka domownicy jego.
Ὁ φιλῶν πατέρα ἢ μητέρα ὑπὲρ ἐμὲ οὐκ ἔστιν μου ἄξιος, καὶ ὁ φιλῶν υἱὸν ἢ θυγατέρα ὑπὲρ ἐμὲ οὐκ ἔστιν μου ἄξιος·	Qui amat patrem aut matrem plus quam me, non est me dignus: et qui amat filium aut filiam super me, non est me dignus.	Kochający ojca lub matkę nade mnie nie jest mnie godny. I kochający syna lub córkę nade mnie nie jest mnie godny· Pwt 33.9
καὶ ὃς οὐ λαμβάνει τὸν σταυρὸν αὐτοῦ καὶ ἀκολουθεῖ ὀπίσω μου, οὐκ ἔστιν μου ἄξιος.	Et qui non accipit crucem suam, et sequitur me, non est me dignus.	I który nie bierze krzyża jego i (nie) towarzyszy za mną, nie jest mnie godny.
ὁ εὑρὼν τὴν ψυχὴν αὐτοῦ ἀπολέσει αὐτήν, καὶ ὁ ἀπολέσας τὴν ψυχὴν αὐτοῦ ἕνεκεν ἐμοῦ εὑρήσει αὐτήν.	Qui invenit animam suam, perdet illam: et qui perdiderit animan suam propter me, inveniet eam.	(Ten), (który znalazł) życie* jego, straci je, i (ten), (który stracił) życie* jego z powodu mnie, znajdzie je. * "Duszę" oznacza tu życie.
Ὁ δεχόμενος ὑμᾶς ἐμὲ δέχεται, καὶ ὁ ἐμὲ δεχόμενος δέχεται τὸν ἀποστείλαντά με.	Qui recipit vos, me recipit: et qui me recipit, recipit eum qui me misit.	Przyjmujący was mnie przyjmuje i mnie przyjmujący przyjmuje (tego który wysłał) mnie.
ὁ δεχόμενος προφήτην εἰς ὄνομα προφήτου μισθὸν προφήτου λήμψεται, καὶ ὁ δεχόμενος δίκαιον εἰς ὄνομα δικαίου μισθὸν δικαίου λήμψεται.	Qui recipit prophetam in nomine prophetæ, mercedem prophetæ accipiet: et qui recipit justum in nomine justi, mercedem justi accipiet.	Przyjmujący proroka (dla) imienia proroka zapłatę proroka weźmie i przyjmujący sprawiedliwego (dla) imienia sprawiedliwego zapłatę sprawiedliwego weźmie. 1Krl 17.10-24 2Krl 4.8-17
καὶ ὃς ἂν ποτίσῃ ἕνα τῶν μικρῶν τούτων ποτήριον ψυχροῦ μόνον εἰς ὄνομα μαθητοῦ, ἀμὴν λέγω ὑμῖν, οὐ μὴ ἀπολέσῃ τὸν μισθὸν αὐτοῦ.	Et quicumque potum dederit uni ex minimis istis calicem aquæ frigidæ tantum in nomine discipuli: amen dico vobis, non perdet mercedem suam.	I który by napoił jednego (z) małych tych kielichem zimnego* jedynie (dla) imienia ucznia, amen mówię wam, nie straci zapłaty jego. * Niektóre rękopisy "wody zimnej". Prz 14.31 Prz 19.17

11

Jezus i Jan Chrzciciel
Καὶ ἐγένετο ὅτε ἐτέλεσεν ὁ Ἰησοῦς διατάσσων τοῖς δώδεκα μαθηταῖς αὐτοῦ, μετέβη ἐκεῖθεν τοῦ διδάσκειν καὶ κηρύσσειν ἐν ταῖς πόλεσιν αὐτῶν.	Et factum est, cum consummasset Jesus, præcipiens duodecim discipulis suis, transiit inde ut doceret, et prædicaret in civitatibus eorum.	I stało się, kiedy skończył Jezus rozporządzając dwunastu uczniom jego, przeszedł stamtąd nauczać i głosić w miastach ich.
Ὁ δὲ Ἰωάννης ἀκούσας ἐν τῷ δεσμωτηρίῳ τὰ ἔργα τοῦ Χριστοῦ πέμψας διὰ τῶν μαθητῶν αὐτοῦ	Joannes autem cum audisset in vinculis opera Christi, mittens duos de discipulis suis,	Zaś Jan usłyszawszy w więzieniu czyny Pomazańca, posławszy przez uczniów jego* * To jest Jana.
εἶπεν αὐτῷ, Σὺ εἶ ὁ ἐρχόμενος ἢ ἕτερον προσδοκῶμεν;	ait illi: Tu es, qui venturus es, an alium exspectamus?	powiedział mu: Ty jesteś (tym) przychodzącym, czy drugiego mamy oczekiwać? Rdz 49.10 Pwt 18.15 Ps 118.26 Dn 9.26 Ml 3.1
καὶ ἀποκριθεὶς ὁ Ἰησοῦς εἶπεν αὐτοῖς, Πορευθέντες ἀπαγγείλατε Ἰωάννῃ ἃ ἀκούετε καὶ βλέπετε·	Et respondens Jesus ait illis: Euntes renuntiate Joanni quæ audistis, et vidistis.	I odpowiadając Jezus powiedział im: Wyruszywszy oznajmijcie Janowi, co słyszycie i widzicie.
τυφλοὶ ἀναβλέπουσιν καὶ χωλοὶ περιπατοῦσιν, λεπροὶ καθαρίζονται καὶ κωφοὶ ἀκούουσιν, καὶ νεκροὶ ἐγείρονται καὶ πτωχοὶ εὐαγγελίζονται·	Cæci vident, claudi ambulant, leprosi mundantur, surdi audiunt, mortui resurgunt, pauperes evangelizantur:	Ślepi znowu widzą i chromi chodzą, trędowaci są oczyszczani, i głusi słyszą, i martwi podnoszą się, i biednym (głoszona) jest dobra nowina. Iz 29.18 Iz 35.5-6 Iz 61.1
καὶ μακάριός ἐστιν ὃς ἐὰν μὴ σκανδαλισθῇ ἐν ἐμοί.	et beatus est, qui non fuerit scandalizatus in me.	I szczęśliwy jest, który nie zostałby przywiedziony do obrazy przeze mnie. Iz 8.14-15
Τούτων δὲ πορευομένων ἤρξατο ὁ Ἰησοῦς λέγειν τοῖς ὄχλοις περὶ Ἰωάννου, Τί ἐξήλθατε εἰς τὴν ἔρημον θεάσασθαι; κάλαμον ὑπὸ ἀνέμου σαλευόμενον;	Illis autem abeuntibus, cœpit Jesus dicere ad turbas de Joanne: Quid existis in desertum videre? arundinem vento agitatem?	(Gdy ci) zaś (wyruszali), zaczął Jezus mówić tłumom o Janie: Co wyszliście na pustkowiu oglądać? Trzcinę przez wiatr chwianą? Hi 21.18 Ps 35.5 Ps 83.14
ἀλλὰ τί ἐξήλθατε ἰδεῖν; ἄνθρωπον ἐν μαλακοῖς ἠμφιεσμένον; ἰδοὺ οἱ τὰ μαλακὰ φοροῦντες ἐν τοῖς οἴκοις τῶν βασιλέων εἰσίν.	Sed quid existis videre? hominem mollibus vestitum? Ecce qui mollibus vestiuntur, in domibus regum sunt.	Ale co wyszliście zobaczyć? Człowieka w miękkie (szaty) przyodzianego? Oto miękkie noszący w domach królów są.
ἀλλὰ τί ἐξήλθατε ἰδεῖν; προφήτην; ναὶ λέγω ὑμῖν, καὶ περισσότερον προφήτου.	Sed quid existis videre? prophetam? Etiam dico vobis, et plus quam prophetam.	Ale co wyszliście zobaczyć? Proroka? Tak, mówię wam, i więcej (niż) proroka.
οὗτός ἐστιν περὶ οὗ γέγραπται, Ἰδοὺ ἐγὼ ἀποστέλλω τὸν ἄγγελόν μου πρὸ προσώπου σου, ὃς κατασκευάσει τὴν ὁδόν σου ἔμπροσθέν σου.	Hic est enim de quo scriptum est: Ecce ego mitto angelum meum ante faciem tuam, qui præparabit viam tuam ante te.	Ten jest. o którym napisane jest: Oto ja wysyłam zwiastuna* mego przed obliczem twym, który uładzi drogę twą przed tobą. * Wysłannik, albo zwiastun, „anioł", byt niebieski. Ml 3.1
Udzieliwszy takich oto pouczeń swoim Apostołom oraz ludziom, którzy mieli być z kolei słuchaczami pouczeń apostolskich, Jezus przeniósł się na inne miejsce, by innym ludziom głosić również Dobrą Nowinę.
ἀμὴν λέγω ὑμῖν· οὐκ ἐγήγερται ἐν γεννητοῖς γυναικῶν μείζων Ἰωάννου τοῦ βαπτιστοῦ· ὁ δὲ μικρότερος ἐν τῇ βασιλείᾳ τῶν οὐρανῶν μείζων αὐτοῦ ἐστιν.	Amen dico vobis, non surrexit inter natos mulierum major Joanne Baptista: qui autem minor est in regno cælorum, major est illo.	Amen mówię wam, nie zbudził się wśród zrodzonych z kobiet większy (od) Jana Chrzciciela. Zaś mniejszy w królestwie niebios większy (od) niego jest.
ἀπὸ δὲ τῶν ἡμερῶν Ἰωάννου τοῦ βαπτιστοῦ ἕως ἄρτι ἡ βασιλεία τῶν οὐρανῶν βιάζεται καὶ βιασταὶ ἁρπάζουσιν αὐτήν.	A diebus autem Joannis Baptistæ usque nunc, regnum cælorum vim patitur, et violenti rapiunt illud.	Od zaś - dni Jana Chrzciciela aż do teraz królestwo niebios gwałtowi ulega i gwałtownicy porywają je.
πάντες γὰρ οἱ προφῆται καὶ ὁ νόμος ἕως Ἰωάννου ἐπροφήτευσαν·	Omnes enim prophetæ et lex usque ad Joannem prophetaverunt:	Wszyscy bowiem prorocy i Prawo aż do Jana prorokowali.
καὶ εἰ θέλετε δέξασθαι, αὐτός ἐστιν Ἠλίας ὁ μέλλων ἔρχεσθαι.	et si vultis recipere, ipse est Elias, qui venturus est.	I jeśli chcecie przyjąć, on jest Eliaszem mającym przyjść. Ml 4.5
ὁ ἔχων ὦτα ἀκουέτω.	Qui habet aures audiendi, audiat.	Mający uszy niech słucha.
Τίνι δὲ ὁμοιώσω τὴν γενεὰν ταύτην; ὁμοία ἐστὶν παιδίοις καθημένοις ἐν ταῖς ἀγοραῖς ἃ προσφωνοῦντα τοῖς ἑτέροις	Cui autem similem æstimabo generationem istam? Similis est pueris sedentibus in foro: qui clamantes coæqualibus	Komu zaś przyrównam pokolenie to? Podobne jest dzieciom siedzącym na - rynkach, co przemawiając do - drugich Ps 78.8
λέγουσιν, Ηὐλήσαμεν ὑμῖν καὶ οὐκ ὠρχήσασθε, ἐθρηνήσαμεν καὶ οὐκ ἐκόψασθε.	dicunt: Cecinimus vobis, et non saltastis: lamentavimus, et non planxistis.	mówią, Zagraliśmy na flecie* wam i nie zatańczyliście, zaczęliśmy zawodzić i nie uderzyliście się (w piersi). * Ściślej aulos, instrument podobny do fletu.
ἦλθεν γὰρ Ἰωάννης μήτε ἐσθίων μήτε πίνων, καὶ λέγουσιν, Δαιμόνιον ἔχει.	Venit enim Joannes neque manducans, neque bibens, et dicunt: Dæmonium habet.	Przyszedł bowiem Jan ani jedzący ani pijący i mówią: Demona ma.
ἦλθεν ὁ υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου ἐσθίων καὶ πίνων, καὶ λέγουσιν, Ἰδοὺ ἄνθρωπος φάγος καὶ οἰνοπότης, τελωνῶν φίλος καὶ ἁμαρτωλῶν. καὶ ἐδικαιώθη ἡ σοφία ἀπὸ τῶν ἔργων αὐτῆς.	Venit Filius hominis manducans, et bibens, et dicunt: Ecce homo vorax, et potator vini, publicanorum et peccatorum amicus. Et justificata est sapientia a filiis suis.	Przyszedł Syn Człowieka jedzący i pijący i mówią: Oto człowiek żarłoczny i pijący wino, poborców przyjaciel i grzeszników. I usprawiedliwiona została - mądrość z czynów jej.
Nieposłuszne miasta
Τότε ἤρξατο ὀνειδίζειν τὰς πόλεις ἐν αἷς ἐγένοντο αἱ πλεῖσται δυνάμεις αὐτοῦ, ὅτι οὐ μετενόησαν·	Tunc cœpit exprobrare civitatibus, in quibus factæ sunt plurimæ virtutes ejus, quia non egissent pœnitentiam:	Wtedy zaczął łajać miasta, w których stały się bardzo liczne dzieła mocy jego, że nie zmieniły myślenia:
Οὐαί σοι, Χοραζίν, οὐαί σοι, Βηθσαϊδά· ὅτι εἰ ἐν Τύρῳ καὶ Σιδῶνι ἐγένοντο αἱ δυνάμεις αἱ γενόμεναι ἐν ὑμῖν, πάλαι ἂν ἐν σάκκῳ καὶ σποδῷ μετενόησαν.	Væ tibi Corozain, væ tibi Bethsaida: quia, si in Tyro et Sidone factæ essent virtutes quæ factæ sunt in vobis, olim in cilicio et cinere pœnitentiam egissent.	Biada ci, Korozain, biada ci, Betsaido, bo gdyby w Tyrze i Sydonie stały się dzieła mocy, (które stały się) wśród was, dawno w worze i popiele zmieniłyby myślenie. Hi 42.6 Iz 23.1-18 Ez 27.32 Ez 28.2-23 Jl 3.9-13 Am 1.9-10 Jon 3.5-8 Za 9.2-4
πλὴν λέγω ὑμῖν, Τύρῳ καὶ Σιδῶνι ἀνεκτότερον ἔσται ἐν ἡμέρᾳ κρίσεως ἢ ὑμῖν.	Verumtamen dico vobis: Tyro et Sidoni remissius erit in die judicii, quam vobis.	Nadto mówię wam: Tyrowi i Sydonowi znośniej będzie w dniu sądu niż wam.
καὶ σύ, Καφαρναούμ, μὴ ἕως οὐρανοῦ ὑψωθήσῃ; ἕως ᾅδου καταβήσῃ· ὅτι εἰ ἐν Σοδόμοις ἐγενήθησαν αἱ δυνάμεις αἱ γενόμεναι ἐν σοί, ἔμεινεν ἂν μέχρι τῆς σήμερον.	Et tu Capharnaum, numquid usque in cælum exaltaberis? usque in infernum descendes, quia si in Sodomis factæ fuissent virtutes quæ factæ sunt in te, forte mansissent usque in hanc diem.	I ty, Kafarnaum: Czy aż do nieba będziesz-wywyższone? Aż do otchłani zejdziesz, Bo gdyby w Sodomie stały się dzieła mocy, (które stały się) (u) ciebie, pozostałaby aż do dzisiaj. Rdz 19.24-28 Iz 14.13-15 Ez 26.20
πλὴν λέγω ὑμῖν ὅτι γῇ Σοδόμων ἀνεκτότερον ἔσται ἐν ἡμέρᾳ κρίσεως ἢ σοί.	Verumtamen dico vobis, quia terræ Sodomorum remissius erit in die judicii, quam tibi.	Nadto mówię wam, że ziemi Sodomy znośniej będzie w dniu sądu niż tobie.
Odpoczynek dla zmęczonych
Ἐν ἐκείνῳ τῷ καιρῷ ἀποκριθεὶς ὁ Ἰησοῦς εἶπεν, Ἐξομολογοῦμαί σοι, πάτερ, κύριε τοῦ οὐρανοῦ καὶ τῆς γῆς, ὅτι ἔκρυψας ταῦτα ἀπὸ σοφῶν καὶ συνετῶν καὶ ἀπεκάλυψας αὐτὰ νηπίοις·	In illo tempore respondens Jesus dixit: Confiteor tibi, Pater, Domine cæli et terræ, quia abscondisti hæc a sapientibus, et prudentibus, et revelasti ea parvulis.	W owej porze odpowiadając Jezus rzekł: Wyznaję* cię, Ojcze, Panie nieba i ziemi, bo ukryłeś to przed mądrymi i rozumnymi i odsłoniłeś to małoletnim. * Wyznaję, uznaję głośno. Rdz 14.19
ναὶ ὁ πατήρ, ὅτι οὕτως εὐδοκία ἐγένετο ἔμπροσθέν σου.	Ita Pater: quoniam sic fuit placitum ante te.	Tak. Ojcze, bo tako upodobanie stało się przed tobą.
Πάντα μοι παρεδόθη ὑπὸ τοῦ πατρός μου, καὶ οὐδεὶς ἐπιγινώσκει τὸν υἱὸν εἰ μὴ ὁ πατήρ, οὐδὲ τὸν πατέρα τις ἐπιγινώσκει εἰ μὴ ὁ υἱὸς καὶ ᾧ ἐὰν βούληται ὁ υἱὸς ἀποκαλύψαι.	Omnia mihi tradita sunt a Patre meo. Et nemo novit Filium, nisi Pater: neque Patrem quis novit, nisi Filius, et cui voluerit Filius revelare.	Wszystko mi przekazane zostało przez Ojca mego, i nikt (nie) poznaje Syna, jeśli nie Ojciec, ani Ojca ktoś poznaje, jeśli nie Syn i komu postanawiałby - Syn odsłonić.
Δεῦτε πρός με πάντες οἱ κοπιῶντες καὶ πεφορτισμένοι, κἀγὼ ἀναπαύσω ὑμᾶς.	Venite ad me omnes qui laboratis, et onerati estis, et ego reficiam vos.	Chodźcież do mnie wszyscy - trudzący się i obciążeni, i ja dam odpocząć wam. Jr 31.25
ἄρατε τὸν ζυγόν μου ἐφ᾽ ὑμᾶς καὶ μάθετε ἀπ᾽ ἐμοῦ, ὅτι πραΰς εἰμι καὶ ταπεινὸς τῇ καρδίᾳ, καὶ εὑρήσετε ἀνάπαυσιν ταῖς ψυχαῖς ὑμῶν·	Tollite jugum meum super vos, et discite a me, quia mitis sum, et humilis corde: et invenietis requiem animabus vestris.	Bierzcie jarzmo me na was i uczcie się ode mnie, bo łagodny jestem i uniżony sercem, i znajdziecie wypoczynek - duszom waszym. Ps 116.7 Jr 6.16
ὁ γὰρ ζυγός μου χρηστὸς καὶ τὸ φορτίον μου ἐλαφρόν ἐστιν.	Jugum enim meum suave est, et onus meum leve.	Bowiem jarzmo me łagodne i ciężar mój lekki jest.

12

Pan szabatu
Ἐν ἐκείνῳ τῷ καιρῷ ἐπορεύθη ὁ Ἰησοῦς τοῖς σάββασιν διὰ τῶν σπορίμων· οἱ δὲ μαθηταὶ αὐτοῦ ἐπείνασαν καὶ ἤρξαντο τίλλειν στάχυας καὶ ἐσθίειν.	In illo tempore abiit Jesus per sata sabbato: discipuli autem ejus esurientes cœperunt vellere spicas, et manducare.	W ową porę podążał Jezus (w) szabat* przez zboża. Zaś uczniowie jego zgłodnieli i zaczęli zrywać kłosy i jeść. * Dosłownie "szabatami". Pwt 23.26
οἱ δὲ Φαρισαῖοι ἰδόντες εἶπαν αὐτῷ, Ἰδοὺ οἱ μαθηταί σου ποιοῦσιν ὃ οὐκ ἔξεστιν ποιεῖν ἐν σαββάτῳ.	Pharisæi autem videntes, dixerunt ei: Ecce discipuli tui faciunt quod non licet facere sabbatis.	Zaś faryzeusze zobaczywszy powiedzieli mu: Oto uczniowie twoi czynią, co nie jest-dozwolone czynić w szabat. Wj 20.10 Wj 23.12 Wj 34.21 Pwt 5.14 Iz 58.13
ὁ δὲ εἶπεν αὐτοῖς, Οὐκ ἀνέγνωτε τί ἐποίησεν Δαυὶδ ὅτε ἐπείνασεν καὶ οἱ μετ᾽ αὐτοῦ,	At ille dixit eis: Non legistis quid fecerit David, quando esuriit, et qui cum eo erant:	On zaś powiedział im: Nie przeczytaliście, co uczynił Dawid, kiedy zgłodniał i ci z nim? 1Sm 21.1-7
πῶς εἰσῆλθεν εἰς τὸν οἶκον τοῦ θεοῦ καὶ τοὺς ἄρτους τῆς προθέσεως ἔφαγον, ὃ οὐκ ἐξὸν ἦν αὐτῷ φαγεῖν οὐδὲ τοῖς μετ᾽ αὐτοῦ εἰ μὴ τοῖς ἱερεῦσιν μόνοις;	quomodo intravit in domum Dei, et panes propositionis comedit, quos non licebat ei edere, neque his qui cum eo erant, nisi solis sacerdotibus?	Jak wszedł do domu Boga i chleby przedkładania zjedli, których nie wolno było mu zjeść, ani tym z nim, jeśli nie kapłanom samym? Wj 25.30 Wj 29.32-33 Kpl 24.5-9
ἢ οὐκ ἀνέγνωτε ἐν τῷ νόμῳ ὅτι τοῖς σάββασιν οἱ ἱερεῖς ἐν τῷ ἱερῷ τὸ σάββατον βεβηλοῦσιν καὶ ἀναίτιοί εἰσιν;	aut non legistis in lege quia sabbatis sacerdotes in templo sabbatum violant, et sine crimine sunt?	Albo nie przeczytaliście w Prawie, że (w) szabat* - kapłani w świątyni - szabat naruszają** i niewinni są? * Dosłownie "szabatami". ** Profanują. Lb 28.9-10
λέγω δὲ ὑμῖν ὅτι τοῦ ἱεροῦ μεῖζόν ἐστιν ὧδε.	Dico autem vobis, quia templo major est hic.	Mówię zaś wam, że (od) świątyni większe jest tutaj. 1Krl 8.27 2Krn 6.18 Iz 66.1 Ag 2.9
εἰ δὲ ἐγνώκειτε τί ἐστιν, Ἔλεος θέλω καὶ οὐ θυσίαν, οὐκ ἂν κατεδικάσατε τοὺς ἀναιτίους.	Si autem sciretis, quid est: Misericordiam volo, et non sacrificium: numquam condemnassetis innocentes:	Gdyby zaś wiedzieliście, co jest: Miłosierdzia chcę i nie ofiary, nie potępilibyście niewinnych. Oz 6.6 Mi 6.6-8
κύριος γάρ ἐστιν τοῦ σαββάτου ὁ υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου.	dominus enim est Filius hominis etiam sabbati.	Panem bowiem jest szabatu Syn Człowieka.
Καὶ μεταβὰς ἐκεῖθεν ἦλθεν εἰς τὴν συναγωγὴν αὐτῶν·	Et cum inde transisset, venit in synagogam eorum.	I przeszedłszy stamtąd przyszedł do synagogi ich.
καὶ ἰδοὺ ἄνθρωπος χεῖρα ἔχων ξηράν. καὶ ἐπηρώτησαν αὐτὸν λέγοντες, Εἰ ἔξεστιν τοῖς σάββασιν θεραπεῦσαι; ἵνα κατηγορήσωσιν αὐτοῦ.	Et ecce homo manum habens aridam, et interrogabant eum, dicentes: Si licet sabbatis curare? ut accusarent eum.	I oto człowiek rękę mający suchą. I zapytali go mówiąc: Czy jest dozwolone (w) szabat* uzdrowić? - aby oskarżyli go. * Dosłownie "szabatami".
ὁ δὲ εἶπεν αὐτοῖς, Τίς ἔσται ἐξ ὑμῶν ἄνθρωπος ὃς ἕξει πρόβατον ἓν καὶ ἐὰν ἐμπέσῃ τοῦτο τοῖς σάββασιν εἰς βόθυνον, οὐχὶ κρατήσει αὐτὸ καὶ ἐγερεῖ;	Ipse autem dixit illis: Quis erit ex vobis homo, qui habeat ovem unam, et si ceciderit hæc sabbatis in foveam, nonne tenebit et levabit eam?	On zaś powiedział im: Kto jest z was człowiek, który będzie miał owcę jedną i jeśli wpadłaby ta (w) szabat* w dół, czyż nie chwyci jej i podniesie? * Dosłownie "szabatami". Pwt 22.4
Postawa Chrystusa wobec świętego prawa szabatu stanie się źródłem niejednego konfliktu pomiędzy Jezusem a faryzeuszami. I tak np. za łamanie prawa szabatu uznali faryzeusze to, że uczniowie Jezusa przechodząc kiedyś w szabat wśród zbóż zaczęli zrywać kłosy i jeść wyłuskane z nich ziarna. Prawo Mojżeszowe (Pwt 23.26) zezwalało na takie zaspokajanie głodu, nie uważając tego za kradzież, faryzeusze byli jednak zdania, że nie należało tego czynić w szabat: zarówno sama wędrówka po polach, jak i praca rąk wyłuskujących ziarno z kłosów były zajęciami pozostającymi w kolizji z prawem odpoczynku szabatowego.
πόσῳ οὖν διαφέρει ἄνθρωπος προβάτου. ὥστε ἔξεστιν τοῖς σάββασιν καλῶς ποιεῖν.	Quanto magis melior est homo ove? itaque licet sabbatis benefacere.	Ileż więc przewyższa człowiek owcę. Tak że dozwolone jest w szabat dobrze czynić.
τότε λέγει τῷ ἀνθρώπῳ, Ἔκτεινόν σου τὴν χεῖρα. καὶ ἐξέτεινεν καὶ ἀπεκατεστάθη ὑγιὴς ὡς ἡ ἄλλη.	Tunc ait homini: Extende manum tuam. Et extendit, et restituta est sanitati sicut altera.	Wtedy mówi (temu) człowiekowi: Wyciągnij twą rękę. I wyciągnął i przywrócona została zdrowa jak inna.
Wybrany sługa Boga
ἐξελθόντες δὲ οἱ Φαρισαῖοι συμβούλιον ἔλαβον κατ᾽ αὐτοῦ ὅπως αὐτὸν ἀπολέσωσιν.	Exeuntes autem pharisæi, consilium faciebant adversus eum, quomodo perderent eum.	Wyszedłszy zaś faryzeusze naradę (podjęli) o nim, jakby go zgubili.
Ὁ δὲ Ἰησοῦς γνοὺς ἀνεχώρησεν ἐκεῖθεν. καὶ ἠκολούθησαν αὐτῷ ὄχλοι πολλοί, καὶ ἐθεράπευσεν αὐτοὺς πάντας	Jesus autem sciens recessit inde: et secuti sunt eum multi, et curavit eos omnes:	Zaś Jezus poznawszy wycofał się stamtąd. I zaczęły towarzyszyć mu [tłumy] liczne, i uzdrowił ich wszystkich.
καὶ ἐπετίμησεν αὐτοῖς ἵνα μὴ φανερὸν αὐτὸν ποιήσωσιν,	et præcepit eis ne manifestum eum facerent.	I skarcił ich, aby nie widocznym go czynili.
ἵνα πληρωθῇ τὸ ῥηθὲν διὰ Ἠσαΐου τοῦ προφήτου λέγοντος,	Ut adimpleretur quod dictum est per Isaiam prophetam, dicentem:	Żeby wypełniło się, (co) powiedziane przez Izajasza proroka mówiącego:
Ἰδοὺ ὁ παῖς μου ὃν ᾑρέτισα, ὁ ἀγαπητός μου εἰς ὃν εὐδόκησεν ἡ ψυχή μου· θήσω τὸ πνεῦμά μου ἐπ᾽ αὐτόν, καὶ κρίσιν τοῖς ἔθνεσιν ἀπαγγελεῖ.	Ecce puer meus, quem elegi, dilectus meus, in quo bene complacuit animæ meæ. Ponam spiritum meum super eum, et judicium gentibus nuntiabit.	Oto sługa mój, którego wybrałem, umiłowany mój, w którym upodobała dusza ma. Położę ducha mego na nim, i sąd narodom oznajmi. Iz 41.9 Iz 42.1 Iz 61.1
οὐκ ἐρίσει οὐδὲ κραυγάσει, οὐδὲ ἀκούσει τις ἐν ταῖς πλατείαις τὴν φωνὴν αὐτοῦ.	Non contendet, neque clamabit, neque audiet aliquis in plateis vocem ejus:	Nie będzie spierał się ani nie będzie wykrzykiwał, ani usłyszy ktoś na placach głos jego. Iz 42.2
κάλαμον συντετριμμένον οὐ κατεάξει καὶ λίνον τυφόμενον οὐ σβέσει, ἕως ἂν ἐκβάλῃ εἰς νῖκος τὴν κρίσιν.	arundinem quassatam non confringet, et linum fumigans non extinguet, donec ejiciat ad victoriam judicium:	Trzciny skruszonej nie złamie, i knota* dymiącego nie zgasi, aż (wyprowadzi) (do) zwycięstwa sąd. * Dosłownie "sznurka". Iz 42.3
καὶ τῷ ὀνόματι αὐτοῦ ἔθνη ἐλπιοῦσιν.	et in nomine ejus gentes sperabunt.	I (w) imieniu jego narody będą mieć nadzieję. Iz 42.4
Jezus i Belzebub
Τότε προσηνέχθη αὐτῷ δαιμονιζόμενος τυφλὸς καὶ κωφός, καὶ ἐθεράπευσεν αὐτόν, ὥστε τὸν κωφὸν λαλεῖν καὶ βλέπειν.	Tunc oblatus est ei dæmonium habens, cæcus, et mutus, et curavit eum ita ut loqueretur, et videret.	Wtedy przyprowadzony został mu opętany ślepy i głuchy. I uzdrowił go, tak że głuchy (mówił) i (widział).
καὶ ἐξίσταντο πάντες οἱ ὄχλοι καὶ ἔλεγον, Μήτι οὗτός ἐστιν ὁ υἱὸς Δαυίδ;	Et stupebant omnes turbæ, et dicebant: Numquid hic est filius David?	I zdumiewały się wszystkie tłumy i mówiły: Czyż nie ten jest Synem Dawida?
οἱ δὲ Φαρισαῖοι ἀκούσαντες εἶπον, Οὗτος οὐκ ἐκβάλλει τὰ δαιμόνια εἰ μὴ ἐν τῷ Βεελζεβοὺλ ἄρχοντι τῶν δαιμονίων.	Pharisæi autem audientes, dixerunt: Hic non ejicit dæmones nisi in Beelzebub principe dæmoniorum.	Zaś faryzeusze usłyszawszy powiedzieli: Ten nie wyrzuca demonów, jeśli nie przez Belzebula przywódcę demonów.
εἰδὼς δὲ τὰς ἐνθυμήσεις αὐτῶν εἶπεν αὐτοῖς, Πᾶσα βασιλεία μερισθεῖσα καθ᾽ ἑαυτῆς ἐρημοῦται καὶ πᾶσα πόλις ἢ οἰκία μερισθεῖσα καθ᾽ ἑαυτῆς οὐ σταθήσεται.	Jesus autem sciens cogitationes eorum, dixit eis: Omne regnum divisum contra se desolabitur: et omnis civitas vel domus divisa contra se, non stabit.	Znając zaś myśli ich powiedział im: Każde królestwo podzielone przeciw sobie pustoszone jest i każde miasto lub dom podzielony przeciw sobie nie będzie stać.
καὶ εἰ ὁ Σατανᾶς τὸν Σατανᾶν ἐκβάλλει, ἐφ᾽ ἑαυτὸν ἐμερίσθη· πῶς οὖν σταθήσεται ἡ βασιλεία αὐτοῦ;	Et si Satanas Satanam ejicit, adversus se divisus est: quomodo ergo stabit regnum ejus?	I jeśli Szatan Szatana wyrzuca, w sobie został podzielony. Jak więc stać będzie królestwo jego?
καὶ εἰ ἐγὼ ἐν Βεελζεβοὺλ ἐκβάλλω τὰ δαιμόνια, οἱ υἱοὶ ὑμῶν ἐν τίνι ἐκβάλλουσιν; διὰ τοῦτο αὐτοὶ κριταὶ ἔσονται ὑμῶν.	Et si ego in Beelzebub ejicio dæmones, filii vestri in quo ejiciunt? ideo ipsi judices vestri erunt.	I jeśli ja przez Belzebula wyrzucam demony, synowie wasi przez kogo wyrzucają? Dla tego oni sędziami będą waszymi.
εἰ δὲ ἐν πνεύματι θεοῦ ἐγὼ ἐκβάλλω τὰ δαιμόνια, ἄρα ἔφθασεν ἐφ᾽ ὑμᾶς ἡ βασιλεία τοῦ θεοῦ.	Si autem ego in Spiritu Dei ejicio dæmones, igitur pervenit in vos regnum Dei.	Jeśli zaś przez Ducha Boga ja wyrzucam - demony, zatem nadeszło do was królestwo Boga.
ἢ πῶς δύναταί τις εἰσελθεῖν εἰς τὴν οἰκίαν τοῦ ἰσχυροῦ καὶ τὰ σκεύη αὐτοῦ ἁρπάσαι, ἐὰν μὴ πρῶτον δήσῃ τὸν ἰσχυρόν; καὶ τότε τὴν οἰκίαν αὐτοῦ διαρπάσει.	Aut quomodo potest quisquam intrare in domum fortis, et vasa ejus diripere, nisi prius alligaverit fortem? et tunc domum illius diripiet.	Albo jak może ktoś wejść w dom siłacza i rzeczy jego zagrabić, gdyby nie najpierw związał siłacza? I wtedy dom jego złupi. Iz 49.24-25
ὁ μὴ ὢν μετ᾽ ἐμοῦ κατ᾽ ἐμοῦ ἐστιν, καὶ ὁ μὴ συνάγων μετ᾽ ἐμοῦ σκορπίζει.	Qui non est mecum, contra me est; et qui non congregat mihi, spargit.	Nie będący ze mną przeciw mnie jest i nie zbierający ze mną rozrzuca.
Διὰ τοῦτο λέγω ὑμῖν, πᾶσα ἁμαρτία καὶ βλασφημία ἀφεθήσεται τοῖς ἀνθρώποις, ἡ δὲ τοῦ πνεύματος βλασφημία οὐκ ἀφεθήσεται.	Ideo dico vobis: Omne peccatum et blasphemia remittetur hominibus, Spiritus autem blasphemia non remittetur.	Dla tego mówię wam, wszelki grzech i bluźnierstwo zostanie odpuszczone ludziom, zaś (na) Ducha bluźnierstwo nie zostanie odpuszczone.
καὶ ὃς ἐὰν εἴπῃ λόγον κατὰ τοῦ υἱοῦ τοῦ ἀνθρώπου, ἀφεθήσεται αὐτῷ· ὃς δ᾽ ἂν εἴπῃ κατὰ τοῦ πνεύματος τοῦ ἁγίου, οὐκ ἀφεθήσεται αὐτῷ οὔτε ἐν τούτῳ τῷ αἰῶνι οὔτε ἐν τῷ μέλλοντι.	Et quicumque dixerit verbum contra Filium hominis, remittetur ei: qui autem dixerit contra Spiritum Sanctum, non remittetur ei, neque in hoc sæculo, neque in futuro.	I który gdyby rzekł słowo przeciw Synowi Człowieka, zostanie odpuszczone mu. Który zaś rzekłby przeciw Duchowi Świętemu, nie zostanie odpuszczone mu, ani w tym wieku ani w mającym przyjść.
Ἢ ποιήσατε τὸ δένδρον καλὸν καὶ τὸν καρπὸν αὐτοῦ καλόν, ἢ ποιήσατε τὸ δένδρον σαπρὸν καὶ τὸν καρπὸν αὐτοῦ σαπρόν· ἐκ γὰρ τοῦ καρποῦ τὸ δένδρον γινώσκεται.	Aut facite arborem bonam, et fructum ejus bonum: aut facite arborem malam, et fructum ejus malum: siquidem ex fructu arbor agnoscitur.	Albo (weźcie)* drzewo dobre i owoc jego dobry; albo (weźcie)* drzewo zepsute** i owoc jego zepsuty. Z bowiem owocu drzewo poznawane jest. * Dosłownie "uczyńcie". ** Spróchniałe.
γεννήματα ἐχιδνῶν, πῶς δύνασθε ἀγαθὰ λαλεῖν πονηροὶ ὄντες; ἐκ γὰρ τοῦ περισσεύματος τῆς καρδίας τὸ στόμα λαλεῖ.	Progenies viperarum, quomodo potestis bona loqui, cum sitis mali? ex abundantia enim cordis os loquitur.	Płody żmij, jak możecie dobre mówić źli będąc? Z bowiem obfitości serca usta mówią.
ὁ ἀγαθὸς ἄνθρωπος ἐκ τοῦ ἀγαθοῦ θησαυροῦ ἐκβάλλει ἀγαθά, καὶ ὁ πονηρὸς ἄνθρωπος ἐκ τοῦ πονηροῦ θησαυροῦ ἐκβάλλει πονηρά.	Bonus homo de bono thesauro profert bona: et malus homo de malo thesauro profert mala.	Dobry człowiek z dobrego skarbca wyciąga* dobre, a zły człowiek ze złego skarbca wyciąga* złe. * Dosłownie"wyrzuca".
λέγω δὲ ὑμῖν ὅτι πᾶν ῥῆμα ἀργὸν ὃ λαλήσουσιν οἱ ἄνθρωποι ἀποδώσουσιν περὶ αὐτοῦ λόγον ἐν ἡμέρᾳ κρίσεως·	Dico autem vobis quoniam omne verbum otiosum, quod locuti fuerint homines, reddent rationem de eo in die judicii.	Mówię zaś wam, że każda rzecz bezużyteczna, którą powiedzą ludzie, oddadzą za nią (rachunek) w dzień sądu.
ἐκ γὰρ τῶν λόγων σου δικαιωθήσῃ, καὶ ἐκ τῶν λόγων σου καταδικασθήσῃ.	Ex verbis enim tuis justificaberis et ex verbis tuis condemnaberis.	Z bowiem słów twych usprawiedliwiony będziesz i ze słów twych potępiony będziesz. Hi 15.6 Prz 10.14 Prz 18.21
Znak Jonasza
Τότε ἀπεκρίθησαν αὐτῷ τινες τῶν γραμματέων καὶ Φαρισαίων λέγοντες, Διδάσκαλε, θέλομεν ἀπὸ σοῦ σημεῖον ἰδεῖν.	Tunc responderunt ei quidam de scribis et pharisæis, dicentes: Magister, volumus a te signum videre.	Wtedy odpowiedzieli mu pewni (z) uczonych w piśmie i faryzeuszów mówiąc: Nauczycielu, chcemy od ciebie znak zobaczyć.
ὁ δὲ ἀποκριθεὶς εἶπεν αὐτοῖς, Γενεὰ πονηρὰ καὶ μοιχαλὶς σημεῖον ἐπιζητεῖ, καὶ σημεῖον οὐ δοθήσεται αὐτῇ εἰ μὴ τὸ σημεῖον Ἰωνᾶ τοῦ προφήτου.	Qui respondens ait illis: Generatio mala et adultera signum quærit: et signum non dabitur ei, nisi signum Jonæ prophetæ.	On zaś odpowiadając rzekł im: Pokolenie złe i cudzołożne znaku poszukuje, i znak nie będzie dany mu, jeśli nie znak Jonasza proroka.
ὥσπερ γὰρ ἦν Ἰωνᾶς ἐν τῇ κοιλίᾳ τοῦ κήτους τρεῖς ἡμέρας καὶ τρεῖς νύκτας, οὕτως ἔσται ὁ υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου ἐν τῇ καρδίᾳ τῆς γῆς τρεῖς ἡμέρας καὶ τρεῖς νύκτας.	Sicut enim fuit Jonas in ventre ceti tribus diebus, et tribus noctibus, sic erit Filius hominis in corde terræ tribus diebus et tribus noctibus.	Jak bowiem był Jonasz w brzuchu wieloryba trzy dni i trzy noce, tak będzie Syn Człowieka w sercu ziemi trzy dni i trzy noce. Jon 2.1
ἄνδρες Νινευῖται ἀναστήσονται ἐν τῇ κρίσει μετὰ τῆς γενεᾶς ταύτης καὶ κατακρινοῦσιν αὐτήν, ὅτι μετενόησαν εἰς τὸ κήρυγμα Ἰωνᾶ, καὶ ἰδοὺ πλεῖον Ἰωνᾶ ὧδε.	Viri Ninivitæ surgent in judicio cum generatione ista, et condemnabunt eam: quia pœnitentiam egerunt in prædicatione Jonæ. Et ecce plus quam Jonas hic.	Mężowie Niniwici wstaną na sądzie z pokoleniem tym i zasądzą je, bo zmienili myślenie na głoszenie Jonasza, i oto więcej (od) Jonasza tutaj. Jon 1.2 Jon 3.5-8
βασίλισσα νότου ἐγερθήσεται ἐν τῇ κρίσει μετὰ τῆς γενεᾶς ταύτης καὶ κατακρινεῖ αὐτήν, ὅτι ἦλθεν ἐκ τῶν περάτων τῆς γῆς ἀκοῦσαι τὴν σοφίαν Σολομῶνος, καὶ ἰδοὺ πλεῖον Σολομῶνος ὧδε.	Regina austri surget in judicio cum generatione ista, et condemnabit eam: quia venit a finibus terræ audire sapientiam Salomonis, et ecce plus quam Salomon hic.	Królowa południa podniesie się na sądzie z pokoleniem tym i zasądzi je, bo przyszła z kresów ziemi usłyszeć mądrość Salomona, i oto więcej (od) Salomona tutaj. 1Krl 10.1 2Krn 9.1
Ὅταν δὲ τὸ ἀκάθαρτον πνεῦμα ἐξέλθῃ ἀπὸ τοῦ ἀνθρώπου, διέρχεται δι᾽ ἀνύδρων τόπων ζητοῦν ἀνάπαυσιν καὶ οὐχ εὑρίσκει.	Cum autem immundus spiritus exierit ab homine, ambulat per loca arida, quærens requiem, et non invenit.	Kiedy zaś nieczysty duch wyjdzie z człowieka, przechodzi przez bezwodne miejsca, szukając wypoczynku, i nie znajduje.
τότε λέγει, Εἰς τὸν οἶκόν μου ἐπιστρέψω ὅθεν ἐξῆλθον· καὶ ἐλθὸν εὑρίσκει σχολάζοντα σεσαρωμένον καὶ κεκοσμημένον.	Tunc dicit: Revertar in domum meam, unde exivi. Et veniens invenit eam vacantem, scopis mundatam, et ornatam.	Wtedy mówi: Do domu mego zawrócę, skąd wyszedłem. I przyszedłszy znajduje niezajęty, zamieciony i przystrojony.
τότε πορεύεται καὶ παραλαμβάνει μεθ᾽ ἑαυτοῦ ἑπτὰ ἕτερα πνεύματα πονηρότερα ἑαυτοῦ καὶ εἰσελθόντα κατοικεῖ ἐκεῖ· καὶ γίνεται τὰ ἔσχατα τοῦ ἀνθρώπου ἐκείνου χείρονα τῶν πρώτων. οὕτως ἔσται καὶ τῇ γενεᾷ ταύτῃ τῇ πονηρᾷ.	Tunc vadit, et assumit septem alios spiritus secum nequiores se, et intrantes habitant ibi: et fiunt novissima hominis illius pejora prioribus. Sic erit et generationi huic pessimæ.	Wtedy wyrusza i bierze ze sobą siedem innych duchów gorszych (od) niego i wszedłszy mieszkają tam. I stają się (czyny) ostatnie człowieka owego gorsze (od) pierwszych. Tak będzie i pokoleniu temu złemu.
Matka i bracia Jezusa
Ἔτι αὐτοῦ λαλοῦντος τοῖς ὄχλοις ἰδοὺ ἡ μήτηρ καὶ οἱ ἀδελφοὶ αὐτοῦ εἱστήκεισαν ἔξω ζητοῦντες αὐτῷ λαλῆσαι.	Adhuc eo loquente ad turbas, ecce mater ejus et fratres stabant foras, quærentes loqui ei.	Jeszcze (gdy on) (mówił) tłumom, oto matka i bracia jego stanęli zewnątrz, szukając (by) jemu powiedzieć.
εἶπεν δέ τις αὐτῷ, Ἰδοὺ ἡ μήτηρ σου καὶ οἱ ἀδελφοί σου ἔξω ἑστήκασιν ζητοῦντές σοι λαλῆσαι.	Dixit autem ei quidam: Ecce mater tua, et fratres tui foris stant quærentes te.	[Powiedział zaś ktoś mu: Oto matka twa i bracia twoi zewnątrz stoją, szukając (by) tobie powiedzieć.]
ὁ δὲ ἀποκριθεὶς εἶπεν τῷ λέγοντι αὐτῷ, Τίς ἐστιν ἡ μήτηρ μου καὶ τίνες εἰσὶν οἱ ἀδελφοί μου;	At ipse respondens dicenti sibi, ait: Quæ est mater mea, et qui sunt fratres mei?	On zaś odpowiadając rzekł mówiącemu mu: Kto jest matka ma i (którzy) są bracia moi?
καὶ ἐκτείνας τὴν χεῖρα αὐτοῦ ἐπὶ τοὺς μαθητὰς αὐτοῦ εἶπεν, Ἰδοὺ ἡ μήτηρ μου καὶ οἱ ἀδελφοί μου.	Et extendens manum in discipulos suos, dixit: Ecce mater mea, et fratres mei.	I wyciągnąwszy rękę jego na uczniów jego powiedział: Oto matka ma i bracia moi.
ὅστις γὰρ ἂν ποιήσῃ τὸ θέλημα τοῦ πατρός μου τοῦ ἐν οὐρανοῖς αὐτός μου ἀδελφὸς καὶ ἀδελφὴ καὶ μήτηρ ἐστίν.	Quicumque enim fecerit voluntatem Patris mei, qui in cælis est, ipse meus frater, et soror, et mater est.	Kto bowiem będzie czynił wolę Ojca mego w niebiosach, ten moim bratem i siostrą i matką jest.

13

Przypowieść o siewcy
Ἐν τῇ ἡμέρᾳ ἐκείνῃ ἐξελθὼν ὁ Ἰησοῦς τῆς οἰκίας ἐκάθητο παρὰ τὴν θάλασσαν·	In illo die exiens Jesus de domo, sedebat secus mare.	W dniu tamtym wyszedłszy Jezus (z) domu usiadł obok morza.
καὶ συνήχθησαν πρὸς αὐτὸν ὄχλοι πολλοί, ὥστε αὐτὸν εἰς πλοῖον ἐμβάντα καθῆσθαι, καὶ πᾶς ὁ ὄχλος ἐπὶ τὸν αἰγιαλὸν εἱστήκει.	Et congregatæ sunt ad eum turbæ multæ, ita ut naviculam ascendens sederet: et omnis turba stabat in littore,	I zebrały się do niego tłumy liczne, tak że on w łódź wszedłszy (usiadł), i cały tłum na brzegu stanął.
καὶ ἐλάλησεν αὐτοῖς πολλὰ ἐν παραβολαῖς λέγων, Ἰδοὺ ἐξῆλθεν ὁ σπείρων τοῦ σπείρειν.	et locutus est eis multa in parabolis, dicens: Ecce exiit qui seminat, seminare.	I powiedział im wiele w przykładach mówiąc: Oto wyszedł siewca siać. Ez 17.2
καὶ ἐν τῷ σπείρειν αὐτὸν ἃ μὲν ἔπεσεν παρὰ τὴν ὁδόν, καὶ ἐλθόντα τὰ πετεινὰ κατέφαγεν αὐτά.	Et dum seminat, quædam ceciderunt secus viam, et venerunt volucres cæli, et comederunt ea.	I w sianiu* jego, które padły obok drogi, i przyszedłszy ptaki pożarły je. * Gdy (on) siał.
ἄλλα δὲ ἔπεσεν ἐπὶ τὰ πετρώδη ὅπου οὐκ εἶχεν γῆν πολλήν, καὶ εὐθέως ἐξανέτειλεν διὰ τὸ μὴ ἔχειν βάθος γῆς·	Alia autem ceciderunt in petrosa, ubi non habebant terram multam: et continuo exorta sunt, quia non habebant altitudinem terræ:	Inne zaś padły na skaliste, gdzie nie miały ziemi wiele i zaraz wzeszły, z powodu (że) nie (miały) głębi ziemi.
ἡλίου δὲ ἀνατείλαντος ἐκαυματίσθη καὶ διὰ τὸ μὴ ἔχειν ῥίζαν ἐξηράνθη.	sole autem orto æstuaverunt; et quia non habebant radicem, aruerunt.	(Gdy słońce) zaś (wzeszło), zostały spalone i z powodu nie (posiadania) korzenia zostały wysuszone.
ἄλλα δὲ ἔπεσεν ἐπὶ τὰς ἀκάνθας, καὶ ἀνέβησαν αἱ ἄκανθαι καὶ ἔπνιξαν αὐτά.	Alia autem ceciderunt in spinas: et creverunt spinæ, et suffocaverunt ea.	Inne zaś padły na ciernie, i wyszły ciernie i zdusiły je. Jr 4.3
ἄλλα δὲ ἔπεσεν ἐπὶ τὴν γῆν τὴν καλὴν καὶ ἐδίδου καρπόν, ὃ μὲν ἑκατόν, ὃ δὲ ἑξήκοντα, ὃ δὲ τριάκοντα.	Alia autem ceciderunt in terram bonam: et dabant fructum, aliud centesimum, aliud sexagesimum, aliud trigesimum.	Inne zaś padły na ziemię dobrą i dawały owoc, to sto, to zaś sześćdziesiąt, to zaś trzydzieści. Rdz 26.12
ὁ ἔχων ὦτα ἀκουέτω.	Qui habet aures audiendi, audiat.	Mający uszy niech słucha.
Καὶ προσελθόντες οἱ μαθηταὶ εἶπαν αὐτῷ, Διὰ τί ἐν παραβολαῖς λαλεῖς αὐτοῖς;	Et accedentes discipuli dixerunt ei: Quare in parabolis loqueris eis?	I podszedłszy uczniowie rzekli mu: Dla czego w przykładach mówisz im?
ὁ δὲ ἀποκριθεὶς εἶπεν αὐτοῖς, Ὅτι ὑμῖν δέδοται γνῶναι τὰ μυστήρια τῆς βασιλείας τῶν οὐρανῶν, ἐκείνοις δὲ οὐ δέδοται.	Qui respondens, ait illis: Quia vobis datum est nosse mysteria regni cælorum: illis autem non est datum.	On zaś odpowiadając rzekł im, że: Wam dane jest poznać tajemnice królestwa niebios, tamtym zaś nie jest dane.
ὅστις γὰρ ἔχει, δοθήσεται αὐτῷ καὶ περισσευθήσεται· ὅστις δὲ οὐκ ἔχει, καὶ ὃ ἔχει ἀρθήσεται ἀπ᾽ αὐτοῦ.	Qui enim habet, dabitur ei, et abundabit: qui autem non habet, et quod habet auferetur ab eo.	Kto bowiem ma. dane będzie mu i będzie uczyniony obfitującym. kto zaś nie ma. i co ma. zabrane będzie od niego.
Cały rozdział trzynasty Ewangelii Mt stanowią pouczenia o królestwie niebieskim. Pouczenia owe, jak większość nauk Jezusa, zostały podane w formie przypowieści, z których pierwsza nosi tradycyjne miano przypowieści o siewcy, druga przypowieści o chwaście, a trzecia - właściwie złożona z dwu obrazów - to przypowieść o skarbie i perle. Każda z tych przypowieści posiada własne, podane przez samego Chrystusa wyjaśnienie. Tematem każdej jest królestwo Boże. Idea królestwa Bożego stanowi temat główny całej katechezy Jezusa. Jk większość przypowieści, tak również przypowieść o siewcy rozpoczyna się od nakreślenia pewnych ram ogólnych. Jezus wychodzi z domu, zasiada nad jeziorem Genezaret mając przed sobą tłumy, które przyszły, aby Go słuchać. Wzmianka o wyjściu Jezusa z domu wskazuje na to, że chodzi o pouczenia, których mają słuchać rzesze ludzi. Słuchaczy było tylu, iż Jezus - by nie zginąć w tłumie - wszedł do łodzi i odpłynąwszy cokolwiek, począł nauczać. Jeden z Ojców Kościoła zauważa przy tej okazji: "Przebywając sam na morzu, Jezus począł łowić jak ryby tych, którzy pozostali na lądzie" (Teofilakt).
διὰ τοῦτο ἐν παραβολαῖς αὐτοῖς λαλῶ, ὅτι βλέποντες οὐ βλέπουσιν καὶ ἀκούοντες οὐκ ἀκούουσιν οὐδὲ συνίουσιν,	Ideo in parabolis loquor eis: quia videntes non vident, et audientes non audiunt, neque intelligunt.	Dla tego w przykładach im mówię, bo patrząc nie widzą i słuchając nie słyszą ani nie rozumieją. Pwt 29.3 Iz 29.10 Jr 5.21 Ez 12.2
καὶ ἀναπληροῦται αὐτοῖς ἡ προφητεία Ἠσαΐου ἡ λέγουσα, Ἀκοῇ ἀκούσετε καὶ οὐ μὴ συνῆτε, καὶ βλέποντες βλέψετε καὶ οὐ μὴ ἴδητε.	Et adimpletur in eis prophetia Isaiæ, dicentis: Auditu audietis, et non intelligetis: et videntes videbitis, et non videbitis.	I wypełnia się dzięki nim - proroctwo Izajasza mówiące: Słuchem słuchać będziecie, i nie zrozumiecie, i patrząc patrzeć będziecie, i nie zobaczycie. Iz 6.9 Ez 12.2
ἐπαχύνθη γὰρ ἡ καρδία τοῦ λαοῦ τούτου, καὶ τοῖς ὠσὶν βαρέως ἤκουσαν καὶ τοὺς ὀφθαλμοὺς αὐτῶν ἐκάμμυσαν, μήποτε ἴδωσιν τοῖς ὀφθαλμοῖς καὶ τοῖς ὠσὶν ἀκούσωσιν καὶ τῇ καρδίᾳ συνῶσιν καὶ ἐπιστρέψωσιν καὶ ἰάσομαι αὐτούς.	Incrassatum est enim cor populi hujus, et auribus graviter audierunt, et oculos suos clauserunt: nequando videant oculis, et auribus audiant, et corde intelligant, et convertantur, et sanem eos.	Zgrubiało bowiem serce ludu tego, i uszami ciężko usłyszeli, i oczy ich przymrużyli; coby nie zobaczyli oczyma, i uszami usłyszeli, i sercem zrozumieli i zawrócili, i (uleczyłbym) ich. Zamknęli. Iz 6.10
ὑμῶν δὲ μακάριοι οἱ ὀφθαλμοὶ ὅτι βλέπουσιν καὶ τὰ ὦτα ὑμῶν ὅτι ἀκούουσιν.	Vestri autem beati oculi quia vident, et aures vestræ quia audiunt.	Wasze zaś szczęśliwe oczy, bo widzą, i uszy wasze, bo słyszą.
ἀμὴν γὰρ λέγω ὑμῖν ὅτι πολλοὶ προφῆται καὶ δίκαιοι ἐπεθύμησαν ἰδεῖν ἃ βλέπετε καὶ οὐκ εἶδαν, καὶ ἀκοῦσαι ἃ ἀκούετε καὶ οὐκ ἤκουσαν.	Amen quippe dico vobis, quia multi prophetæ et justi cupierunt videre quæ videtis, et non viderunt: et audire quæ auditis, et non audierunt.	Amen bowiem mówię wam, że liczni prorocy i sprawiedliwi pożądali zobaczyć, co widzicie, i nie zobaczyli, i usłyszeć, co słyszycie, i nie usłyszeli.
Ὑμεῖς οὖν ἀκούσατε τὴν παραβολὴν τοῦ σπείραντος.	Vos ergo audite parabolam seminantis.	Wy więc posłuchajcie przykładu (o) siejącym.
παντὸς ἀκούοντος τὸν λόγον τῆς βασιλείας καὶ μὴ συνιέντος ἔρχεται ὁ πονηρὸς καὶ ἁρπάζει τὸ ἐσπαρμένον ἐν τῇ καρδίᾳ αὐτοῦ, οὗτός ἐστιν ὁ παρὰ τὴν ὁδὸν σπαρείς.	Omnis qui audit verbum regni, et non intelligit, venit malus, et rapit quod seminatum est in corde ejus: hic est qui secus viam seminatus est.	(Gdy ktokolwiek) (słucha) słowa (o)-królestwie i nie (rozumie), przychodzi Zły i porywa (co) zasiane w sercu jego. Ten jest obok drogi posiany.
ὁ δὲ ἐπὶ τὰ πετρώδη σπαρείς, οὗτός ἐστιν ὁ τὸν λόγον ἀκούων καὶ εὐθὺς μετὰ χαρᾶς λαμβάνων αὐτόν,	Qui autem super petrosa seminatus est, hic est qui verbum audit, et continuo cum gaudio accipit illud:	Zaś na skaliste posiany, ten jest słowa słuchający i zaraz z radością biorący je.
οὐκ ἔχει δὲ ῥίζαν ἐν ἑαυτῷ ἀλλὰ πρόσκαιρός ἐστιν, γενομένης δὲ θλίψεως ἢ διωγμοῦ διὰ τὸν λόγον εὐθὺς σκανδαλίζεται.	non habet autem in se radicem, sed est temporalis: facta autem tribulatione et persecutione propter verbum, continuo scandalizatur.	Nie ma zaś korzenia w sobie, ale niestały* jest, (jeśli stałby się) zaś ucisk lub prześladowanie z powodu słowa, zaraz potyka się. * Jakby "tymczasowy".
ὁ δὲ εἰς τὰς ἀκάνθας σπαρείς, οὗτός ἐστιν ὁ τὸν λόγον ἀκούων, καὶ ἡ μέριμνα τοῦ αἰῶνος καὶ ἡ ἀπάτη τοῦ πλούτου συμπνίγει τὸν λόγον καὶ ἄκαρπος γίνεται.	Qui autem seminatus est in spinis, hic est qui verbum audit, et sollicitudo sæculi istius, et fallacia divitiarum suffocat verbum, et sine fructu efficitur.	Zaś w ciernie posiany, ten jest słowa słuchający, a troska wieku i zwodzenie bogactwa zadusza słowo i bezowocne staje się.
ὁ δὲ ἐπὶ τὴν καλὴν γῆν σπαρείς, οὗτός ἐστιν ὁ τὸν λόγον ἀκούων καὶ συνιείς, ὃς δὴ καρποφορεῖ καὶ ποιεῖ ὃ μὲν ἑκατόν, ὃ δὲ ἑξήκοντα, ὃ δὲ τριάκοντα.	Qui vero in terram bonam seminatus est, hic est qui audit verbum, et intelligit, et fructum affert, et facit aliud quidem centesimum, aliud autem sexagesimum, aliud vero trigesimum.	Zaś na dobrą ziemię posiany, ten jest słowa słuchający i rozumiejący. który właśnie owoc przynosi i czyni, ten sto, ten zaś sześćdziesiąt, ten zaś trzydzieści.
Przypowieść o chwastach
Ἄλλην παραβολὴν παρέθηκεν αὐτοῖς λέγων, Ὡμοιώθη ἡ βασιλεία τῶν οὐρανῶν ἀνθρώπῳ σπείραντι καλὸν σπέρμα ἐν τῷ ἀγρῷ αὐτοῦ.	Aliam parabolam proposuit illis, dicens: Simile factum est regnum cælorum homini, qui seminavit bonum semen in agro suo:	Inny przykład podał im mówiąc: Podobne stało się królestwo - niebios człowiekowi siejącemu dobre nasienie na - polu jego.
ἐν δὲ τῷ καθεύδειν τοὺς ἀνθρώπους ἦλθεν αὐτοῦ ὁ ἐχθρὸς καὶ ἐπέσπειρεν ζιζάνια ἀνὰ μέσον τοῦ σίτου καὶ ἀπῆλθεν.	cum autem dormirent homines, venit inimicus ejus, et superseminavit zizania in medio tritici, et abiit.	Przy zaś spaniu ludzi, przyszedł jego wróg i dosiał chwasty* po środku zboża i odszedł. * Słowo to oznacza pewien gatunek trawy podobnej z wyglądu do zboża.
ὅτε δὲ ἐβλάστησεν ὁ χόρτος καὶ καρπὸν ἐποίησεν, τότε ἐφάνη καὶ τὰ ζιζάνια.	Cum autem crevisset herba, et fructum fecisset, tunc apparuerunt et zizania.	Kiedy zaś zakiełkowało źdźbło i owoc uczyniło, wtedy pojawiły się i chwasty. Słowo to oznacza pewien gatunek trawy podobnej z wyglądu do zboża.
προσελθόντες δὲ οἱ δοῦλοι τοῦ οἰκοδεσπότου εἶπον αὐτῷ, Κύριε, οὐχὶ καλὸν σπέρμα ἔσπειρας ἐν τῷ σῷ ἀγρῷ; πόθεν οὖν ἔχει ζιζάνια;	Accedentes autem servi patrisfamilias, dixerunt ei: Domine, nonne bonum semen seminasti in agro tuo? unde ergo habet zizania?	Podszedłszy zaś niewolnicy pana domu powiedzieli mu: Panie, czyż nie dobre nasienie posiałeś na twoim polu? Skąd więc ma chwasty*?
ὁ δὲ ἔφη αὐτοῖς, Ἐχθρὸς ἄνθρωπος τοῦτο ἐποίησεν. οἱ δὲ δοῦλοι λέγουσιν αὐτῷ, Θέλεις οὖν ἀπελθόντες συλλέξωμεν αὐτά;	Et ait illis: Inimicus homo hoc fecit. Servi autem dixerunt ei: Vis, imus, et colligimus ea?	On zaś rzekł im: Wrogi człowiek to uczynił. Zaś niewolnicy mówią mu: Chcesz więc odszedłszy zebralibyśmy je? * Słowo to oznacza pewien gatunek trawy podobnej z wyglądu do zboża.
ὁ δέ φησιν, Οὔ, μήποτε συλλέγοντες τὰ ζιζάνια ἐκριζώσητε ἅμα αὐτοῖς τὸν σῖτον.	Et ait: Non: ne forte colligentes zizania, eradicetis simul cum eis et triticum.	On zaś rzecze: Nie, coby nie zbierając chwasty* (nie) wykorzeniliście razem (z) nimi zboża. * Słowo to oznacza pewien gatunek trawy podobnej z wyglądu do zboża.
ἄφετε συναυξάνεσθαι ἀμφότερα ἕως τοῦ θερισμοῦ, καὶ ἐν καιρῷ τοῦ θερισμοῦ ἐρῶ τοῖς θερισταῖς, Συλλέξατε πρῶτον τὰ ζιζάνια καὶ δήσατε αὐτὰ εἰς δέσμας πρὸς τὸ κατακαῦσαι αὐτά, τὸν δὲ σῖτον συναγάγετε εἰς τὴν ἀποθήκην μου.	Sinite utraque crescere usque ad messem, et in tempore messis dicam messoribus: Colligite primum zizania, et alligate ea in fasciculos ad comburendum: triticum autem congregate in horreum meum.	Zostawcie razem rosnąć oba aż do żniwa. I w porze żniwa powiem żniwiarzom: Zbierzcie najpierw chwasty* i zwiążcie je w wiązki do spalenia ich, zaś zboże zgromadźcie do składu mego. * Słowo to oznacza pewien gatunek trawy podobnej z wyglądu do zboża.
Przypowieść o ziarnie gorczycy i kwasie
Ἄλλην παραβολὴν παρέθηκεν αὐτοῖς λέγων, Ὁμοία ἐστὶν ἡ βασιλεία τῶν οὐρανῶν κόκκῳ σινάπεως, ὃν λαβὼν ἄνθρωπος ἔσπειρεν ἐν τῷ ἀγρῷ αὐτοῦ·	Aliam parabolam proposuit eis dicens: Similis est regnum cælorum grano sinapis, quod accipiens homo seminavit in agro suo:	Inny przykład podał im mówiąc: Podobne jest królestwo niebios ziarnu gorczycy, które wziąwszy człowiek zasiał na polu jego.
ὃ μικρότερον μέν ἐστιν πάντων τῶν σπερμάτων, ὅταν δὲ αὐξηθῇ μεῖζον τῶν λαχάνων ἐστὶν καὶ γίνεται δένδρον, ὥστε ἐλθεῖν τὰ πετεινὰ τοῦ οὐρανοῦ καὶ κατασκηνοῦν ἐν τοῖς κλάδοις αὐτοῦ.	quod minimum quidem est omnibus seminibus: cum autem creverit, majus est omnibus oleribus, et fit arbor, ita ut volucres cæli veniant, et habitent in ramis ejus.	(Naj)mniejsze wprawdzie jest (ze) wszystkich nasion, kiedy jednak wzrośnie, większe (od) jarzyn jest i staje się drzewem, tak że (przychodzą) ptaki nieba i (gnieżdżą się) w gałęziach jego. Ps 104.12 Ez 17.23 Ez 31.6
Ἄλλην παραβολὴν ἐλάλησεν αὐτοῖς· Ὁμοία ἐστὶν ἡ βασιλεία τῶν οὐρανῶν ζύμῃ, ἣν λαβοῦσα γυνὴ ἐνέκρυψεν εἰς ἀλεύρου σάτα τρία ἕως οὗ ἐζυμώθη ὅλον.	Aliam parabolam locutus est eis: Similis est regnum cælorum fermento, quod acceptum mulier abscondit in farinæ satis tribus, donec fermentatum est totum.	Inny przykład powiedział im: Podobne jest królestwo niebios zaczynowi, który wziąwszy kobieta schowała w mąki pszennej miary* trzy, aż do (kiedy) zakwasiło się całe. * Nazwa miary liczącej półtora korca, czyli około 15 1. Kpl 2.5 i 11
Ταῦτα πάντα ἐλάλησεν ὁ Ἰησοῦς ἐν παραβολαῖς τοῖς ὄχλοις καὶ χωρὶς παραβολῆς οὐδὲν ἐλάλει αὐτοῖς,	Hæc omnia locutus est Jesus in parabolis ad turbas: et sine parabolis non loquebatur eis:	To wszystko powiedział Jezus w przykładach tłumom. i bez przykładów nic (nie) mówił im.
ὅπως πληρωθῇ τὸ ῥηθὲν διὰ τοῦ προφήτου λέγοντος, Ἀνοίξω ἐν παραβολαῖς τὸ στόμα μου, ἐρεύξομαι κεκρυμμένα ἀπὸ καταβολῆς κόσμου.	ut impleretur quod dictum erat per prophetam dicentem: Aperiam in parabolis os meum; eructabo abscondita a constitutione mundi.	Żeby wypełniło się. (co) zostało powiedziane przez proroka mówiącego: Otworzę w przykładach usta me, wyrzucę z siebie, (co jest) ukryte od założenia [świata]. Ps 78.2
Wyjaśnienie przypowieści o chwastach
Τότε ἀφεὶς τοὺς ὄχλους ἦλθεν εἰς τὴν οἰκίαν. καὶ προσῆλθον αὐτῷ οἱ μαθηταὶ αὐτοῦ λέγοντες, Διασάφησον ἡμῖν τὴν παραβολὴν τῶν ζιζανίων τοῦ ἀγροῦ.	Tunc, dimissis turbis, venit in domum: et accesserunt ad eum discipuli ejus, dicentes: Edissere nobis parabolam zizaniorum agri.	Wtedy pozostawiwszy tłumy przyszedł do domu. I podeszli do niego uczniowie jego mówiąc: Wyjaśnij nam przykład chwastów* - pola. * Słowo to oznacza pewien gatunek trawy podobnej z wyglądu do zboża.
ὁ δὲ ἀποκριθεὶς εἶπεν, Ὁ σπείρων τὸ καλὸν σπέρμα ἐστὶν ὁ υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου,	Qui respondens ait illis: Qui seminat bonum semen, est Filius hominis.	On zaś zacząwszy odpowiadać rzekł: Siejącym - dobre nasienie jest Syn Człowieka.
ὁ δὲ ἀγρός ἐστιν ὁ κόσμος, τὸ δὲ καλὸν σπέρμα οὗτοί εἰσιν οἱ υἱοὶ τῆς βασιλείας· τὰ δὲ ζιζάνιά εἰσιν οἱ υἱοὶ τοῦ πονηροῦ,	Ager autem est mundus. Bonum vero semen, hi sunt filii regnum. Zizania autem, filii sunt nequam.	Zaś polem jest świat. Zaś dobrym nasieniem, tymi są synowie królestwa. Zaś chwastami są synowie Złego,
ὁ δὲ ἐχθρὸς ὁ σπείρας αὐτά ἐστιν ὁ διάβολος, ὁ δὲ θερισμὸς συντέλεια αἰῶνός ἐστιν, οἱ δὲ θερισταὶ ἄγγελοί εἰσιν.	Inimicus autem, qui seminavit ea, est diabolus. Messis vero, consummatio sæculi est. Messores autem, angeli sunt.	zaś wrogiem, (co posiał) je, jest oszczerca. Zaś żniwem spełnienie się wieku jest, zaś żniwiarzami zwiastunowie są. Dn 12.13 Jl 3.18
ὥσπερ οὖν συλλέγεται τὰ ζιζάνια καὶ πυρὶ κατακαίεται, οὕτως ἔσται ἐν τῇ συντελείᾳ τοῦ αἰῶνος·	Sicut ergo colliguntur zizania, et igni comburuntur: sic erit in consummatione sæculi.	Jak więc zbierane są chwasty i ogniem spalane są, tak będzie w spełnieniu się wieku.
ἀποστελεῖ ὁ υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου τοὺς ἀγγέλους αὐτοῦ, καὶ συλλέξουσιν ἐκ τῆς βασιλείας αὐτοῦ πάντα τὰ σκάνδαλα καὶ τοὺς ποιοῦντας τὴν ἀνομίαν	Mittet Filius hominis angelos suos, et colligent de regno ejus omnia scandala, et eos qui faciunt iniquitatem:	Wyśle Syn Człowieka zwiastunów jego i zbiorą z królestwa jego wszelkie przyczyny upadków* i czyniących bezprawie. * Zgorszenia, przyczyny obrazy. Dn 2.44 Dn 7.14
καὶ βαλοῦσιν αὐτοὺς εἰς τὴν κάμινον τοῦ πυρός· ἐκεῖ ἔσται ὁ κλαυθμὸς καὶ ὁ βρυγμὸς τῶν ὀδόντων.	et mittent eos in caminum ignis. Ibi erit fletus et stridor dentium.	I rzucą ich w piec ognia. Tam będzie płacz i zgrzyt zębów.
Τότε οἱ δίκαιοι ἐκλάμψουσιν ὡς ὁ ἥλιος ἐν τῇ βασιλείᾳ τοῦ πατρὸς αὐτῶν. ὁ ἔχων ὦτα ἀκουέτω.	Tunc justi fulgebunt sicut sol in regno Patris eorum. Qui habet aures audiendi, audiat.	Wtedy sprawiedliwi zabłysną jak słońce w królestwie Ojca ich. Mający uszy niech słucha. Prz 4.18 Dn 12.3
Przypowieść o ukrytym skarbie i perle
Ὁμοία ἐστὶν ἡ βασιλεία τῶν οὐρανῶν θησαυρῷ κεκρυμμένῳ ἐν τῷ ἀγρῷ, ὃν εὑρὼν ἄνθρωπος ἔκρυψεν, καὶ ἀπὸ τῆς χαρᾶς αὐτοῦ ὑπάγει καὶ πωλεῖ πάντα ὅσα ἔχει καὶ ἀγοράζει τὸν ἀγρὸν ἐκεῖνον.	Simile est regnum cælorum thesauro abscondito in agro: quem qui invenit homo, abscondit, et præ gaudio illius vadit, et vendit universa quæ habet, et emit agrum illum.	Podobne jest królestwo niebios skarbowi ukrytemu w polu, który znalazłszy człowiek ukrył, i z radości jego odchodzi, i sprzedaje wszystko, ile ma, i kupuje pole owo. Prz 4.7
Πάλιν ὁμοία ἐστὶν ἡ βασιλεία τῶν οὐρανῶν ἀνθρώπῳ ἐμπόρῳ ζητοῦντι καλοὺς μαργαρίτας·	Iterum simile est regnum cælorum homini negotiatori, quærenti bonas margaritas.	Znowu podobne jest królestwo niebios człowiekowi kupcowi szukającemu pięknych pereł.
εὑρὼν δὲ ἕνα πολύτιμον μαργαρίτην ἀπελθὼν πέπρακεν πάντα ὅσα εἶχεν καὶ ἠγόρασεν αὐτόν.	Inventa autem una pretiosa margarita, abiit, et vendidit omnia quæ habuit, et emit eam.	Znalazłszy zaś jedną wielkiej ceny perłę, odszedłszy sprzedał wszystko, ile miał, i kupił ją.
Przypowieść o sieci
Πάλιν ὁμοία ἐστὶν ἡ βασιλεία τῶν οὐρανῶν σαγήνῃ βληθείσῃ εἰς τὴν θάλασσαν καὶ ἐκ παντὸς γένους συναγαγούσῃ·	Iterum simile est regnum cælorum sagenæ missæ in mare, et ex omni genere piscium congreganti.	Znowu podobne jest królestwo niebios sieci rzuconej w morze i ze wszystkich rodzajów gromadzącej,
ἣν ὅτε ἐπληρώθη ἀναβιβάσαντες ἐπὶ τὸν αἰγιαλὸν καὶ καθίσαντες συνέλεξαν τὰ καλὰ εἰς ἄγγη, τὰ δὲ σαπρὰ ἔξω ἔβαλον.	Quam, cum impleta esset, educentes, et secus littus sedentes, elegerunt bonis in vasa, malos autem foras miserunt.	którą, kiedy została napełniona, wyciągnąwszy na brzeg i siadłszy, zebrali dobre do naczyń. zaś zepsute (na) zewnątrz rzucili.
οὕτως ἔσται ἐν τῇ συντελείᾳ τοῦ αἰῶνος· ἐξελεύσονται οἱ ἄγγελοι καὶ ἀφοριοῦσιν τοὺς πονηροὺς ἐκ μέσου τῶν δικαίων	Sic erit in consummatione sæculi: exibunt angeli, et separabunt malos de medio justorum,	Tak będzie w spełnieniu się wieku: wyjdą zwiastunowie i oddzielą złych ze środka sprawiedliwych.
καὶ βαλοῦσιν αὐτοὺς εἰς τὴν κάμινον τοῦ πυρός· ἐκεῖ ἔσται ὁ κλαυθμὸς καὶ ὁ βρυγμὸς τῶν ὀδόντων.	et mittent eos in caminum ignis: ibi erit fletus, et stridor dentium.	I rzucą ich w piec ognia. Tam będzie płacz i zgrzyt zębów.
Συνήκατε ταῦτα πάντα; λέγουσιν αὐτῷ, Ναί.	Intellexistis hæc omnia? Dicunt ei: Etiam.	Zrozumieliście to wszystko? Mówią mu: Tak.
ὁ δὲ εἶπεν αὐτοῖς, Διὰ τοῦτο πᾶς γραμματεὺς μαθητευθεὶς τῇ βασιλείᾳ τῶν οὐρανῶν ὅμοιός ἐστιν ἀνθρώπῳ οἰκοδεσπότῃ, ὅστις ἐκβάλλει ἐκ τοῦ θησαυροῦ αὐτοῦ καινὰ καὶ παλαιά.	Ait illis: Ideo omnis scriba doctus in regno cælorum, similis est homini patrifamilias, qui profert de thesauro suo nova et vetera.	On zaś powiedział im: Dla tego każdy uczony w piśmie stawszy się uczniem królestwa niebios podobny jest człowiekowi panu domu, który wyciąga ze skarbca jego nowe i stare.
Zlekceważony prorok
Καὶ ἐγένετο ὅτε ἐτέλεσεν ὁ Ἰησοῦς τὰς παραβολὰς ταύτας, μετῆρεν ἐκεῖθεν.	Et factum est, cum consummasset Jesus parabolas istas, transiit inde.	I stało się kiedy skończył Jezus przykłady te, przeniósł się stamtąd.
καὶ ἐλθὼν εἰς τὴν πατρίδα αὐτοῦ ἐδίδασκεν αὐτοὺς ἐν τῇ συναγωγῇ αὐτῶν, ὥστε ἐκπλήσσεσθαι αὐτοὺς καὶ λέγειν, Πόθεν τούτῳ ἡ σοφία αὕτη καὶ αἱ δυνάμεις;	Et veniens in patriam suam, docebat eos in synagogis eorum, ita ut mirarentur, et dicerent: Unde huic sapientia hæc, et virtutes?	I przyszedłszy do ojczyzny jego, nauczał ich w synagodze ich, tak że (zdumiewali się) oni i (mówili): Skąd temu mądrość ta i moce?
οὐχ οὗτός ἐστιν ὁ τοῦ τέκτονος υἱός; οὐχ ἡ μήτηρ αὐτοῦ λέγεται Μαριὰμ καὶ οἱ ἀδελφοὶ αὐτοῦ Ἰάκωβος καὶ Ἰωσὴφ καὶ Σίμων καὶ Ἰούδας;	Nonne hic est fabri filius? nonne mater ejus dicitur Maria, et fratres ejus, Jacobus, et Joseph, et Simon, et Judas?	Czyż nie ten jest cieśli syn? Czyż nie matka jego nazywa się Mariam i bracia jego Jakub i Józef i Szymon i Juda?
καὶ αἱ ἀδελφαὶ αὐτοῦ οὐχὶ πᾶσαι πρὸς ἡμᾶς εἰσιν; πόθεν οὖν τούτῳ ταῦτα πάντα;	et sorores ejus, nonne omnes apud nos sunt? unde ergo huic omnia ista?	I siostry jego, czyż nie wszystkie przy nas są? Skąd więc temu to wszystko?
καὶ ἐσκανδαλίζοντο ἐν αὐτῷ. ὁ δὲ Ἰησοῦς εἶπεν αὐτοῖς, Οὐκ ἔστιν προφήτης ἄτιμος εἰ μὴ ἐν τῇ πατρίδι καὶ ἐν τῇ οἰκίᾳ αὐτοῦ.	Et scandalizabantur in eo. Jesus autem dixit eis: Non est propheta sine honore, nisi in patria sua, et in domo sua.	I wiedzeni byli do obrazy* (przez) niego. Zaś Jezus powiedział im: Nie jest prorok bez szacunku, jeśli nie w ojczyźnie i w domu jego. * Był dla nich powodem zgorszenia.
καὶ οὐκ ἐποίησεν ἐκεῖ δυνάμεις πολλὰς διὰ τὴν ἀπιστίαν αὐτῶν.	Et non fecit ibi virtutes multas propter incredulitatem illorum.	I nie uczynił tam dzieł mocy wielu z powodu niewiary ich.

14

Ścięcie Jana Chrzciciela
Ἐν ἐκείνῳ τῷ καιρῷ ἤκουσεν Ἡρῴδης ὁ τετραάρχης τὴν ἀκοὴν Ἰησοῦ,	In illo tempore audivit Herodes tetrarcha fama Jesu:	W ową porę usłyszał Herod tetrarcha słuch(y) (o) Jezusie,
καὶ εἶπεν τοῖς παισὶν αὐτοῦ, Οὗτός ἐστιν Ἰωάννης ὁ βαπτιστής· αὐτὸς ἠγέρθη ἀπὸ τῶν νεκρῶν καὶ διὰ τοῦτο αἱ δυνάμεις ἐνεργοῦσιν ἐν αὐτῷ.	et ait pueris suis: Hic est Joannes Baptista: ipse surrexit a mortuis, et ideo virtutes operantur in eo.	i powiedział - sługom* jego*: Ten jest Jan Chrzciciel. On to podniósł się z martwych i dla tego dzieła mocy dokonują się (przez) niego. Domyślnie: paziom, dworzanom. ** Swoim.
Ὁ γὰρ Ἡρῴδης κρατήσας τὸν Ἰωάννην ἔδησεν αὐτὸν καὶ ἐν φυλακῇ ἀπέθετο διὰ Ἡρῳδιάδα τὴν γυναῖκα Φιλίππου τοῦ ἀδελφοῦ αὐτοῦ·	Herodes enim tenuit Joannem, et alligavit eum: et posuit in carcerem propter Herodiadem uxorem fratris sui.	Bowiem Herod chwyciwszy - Jana związał [go] i w strażnicy zatrzymał* z powodu Herodiady, żony Filipa, brata jego. * Dosłownie: "odłożył sobie".
ἔλεγεν γὰρ ὁ Ἰωάννης αὐτῷ, Οὐκ ἔξεστίν σοι ἔχειν αὐτήν.	Dicebat enim illi Joannes: Non licet tibi habere eam.	Mówił bowiem Jan mu: Nie jest dozwolone ci mieć ją. Kpl 18.16 Kpl 20.21
καὶ θέλων αὐτὸν ἀποκτεῖναι ἐφοβήθη τὸν ὄχλον, ὅτι ὡς προφήτην αὐτὸν εἶχον.	Et volens illum occidere, timuit populum: quia sicut prophetam eum habebant.	I chcąc go zabić bał się tłumu, bo (za) proroka go mieli.
γενεσίοις δὲ γενομένοις τοῦ Ἡρῴδου ὠρχήσατο ἡ θυγάτηρ τῆς Ἡρῳδιάδος ἐν τῷ μέσῳ καὶ ἤρεσεν τῷ Ἡρῴδῃ,	Die autem natalis Herodis saltavit filia Herodiadis in medio, et placuit Herodi:	(Dla) urodzin zaś, (które się stały), Heroda, zatańczyła córka Herodiady na środku i przypodobała się Herodowi.
ὅθεν μεθ᾽ ὅρκου ὡμολόγησεν αὐτῇ δοῦναι ὃ ἐὰν αἰτήσηται.	unde cum juramento pollicitus est ei dare quodcumque postulasset ab eo.	Stąd pod przysięgą przyrzekł jej dać, co poprosiłaby sobie.
ἡ δὲ προβιβασθεῖσα ὑπὸ τῆς μητρὸς αὐτῆς, Δός μοι, φησίν, ὧδε ἐπὶ πίνακι τὴν κεφαλὴν Ἰωάννου τοῦ βαπτιστοῦ.	At illa præmonita a matre sua: Da mihi, inquit, hic in disco caput Joannis Baptistæ.	Ona zaś podpuszczona przez matkę jej: Daj mi, rzecze, tu na tacy głowę Jana Chrzciciela.
καὶ λυπηθεὶς ὁ βασιλεὺς διὰ τοὺς ὅρκους καὶ τοὺς συνανακειμένους ἐκέλευσεν δοθῆναι,	Et contristatus est rex: propter juramentum autem, et eos qui pariter recumbebant, jussit dari.	I zasmucony król z powodu przysięgi i razem leżących (przy stole) kazał, (aby została dana).
καὶ πέμψας ἀπεκεφάλισεν τὸν Ἰωάννην ἐν τῇ φυλακῇ.	Misitque et decollavit Joannem in carcere.	I posławszy ściął głowę Janowi w strażnicy.
καὶ ἠνέχθη ἡ κεφαλὴ αὐτοῦ ἐπὶ πίνακι καὶ ἐδόθη τῷ κορασίῳ, καὶ ἤνεγκεν τῇ μητρὶ αὐτῆς.	Et allatum est caput ejus in disco, et datum est puellæ, et attulit matri suæ.	I przyniesiona została głowa jego na tacy i dana została dziewczynce; i zaniosła matce jej.
καὶ προσελθόντες οἱ μαθηταὶ αὐτοῦ ἦραν τὸ πτῶμα καὶ ἔθαψαν αὐτό, καὶ ἐλθόντες ἀπήγγειλαν τῷ Ἰησοῦ.	Et accedentes discipuli ejus, tulerunt corpus ejus, et sepelierunt illud: et venientes nuntiaverunt Jesu.	I podszedłszy uczniowie jego zabrali zwłoki i pogrzebali je[go], i przyszedłszy oznajmili Jezusowi.
Jezus karmi pięć tysięcy mężczyzn
Ἀκούσας δὲ ὁ Ἰησοῦς ἀνεχώρησεν ἐκεῖθεν ἐν πλοίῳ εἰς ἔρημον τόπον κατ᾽ ἰδίαν· καὶ ἀκούσαντες οἱ ὄχλοι ἠκολούθησαν αὐτῷ πεζῇ ἀπὸ τῶν πόλεων.	Quod cum audisset Jesus, secessit inde in navicula, in locum desertum seorsum: et cum audissent turbæ, secutæ sunt eum pedestres de civitatibus.	Usłyszawszy zaś Jezus wycofał się stamtąd w łodzi na puste miejsce na osobności. I usłyszawszy tłumy zaczęły towarzyszyć mu pieszo z miast.
Herod, o którym tu mowa, to Antypas, syn Heroda Wielkiego. Człowiek ten niewiele jeszcze słyszał o Jezusie. Natomiast w prawdziwy podziw wprawiały go zapewne już nieraz czyny i nauka Jana Chrzciciela. Kiedy więc poczęły docierać do niego różne wieści o Jezusie, był przekonany, że to J Chrzciciel, stracony niedawno na wyraźne polecenie Heroda, powstał z grobu i znów rozpoczął swoją działalność. Tajemnicą pozostaje dla nas geneza wiary Heroda w zmartwychwstanie Jana Chrzciciela.
καὶ ἐξελθὼν εἶδεν πολὺν ὄχλον καὶ ἐσπλαγχνίσθη ἐπ᾽ αὐτοῖς καὶ ἐθεράπευσεν τοὺς ἀρρώστους αὐτῶν.	Et exiens vidit turbam multam, et misertus est eis, et curavit languidos eorum.	I wyszedłszy zobaczył liczny tłum, i ulitował się nad nimi, i uzdrowił niemocnych ich.
ὀψίας δὲ γενομένης προσῆλθον αὐτῷ οἱ μαθηταὶ λέγοντες, Ἔρημός ἐστιν ὁ τόπος καὶ ἡ ὥρα ἤδη παρῆλθεν· ἀπόλυσον τοὺς ὄχλους, ἵνα ἀπελθόντες εἰς τὰς κώμας ἀγοράσωσιν ἑαυτοῖς βρώματα.	Vespere autem facto, accesserunt ad eum discipuli ejus, dicentes: Desertus est locus, et hora jam præteriit: dimitte turbas, ut euntes in castella, emant sibi escas.	(Gdy wieczór) zaś (stał się), podeszli do niego uczniowie mówiący: Puste jest (to) miejsce i godzina już przeszła. Oddal* tłumy, aby odszedłszy do wsi kupili sobie pokarmy. * Zwolnij.
ὁ δὲ Ἰησοῦς εἶπεν αὐτοῖς, Οὐ χρείαν ἔχουσιν ἀπελθεῖν, δότε αὐτοῖς ὑμεῖς φαγεῖν.	Jesus autem dixit eis: Non habent necesse ire: date illis vos manducare.	Zaś [Jezus] powiedział im: Nie potrzebę mają odejść; dajcie im wy zjeść. 2Krl 4.42-44
οἱ δὲ λέγουσιν αὐτῷ, Οὐκ ἔχομεν ὧδε εἰ μὴ πέντε ἄρτους καὶ δύο ἰχθύας.	Responderunt ei: Non habemus hic nisi quinque panes et duos pisces.	Oni zaś mówią mu: Nie mamy tutaj, jeśli nie pięć chlebów i dwie ryby.
ὁ δὲ εἶπεν, Φέρετέ μοι ὧδε αὐτούς.	Qui ait eis: Afferte mihi illos huc.	On zaś powiedział: Przynieście mi tutaj je.
καὶ κελεύσας τοὺς ὄχλους ἀνακλιθῆναι ἐπὶ τοῦ χόρτου, λαβὼν τοὺς πέντε ἄρτους καὶ τοὺς δύο ἰχθύας, ἀναβλέψας εἰς τὸν οὐρανὸν εὐλόγησεν καὶ κλάσας ἔδωκεν τοῖς μαθηταῖς τοὺς ἄρτους, οἱ δὲ μαθηταὶ τοῖς ὄχλοις.	Et cum jussisset turbam discumbere super fœnum, acceptis quinque panibus et duobus piscibus, aspiciens in cælum benedixit, et fregit, et dedit discipulis panes, discipuli autem turbis.	I kazawszy tłumom ułożyć się na trawie, wziąwszy pięć chlebów i dwie ryby, spojrzawszy do góry w niebo pobłogosławił i połamawszy dał uczniom chleby, zaś uczniowie tłumom.
καὶ ἔφαγον πάντες καὶ ἐχορτάσθησαν, καὶ ἦραν τὸ περισσεῦον τῶν κλασμάτων δώδεκα κοφίνους πλήρεις.	Et manducaverunt omnes, et saturati sunt. Et tulerunt reliquias, duodecim cophinos fragmentorum plenos.	I jedli wszyscy i zostali nasyceni, i zebrali zbywającego (z) ułomków dwanaście koszyków pełnych. 2Krl 4.44
οἱ δὲ ἐσθίοντες ἦσαν ἄνδρες ὡσεὶ πεντακισχίλιοι χωρὶς γυναικῶν καὶ παιδίων.	Manducantium autem fuit numerus quinque millia virorum, exceptis mulieribus et parvulis.	Zaś jedzący byli mężów około pięć tysięcy bez kobiet i dzieci.
Jezus chodzi po wodzie
Καὶ εὐθέως ἠνάγκασεν τοὺς μαθητὰς ἐμβῆναι εἰς τὸ πλοῖον καὶ προάγειν αὐτὸν εἰς τὸ πέραν, ἕως οὗ ἀπολύσῃ τοὺς ὄχλους.	Et statim compulit Jesus discipulos ascendere in naviculam, et præcedere eum trans fretum, donec dimitteret turbas.	I zaraz przymusił uczniów wejść do łodzi i poprzedzać go na przeciwko, aż (kiedy) oddali tłumy.
καὶ ἀπολύσας τοὺς ὄχλους ἀνέβη εἰς τὸ ὄρος κατ᾽ ἰδίαν προσεύξασθαι. ὀψίας δὲ γενομένης μόνος ἦν ἐκεῖ.	Et dimissa turba, ascendit in montem solus orare. Vespere autem facto solus erat ibi:	I oddaliwszy tłumy wszedł na górę na osobności pomodlić się. (Gdy wieczór) zaś (stał się), sam był tam.
τὸ δὲ πλοῖον ἤδη σταδίους πολλοὺς ἀπὸ τῆς γῆς ἀπεῖχεν βασανιζόμενον ὑπὸ τῶν κυμάτων, ἦν γὰρ ἐναντίος ὁ ἄνεμος.	navicula autem in medio mari jactabatur fluctibus: erat enim contrarius ventus.	Zaś łódź już stadiów wiele od ziemi była oddalona, nękana przez fale, był bowiem przeciwny wiatr.
τετάρτῃ δὲ φυλακῇ τῆς νυκτὸς ἀπῆλθεν πρὸς αὐτοὺς περιπατῶν ἐπὶ τὴν θάλασσαν.	Quarta enim vigilia noctis, venit ad eos ambulans super mare.	(O) czwartej zaś straży nocy przyszedł do nich chodząc po morzu. Hi 9.8
οἱ δὲ μαθηταὶ ἰδόντες αὐτὸν ἐπὶ τῆς θαλάσσης περιπατοῦντα ἐταράχθησαν λέγοντες ὅτι Φάντασμά ἐστιν, καὶ ἀπὸ τοῦ φόβου ἔκραξαν.	Et videntes eum super mare ambulantem, turbati sunt, dicentes: Quia phantasma est. Et præ timore clamaverunt.	Zaś uczniowie zobaczywszy go po morzu chodzącego poruszeni-byli, mówiąc że: Zjawa jest, i z bojaźni zaczęli krzyczeć.
εὐθὺς δὲ ἐλάλησεν ὁ Ἰησοῦς αὐτοῖς λέγων, Θαρσεῖτε, ἐγώ εἰμι· μὴ φοβεῖσθε.	Statimque Jesus locutus est eis, dicens: Habete fiduciam: ego sum, nolite timere.	Zaraz zaś przemówił Jezus] im mówiąc: Ośmielcie się, ja jestem, nie bójcie się. Iz 41.13 Iz 43.1-2 Dn 10.12
ἀποκριθεὶς δὲ αὐτῷ ὁ Πέτρος εἶπεν, Κύριε, εἰ σὺ εἶ, κέλευσόν με ἐλθεῖν πρὸς σὲ ἐπὶ τὰ ὕδατα.	Respondens autem Petrus, dixit: Domine, si tu es, jube me ad te venire super aquas.	Odpowiadając zaś mu Piotr rzekł: Panie, jeśli ty jesteś, każ mi przyjść do ciebie po wodach.
ὁ δὲ εἶπεν, Ἐλθέ. καὶ καταβὰς ἀπὸ τοῦ πλοίου ὁ Πέτρος περιεπάτησεν ἐπὶ τὰ ὕδατα καὶ ἦλθεν πρὸς τὸν Ἰησοῦν.	At ipse ait: Veni. Et descendens Petrus de navicula, ambulabat super aquam ut veniret ad Jesum.	On zaś rzekł: Przyjdź. I zeszedłszy z łodzi Piotr poszedł po wodach i przyszedł do Jezusa.
βλέπων δὲ τὸν ἄνεμον ἐφοβήθη, καὶ ἀρξάμενος καταποντίζεσθαι ἔκραξεν λέγων, Κύριε, σῶσόν με.	Videns vero ventum validum, timuit: et cum cœpisset mergi, clamavit dicens: Domine, salvum me fac.	Widząc zaś wiatr [silny] przestraszył się i zacząwszy topić się, krzyknął mówiąc: Panie. uratuj mnie.
εὐθέως δὲ ὁ Ἰησοῦς ἐκτείνας τὴν χεῖρα ἐπελάβετο αὐτοῦ καὶ λέγει αὐτῷ, Ὀλιγόπιστε, εἰς τί ἐδίστασας;	Et continuo Jesus extendens manum, apprehendit eum: et ait illi: Modicæ fidei, quare dubitasti?	Zaraz zaś Jezus wyciągnąwszy rękę chwycił go i mówi mu: Małej wiary, na co zwątpiłeś?
καὶ ἀναβάντων αὐτῶν εἰς τὸ πλοῖον ἐκόπασεν ὁ ἄνεμος.	Et cum ascendissent in naviculam, cessavit ventus.	I (gdy weszli) oni do łodzi, uciszył się wiatr.
οἱ δὲ ἐν τῷ πλοίῳ προσεκύνησαν αὐτῷ λέγοντες, Ἀληθῶς θεοῦ υἱὸς εἶ.	Qui autem in navicula erant, venerunt, et adoraverunt eum, dicentes: Vere Filius Dei es.	Oni zaś w łodzi pokłonili się mu mówiąc: Prawdziwie Boga Synem jesteś. Ps 2.7
Καὶ διαπεράσαντες ἦλθον ἐπὶ τὴν γῆν εἰς Γεννησαρέτ.	Et cum transfretassent, venerunt in terram Genesar.	1 przeprawiwszy się przyszli na ziemię do Genezaret.
καὶ ἐπιγνόντες αὐτὸν οἱ ἄνδρες τοῦ τόπου ἐκείνου ἀπέστειλαν εἰς ὅλην τὴν περίχωρον ἐκείνην καὶ προσήνεγκαν αὐτῷ πάντας τοὺς κακῶς ἔχοντας	Et cum cognovissent eum viri loci illius, miserunt in universam regionem illam, et obtulerunt ei omnes male habentes:	I rozpoznawszy go mężowie miejsca owego wysłali do całej okolicy owej i przynieśli mu wszystkich źle mających się;
καὶ παρεκάλουν αὐτὸν ἵνα μόνον ἅψωνται τοῦ κρασπέδου τοῦ ἱματίου αὐτοῦ· καὶ ὅσοι ἥψαντο διεσώθησαν.	et rogabant eum ut vel fimbriam vestimenti ejus tangerent. Et quicumque tetigerunt, salvi facti sunt.	i prosili go, aby jedynie dotknąć obramowania płaszcza jego. I ilu dotknęło, wyratowani zostali. Lb 15.38-40 Pwt 22.12

15

Czysty i nieczysty
Τότε προσέρχονται τῷ Ἰησοῦ ἀπὸ Ἱεροσολύμων Φαρισαῖοι καὶ γραμματεῖς λέγοντες,	Tunc accesserunt ad eum ab Jerosolymis scribæ et pharisæi, dicentes:	Wtedy podchodzą do Jezusa z Jerozolimy faryzeusze i uczeni w piśmie mówiąc:
Διὰ τί οἱ μαθηταί σου παραβαίνουσιν τὴν παράδοσιν τῶν πρεσβυτέρων; οὐ γὰρ νίπτονται τὰς χεῖρας αὐτῶν ὅταν ἄρτον ἐσθίωσιν.	Quare discipuli tui transgrediuntur traditionem seniorum? non enim lavant manus suas cum panem manducant.	Dla czego uczniowie twoi przekraczają przekaz starszych? Nie bowiem myją rąk [ich,] kiedy chleb jedzą. Pwt 4.2
ὁ δὲ ἀποκριθεὶς εἶπεν αὐτοῖς, Διὰ τί καὶ ὑμεῖς παραβαίνετε τὴν ἐντολὴν τοῦ θεοῦ διὰ τὴν παράδοσιν ὑμῶν;	Ipse autem respondens ait illis: Quare et vos transgredimini mandatum Dei propter traditionem vestram? Nam Deus dixit:	On zaś odpowiadając rzekł im: Dla czego i wy przekraczacie przykazanie Boga z powodu przekazu waszego?
ὁ γὰρ θεὸς εἶπεν, Τίμα τὸν πατέρα καὶ τὴν μητέρα, καί, Ὁ κακολογῶν πατέρα ἢ μητέρα θανάτῳ τελευτάτω.	Honora patrem, et matrem: et, Qui maledixerit patri, vel matri, morte moriatur.	Bowiem Bóg rzekł: Szanuj ojca i matkę. i: Złorzeczący ojcu lub matce śmiercią niech umiera. Wj 20.12 Wj 21.17 Kpl 19.3 Kpl 20.9 Pwt 5.16 Prz 20.20
ὑμεῖς δὲ λέγετε, Ὃς ἂν εἴπῃ τῷ πατρὶ ἢ τῇ μητρί, Δῶρον ὃ ἐὰν ἐξ ἐμοῦ ὠφεληθῇς,	Vos autem dicitis: Quicumque dixerit patri, vel matri: Munus, quodcumque est ex me, tibi proderit:	Wy zaś mówicie: Który rzekłby ojcu lub matce: Darem (ofiarnym) to (przez co) ode mnie miałbyś doznać pomocy,
οὐ μὴ τιμήσει τὸν πατέρα αὐτοῦ ἢ τὴν μητέρα αὐτοῦ· καὶ ἠκυρώσατε τὸν λόγον τοῦ θεοῦ διὰ τὴν παράδοσιν ὑμῶν.	et non honorificavit patrem suum, aut matrem suam: et irritum fecistis mandatum Dei propter traditionem vestram.	nie będzie okazywać szacunku* - ojcu jego. I unieważniliście - słowo Boga z powodu przekazu waszego. * Sens: nie będzie musiał okazywać szacunku.
ὑποκριταί, καλῶς ἐπροφήτευσεν περὶ ὑμῶν Ἠσαΐας λέγων,	Hypocritæ, bene prophetavit de vobis Isaias, dicens:	Obłudnicy, dobrze prorokował o was Izajasz mówiąc:
Ὁ λαὸς οὗτος τοῖς χείλεσίν με τιμᾷ, ἡ δὲ καρδία αὐτῶν πόρρω ἀπέχει ἀπ᾽ ἐμοῦ·	Populus hic labiis me honorat: cor autem eorum longe est a me.	Lud ten wargami mi okazuje szacunek, zaś serce ich daleko jest oddalone ode mnie; Ps 78.36 Iz 29.13
μάτην δὲ σέβονταί με διδάσκοντες διδασκαλίας ἐντάλματα ἀνθρώπων.	Sine causa autem colunt me, docentes doctrinas et mandata hominum.	daremnie zaś czczą mnie, nauczając (jako) nauki przykazań ludzi. Iz 29.13
Καὶ προσκαλεσάμενος τὸν ὄχλον εἶπεν αὐτοῖς, Ἀκούετε καὶ συνίετε·	Et convocatis ad se turbis, dixit eis: Audite, et intelligite.	I przywoławszy do siebie tłum powiedział im: Słuchajcie i rozumiejcie.
οὐ τὸ εἰσερχόμενον εἰς τὸ στόμα κοινοῖ τὸν ἄνθρωπον, ἀλλὰ τὸ ἐκπορευόμενον ἐκ τοῦ στόματος τοῦτο κοινοῖ τὸν ἄνθρωπον.	Non quod intrat in os, coinquinat hominem: sed quod procedit ex ore, hoc coinquinat hominem.	Nie wchodzące do ust zanieczyszcza człowieka, ale wychodzące z ust, to zanieczyszcza człowieka.
Τότε προσελθόντες οἱ μαθηταὶ λέγουσιν αὐτῷ, Οἶδας ὅτι οἱ Φαρισαῖοι ἀκούσαντες τὸν λόγον ἐσκανδαλίσθησαν;	Tunc accedentes discipuli ejus, dixerunt ei: Scis quia pharisæi audito verbo hoc, scandalizati sunt?	Wtedy podszedłszy uczniowie mówią mu: Wiesz, że faryzeusze usłyszawszy (to) słowo urazili się? Było to dla nich przeszkodą.
ὁ δὲ ἀποκριθεὶς εἶπεν, Πᾶσα φυτεία ἣν οὐκ ἐφύτευσεν ὁ πατήρ μου ὁ οὐράνιος ἐκριζωθήσεται.	At ille respondens ait: Omnis plantatio, quam non plantavit Pater meus cælestis, eradicabitur.	On zaś odpowiadając rzekł: Każda roślina, której nie zasadził ojciec mój niebieski, zostanie wykorzeniona. Coś zasadzonego, jakby "sadzonka". Iz 60.21 Iz 61.3
ἄφετε αὐτούς· τυφλοί εἰσιν ὁδηγοί· τυφλὸς δὲ τυφλὸν ἐὰν ὁδηγῇ, ἀμφότεροι εἰς βόθυνον πεσοῦνται.	Sinite illos: cæci sunt, et duces cæcorum; cæcus autem si cæco ducatum præstet, ambo in foveam cadunt.	Zostawcie ich, ślepymi są przewodnikami [ślepych]. Ślepy zaś ślepego jeśli prowadzi, obaj w dół wpadną. Iz 56.10
Obok Prawa Mojżeszowego istniały w Izraelu niepisane zwyczaje, o których podtrzymywanie troszczyli się nade wszystko rabini, uprawiający swoistą dogmatykę. W ich przekonaniu Prawo i zwyczaje stanowiły absolutną jedność, i o przestrzeganie niepisanych zwyczajów należało się troszczyć tak samo jak o pisane Prawo. Zgoła inny stosunek względem owych obyczajów reprezentował swym życiem Jezus i Jego uczniowie. Dlatego przyszli do Niego faryzeusze i uczeni w Piśmie z zapytaniem: dlaczego Jezus i Jego uczniowie nie przestrzegają zwyczajów przodków, opuszczając np. mycie rąk przed jedzeniem. Nie ma nic dziwnego w tym, że pytanie powyższe postawiono Jezusowi. On przecież w pewnym sensie odpowiadał za swoich uczniów. Samo mycie rąk przed jedzeniem było już w ST nakazane, ale dotyczyło tylko kapłanów, mających przystępować do składania ofiar. Rabini, a potem faryzeusze, rozciągnęli ten zwyczaj na wszystkich ludzi. Jezus nie zwalczał go wprost, ale też nie zobowiązywał swych uczniów do jego przestrzegania.
Ἀποκριθεὶς δὲ ὁ Πέτρος εἶπεν αὐτῷ, Φράσον ἡμῖν τὴν παραβολήν.	Respondens autem Petrus dixit ei: Edissere nobis parabolam istam.	Odpowiadając zaś Piotr rzekł mu: Objaśnij nam przykład [ten].
ὁ δὲ εἶπεν, Ἀκμὴν καὶ ὑμεῖς ἀσύνετοί ἐστε;	At ille dixit: Adhuc et vos sine intellectu estis?	On zaś rzekł: Nadal i wy niepojętni jesteście?
οὐ νοεῖτε ὅτι πᾶν τὸ εἰσπορευόμενον εἰς τὸ στόμα εἰς τὴν κοιλίαν χωρεῖ καὶ εἰς ἀφεδρῶνα ἐκβάλλεται;	Non intelligitis quia omne quod in os intrat, in ventrem vadit, et in secessum emittitur?	Nie zauważacie, że wszystko wchodzące w usta do brzucha idzie i do ustępu jest wyrzucane?
τὰ δὲ ἐκπορευόμενα ἐκ τοῦ στόματος ἐκ τῆς καρδίας ἐξέρχεται, κἀκεῖνα κοινοῖ τὸν ἄνθρωπον.	Quæ autem procedunt de ore, de corde exeunt, et ea coinquinant hominem:	Zaś wychodzące z ust, z serca wytryska, i owo zanieczyszcza człowieka.
ἐκ γὰρ τῆς καρδίας ἐξέρχονται διαλογισμοὶ πονηροί, φόνοι, μοιχεῖαι, πορνεῖαι, κλοπαί, ψευδομαρτυρίαι, βλασφημίαι.	de corde enim exeunt cogitationes malæ, homicidia, adulteria, fornicationes, furta, falsa testimonia, blasphemiæ:	Z bowiem serca wychodzą rozważania złe, zabójstwa, cudzołóstwa, rozpusty, kradzieże, kłamliwe świadectwa, bluźnierstwa. Rdz 6.5 Rdz 8.21 Prz 6.14 Jr 17.9
ταῦτά ἐστιν τὰ κοινοῦντα τὸν ἄνθρωπον, τὸ δὲ ἀνίπτοις χερσὶν φαγεῖν οὐ κοινοῖ τὸν ἄνθρωπον.	hæc sunt, quæ coinquinant hominem. Non lotis autem manibus manducare, non coinquinat hominem.	To jest zanieczyszczające człowieka; zaś nieumytymi rękoma jeść nie zanieczyszcza człowieka.
Kolejne cuda
Καὶ ἐξελθὼν ἐκεῖθεν ὁ Ἰησοῦς ἀνεχώρησεν εἰς τὰ μέρη Τύρου καὶ Σιδῶνος.	Et egressus inde Jesus secessit in partes Tyri et Sidonis.	I wyszedłszy stamtąd Jezus wycofał się do dzielnic* Tyru i Sydonu. * W sensie części kraju pod osobną władzą.
καὶ ἰδοὺ γυνὴ Χαναναία ἀπὸ τῶν ὁρίων ἐκείνων ἐξελθοῦσα ἔκραζεν λέγουσα, Ἐλέησόν με, κύριε υἱὸς Δαυίδ· ἡ θυγάτηρ μου κακῶς δαιμονίζεται.	Et ecce mulier chananæa a finibus illis egressa clamavit, dicens ei: Miserere mei, Domine fili David: filia mea male a dæmonio vexatur.	I oto kobieta Kananejka z granic owych wyszedłszy, krzyknęła mówiąc: Ulituj się (nade) mną, Panie, Synu Dawida! Córka ma źle* opętana jest przez demona. * Groźnie, ciężko. Rdz 10.15 i 19 Sdz 1.28-33
ὁ δὲ οὐκ ἀπεκρίθη αὐτῇ λόγον. καὶ προσελθόντες οἱ μαθηταὶ αὐτοῦ ἠρώτουν αὐτὸν λέγοντες, Ἀπόλυσον αὐτήν, ὅτι κράζει ὄπισθεν ἡμῶν.	Qui non respondit ei verbum. Et accedentes discipuli ejus rogabant eum dicentes: Dimitte eam: quia clamat post nos.	On zaś nie odpowiedział jej słowem. I podszedłszy uczniowie jego prosili go mówiąc: Oddal ją, bo krzyczy za nami,
ὁ δὲ ἀποκριθεὶς εἶπεν, Οὐκ ἀπεστάλην εἰ μὴ εἰς τὰ πρόβατα τὰ ἀπολωλότα οἴκου Ἰσραήλ.	Ipse autem respondens ait: Non sum missus nisi ad oves, quæ perierunt domus Israël.	On zaś odpowiadając rzekł: Nie zostałem wysłany, chyba że do owiec zgubionych domu Izraela.
ἡ δὲ ἐλθοῦσα προσεκύνει αὐτῷ λέγουσα, Κύριε, βοήθει μοι.	At illa venit, et adoravit eum, dicens: Domine, adjuva me.	Zaś podszedłszy kłaniała się mu mówiąc: Panie, pomagaj mi.
ὁ δὲ ἀποκριθεὶς εἶπεν, Οὐκ ἔστιν καλὸν λαβεῖν τὸν ἄρτον τῶν τέκνων καὶ βαλεῖν τοῖς κυναρίοις.	Qui respondens ait: Non est bonum sumere panem filiorum, et mittere canibus.	On zaś odpowiadając rzekł: Nie jest dobrze* wziąć chleb dzieci i rzucić szczeniętom. * Część rękopisów: "nie jest dozwolone".
ἡ δὲ εἶπεν, Ναὶ κύριε, καὶ γὰρ τὰ κυνάρια ἐσθίει ἀπὸ τῶν ψιχίων τῶν πιπτόντων ἀπὸ τῆς τραπέζης τῶν κυρίων αὐτῶν.	At illa dixit: Etiam Domine: nam et catelli edunt de micis quæ cadunt de mensa dominorum suorum.	Ona zaś rzekła: Tak, Panie, i bowiem szczenięta jedzą ze okruszyn padających ze stołu panów ich.
τότε ἀποκριθεὶς ὁ Ἰησοῦς εἶπεν αὐτῇ, Ὦ γύναι, μεγάλη σου ἡ πίστις· γενηθήτω σοι ὡς θέλεις. καὶ ἰάθη ἡ θυγάτηρ αὐτῆς ἀπὸ τῆς ὥρας ἐκείνης.	Tunc respondens Jesus, ait illi: O mulier, magna est fides tua: fiat tibi sicut vis. Et sanata est filia ejus ex illa hora.	Wtedy odpowiadając Jezus rzekł jej: O kobieto, wielka twa wiara, niech się stanie ci jak chcesz. I została uleczona córka jej od godziny owej.
Nakarmienie czterech tysięcy mężczyzn
Καὶ μεταβὰς ἐκεῖθεν ὁ Ἰησοῦς ἦλθεν παρὰ τὴν θάλασσαν τῆς Γαλιλαίας, καὶ ἀναβὰς εἰς τὸ ὄρος ἐκάθητο ἐκεῖ.	Et cum transisset inde Jesus, venit secus mare Galilææ: et ascendens in montem, sedebat ibi.	I przeszedłszy stamtąd - Jezus przyszedł w stronę - morza Galilei i wszedłszy na górę usiadł tam.
καὶ προσῆλθον αὐτῷ ὄχλοι πολλοὶ ἔχοντες μεθ᾽ ἑαυτῶν χωλούς, τυφλούς, κυλλούς, κωφούς, καὶ ἑτέρους πολλοὺς καὶ ἔρριψαν αὐτοὺς παρὰ τοὺς πόδας αὐτοῦ, καὶ ἐθεράπευσεν αὐτούς·	Et accesserunt ad eum turbæ multæ, habentes secum mutos, cæcos, claudos, debiles, et alios multos: et projecerunt eos ad pedes ejus, et curavit eos,	I podeszły do niego tłumy liczne mające z sobą chromych, ślepych, kalekich, głuchych i innych wielu, i składali ich u stóp jego; i uzdrowił ich,
ὥστε τὸν ὄχλον θαυμάσαι βλέποντας κωφοὺς λαλοῦντας, κυλλοὺς ὑγιεῖς καὶ χωλοὺς περιπατοῦντας καὶ τυφλοὺς βλέποντας· καὶ ἐδόξασαν τὸν θεὸν Ἰσραήλ.	ita ut turbæ mirarentur, videntes mutos loquentes, claudos ambulantes, cæcos videntes: et magnificabant Deum Israël.	tak że tłum (zdziwił się), widząc głuchych mówiących, kalekich zdrowych, i chromych chodzących, i ślepych widzących; i chwalili Boga Izraela. Iz 29.23 Iz 35.5-6
Ὁ δὲ Ἰησοῦς προσκαλεσάμενος τοὺς μαθητὰς αὐτοῦ εἶπεν, Σπλαγχνίζομαι ἐπὶ τὸν ὄχλον, ὅτι ἤδη ἡμέραι τρεῖς προσμένουσίν μοι καὶ οὐκ ἔχουσιν τί φάγωσιν· καὶ ἀπολῦσαι αὐτοὺς νήστεις οὐ θέλω, μήποτε ἐκλυθῶσιν ἐν τῇ ὁδῷ.	Jesus autem, convocatis discipulis suis, dixit: Misereor turbæ, quia triduo jam perseverant mecum, et non habent quod manducent: et dimittere eos jejunos nolo, ne deficiant in via.	Zaś Jezus przywoławszy do siebie uczniów jego rzekł: Lituję się nad tłumem, bo już dni trzy pozostają przy mnie i nie mają, co zjedliby. I oddalić ich głodnych nie chcę, coby nie osłabli w drodze.
καὶ λέγουσιν αὐτῷ οἱ μαθηταί, Πόθεν ἡμῖν ἐν ἐρημίᾳ ἄρτοι τοσοῦτοι ὥστε χορτάσαι ὄχλον τοσοῦτον;	Et dicunt ei discipuli: Unde ergo nobis in deserto panes tantos, ut saturemus turbam tantam?	I mówią mu uczniowie: Skąd nam na pustaci chlebów tak wiele, żeby nasycić tłum tak wielki? 2Krl 4.43
καὶ λέγει αὐτοῖς ὁ Ἰησοῦς, Πόσους ἄρτους ἔχετε; οἱ δὲ εἶπαν, Ἑπτὰ καὶ ὀλίγα ἰχθύδια.	Et ait illis Jesus: Quot habetis panes? At illi dixerunt: Septem, et paucos pisciculos.	I mówi im Jezus: Ile chlebów macie? Oni zaś powiedzieli: Siedem, i trochę rybek.
καὶ παραγγείλας τῷ ὄχλῳ ἀναπεσεῖν ἐπὶ τὴν γῆν	Et præcepit turbæ ut discumberent super terram.	I nakazawszy tłumowi położyć się na ziemi,
ἔλαβεν τοὺς ἑπτὰ ἄρτους καὶ τοὺς ἰχθύας καὶ εὐχαριστήσας ἔκλασεν καὶ ἐδίδου τοῖς μαθηταῖς, οἱ δὲ μαθηταὶ τοῖς ὄχλοις.	Et accipiens septem panes, et pisces, et gratias agens, fregit, et dedit discipulis suis, et discipuli dederunt populo.	wziął siedem chlebów i ryby, i dzięki uczyniwszy połamał i dawał uczniom, zaś uczniowie tłumom.
καὶ ἔφαγον πάντες καὶ ἐχορτάσθησαν. καὶ τὸ περισσεῦον τῶν κλασμάτων ἦραν ἑπτὰ σπυρίδας πλήρεις.	Et comederunt omnes, et saturati sunt. Et quod superfuit de fragmentis, tulerunt septem sportas plenas.	I jedli wszyscy i nasyceni zostali, i zbywającego (z) ułomków zebrali, siedem koszy pełnych. 2Krl 4.44
οἱ δὲ ἐσθίοντες ἦσαν τετρακισχίλιοι ἄνδρες χωρὶς γυναικῶν καὶ παιδίων.	Erant autem qui manducaverunt quatuor millia hominum, extra parvulos et mulieres.	Zaś jedzący byli cztery tysiące mężów bez kobiet i dzieci.
Καὶ ἀπολύσας τοὺς ὄχλους ἐνέβη εἰς τὸ πλοῖον καὶ ἦλθεν εἰς τὰ ὅρια Μαγαδάν.	Et, dimissa turba, ascendit in naviculam: et venit in fines Magedan.	I oddaliwszy tłumy wszedł do łodzi i przypłynął* w granice Magadanu. * Dosłownie "przyszedł".

16

Żądanie znaku
Καὶ προσελθόντες οἱ Φαρισαῖοι καὶ Σαδδουκαῖοι πειράζοντες ἐπηρώτησαν αὐτὸν σημεῖον ἐκ τοῦ οὐρανοῦ ἐπιδεῖξαι αὐτοῖς.	Et accesserunt ad eum pharisæi et sadducæi tentantes: et rogaverunt eum ut signum de cælo ostenderet eis.	I podszedłszy faryzeusze i saduceusze próbując zapytali go, znak z nieba (by) pokazał im.
ὁ δὲ ἀποκριθεὶς εἶπεν αὐτοῖς, Ὀψίας γενομένης λέγετε, Εὐδία, πυρράζει γὰρ ὁ οὐρανός·	At ille respondens, ait illis: Facto vespere dicitis: Serenum erit, rubicundum est enim cælum.	On zaś odpowiadając rzekł im: [(Gdy wieczór) (stał się), mówicie: Pogoda. ogniste jest bowiem niebo.
καὶ πρωΐ, Σήμερον χειμών, πυρράζει γὰρ στυγνάζων ὁ οὐρανός. τὸ μὲν πρόσωπον τοῦ οὐρανοῦ γινώσκετε διακρίνειν, τὰ δὲ σημεῖα τῶν καιρῶν οὐ δύνασθε;	Et mane: Hodie tempestas, rutilat enim triste cælum. Faciem ergo cæli dijudicare nostis: signa autem temporum non potestis scire?	I rano: Dzisiaj wichura, ogniste jest bowiem posępniejące niebo. Wprawdzie oblicze nieba umiecie rozróżniać, jednak znaków pór nie umiecie.]
Γενεὰ πονηρὰ καὶ μοιχαλὶς σημεῖον ἐπιζητεῖ, καὶ σημεῖον οὐ δοθήσεται αὐτῇ εἰ μὴ τὸ σημεῖον Ἰωνᾶ. καὶ καταλιπὼν αὐτοὺς ἀπῆλθεν.	Generatio mala et adultera signum quærit: et signum non dabitur ei, nisi signum Jonæ prophetæ. Et relictis illis, abiit.	Pokolenie złe i cudzołożne znaku poszukuje, i znak nie zostanie dany mu, jeśli nie znak Jonasza. I pozostawiwszy ich odszedł.
Ostrzeżenie przed faryzeuszami i saduceuszami
Καὶ ἐλθόντες οἱ μαθηταὶ εἰς τὸ πέραν ἐπελάθοντο ἄρτους λαβεῖν.	Et cum venissent discipuli ejus trans fretum, obliti sunt panes accipere.	I przyszedłszy uczniowie na przeciwko zapomnieli chlebów wziąć.
ὁ δὲ Ἰησοῦς εἶπεν αὐτοῖς, Ὁρᾶτε καὶ προσέχετε ἀπὸ τῆς ζύμης τῶν Φαρισαίων καὶ Σαδδουκαίων.	Qui dixit illis: Intuemini, et cavete a fermento pharisæorum et sadducæorum.	Zaś Jezus powiedział im: Patrzajcie i wystrzegajcie się zaczynu faryzeuszów i saduceuszów.
οἱ δὲ διελογίζοντο ἐν ἑαυτοῖς λέγοντες ὅτι Ἄρτους οὐκ ἐλάβομεν.	At illi cogitabant intra se dicentes: Quia panes non accepimus.	Oni zaś rozważali w sobie samych mówiąc, że: Chleba nie wzięliśmy.
γνοὺς δὲ ὁ Ἰησοῦς εἶπεν, Τί διαλογίζεσθε ἐν ἑαυτοῖς, ὀλιγόπιστοι, ὅτι ἄρτους οὐκ ἔχετε;	Sciens autem Jesus, dixit: Quid cogitatis intra vos modicæ fidei, quia panes non habetis?	Poznawszy zaś Jezus powiedział: Dlaczego rozważacie w sobie samych, małej wiary, że chlebów nie macie?
οὔπω νοεῖτε, οὐδὲ μνημονεύετε τοὺς πέντε ἄρτους τῶν πεντακισχιλίων καὶ πόσους κοφίνους ἐλάβετε;	Nondum intelligitis, neque recordamini quinque panum in quinque millia hominum, et quot cophinos sumpsistis?	Jeszcze nie rozumiecie ani przypominacie sobie (te) pięć chlebów - (dla) pięciu tysięcy i ile koszyków wzięliście?
οὐδὲ τοὺς ἑπτὰ ἄρτους τῶν τετρακισχιλίων καὶ πόσας σπυρίδας ἐλάβετε;	neque septem panum in quatuor millia hominum, et quot sportas sumpsistis?	Ani siedem chlebów (dla) czterech tysięcy i ile koszy wzięliście?
πῶς οὐ νοεῖτε ὅτι οὐ περὶ ἄρτων εἶπον ὑμῖν; προσέχετε δὲ ἀπὸ τῆς ζύμης τῶν Φαρισαίων καὶ Σαδδουκαίων.	Quare non intelligitis, quia non de pane dixi vobis: Cavete a fermento pharisæorum et sadducæorum?	Jak nie rozumiecie, że nie o chlebach powiedziałem wam? Wystrzegajcie się zaś zaczynu faryzeuszów i saduceuszów.
τότε συνῆκαν ὅτι οὐκ εἶπεν προσέχειν ἀπὸ τῆς ζύμης τῶν ἄρτων ἀλλὰ ἀπὸ τῆς διδαχῆς τῶν Φαρισαίων καὶ Σαδδουκαίων.	Tunc intellexerunt quia non dixerit cavendum a fermento panum, sed a doctrina pharisæorum et sadducæorum.	Wtedy zrozumieli, że nie powiedział, wystrzegać się zaczynu chlebów, ale nauki faryzeuszów i saduceuszów.
Wyznanie Piotra
Ἐλθὼν δὲ ὁ Ἰησοῦς εἰς τὰ μέρη Καισαρείας τῆς Φιλίππου ἠρώτα τοὺς μαθητὰς αὐτοῦ λέγων, Τίνα λέγουσιν οἱ ἄνθρωποι εἶναι τὸν υἱὸν τοῦ ἀνθρώπου;	Venit autem Jesus in partes Cæsareæ Philippi: et interrogabat discipulos suos, dicens: Quem dicunt homines esse Filium hominis?	Przyszedłszy zaś Jezus do dzielnicy* Cezarei Filipa, pytał uczniów jego mówiąc: Kim, mówią ludzie, (jest) Syn Człowieka? * W sensie części kraju pod osobną władzą.
οἱ δὲ εἶπαν, Οἱ μὲν Ἰωάννην τὸν βαπτιστήν, ἄλλοι δὲ Ἠλίαν, ἕτεροι δὲ Ἰερεμίαν ἢ ἕνα τῶν προφητῶν.	At illi dixerunt: Alii Joannem Baptistam, alii autem Eliam, alii vero Jeremiam, aut unum ex prophetis.	Oni zaś powiedzieli: (Jedni) Janem Chrzcicielem, inni zaś Eliaszem, drudzy zaś Jeremiaszem lub jednym (z) proroków.
λέγει αὐτοῖς, Ὑμεῖς δὲ τίνα με λέγετε εἶναι;	Dicit illis Jesus: Vos autem, quem me esse dicitis?	Mówi im: Wy zaś kim (ja) powiadacie (jestem)?
Faryzeusze, wyróżniający się przesadnym pojmowaniem czystości rytualnej, drobiazgowym przestrzeganiem nie tylko przepisów Prawa, ale i nakazów ustnej "tradycji starszych", z saduceuszami, odrzucającymi nieśmiertelność duszy, zmartwychwstanie ciał oraz istnienie świata duchów, łączyli się razem tylko wtedy, kiedy występowali przeciwko Jezusowi. Także tym razem, wystawiając Go na próbę, prosili o pokazanie im znaku z nieba. W odpowiedzi Jezusa zawiera się bardzo ostra krytyka jednych i drugich za ich wrogą postawę wobec Zbawiciela. Znaki, których domagali się zarówno faryzeusze jak i saduceusze, miały być potwierdzeniem mesjańskiego posłannictwa Jezusa.
ἀποκριθεὶς δὲ Σίμων Πέτρος εἶπεν, Σὺ εἶ ὁ Χριστὸς ὁ υἱὸς τοῦ θεοῦ τοῦ ζῶντος.	Respondens Simon Petrus dixit: Tu es Christus, Filius Dei vivi.	Odpowiadając zaś Szymon Piotr powiedział: Ty jesteś Pomazaniec, - Syn Boga żyjącego. Pomazaniec = Chrystus = Mesjasz. Pwt 5.26 Ps 42.3 Jr 10.10
ἀποκριθεὶς δὲ ὁ Ἰησοῦς εἶπεν αὐτῷ, Μακάριος εἶ, Σίμων Βαριωνᾶ, ὅτι σὰρξ καὶ αἷμα οὐκ ἀπεκάλυψέν σοι ἀλλ᾽ ὁ πατήρ μου ὁ ἐν τοῖς οὐρανοῖς.	Respondens autem Jesus, dixit ei: Beatus es Simon Bar Jona: quia caro et sanguis non revelavit tibi, sed Pater meus, qui in cælis est.	Odpowiadając zaś Jezus rzekł mu: Szczęśliwy jesteś, Szymonie Bar-Jona, bo ciało i krew nie odsłoniły ci, ale Ojciec mój w niebiosach.
κἀγὼ δέ σοι λέγω ὅτι σὺ εἶ Πέτρος, καὶ ἐπὶ ταύτῃ τῇ πέτρᾳ οἰκοδομήσω μου τὴν ἐκκλησίαν καὶ πύλαι ᾅδου οὐ κατισχύσουσιν αὐτῆς.	Et ego dico tibi, quia tu es Petrus, et super hanc petram ædificabo Ecclesiam meam, et portæ inferi non prævalebunt adversus eam.	A ja zaś ci mówię, że ty jesteś Skała, i na tej skale zbuduję mą (społeczność) zwołanych, i bramy otchłani nie przemogą jej. Taki jest sens słowa "Kościół". Hi 17.16 Hi 38.17 Ps 9.13 Ps 107.18 Iz 28.16
δώσω σοι τὰς κλεῖδας τῆς βασιλείας τῶν οὐρανῶν, καὶ ὃ ἐὰν δήσῃς ἐπὶ τῆς γῆς ἔσται δεδεμένον ἐν τοῖς οὐρανοῖς, καὶ ὃ ἐὰν λύσῃς ἐπὶ τῆς γῆς ἔσται λελυμένον ἐν τοῖς οὐρανοῖς.	Et tibi dabo claves regni cælorum. Et quodcumque ligaveris super terram, erit ligatum et in cælis: et quodcumque solveris super terram, erit solutum et in cælis.	Dam ci klucze królestwa niebios, i co by(ś) związał na ziemi, będzie związane w niebiosach, i co rozwiązałbyś na ziemi, będzie rozwiązane w niebiosach. Iz 22.22
τότε διεστείλατο τοῖς μαθηταῖς ἵνα μηδενὶ εἴπωσιν ὅτι αὐτός ἐστιν ὁ Χριστός.	Tunc præcepit discipulis suis ut nemini dicerent quia ipse esset Jesus Christus.	Wtedy przykazał uczniom, aby nikomu (nie) powiedzieli, że on jest Pomazańcem. Pomazaniec = Chrystus = Mesjasz.
Jezus zapowiada swoją śmierć
Ἀπὸ τότε ἤρξατο ὁ Ἰησοῦς δεικνύειν τοῖς μαθηταῖς αὐτοῦ ὅτι δεῖ αὐτὸν εἰς Ἱεροσόλυμα ἀπελθεῖν καὶ πολλὰ παθεῖν ἀπὸ τῶν πρεσβυτέρων καὶ ἀρχιερέων καὶ γραμματέων καὶ ἀποκτανθῆναι καὶ τῇ τρίτῃ ἡμέρᾳ ἐγερθῆναι.	Exinde cœpit Jesus ostendere discipulis suis, quia oporteret eum ire Jerosolymam, et multa pati a senioribus, et scribis, et principibus sacerdotum, et occidi, et tertia die resurgere.	Od wtedy zaczął Jezus pokazywać uczniom jego, że ma on do Jerozolimy odejść i wiele wycierpieć od starszych i arcykapłanów i uczonych w piśmie, i zostać zabitym, i trzeciego dnia podnieść się.
καὶ προσλαβόμενος αὐτὸν ὁ Πέτρος ἤρξατο ἐπιτιμᾶν αὐτῷ λέγων, Ἵλεώς σοι, κύριε· οὐ μὴ ἔσται σοι τοῦτο.	Et assumens eum Petrus, cœpit increpare illum dicens: Absit a te, Domine: non erit tibi hoc.	I wziąwszy na bok go Piotr zaczął karcić go mówiąc: Życzliwy(m)* ci, Panie, nie będzie ci to. * Sens: "Boże uchowaj".
ὁ δὲ στραφεὶς εἶπεν τῷ Πέτρῳ, Ὕπαγε ὀπίσω μου, Σατανᾶ· σκάνδαλον εἶ ἐμοῦ, ὅτι οὐ φρονεῖς τὰ τοῦ θεοῦ ἀλλὰ τὰ τῶν ἀνθρώπων.	Qui conversus, dixit Petro: Vade post me Satana, scandalum es mihi: quia non sapis ea quæ Dei sunt, sed ea quæ hominum.	On zaś odwróciwszy się powiedział Piotrowi: Odejdź za mnie, Szatanie; zawadą jesteś mi, bo nie myślisz (o tym co) Boga, ale (to co) ludzi. "nie o tym, co Boga, (…) co ludzi" - składniej: "nie po Bożemu, ale po ludzku".
Naśladowanie Jezusa
Τότε ὁ Ἰησοῦς εἶπεν τοῖς μαθηταῖς αὐτοῦ, Εἴ τις θέλει ὀπίσω μου ἐλθεῖν, ἀπαρνησάσθω ἑαυτὸν καὶ ἀράτω τὸν σταυρὸν αὐτοῦ καὶ ἀκολουθείτω μοι.	Tunc Jesus dixit discipulis suis: Si quis vult post me venire, abneget semetipsum, et tollat crucem suam, et sequatur me.	Wtedy Jezus powiedział uczniom jego: Jeśli ktoś chce za mną pójść, niech się wyprze siebie i niech zabierze krzyż jego, i niech towarzyszy mi.
ὃς γὰρ ἐὰν θέλῃ τὴν ψυχὴν αὐτοῦ σῶσαι ἀπολέσει αὐτήν· ὃς δ᾽ ἂν ἀπολέσῃ τὴν ψυχὴν αὐτοῦ ἕνεκεν ἐμοῦ εὑρήσει αὐτήν.	Qui enim voluerit animam suam salvam facere, perdet eam: qui autem perdiderit animam suam propter me, inveniet eam.	Który bowiem chciałby życie* jego uratować, zgubi je, który zaś zgubiłby życie* jego ze względu na mnie, znajdzie je. * Dosłownie duszę, tzn. dech życia.
τί γὰρ ὠφεληθήσεται ἄνθρωπος ἐὰν τὸν κόσμον ὅλον κερδήσῃ τὴν δὲ ψυχὴν αὐτοῦ ζημιωθῇ; ἢ τί δώσει ἄνθρωπος ἀντάλλαγμα τῆς ψυχῆς αὐτοῦ;	Quid enim prodest homini, si mundum universum lucretur, animæ vero suæ detrimentum patiatur? aut quam dabit homo commutationem pro anima sua?	(W) czym bowiem pomoże sobie człowiek, jeśli świat cały zyskałby, zaś (na) duszy jego stratę poniósłby? Lub co da człowiek (w zamian za) duszę jego?
μέλλει γὰρ ὁ υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου ἔρχεσθαι ἐν τῇ δόξῃ τοῦ πατρὸς αὐτοῦ μετὰ τῶν ἀγγέλων αὐτοῦ, καὶ τότε ἀποδώσει ἑκάστῳ κατὰ τὴν πρᾶξιν αὐτοῦ.	Filius enim hominis venturus est in gloria Patris sui cum angelis suis: et tunc reddet unicuique secundum opera ejus.	Ma (na pewno) bowiem - Syn Człowieka przyjść w - chwale Ojca jego ze zwiastunami jego i wtedy odda każdemu według postępowania jego. Ps 28.4 Ps 62.13 Prz 24.12 Dn 7.13
ἀμὴν λέγω ὑμῖν ὅτι εἰσίν τινες τῶν ὧδε ἑστώτων οἵτινες οὐ μὴ γεύσωνται θανάτου ἕως ἂν ἴδωσιν τὸν υἱὸν τοῦ ἀνθρώπου ἐρχόμενον ἐν τῇ βασιλείᾳ αὐτοῦ.	Amen dico vobis, sunt quidam de hic stantibus, qui non gustabunt mortem, donec videant Filium hominis venientem in regno suo.	Amen mówię wam, że są niektórzy (z) tu stojących, którzy nie skosztują śmierci, aż zobaczą Syna Człowieka przychodzącego w królestwie jego.

17

Przemienienie
Καὶ μεθ᾽ ἡμέρας ἓξ παραλαμβάνει ὁ Ἰησοῦς τὸν Πέτρον καὶ Ἰάκωβον καὶ Ἰωάννην τὸν ἀδελφὸν αὐτοῦ καὶ ἀναφέρει αὐτοὺς εἰς ὄρος ὑψηλὸν κατ᾽ ἰδίαν.	Et post dies sex assumit Jesus Petrum, et Jacobum, et Joannem fratrem ejus, et ducit illos in montem excelsum seorsum:	I po dniach sześciu zabiera ze sobą - Jezus Piotra i Jakuba i Jana brata jego, i wprowadza ich na górę wysoką na osobności.
καὶ μετεμορφώθη ἔμπροσθεν αὐτῶν, καὶ ἔλαμψεν τὸ πρόσωπον αὐτοῦ ὡς ὁ ἥλιος, τὰ δὲ ἱμάτια αὐτοῦ ἐγένετο λευκὰ ὡς τὸ φῶς.	et transfiguratus est ante eos. Et resplenduit facies ejus sicut sol: vestimenta autem ejus facta sunt alba sicut nix.	I został przemieniony wobec nich, i zajaśniało oblicze jego jak słońce, zaś szaty jego stały się białe jak światło. Dn 7.9 Ml 4.2
καὶ ἰδοὺ ὤφθη αὐτοῖς Μωϋσῆς καὶ Ἠλίας συλλαλοῦντες μετ᾽ αὐτοῦ.	Et ecce apparuerunt illis Moyses et Elias cum eo loquentes.	I oto dał się zobaczyć im Mojżesz i Eliasz wspólnie rozmawiający z nim.
ἀποκριθεὶς δὲ ὁ Πέτρος εἶπεν τῷ Ἰησοῦ, Κύριε, καλόν ἐστιν ἡμᾶς ὧδε εἶναι· εἰ θέλεις, ποιήσω ὧδε τρεῖς σκηνάς, σοὶ μίαν καὶ Μωϋσεῖ μίαν καὶ Ἠλίᾳ μίαν.	Respondens autem Petrus, dixit ad Jesum: Domine, bonum est nos hic esse: si vis, faciamus tria tabernacula, tibi unum, Moysi unum, et Eliæ unum.	Odpowiadając zaś Piotr rzekł Jezusowi: Panie, dobrze jest nam tu być. Jeśli chcesz, uczynię tu trzy namioty, tobie jeden i Mojżeszowi jeden i Eliaszowi jeden.
ἔτι αὐτοῦ λαλοῦντος ἰδοὺ νεφέλη φωτεινὴ ἐπεσκίασεν αὐτούς, καὶ ἰδοὺ φωνὴ ἐκ τῆς νεφέλης λέγουσα, Οὗτός ἐστιν ὁ υἱός μου ὁ ἀγαπητός, ἐν ᾧ εὐδόκησα· ἀκούετε αὐτοῦ.	Adhuc eo loquente, ecce nubes lucida obumbravit eos. Et ecce vox de nube, dicens: Hic est Filius meus dilectus, in quo mihi bene complacui: ipsum audite.	Jeszcze (gdy on) (mówił), oto chmura świetlista ocieniła ich, i oto głos z chmury mówiący: Ten jest Syn mój umiłowany, w nim upodobałem. Słuchajcie go. Pwt 18.15-19 Pwt 19.16 Pwt 24.15-16
καὶ ἀκούσαντες οἱ μαθηταὶ ἔπεσαν ἐπὶ πρόσωπον αὐτῶν καὶ ἐφοβήθησαν σφόδρα.	Et audientes discipuli ceciderunt in faciem suam, et timuerunt valde.	I usłyszawszy uczniowie padli na twarz ich i przestraszyli się bardzo.
καὶ προσῆλθεν ὁ Ἰησοῦς καὶ ἁψάμενος αὐτῶν εἶπεν, Ἐγέρθητε καὶ μὴ φοβεῖσθε.	Et accessit Jesus, et tetigit eos: dixitque eis: Surgite, et nolite timere.	I podszedł Jezus, i dotknąwszy ich powiedział: Podnieście się i nie bójcie się. Dn 7.18 Dn 10.18
ἐπάραντες δὲ τοὺς ὀφθαλμοὺς αὐτῶν οὐδένα εἶδον εἰ μὴ αὐτὸν Ἰησοῦν μόνον.	Levantes autem oculos suos, neminem viderunt, nisi solum Jesum.	Podniósłszy zaś oczy ich nikogo (nie) zobaczyli, jeśli nie samego Jezusa jedynie.
Καὶ καταβαινόντων αὐτῶν ἐκ τοῦ ὄρους ἐνετείλατο αὐτοῖς ὁ Ἰησοῦς λέγων, Μηδενὶ εἴπητε τὸ ὅραμα ἕως οὗ ὁ υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου ἐκ νεκρῶν ἐγερθῇ.	Et descendentibus illis de monte, præcepit eis Jesus, dicens: Nemini dixeritis visionem, donec Filius hominis a mortuis resurgat.	I (gdy schodzili) oni z góry, przykazał im Jezus mówiąc: Nikomu (nie) opowiecie wizji, aż (kiedy) Syn Człowieka z martwych podniesie się.
καὶ ἐπηρώτησαν αὐτὸν οἱ μαθηταὶ λέγοντες, Τί οὖν οἱ γραμματεῖς λέγουσιν ὅτι Ἠλίαν δεῖ ἐλθεῖν πρῶτον;	Et interrogaverunt eum discipuli, dicentes: Quid ergo scribæ dicunt, quod Eliam oporteat primum venire?	I zaczęli dopytywać się go uczniowie mówiąc: Dlaczego więc uczeni-w piśmie mówią, że Eliasz ma przyjść najpierw? Ml 4.5
ὁ δὲ ἀποκριθεὶς εἶπεν, Ἠλίας μὲν ἔρχεται καὶ ἀποκαταστήσει πάντα·	At ille respondens, ait eis: Elias quidem venturus est, et restituet omnia.	On zaś odpowiadając rzekł: Eliasz wprawdzie przychodzi i przywróci wszystko.
λέγω δὲ ὑμῖν ὅτι Ἠλίας ἤδη ἦλθεν, καὶ οὐκ ἐπέγνωσαν αὐτὸν ἀλλὰ ἐποίησαν ἐν αὐτῷ ὅσα ἠθέλησαν· οὕτως καὶ ὁ υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου μέλλει πάσχειν ὑπ᾽ αὐτῶν.	Dico autem vobis, quia Elias jam venit, et non cognoverunt eum, sed fecerunt in eo quæcumque voluerunt. Sic et Filius hominis passurus est ab eis.	Mówię zaś wam, że Eliasz już przyszedł i nie rozpoznali go, ale uczynili z nim, jak zechcieli. Tak i Syn Człowieka ma cierpieć przez nich.
τότε συνῆκαν οἱ μαθηταὶ ὅτι περὶ Ἰωάννου τοῦ βαπτιστοῦ εἶπεν αὐτοῖς.	Tunc intellexerunt discipuli, quia de Joanne Baptista dixisset eis.	Wtedy zrozumieli uczniowie, że o Janie Chrzcicielu powiedział im.
Uzdrowienie chłopca zniewolonego przez demona
Καὶ ἐλθόντων πρὸς τὸν ὄχλον προσῆλθεν αὐτῷ ἄνθρωπος γονυπετῶν αὐτὸν	Et cum venisset ad turbam, accessit ad eum homo genibus provolutus ante eum,	I (gdy przyszli) do tłumu, podszedł do niego człowiek, padając na kolana (przed) nim
καὶ λέγων, Κύριε, ἐλέησόν μου τὸν υἱόν, ὅτι σεληνιάζεται καὶ κακῶς πάσχει· πολλάκις γὰρ πίπτει εἰς τὸ πῦρ καὶ πολλάκις εἰς τὸ ὕδωρ.	dicens: Domine, miserere filio meo, quia lunaticus est, et male patitur: nam sæpe cadit in ignem, et crebro in aquam.	i mówiąc: Panie, zlituj się (nad) mym synem, bo jest epileptykiem i ciężko* cierpi. Wielekroć bowiem pada w ogień i wielekroć w wodę. * Dosłownie "źle", część rękopisów: "źle się ma".
καὶ προσήνεγκα αὐτὸν τοῖς μαθηταῖς σου, καὶ οὐκ ἠδυνήθησαν αὐτὸν θεραπεῦσαι.	Et obtuli eum discipulis tuis, et non potuerunt curare eum.	I przyprowadziłem go uczniom twym, i nie mogli go uzdrowić.
W relacji wszystkich trzech synoptyków opis Przemienienia Pańskiego znajduje się w kontekście, prawie bezpośrednim, wydarzeń pod Cezareą Filipową. Tam Piotr wyznał, że Jezus jest Synem Bożym, tu zaś sam Bóg Ojciec nazywa Jezusa swym umiłowanym Synem. Opis Przemienienia Pańskiego obfituje w takie mnóstwo różnorodnych szczegółów "materialnych", iż trudno byłoby przypuścić, że chodzi o jakąś wizję, a nie o rzeczywistą epifanię Boga. Zdarzenie miało miejsce po sześciu dniach, tzn. najprawdopodobniej w sześć dni po wyznaniu Piotra pod Cezareą Filipową i po pierwszej zapowiedzi męki (Mt 16.21-23). Łukasz (Lk 9.28), mówiąc o ośmiu dniach wlicza rzymskim sposobem - jak się zdaje - dni stanowiące termin a quo oraz termin ad quem. Przemienienie się Chrystusa zaraz po zapowiedzi bolesnego końca miało na celu wzmocnienie wiary uczniów, którzy, jak to Ewangelista zaznaczył, nic nie zrozumieli z zapowiedzi wyliczenia przyszłych cierpień Jezusa, a przez to też nie dostrzegli wyraźniej Jego wielkości. A może chodziło również i o ukazanie tego, co miało czekać uczniów jako zapłata za współudział w cierpieniach Jezusa? Trzej świadkowie Przemienienia: Piotr, Jakub i J należą do najbardziej uprzywilejowanych uczniów Pańskich. Piotr jest nazwany opoką, na której spocznie Kościół, J ma przydomek "umiłowanego ucznia", Jakub zaś jako pierwszy miał umrzeć za Chrystusa. Wszyscy trzej byli świadkami wskrzeszenia córki Jaira (Mk 5.37); będą patrzeć na trwogę konania Jezusa w Ogrójcu (Mt 26.37), wypadało więc też, aby widzieli majestat Chrystusa w chwili Jego Przemienienia.
ἀποκριθεὶς δὲ ὁ Ἰησοῦς εἶπεν, Ὦ γενεὰ ἄπιστος καὶ διεστραμμένη, ἕως πότε μεθ᾽ ὑμῶν ἔσομαι; ἕως πότε ἀνέξομαι ὑμῶν; φέρετέ μοι αὐτὸν ὧδε.	Respondens autem Jesus, ait: O generatio incredula, et perversa, quousque ero vobiscum? usquequo patiar vos? Afferte huc illum ad me.	Odpowiadając zaś Jezus rzekł: O pokolenie bez wiary i przewrotne, aż do kiedy z wami będę? Aż do kiedy będę znosił was? Przynieście mi go tutaj.
καὶ ἐπετίμησεν αὐτῷ ὁ Ἰησοῦς καὶ ἐξῆλθεν ἀπ᾽ αὐτοῦ τὸ δαιμόνιον καὶ ἐθεραπεύθη ὁ παῖς ἀπὸ τῆς ὥρας ἐκείνης.	Et increpavit illum Jesus, et exiit ab eo dæmonium, et curatus est puer ex illa hora.	I skarcił go Jezus, i wyszedł z niego demon. I uzdrowiony został chłopiec od godziny owej.
Τότε προσελθόντες οἱ μαθηταὶ τῷ Ἰησοῦ κατ᾽ ἰδίαν εἶπον, Διὰ τί ἡμεῖς οὐκ ἠδυνήθημεν ἐκβαλεῖν αὐτό;	Tunc accesserunt discipuli ad Jesum secreto, et dixerunt: Quare nos non potuimus ejicere illum?	Wtedy podszedłszy uczniowie - Jezusa na osobności powiedzieli: Dla czego my nie mogliśmy wyrzucić go?
ὁ δὲ λέγει αὐτοῖς, Διὰ τὴν ὀλιγοπιστίαν ὑμῶν· ἀμὴν γὰρ λέγω ὑμῖν, ἐὰν ἔχητε πίστιν ὡς κόκκον σινάπεως, ἐρεῖτε τῷ ὄρει τούτῳ, Μετάβα ἔνθεν ἐκεῖ, καὶ μεταβήσεται· καὶ οὐδὲν ἀδυνατήσει ὑμῖν.	Dixit illis Jesus: Propter incredulitatem vestram. Amen quippe dico vobis, si habueritis fidem sicut granum sinapis, dicetis monti huic: Transi hinc illuc, et transibit, et nihil impossibile erit vobis.	On zaś mówi im: Z powodu małej wiary waszej. Amen bowiem mówię wam, jeśli mielibyście wiarę jak ziarno gorczycy, powiecie górze tej: Przejdź stąd tam, i przejdzie. I nic (nie) będzie niemożliwe wam.
	Hoc autem genus non ejicitur nisi per orationem et jejunium.
Συστρεφομένων δὲ αὐτῶν ἐν τῇ Γαλιλαίᾳ εἶπεν αὐτοῖς ὁ Ἰησοῦς, Μέλλει ὁ υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου παραδίδοσθαι εἰς χεῖρας ἀνθρώπων,	Conversantibus autem eis in Galilæa, dixit illis Jesus: Filius hominis tradendus est in manus hominum:	(Gdy zbierali się)* zaś oni w Galilei, powiedział im Jezus: Ma Syn Człowieka być wydanym w ręce ludzi. * Może "kierowali się wspólnie ku"? Część rękopisów mówi o "mieszkających po powrocie".
καὶ ἀποκτενοῦσιν αὐτόν, καὶ τῇ τρίτῃ ἡμέρᾳ ἐγερθήσεται. καὶ ἐλυπήθησαν σφόδρα.	et occident eum, et tertia die resurget. Et contristati sunt vehementer.	I zabiją go, i trzeciego dnia podniesie się. I zasmucili się bardzo.
Składka na rzecz świątyni
Ἐλθόντων δὲ αὐτῶν εἰς Καφαρναοὺμ προσῆλθον οἱ τὰ δίδραχμα λαμβάνοντες τῷ Πέτρῳ καὶ εἶπαν, Ὁ διδάσκαλος ὑμῶν οὐ τελεῖ τὰ δίδραχμα;	Et cum venissent Capharnaum, accesserunt qui didrachma accipiebant ad Petrum, et dixerunt ei: Magister vester non solvit didrachma?	(Gdy przyszli) zaś oni do Kafarnaum podeszli didrachmy* biorący (do) Piotra i powiedzieli: Nauczyciel wasz (czyż) nie płaci didrachm? * Dwie drachmy, podatek na świątynię w tej wysokości. Wj 30.13-16 Wj 38.26
λέγει, Ναί. καὶ ἐλθόντα εἰς τὴν οἰκίαν προέφθασεν αὐτὸν ὁ Ἰησοῦς λέγων, Τί σοι δοκεῖ, Σίμων; οἱ βασιλεῖς τῆς γῆς ἀπὸ τίνων λαμβάνουσιν τέλη ἢ κῆνσον; ἀπὸ τῶν υἱῶν αὐτῶν ἢ ἀπὸ τῶν ἀλλοτρίων;	Ait: Etiam. Et cum intrasset in domum, prævenit eum Jesus, dicens: Quid tibi videtur Simon? reges terræ a quibus accipiunt tributum vel censum? a filiis suis, an ab alienis?	Mówi: Tak. I (gdy wszedł) do domu ubiegł go Jezus mówiąc: Co ci wydaje się, Szymonie? Królowie ziemi od kogo biorą podatek lub pogłówne? Od synów ich, czy od obcych?
εἰπόντος δέ, Ἀπὸ τῶν ἀλλοτρίων, ἔφη αὐτῷ ὁ Ἰησοῦς, Ἄρα γε ἐλεύθεροί εἰσιν οἱ υἱοί.	Et ille dixit: Ab alienis. Dixit illi Jesus: Ergo liberi sunt filii.	(Gdy powiedział) zaś: Od obcych, rzekł mu Jezus: Zatem wolni są synowie.
ἵνα δὲ μὴ σκανδαλίσωμεν αὐτούς, πορευθεὶς εἰς θάλασσαν βάλε ἄγκιστρον καὶ τὸν ἀναβάντα πρῶτον ἰχθὺν ἆρον, καὶ ἀνοίξας τὸ στόμα αὐτοῦ εὑρήσεις στατῆρα· ἐκεῖνον λαβὼν δὸς αὐτοῖς ἀντὶ ἐμοῦ καὶ σοῦ.	Ut autem non scandalizemus eos, vade ad mare, et mitte hamum: et eum piscem, qui primus ascenderit, tolle: et aperto ore ejus, invenies staterem: illum sumens, da eis pro me et te.	Aby zaś nie urazić ich, poszedłszy (nad) morze rzuć haczyk i (tę), (która wyjdzie) pierwsza, rybę weź, i otwarłszy usta jej znajdziesz stater. Ten wziąwszy, daj im za mnie i ciebie. Równy czterem drachmom.

18

Kto jest największy?
Ἐν ἐκείνῃ τῇ ὥρᾳ προσῆλθον οἱ μαθηταὶ τῷ Ἰησοῦ λέγοντες, Τίς ἄρα μείζων ἐστὶν ἐν τῇ βασιλείᾳ τῶν οὐρανῶν;	In illa hora accesserunt discipuli ad Jesum, dicentes: Quis, putas, major est in regno cælorum?	W ową godzinę podeszli uczniowie (do) Jezusa mówiąc: Kto zatem większy jest w królestwie niebios?
καὶ προσκαλεσάμενος παιδίον ἔστησεν αὐτὸ ἐν μέσῳ αὐτῶν	Et advocans Jesus parvulum, statuit eum in medio eorum,	I przywoławszy dziecko postawił je w środku ich
καὶ εἶπεν, Ἀμὴν λέγω ὑμῖν, ἐὰν μὴ στραφῆτε καὶ γένησθε ὡς τὰ παιδία, οὐ μὴ εἰσέλθητε εἰς τὴν βασιλείαν τῶν οὐρανῶν.	et dixit: Amen dico vobis, nisi conversi fueritis, et efficiamini sicut parvuli, non intrabitis in regnum cælorum.	i powiedział: Amen mówię wam, jeśli nie zawrócicie i (nie) staniecie się jak dzieci, nie wejdziecie do królestwa niebios. Ps 131.2
ὅστις οὖν ταπεινώσει ἑαυτὸν ὡς τὸ παιδίον τοῦτο, οὗτός ἐστιν ὁ μείζων ἐν τῇ βασιλείᾳ τῶν οὐρανῶν.	Quicumque ergo humiliaverit se sicut parvulus iste, hic est major in regno cælorum.	Który więc uniży siebie jak dziecko to. ten jest większy w królestwie niebios.
καὶ ὃς ἐὰν δέξηται ἓν παιδίον τοιοῦτο ἐπὶ τῷ ὀνόματί μου, ἐμὲ δέχεται.	Et qui susceperit unum parvulum talem in nomine meo, me suscipit:	I który przyjąłby jedno dziecko takie w imię moje, mnie przyjmuje.
Ὃς δ᾽ ἂν σκανδαλίσῃ ἕνα τῶν μικρῶν τούτων τῶν πιστευόντων εἰς ἐμέ, συμφέρει αὐτῷ ἵνα κρεμασθῇ μύλος ὀνικὸς περὶ τὸν τράχηλον αὐτοῦ καὶ καταποντισθῇ ἐν τῷ πελάγει τῆς θαλάσσης.	qui autem scandalizaverit unum de pusillis istis, qui in me credunt, expedit ei ut suspendatur mola asinaria in collo ejus, et demergatur in profundum maris.	Który zaś przywiódłby do obrazy jednego (z) małych tych wierzących we mnie, jest pożyteczne mu, żeby zawieszony został kamień młyński ośli wokół szyi jego i utopiony został na przestworzu morza.
οὐαὶ τῷ κόσμῳ ἀπὸ τῶν σκανδάλων· ἀνάγκη γὰρ ἐλθεῖν τὰ σκάνδαλα, πλὴν οὐαὶ τῷ ἀνθρώπῳ δι᾽ οὗ τὸ σκάνδαλον ἔρχεται.	Væ mundo a scandalis ! Necesse est enim ut veniant scandala: verumtamen væ homini illi, per quem scandalum venit.	Biada światu przez obrazy. Koniecznością bowiem (przyjście) obrazy, lecz biada - człowiekowi, przez którego obraza* przychodzi. * Zgorszenia.
Εἰ δὲ ἡ χείρ σου ἢ ὁ πούς σου σκανδαλίζει σε, ἔκκοψον αὐτὸν καὶ βάλε ἀπὸ σοῦ· καλόν σοί ἐστιν εἰσελθεῖν εἰς τὴν ζωὴν κυλλὸν ἢ χωλὸν ἢ δύο χεῖρας ἢ δύο πόδας ἔχοντα βληθῆναι εἰς τὸ πῦρ τὸ αἰώνιον.	Si autem manus tua, vel pes tuus scandalizat te, abscide eum, et projice abs te: bonum tibi est ad vitam ingredi debilem, vel claudum, quam duas manus vel duos pedes habentem mitti in ignem æternum.	Jeśli zaś ręka twa lub stopa twa wiedzie do obrazy cię, wytnij ją i rzuć od ciebie. Lepiej* ci jest wejść w życie kalekim lub chromym, niż dwie ręce lub dwie stopy mając zostać rzuconym w ogień wieczny. * Dosłownie "dobrze". Iz 33.14
καὶ εἰ ὁ ὀφθαλμός σου σκανδαλίζει σε, ἔξελε αὐτὸν καὶ βάλε ἀπὸ σοῦ· καλόν σοί ἐστιν μονόφθαλμον εἰς τὴν ζωὴν εἰσελθεῖν ἢ δύο ὀφθαλμοὺς ἔχοντα βληθῆναι εἰς τὴν γέενναν τοῦ πυρός.	Et si oculus tuus scandalizat te, erue eum, et projice abs te: bonum tibi est cum uno oculo in vitam intrare, quam duos oculos habentem mitti in gehennam ignis.	I jeśli oko twe wiedzie do obrazy cię, wyrwij je i rzuć od ciebie. Lepiej* ci jest jednookim do życia wejść, niż dwoje oczu mając zostać rzuconym w Gehennę ognia. * Dosłownie "dobrze".
Przypowieść o zagubionej owcy
Ὁρᾶτε μὴ καταφρονήσητε ἑνὸς τῶν μικρῶν τούτων· λέγω γὰρ ὑμῖν ὅτι οἱ ἄγγελοι αὐτῶν ἐν οὐρανοῖς διὰ παντὸς βλέπουσι τὸ πρόσωπον τοῦ πατρός μου τοῦ ἐν οὐρανοῖς.	Videte ne contemnatis unum ex his pusillis: dico enim vobis, quia angeli eorum in cælis semper vident faciem Patris mei, qui in cælis est.	Patrzajcie, nie zlekceważylibyście jednego (z) małych tych. Mówię bowiem wam, że zwiastunowie ich w niebiosach przez cały (czas) patrzą (na) oblicze Ojca mego w niebiosach. Rdz 48.16 Ps 34.7-8 Ps 91.11
	Venit enim Filius hominis salvare quod perierat.
Τί ὑμῖν δοκεῖ; ἐὰν γένηταί τινι ἀνθρώπῳ ἑκατὸν πρόβατα καὶ πλανηθῇ ἓν ἐξ αὐτῶν, οὐχὶ ἀφήσει τὰ ἐνενήκοντα ἐννέα ἐπὶ τὰ ὄρη καὶ πορευθεὶς ζητεῖ τὸ πλανώμενον;	Quid vobis videtur? si fuerint alicui centum oves, et erravit una ex eis: nonne relinquit nonaginta novem in montibus, et vadit quærere eam quæ erravit?	Co wam wydaje się? Gdyby (miał)* jakiś człowiek sto owiec i zabłąkałaby się jedna z nich, czyż nie opuści dziewięćdziesięciu dziewięciu na górach i ruszywszy (nie) poszuka błąkającej się? * Dosłownie "stałoby się mu".
καὶ ἐὰν γένηται εὑρεῖν αὐτό, ἀμὴν λέγω ὑμῖν ὅτι χαίρει ἐπ᾽ αὐτῷ μᾶλλον ἢ ἐπὶ τοῖς ἐνενήκοντα ἐννέα τοῖς μὴ πεπλανημένοις.	Et si contigerit ut inveniat eam: amen dico vobis, quia gaudet super eam magis quam super nonaginta novem, quæ non erraverunt.	I gdyby (miał)* znaleźć ją, amen mówię wam, że raduje się z tej bardziej niż z dziewięćdziesięciu dziewięciu nie zabłąkanych. Ez 34.15-16
οὕτως οὐκ ἔστιν θέλημα ἔμπροσθεν τοῦ πατρὸς ὑμῶν τοῦ ἐν οὐρανοῖς ἵνα ἀπόληται ἓν τῶν μικρῶν τούτων.	Sic non est voluntas ante Patrem vestrum, qui in cælis est, ut pereat unus de pusillis istis.	Tak nie jest wolą Ojca mego w niebiosach, aby zginął jeden (z) małych tych. * Dosłownie "stałoby się mu". Ez 18.23
Przyjacielskie upomnienie
Ἐὰν δὲ ἁμαρτήσῃ ὁ ἀδελφός σου, ὕπαγε ἔλεγξον αὐτὸν μεταξὺ σοῦ καὶ αὐτοῦ μόνου. ἐάν σου ἀκούσῃ, ἐκέρδησας τὸν ἀδελφόν σου·	Si autem peccaverit in te frater tuus, vade, et corripe eum inter te, et ipsum solum: si te audierit, lucratus eris fratrem tuum.	Jeśli zaś zgrzeszyłby [przeciw tobie] brat twój, pójdź upomnij go pomiędzy tobą a nim samym. Jeśli cię posłuchałby, zyskałeś brata twego. Kpl 19.17
ἐὰν δὲ μὴ ἀκούσῃ, παράλαβε μετὰ σοῦ ἔτι ἕνα ἢ δύο, ἵνα ἐπὶ στόματος δύο μαρτύρων ἢ τριῶν σταθῇ πᾶν ῥῆμα·	Si autem te non audierit, adhibe tecum adhuc unum, vel duos, ut in ore duorum, vel trium testium stet omne verbum.	Jeśli zaś nie posłuchałby, zabierz z tobą jeszcze jednego lub dwóch, aby na ustach dwóch świadków lub trzech stanęła cała sprawa. Lb 35.30 Pwt 17.6 Pwt 19.15
ἐὰν δὲ παρακούσῃ αὐτῶν, εἰπὲ τῇ ἐκκλησίᾳ· ἐὰν δὲ καὶ τῆς ἐκκλησίας παρακούσῃ, ἔστω σοι ὥσπερ ὁ ἐθνικὸς καὶ ὁ τελώνης.	Quod si non audierit eos: dic ecclesiæ. Si autem ecclesiam non audierit, sit tibi sicut ethnicus et publicanus.	Jeśli zaś nie posłuchałby ich, powiedz (społeczności) zwołanych. Jeśli zaś i (społeczności) zwołanych nie posłuchałby, niech będzie ci jak poganin i poborca. * Kościół jako lokalne zgromadzenie, gmina.
Trudno dociec, dlaczego uczniowie zapragnęli dowiedzieć się pewnego dnia, kto też jest najważniejszy w królestwie niebieskim: czy wynikało to z czysto naturalnej chęci wynoszenia się jednych ponad drugich, czy może właśnie pragnęli jak najdokładniej urzeczywistniać swym życiem ten ideał największego w królestwie niebieskim (por. także Lk 22.24-30).
Ἀμὴν λέγω ὑμῖν· ὅσα ἐὰν δήσητε ἐπὶ τῆς γῆς ἔσται δεδεμένα ἐν οὐρανῷ, καὶ ὅσα ἐὰν λύσητε ἐπὶ τῆς γῆς ἔσται λελυμένα ἐν οὐρανῷ.	Amen dico vobis, quæcumque alligaveritis super terram, erunt ligata et in cælo: et quæcumque solveritis super terram, erunt soluta et in cælo.	Amen mówię wam, jakie (rzeczy) związalibyście na ziemi, (będą) związane w niebie, i jakie (rzeczy) rozwiązalibyście na ziemi, (będą) rozwiązane w niebie.
Πάλιν ἀμὴν λέγω ὑμῖν ὅτι ἐὰν δύο συμφωνήσωσιν ἐξ ὑμῶν ἐπὶ τῆς γῆς περὶ παντὸς πράγματος οὗ ἐὰν αἰτήσωνται, γενήσεται αὐτοῖς παρὰ τοῦ πατρός μου τοῦ ἐν οὐρανοῖς.	Iterum dico vobis, quia si duo ex vobis consenserint super terram, de omni re quamcumque petierint, fiet illis a Patre meo, qui in cælis est.	Znów [amen] mówię wam, że jeśli dwaj zgodziliby się* z was na ziemi co do wszelkich spraw, (co do których) prosiliby, stanie się im u Ojca mego w niebiosach. * Dosłownie "współbrzmieliby", "uzgodniliby poglądy".
οὗ γάρ εἰσιν δύο ἢ τρεῖς συνηγμένοι εἰς τὸ ἐμὸν ὄνομα, ἐκεῖ εἰμι ἐν μέσῳ αὐτῶν.	Ubi enim sunt duo vel tres congregati in nomine meo, ibi sum in medio eorum.	Gdzie bowiem jest dwóch lub trzech zebranych w moje imię, tam jestem w środku nich.
Przypowieść o bezlitosnym słudze
Τότε προσελθὼν ὁ Πέτρος εἶπεν αὐτῷ, Κύριε, ποσάκις ἁμαρτήσει εἰς ἐμὲ ὁ ἀδελφός μου καὶ ἀφήσω αὐτῷ; ἕως ἑπτάκις;	Tunc accedens Petrus ad eum, dixit: Domine, quoties peccabit in me frater meus, et dimittam ei? usque septies?	Wtedy podszedłszy Piotr powiedział mu: Panie, ilekroć zgrzeszy przeciw mnie brat mój i odpuszczę mu? Aż do siedmiukroć? Rdz 4.24
λέγει αὐτῷ ὁ Ἰησοῦς, Οὐ λέγω σοι ἕως ἑπτάκις ἀλλὰ ἕως ἑβδομηκοντάκις ἑπτά.	Dicit illi Jesus: Non dico tibi usque septies: sed usque septuagies septies.	Mówi mu Jezus: Nie mówię ci aż do siedmiukroć, ale aż po siedemdziesiątkroć siedem.
Διὰ τοῦτο ὡμοιώθη ἡ βασιλεία τῶν οὐρανῶν ἀνθρώπῳ βασιλεῖ, ὃς ἠθέλησεν συνᾶραι λόγον μετὰ τῶν δούλων αὐτοῦ.	Ideo assimilatum est regnum cælorum homini regi, qui voluit rationem ponere cum servis suis.	Dla tego podobne stało się królestwo niebios człowiekowi, królowi, który chciał rozliczyć* (rachunek) ze sługami jego. * Uregulować.
ἀρξαμένου δὲ αὐτοῦ συναίρειν προσηνέχθη αὐτῷ εἷς ὀφειλέτης μυρίων ταλάντων.	Et cum cœpisset rationem ponere, oblatus est ei unus, qui debebat ei decem millia talenta.	(Gdy zaczął) zaś on rozliczać, przyprowadzony został mu jeden winien dziesięć tysięcy talentów. Regulować.
μὴ ἔχοντος δὲ αὐτοῦ ἀποδοῦναι ἐκέλευσεν αὐτὸν ὁ κύριος πραθῆναι καὶ τὴν γυναῖκα καὶ τὰ τέκνα καὶ πάντα ὅσα ἔχει, καὶ ἀποδοθῆναι.	Cum autem non haberet unde redderet, jussit eum dominus ejus venundari, et uxorem ejus, et filios, et omnia quæ habebat, et reddi.	Nie (miał gdy) zaś on (z czego) oddać, kazał go pan sprzedać, i żonę i dzieci i wszystko, ile ma, i (by zostało oddane). Dosłowniej "(aby) on zostać sprzedanym". Kpl 25.39 2Krl 4.1 Ne 5.5 i 8
πεσὼν οὖν ὁ δοῦλος προσεκύνει αὐτῷ λέγων, Μακροθύμησον ἐπ᾽ ἐμοί, καὶ πάντα ἀποδώσω σοι.	Procidens autem servus ille, orabat eum, dicens: Patientiam habe in me, et omnia reddam tibi.	Padłszy więc sługa kłaniał się mu mówiąc: Bądź wielkoduszny nade mną i wszystko oddam ci.
σπλαγχνισθεὶς δὲ ὁ κύριος τοῦ δούλου ἐκείνου ἀπέλυσεν αὐτὸν καὶ τὸ δάνειον ἀφῆκεν αὐτῷ.	Misertus autem dominus servi illius, dimisit eum, et debitum dimisit ei.	Ulitowawszy się zaś pan sługi owego uwolnił go i pożyczkę odpuścił mu.
ἐξελθὼν δὲ ὁ δοῦλος ἐκεῖνος εὗρεν ἕνα τῶν συνδούλων αὐτοῦ, ὃς ὤφειλεν αὐτῷ ἑκατὸν δηνάρια, καὶ κρατήσας αὐτὸν ἔπνιγεν λέγων, Ἀπόδος εἴ τι ὀφείλεις.	Egressus autem servus ille invenit unum de conservis suis, qui debebat ei centum denarios: et tenens suffocavit eum, dicens: Redde quod debes.	Wyszedłszy zaś sługa ów znalazł jednego (ze) współsług jego, który winny był mu sto denarów, i chwyciwszy go dusił, mówiąc: Oddaj, jeśli coś winny jesteś.
πεσὼν οὖν ὁ σύνδουλος αὐτοῦ παρεκάλει αὐτὸν λέγων, Μακροθύμησον ἐπ᾽ ἐμοί, καὶ ἀποδώσω σοι.	Et procidens conservus ejus, rogabat eum, dicens: Patientiam habe in me, et omnia reddam tibi.	Upadłszy więc współsługa jego prosił go mówiąc: Bądź wielkoduszny nade mną, i oddam ci.
ὁ δὲ οὐκ ἤθελεν ἀλλὰ ἀπελθὼν ἔβαλεν αὐτὸν εἰς φυλακὴν ἕως ἀποδῷ τὸ ὀφειλόμενον.	Ille autem noluit: sed abiit, et misit eum in carcerem donec redderet debitum.	On zaś nie chciał, ale odszedłszy wrzucił go do strażnicy, aż oddałby (to co) dłużne.
ἰδόντες οὖν οἱ σύνδουλοι αὐτοῦ τὰ γενόμενα ἐλυπήθησαν σφόδρα καὶ ἐλθόντες διεσάφησαν τῷ κυρίῳ ἑαυτῶν πάντα τὰ γενόμενα.	Videntes autem conservi ejus quæ fiebant, contristati sunt valde: et venerunt, et narraverunt domino suo omnia quæ facta fuerant.	Zobaczywszy więc współsłudzy jego (co się stało), zasmucili się bardzo i przyszedłszy, wyjaśnili panu swojemu wszystko, (co się stało).
τότε προσκαλεσάμενος αὐτὸν ὁ κύριος αὐτοῦ λέγει αὐτῷ, Δοῦλε πονηρέ, πᾶσαν τὴν ὀφειλὴν ἐκείνην ἀφῆκά σοι, ἐπεὶ παρεκάλεσάς με·	Tunc vocavit illum dominus suus: et ait illi: Serve nequam, omne debitum dimisi tibi quoniam rogasti me:	Wtedy przywoławszy do siebie go pan jego mówi mu: Sługo zły, całą powinność tamtą odpuściłem ci, skoro poprosiłeś mnie.
οὐκ ἔδει καὶ σὲ ἐλεῆσαι τὸν σύνδουλόν σου, ὡς κἀγὼ σὲ ἠλέησα;	nonne ergo oportuit et te misereri conservi tui, sicut et ego tui misertus sum?	Nie trzeba było i tobie zlitować się (nad) współsługą twym, jak i ja (nad) tobą zlitowałem się?
καὶ ὀργισθεὶς ὁ κύριος αὐτοῦ παρέδωκεν αὐτὸν τοῖς βασανισταῖς ἕως οὗ ἀποδῷ πᾶν τὸ ὀφειλόμενον.	Et iratus dominus ejus tradidit eum tortoribus, quoadusque redderet universum debitum.	I rozgniewany pan jego wydał go oprawcom, aż do (kiedy) oddałby wszystko, (co był winien).
Οὕτως καὶ ὁ πατήρ μου ὁ οὐράνιος ποιήσει ὑμῖν, ἐὰν μὴ ἀφῆτε ἕκαστος τῷ ἀδελφῷ αὐτοῦ ἀπὸ τῶν καρδιῶν ὑμῶν.	Sic et Pater meus cælestis faciet vobis, si non remiseritis unusquisque fratri suo de cordibus vestris.	Tak i Ojciec mój niebieski uczyni wam, jeśli nie odpuścilibyście każdy bratu jego z serc waszych.

19

Rozwód
Καὶ ἐγένετο ὅτε ἐτέλεσεν ὁ Ἰησοῦς τοὺς λόγους τούτους, μετῆρεν ἀπὸ τῆς Γαλιλαίας καὶ ἦλθεν εἰς τὰ ὅρια τῆς Ἰουδαίας πέραν τοῦ Ἰορδάνου.	Et factum est, cum consumasset Jesus sermones istos, migravit a Galilæa, et venit in fines Judææ trans Jordanem,	I stało się, kiedy zakończył Jezus słowa te, przeniósł się z Galilei i przyszedł w granice Judei poza Jordan.
καὶ ἠκολούθησαν αὐτῷ ὄχλοι πολλοί, καὶ ἐθεράπευσεν αὐτοὺς ἐκεῖ.	et secutæ sunt eum turbæ multæ, et curavit eos ibi.	I zaczęły towarzyszyć mu tłumy liczne, uzdrowił ich tam.
Καὶ προσῆλθον αὐτῷ Φαρισαῖοι πειράζοντες αὐτὸν καὶ λέγοντες, Εἰ ἔξεστιν ἀνθρώπῳ ἀπολῦσαι τὴν γυναῖκα αὐτοῦ κατὰ πᾶσαν αἰτίαν;	Et accesserunt ad eum pharisæi tentantes eum, et dicentes: Si licet homini dimittere uxorem suam, quacumque ex causa?	I podeszli do niego faryzeusze próbując go i mówiąc: Czy dozwolone jest człowiekowi oddalić żonę jego dla każdej* przyczyny? * Sens "jakiejkolwiek".
ὁ δὲ ἀποκριθεὶς εἶπεν, Οὐκ ἀνέγνωτε ὅτι ὁ κτίσας ἀπ᾽ ἀρχῆς ἄρσεν καὶ θῆλυ ἐποίησεν αὐτούς;	Qui respondens, ait eis: Non legistis, quia qui fecit hominem ab initio, masculum et feminam fecit eos? Et dixit:	On zaś odpowiadając rzekł: Czy nie odczytaliście, że: Stwarzający od początku męskim i żeńskim uczynił ich? Rdz 1.27 Rdz 5.2
καὶ εἶπεν, Ἕνεκα τούτου καταλείψει ἄνθρωπος τὸν πατέρα καὶ τὴν μητέρα καὶ κολληθήσεται τῇ γυναικὶ αὐτοῦ, καὶ ἔσονται οἱ δύο εἰς σάρκα μίαν.	Propter hoc dimittet homo patrem, et matrem, et adhærebit uxori suæ, et erunt duo in carne una.	I rzekł: Ze względu na to pozostawi człowiek ojca i matkę i złączy się z* żoną jego, i będą dwoje w ciele jednym. * Dosłownie "sklei się". Rdz 2.24
ὥστε οὐκέτι εἰσὶν δύο ἀλλὰ σὰρξ μία. ὃ οὖν ὁ θεὸς συνέζευξεν ἄνθρωπος μὴ χωριζέτω.	Itaque jam non sunt duo, sed una caro. Quod ergo Deus conjunxit, homo non separet.	Tak że już nie są dwoje, ale ciało jedno. Co więc Bóg sprzągł, człowiek nie niech rozdziela. Razem zaprzągł, pod jednym jarzmem.
λέγουσιν αὐτῷ, Τί οὖν Μωϋσῆς ἐνετείλατο δοῦναι βιβλίον ἀποστασίου καὶ ἀπολῦσαι αὐτήν;	Dicunt illi: Quid ergo Moyses mandavit dare libellum repudii, et dimittere?	Mówią mu: Czemu więc Mojżesz przykazał dać dokument rozwodu i oddalić [ją]? Pwt 24.1-3
λέγει αὐτοῖς ὅτι Μωϋσῆς πρὸς τὴν σκληροκαρδίαν ὑμῶν ἐπέτρεψεν ὑμῖν ἀπολῦσαι τὰς γυναῖκας ὑμῶν, ἀπ᾽ ἀρχῆς δὲ οὐ γέγονεν οὕτως.	Ait illis: Quoniam Moyses ad duritiam cordis vestri permisit vobis dimittere uxores vestras: ab initio autem non fuit sic.	Mówi im, że Mojżesz z powodu twardości serca waszego pozwolił wam oddalić żony wasze, od początku zaś nie stało się tak.
λέγω δὲ ὑμῖν ὅτι ὃς ἂν ἀπολύσῃ τὴν γυναῖκα αὐτοῦ μὴ ἐπὶ πορνείᾳ καὶ γαμήσῃ ἄλλην μοιχᾶται.	Dico autem vobis, quia quicumque dimiserit uxorem suam, nisi ob fornicationem, et aliam duxerit, mœchatur: et qui dimissam duxerit, mœchatur.	Mówię zaś wam, że który oddaliłby żonę jego, nie z powodu rozpusty, i poślubiłby inną. cudzołoży. Wiele rękopisów dodaje jeszcze: "i odesłaną poślubiający cudzołoży" lub podobnie.
λέγουσιν αὐτῷ οἱ μαθηταὶ, Εἰ οὕτως ἐστὶν ἡ αἰτία τοῦ ἀνθρώπου μετὰ τῆς γυναικός, οὐ συμφέρει γαμῆσαι.	Dicunt ei discipuli ejus: Si ita est causa hominis cum uxore, non expedit nubere.	Mówią mu uczniowie [jego]: Jeśli tak(a) jest odpowiedzialność człowieka z żoną, nie pożyteczne jest ożenić się.
ὁ δὲ εἶπεν αὐτοῖς, Οὐ πάντες χωροῦσιν τὸν λόγον τοῦτον ἀλλ᾽ οἷς δέδοται.	Qui dixit illis: Non omnes capiunt verbum istud, sed quibus datum est.	On zaś powiedział im: Nie wszyscy idą (za) słowem [tym], ale którym jest dane.
εἰσὶν γὰρ εὐνοῦχοι οἵτινες ἐκ κοιλίας μητρὸς ἐγεννήθησαν οὕτως, καὶ εἰσὶν εὐνοῦχοι οἵτινες εὐνουχίσθησαν ὑπὸ τῶν ἀνθρώπων, καὶ εἰσὶν εὐνοῦχοι οἵτινες εὐνούχισαν ἑαυτοὺς διὰ τὴν βασιλείαν τῶν οὐρανῶν. ὁ δυνάμενος χωρεῖν χωρείτω.	Sunt enim eunuchi, qui de matris utero sic nati sunt: et sunt eunuchi, qui facti sunt ab hominibus: et sunt eunuchi, qui seipsos castraverunt propter regnum cælorum. Qui potest capere capiat.	Są bowiem eunuchowie, którzy z brzucha matki narodzili się tak, i są eunuchowie, którzy eunuchami zostali przez ludzi, i są eunuchowie, którzy eunuchami zrobili sami siebie z powodu królestwa niebios. Mogący iść (za tym) niech idzie.
Jezus i dzieci
Τότε προσηνέχθησαν αὐτῷ παιδία ἵνα τὰς χεῖρας ἐπιθῇ αὐτοῖς καὶ προσεύξηται· οἱ δὲ μαθηταὶ ἐπετίμησαν αὐτοῖς.	Tunc oblati sunt ei parvuli, ut manus eis imponeret, et oraret. Discipuli autem increpabant eos.	Wtedy przyniesione zostały mu dzieci, aby ręce nałożył na nie i pomodlił się. Zaś uczniowie skarcili ich.
ὁ δὲ Ἰησοῦς εἶπεν, Ἄφετε τὰ παιδία καὶ μὴ κωλύετε αὐτὰ ἐλθεῖν πρός με, τῶν γὰρ τοιούτων ἐστὶν ἡ βασιλεία τῶν οὐρανῶν.	Jesus vero ait eis: Sinite parvulos, et nolite eos prohibere ad me venire: talium est enim regnum cælorum.	Zaś Jezus powiedział: Dopuśćcie - dzieci i nie zabraniajcie im przyjść do mnie, bowiem takich jest królestwo niebios.
καὶ ἐπιθεὶς τὰς χεῖρας αὐτοῖς ἐπορεύθη ἐκεῖθεν.	Et cum imposuisset eis manus, abiit inde.	I nałożywszy ręce (na) nie wyruszył stamtąd.
Życie wieczne i bogactwo
Καὶ ἰδοὺ εἷς προσελθὼν αὐτῷ εἶπεν, Διδάσκαλε, τί ἀγαθὸν ποιήσω ἵνα σχῶ ζωὴν αἰώνιον;	Et ecce unus accedens, ait illi: Magister bone, quid boni faciam ut habeam vitam æternam?	I oto jeden podszedłszy (do) niego powiedział: Nauczycielu, co dobrego mam uczynić, (abym) miał życie wieczne?
ὁ δὲ εἶπεν αὐτῷ, Τί με ἐρωτᾷς περὶ τοῦ ἀγαθοῦ; εἷς ἐστιν ὁ ἀγαθός· εἰ δὲ θέλεις εἰς τὴν ζωὴν εἰσελθεῖν, τήρησον τὰς ἐντολάς.	Qui dixit ei: Quid me interrogas de bono? Unus est bonus, Deus. Si autem vis ad vitam ingredi, serva mandata.	On zaś powiedział mu: Dlaczego mnie pytasz o dobre? Jeden jest dobry. Jeśli zaś chcesz do życia wejść, strzeż przykazań. Kpl 18.5 Ps 100.5 Ps 135.3
λέγει αὐτῷ, Ποίας; ὁ δὲ Ἰησοῦς εἶπεν, Τὸ Οὐ φονεύσεις, Οὐ μοιχεύσεις, Οὐ κλέψεις, Οὐ ψευδομαρτυρήσεις,	Dicit illi: Quæ? Jesus autem dixit: Non homicidium facies; non adulterabis; non facies furtum; non falsum testimonium dices;	Mówi mu: Jakich? Zaś Jezus powiedział: - Nie będziesz zabijał, Nie będziesz cudzołożył, Nie będziesz kradł, Nie będziesz kłamliwie świadczył, Wj 20.13-16 Pwt 5.17-20
Przeniesienie się do Judei stanowi zarazem początek nowego okresu działalności Jezusa. Wzmianka o przejściu za Jordan świadczy o tym, że Jezus nie udał się na południe najprostszą drogą, to znaczy przez Samarię, lecz drogą okrężną, przez Jerycho. Nadal towarzyszą Mu wielkie rzesze. Wśród chodzących za Jezusem nie brak chorych, ułomnych, i tym właśnie ludziom okazuje On szczególne miłosierdzie.
Τίμα τὸν πατέρα καὶ τὴν μητέρα, καί, Ἀγαπήσεις τὸν πλησίον σου ὡς σεαυτόν.	honora patrem tuum, et matrem tuam, et diliges proximum tuum sicut teipsum.	Szanuj ojca i matkę, i: Będziesz miłował bliźniego twego jak siebie samego. Wj 20.12 Kpl 19.18 Pwt 5.16
λέγει αὐτῷ ὁ νεανίσκος, Πάντα ταῦτα ἐφύλαξα· τί ἔτι ὑστερῶ;	Dicit illi adolescens: Omnia hæc custodivi a juventute mea: quid adhuc mihi deest?	Mówi mu młodzieniec: Wszystkiego tego ustrzegłem. Co jeszcze brakuje mi?
ἔφη αὐτῷ ὁ Ἰησοῦς, Εἰ θέλεις τέλειος εἶναι, ὕπαγε πώλησόν σου τὰ ὑπάρχοντα καὶ δὸς τοῖς πτωχοῖς, καὶ ἕξεις θησαυρὸν ἐν οὐρανοῖς, καὶ δεῦρο ἀκολούθει μοι.	Ait illi Jesus: Si vis perfectus esse, vade, vende quæ habes, et da pauperibus, et habebis thesaurum in cælo: et veni, sequere me.	Rzekł mu Jezus: Jeśli chcesz doskonały być, odejdź, sprzedaj twój dobytek i daj biednym, i będziesz miał skarb w niebiosach, i chodźże towarzysz mi.
ἀκούσας δὲ ὁ νεανίσκος τὸν λόγον ἀπῆλθεν λυπούμενος· ἦν γὰρ ἔχων κτήματα πολλά.	Cum audisset autem adolescens verbum, abiit tristis: erat enim habens multas possessiones.	Usłyszawszy zaś młodzieniec słowo odszedł smucąc się, był bowiem mającym posiadłości liczne. Ps 62.11
Ὁ δὲ Ἰησοῦς εἶπεν τοῖς μαθηταῖς αὐτοῦ, Ἀμὴν λέγω ὑμῖν ὅτι πλούσιος δυσκόλως εἰσελεύσεται εἰς τὴν βασιλείαν τῶν οὐρανῶν.	Jesus autem dixit discipulis suis: Amen dico vobis, quia dives difficile intrabit in regnum cælorum.	Zaś Jezus powiedział uczniom jego: Amen mówię wam, że bogaty z trudem wejdzie do królestwa niebios.
πάλιν δὲ λέγω ὑμῖν, εὐκοπώτερόν ἐστιν κάμηλον διὰ τρυπήματος ῥαφίδος διελθεῖν ἢ πλούσιον εἰσελθεῖν εἰς τὴν βασιλείαν τοῦ θεοῦ.	Et iterum dico vobis: Facilius est camelum per foramen acus transire, quam divitem intrare in regnum cælorum.	Znów zaś mówię wam, wykonalniejsze jest wielbłądowi przez otwór igły przejść, niż bogatemu wejść do królestwa Boga.
ἀκούσαντες δὲ οἱ μαθηταὶ ἐξεπλήσσοντο σφόδρα λέγοντες, Τίς ἄρα δύναται σωθῆναι;	Auditis autem his, discipuli mirabantur valde, dicentes: Quis ergo poterit salvus esse?	Usłyszawszy zaś uczniowie zdumiewali się bardzo, mówiąc: Kto zatem może uratować się?
ἐμβλέψας δὲ ὁ Ἰησοῦς εἶπεν αὐτοῖς, Παρὰ ἀνθρώποις τοῦτο ἀδύνατόν ἐστιν, παρὰ δὲ θεῷ πάντα δυνατά.	Aspiciens autem Jesus, dixit illis: Apud homines hoc impossibile est: apud Deum autem omnia possibilia sunt.	Przyjrzawszy się zaś Jezus powiedział im: U ludzi to niemożliwe jest, u zaś Boga wszystko możliwe. Rdz 18.14 Hi 42.2 Jr 32.17 i 27
Τότε ἀποκριθεὶς ὁ Πέτρος εἶπεν αὐτῷ, Ἰδοὺ ἡμεῖς ἀφήκαμεν πάντα καὶ ἠκολουθήσαμέν σοι· τί ἄρα ἔσται ἡμῖν;	Tunc respondens Petrus, dixit ei: Ecce nos reliquimus omnia, et secuti sumus te: quid ergo erit nobis?	Wtedy odpowiadając Piotr rzekł mu: Oto my opuściliśmy wszystko i zaczęliśmy-towarzyszyć ci. Co zatem będzie nam?
ὁ δὲ Ἰησοῦς εἶπεν αὐτοῖς, Ἀμὴν λέγω ὑμῖν ὅτι ὑμεῖς οἱ ἀκολουθήσαντές μοι ἐν τῇ παλιγγενεσίᾳ, ὅταν καθίσῃ ὁ υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου ἐπὶ θρόνου δόξης αὐτοῦ, καθήσεσθε καὶ ὑμεῖς ἐπὶ δώδεκα θρόνους κρίνοντες τὰς δώδεκα φυλὰς τοῦ Ἰσραήλ.	Jesus autem dixit illis: Amen dico vobis, quod vos, qui secuti estis me, in regeneratione cum sederit Filius hominis in sede majestatis suæ, sedebitis et vos super sedes duodecim, judicantes duodecim tribus Israël.	Zaś Jezus powiedział im: Amen mówię wam, że wy, (którzy) zaczęliście towarzyszyć mi, przy odrodzeniu, kiedy zasiądzie Syn Człowieka na tronie chwały jego, zasiądziecie i wy na dwunastu tronach, sądząc dwanaście plemion Izraela. "Przy ponownym staniu się".
καὶ πᾶς ὅστις ἀφῆκεν οἰκίας ἢ ἀδελφοὺς ἢ ἀδελφὰς ἢ πατέρα ἢ μητέρα ἢ γυναῖκα ἢ τέκνα ἢ ἀγροὺς ἕνεκεν τοῦ ὀνόματός μου, ἑκατονταπλασίονα λήμψεται καὶ ζωὴν αἰώνιον κληρονομήσει.	Et omnis qui reliquerit domum, vel fratres, aut sorores, aut patrem, aut matrem, aut uxorem, aut filios, aut agros propter nomen meum, centuplum accipiet, et vitam æternam possidebit.	I każdy, który opuścił domy, lub braci, lub siostry, lub ojca, lub matkę, lub dzieci, lub pola ze względu na imię me, stokrotnie więcej weźmie i życie wieczne odziedziczy. Część rękopisów dodaje "lub żonę".
Πολλοὶ δὲ ἔσονται πρῶτοι ἔσχατοι καὶ ἔσχατοι πρῶτοι.	Multi autem erunt primi novissimi, et novissimi primi.	Liczni zaś będą pierwsi ostatnimi i ostatni pierwszymi.

20

Przypowieść o pracownikach winnicy
Ὁμοία γάρ ἐστιν ἡ βασιλεία τῶν οὐρανῶν ἀνθρώπῳ οἰκοδεσπότῃ, ὅστις ἐξῆλθεν ἅμα πρωῒ μισθώσασθαι ἐργάτας εἰς τὸν ἀμπελῶνα αὐτοῦ.	Simile est regnum cælorum homini patrifamilias, qui exiit primo mane conducere operarios in vineam suam.	Podobne bowiem jest królestwo niebios człowiekowi panu domu, który wyszedł zaraz rano wynająć pracowników do winnicy jego.
συμφωνήσας δὲ μετὰ τῶν ἐργατῶν ἐκ δηναρίου τὴν ἡμέραν ἀπέστειλεν αὐτοὺς εἰς τὸν ἀμπελῶνα αὐτοῦ.	Conventione autem facta cum operariis ex denario diurno, misit eos in vineam suam.	Zgodziwszy się* zaś z pracownikami za denara dzień, wysłał ich do winnicy jego. * Dosłownie "współbrzmieliby", "uzgodniliby poglądy".
καὶ ἐξελθὼν περὶ τρίτην ὥραν εἶδεν ἄλλους ἑστῶτας ἐν τῇ ἀγορᾷ ἀργοὺς	Et egressus circa horam tertiam, vidit alios stantes in foro otiosos,	I wyszedłszy koło trzeciej godziny zobaczył innych stojących na rynku bezczynnych.
καὶ ἐκείνοις εἶπεν, Ὑπάγετε καὶ ὑμεῖς εἰς τὸν ἀμπελῶνα, καὶ ὃ ἐὰν ᾖ δίκαιον δώσω ὑμῖν.	et dixit illis: Ite et vos in vineam meam, et quod justum fuerit dabo vobis.	I tym powiedział: Odejdźcie i wy do winnicy, i co będzie sprawiedliwe, dam wam.
οἱ δὲ ἀπῆλθον. πάλιν ἐξελθὼν περὶ ἕκτην καὶ ἐνάτην ὥραν ἐποίησεν ὡσαύτως.	Illi autem abierunt. Iterum autem exiit circa sextam et nonam horam: et fecit similiter.	Oni zaś odeszli. Znowu [zaś] wyszedłszy koło szóstej i dziewiątej godziny uczynił tak samo.
περὶ δὲ τὴν ἑνδεκάτην ἐξελθὼν εὗρεν ἄλλους ἑστῶτας καὶ λέγει αὐτοῖς, Τί ὧδε ἑστήκατε ὅλην τὴν ἡμέραν ἀργοί;	Circa undecimam vero exiit, et invenit alios stantes, et dicit illis: Quid hic statis tota die otiosi?	Koło zaś jedenastej wyszedłszy znalazł innych stojących i mówi im: Dlaczego tu staliście cały dzień bezczynni?
λέγουσιν αὐτῷ, Ὅτι οὐδεὶς ἡμᾶς ἐμισθώσατο. λέγει αὐτοῖς, Ὑπάγετε καὶ ὑμεῖς εἰς τὸν ἀμπελῶνα.	Dicunt ei: Quia nemo nos conduxit. Dicit illis: Ite et vos in vineam meam.	Mówią mu: (Bo) nikt nas (nie) wynajął. Mówi im: Odejdźcie i wy do winnicy.
ὀψίας δὲ γενομένης λέγει ὁ κύριος τοῦ ἀμπελῶνος τῷ ἐπιτρόπῳ αὐτοῦ, Κάλεσον τοὺς ἐργάτας καὶ ἀπόδος αὐτοῖς τὸν μισθὸν ἀρξάμενος ἀπὸ τῶν ἐσχάτων ἕως τῶν πρώτων.	Cum sero autem factum esset, dicit dominus vineæ procuratori suo: Voca operarios, et redde illis mercedem incipiens a novissimis usque ad primos.	(Gdy wieczór) zaś (stał się), mówi pan winnicy zarządcy jego: Zawołaj pracowników i oddaj im zapłatę, zacząwszy od ostatnich aż do pierwszych. Kpl 19.13 Pwt 24.15
καὶ ἐλθόντες οἱ περὶ τὴν ἑνδεκάτην ὥραν ἔλαβον ἀνὰ δηνάριον.	Cum venissent ergo qui circa undecimam horam venerant, acceperunt singulos denarios.	I przyszedłszy (ci) koło jedenastej godziny wzięli po denarze.
καὶ ἐλθόντες οἱ πρῶτοι ἐνόμισαν ὅτι πλεῖον λήμψονται· καὶ ἔλαβον ἀνὰ δηνάριον καὶ αὐτοί.	Venientes autem et primi, arbitrati sunt quod plus essent accepturi: acceperunt autem et ipsi singulos denarios.	I przyszedłszy (ci) pierwsi sądzili, że więcej wezmą. I wzięli po denarze i oni.
λαβόντες δὲ ἐγόγγυζον κατὰ τοῦ οἰκοδεσπότου	Et accipientes murmurabant adversus patremfamilias,	Wziąwszy zaś szemrali przeciw panu domu,
λέγοντες, Οὗτοι οἱ ἔσχατοι μίαν ὥραν ἐποίησαν, καὶ ἴσους ἡμῖν αὐτοὺς ἐποίησας τοῖς βαστάσασι τὸ βάρος τῆς ἡμέρας καὶ τὸν καύσωνα.	dicentes: Hi novissimi una hora fecerunt, et pares illos nobis fecisti, qui portavimus pondus diei, et æstus.	mówiąc: Ci ostatni jedną godzinę (przepracowali) i równych nam ich uczyniłeś: (tym), (którzy znieśli) - ciężar dnia i upał.
ὁ δὲ ἀποκριθεὶς ἑνὶ αὐτῶν εἶπεν, Ἑταῖρε, οὐκ ἀδικῶ σε· οὐχὶ δηναρίου συνεφώνησάς μοι;	At ille respondens uni eorum, dixit: Amice, non facio tibi injuriam: nonne ex denario convenisti mecum?	On zaś odpowiadając jednemu (z) nich rzekł: Kolego, nie krzywdzę cię. Czyż nie (na)-denara zgodziłeś się ze mną? Sposób zwracania się do osoby bliżej nie znanej niższego stanu.
ἆρον τὸ σὸν καὶ ὕπαγε. θέλω δὲ τούτῳ τῷ ἐσχάτῳ δοῦναι ὡς καὶ σοί·	Tolle quod tuum est, et vade: volo autem et huic novissimo dare sicut et tibi.	Zabierz twoje i odejdź. Chcę zaś temu ostatniemu dać jak i tobie.
οὐκ ἔξεστίν μοι ὃ θέλω ποιῆσαι ἐν τοῖς ἐμοῖς; ἢ ὁ ὀφθαλμός σου πονηρός ἐστιν ὅτι ἐγὼ ἀγαθός εἰμι;	Aut non licet mihi quod volo, facere? an oculus tuus nequam est, quia ego bonus sum?	[Czy] nie jest dozwolone mi, co chcę uczynić z moimi? Czy oko twe złe* jest, że ja dobry jestem? * Tzn. "czy zazdrościsz". Pwt 15.19
Οὕτως ἔσονται οἱ ἔσχατοι πρῶτοι καὶ οἱ πρῶτοι ἔσχατοι.	Sic erunt novissimi primi, et primi novissimi. Multi enim sunt vocati, pauci vero electi.	Tak będą ostatni pierwszymi i pierwsi ostatnimi.
Jezus ponownie zapowiada swoją śmierć
Καὶ ἀναβαίνων ὁ Ἰησοῦς εἰς Ἱεροσόλυμα παρέλαβεν τοὺς δώδεκα κατ᾽ ἰδίαν καὶ ἐν τῇ ὁδῷ εἶπεν αὐτοῖς,	Et ascendens Jesus Jerosolymam, assumpsit duodecim discipulos secreto, et ait illis:	I wchodząc Jezus ku Jerozolimie wziął ze sobą dwunastu [uczniów] na osobności i w drodze powiedział im:
Ἰδοὺ ἀναβαίνομεν εἰς Ἱεροσόλυμα, καὶ ὁ υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου παραδοθήσεται τοῖς ἀρχιερεῦσιν καὶ γραμματεῦσιν, καὶ κατακρινοῦσιν αὐτὸν θανάτῳ	Ecce ascendimus Jerosolymam, et Filius hominis tradetur principibus sacerdotum, et scribis, et condemnabunt eum morte,	Oto wchodzimy ku Jerozolimie i Syn Człowieka wydany będzie arcykapłanom i uczonym w piśmie, i zasądzą go (na) śmierć,
καὶ παραδώσουσιν αὐτὸν τοῖς ἔθνεσιν εἰς τὸ ἐμπαῖξαι καὶ μαστιγῶσαι καὶ σταυρῶσαι, καὶ τῇ τρίτῃ ἡμέρᾳ ἐγερθήσεται.	et tradent eum gentibus ad illudendum, et flagellandum, et crucifigendum, et tertia die resurget.	i wydadzą go narodom* na wykpienie i wybatożenie i ukrzyżowanie, i trzeciego dnia podniesie się. * Poganom.
Prośba matki
Sprawie przyszłej zapłaty za doczesne trudy jest poświęcona cała przypowieść o robotnikach w winnicy. Zwyczaj poszukiwania robotników na publicznych placach rankiem każdego dnia przetrwał do dzisiejszych czasów, przynajmniej w niektórych krajach Bliskiego Wschodu (Jordania, Syria, Irak). Winnica, której właściciel poszukuje robotników, nie ma tu z góry zamierzonego znaczenia typologicznego, jak się to często zdarza w ST (np. Iz 5.1-7), niemniej mogła się kojarzyć słuchaczom z wielu tekstami ST. Należy zwrócić uwagę na bardzo ważny przy interpretacji tej przypowieści fakt dobrowolnej umowy robotników z właścicielem winnicy, co do warunków najmu.
Τότε προσῆλθεν αὐτῷ ἡ μήτηρ τῶν υἱῶν Ζεβεδαίου μετὰ τῶν υἱῶν αὐτῆς προσκυνοῦσα καὶ αἰτοῦσά τι ἀπ᾽ αὐτοῦ.	Tunc accessit ad eum mater filiorum Zebedæi cum filiis suis, adorans et petens aliquid ab eo.	Wtedy podeszła do niego matka synów Zebedeusza z synami jej, kłaniając się i prosząc coś od niego.
ὁ δὲ εἶπεν αὐτῇ, Τί θέλεις; λέγει αὐτῷ, Εἰπὲ ἵνα καθίσωσιν οὗτοι οἱ δύο υἱοί μου εἷς ἐκ δεξιῶν σου καὶ εἷς ἐξ εὐωνύμων σου ἐν τῇ βασιλείᾳ σου.	Qui dixit ei: Quid vis? Ait illi: Dic ut sedeant hi duo filii mei, unus ad dexteram tuam, et unus ad sinistram in regno tuo.	On zaś powiedział jej: Co chcesz? Mówi mu: Powiedz, żeby siedli ci dwaj synowie moi jeden po prawicy twej i jeden po lewicy twej w królestwie twym.
ἀποκριθεὶς δὲ ὁ Ἰησοῦς εἶπεν, Οὐκ οἴδατε τί αἰτεῖσθε. δύνασθε πιεῖν τὸ ποτήριον ὃ ἐγὼ μέλλω πίνειν; λέγουσιν αὐτῷ, Δυνάμεθα.	Respondens autem Jesus, dixit: Nescitis quid petatis. Potestis bibere calicem, quem ego bibiturus sum? Dicunt ei: Possumus.	Odpowiadając zaś Jezus rzekł: Nie wiecie, co prosicie dla siebie. Możecie wypić kielich, który ja mam pić? Mówią mu: Możemy. Iz 51.17 i 22 Jr 49.12
λέγει αὐτοῖς, Τὸ μὲν ποτήριόν μου πίεσθε, τὸ δὲ καθίσαι ἐκ δεξιῶν μου καὶ ἐξ εὐωνύμων οὐκ ἔστιν ἐμὸν δοῦναι, ἀλλ᾽ οἷς ἡτοίμασται ὑπὸ τοῦ πατρός μου.	Ait illis: Calicem quidem meum bibetis: sedere autem ad dexteram meam vel sinistram non est meum dare vobis, sed quibus paratum est a Patre meo.	Mówi im: Wprawdzie kielich mój pić będziecie, lecz siąść po prawicy mej i po lewicy nie jest moje [to] dać, ale którym przygotowane jest przez Ojca mego.
Καὶ ἀκούσαντες οἱ δέκα ἠγανάκτησαν περὶ τῶν δύο ἀδελφῶν.	Et audientes decem, indignati sunt de duobus fratribus.	I usłyszawszy dziesięciu, oburzyli się na dwóch braci.
ὁ δὲ Ἰησοῦς προσκαλεσάμενος αὐτοὺς εἶπεν, Οἴδατε ὅτι οἱ ἄρχοντες τῶν ἐθνῶν κατακυριεύουσιν αὐτῶν καὶ οἱ μεγάλοι κατεξουσιάζουσιν αὐτῶν.	Jesus autem vocavit eos ad se, et ait: Scitis quia principes gentium dominantur eorum: et qui majores sunt, potestatem exercent in eos.	Zaś Jezus przywoławszy do siebie ich powiedział: Wiecie, że panujący nad narodami panują przemocą im i wielcy dają odczuć władzę (nad) nimi.
οὐχ οὕτως ἔσται ἐν ὑμῖν, ἀλλ᾽ ὃς ἐὰν θέλῃ ἐν ὑμῖν μέγας γενέσθαι ἔσται ὑμῶν διάκονος,	Non ita erit inter vos: sed quicumque voluerit inter vos major fieri, sit vester minister:	Nie tak będzie wśród was; ale który chciałby wśród was wielki stać się, będzie waszym sługą,
καὶ ὃς ἂν θέλῃ ἐν ὑμῖν εἶναι πρῶτος ἔσται ὑμῶν δοῦλος·	et qui voluerit inter vos primus esse, erit vester servus.	i który chciałby wśród was być pierwszy, będzie waszym niewolnikiem.
ὥσπερ ὁ υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου οὐκ ἦλθεν διακονηθῆναι ἀλλὰ διακονῆσαι καὶ δοῦναι τὴν ψυχὴν αὐτοῦ λύτρον ἀντὶ πολλῶν.	Sicut Filius hominis non venit ministrari, sed ministrare, et dare animam suam redemptionem pro multis.	Jak właśnie Syn Człowieka nie przyszedł być obsługiwanym, ale usłużyć i dać życie jego, okup za wielu. Wj 30.12 Iz 42.1 Iz 44.22 Iz 53.10
Dwóch niewidomych odzyskuje wzrok
Καὶ ἐκπορευομένων αὐτῶν ἀπὸ Ἰεριχὼ ἠκολούθησεν αὐτῷ ὄχλος πολύς.	Et egredientibus illis ab Jericho, secuta est eum turba multa,	I (gdy wychodzili) oni z Jerycha, zaczął towarzyszyć mu tłum liczny.
καὶ ἰδοὺ δύο τυφλοὶ καθήμενοι παρὰ τὴν ὁδὸν ἀκούσαντες ὅτι Ἰησοῦς παράγει, ἔκραξαν λέγοντες, Ἐλέησον ἡμᾶς, κύριε, υἱὸς Δαυίδ.	et ecce duo cæci sedentes secus viam audierunt quia Jesus transiret: et clamaverunt, dicentes: Domine, miserere nostri, fili David.	I oto dwóch ślepych siedzących przy drodze, usłyszawszy że Jezus przechodzi, krzyknęli mówiąc: Zlituj się (nad) nami, [Panie,] Synu Dawida.
ὁ δὲ ὄχλος ἐπετίμησεν αὐτοῖς ἵνα σιωπήσωσιν· οἱ δὲ μεῖζον ἔκραξαν λέγοντες, Ἐλέησον ἡμᾶς, κύριε, υἱὸς Δαυίδ.	Turba autem increpabat eos ut tacerent. At illi magis clamabant, dicentes: Domine, miserere nostri, fili David.	Zaś tłum skarcił ich, aby zamilkli. Oni zaś więcej zaczęli krzyczeć mówiąc: Zlituj się (nad) nami, Panie, Synu Dawida.
καὶ στὰς ὁ Ἰησοῦς ἐφώνησεν αὐτοὺς καὶ εἶπεν, Τί θέλετε ποιήσω ὑμῖν;	Et stetit Jesus, et vocavit eos, et ait: Quid vultis ut faciam vobis?	I stanąwszy Jezus zawołał ich i rzekł: Co chcecie, bym uczynił wam?
λέγουσιν αὐτῷ, Κύριε, ἵνα ἀνοιγῶσιν οἱ ὀφθαλμοὶ ἡμῶν.	Dicunt illi: Domine, ut aperiantur oculi nostri.	Mówią mu: Panie, aby otwarły się oczy nasze.
σπλαγχνισθεὶς δὲ ὁ Ἰησοῦς ἥψατο τῶν ὀμμάτων αὐτῶν, καὶ εὐθέως ἀνέβλεψαν καὶ ἠκολούθησαν αὐτῷ.	Misertus autem eorum Jesus, tetigit oculos eorum. Et confestim viderunt, et secuti sunt eum.	Ulitowawszy się, zaś Jezus dotknął oczu ich, i zaraz przejrzeli i zaczęli towarzyszyć mu.

21

Wjazd do Jerozolimy
Καὶ ὅτε ἤγγισαν εἰς Ἱεροσόλυμα καὶ ἦλθον εἰς Βηθφαγὴ εἰς τὸ Ὄρος τῶν Ἐλαιῶν, τότε Ἰησοῦς ἀπέστειλεν δύο μαθητὰς	Et cum appropinquassent Jerosolymis, et venissent Bethphage ad montem Oliveti: tunc Jesus misit duos discipulos,	I kiedy zbliżyli się do Jerozolimy i przyszli do Betfage do Góry Oliwek, wtedy Jezus wysłał dwóch uczniów, Za 14.4
λέγων αὐτοῖς, Πορεύεσθε εἰς τὴν κώμην τὴν κατέναντι ὑμῶν, καὶ εὐθέως εὑρήσετε ὄνον δεδεμένην καὶ πῶλον μετ᾽ αὐτῆς· λύσαντες ἀγάγετέ μοι.	dicens eis: Ite in castellum, quod contra vos est, et statim invenietis asinam alligatam, et pullum cum ea: solvite, et adducite mihi:	mówiąc im: Ruszajcie do wsi naprzeciw was, i zaraz znajdziecie oślicę uwiązaną i oślę* z nią. Odwiązawszy przyprowadźcie mi. * Źrebię.
καὶ ἐάν τις ὑμῖν εἴπῃ τι, ἐρεῖτε ὅτι Ὁ κύριος αὐτῶν χρείαν ἔχει· εὐθὺς δὲ ἀποστελεῖ αὐτούς.	et si quis vobis aliquid dixerit, dicite quia Dominus his opus habet: et confestim dimittet eos.	I gdyby ktoś wam powiedział coś, powiecie, że: Pan ich potrzebę ma. Zaraz zaś wyśle je.
Τοῦτο δὲ γέγονεν ἵνα πληρωθῇ τὸ ῥηθὲν διὰ τοῦ προφήτου λέγοντος,	Hoc autem totum factum est, ut adimpleretur quod dictum est per prophetam dicentem:	To zaś stało się, aby wypełniło się, (co) powiedziane przez proroka mówiącego:
Εἴπατε τῇ θυγατρὶ Σιών, Ἰδοὺ ὁ βασιλεύς σου ἔρχεταί σοι πραῢς καὶ ἐπιβεβηκὼς ἐπὶ ὄνον καὶ ἐπὶ πῶλον υἱὸν ὑποζυγίου.	Dicite filiæ Sion: Ecce rex tuus venit tibi mansuetus, sedens super asinam, et pullum filium subjugalis.	Powiedzcie córce Syjonu: Oto król twój przychodzi do ciebie, łagodny i zasiadający na ośle. i na oślęciu, synu (bydlęcia) spod jarzma. Iz 62.11 Za 9.9
πορευθέντες δὲ οἱ μαθηταὶ καὶ ποιήσαντες καθὼς συνέταξεν αὐτοῖς ὁ Ἰησοῦς	Euntes autem discipuli fecerunt sicut præcepit illis Jesus.	Wyruszywszy zaś uczniowie i uczyniwszy jak rozkazał im Jezus.
ἤγαγον τὴν ὄνον καὶ τὸν πῶλον καὶ ἐπέθηκαν ἐπ᾽ αὐτῶν τὰ ἱμάτια, καὶ ἐπεκάθισεν ἐπάνω αὐτῶν.	Et adduxerunt asinam, et pullum: et imposuerunt super eos vestimenta sua, et eum desuper sedere fecerunt.	przyprowadzili oślicę i oślę i nałożyli na nie szaty, i usiadł na nie.
ὁ δὲ πλεῖστος ὄχλος ἔστρωσαν ἑαυτῶν τὰ ἱμάτια ἐν τῇ ὁδῷ, ἄλλοι δὲ ἔκοπτον κλάδους ἀπὸ τῶν δένδρων καὶ ἐστρώννυον ἐν τῇ ὁδῷ.	Plurima autem turba straverunt vestimenta sua in via: alii autem cædebant ramos de arboribus, et sternebant in via:	Zaś bardzo liczny tłum rozesłał swoje szaty na drodze, inni zaś ścinali gałęzie z drzew i słali na drodze. Kpl 23.40 2Krl 9.13
οἱ δὲ ὄχλοι οἱ προάγοντες αὐτὸν καὶ οἱ ἀκολουθοῦντες ἔκραζον λέγοντες, Ὡσαννὰ τῷ υἱῷ Δαυίδ· Εὐλογημένος ὁ ἐρχόμενος ἐν ὀνόματι κυρίου· Ὡσαννὰ ἐν τοῖς ὑψίστοις.	turbæ autem, quæ præcedebant, et quæ sequebantur, clamabant, dicentes: Hosanna filio David: benedictus, qui venit in nomine Domini: hosanna in altissimis.	Zaś tłumy poprzedzające go i towarzyszące krzyczały mówiąc: Hosanna Synowi Dawida. Błogosławiony przychodzący w imię Pana. Hosanna na wysokościach. Ps 118.25-26 Ps 148.1
καὶ εἰσελθόντος αὐτοῦ εἰς Ἱεροσόλυμα ἐσείσθη πᾶσα ἡ πόλις λέγουσα, Τίς ἐστιν οὗτος;	Et cum intrasset Jerosolymam, commota est universa civitas, dicens: Quis est hic?	I (gdy wszedł) on do Jerozolimy, wstrząśnięte zostało całe miasto mówiące: Kto jest ten?
οἱ δὲ ὄχλοι ἔλεγον, Οὗτός ἐστιν ὁ προφήτης Ἰησοῦς ὁ ἀπὸ Ναζαρὲθ τῆς Γαλιλαίας.	Populi autem dicebant: Hic est Jesus propheta a Nazareth Galilææ.	Zaś tłumy mówiły: Ten jest prorok Jezus z Nazaretu (w) Galilei. Pwt 18.15 i 18
Jezus w świątyni
Καὶ εἰσῆλθεν Ἰησοῦς εἰς τὸ ἱερὸν καὶ ἐξέβαλεν πάντας τοὺς πωλοῦντας καὶ ἀγοράζοντας ἐν τῷ ἱερῷ, καὶ τὰς τραπέζας τῶν κολλυβιστῶν κατέστρεψεν καὶ τὰς καθέδρας τῶν πωλούντων τὰς περιστεράς,	Et intravit Jesus in templum Dei, et ejiciebat omnes vendentes et ementes in templo, et mensas numulariorum, et cathedras vendentium columbas evertit:	I wszedł Jezus do świątyni i wyrzucił wszystkich sprzedających i kupujących w świątyni, i stoły wymieniaczy poprzewracał i ławy sprzedających gołębie. Kpl 1.14 Kpl 5.7 Kpl 12.8 Pwt 14.24-26
καὶ λέγει αὐτοῖς, Γέγραπται, Ὁ οἶκός μου οἶκος προσευχῆς κληθήσεται, ὑμεῖς δὲ αὐτὸν ποιεῖτε σπήλαιον λῃστῶν.	et dicit eis: Scriptum est: Domus mea domus orationis vocabitur: vos autem fecistis illam speluncam latronum.	I mówi im: Napisane jest: Dom mój domem modlitwy nazwany-będzie, wy zaś go czynicie jaskinią rozbójników. Iz 56.7 Jr 7.11
Καὶ προσῆλθον αὐτῷ τυφλοὶ καὶ χωλοὶ ἐν τῷ ἱερῷ, καὶ ἐθεράπευσεν αὐτούς.	Et accesserunt ad eum cæci, et claudi in templo: et sanavit eos.	I podeszli do niego ślepi i chromi w świątyni i uzdrowił ich.
ἰδόντες δὲ οἱ ἀρχιερεῖς καὶ οἱ γραμματεῖς τὰ θαυμάσια ἃ ἐποίησεν καὶ τοὺς παῖδας τοὺς κράζοντας ἐν τῷ ἱερῷ καὶ λέγοντας, Ὡσαννὰ τῷ υἱῷ Δαυίδ, ἠγανάκτησαν	Videntes autem principes sacerdotum et scribæ mirabilia quæ fecit, et pueros clamantes in templo, et dicentes: Hosanna filio David: indignati sunt,	Zobaczywszy zaś arcykapłani i uczeni w piśmie dziwy, które uczynił, i chłopców krzyczących w świątyni i mówiących: Hosanna Synowi Dawida, oburzyli się. Ps 118.25-26 Ps 148.1
καὶ εἶπαν αὐτῷ, Ἀκούεις τί οὗτοι λέγουσιν; ὁ δὲ Ἰησοῦς λέγει αὐτοῖς, Ναί. οὐδέποτε ἀνέγνωτε ὅτι Ἐκ στόματος νηπίων καὶ θηλαζόντων κατηρτίσω αἶνον;	et dixerunt ei: Audis quid isti dicunt? Jesus autem dixit eis: Utique. Numquam legistis: Quia ex ore infantium et lactentium perfecisti laudem?	I powiedzieli mu: Słyszysz, co ci mówią? Zaś Jezus mówi im: Tak. Nigdy (nie) odczytaliście, że: Z ust niemowląt i ssących wydoskonaliłeś sobie pochwałę? Ps 8.3
Καὶ καταλιπὼν αὐτοὺς ἐξῆλθεν ἔξω τῆς πόλεως εἰς Βηθανίαν καὶ ηὐλίσθη ἐκεῖ.	Et relictis illis, abiit foras extra civitatem in Bethaniam: ibique mansit.	I pozostawiwszy ich wyszedł poza - miasto do Betanii i przenocował tam.
Drzewo figowe usycha
Πρωῒ δὲ ἐπανάγων εἰς τὴν πόλιν ἐπείνασεν.	Mane autem revertens in civitatem, esuriit.	Rano zaś powracając do miasta zgłodniał.
καὶ ἰδὼν συκῆν μίαν ἐπὶ τῆς ὁδοῦ ἦλθεν ἐπ᾽ αὐτὴν καὶ οὐδὲν εὗρεν ἐν αὐτῇ εἰ μὴ φύλλα μόνον, καὶ λέγει αὐτῇ, Μηκέτι ἐκ σοῦ καρπὸς γένηται εἰς τὸν αἰῶνα. καὶ ἐξηράνθη παραχρῆμα ἡ συκῆ.	Et videns fici arborem unam secus viam, venit ad eam: et nihil invenit in ea nisi folia tantum, et ait illi: Numquam ex te fructus nascatur in sempiternum. Et arefacta est continuo ficulnea.	I zobaczywszy figę jedną przy drodze, przyszedł do niej i nic (nie) znalazł na niej jeśli nie liście jedynie. I mówi jej: (Niech) już nie z ciebie owoc stanie się na wieki. I uschła od razu figa. Iz 34.4 Jr 8.13
καὶ ἰδόντες οἱ μαθηταὶ ἐθαύμασαν λέγοντες, Πῶς παραχρῆμα ἐξηράνθη ἡ συκῆ;	Et videntes discipuli, mirati sunt, dicentes: Quomodo continuo aruit?	I zobaczywszy uczniowie zdziwili się mówiąc: Jak od razu uschła figa?
Opowiadanie o wjeździe tryumfalnym Jezusa do Jerozolimy jest samo w sobie zrozumiałe: hołdy składane przez ludzi Mesjaszowi mają niejako wynagrodzić nienawiść Żydów, których uczucia względem Jezusa były aż nadto dobrze znane. Warto przy tej okazji zauważyć, że jest to jedyny przypadek, kiedy Jezus zezwolił - dopiero pięć dni przed swoją śmiercią - na ów publiczny entuzjazm, mający za przedmiot Jego osobę. Wjazd Jezusa do Jerozolimy mimo dużego rozgłosu musiał być jednak względnie skromny, skoro nie zainteresowały się nim władze rzymskie, tak bardzo wrażliwe na tego rodzaju manifestacje. Jezus przybywał do Jerozolimy od strony Jerycha. Posiłek szabatowy spożył w Betanii, w domu Łazarza oraz jego dwóch sióstr, Marii i Marty. Następnego dnia rano, drogą wiodącą poprzez Górę Oliwną, udał się w stronę Jerozolimy. Na samym szczycie góry miał miejsce krótki postój. Stąd też wysłał dwóch swoich uczniów do pobliskiego Betfage z poleceniem, aby Mu przyprowadzili oślicę z oślęciem. Oślicę uwiązaną do drzewa, a obok niej oślę, mieli spotkać w najbliższej wsi. Uwiązane do przydrożnych drzew lub płotów osły można po dzień dzisiejszy spotkać w niejednej wsi palestyńskiej. Zwierzęta nie miały być zarekwirowane, lecz tylko wypożyczone na czas tryumfalnego wjazdu Jezusa do Jerozolimy.
ἀποκριθεὶς δὲ ὁ Ἰησοῦς εἶπεν αὐτοῖς, Ἀμὴν λέγω ὑμῖν, ἐὰν ἔχητε πίστιν καὶ μὴ διακριθῆτε, οὐ μόνον τὸ τῆς συκῆς ποιήσετε, ἀλλὰ κἂν τῷ ὄρει τούτῳ εἴπητε, Ἄρθητι καὶ βλήθητι εἰς τὴν θάλασσαν, γενήσεται·	Respondens autem Jesus, ait eis: Amen dico vobis, si habueritis fidem, et non hæsitaveritis, non solum de ficulnea facietis, sed et si monti huic dixeritis: Tolle, et jacta te in mare, fiet.	Odpowiadając zaś Jezus rzekł im: Amen mówię wam: Jeśli mielibyście wiarę i nie zawahalibyście się, nie tylko to (z) figą uczynicie, ale i jeśli górze tej rzeklibyście: Unieś się i rzuć się w morze, stanie się.
καὶ πάντα ὅσα ἂν αἰτήσητε ἐν τῇ προσευχῇ πιστεύοντες λήμψεσθε.	Et omnia quæcumque petieritis in oratione credentes, accipietis.	I wszystkie, (o)-jakie prosilibyście w modlitwie wierząc, otrzymacie.
Przypowieść o dwóch synach
Καὶ ἐλθόντος αὐτοῦ εἰς τὸ ἱερὸν προσῆλθον αὐτῷ διδάσκοντι οἱ ἀρχιερεῖς καὶ οἱ πρεσβύτεροι τοῦ λαοῦ λέγοντες, Ἐν ποίᾳ ἐξουσίᾳ ταῦτα ποιεῖς; καὶ τίς σοι ἔδωκεν τὴν ἐξουσίαν ταύτην;	Et cum venisset in templum, accesserunt ad eum docentem principes sacerdotum, et seniores populi, dicentes: In qua potestate hæc facis? et quis tibi dedit hanc potestatem?	I (gdy przyszedł) (on) do świątyni, podeszli do niego nauczającego arcykapłani i starsi ludu mówiąc: Jaką władzą to czynisz? I kto ci dał władzę tę? Wj 2.14
ἀποκριθεὶς δὲ ὁ Ἰησοῦς εἶπεν αὐτοῖς, Ἐρωτήσω ὑμᾶς κἀγὼ λόγον ἕνα, ὃν ἐὰν εἴπητέ μοι κἀγὼ ὑμῖν ἐρῶ ἐν ποίᾳ ἐξουσίᾳ ταῦτα ποιῶ·	Respondens Jesus dixit eis: Interrogabo vos et ego unum sermonem: quem si dixeritis mihi, et ego vobis dicam in qua potestate hæc facio.	Odpowiadając zaś Jezus rzekł im: Spytam was i ja (o) słowo jedno, które jeśli powiedzielibyście mi, i ja wam powiem, jaką władzą to czynię.
τὸ βάπτισμα τὸ Ἰωάννου πόθεν ἦν; ἐξ οὐρανοῦ ἢ ἐξ ἀνθρώπων; οἱ δὲ διελογίζοντο ἐν ἑαυτοῖς λέγοντες, Ἐὰν εἴπωμεν, Ἐξ οὐρανοῦ, ἐρεῖ ἡμῖν, Διὰ τί οὖν οὐκ ἐπιστεύσατε αὐτῷ;	Baptismus Joannis unde erat? e cælo, an ex hominibus? At illi cogitabant inter se, dicentes: Si dixerimus, e cælo, dicet nobis: Quare ergo non credidistis illi?	Chrzest Jana skąd był? Z nieba czy z ludzi? Oni zaś rozważali wśród siebie mówiąc: Jeśli powiedzielibyśmy,,Z nieba", powie nam: Dla czego więc nie uwierzyliście mu?
ἐὰν δὲ εἴπωμεν, Ἐξ ἀνθρώπων, φοβούμεθα τὸν ὄχλον, πάντες γὰρ ὡς προφήτην ἔχουσιν τὸν Ἰωάννην.	Si autem dixerimus, ex hominibus, timemus turbam: omnes enim habebant Joannem sicut prophetam.	Jeśli zaś powiedzielibyśmy "Z ludzi", boimy się tłumu, wszyscy bowiem jako proroka mają Jana.
καὶ ἀποκριθέντες τῷ Ἰησοῦ εἶπαν, Οὐκ οἴδαμεν. ἔφη αὐτοῖς καὶ αὐτός, Οὐδὲ ἐγὼ λέγω ὑμῖν ἐν ποίᾳ ἐξουσίᾳ ταῦτα ποιῶ.	Et respondentes Jesu, dixerunt: Nescimus. Ait illis et ipse: Nec ego dico vobis in qua potestate hæc facio.	I odpowiadając Jezusowi rzekli: Nie wiemy. Rzekł im i on: Ani ja mówię wam, jaką władzą to czynię.
Τί δὲ ὑμῖν δοκεῖ; ἄνθρωπος εἶχεν τέκνα δύο. καὶ προσελθὼν τῷ πρώτῳ εἶπεν, Τέκνον, ὕπαγε σήμερον ἐργάζου ἐν τῷ ἀμπελῶνι.	Quid autem vobis videtur? Homo quidam habebat duos filios, et accedens ad primum, dixit: Fili, vade hodie, operare in vinea mea.	Co zaś wam zdaje się? Człowiek miał synów dwóch. I podszedłszy do pierwszego rzekł: Synu, odejdź, dziś pracuj w winnicy.
ὁ δὲ ἀποκριθεὶς εἶπεν, Οὐ θέλω, ὕστερον δὲ μεταμεληθεὶς ἀπῆλθεν.	Ille autem respondens, ait: Nolo. Postea autem, pœnitentia motus, abiit.	On zaś odpowiadając rzekł: Nie chcę, później zaś odczuwszy żal odszedł.* * Niektóre rękopisy zamieniają miejscami odpowiedzi synów, a więc w w. 31 mówią "Drugi".
προσελθὼν δὲ τῷ ἑτέρῳ εἶπεν ὡσαύτως. ὁ δὲ ἀποκριθεὶς εἶπεν, Ἐγώ, κύριε, καὶ οὐκ ἀπῆλθεν.	Accedens autem ad alterum, dixit similiter. At ille respondens, ait: Eo, domine, et non ivit:	Podszedłszy zaś (do) drugiego rzekł tak samo. On zaś odpowiadając rzekł: Ja, panie. I nie odszedł.* * Sens: "tak, ja, już idę". ** Niektóre rękopisy zamieniają miejscami odpowiedzi synów, a więc w w. 31 mówią "Drugi".
τίς ἐκ τῶν δύο ἐποίησεν τὸ θέλημα τοῦ πατρός; λέγουσιν, Ὁ πρῶτος. λέγει αὐτοῖς ὁ Ἰησοῦς, Ἀμὴν λέγω ὑμῖν ὅτι οἱ τελῶναι καὶ αἱ πόρναι προάγουσιν ὑμᾶς εἰς τὴν βασιλείαν τοῦ θεοῦ.	quis ex duobus fecit voluntatem patris? Dicunt ei: Primus. Dicit illis Jesus: Amen dico vobis, quia publicani et meretrices præcedent vos in regnum Dei.	Kto z (tych) dwóch uczynił wolę ojca? Mówią: Pierwszy. Mówi im Jezus: Amen mówię wam, że poborcy i prostytutki wyprzedzają was do królestwa Boga. Niektóre rękopisy zamieniają miejscami odpowiedzi synów, a więc w w. 31 mówią "Drugi".
ἦλθεν γὰρ Ἰωάννης πρὸς ὑμᾶς ἐν ὁδῷ δικαιοσύνης, καὶ οὐκ ἐπιστεύσατε αὐτῷ, οἱ δὲ τελῶναι καὶ αἱ πόρναι ἐπίστευσαν αὐτῷ· ὑμεῖς δὲ ἰδόντες οὐδὲ μετεμελήθητε ὕστερον τοῦ πιστεῦσαι αὐτῷ.	Venit enim ad vos Joannes in via justitiæ, et non credidistis ei: publicani autem et meretrices crediderunt ei: vos autem videntes nec pœnitentiam habuistis postea, ut crederetis ei.	Przyszedł bowiem Jan do was drogą sprawiedliwości i nie uwierzyliście mu. Zaś poborcy i prostytutki uwierzyli mu. Wy zaś zobaczywszy ani nie odczuliście żalu później, (by) uwierzyć mu. Prz 8.20
Przypowieść o dzierżawcach winnicy
Ἄλλην παραβολὴν ἀκούσατε. Ἄνθρωπος ἦν οἰκοδεσπότης ὅστις ἐφύτευσεν ἀμπελῶνα καὶ φραγμὸν αὐτῷ περιέθηκεν καὶ ὤρυξεν ἐν αὐτῷ ληνὸν καὶ ᾠκοδόμησεν πύργον καὶ ἐξέδετο αὐτὸν γεωργοῖς καὶ ἀπεδήμησεν.	Aliam parabolam audite: Homo erat paterfamilias, qui plantavit vineam, et sepem circumdedit ei, et fodit in ea torcular, et ædificavit turrim, et locavit eam agricolis, et peregre profectus est.	Innego przykładu posłuchajcie. Człowiek był. pan domu. który zasadził winnicę i ogrodzeniem ją otoczył i wykopał w niej tłocznię i zbudował wieżę, i wynajął ją rolnikom, i odjechał. Ps 80.13 Iz 5.1-2 Jr 2.21
ὅτε δὲ ἤγγισεν ὁ καιρὸς τῶν καρπῶν, ἀπέστειλεν τοὺς δούλους αὐτοῦ πρὸς τοὺς γεωργοὺς λαβεῖν τοὺς καρποὺς αὐτοῦ.	Cum autem tempus fructuum appropinquasset, misit servos suos ad agricolas, ut acciperent fructus ejus.	Kiedy zaś zbliżyła się pora owoców, wysłał sługi jego do rolników, wziąć owoce jego. 2Krn 24.19 2Krn 36.15 Iz 5.4
καὶ λαβόντες οἱ γεωργοὶ τοὺς δούλους αὐτοῦ ὃν μὲν ἔδειραν, ὃν δὲ ἀπέκτειναν, ὃν δὲ ἐλιθοβόλησαν.	Et agricolæ, apprehensis servis ejus, alium ceciderunt, alium occiderunt, alium vero lapidaverunt.	I wziąwszy rolnicy sługi jego, tego pobili, tego zaś zabili, tego zaś obrzucili kamieniami. 2Krn 24.21 Ne 9.26 Jr 37.15
πάλιν ἀπέστειλεν ἄλλους δούλους πλείονας τῶν πρώτων, καὶ ἐποίησαν αὐτοῖς ὡσαύτως.	Iterum misit alios servos plures prioribus, et fecerunt illis similiter.	Znów wysłał inne sługi, liczniejszych (od)-pierwszych, i uczynili im tak samo.
ὕστερον δὲ ἀπέστειλεν πρὸς αὐτοὺς τὸν υἱὸν αὐτοῦ λέγων, Ἐντραπήσονται τὸν υἱόν μου.	Novissime autem misit ad eos filium suum, dicens: Verebuntur filium meum.	Później zaś wysłał do nich syna jego mówiąc: Uszanują syna mego.
οἱ δὲ γεωργοὶ ἰδόντες τὸν υἱὸν εἶπον ἐν ἑαυτοῖς, Οὗτός ἐστιν ὁ κληρονόμος· δεῦτε ἀποκτείνωμεν αὐτὸν καὶ σχῶμεν τὴν κληρονομίαν αὐτοῦ,	Agricolæ autem videntes filium dixerunt intra se: Hic est hæres, venite, occidamus eum, et habebimus hæreditatem ejus.	Zaś rolnicy, zobaczywszy syna, rzekli w sobie: Ten jest dziedzicem. Chodźcież, zabijmy go i miejmy dziedzictwo jego. Ps 2.8
καὶ λαβόντες αὐτὸν ἐξέβαλον ἔξω τοῦ ἀμπελῶνος καὶ ἀπέκτειναν.	Et apprehensum eum ejecerunt extra vineam, et occiderunt.	I wziąwszy go wyrzucili poza winnicę i zabili.
ὅταν οὖν ἔλθῃ ὁ κύριος τοῦ ἀμπελῶνος, τί ποιήσει τοῖς γεωργοῖς ἐκείνοις;	Cum ergo venerit dominus vineæ, quid faciet agricolis illis?	Kiedy więc przyjdzie pan winnicy, co uczyni rolnikom owym?
λέγουσιν αὐτῷ, Κακοὺς κακῶς ἀπολέσει αὐτοὺς καὶ τὸν ἀμπελῶνα ἐκδώσεται ἄλλοις γεωργοῖς, οἵτινες ἀποδώσουσιν αὐτῷ τοὺς καρποὺς ἐν τοῖς καιροῖς αὐτῶν.	Aiunt illi: Malos male perdet: et vineam suam locabit aliis agricolis, qui reddant ei fructum temporibus suis.	Mówią mu: Złych marnie* wygubi ich i winnicę wynajmie innym rolnikom. którzy oddawać będą mu owoce w porach ich. * Dosłownie "źle".
λέγει αὐτοῖς ὁ Ἰησοῦς, Οὐδέποτε ἀνέγνωτε ἐν ταῖς γραφαῖς, Λίθον ὃν ἀπεδοκίμασαν οἱ οἰκοδομοῦντες, οὗτος ἐγενήθη εἰς κεφαλὴν γωνίας· παρὰ κυρίου ἐγένετο αὕτη καὶ ἔστιν θαυμαστὴ ἐν ὀφθαλμοῖς ἡμῶν;	Dicit illis Jesus: Numquam legistis in Scripturis: Lapidem quem reprobaverunt ædificantes, hic factus est in caput anguli: a Domino factum est istud, et est mirabile in oculis nostris?	Mówi im Jezus: Nigdy (nie) odczytaliście w Pismach: Kamień, który zdyskwalifikowali* - budujący, ten stał się głowicą narożnika. Przez Pana stało się to i jest godne podziwu w oczach naszych. * Zbadali i nie zaaprobowali. Ps 118.22-23 Iz 28.16
διὰ τοῦτο λέγω ὑμῖν ὅτι ἀρθήσεται ἀφ᾽ ὑμῶν ἡ βασιλεία τοῦ θεοῦ καὶ δοθήσεται ἔθνει ποιοῦντι τοὺς καρποὺς αὐτῆς.	Ideo dico vobis, quia auferetur a vobis regnum Dei, et dabitur genti facienti fructus ejus.	Dla tego mówię wam, że zabrane zostanie od was królestwo Boga i dane zostanie narodowi czyniącemu* owoce jego*. Wydającemu. ** Królestwa.
Καὶ ὁ πεσὼν ἐπὶ τὸν λίθον τοῦτον συνθλασθήσεται· ἐφ᾽ ὃν δ᾽ ἂν πέσῃ λικμήσει αὐτόν.	Et qui ceciderit super lapidem istum, confringetur: super quem vero ceciderit, conteret eum.	[[I (ten) (który upadł) na kamień ten, roztrzaskany zostanie; na którego zaś upadłby, na proch skruszy* go.]] * Albo "jak kupę plew rozrzuci". Ps 2.9 Iz 8.14-15 Dn 2.34-35 i 44-45
Καὶ ἀκούσαντες οἱ ἀρχιερεῖς καὶ οἱ Φαρισαῖοι τὰς παραβολὰς αὐτοῦ ἔγνωσαν ὅτι περὶ αὐτῶν λέγει·	Et cum audissent principes sacerdotum et pharisæi parabolas ejus, cognoverunt quod de ipsis diceret.	I usłyszawszy arcykapłani i faryzeusze przykłady jego poznali, że o nich mówi.
καὶ ζητοῦντες αὐτὸν κρατῆσαι ἐφοβήθησαν τοὺς ὄχλους, ἐπεὶ εἰς προφήτην αὐτὸν εἶχον.	Et quærentes eum tenere, timuerunt turbas: quoniam sicut prophetam eum habebant.	I szukając (jak) go chwycić, przestraszyli się tłumów, skoro za proroka go miały.

22

Przypowieść o uczcie weselnej
Καὶ ἀποκριθεὶς ὁ Ἰησοῦς πάλιν εἶπεν ἐν παραβολαῖς αὐτοῖς λέγων,	Et respondens Jesus, dixit iterum in parabolis eis, dicens:	I odpowiadając Jezus znów rzekł w przykładach im mówiąc:
Ὡμοιώθη ἡ βασιλεία τῶν οὐρανῶν ἀνθρώπῳ βασιλεῖ, ὅστις ἐποίησεν γάμους τῷ υἱῷ αὐτοῦ.	Simile factum est regnum cælorum homini regi, qui fecit nuptias filio suo.	Podobne stało się - królestwo niebios człowiekowi, królowi, który uczynił wesele synowi jego. Iz 25.6
καὶ ἀπέστειλεν τοὺς δούλους αὐτοῦ καλέσαι τοὺς κεκλημένους εἰς τοὺς γάμους, καὶ οὐκ ἤθελον ἐλθεῖν.	Et misit servos suos vocare invitatos ad nuptias, et nolebant venire.	I wysłał sługi jego zaprosić zaproszonych na wesele, i nie chcieli przyjść.
πάλιν ἀπέστειλεν ἄλλους δούλους λέγων, Εἴπατε τοῖς κεκλημένοις, Ἰδοὺ τὸ ἄριστόν μου ἡτοίμακα, οἱ ταῦροί μου καὶ τὰ σιτιστὰ τεθυμένα καὶ πάντα ἕτοιμα· δεῦτε εἰς τοὺς γάμους.	Iterum misit alios servos, dicens: Dicite invitatis: Ecce prandium meum paravi, tauri mei et altilia occisa sunt, et omnia parata: venite ad nuptias.	Znów wysłał inne sługi mówiąc: Powiedzcie zaproszonym: Oto obiad mój przygotowałem, - byki me i tuczne zabite, i wszystko gotowe. Chodźcież na wesele. Albo "ofiarowane" (część ofiar jedzono).
οἱ δὲ ἀμελήσαντες ἀπῆλθον, ὃς μὲν εἰς τὸν ἴδιον ἀγρόν, ὃς δὲ ἐπὶ τὴν ἐμπορίαν αὐτοῦ·	Illi autem neglexerunt: et abierunt, alius in villam suam, alius vero ad negotiationem suam:	Oni zaś nie dbając odeszli, ten na własne pole, ten zaś do handlu jego.
οἱ δὲ λοιποὶ κρατήσαντες τοὺς δούλους αὐτοῦ ὕβρισαν καὶ ἀπέκτειναν.	reliqui vero tenuerunt servos ejus, et contumeliis affectos occiderunt.	Zaś pozostali chwyciwszy sługi jego znieważyli i zabili.
ὁ δὲ βασιλεὺς ὠργίσθη καὶ πέμψας τὰ στρατεύματα αὐτοῦ ἀπώλεσεν τοὺς φονεῖς ἐκείνους καὶ τὴν πόλιν αὐτῶν ἐνέπρησεν.	Rex autem cum audisset, iratus est: et missis exercitibus suis, perdidit homicidas illos, et civitatem illorum succendit.	Zaś król rozgniewał się i posławszy wojska jego wygubił zabójców owych i miasto ich podpalił. Jr 25.9
τότε λέγει τοῖς δούλοις αὐτοῦ, Ὁ μὲν γάμος ἕτοιμός ἐστιν, οἱ δὲ κεκλημένοι οὐκ ἦσαν ἄξιοι·	Tunc ait servis suis: Nuptiæ quidem paratæ sunt, sed qui invitati erant, non fuerunt digni:	Wtedy mówi sługom jego: Wprawdzie wesele gotowe jest, lecz zaproszeni nie byli godni.
πορεύεσθε οὖν ἐπὶ τὰς διεξόδους τῶν ὁδῶν καὶ ὅσους ἐὰν εὕρητε καλέσατε εἰς τοὺς γάμους.	ite ergo ad exitus viarum, et quoscumque inveneritis, vocate ad nuptias.	Ruszajcie więc na wyloty dróg i ilu znajdziecie, zaproście na wesele.
καὶ ἐξελθόντες οἱ δοῦλοι ἐκεῖνοι εἰς τὰς ὁδοὺς συνήγαγον πάντας οὓς εὗρον, πονηρούς τε καὶ ἀγαθούς· καὶ ἐπλήσθη ὁ γάμος ἀνακειμένων.	Et egressi servi ejus in vias, congregaverunt omnes quos invenerunt, malos et bonos: et impletæ sunt nuptiæ discumbentium.	I wyszedłszy słudzy owi na drogi zgromadzili wszystkich, których znaleźli, złych i dobrych. I zapełniło się wesele leżącymi (przy stole).
εἰσελθὼν δὲ ὁ βασιλεὺς θεάσασθαι τοὺς ἀνακειμένους εἶδεν ἐκεῖ ἄνθρωπον οὐκ ἐνδεδυμένον ἔνδυμα γάμου,	Intravit autem rex ut viderent discumbentes, et vidit ibi hominem non vestitum veste nuptiali.	Wszedłszy zaś król obejrzeć leżących, zobaczył tam człowieka nie odzianego w strój wesela.
καὶ λέγει αὐτῷ, Ἑταῖρε, πῶς εἰσῆλθες ὧδε μὴ ἔχων ἔνδυμα γάμου; ὁ δὲ ἐφιμώθη.	Et ait illi: Amice, quomodo huc intrasti non habens vestem nuptialem? At ille obmutavit.	I mówi mu: Kolego, jak wszedłeś tu nie mając stroju wesela? On zaś milczał.
τότε ὁ βασιλεὺς εἶπεν τοῖς διακόνοις, Δήσαντες αὐτοῦ πόδας καὶ χεῖρας ἐκβάλετε αὐτὸν εἰς τὸ σκότος τὸ ἐξώτερον· ἐκεῖ ἔσται ὁ κλαυθμὸς καὶ ὁ βρυγμὸς τῶν ὀδόντων.	Tunc dicit rex ministris: Ligatis manibus et pedibus ejus, mittite eum in tenebras exteriores: ibi erit fletus et stridor dentium.	Wtedy król powiedział sługom: Związawszy jego nogi i ręce wyrzućcie go w ciemność zewnętrzną. Tam będzie płacz i zgrzyt zębów.
πολλοὶ γάρ εἰσιν κλητοί, ὀλίγοι δὲ ἐκλεκτοί.	Multi enim sunt vocati, pauci vero electi.	Liczni bowiem są powołani, nieliczni zaś wybrani.
Płacenie podatków cezarowi
Τότε πορευθέντες οἱ Φαρισαῖοι συμβούλιον ἔλαβον ὅπως αὐτὸν παγιδεύσωσιν ἐν λόγῳ.	Tunc abeuntes pharisæi, consilium inierunt ut caperent eum in sermone.	Wtedy poszedłszy faryzeusze naradę (podjęli), jakby (na) niego zastawili pułapkę w słowie. Ps 2.2
καὶ ἀποστέλλουσιν αὐτῷ τοὺς μαθητὰς αὐτῶν μετὰ τῶν Ἡρῳδιανῶν λέγοντες, Διδάσκαλε, οἴδαμεν ὅτι ἀληθὴς εἶ καὶ τὴν ὁδὸν τοῦ θεοῦ ἐν ἀληθείᾳ διδάσκεις καὶ οὐ μέλει σοι περὶ οὐδενός· οὐ γὰρ βλέπεις εἰς πρόσωπον ἀνθρώπων.	Et mittunt ei discipulos suos cum Herodianis, dicentes: Magister, scimus quia verax es, et viam Dei in veritate doces, et non est tibi cura de aliquo: non enim respicis personam hominum:	I wysyłają mu uczniów ich z herodianami, mówiąc: Nauczycielu, wiemy, że prawdziwy* jesteś i drogi Boga w prawdzie nauczasz, i nie (troszczysz) (się) o nikogo, nie bowiem patrzysz na oblicze ludzi. * Szczery, prawdomówny. Pwt 1.17 Pwt 16.19
εἰπὲ οὖν ἡμῖν τί σοι δοκεῖ· ἔξεστιν δοῦναι κῆνσον Καίσαρι ἢ οὔ;	dic ergo nobis quid tibi videtur, licet censum dare Cæsari, an non?	Powiedz więc nam, co ci zdaje się: dozwolone jest dać pogłówne Cezarowi czy nie?
γνοὺς δὲ ὁ Ἰησοῦς τὴν πονηρίαν αὐτῶν εἶπεν, Τί με πειράζετε, ὑποκριταί;	Cognita autem Jesus nequitia eorum, ait: Quid me tentatis hypocritæ?	Poznawszy zaś Jezus niegodziwość ich powiedział: Dlaczego mnie wypróbowujecie, obłudnicy?
ἐπιδείξατέ μοι τὸ νόμισμα τοῦ κήνσου. οἱ δὲ προσήνεγκαν αὐτῷ δηνάριον.	Ostendite mihi numisma census. At illi obtulerunt ei denarium.	Pokażcie mi monetę pogłównego. Oni zaś przynieśli mu denara.
καὶ λέγει αὐτοῖς, Τίνος ἡ εἰκὼν αὕτη καὶ ἡ ἐπιγραφή;	Et ait illis Jesus: Cujus est imago hæc, et superscriptio?	I mówi im: Kogo obraz ten i napis?
λέγουσιν αὐτῷ, Καίσαρος. τότε λέγει αὐτοῖς, Ἀπόδοτε οὖν τὰ Καίσαρος Καίσαρι καὶ τὰ τοῦ θεοῦ τῷ θεῷ.	Dicunt ei: Cæsaris. Tunc ait illis: Reddite ergo quæ sunt Cæsaris, Cæsari: et quæ sunt Dei, Deo.	Mówią mu: Cezara. Wtedy mówi im: Oddajcie więc (co) Cezara Cezarowi i (co) Boga - Bogu.
Przyrównywanie królestwa Bożego, życia wiecznego albo czasów mesjańskich do wielkiej uczty jest spotykane jako zabieg literacki nie tylko w NT (por. Mt 8.11 nn; Lk 13.28; Lk 14.15; Lk 22.16-18; Lk 22.29; J 6.34; Ap 3.20; Ap 19.9), lecz także w ST (por. np. Iz 25.6) i w judaizmie pozabiblijnym (1 Henoch 62.14; 2 Henoch 42.5; Midrasz Est 1.4 itp.).
καὶ ἀκούσαντες ἐθαύμασαν, καὶ ἀφέντες αὐτὸν ἀπῆλθαν.	Et audientes mirati sunt, et relicto eo abierunt.	I usłyszawszy zdziwili się, i pozostawiwszy go odeszli.
Po zmartwychwstaniu
Ἐν ἐκείνῃ τῇ ἡμέρᾳ προσῆλθον αὐτῷ Σαδδουκαῖοι, λέγοντες μὴ εἶναι ἀνάστασιν, καὶ ἐπηρώτησαν αὐτὸν	In illo die accesserunt ad eum sadducæi, qui dicunt non esse resurrectionem: et interrogaverunt eum,	W owym dniu podeszli do niego saduceusze mówiący (że) nie (istnieje) powstanie (z martwych) i zapytali go
λέγοντες, Διδάσκαλε, Μωϋσῆς εἶπεν, Ἐάν τις ἀποθάνῃ μὴ ἔχων τέκνα, ἐπιγαμβρεύσει ὁ ἀδελφὸς αὐτοῦ τὴν γυναῖκα αὐτοῦ καὶ ἀναστήσει σπέρμα τῷ ἀδελφῷ αὐτοῦ.	dicentes: Magister, Moyses dixit: Si quis mortuus fuerit non habens filium, ut ducat frater ejus uxorem illius, et suscitet semen fratri suo.	mówiąc: Nauczycielu, Mojżesz powiedział: Jeśli ktoś umrze nie mając dziecka, poślubi z powinowactwa brat jego żonę jego i podniesie potomstwo* bratu jego. * Dosłownie "postawi nasienie". Rdz 38.8 Pwt 25.5-10
ἦσαν δὲ παρ᾽ ἡμῖν ἑπτὰ ἀδελφοί· καὶ ὁ πρῶτος γήμας ἐτελεύτησεν, καὶ μὴ ἔχων σπέρμα ἀφῆκεν τὴν γυναῖκα αὐτοῦ τῷ ἀδελφῷ αὐτοῦ·	Erant autem apud nos septem fratres: et primus, uxore ducta, defunctus est: et non habens semen, reliquit uxorem suam fratri suo.	Byli zaś u nas siedmiu braci. I pierwszy ożeniwszy się zmarł, i nie mając potomstwa* pozostawił żonę jego bratu jego. * Dosłownie "nasienia".
ὁμοίως καὶ ὁ δεύτερος καὶ ὁ τρίτος ἕως τῶν ἑπτά.	Similiter secundus, et tertius usque ad septimum.	Podobnie i drugi i trzeci, aż do siedmiu.
ὕστερον δὲ πάντων ἀπέθανεν ἡ γυνή.	Novissime autem omnium et mulier defuncta est.	Później zaś (po) wszystkich umarła żona.
ἐν τῇ ἀναστάσει οὖν τίνος τῶν ἑπτὰ ἔσται γυνή; πάντες γὰρ ἔσχον αὐτήν·	In resurrectione ergo cujus erit de septem uxor? omnes enim habuerunt eam.	W powstaniu (z martwych) więc kogo (z) siedmiu będzie żoną? Wszyscy bowiem mieli ją.
ἀποκριθεὶς δὲ ὁ Ἰησοῦς εἶπεν αὐτοῖς, Πλανᾶσθε μὴ εἰδότες τὰς γραφὰς μηδὲ τὴν δύναμιν τοῦ θεοῦ·	Respondens autem Jesus, ait illis: Erratis nescientes Scripturas, neque virtutem Dei.	Odpowiadając zaś Jezus rzekł im: Błąkacie się nie znając pism ani mocy Boga.
ἐν γὰρ τῇ ἀναστάσει οὔτε γαμοῦσιν οὔτε γαμίζονται, ἀλλ᾽ ὡς ἄγγελοι ἐν τῷ οὐρανῷ εἰσιν.	In resurrectione enim neque nubent, neque nubentur: sed erunt sicut angeli Dei in cælo.	W bowiem powstaniu (z martwych) ani poślubiają ani są zaślubiane, ale jak zwiastunowie w niebie są.
περὶ δὲ τῆς ἀναστάσεως τῶν νεκρῶν οὐκ ἀνέγνωτε τὸ ῥηθὲν ὑμῖν ὑπὸ τοῦ θεοῦ λέγοντος,	De resurrectione autem mortuorum non legistis quod dictum est a Deo dicente vobis:	O zaś powstaniu (z) martwych nie odczytaliście, (co) zostało powiedziane wam przez Boga mówiącego:
Ἐγώ εἰμι ὁ θεὸς Ἀβραὰμ καὶ ὁ θεὸς Ἰσαὰκ καὶ ὁ θεὸς Ἰακώβ; οὐκ ἔστιν ὁ θεὸς νεκρῶν ἀλλὰ ζώντων.	Ego sum Deus Abraham, et Deus Isaac, et Deus Jacob? Non est Deus mortuorum, sed viventium.	Ja jestem Bóg Abrahama i Bóg Izaaka, i Bóg Jakuba? Nie jest Bóg martwych, ale żyjących. Wj 3.6 i 15-16
καὶ ἀκούσαντες οἱ ὄχλοι ἐξεπλήσσοντο ἐπὶ τῇ διδαχῇ αὐτοῦ.	Et audientes turbæ, mirabantur in doctrina ejus.	I usłyszawszy tłumy zdumiewały się na naukę jego.
Największe przykazanie
Οἱ δὲ Φαρισαῖοι ἀκούσαντες ὅτι ἐφίμωσεν τοὺς Σαδδουκαίους συνήχθησαν ἐπὶ τὸ αὐτό,	Pharisæi autem audientes quod silentium imposuisset sadducæis, convenerunt in unum:	Zaś faryzeusze usłyszawszy, że zamknął usta saduceuszom, zebrali się na tym samym ( miejscu).
καὶ ἐπηρώτησεν εἷς ἐξ αὐτῶν νομικὸς πειράζων αὐτόν,	et interrogavit eum unus ex eis legis doctor, tentans eum:	I zapytał jeden z nich [znawca Prawa] próbując go:
Διδάσκαλε, ποία ἐντολὴ μεγάλη ἐν τῷ νόμῳ;	Magister, quod est mandatum magnum in lege?	Nauczycielu, jakie przykazanie wielkie w Prawie?
ὁ δὲ ἔφη αὐτῷ, Ἀγαπήσεις κύριον τὸν θεόν σου ἐν ὅλῃ τῇ καρδίᾳ σου καὶ ἐν ὅλῃ τῇ ψυχῇ σου καὶ ἐν ὅλῃ τῇ διανοίᾳ σου·	Ait illi Jesus: Diliges Dominum Deum tuum ex toto corde tuo, et in tota anima tua, et in tota mente tua.	On zaś rzekł mu: Będziesz miłował Pana, Boga twego całym sercem twym i całą duszą twą i całą myślą twą· Pwt 6.5 Pwt 10.12 Pwt 30.6 Joz 22.5
αὕτη ἐστὶν ἡ μεγάλη καὶ πρώτη ἐντολή.	Hoc est maximum, et primum mandatum.	To jest wielkie i pierwsze przykazanie.
δευτέρα δὲ ὁμοία αὐτῇ, Ἀγαπήσεις τὸν πλησίον σου ὡς σεαυτόν.	Secundum autem simile est huic: Diliges proximum tuum, sicut teipsum.	Drugie zaś podobne mu: Będziesz miłował bliźniego twego jak siebie. Kpl 19.18
ἐν ταύταις ταῖς δυσὶν ἐντολαῖς ὅλος ὁ νόμος κρέμαται καὶ οἱ προφῆται.	In his duobus mandatis universa lex pendet, et prophetæ.	Na tych dwóch przykazaniach całe Prawo jest zawieszone i Prorocy.
Mesjasz—Synem Boga
Συνηγμένων δὲ τῶν Φαρισαίων ἐπηρώτησεν αὐτοὺς ὁ Ἰησοῦς	Congregatis autem pharisæis, interrogavit eos Jesus,	(Gdy zebrali się) zaś faryzeusze, zapytał ich Jezus
λέγων, Τί ὑμῖν δοκεῖ περὶ τοῦ Χριστοῦ; τίνος υἱός ἐστιν; λέγουσιν αὐτῷ, Τοῦ Δαυίδ.	dicens: Quid vobis videtur de Christo? cujus filius est? Dicunt ei: David.	mówiąc: Co wam się wydaje o Pomazańcu? Kogo synem jest? Mówią mu: Dawida.
λέγει αὐτοῖς, Πῶς οὖν Δαυὶδ ἐν πνεύματι καλεῖ αὐτὸν κύριον λέγων,	Ait illis: Quomodo ergo David in spiritu vocat eum Dominum, dicens:	Mówi im: Jak więc Dawid w duchu nazywa go Panem, mówiąc: 2Sm 23.2
Εἶπεν κύριος τῷ κυρίῳ μου, Κάθου ἐκ δεξιῶν μου, ἕως ἂν θῶ τοὺς ἐχθρούς σου ὑποκάτω τῶν ποδῶν σου;	Dixit Dominus Domino meo: Sede a dextris meis, donec ponam inimicos tuos scabellum pedum tuorum?	Rzekł Pan Panu memu: Siedź po prawicy mej, aż położę wrogów twych popod stopy twe. Ps 2.1-9 Ps 110.1
εἰ οὖν Δαυὶδ καλεῖ αὐτὸν κύριον, πῶς υἱὸς αὐτοῦ ἐστιν;	Si ergo David vocat eum Dominum, quomodo filius ejus est?	Jeśli więc Dawid nazywa go Panem, jak synem jego jest?
καὶ οὐδεὶς ἐδύνατο ἀποκριθῆναι αὐτῷ λόγον οὐδὲ ἐτόλμησέν τις ἀπ᾽ ἐκείνης τῆς ἡμέρας ἐπερωτῆσαι αὐτὸν οὐκέτι.	Et nemo poterat ei respondere verbum: neque ausus fuit quisquam ex illa die eum amplius interrogare.	I nikt (nie) mógł odpowiedzieć mu słowem, ani nie odważył się (ktokolwiek) od tamtych dni zapytać go jeszcze.

23

Błąd faryzeuszy
Τότε ὁ Ἰησοῦς ἐλάλησεν τοῖς ὄχλοις καὶ τοῖς μαθηταῖς αὐτοῦ	Tunc Jesus locutus est ad turbas, et ad discipulos suos,	Wtedy Jezus powiedział tłumom i uczniom jego
λέγων, Ἐπὶ τῆς Μωϋσέως καθέδρας ἐκάθισαν οἱ γραμματεῖς καὶ οἱ Φαρισαῖοι.	dicens: Super cathedram Moysi sederunt scribæ et pharisæi.	mówiąc: Na Mojżesza ławie usiedli uczeni w piśmie i faryzeusze. Ezd 7.6
πάντα οὖν ὅσα ἐὰν εἴπωσιν ὑμῖν ποιήσατε καὶ τηρεῖτε, κατὰ δὲ τὰ ἔργα αὐτῶν μὴ ποιεῖτε· λέγουσιν γὰρ καὶ οὐ ποιοῦσιν.	Omnia ergo quæcumque dixerint vobis, servate, et facite: secundum opera vero eorum nolite facere: dicunt enim, et non faciunt.	Wszystkie więc, jakie powiedzieliby wam, uczyńcie i strzeżcie, według zaś czynów ich nie czyńcie. Mówią bowiem i nie czynią. Pwt 17.9-10
δεσμεύουσιν δὲ φορτία βαρέα καὶ δυσβάστακτα καὶ ἐπιτιθέασιν ἐπὶ τοὺς ὤμους τῶν ἀνθρώπων, αὐτοὶ δὲ τῷ δακτύλῳ αὐτῶν οὐ θέλουσιν κινῆσαι αὐτά.	Alligant enim onera gravia, et importabilia, et imponunt in humeros hominum: digito autem suo nolunt ea movere.	Wiążą zaś ciężary ciężkie [i niemożliwe do noszenia] i nakładają na ramiona ludzi, sami zaś palcem ich nie chcą poruszyć ich.
πάντα δὲ τὰ ἔργα αὐτῶν ποιοῦσιν πρὸς τὸ θεαθῆναι τοῖς ἀνθρώποις· πλατύνουσιν γὰρ τὰ φυλακτήρια αὐτῶν καὶ μεγαλύνουσιν τὰ κράσπεδα,	Omnia vero opera sua faciunt ut videantur ab hominibus: dilatant enim phylacteria sua, et magnificant fimbrias.	Wszystkie zaś czyny ich czynią dla (pokazania się) ludziom. Rozszerzają bowiem filakterie ich i powiększają obramowania. Lb 15.38-40 Pwt 6.8 Pwt 11.18 Pwt 22.12
φιλοῦσιν δὲ τὴν πρωτοκλισίαν ἐν τοῖς δείπνοις καὶ τὰς πρωτοκαθεδρίας ἐν ταῖς συναγωγαῖς	Amant autem primos recubitus in cœnis, et primas cathedras in synagogis,	Kochają zaś pierwsze leżanki na wieczerzach i pierwsze siedzenia w synagogach
καὶ τοὺς ἀσπασμοὺς ἐν ταῖς ἀγοραῖς καὶ καλεῖσθαι ὑπὸ τῶν ἀνθρώπων, Ῥαββί.	et salutationes in foro, et vocari ab hominibus Rabbi.	i pozdrowienia na rynkach i bycie nazywanym przez ludzi "Rabbi".
ὑμεῖς δὲ μὴ κληθῆτε, Ῥαββί· εἷς γάρ ἐστιν ὑμῶν ὁ διδάσκαλος, πάντες δὲ ὑμεῖς ἀδελφοί ἐστε.	Vos autem nolite vocari Rabbi: unus est enim magister vester, omnes autem vos fratres estis.	Wy zaś nie dajcie się nazywać,,Rabbi", jeden bowiem jest wasz nauczyciel, wszyscy zaś wy braćmi jesteście.
καὶ πατέρα μὴ καλέσητε ὑμῶν ἐπὶ τῆς γῆς, εἷς γάρ ἐστιν ὑμῶν ὁ πατὴρ ὁ οὐράνιος.	Et patrem nolite vocare vobis super terram: unus est enim pater vester qui in cælis est.	I ojcem nie nazywajcie waszym na ziemi, jeden bowiem jest wasz Ojciec, niebieski. Hi 32.21 Ml 1.6
μηδὲ κληθῆτε καθηγηταί, ὅτι καθηγητὴς ὑμῶν ἐστιν εἷς ὁ Χριστός.	Nec vocemini magistri: quia magister vester unus est, Christus.	Ani nie dajcie się nazywać przewodnikami, bo przewodnik wasz jest jeden: Pomazaniec.
ὁ δὲ μείζων ὑμῶν ἔσται ὑμῶν διάκονος.	Qui major est vestrum, erit minister vester.	Zaś większy z was będzie waszym sługą.
ὅστις δὲ ὑψώσει ἑαυτὸν ταπεινωθήσεται καὶ ὅστις ταπεινώσει ἑαυτὸν ὑψωθήσεται.	Qui autem se exaltaverit, humiliabitur: et qui se humiliaverit, exaltabitur.	Kto zaś wywyższy siebie, zostanie uniżony, i kto uniży siebie, wywyższony zostanie. 1Sm 2.8 Hi 22.29 Ps 18.28 Ps 138.6 Prz 3.34 Prz 16.18 Prz 29.23 Iz 57.15
Οὐαὶ δὲ ὑμῖν, γραμματεῖς καὶ Φαρισαῖοι ὑποκριταί, ὅτι κλείετε τὴν βασιλείαν τῶν οὐρανῶν ἔμπροσθεν τῶν ἀνθρώπων· ὑμεῖς γὰρ οὐκ εἰσέρχεσθε οὐδὲ τοὺς εἰσερχομένους ἀφίετε εἰσελθεῖν.	Væ autem vobis scribæ et pharisæi hypocritæ, quia clauditis regnum cælorum ante homines ! vos enim non intratis, nec introëuntes sinitis intrare.	Biada zaś wam, uczeni w piśmie i faryzeusze obłudnicy, bo zamykacie królestwo niebios przed ludźmi. Wy bowiem nie wchodzicie, ani wchodzącym (nie) dopuszczacie wejść.
	Væ vobis scribæ et pharisæi hypocritæ, quia comeditis domos viduarum, orationes longas orantes ! propter hoc amplius accipietis judicium.
Οὐαὶ ὑμῖν, γραμματεῖς καὶ Φαρισαῖοι ὑποκριταί, ὅτι περιάγετε τὴν θάλασσαν καὶ τὴν ξηρὰν ποιῆσαι ἕνα προσήλυτον, καὶ ὅταν γένηται ποιεῖτε αὐτὸν υἱὸν γεέννης διπλότερον ὑμῶν.	Væ vobis scribæ et pharisæi hypocritæ, quia circuitis mare, et aridam, ut faciatis unum proselytum, et cum fuerit factus, facitis eum filium gehennæ duplo quam vos.	Biada wam, uczeni w piśmie i faryzeusze obłudnicy, bo obchodzicie morze i suchy ląd (by) uczynić jednego prozelitę, i kiedy stanie się, czynicie go synem Gehenny dwakroć jak wy (sami).
Οὐαὶ ὑμῖν, ὁδηγοὶ τυφλοὶ οἱ λέγοντες, Ὃς ἂν ὀμόσῃ ἐν τῷ ναῷ, οὐδέν ἐστιν· ὃς δ᾽ ἂν ὀμόσῃ ἐν τῷ χρυσῷ τοῦ ναοῦ, ὀφείλει.	Væ vobis duces cæci, qui dicitis: Quicumque juraverit per templum, nihil est: qui autem juraverit in auro templo, debet.	Biada wam, przewodnicy ślepi mówiący: Który przysiągłby na przybytek, nic (nie) jest; który zaś przysiągłby na złoto* przybytku, jest zobowiązany. "Przybytek" to sam główny budynek świątyni. ** jego złoto to naczynia i sprzęty służące do ofiar.
μωροὶ καὶ τυφλοί, τίς γὰρ μείζων ἐστίν, ὁ χρυσὸς ἢ ὁ ναὸς ὁ ἁγιάσας τὸν χρυσόν;	Stulti et cæci: quid enim majus est? aurum, an templum, quod sanctificat aurum?	Głupi i ślepi: kto bowiem większy jest: złoto* czy przybytek, (ten) (który uświęcił) złoto? "Przybytek" to sam główny budynek świątyni. Wj 30.26-29
καί, Ὃς ἂν ὀμόσῃ ἐν τῷ θυσιαστηρίῳ, οὐδέν ἐστιν· ὃς δ᾽ ἂν ὀμόσῃ ἐν τῷ δώρῳ τῷ ἐπάνω αὐτοῦ, ὀφείλει.	Et quicumque juraverit in altari, nihil est: quicumque autem juraverit in dono, quod est super illud, debet.	I: Który przysiągłby na ołtarz, nic (nie) jest; który zaś przysiągłby na dar na nim, jest zobowiązany.
τυφλοί, τί γὰρ μεῖζον, τὸ δῶρον ἢ τὸ θυσιαστήριον τὸ ἁγιάζον τὸ δῶρον;	Cæci: quid enim majus est, donum, an altare, quod sanctificat donum?	Ślepi, co bowiem większe: dar czy ołtarz uświęcający dar? Wj 29.37
ὁ οὖν ὀμόσας ἐν τῷ θυσιαστηρίῳ ὀμνύει ἐν αὐτῷ καὶ ἐν πᾶσι τοῖς ἐπάνω αὐτοῦ·	Qui ergo jurat in altari, jurat in eo, et in omnibus quæ super illud sunt.	(Ten) bowiem, (który przysiągł) na ołtarz, przysięga na niego i na wszystkie te na nim.
καὶ ὁ ὀμόσας ἐν τῷ ναῷ ὀμνύει ἐν αὐτῷ καὶ ἐν τῷ κατοικοῦντι αὐτόν,	Et quicumque juraverit in templo, jurat in illo, et in eo qui habitat in ipso:	I (ten), (który przysiągł) na przybytek, przysięga na niego i na zamieszkującego go. "Przybytek" to sam główny budynek świątyni. 1Krl 8.13 Ps 26.8
καὶ ὁ ὀμόσας ἐν τῷ οὐρανῷ ὀμνύει ἐν τῷ θρόνῳ τοῦ θεοῦ καὶ ἐν τῷ καθημένῳ ἐπάνω αὐτοῦ.	et qui jurat in cælo, jurat in throno Dei, et in eo qui sedet super eum.	I (ten), (który przysiągł) na niebo, przysięga na tron Boga i na siedzącego na nim. Ps 11.4 Iz 66.1
Niektóre spośród pouczeń Jezusa były przeznaczane tylko dla Jego uczniów, innych miały słuchać liczne rzesze wiernych, ale i te nie były także pozbawione pewnego znaczenia, gdy chodzi o Apostołów. Wspominając o katedrze Mojżesza Jezus czyni aluzję do faktu; że właśnie Mojżesz był pierwszym prawodawcą Izraela. Miejsce, z którego on nauczał, zajmowali w czasach Jezusa uczeni w Piśmie i faryzeusze.
Οὐαὶ ὑμῖν, γραμματεῖς καὶ Φαρισαῖοι ὑποκριταί, ὅτι ἀποδεκατοῦτε τὸ ἡδύοσμον καὶ τὸ ἄνηθον καὶ τὸ κύμινον καὶ ἀφήκατε τὰ βαρύτερα τοῦ νόμου, τὴν κρίσιν καὶ τὸ ἔλεος καὶ τὴν πίστιν· ταῦτα δὲ ἔδει ποιῆσαι κἀκεῖνα μὴ ἀφιέναι.	Væ vobis scribæ et pharisæi hypocritæ, qui decimatis mentham, et anethum, et cyminum, et reliquistis quæ graviora sunt legis, judicium, et misericordiam, et fidem ! hæc oportuit facere, et illa non omittere.	Biada wam, uczeni w piśmie i faryzeusze obłudnicy, bo dajecie na dziesięcinę miętę i anyżek i kminek, a opuszczacie, (co) większej wagi (z) Prawa, sąd i miłosierdzie i wiarę. To [zaś] należało uczynić i tamtego nie opuszczać. Kpl 27.30 Pwt 14.22 1Sm 15.22 Prz 16.6 Jr 5.1 Oz 6.6 Mi 6.8 Za 7.9
ὁδηγοὶ τυφλοί, οἱ διϋλίζοντες τὸν κώνωπα, τὴν δὲ κάμηλον καταπίνοντες.	Duces cæci, excolantes culicem, camelum autem glutientes.	Przewodnicy ślepi, przecedzający komara, zaś wielbłąda wypijający.
Οὐαὶ ὑμῖν, γραμματεῖς καὶ Φαρισαῖοι ὑποκριταί, ὅτι καθαρίζετε τὸ ἔξωθεν τοῦ ποτηρίου καὶ τῆς παροψίδος, ἔσωθεν δὲ γέμουσιν ἐξ ἁρπαγῆς καὶ ἀκρασίας.	Væ vobis scribæ et pharisæi hypocritæ, quia mundatis quod deforis est calicis et paropsidis; intus autem pleni estis rapina et immunditia !	Biada wam, uczeni w piśmie i faryzeusze obłudnicy, bo oczyszczacie (to co) z zewnątrz kielicha i półmiska, z wewnątrz zaś pełne są z grabieży i nieopanowania.
Φαρισαῖε τυφλέ, καθάρισον πρῶτον τὸ ἐντὸς τοῦ ποτηρίου καὶ τῆς παροψίδος, ἵνα γένηται καὶ τὸ ἐκτὸς αὐτοῦ καθαρόν.	Pharisæe cæce, munda prius quod intus est calicis, et paropsidis, ut fiat id, quod deforis est, mundum.	Faryzeuszu ślepy, oczyść najpierw (to co) wewnątrz kielicha, aby stało się i (to co) zewnątrz jego czyste.
Οὐαὶ ὑμῖν, γραμματεῖς καὶ Φαρισαῖοι ὑποκριταί, ὅτι παρομοιάζετε τάφοις κεκονιαμένοις, οἵτινες ἔξωθεν μὲν φαίνονται ὡραῖοι, ἔσωθεν δὲ γέμουσιν ὀστέων νεκρῶν καὶ πάσης ἀκαθαρσίας.	Væ vobis scribæ et pharisæi hypocritæ, quia similes estis sepulchris dealbatis, quæ a foris parent hominibus speciosa, intus vero pleni sunt ossibus mortuorum, et omni spurcitia !	Biada wam, uczeni w piśmie i faryzeusze obłudnicy, bo jesteście podobni grobom pobielonym, które z zewnątrz wprawdzie pokazują się piękne, wewnątrz jednak pełne są kości martwych i wszelkiej nieczystości. Właściwe z wyglądu.
οὕτως καὶ ὑμεῖς ἔξωθεν μὲν φαίνεσθε τοῖς ἀνθρώποις δίκαιοι, ἔσωθεν δέ ἐστε μεστοὶ ὑποκρίσεως καὶ ἀνομίας.	Sic et vos a foris quidem paretis hominibus justi: intus autem pleni estis hypocrisi et iniquitate.	Tak i wy z zewnątrz wprawdzie pokazujecie się ludziom sprawiedliwi, wewnątrz jednak jesteście pełni obłudy i nieprawości. Jr 17.9
Οὐαὶ ὑμῖν, γραμματεῖς καὶ Φαρισαῖοι ὑποκριταί, ὅτι οἰκοδομεῖτε τοὺς τάφους τῶν προφητῶν καὶ κοσμεῖτε τὰ μνημεῖα τῶν δικαίων,	Væ vobis scribæ et pharisæi hypocritæ, qui ædificatis sepulchra prophetarum, et ornatis monumenta justorum,	Biada wam, uczeni w piśmie i faryzeusze obłudnicy. bo budujecie groby proroków i przystrajacie grobowce sprawiedliwych:
καὶ λέγετε, Εἰ ἤμεθα ἐν ταῖς ἡμέραις τῶν πατέρων ἡμῶν, οὐκ ἂν ἤμεθα αὐτῶν κοινωνοὶ ἐν τῷ αἵματι τῶν προφητῶν.	et dicitis: Si fuissemus in diebus patrum nostrorum, non essemus socii eorum in sanguine prophetarum !	i mówicie: Jeśli bylibyśmy w dniach ojców naszych, nie bylibyśmy ich wspólnikami we krwi proroków.
ὥστε μαρτυρεῖτε ἑαυτοῖς ὅτι υἱοί ἐστε τῶν φονευσάντων τοὺς προφήτας.	itaque testimonio estis vobismetipsis, quia filii estis eorum, qui prophetas occiderunt.	Tak że świadczycie sobie, że synami jesteście (tych), (którzy zabili) proroków.
καὶ ὑμεῖς πληρώσατε τὸ μέτρον τῶν πατέρων ὑμῶν.	Et vos implete mensuram patrum vestrorum.	I wy wypełnijcie miarę ojców waszych! Ez 20.4 Dn 8.23
ὄφεις, γεννήματα ἐχιδνῶν, πῶς φύγητε ἀπὸ τῆς κρίσεως τῆς γεέννης;	Serpentes genimina viperarum, quomodo fugietis a judicio gehennæ?	Węże, płody żmij, jak uciekniecie od wyroku Gehenny?
διὰ τοῦτο ἰδοὺ ἐγὼ ἀποστέλλω πρὸς ὑμᾶς προφήτας καὶ σοφοὺς καὶ γραμματεῖς· ἐξ αὐτῶν ἀποκτενεῖτε καὶ σταυρώσετε καὶ ἐξ αὐτῶν μαστιγώσετε ἐν ταῖς συναγωγαῖς ὑμῶν καὶ διώξετε ἀπὸ πόλεως εἰς πόλιν·	Ideo ecce ego mitto ad vos prophetas, et sapientes, et scribas, et ex illis occidetis, et crucifigetis, et ex eis flagellabitis in synagogis vestris, et persequemini de civitate in civitatem:	Dla tego oto ja wysyłam do was proroków i mędrców i uczonych w piśmie. Z tych zabijecie i ukrzyżujecie, i z tych wybatożycie w synagogach waszych, i ścigać będziecie z miasta do miasta, 2Krn 36.15-16
ὅπως ἔλθῃ ἐφ᾽ ὑμᾶς πᾶν αἷμα δίκαιον ἐκχυννόμενον ἐπὶ τῆς γῆς ἀπὸ τοῦ αἵματος Ἅβελ τοῦ δικαίου ἕως τοῦ αἵματος Ζαχαρίου υἱοῦ Βαραχίου, ὃν ἐφονεύσατε μεταξὺ τοῦ ναοῦ καὶ τοῦ θυσιαστηρίου.	ut veniat super vos omnis sanguis justus, qui effusus est super terram, a sanguine Abel justi usque ad sanguinem Zachariæ, filii Barachiæ, quem occidistis inter templum et altare.	żeby przyszła na was cała krew sprawiedliwa wylana na ziemię, od krwi Abla sprawiedliwego aż do krwi Zachariasza, syna Barachiasza. którego zabiliście pomiędzy przybytkiem i ołtarzem. Rdz 4.8-11 2Krn 24.20-22 Za 1.1
ἀμὴν λέγω ὑμῖν, ἥξει ταῦτα πάντα ἐπὶ τὴν γενεὰν ταύτην.	Amen dico vobis, venient hæc omnia super generationem istam.	Amen mówię wam. przyjdzie to wszystko na pokolenie to.
Płacz nad Jerozolimą
Ἰερουσαλὴμ Ἰερουσαλήμ, ἡ ἀποκτείνουσα τοὺς προφήτας καὶ λιθοβολοῦσα τοὺς ἀπεσταλμένους πρὸς αὐτήν, ποσάκις ἠθέλησα ἐπισυναγαγεῖν τὰ τέκνα σου, ὃν τρόπον ὄρνις ἐπισυνάγει τὰ νοσσία αὐτῆς ὑπὸ τὰς πτέρυγας, καὶ οὐκ ἠθελήσατε.	Jerusalem, Jerusalem, quæ occidis prophetas, et lapidas eos, qui ad te missi sunt, quoties volui congregare filios tuos, quemadmodum gallina congregat pullos suos sub alas, et noluisti?	Jeruzalem, Jeruzalem, zabijające proroków i kamienujące wysłanych do niego, ilekroć chciałem zebrać dzieci twe, którym to sposobem kura* zbiera pisklęta jej pod skrzydła, i nie chcieliście. * Albo w ogóle ptak. Rt 2.12 2Krn 24.21 Ps 57.2 Ps 61.5 Ps 91.4 Iz 31.5
ἰδοὺ ἀφίεται ὑμῖν ὁ οἶκος ὑμῶν ἔρημος.	Ecce relinquetur vobis domus vestra deserta.	Oto zostawiony jest wam dom wasz pusty. Kpl 26.31-32 1Krl 9.7-8 Iz 64.10 Jr 12.7 Jr 22.5
λέγω γὰρ ὑμῖν, οὐ μή με ἴδητε ἀπ᾽ ἄρτι ἕως ἂν εἴπητε, Εὐλογημένος ὁ ἐρχόμενος ἐν ὀνόματι κυρίου.	Dico enim vobis, non me videbitis amodo, donec dicatis: Benedictus, qui venit in nomine Domini.	Mówię bowiem wam, nie mnie ujrzycie od teraz aż powiecie: Błogosławiony przychodzący w imieniu Pana. Ps 118.26

24

Znaki końca czasów
Καὶ ἐξελθὼν ὁ Ἰησοῦς ἀπὸ τοῦ ἱεροῦ ἐπορεύετο, καὶ προσῆλθον οἱ μαθηταὶ αὐτοῦ ἐπιδεῖξαι αὐτῷ τὰς οἰκοδομὰς τοῦ ἱεροῦ.	Et egressus Jesus de templo, ibat. Et accesserunt discipuli ejus, ut ostenderent ei ædificationes templi.	I wyszedłszy Jezus ze świątyni szedł, i podeszli uczniowie jego pokazać mu budowle świątyni.
ὁ δὲ ἀποκριθεὶς εἶπεν αὐτοῖς, Οὐ βλέπετε ταῦτα πάντα; ἀμὴν λέγω ὑμῖν, οὐ μὴ ἀφεθῇ ὧδε λίθος ἐπὶ λίθον ὃς οὐ καταλυθήσεται.	Ipse autem respondens dixit illis: Videtis hæc omnia? amen dico vobis, non relinquetur hic lapis super lapidem, qui non destruatur.	On zaś odpowiadając rzekł im: Czyż nie widzicie tego wszystkiego? Amen mówię wam: nie - pozostanie tu kamień na kamieniu, który nie będzie obalony. 1Krl 9.7 Ps 79.1 Dn 9.26
Καθημένου δὲ αὐτοῦ ἐπὶ τοῦ Ὄρους τῶν Ἐλαιῶν προσῆλθον αὐτῷ οἱ μαθηταὶ κατ᾽ ἰδίαν λέγοντες, Εἰπὲ ἡμῖν πότε ταῦτα ἔσται καὶ τί τὸ σημεῖον τῆς σῆς παρουσίας καὶ συντελείας τοῦ αἰῶνος;	Sedente autem eo super montem Oliveti, accesserunt ad eum discipuli secreto, dicentes: Dic nobis, quando hæc erunt? et quod signum adventus tui, et consummationis sæculi?	(Kiedy siedział) zaś on na Górze Oliwek, podeszli do niego uczniowie na osobności mówiąc: Powiedz nam, kiedy to będzie i co znakiem twojego przybycia i spełnienia się wieków? Dn 12.6
καὶ ἀποκριθεὶς ὁ Ἰησοῦς εἶπεν αὐτοῖς, Βλέπετε μή τις ὑμᾶς πλανήσῃ·	Et respondens Jesus, dixit eis: Videte ne quis vos seducat:	I odpowiadając Jezus rzekł im: Patrzcie, by nie ktoś was zwiódł.
πολλοὶ γὰρ ἐλεύσονται ἐπὶ τῷ ὀνόματί μου λέγοντες, Ἐγώ εἰμι ὁ Χριστός, καὶ πολλοὺς πλανήσουσιν.	multi enim venient in nomine meo, dicentes: Ego sum Christus: et multos seducent.	Liczni bowiem przyjdą w imię me mówiąc: Ja jestem Pomazańcem, i wielu zwiodą.
μελλήσετε δὲ ἀκούειν πολέμους καὶ ἀκοὰς πολέμων· ὁρᾶτε μὴ θροεῖσθε· δεῖ γὰρ γενέσθαι, ἀλλ᾽ οὔπω ἐστὶν τὸ τέλος.	Audituri enim estis prælia, et opiniones præliorum. Videte ne turbemini: oportet enim hæc fieri, sed nondum est finis:	Macie zaś słyszeć-(o) wojnach i słuchy wojen; patrzajcie, nie dawajcie się zastraszyć. Ma bowiem stać się, ale jeszcze nie jest koniec. Dn 8.17 i 19 Dn 11.27, 30 i 40 Dn 12.4, 6-7 i 9
ἐγερθήσεται γὰρ ἔθνος ἐπὶ ἔθνος καὶ βασιλεία ἐπὶ βασιλείαν καὶ ἔσονται λιμοὶ καὶ σεισμοὶ κατὰ τόπους·	consurget enim gens in gentem, et regnum in regnum, et erunt pestilentiæ, et fames, et terræmotus per loca:	Podniesie się bowiem naród na naród i królestwo na królestwo, i będą głody i trzęsienia po miejscach. Iz 19.2 Ag 2.22
πάντα δὲ ταῦτα ἀρχὴ ὠδίνων.	hæc autem omnia initia sunt dolorum.	Wszystko zaś to początek bólów porodu.
τότε παραδώσουσιν ὑμᾶς εἰς θλῖψιν καὶ ἀποκτενοῦσιν ὑμᾶς, καὶ ἔσεσθε μισούμενοι ὑπὸ πάντων τῶν ἐθνῶν διὰ τὸ ὄνομά μου.	Tunc tradent vos in tribulationem, et occident vos: et eritis odio omnibus gentibus propter nomen meum.	Wtedy wydawali będą was na ucisk i zabijali będą was, i będziecie nienawidzeni przez wszystkie - narody z powodu - imienia mego.
καὶ τότε σκανδαλισθήσονται πολλοὶ καὶ ἀλλήλους παραδώσουσιν καὶ μισήσουσιν ἀλλήλους·	Et tunc scandalizabuntur multi, et invicem tradent, et odio habebunt invicem.	I wtedy przywiedzeni zostaną do obrazy liczni, i jedni drugich wydawać będą, i znienawidzą jedni drugich.
καὶ πολλοὶ ψευδοπροφῆται ἐγερθήσονται καὶ πλανήσουσιν πολλούς·	Et multi pseudoprophetæ surgent, et seducent multos.	I liczni kłamliwi prorocy podniosą się, i zwiodą wielu.
καὶ διὰ τὸ πληθυνθῆναι τὴν ἀνομίαν ψυγήσεται ἡ ἀγάπη τῶν πολλῶν.	Et quoniam abundavit iniquitas, refrigescet caritas multorum:	I z powodu - pomnożenia się bezprawia ochłodzi się* miłość wielu. * Etymologicznie jakby "zostanie wywiana, ochłodzona wiatrem".
ὁ δὲ ὑπομείνας εἰς τέλος οὗτος σωθήσεται.	qui autem perseveraverit usque in finem, hic salvus erit.	Zaś (który wytrwał) do końca, ten uratowany zostanie.
καὶ κηρυχθήσεται τοῦτο τὸ εὐαγγέλιον τῆς βασιλείας ἐν ὅλῃ τῇ οἰκουμένῃ εἰς μαρτύριον πᾶσιν τοῖς ἔθνεσιν, καὶ τότε ἥξει τὸ τέλος.	Et prædicabitur hoc Evangelium regni in universo orbe, in testimonium omnibus gentibus: et tunc veniet consummatio.	I głoszona będzie ta dobra nowina (o) królestwie w całym świecie zamieszkałym na świadectwo wszystkim narodom, i wtedy nadejdzie koniec.
Ὅταν οὖν ἴδητε τὸ βδέλυγμα τῆς ἐρημώσεως τὸ ῥηθὲν διὰ Δανιὴλ τοῦ προφήτου ἑστὸς ἐν τόπῳ ἁγίῳ, ὁ ἀναγινώσκων νοείτω,	Cum ergo videritis abominationem desolationis, quæ dicta est a Daniele propheta, stantem in loco sancto, qui legit, intelligat:	Kiedy więc ujrzycie obrzydliwość spustoszenia, (co) powiedziane przez Daniela proroka, postawioną w miejscu świętym, odczytujący niech zauważa, Pwt 29.17 1Krl 11.5-7 Ps 74.3-7 Iz 64.10-11 Jr 4.1 Jr 11.5-7 Lm 4.1 Dn 8.11 Dn 9.23 i 26-27 Dn 11.31 Dn 12.11
τότε οἱ ἐν τῇ Ἰουδαίᾳ φευγέτωσαν εἰς τὰ ὄρη,	tunc qui in Judæa sunt, fugiant ad montes:	wtedy ci w Judei niech uciekają w góry.
ὁ ἐπὶ τοῦ δώματος μὴ καταβάτω ἆραι τὰ ἐκ τῆς οἰκίας αὐτοῦ,	et qui in tecto, non descendat tollere aliquid de domo sua:	Ten na górnym tarasie nie niech schodzi zabrać (te) z domu jego.
καὶ ὁ ἐν τῷ ἀγρῷ μὴ ἐπιστρεψάτω ὀπίσω ἆραι τὸ ἱμάτιον αὐτοῦ.	et qui in agro, non revertatur tollere tunicam suam.	I ten w polu nie niech zawraca wstecz zabrać płaszcz jego.
οὐαὶ δὲ ταῖς ἐν γαστρὶ ἐχούσαις καὶ ταῖς θηλαζούσαις ἐν ἐκείναις ταῖς ἡμέραις.	Væ autem prægnantibus et nutrientibus in illis diebus !	Biada zaś w łonie mającym i karmiącym piersią w owe dni.
προσεύχεσθε δὲ ἵνα μὴ γένηται ἡ φυγὴ ὑμῶν χειμῶνος μηδὲ σαββάτῳ.	Orate autem ut non fiat fuga vestra in hieme, vel sabbato:	Módlcie się zaś, aby nie stała się ucieczka wasza zimą ani (w) szabat.
ἔσται γὰρ τότε θλῖψις μεγάλη οἵα οὐ γέγονεν ἀπ᾽ ἀρχῆς κόσμου ἕως τοῦ νῦν οὐδ᾽ οὐ μὴ γένηται.	erit enim tunc tribulatio magna, qualis non fuit ab initio mundi usque modo, neque fiet.	Będzie bowiem wtedy ucisk wielki, jaki nie stał się od początku świata aż do teraz, ani nie stanie się. Jr 30.7 Ez 5.9 Dn 12.1 Jl 2.2
καὶ εἰ μὴ ἐκολοβώθησαν αἱ ἡμέραι ἐκεῖναι, οὐκ ἂν ἐσώθη πᾶσα σάρξ· διὰ δὲ τοὺς ἐκλεκτοὺς κολοβωθήσονται αἱ ἡμέραι ἐκεῖναι.	Et nisi breviati fuissent dies illi, non fieret salva omnis caro: sed propter electos breviabuntur dies illi.	I jeśli nie zostałyby skrócone dni owe, nie uratowałoby się wszelkie ciało. Z powodu jednak wybranych skrócone zostaną dni owe. Pwt 7.6 Iz 45.4 Iz 65.9
τότε ἐάν τις ὑμῖν εἴπῃ, Ἰδοὺ ὧδε ὁ Χριστός, ἤ, Ὧδε, μὴ πιστεύσητε·	Tunc si quis vobis dixerit: Ecce hic est Christus, aut illic: nolite credere.	Wtedy jeśli ktoś wam powiedziałby: "Oto tu Pomazaniec", lub,,Tu", nie wierzcie.
Ze słów rozpoczynających rozdział 24 wynika, że wielka mowa przeciwko faryzeuszom była wygłoszona w świątyni. Murom świątyni przypatrywali się Apostołowie w czasie pełnego grozy przemówienia Jezusa. Imponowały im swą wielkością - wznoszono je przecież od r. 20 przed Chr. do r. 63 po Chr. - solidnym wykonaniem. Kiedy więc Jezus przestał mówić, poczęli dzielić się z Nim swoimi uwagami - pełnymi uznania - o świątyni.
ἐγερθήσονται γὰρ ψευδόχριστοι καὶ ψευδοπροφῆται καὶ δώσουσιν σημεῖα μεγάλα καὶ τέρατα ὥστε πλανῆσαι, εἰ δυνατόν, καὶ τοὺς ἐκλεκτούς.	Surgent enim pseudochristi, et pseudoprophetæ: et dabunt signa magna, et prodigia, ita ut in errorem inducantur (si fieri potest) etiam electi.	Podniosą się bowiem kłamliwi pomazańcy i kłamliwi prorocy. i dawać będą znaki wielkie i dziwy. tak żeby zwieść. jeśli możliwe, i wybranych. Wj 7.11 i 22 Pwt 13.2-4
ἰδοὺ προείρηκα ὑμῖν.	Ecce prædixi vobis.	Oto wcześniej powiedziałem wam.
ἐὰν οὖν εἴπωσιν ὑμῖν, Ἰδοὺ ἐν τῇ ἐρήμῳ ἐστίν, μὴ ἐξέλθητε· Ἰδοὺ ἐν τοῖς ταμείοις, μὴ πιστεύσητε·	Si ergo dixerint vobis: Ecce in deserto est, nolite exire; Ecce in penetralibus, nolite credere.	Gdyby więc powiedzieli wam: Oto na pustkowiu jest, nie wychodźcie. Oto w wewnętrznych pokojach, nie wierzcie.
ὥσπερ γὰρ ἡ ἀστραπὴ ἐξέρχεται ἀπὸ ἀνατολῶν καὶ φαίνεται ἕως δυσμῶν, οὕτως ἔσται ἡ παρουσία τοῦ υἱοῦ τοῦ ἀνθρώπου·	Sicut enim fulgur exit ab oriente, et paret usque in occidentem: ita erit et adventus Filii hominis.	Jako bowiem błyskawica wychodzi od wschodu i pokazuje się aż do zachodu, tak będzie przybycie Syna Człowieka.
ὅπου ἐὰν ᾖ τὸ πτῶμα, ἐκεῖ συναχθήσονται οἱ ἀετοί.	Ubicumque fuerit corpus, illic congregabuntur et aquilæ.	Gdzie będą zwłoki, tam zbiorą się orły. Hi 39.27-30 Iz 8.14-15 Hab 1.8
Εὐθέως δὲ μετὰ τὴν θλῖψιν τῶν ἡμερῶν ἐκείνων ὁ ἥλιος σκοτισθήσεται, καὶ ἡ σελήνη οὐ δώσει τὸ φέγγος αὐτῆς, καὶ οἱ ἀστέρες πεσοῦνται ἀπὸ τοῦ οὐρανοῦ, καὶ αἱ δυνάμεις τῶν οὐρανῶν σαλευθήσονται.	Statim autem post tribulationem dierum illorum sol obscurabitur, et luna non dabit lumen suum, et stellæ cadent de cælo, et virtutes cælorum commovebuntur:	Zaraz zaś po ucisku dni owych: słońce pogrąży się w ciemności, i księżyc nie da blasku jego, i gwiazdy spadać będą z nieba, i moce niebios zostaną zachwiane. Iz 13.10 Iz 34.4 Ez 32.7 Jl 2.10 Jl 3.4 i 20 So 1.15 Ag 2.6 i 21
καὶ τότε φανήσεται τὸ σημεῖον τοῦ υἱοῦ τοῦ ἀνθρώπου ἐν οὐρανῷ, καὶ τότε κόψονται πᾶσαι αἱ φυλαὶ τῆς γῆς καὶ ὄψονται τὸν υἱὸν τοῦ ἀνθρώπου ἐρχόμενον ἐπὶ τῶν νεφελῶν τοῦ οὐρανοῦ μετὰ δυνάμεως καὶ δόξης πολλῆς·	et tunc parebit signum Filii hominis in cælo: et tunc plangent omnes tribus terræ: et videbunt Filium hominis venientem in nubibus cæli cum virtute multa et majestate.	I wtedy pokaże się znak Syna Człowieka na niebie. i wtedy uderzać się będą (w piersi) wszystkie plemiona ziemi, i zobaczą Syna Człowieka przychodzącego na chmurach nieba z mocą i chwałą wielką. Dn 7.13-14 Za 12.10
καὶ ἀποστελεῖ τοὺς ἀγγέλους αὐτοῦ μετὰ σάλπιγγος μεγάλης, καὶ ἐπισυνάξουσιν τοὺς ἐκλεκτοὺς αὐτοῦ ἐκ τῶν τεσσάρων ἀνέμων ἀπ᾽ ἄκρων οὐρανῶν ἕως τῶν ἄκρων αὐτῶν.	Et mittet angelos suos cum tuba, et voce magna: et congregabunt electos ejus a quatuor ventis, a summis cælorum usque ad terminos eorum.	I wyśle zwiastunów jego z trąbą wielką, i zbiorą wybranych jego z czterech wiatrów, od skrajów niebios aż do skrajów* ich. * Tzn. od jednego skraju do drugiego. Pwt 4.32 Pwt 30.3-5 Iz 27.13 Iz 43.5-7 Iz 49.9-13 i 22-26 Iz 51.11 Iz 56.8 Iz 60.4 Ez 28.25 Ez 34.13 Ez 37.21
Nieznany dzień i czas
Ἀπὸ δὲ τῆς συκῆς μάθετε τὴν παραβολήν· ὅταν ἤδη ὁ κλάδος αὐτῆς γένηται ἁπαλὸς καὶ τὰ φύλλα ἐκφύῃ, γινώσκετε ὅτι ἐγγὺς τὸ θέρος·	Ab arbore autem fici discite parabolam: cum jam ramus ejus tener fuerit, et folia nata, scitis quia prope est æstas:	Od zaś figi nauczcie się przykładu: kiedy już gałąź jego stanie się miękka i liście wytworzy, poznajecie, że blisko lato.
οὕτως καὶ ὑμεῖς, ὅταν ἴδητε πάντα ταῦτα γινώσκετε ὅτι ἐγγύς ἐστιν ἐπὶ θύραις.	ita et vos cum videritis hæc omnia, scitote quia prope est, in januis.	Tak i wy, kiedy zobaczycie wszystko to, poznajcie, że blisko jest, u drzwi.
ἀμὴν λέγω ὑμῖν ὅτι οὐ μὴ παρέλθῃ ἡ γενεὰ αὕτη ἕως ἂν πάντα ταῦτα γένηται.	Amen dico vobis, quia non præteribit generatio hæc, donec omnia hæc fiant.	Amen mówię wam, że nie przeminie pokolenie to, aż wszystko to stanie się.
ὁ οὐρανὸς καὶ ἡ γῆ παρελεύσεται, οἱ δὲ λόγοι μου οὐ μὴ παρέλθωσιν.	Cælum et terra transibunt, verba autem mea non præteribunt.	Niebo i ziemia przeminie, zaś słowa me nie - przeminą. Iz 40.8 Iz 51.6
Περὶ δὲ τῆς ἡμέρας ἐκείνης καὶ ὥρας οὐδεὶς οἶδεν, οὐδὲ οἱ ἄγγελοι τῶν οὐρανῶν οὐδὲ ὁ υἱός, εἰ μὴ ὁ πατὴρ μόνος.	De die autem illa et hora nemo scit, neque angeli cælorum, nisi solus Pater.	o zaś dniu owym i godzinie nikt (nie) wie, ani zwiastunowie niebios ani Syn, jeśli nie Ojciec jedyny.
ὥσπερ γὰρ αἱ ἡμέραι τοῦ Νῶε, οὕτως ἔσται ἡ παρουσία τοῦ υἱοῦ τοῦ ἀνθρώπου.	Sicut autem in diebus Noë, ita erit et adventus Filii hominis:	Jak bowiem dni Noego, tak będzie przybycie Syna Człowieka. Rdz 6.9 i 11-12 Rdz 7.1
ὡς γὰρ ἦσαν ἐν ταῖς ἡμέραις ταῖς πρὸ τοῦ κατακλυσμοῦ τρώγοντες καὶ πίνοντες, γαμοῦντες καὶ γαμίζοντες, ἄχρι ἧς ἡμέρας εἰσῆλθεν Νῶε εἰς τὴν κιβωτόν,	sicut enim erant in diebus ante diluvium comedentes et bibentes, nubentes et nuptum tradentes, usque ad eum diem, quo intravit Noë in arcam,	Jak bowiem byli w dniach [owych] przed potopem jedzący i pijący, żeniący się i za mąż wydawane. aż do tego dnia, (kiedy) wszedł Noe do arki. Rdz 7.7 i 11-12
καὶ οὐκ ἔγνωσαν ἕως ἦλθεν ὁ κατακλυσμὸς καὶ ἦρεν ἅπαντας, οὕτως ἔσται ἡ παρουσία τοῦ υἱοῦ τοῦ ἀνθρώπου.	et non cognoverunt donec venit diluvium, et tulit omnes: ita erit et adventus Filii hominis.	I nie poznali, aż przyszedł potop i uniósł wszystkich, tak będzie [i] przybycie Syna Człowieka.
τότε δύο ἔσονται ἐν τῷ ἀγρῷ, εἷς παραλαμβάνεται καὶ εἷς ἀφίεται·	Tunc duo erunt in agro: unus assumetur, et unus relinquetur.	Wtedy dwóch będzie w polu, jeden jest zabierany i jeden jest pozostawiany.
δύο ἀλήθουσαι ἐν τῷ μύλῳ, μία παραλαμβάνεται καὶ μία ἀφίεται.	Duæ molentes in mola: una assumetur, et una relinquetur.	Dwie mielące na młynie, jedna jest zabierana i jedna jest pozostawiana. Kamień młyński, żarna.
γρηγορεῖτε οὖν, ὅτι οὐκ οἴδατε ποίᾳ ἡμέρᾳ ὁ κύριος ὑμῶν ἔρχεται.	Vigilate ergo, quia nescitis qua hora Dominus vester venturus sit.	Czuwajcie więc, bo nie wiecie, jakiego dnia Pan wasz przychodzi.
ἐκεῖνο δὲ γινώσκετε ὅτι εἰ ᾔδει ὁ οἰκοδεσπότης ποίᾳ φυλακῇ ὁ κλέπτης ἔρχεται, ἐγρηγόρησεν ἂν καὶ οὐκ ἂν εἴασεν διορυχθῆναι τὴν οἰκίαν αὐτοῦ.	Illud autem scitote, quoniam si sciret paterfamilias qua hora fur venturus esset, vigilaret utique, et non sineret perfodi domum suam.	To zaś poznajcie, że jeśli wiedziałby pan domu o jakiej straży* złodziej przychodzi, czuwałby i nie pozwoliłby włamać się do domu jego. * Pora nocy.
διὰ τοῦτο καὶ ὑμεῖς γίνεσθε ἕτοιμοι, ὅτι ᾗ οὐ δοκεῖτε ὥρᾳ ὁ υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου ἔρχεται.	Ideo et vos estote parati: quia qua nescitis hora Filius hominis venturus est.	Dla tego i wy stańcie się gotowi, bo którą nie wydaje się wam godziną, Syn Człowieka przychodzi.
Τίς ἄρα ἐστὶν ὁ πιστὸς δοῦλος καὶ φρόνιμος ὃν κατέστησεν ὁ κύριος ἐπὶ τῆς οἰκετείας αὐτοῦ τοῦ δοῦναι αὐτοῖς τὴν τροφὴν ἐν καιρῷ;	Quis, putas, est fidelis servus, et prudens, quem constituit dominus suus super familiam suam ut det illis cibum in tempore?	Kto zatem jest wiernym sługą i rozsądnym, którego ustanowił pan nad niewolnikami domu jego, (aby) dać im pokarm w porę?
μακάριος ὁ δοῦλος ἐκεῖνος ὃν ἐλθὼν ὁ κύριος αὐτοῦ εὑρήσει οὕτως ποιοῦντα·	Beatus ille servus, quem cum venerit dominus ejus, invenerit sic facientem.	Szczęśliwy sługa ów, którego przyszedłszy pan jego znajdzie tak czyniącego.
ἀμὴν λέγω ὑμῖν ὅτι ἐπὶ πᾶσιν τοῖς ὑπάρχουσιν αὐτοῦ καταστήσει αὐτόν.	Amen dico vobis, quoniam super omnia bona sua constituet eum.	Amen mówię wam, że nad wszystkimi będącymi jego ustanowi go.
ἐὰν δὲ εἴπῃ ὁ κακὸς δοῦλος ἐκεῖνος ἐν τῇ καρδίᾳ αὐτοῦ, Χρονίζει μου ὁ κύριος,	Si autem dixerit malus servus ille in corde suo: Moram fecit dominus meus venire:	Gdyby zaś rzekł zły sługa ów w sercu jego: Zwleka mój pan,
καὶ ἄρξηται τύπτειν τοὺς συνδούλους αὐτοῦ, ἐσθίῃ δὲ καὶ πίνῃ μετὰ τῶν μεθυόντων,	et cœperit percutere conservos suos, manducet autem et bibat cum ebriosis:	i zacząłby bić współsługi jego, jadłby zaś i piłby z upijającymi się,
ἥξει ὁ κύριος τοῦ δούλου ἐκείνου ἐν ἡμέρᾳ ᾗ οὐ προσδοκᾷ καὶ ἐν ὥρᾳ ᾗ οὐ γινώσκει,	veniet dominus servi illius in die qua non sperat, et hora qua ignorat:	przyjdzie pan sługi owego w dniu, którego nie oczekuje i w godzinie, której nie zna.
καὶ διχοτομήσει αὐτὸν καὶ τὸ μέρος αὐτοῦ μετὰ τῶν ὑποκριτῶν θήσει· ἐκεῖ ἔσται ὁ κλαυθμὸς καὶ ὁ βρυγμὸς τῶν ὀδόντων.	et dividet eum, partemque ejus ponet cum hypocritis: illic erit fletus et stridor dentium.	I rozpołowi* go i udział jego z obłudnikami położy. Tam będzie płacz i zgrzyt zębów. * Może "oddzieli".

25

Przypowieść o dziesięciu druhnach
Τότε ὁμοιωθήσεται ἡ βασιλεία τῶν οὐρανῶν δέκα παρθένοις, αἵτινες λαβοῦσαι τὰς λαμπάδας ἑαυτῶν ἐξῆλθον εἰς ὑπάντησιν τοῦ νυμφίου.	Tunc simile erit regnum cælorum decem virginibus: quæ accipientes lampades suas exierunt obviam sponso et sponsæ.	Wtedy podobne stanie się królestwo niebios dziesięciu dziewicom, które wziąwszy lampy swoje wyszły na spotkanie pana młodego. Niektóre rękopisy dodają "i panny młodej"
πέντε δὲ ἐξ αὐτῶν ἦσαν μωραὶ καὶ πέντε φρόνιμοι.	Quinque autem ex eis erant fatuæ, et quinque prudentes:	Pięć zaś z nich było głupich, a pięć rozsądnych. Pwt 32.29
αἱ γὰρ μωραὶ λαβοῦσαι τὰς λαμπάδας αὐτῶν οὐκ ἔλαβον μεθ᾽ ἑαυτῶν ἔλαιον.	sed quinque fatuæ, acceptis lampadibus, non sumpserunt oleum secum:	Bowiem głupie wziąwszy lampy ich nie wzięły ze sobą oliwy.
αἱ δὲ φρόνιμοι ἔλαβον ἔλαιον ἐν τοῖς ἀγγείοις μετὰ τῶν λαμπάδων ἑαυτῶν.	prudentes vero acceperunt oleum in vasis suis cum lampadibus.	Zaś rozsądne wzięły oliwę w naczyniach z lampami swoimi.
χρονίζοντος δὲ τοῦ νυμφίου ἐνύσταξαν πᾶσαι καὶ ἐκάθευδον.	Moram autem faciente sponso, dormitaverunt omnes et dormierunt.	(Gdy zwlekał) zaś pan młody, zdrzemnęły się wszystkie i spały. Hab 2.3
μέσης δὲ νυκτὸς κραυγὴ γέγονεν, Ἰδοὺ ὁ νυμφίος, ἐξέρχεσθε εἰς ἀπάντησιν αὐτοῦ.	Media autem nocte clamor factus est: Ecce sponsus venit, exite obviam ei.	Środkiem zaś nocy krzyk stał się: Oto pan młody. wyjdźcie na spotkanie [jego]·
τότε ἠγέρθησαν πᾶσαι αἱ παρθένοι ἐκεῖναι καὶ ἐκόσμησαν τὰς λαμπάδας ἑαυτῶν.	Tunc surrexerunt omnes virgines illæ, et ornaverunt lampades suas.	Wtedy podniosły się* wszystkie dziewice owe i uporządkowały lampy swoje. * Zbudziły.
αἱ δὲ μωραὶ ταῖς φρονίμοις εἶπαν, Δότε ἡμῖν ἐκ τοῦ ἐλαίου ὑμῶν, ὅτι αἱ λαμπάδες ἡμῶν σβέννυνται.	Fatuæ autem sapientibus dixerunt: Date nobis de oleo vestro, quia lampades nostræ extinguuntur.	Zaś głupie rozsądnym powiedziały: Dajcie nam z oliwy waszej, bo lampy nasze gasną.
ἀπεκρίθησαν δὲ αἱ φρόνιμοι λέγουσαι, Μήποτε οὐ μὴ ἀρκέσῃ ἡμῖν καὶ ὑμῖν· πορεύεσθε μᾶλλον πρὸς τοὺς πωλοῦντας καὶ ἀγοράσατε ἑαυταῖς.	Responderunt prudentes, dicentes: Ne forte non sufficiat nobis, et vobis, ite potius ad vendentes, et emite vobis.	Odpowiedziały zaś rozsądne mówiąc: Coby nie nie wystarczyło nam i wam, idźcie raczej do sprzedających i kupcie sobie. Za 4.3 i 12-14
ἀπερχομένων δὲ αὐτῶν ἀγοράσαι ἦλθεν ὁ νυμφίος, καὶ αἱ ἕτοιμοι εἰσῆλθον μετ᾽ αὐτοῦ εἰς τοὺς γάμους καὶ ἐκλείσθη ἡ θύρα.	Dum autem irent emere, venit sponsus: et quæ paratæ erant, intraverunt cum eo ad nuptias, et clausa est janua.	(Gdy odeszły) zaś (one) kupić, przyszedł pan młody i gotowe weszły z nim w wesele, i zamknięte zostały drzwi.
ὕστερον δὲ ἔρχονται καὶ αἱ λοιπαὶ παρθένοι λέγουσαι, Κύριε κύριε, ἄνοιξον ἡμῖν.	Novissime vero veniunt et reliquæ virgines, dicentes: Domine, domine, aperi nobis.	Później zaś przychodzą i pozostałe dziewice mówiąc: Panie, panie, otwórz nam.
ὁ δὲ ἀποκριθεὶς εἶπεν, Ἀμὴν λέγω ὑμῖν, οὐκ οἶδα ὑμᾶς.	At ille respondens, ait: Amen dico vobis, nescio vos.	On zaś odpowiadając rzekł: Amen mówię wam, nie znam was.
Γρηγορεῖτε οὖν, ὅτι οὐκ οἴδατε τὴν ἡμέραν οὐδὲ τὴν ὥραν.	Vigilate itaque, quia nescitis diem, neque horam.	Czuwajcie więc, bo nie znacie dnia ani godziny.
Przypowieść o zysku i stracie
Ὥσπερ γὰρ ἄνθρωπος ἀποδημῶν ἐκάλεσεν τοὺς ἰδίους δούλους καὶ παρέδωκεν αὐτοῖς τὰ ὑπάρχοντα αὐτοῦ,	Sicut enim homo peregre proficiscens, vocavit servos suos, et tradidit illis bona sua.	Jak bowiem człowiek odjeżdżający zawołał swoje sługi i przekazał im, (co jest) jego.
καὶ ᾧ μὲν ἔδωκεν πέντε τάλαντα, ᾧ δὲ δύο, ᾧ δὲ ἕν, ἑκάστῳ κατὰ τὴν ἰδίαν δύναμιν, καὶ ἀπεδήμησεν.	Et uni dedit quinque talenta, alii autem duo, alii vero unum, unicuique secundum propriam virtutem: et profectus est statim.	I temu dał pięć talentów, temu zaś dwa, temu zaś jeden, każdemu według własnych (możliwości), i odjechał. Zaraz* * "Zaraz" może też należeć do zdania poprzedniego.
εὐθέως πορευθεὶς ὁ τὰ πέντε τάλαντα λαβὼν ἠργάσατο ἐν αὐτοῖς καὶ ἐκέρδησεν ἄλλα πέντε·	Abiit autem qui quinque talenta acceperat, et operatus est in eis, et lucratus est alia quinque.	wyruszywszy, (ten) pięć talentów (co wziął), zaczął działać* nimi i zyskał inne pięć. * Sens: "obracał nimi" (w handlu).
ὡσαύτως ὁ τὰ δύο ἐκέρδησεν ἄλλα δύο.	Similiter et qui duo acceperat, lucratus est alia duo.	Tak samo (ten co) dwa, zyskał inne dwa.
ὁ δὲ τὸ ἓν λαβὼν ἀπελθὼν ὤρυξεν γῆν καὶ ἔκρυψεν τὸ ἀργύριον τοῦ κυρίου αὐτοῦ.	Qui autem unum acceperat, abiens fodit in terram, et abscondit pecuniam domini sui.	Ten zaś jeden (co wziął), odszedłszy wykopał ziemię i ukrył srebro pana jego.
μετὰ δὲ πολὺν χρόνον ἔρχεται ὁ κύριος τῶν δούλων ἐκείνων καὶ συναίρει λόγον μετ᾽ αὐτῶν.	Post multum vero temporis venit dominus servorum illorum, et posuit rationem cum eis.	Po zaś (dłuższym) czasie przychodzi pan sług owych i rozlicza rachunek z nimi.
καὶ προσελθὼν ὁ τὰ πέντε τάλαντα λαβὼν προσήνεγκεν ἄλλα πέντε τάλαντα λέγων, Κύριε, πέντε τάλαντά μοι παρέδωκας· ἴδε ἄλλα πέντε τάλαντα ἐκέρδησα.	Et accedens qui quinque talenta acceperat, obtulit alia quinque talenta, dicens: Domine, quinque talenta tradidisti mihi, ecce alia quinque superlucratus sum.	I podszedłszy (ten) pięć talentów (co wziął), przyniósł inne pięć talentów mówiąc: Panie, pięć talentów mi przekazałeś, spójrz, inne pięć talentów zyskałem.
ἔφη αὐτῷ ὁ κύριος αὐτοῦ, Εὖ, δοῦλε ἀγαθὲ καὶ πιστέ, ἐπὶ ὀλίγα ἦς πιστός, ἐπὶ πολλῶν σε καταστήσω· εἴσελθε εἰς τὴν χαρὰν τοῦ κυρίου σου.	Ait illi dominus ejus: Euge serve bone, et fidelis: quia super pauca fuisti fidelis, super multa te constituam; intra in gaudium domini tui.	Rzekł mu pan jego: Dobrze, sługo dobry i wierny, w małych byłeś wierny, nad wieloma cię ustanowię. Wejdź do radości pana twego.
προσελθὼν καὶ ὁ τὰ δύο τάλαντα εἶπεν, Κύριε, δύο τάλαντά μοι παρέδωκας· ἴδε ἄλλα δύο τάλαντα ἐκέρδησα.	Accessit autem et qui duo talenta acceperat, et ait: Domine, duo talenta tradidisti mihi, ecce alia duo lucratus sum.	Podszedłszy [zaś] i (ten co) dwa talenty, powiedział: Panie, dwa talenty mi przekazałeś: spójrz, inne dwa talenty zyskałem.
ἔφη αὐτῷ ὁ κύριος αὐτοῦ, Εὖ, δοῦλε ἀγαθὲ καὶ πιστέ, ἐπὶ ὀλίγα ἦς πιστός, ἐπὶ πολλῶν σε καταστήσω· εἴσελθε εἰς τὴν χαρὰν τοῦ κυρίου σου.	Ait illi dominus ejus: Euge serve bone, et fidelis: quia super pauca fuisti fidelis, super multa te constituam; intra in gaudium domini tui.	Rzekł mu pan jego: Dobrze, sługo dobry i wierny, w małych byłeś wierny, nad wieloma cię ustanowię. Wejdź do radości pana twego.
προσελθὼν δὲ καὶ ὁ τὸ ἓν τάλαντον εἰληφὼς εἶπεν, Κύριε, ἔγνων σε ὅτι σκληρὸς εἶ ἄνθρωπος, θερίζων ὅπου οὐκ ἔσπειρας καὶ συνάγων ὅθεν οὐ διεσκόρπισας,	Accedens autem et qui unum talentum acceperat, ait: Domine, scio quia homo durus es; metis ubi non seminasti, et congregas ubi non sparsisti:	Podszedłszy zaś i (ten co) jeden talent (który wziął), powiedział: Panie, poznawszy cię, że twardy jesteś człowiek, żnący, gdzie nie siałeś, i zbierający, skąd nie rozsypałeś.
Porównaniem działalności dwu ludzi - mądrego i głupiego - kończyło się Kazanie Jezusa na Górze: mądry buduje swój dom na mocnym fundamencie, na skale, głupi zaś - na lotnym piasku, narażając swoje budowanie na to, że przy pierwszym podmuchu silniejszego wiatru zostanie zniszczone. Tu znów mamy do czynienia z antytezą: mądrzy - niemądrzy. Tym razem chodzi o dziesięć panien oczekujących na przyjście oblubieńca. Oczekiwanie trwało dość długo i podczas nocy. Należało się zaopatrzyć w dodatkowe zapasy oliwy. Nie było bowiem wiadomo, kiedy oblubieniec nadejdzie. Otóż roztropność pięciu panien polegała na tym, że wzięły ze sobą potrzebną oliwę, natomiast niemądre lub mówiąc dokładniej, nieprzezorne, niczego nie przewidujące, nie zabrały ze sobą żadnych zapasów oliwy.
καὶ φοβηθεὶς ἀπελθὼν ἔκρυψα τὸ τάλαντόν σου ἐν τῇ γῇ· ἴδε ἔχεις τὸ σόν.	et timens abii, et abscondi talentum tuum in terra: ecce habes quod tuum est.	I bojąc się odszedłszy ukryłem talent twój w ziemi. Spójrz, masz twoje.
ἀποκριθεὶς δὲ ὁ κύριος αὐτοῦ εἶπεν αὐτῷ, Πονηρὲ δοῦλε καὶ ὀκνηρέ, ᾔδεις ὅτι θερίζω ὅπου οὐκ ἔσπειρα καὶ συνάγω ὅθεν οὐ διεσκόρπισα;	Respondens autem dominus ejus, dixit ei: Serve male, et piger, sciebas quia meto ubi non semino, et congrego ubi non sparsi:	Odpowiadając zaś pan jego rzekł mu: Zły sługo i gnuśny, wiedziałeś, że żnę, gdzie nie posiałem, i zbieram, skąd nie rozsypałem. Hi 15.5-6 Prz 20.4
ἔδει σε οὖν βαλεῖν τὰ ἀργύριά μου τοῖς τραπεζίταις, καὶ ἐλθὼν ἐγὼ ἐκομισάμην ἂν τὸ ἐμὸν σὺν τόκῳ.	oportuit ergo te committere pecuniam meam numulariis, et veniens ego recepissem utique quod meum est cum usura.	Trzeba było ci więc złożyć srebrniki me bankierom i przyszedłszy ja dostałbym* moje z odsetkiem. * Przyniosłyby mi.
ἄρατε οὖν ἀπ᾽ αὐτοῦ τὸ τάλαντον καὶ δότε τῷ ἔχοντι τὰ δέκα τάλαντα·	Tollite itaque ab eo talentum, et date ei qui habet decem talenta:	Zabierzcie więc od niego talent i dajcie mającemu dziesięć talentów.
τῷ γὰρ ἔχοντι παντὶ δοθήσεται καὶ περισσευθήσεται, τοῦ δὲ μὴ ἔχοντος καὶ ὃ ἔχει ἀρθήσεται ἀπ᾽ αὐτοῦ.	omni enim habenti dabitur, et abundabit: ei autem qui non habet, et quod videtur habere, auferetur ab eo.	Bowiem mającemu każdemu będzie dane i zbywało będzie. Zaś nie mającemu i co ma zabrane zostanie mu.
καὶ τὸν ἀχρεῖον δοῦλον ἐκβάλετε εἰς τὸ σκότος τὸ ἐξώτερον· ἐκεῖ ἔσται ὁ κλαυθμὸς καὶ ὁ βρυγμὸς τῶν ὀδόντων.	Et inutilem servum ejicite in tenebras exteriores: illic erit fletus, et stridor dentium.	I nieużytecznego sługę wyrzućcie w ciemność zewnętrzną. Tam będzie płacz i zgrzyt zębów.
Owce i kozły
Ὅταν δὲ ἔλθῃ ὁ υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου ἐν τῇ δόξῃ αὐτοῦ καὶ πάντες οἱ ἄγγελοι μετ᾽ αὐτοῦ, τότε καθίσει ἐπὶ θρόνου δόξης αὐτοῦ·	Cum autem venerit Filius hominis in majestate sua, et omnes angeli cum eo, tunc sedebit super sedem majestatis suæ:	Kiedy zaś przyjdzie Syn Człowieka w chwale jego i wszyscy zwiastunowie z nim, wtedy usiądzie na tronie chwały jego. Jr 3.17 Za 14.5
καὶ συναχθήσονται ἔμπροσθεν αὐτοῦ πάντα τὰ ἔθνη, καὶ ἀφορίσει αὐτοὺς ἀπ᾽ ἀλλήλων, ὥσπερ ὁ ποιμὴν ἀφορίζει τὰ πρόβατα ἀπὸ τῶν ἐρίφων,	et congregabuntur ante eum omnes gentes, et separabit eos ab invicem, sicut pastor segregat oves ab hædis:	I zebrane zostaną przed nim wszystkie - narody i oddzieli ich jednych od drugich jak pasterz oddziela owce od kozłów. Ps 96.13 Ez 34.17 i 20 Ml 3.18
καὶ στήσει τὰ μὲν πρόβατα ἐκ δεξιῶν αὐτοῦ, τὰ δὲ ἐρίφια ἐξ εὐωνύμων.	et statuet oves quidem a dextris suis, hædos autem a sinistris.	I postawi owce po prawicy jego, zaś kozły po lewicy. Ps 79.13 Ps 100.3
τότε ἐρεῖ ὁ βασιλεὺς τοῖς ἐκ δεξιῶν αὐτοῦ, Δεῦτε οἱ εὐλογημένοι τοῦ πατρός μου, κληρονομήσατε τὴν ἡτοιμασμένην ὑμῖν βασιλείαν ἀπὸ καταβολῆς κόσμου.	Tunc dicet rex his qui a dextris ejus erunt: Venite benedicti Patris mei, possidete paratum vobis regnum a constitutione mundi:	Wtedy powie król tym po prawicy jego: Chodźcież, pobłogosławieni Ojca mego, odziedziczcie przygotowane wam królestwo od założenia świata. Ps 37.22
ἐπείνασα γὰρ καὶ ἐδώκατέ μοι φαγεῖν, ἐδίψησα καὶ ἐποτίσατέ με, ξένος ἤμην καὶ συνηγάγετέ με,	esurivi enim, et dedistis mihi manducare: sitivi, et dedistis mihi bibere: hospes eram, et collegistis me:	Zgłodniałem bowiem i daliście mi zjeść, zapragnąłem i napoiliście mnie, obcy byłem i przyjęliście* mnie, * Przyjąć do grupy, razem ugościć. Hi 31.32
γυμνὸς καὶ περιεβάλετέ με, ἠσθένησα καὶ ἐπεσκέψασθέ με, ἐν φυλακῇ ἤμην καὶ ἤλθατε πρός με.	nudus, et cooperuistis me: infirmus, et visitastis me: in carcere eram, et venistis ad me.	nagi i odzialiście mnie, zachorowałem i nawiedziliście mnie, w strażnicy byłem i przyszliście do mnie. Iz 58.7 Ez 18.7
τότε ἀποκριθήσονται αὐτῷ οἱ δίκαιοι λέγοντες, Κύριε, πότε σε εἴδομεν πεινῶντα καὶ ἐθρέψαμεν, ἢ διψῶντα καὶ ἐποτίσαμεν;	Tunc respondebunt ei justi, dicentes: Domine, quando te vidimus esurientem, et pavimus te: sitientem, et dedimus tibi potum?	Wtedy odpowiedzą mu sprawiedliwi mówiąc: Panie, kiedy cię zobaczyliśmy zgłodniałego i nakarmiliśmy, lub spragnionego i napoiliśmy?
πότε δέ σε εἴδομεν ξένον καὶ συνηγάγομεν, ἢ γυμνὸν καὶ περιεβάλομεν;	quando autem te vidimus hospitem, et collegimus te: aut nudum, et cooperuimus te?	Kiedy zaś cię zobaczyliśmy obcego i przyjęliśmy. lub nagiego i odzialiśmy? Przyjąć do grupy, razem ugościć.
πότε δέ σε εἴδομεν ἀσθενοῦντα ἢ ἐν φυλακῇ καὶ ἤλθομεν πρός σε;	aut quando te vidimus infirmum, aut in carcere, et venimus ad te?	Kiedy zaś cię zobaczyliśmy chorującego lub w strażnicy i przyszliśmy do ciebie?
καὶ ἀποκριθεὶς ὁ βασιλεὺς ἐρεῖ αὐτοῖς, Ἀμὴν λέγω ὑμῖν, ἐφ᾽ ὅσον ἐποιήσατε ἑνὶ τούτων τῶν ἀδελφῶν μου τῶν ἐλαχίστων, ἐμοὶ ἐποιήσατε.	Et respondens rex, dicet illis: Amen dico vobis, quamdiu fecistis uni ex his fratribus meis minimis, mihi fecistis.	I odpowiadając król powie im: Amen mówię wam, ile uczyniliście jednemu (z) tych braci mych najmniejszych, mnie uczyniliście.
Τότε ἐρεῖ καὶ τοῖς ἐξ εὐωνύμων, Πορεύεσθε ἀπ᾽ ἐμοῦ οἱ κατηραμένοι εἰς τὸ πῦρ τὸ αἰώνιον τὸ ἡτοιμασμένον τῷ διαβόλῳ καὶ τοῖς ἀγγέλοις αὐτοῦ.	Tunc dicet et his qui a sinistris erunt: Discedite a me maledicti in ignem æternum, qui paratus est diabolo, et angelis ejus:	Wtedy powie i tym po lewicy: Ruszajcie ode mnie przeklęci w ogień wieczny przygotowany oszczercy i zwiastunom jego.
ἐπείνασα γὰρ καὶ οὐκ ἐδώκατέ μοι φαγεῖν, ἐδίψησα καὶ οὐκ ἐποτίσατέ με,	esurivi enim, et non dedistis mihi manducare: sitivi, et non desistis mihi potum:	Zgłodniałem bowiem i nie daliście mi zjeść, zapragnąłem i nie napoiliście mnie,
ξένος ἤμην καὶ οὐ συνηγάγετέ με, γυμνὸς καὶ οὐ περιεβάλετέ με, ἀσθενὴς καὶ ἐν φυλακῇ καὶ οὐκ ἐπεσκέψασθέ με.	hospes eram, et non collegistis me: nudus, et non cooperuistis me: infirmus, et in carcere, et non visitastis me.	obcy byłem i nie przyjęliście* mnie, nagi i nie odzialiście mnie, chory i w strażnicy i nie nawiedziliście mnie. * Przyjąć do grupy, razem ugościć.
τότε ἀποκριθήσονται καὶ αὐτοὶ λέγοντες, Κύριε, πότε σε εἴδομεν πεινῶντα ἢ διψῶντα ἢ ξένον ἢ γυμνὸν ἢ ἀσθενῆ ἢ ἐν φυλακῇ καὶ οὐ διηκονήσαμέν σοι;	Tunc respondebunt ei et ipsi, dicentes: Domine, quando te vidimus esurientem, aut sitientem, aut hospitem, aut nudum, aut infirmum, aut in carcere, et non ministravimus tibi?	Wtedy odpowiedzą i oni mówiąc: Panie, kiedy cię zobaczyliśmy zgłodniałego lub spragnionego, lub obcego, lub nagiego, lub chorego, lub w strażnicy i nie usłużyliśmy ci?
τότε ἀποκριθήσεται αὐτοῖς λέγων, Ἀμὴν λέγω ὑμῖν, ἐφ᾽ ὅσον οὐκ ἐποιήσατε ἑνὶ τούτων τῶν ἐλαχίστων, οὐδὲ ἐμοὶ ἐποιήσατε.	Tunc respondebit illis, dicens: Amen dico vobis: Quamdiu non fecistis uni de minoribus his, nec mihi fecistis.	Wtedy odpowie im mówiąc: Amen mówię wam, ile nie uczyniliście jednemu (z) tych najmniejszych, ani mi (nie) uczyniliście. Prz 14.31
καὶ ἀπελεύσονται οὗτοι εἰς κόλασιν αἰώνιον, οἱ δὲ δίκαιοι εἰς ζωὴν αἰώνιον.	Et ibunt hi in supplicium æternum: justi autem in vitam æternam.	I odejdą ci w karę wieczną, zaś sprawiedliwi w życie wieczne. Dn 12.2

26

Spisek przeciw Jezusowi
Καὶ ἐγένετο ὅτε ἐτέλεσεν ὁ Ἰησοῦς πάντας τοὺς λόγους τούτους, εἶπεν τοῖς μαθηταῖς αὐτοῦ,	Et factum est: cum consummasset Jesus sermones hos omnes, dixit discipulis suis:	I stało się kiedy skończył Jezus wszystkie słowa te, powiedział uczniom jego:
Οἴδατε ὅτι μετὰ δύο ἡμέρας τὸ πάσχα γίνεται, καὶ ὁ υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου παραδίδοται εἰς τὸ σταυρωθῆναι.	Scitis quia post biduum Pascha fiet, et Filius hominis tradetur ut crucifigatur.	Wiecie, że za dwa dni Pascha (jest) i Syn Człowieka zostaje wydany na (ukrzyżowanie). Wj 12.1-27 Kpl 23.5
Τότε συνήχθησαν οἱ ἀρχιερεῖς καὶ οἱ πρεσβύτεροι τοῦ λαοῦ εἰς τὴν αὐλὴν τοῦ ἀρχιερέως τοῦ λεγομένου Καϊάφα	Tunc congregati sunt principes sacerdotum, et seniores populi, in atrium principis sacerdotum, qui dicebatur Caiphas:	Wtedy zebrali się arcykapłani i starsi ludu na dziedzińcu arcykapłana zwanego Kajfaszem. Ps 2.2
καὶ συνεβουλεύσαντο ἵνα τὸν Ἰησοῦν δόλῳ κρατήσωσιν καὶ ἀποκτείνωσιν·	et consilium fecerunt ut Jesum dolo tenerent, et occiderent.	I uradzili, żeby Jezusa podstępem chwycili i zabili. Ps 2.2
ἔλεγον δέ, Μὴ ἐν τῇ ἑορτῇ, ἵνα μὴ θόρυβος γένηται ἐν τῷ λαῷ.	Dicebant autem: Non in die festo, ne forte tumultus fieret in populo.	Mówili zaś: Nie w święto, żeby nie zamęt stał się wśród ludu.
Namaszczenie Jezusa w Betanii
Τοῦ δὲ Ἰησοῦ γενομένου ἐν Βηθανίᾳ ἐν οἰκίᾳ Σίμωνος τοῦ λεπροῦ,	Cum autem Jesus esset in Bethania in domo Simonis leprosi,	Gdy zaś Jezus (był) w Betanii w domu Szymona trędowatego,
προσῆλθεν αὐτῷ γυνὴ ἔχουσα ἀλάβαστρον μύρου βαρυτίμου καὶ κατέχεεν ἐπὶ τῆς κεφαλῆς αὐτοῦ ἀνακειμένου.	accessit ad eum mulier habens alabastrum unguenti pretiosi, et effudit super caput ipsius recumbentis.	podeszła do niego kobieta mająca alabaster pachnidła bardzo cennego i wylała na głowę jego leżącego.
ἰδόντες δὲ οἱ μαθηταὶ ἠγανάκτησαν λέγοντες, Εἰς τί ἡ ἀπώλεια αὕτη;	Videntes autem discipuli, indignati sunt, dicentes: Ut quid perditio hæc?	Zobaczywszy zaś uczniowie oburzyli się mówiąc: Na co strata ta?
ἐδύνατο γὰρ τοῦτο πραθῆναι πολλοῦ καὶ δοθῆναι πτωχοῖς.	potuit enim istud venundari multo, et dari pauperibus.	Mogło było bowiem to zostać sprzedane (za wiele) i zostać dane biednym.
γνοὺς δὲ ὁ Ἰησοῦς εἶπεν αὐτοῖς, Τί κόπους παρέχετε τῇ γυναικί; ἔργον γὰρ καλὸν ἠργάσατο εἰς ἐμέ·	Sciens autem Jesus, ait illis: Quid molesti estis huic mulieri? opus enim bonum operata est in me.	Poznawszy zaś Jezus powiedział im: Dlaczego trudności przydajecie kobiecie? Czyn bowiem dobry zdziałała dla mnie.
πάντοτε γὰρ τοὺς πτωχοὺς ἔχετε μεθ᾽ ἑαυτῶν, ἐμὲ δὲ οὐ πάντοτε ἔχετε·	Nam semper pauperes habetis vobiscum: me autem non semper habetis.	Zawsze bowiem biednych macie ze sobą, mnie zaś nie zawsze macie. Pwt 15.11
βαλοῦσα γὰρ αὕτη τὸ μύρον τοῦτο ἐπὶ τοῦ σώματός μου πρὸς τὸ ἐνταφιάσαι με ἐποίησεν.	Mittens enim hæc unguentum hoc in corpus meum, ad sepeliendum me fecit.	Wylawszy* bowiem ta pachnidło to na ciało me, na pogrzebanie mi uczyniła. * Dosłownie "rzuciwszy".
ἀμὴν λέγω ὑμῖν, ὅπου ἐὰν κηρυχθῇ τὸ εὐαγγέλιον τοῦτο ἐν ὅλῳ τῷ κόσμῳ, λαληθήσεται καὶ ὃ ἐποίησεν αὕτη εἰς μνημόσυνον αὐτῆς.	Amen dico vobis, ubicumque prædicatum fuerit hoc Evangelium in toto mundo, dicetur et quod hæc fecit in memoriam ejus.	Amen mówię wam, gdzie głoszona będzie dobra nowina ta w całym świecie, opowiadane będzie i co uczyniła ta, na pamięć (o) niej.
Judasz zgadza się zdradzić Jezusa
Τότε πορευθεὶς εἷς τῶν δώδεκα, ὁ λεγόμενος Ἰούδας Ἰσκαριώτης, πρὸς τοὺς ἀρχιερεῖς	Tunc abiit unus de duodecim, qui dicebatur Judas Iscariotes, ad principes sacerdotum:	Wtedy wyruszywszy jeden (z) dwunastu, zwany Juda Iskariota, do arcykapłanów,
εἶπεν, Τί θέλετέ μοι δοῦναι, κἀγὼ ὑμῖν παραδώσω αὐτόν; οἱ δὲ ἔστησαν αὐτῷ τριάκοντα ἀργύρια.	et ait illis: Quid vultis mihi dare, et ego vobis eum tradam? At illi constituerunt ei triginta argenteos.	powiedział: Co chcecie mi dać, i ja wam wydam go? Oni zaś postawili mu trzydzieści srebrników. Wj 21.32 Za 11.12
καὶ ἀπὸ τότε ἐζήτει εὐκαιρίαν ἵνα αὐτὸν παραδῷ.	Et exinde quærebat opportunitatem ut eum traderet.	I od wtedy szukał dobrej pory, aby go wydał.
Ostatnia wieczerza
Τῇ δὲ πρώτῃ τῶν ἀζύμων προσῆλθον οἱ μαθηταὶ τῷ Ἰησοῦ λέγοντες, Ποῦ θέλεις ἑτοιμάσωμέν σοι φαγεῖν τὸ πάσχα;	Prima autem die azymorum accesserunt discipuli ad Jesum, dicentes: Ubi vis paremus tibi comedere Pascha?	Zaś pierwszego Przaśników podeszli uczniowie (do) Jezusa mówiąc: Gdzie chcesz. byśmy przygotowali ci zjeść Paschę? Wj 12.15-20
ὁ δὲ εἶπεν, Ὑπάγετε εἰς τὴν πόλιν πρὸς τὸν δεῖνα καὶ εἴπατε αὐτῷ, Ὁ διδάσκαλος λέγει, Ὁ καιρός μου ἐγγύς ἐστιν, πρὸς σὲ ποιῶ τὸ πάσχα μετὰ τῶν μαθητῶν μου.	At Jesus dixit: Ite in civitatem ad quemdam, et dicite ei: Magister dicit: Tempus meum prope est, apud te facio Pascha cum discipulis meis.	On zaś rzekł: Odejdźcie do miasta do tego a tego i powiedzcie mu: Nauczyciel mówi: Pora ma blisko jest. U ciebie czynię Paschę z uczniami mymi.
καὶ ἐποίησαν οἱ μαθηταὶ ὡς συνέταξεν αὐτοῖς ὁ Ἰησοῦς καὶ ἡτοίμασαν τὸ πάσχα.	Et fecerunt discipuli sicut constituit illis Jesus, et paraverunt Pascha.	I uczynili uczniowie, jak nakazał im Jezus, i przygotowali Paschę.
Ὀψίας δὲ γενομένης ἀνέκειτο μετὰ τῶν δώδεκα.	Vespere autem facto, discumbebat cum duodecim discipulis suis.	(Gdy wieczór) zaś (stał się), leżał (przy stole) z dwunastoma.
καὶ ἐσθιόντων αὐτῶν εἶπεν, Ἀμὴν λέγω ὑμῖν ὅτι εἷς ἐξ ὑμῶν παραδώσει με.	Et edentibus illis, dixit: Amen dico vobis, quia unus vestrum me traditurus est.	I (gdy jedli) oni, powiedział: Amen mówię wam, że jeden z was wyda mnie. Ps 55.12-14
καὶ λυπούμενοι σφόδρα ἤρξαντο λέγειν αὐτῷ εἷς ἕκαστος, Μήτι ἐγώ εἰμι, κύριε;	Et contristati valde, cœperunt singuli dicere: Numquid ego sum Domine?	I zasmuceni bardzo zaczęli mówić mu jeden każdy: Ale nie ja jestem, Panie?
ὁ δὲ ἀποκριθεὶς εἶπεν, Ὁ ἐμβάψας μετ᾽ ἐμοῦ τὴν χεῖρα ἐν τῷ τρυβλίῳ οὗτός με παραδώσει.	At ipse respondens, ait: Qui intingit mecum manum in paropside, hic me tradet.	On zaś odpowiadając rzekł: (Który zanurzył) ze mną rękę w misie, ten mnie wyda. Ps 41.10
ὁ μὲν υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου ὑπάγει καθὼς γέγραπται περὶ αὐτοῦ, οὐαὶ δὲ τῷ ἀνθρώπῳ ἐκείνῳ δι᾽ οὗ ὁ υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου παραδίδοται· καλὸν ἦν αὐτῷ εἰ οὐκ ἐγεννήθη ὁ ἄνθρωπος ἐκεῖνος.	Filius quidem hominis vadit, sicut scriptum est de illo: væ autem homini illi, per quem Filius hominis tradetur ! bonum erat ei, si natus non fuisset homo ille.	Wprawdzie Syn Człowieka odchodzi jako jest napisane o nim, biada jednak człowiekowi owemu, przez którego Syn Człowieka jest wydawany. Lepiej* było (by) mu jeśli nie urodził(by) się człowiek ów. * Dosłownie "dobrze". Iz 53.9 Dn 9.26
ἀποκριθεὶς δὲ Ἰούδας ὁ παραδιδοὺς αὐτὸν εἶπεν, Μήτι ἐγώ εἰμι, ῥαββί; λέγει αὐτῷ, Σὺ εἶπας.	Respondens autem Judas, qui tradidit eum, dixit: Numquid ego sum Rabbi? Ait illi: Tu dixisti.	Odpowiadając zaś Juda, wydający go, rzekł: Ale nie ja jestem. Rabbi? Mówi mu: Ty powiedziałeś.
Rozdział dwudziesty szósty Ewangelii Mt rozpoczyna się od stwierdzenia, że Jezus zakończył już swoją działalność nauczycielską. Nie będzie już wygłaszał żadnych mów ani pouczeń. Rozpocznie się relacja Ewangelisty, o jakże smutnych dziejach Jezusa i o tych, co doprowadzą Go aż do śmierci krzyżowej. Przedtem jednak Jezus już po raz ostatni zapowie swoją mękę: Syn Człowieczy będzie wydany na ukrzyżowanie. Ziarno Chrystusowego życia, obumierając przez lat przeszło trzydzieści, teraz pocznie wydawać owoc. Samej zbrodni na Jezusie dokonają ludzie obcy, ale wydadzą Go w ręce oprawców Jego uczeń i wielu słuchaczy.
Ἐσθιόντων δὲ αὐτῶν λαβὼν ὁ Ἰησοῦς ἄρτον καὶ εὐλογήσας ἔκλασεν καὶ δοὺς τοῖς μαθηταῖς εἶπεν, Λάβετε φάγετε, τοῦτό ἐστιν τὸ σῶμά μου.	Cœnantibus autem eis, accepit Jesus panem, et benedixit, ac fregit, deditque discipulis suis, et ait: Accipite, et comedite: hoc est corpus meum.	(Gdy jedli) zaś oni, wziąwszy Jezus chleb i pobłogosławiwszy połamał i dawszy uczniom powiedział: Weźcie, zjedzcie, to jest ciało me.
καὶ λαβὼν ποτήριον καὶ εὐχαριστήσας ἔδωκεν αὐτοῖς λέγων, Πίετε ἐξ αὐτοῦ πάντες,	Et accipiens calicem, gratias egit: et dedit illis, dicens: Bibite ex hoc omnes.	I wziąwszy kielich i dzięki uczyniwszy dał im mówiąc: Wypijcie z niego wszyscy,
τοῦτο γάρ ἐστιν τὸ αἷμά μου τῆς διαθήκης τὸ περὶ πολλῶν ἐκχυννόμενον εἰς ἄφεσιν ἁμαρτιῶν.	Hic est enim sanguis meus novi testamenti, qui pro multis effundetur in remissionem peccatorum.	to bowiem jest krew ma przymierza, - (za) wielu wylewająca się na uwolnienie (od)-grzechów. Wj 24.8 Iz 53.12 Jr 31.31 Za 9.11 Ml 2.5
λέγω δὲ ὑμῖν, οὐ μὴ πίω ἀπ᾽ ἄρτι ἐκ τούτου τοῦ γενήματος τῆς ἀμπέλου ἕως τῆς ἡμέρας ἐκείνης ὅταν αὐτὸ πίνω μεθ᾽ ὑμῶν καινὸν ἐν τῇ βασιλείᾳ τοῦ πατρός μου.	Dico autem vobis: non bibam amodo de hoc genimine vitis usque in diem illum, cum illud bibam vobiscum novum in regno Patris mei.	Mówię zaś wam, nie - wypiję od teraz z tego plonu winorośli aż do dnia owego, kiedy go pić będę z wami nowy w królestwie - Ojca mego.
Καὶ ὑμνήσαντες ἐξῆλθον εἰς τὸ Ὄρος τῶν Ἐλαιῶν.	Et hymno dicto, exierunt in montem Oliveti.	I hymn zaśpiewawszy, wyszli ku Górze Oliwek.
Jezus zapowiada zaparcie się Piotra
Τότε λέγει αὐτοῖς ὁ Ἰησοῦς, Πάντες ὑμεῖς σκανδαλισθήσεσθε ἐν ἐμοὶ ἐν τῇ νυκτὶ ταύτῃ, γέγραπται γάρ, Πατάξω τὸν ποιμένα, καὶ διασκορπισθήσονται τὰ πρόβατα τῆς ποίμνης.	Tunc dicit illis Jesus: Omnes vos scandalum patiemini in me in ista nocte. Scriptum est enim: Percutiam pastorem, et dispergentur oves gregis.	Wtedy mówi im Jezus: Wszyscy wy doznacie urazy co do mnie w noc tę, napisane jest bowiem: Porażę pasterza. i rozproszone zostaną owce trzody. Za 13.7
μετὰ δὲ τὸ ἐγερθῆναί με προάξω ὑμᾶς εἰς τὴν Γαλιλαίαν.	Postquam autem resurrexero, præcedam vos in Galilæam.	Po zaś (podniesieniu) mnie poprzedzę was do Galilei.
ἀποκριθεὶς δὲ ὁ Πέτρος εἶπεν αὐτῷ, Εἰ πάντες σκανδαλισθήσονται ἐν σοί, ἐγὼ οὐδέποτε σκανδαλισθήσομαι.	Respondens autem Petrus, ait illi: Et si omnes scandalizati fuerint in te, ego numquam scandalizabor.	Odpowiadając zaś Piotr rzekł mu: Jeśli wszyscy doznają urazy co do ciebie, ja nigdy (nie) doznam urazy.
ἔφη αὐτῷ ὁ Ἰησοῦς, Ἀμὴν λέγω σοι ὅτι ἐν ταύτῃ τῇ νυκτὶ πρὶν ἀλέκτορα φωνῆσαι τρὶς ἀπαρνήσῃ με.	Ait illi Jesus: Amen dico tibi, quia in hac nocte, antequam gallus cantet, ter me negabis.	Rzekł mu Jezus: Amen mówię ci, że w tę noc, zanim kogut zawoła, trzykroć wyprzesz się mnie.
λέγει αὐτῷ ὁ Πέτρος, Κἂν δέῃ με σὺν σοὶ ἀποθανεῖν, οὐ μή σε ἀπαρνήσομαι. ὁμοίως καὶ πάντες οἱ μαθηταὶ εἶπαν.	Ait illi Petrus: Etiamsi oportuerit me mori tecum, non te negabo. Similiter et omnes discipuli dixerunt.	Mówi mu Piotr: Choćby trzeba było mi z tobą umrzeć, nie (nigdy) ciebie wyprę się. Podobnie i wszyscy uczniowie powiedzieli.
W Getsemani
Τότε ἔρχεται μετ᾽ αὐτῶν ὁ Ἰησοῦς εἰς χωρίον λεγόμενον Γεθσημανὶ καὶ λέγει τοῖς μαθηταῖς, Καθίσατε αὐτοῦ ἕως οὗ ἀπελθὼν ἐκεῖ προσεύξωμαι.	Tunc venit Jesus cum illis in villam, quæ dicitur Gethsemani, et dixit discipulis suis: Sedete hic donec vadam illuc, et orem.	Wtedy przychodzi z nimi Jezus na teren nazywany Getsemani, i mówi uczniom: Usiądźcie (tu), aż odszedłszy tam pomodlę się.
καὶ παραλαβὼν τὸν Πέτρον καὶ τοὺς δύο υἱοὺς Ζεβεδαίου ἤρξατο λυπεῖσθαι καὶ ἀδημονεῖν.	Et assumpto Petro, et duobus filiis Zebedæi, cœpit contristari et mœstus esse.	I zabrawszy Piotra i dwóch synów Zebedeusza zaczął smucić się i niepokoić.
τότε λέγει αὐτοῖς, Περίλυπός ἐστιν ἡ ψυχή μου ἕως θανάτου· μείνατε ὧδε καὶ γρηγορεῖτε μετ᾽ ἐμοῦ.	Tunc ait illis: Tristis est anima mea usque ad mortem: sustinete hic, et vigilate mecum.	Wtedy mówi im: Zasmucona jest dusza ma aż do śmierci. Zostańcie tu i czuwajcie ze mną. Ps 42.6 i 12 Ps 43.5
καὶ προελθὼν μικρὸν ἔπεσεν ἐπὶ πρόσωπον αὐτοῦ προσευχόμενος καὶ λέγων, Πάτερ μου, εἰ δυνατόν ἐστιν, παρελθάτω ἀπ᾽ ἐμοῦ τὸ ποτήριον τοῦτο· πλὴν οὐχ ὡς ἐγὼ θέλω ἀλλ᾽ ὡς σύ.	Et progressus pusillum, procidit in faciem suam, orans, et dicens: Pater mi, si possibile est, transeat a me calix iste: verumtamen non sicut ego volo, sed sicut tu.	I naprzód poszedłszy trochę upadł na twarz jego modląc się i mówiąc: Ojcze mój, jeśli możliwe jest, (niech)-przejdzie z dala ode mnie kielich ten. Lecz nie jak ja chcę, ale jak ty. Iz 50.5
καὶ ἔρχεται πρὸς τοὺς μαθητὰς καὶ εὑρίσκει αὐτοὺς καθεύδοντας, καὶ λέγει τῷ Πέτρῳ, Οὕτως οὐκ ἰσχύσατε μίαν ὥραν γρηγορῆσαι μετ᾽ ἐμοῦ;	Et venit ad discipulos suos, et invenit eos dormientes, et dicit Petro: Sic non potuistis una hora vigilare mecum?	I przychodzi do uczniów i znajduje ich śpiących i mówi Piotrowi: Tak nie mieliście siły jedną godzinę czuwać ze mną?
γρηγορεῖτε καὶ προσεύχεσθε, ἵνα μὴ εἰσέλθητε εἰς πειρασμόν· τὸ μὲν πνεῦμα πρόθυμον ἡ δὲ σὰρξ ἀσθενής.	Vigilate, et orate ut non intretis in tentationem. Spiritus quidem promptus est, caro autem infirma.	Czuwajcie i módlcie się. aby nie weszliście w doświadczanie. Wprawdzie duch ochoczy, jednak ciało słabe.
πάλιν ἐκ δευτέρου ἀπελθὼν προσηύξατο λέγων, Πάτερ μου, εἰ οὐ δύναται τοῦτο παρελθεῖν ἐὰν μὴ αὐτὸ πίω, γενηθήτω τὸ θέλημά σου.	Iterum secundo abiit, et oravit, dicens: Pater mi, si non potest hic calix transire nisi bibam illum, fiat voluntas tua.	Znów po (raz) drugi odszedłszy zaczął modlić się mówiąc: Ojcze mój, jeśli nie może to przejść, aby nie go piłem, niech się stanie wola twa.
καὶ ἐλθὼν πάλιν εὗρεν αὐτοὺς καθεύδοντας, ἦσαν γὰρ αὐτῶν οἱ ὀφθαλμοὶ βεβαρημένοι.	Et venit iterum, et invenit eos dormientes: erant enim oculi eorum gravati.	I przyszedłszy znów znalazł ich śpiących, były bowiem ich oczy ociężałe.
καὶ ἀφεὶς αὐτοὺς πάλιν ἀπελθὼν προσηύξατο ἐκ τρίτου τὸν αὐτὸν λόγον εἰπὼν πάλιν.	Et relictis illis, iterum abiit, et oravit tertio, eumdem sermonem dicens.	I opuściwszy ich znów odszedłszy zaczął modlić się po (raz)-trzeci, to samo słowo powiedziawszy znowu.
τότε ἔρχεται πρὸς τοὺς μαθητὰς καὶ λέγει αὐτοῖς, Καθεύδετε τὸ λοιπὸν καὶ ἀναπαύεσθε· ἰδοὺ ἤγγικεν ἡ ὥρα καὶ ὁ υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου παραδίδοται εἰς χεῖρας ἁμαρτωλῶν.	Tunc venit ad discipulos suos, et dicit illis: Dormite jam, et requiescite: ecce appropinquavit hora, et Filius hominis tradetur in manus peccatorum.	Wtedy przychodzi do uczniów i mówi im: Spicie w końcu i spoczywacie? Oto zbliżyła się godzina i Syn Człowieka wydawany jest w ręce grzeszników.
ἐγείρεσθε ἄγωμεν· ἰδοὺ ἤγγικεν ὁ παραδιδούς με.	Surgite, eamus: ecce appropinquavit qui me tradet.	Podnieście się, idźmy. Oto zbliżył się wydający mnie.
Aresztowanie Jezusa
Καὶ ἔτι αὐτοῦ λαλοῦντος ἰδοὺ Ἰούδας εἷς τῶν δώδεκα ἦλθεν καὶ μετ᾽ αὐτοῦ ὄχλος πολὺς μετὰ μαχαιρῶν καὶ ξύλων ἀπὸ τῶν ἀρχιερέων καὶ πρεσβυτέρων τοῦ λαοῦ.	Adhuc eo loquente, ecce Judas unus de duodecim venit, et cum eo turba multa cum gladiis et fustibus, missi a principibus sacerdotum, et senioribus populi.	I jeszcze (gdy on) (mówił), oto Juda, jeden (z) dwunastu przyszedł i z nim tłum liczny z mieczami i kijami od arcykapłanów i starszych ludu.
ὁ δὲ παραδιδοὺς αὐτὸν ἔδωκεν αὐτοῖς σημεῖον λέγων, Ὃν ἂν φιλήσω αὐτός ἐστιν, κρατήσατε αὐτόν.	Qui autem tradidit eum, dedit illis signum, dicens: Quemcumque osculatus fuero, ipse est, tenete eum.	Zaś wydający go dał im znak mówiąc: Którego pocałuję, ten jest. chwyćcie go.
καὶ εὐθέως προσελθὼν τῷ Ἰησοῦ εἶπεν, Χαῖρε, ῥαββί, καὶ κατεφίλησεν αὐτόν.	Et confestim accedens ad Jesum, dixit: Ave Rabbi. Et osculatus est eum.	I zaraz podszedłszy (do) Jezusa. powiedział: (Witaj), Rabbi. I ucałował go. 2Sm 20.9-10
ὁ δὲ Ἰησοῦς εἶπεν αὐτῷ, Ἑταῖρε, ἐφ᾽ ὃ πάρει. τότε προσελθόντες ἐπέβαλον τὰς χεῖρας ἐπὶ τὸν Ἰησοῦν καὶ ἐκράτησαν αὐτόν.	Dixitque illi Jesus: Amice, ad quid venisti? Tunc accesserunt, et manus injecerunt in Jesum, et tenuerunt eum.	Zaś Jezus powiedział mu: Towarzyszu, na co przybywasz? Wtedy podszedłszy narzucili ręce na Jezusa i chwycili go.
καὶ ἰδοὺ εἷς τῶν μετὰ Ἰησοῦ ἐκτείνας τὴν χεῖρα ἀπέσπασεν τὴν μάχαιραν αὐτοῦ καὶ πατάξας τὸν δοῦλον τοῦ ἀρχιερέως ἀφεῖλεν αὐτοῦ τὸ ὠτίον.	Et ecce unus ex his qui erant cum Jesu, extendens manum, exemit gladium suum, et percutiens servum principis sacerdotum amputavit auriculam ejus.	I oto jeden (z tych co) z Jezusem, wyciągnąwszy rękę wydobył miecz jego i rażąc sługę arcykapłana pozbawił go ucha.
τότε λέγει αὐτῷ ὁ Ἰησοῦς, Ἀπόστρεψον τὴν μάχαιράν σου εἰς τὸν τόπον αὐτῆς· πάντες γὰρ οἱ λαβόντες μάχαιραν ἐν μαχαίρῃ ἀπολοῦνται.	Tunc ait illi Jesus: Converte gladium tuum in locum suum: omnes enim, qui acceperint gladium, gladio peribunt.	Wtedy mówi mu Jezus: Wróć miecz twój na miejsce jego. Wszyscy bowiem, (którzy wzięli) miecz, od miecza będą wygubieni. Rdz 9.6
ἢ δοκεῖς ὅτι οὐ δύναμαι παρακαλέσαι τὸν πατέρα μου, καὶ παραστήσει μοι ἄρτι πλείω δώδεκα λεγιῶνας ἀγγέλων;	An putas, quia non possum rogare patrem meum, et exhibebit mihi modo plusquam duodecim legiones angelorum?	Czy wydaje ci się, że nie mogę poprosić Ojca mego, i postawi przy mnie zaraz więcej niż dwanaście legionów zwiastunów? 2Krl 6.17 Dn 7.10
πῶς οὖν πληρωθῶσιν αἱ γραφαὶ ὅτι οὕτως δεῖ γενέσθαι;	Quomodo ergo implebuntur Scripturæ, quia sic oportet fieri?	Jak więc wypełnią się Pisma, że tak ma stać się? Iz 53.7-9
Ἐν ἐκείνῃ τῇ ὥρᾳ εἶπεν ὁ Ἰησοῦς τοῖς ὄχλοις, Ὡς ἐπὶ λῃστὴν ἐξήλθατε μετὰ μαχαιρῶν καὶ ξύλων συλλαβεῖν με; καθ᾽ ἡμέραν ἐν τῷ ἱερῷ ἐκαθεζόμην διδάσκων καὶ οὐκ ἐκρατήσατέ με.	In illa hora dixit Jesus turbis: Tamquam ad latronem existis cum gladiis et fustibus comprehendere me: quotidie apud vos sedebam docens in templo, et non me tenuistis.	W ową godzinę powiedział Jezus tłumom: Jak na rozbójnika wyszliście z mieczami i kijami ująć mnie? Co dzień w świątyni siedziałem nauczając i nie chwyciliście mnie.
τοῦτο δὲ ὅλον γέγονεν ἵνα πληρωθῶσιν αἱ γραφαὶ τῶν προφητῶν. Τότε οἱ μαθηταὶ πάντες ἀφέντες αὐτὸν ἔφυγον.	Hoc autem totum factum est, ut adimplerentur Scripturæ prophetarum. Tunc discipuli omnes, relicto eo, fugerunt.	To zaś całe stało się. aby wypełniły się pisma proroków. Wtedy uczniowie wszyscy opuściwszy go uciekli. Za 13.7
Jezus przed Wysoką Radą
Οἱ δὲ κρατήσαντες τὸν Ἰησοῦν ἀπήγαγον πρὸς Καϊάφαν τὸν ἀρχιερέα, ὅπου οἱ γραμματεῖς καὶ οἱ πρεσβύτεροι συνήχθησαν.	At illi tenentes Jesum, duxerunt ad Caipham principem sacerdotum, ubi scribæ et seniores convenerant.	(Ci) zaś, (którzy-chwycili) Jezusa, odprowadzili do Kajfasza, arcykapłana, gdzie uczeni w piśmie i starsi zebrali się.
ὁ δὲ Πέτρος ἠκολούθει αὐτῷ ἀπὸ μακρόθεν ἕως τῆς αὐλῆς τοῦ ἀρχιερέως καὶ εἰσελθὼν ἔσω ἐκάθητο μετὰ τῶν ὑπηρετῶν ἰδεῖν τὸ τέλος.	Petrus autem sequebatur eum a longe, usque in atrium principis sacerdotum. Et ingressus intro, sedebat cum ministris, ut videret finem.	Zaś Piotr towarzyszył mu z daleka aż do - dziedzińca - arcykapłana i wszedłszy wewnątrz siedział z posługaczami zobaczyć - koniec.
οἱ δὲ ἀρχιερεῖς καὶ τὸ συνέδριον ὅλον ἐζήτουν ψευδομαρτυρίαν κατὰ τοῦ Ἰησοῦ ὅπως αὐτὸν θανατώσωσιν,	Principes autem sacerdotum, et omne concilium, quærebant falsum testimonium contra Jesum, ut eum morti traderent:	Zaś arcykapłani i sanhedryn cały szukali kłamliwego świadectwa przeciw Jezusowi, żeby go (uśmiercić).
καὶ οὐχ εὗρον πολλῶν προσελθόντων ψευδομαρτύρων. ὕστερον δὲ προσελθόντες δύο	et non invenerunt, cum multi falsi testes accessissent. Novissime autem venerunt duo falsi testes,	I nie znaleźli, (mimo) wielu podchodzących kłamliwych świadków. Potem zaś podszedłszy, dwóch, Pwt 19.15 Ps 27.12 Ps 35.11
εἶπαν, Οὗτος ἔφη, Δύναμαι καταλῦσαι τὸν ναὸν τοῦ θεοῦ καὶ διὰ τριῶν ἡμερῶν οἰκοδομῆσαι.	et dixerunt: Hic dixit: Possum destruere templum Dei, et post triduum reædificare illud.	powiedzieli: Ten rzekł: Mogę obalić przybytek Boga i przez trzy dni zbudować.
καὶ ἀναστὰς ὁ ἀρχιερεὺς εἶπεν αὐτῷ, Οὐδὲν ἀποκρίνῃ τί οὗτοί σου καταμαρτυροῦσιν;	Et surgens princeps sacerdotum, ait illi: Nihil respondes ad ea, quæ isti adversum te testificantur?	I wstawszy arcykapłan rzekł mu: Nic (nie) odpowiadasz? Co ci tobie przeciw świadczą? Iz 53.7
ὁ δὲ Ἰησοῦς ἐσιώπα. καὶ ὁ ἀρχιερεὺς εἶπεν αὐτῷ, Ἐξορκίζω σε κατὰ τοῦ θεοῦ τοῦ ζῶντος ἵνα ἡμῖν εἴπῃς εἰ σὺ εἶ ὁ Χριστὸς ὁ υἱὸς τοῦ θεοῦ.	Jesus autem tacebat. Et princeps sacerdotum ait illi: Adjuro te per Deum vivum, ut dicas nobis si tu es Christus Filius Dei.	Zaś Jezus milczał. I arcykapłan powiedział mu: Zaprzysięgam cię na Boga żyjącego, aby nam powiedziałeś, czy ty jesteś Pomazaniec, Syn Boga. Iz 53.7
λέγει αὐτῷ ὁ Ἰησοῦς, Σὺ εἶπας· πλὴν λέγω ὑμῖν, ἀπ᾽ ἄρτι ὄψεσθε τὸν υἱὸν τοῦ ἀνθρώπου καθήμενον ἐκ δεξιῶν τῆς δυνάμεως καὶ ἐρχόμενον ἐπὶ τῶν νεφελῶν τοῦ οὐρανοῦ.	Dicit illi Jesus: Tu dixisti. Verumtamen dico vobis, amodo videbitis Filium hominis sedentem a dextris virtutis Dei, et venientem in nubibus cæli.	Mówi mu Jezus: Ty powiedziałeś. Lecz mówię wam: od teraz zobaczycie Syna Człowieka siedzącego po prawicy mocy i przychodzącego na chmurach nieba. Ps 110.1 Dn 7.13
τότε ὁ ἀρχιερεὺς διέρρηξεν τὰ ἱμάτια αὐτοῦ λέγων, Ἐβλασφήμησεν· τί ἔτι χρείαν ἔχομεν μαρτύρων; ἴδε νῦν ἠκούσατε τὴν βλασφημίαν·	Tunc princeps sacerdotum scidit vestimenta sua, dicens: Blasphemavit: quid adhuc egemus testibus? ecce nunc audistis blasphemiam:	Wtedy arcykapłan rozdarł szaty jego mówiąc: Zbluźnił! Cóż jeszcze potrzebę mamy świadków? Oto teraz usłyszeliście bluźnierstwo. Lb 14.6 2Sm 13.19 2Krl 18.37 2Krl 19.1 Ezd 9.3 Hi 1.20 Hi 2.12 Jr 36.24
τί ὑμῖν δοκεῖ; οἱ δὲ ἀποκριθέντες εἶπαν, Ἔνοχος θανάτου ἐστίν.	quid vobis videtur? At illi respondentes dixerunt: Reus est mortis.	Co wam się zdaje? Oni zaś odpowiadając rzekli: Podległy śmierci jest. Kpl 24.16
Τότε ἐνέπτυσαν εἰς τὸ πρόσωπον αὐτοῦ καὶ ἐκολάφισαν αὐτόν, οἱ δὲ ἐράπισαν	Tunc exspuerunt in faciem ejus, et colaphis eum ceciderunt, alii autem palmas in faciem ejus dederunt,	Wtedy spluwali w twarz jego i policzkowali go, (którzy) zaś uderzali, Iz 50.6
λέγοντες, Προφήτευσον ἡμῖν, Χριστέ, τίς ἐστιν ὁ παίσας σε;	dicentes: Prophetiza nobis Christe, quis est qui te percussit?	(mówili): Wyprorokuj nam, Pomazańcu, kto jest, (który uderzył) cię?
Piotr wypiera się Jezusa
Ὁ δὲ Πέτρος ἐκάθητο ἔξω ἐν τῇ αὐλῇ· καὶ προσῆλθεν αὐτῷ μία παιδίσκη λέγουσα, Καὶ σὺ ἦσθα μετὰ Ἰησοῦ τοῦ Γαλιλαίου.	Petrus vero sedebat foris in atrio: et accessit ad eum una ancilla, dicens: Et tu cum Jesu Galilæo eras.	Zaś Piotr siedział zewnątrz na dziedzińcu. I podeszła do niego jedna służebna, mówiąc: I ty byłeś z Jezusem (z) Galilei.
ὁ δὲ ἠρνήσατο ἔμπροσθεν πάντων λέγων, Οὐκ οἶδα τί λέγεις.	At ille negavit coram omnibus, dicens: Nescio quid dicis.	On zaś wyparł się wobec wszystkich mówiąc: Nie wiem, co mówisz.
ἐξελθόντα δὲ εἰς τὸν πυλῶνα εἶδεν αὐτὸν ἄλλη καὶ λέγει τοῖς ἐκεῖ, Οὗτος ἦν μετὰ Ἰησοῦ τοῦ Ναζωραίου.	Exeunte autem illo januam, vidit eum alia ancilla, et ait his qui erant ibi: Et hic erat cum Jesu Nazareno.	(Gdy wyszedł) zaś do bramy, zobaczyła go inna i mówi tym tam: Ten był z Jezusem Nazarejczykiem.
καὶ πάλιν ἠρνήσατο μετὰ ὅρκου ὅτι Οὐκ οἶδα τὸν ἄνθρωπον.	Et iterum negavit cum juramento: Quia non novi hominem.	I znów zaprzeczył z przysięgą, że: Nie znam tego człowieka.
μετὰ μικρὸν δὲ προσελθόντες οἱ ἑστῶτες εἶπον τῷ Πέτρῳ, Ἀληθῶς καὶ σὺ ἐξ αὐτῶν εἶ, καὶ γὰρ ἡ λαλιά σου δῆλόν σε ποιεῖ.	Et post pusillum accesserunt qui stabant, et dixerunt Petro: Vere et tu ex illis es: nam et loquela tua manifestum te facit.	Po małej (chwili) zaś podchodząc stojący powiedzieli Piotrowi: Prawdziwie i ty z nich jesteś, i bowiem wymowa twa jawnym cię czyni. Sdz 12.6
τότε ἤρξατο καταθεματίζειν καὶ ὀμνύειν ὅτι Οὐκ οἶδα τὸν ἄνθρωπον. καὶ εὐθέως ἀλέκτωρ ἐφώνησεν.	Tunc cœpit detestari et jurare quia non novisset hominem. Et continuo gallus cantavit.	Wtedy zaczął zaklinać się i przysięgać, że: Nie znam tego człowieka. I zaraz kogut (zapiał).
καὶ ἐμνήσθη ὁ Πέτρος τοῦ ῥήματος Ἰησοῦ εἰρηκότος ὅτι Πρὶν ἀλέκτορα φωνῆσαι τρὶς ἀπαρνήσῃ με· καὶ ἐξελθὼν ἔξω ἔκλαυσεν πικρῶς.	Et recordatus est Petrus verbi Jesu, quod dixerat: Priusquam gallus cantet, ter me negabis. Et egressus foras, flevit amare.	I przypomniał sobie Piotr słowo Jezusa, (który powiedział), że: Zanim kogut (zapieje), trzykroć wyprzesz się mnie. I wyszedłszy na zewnątrz zapłakał gorzko.

27

Judasz popełnia samobójstwo
Πρωΐας δὲ γενομένης συμβούλιον ἔλαβον πάντες οἱ ἀρχιερεῖς καὶ οἱ πρεσβύτεροι τοῦ λαοῦ κατὰ τοῦ Ἰησοῦ ὥστε θανατῶσαι αὐτόν·	Mane autem facto, consilium inierunt omnes principes sacerdotum et seniores populi adversus Jesum, ut eum morti traderent.	(Gdy poranek) zaś stał się, naradę (podjęli) wszyscy arcykapłani i starsi ludu przeciw Jezusowi, żeby uśmiercić go. Ps 2.2
καὶ δήσαντες αὐτὸν ἀπήγαγον καὶ παρέδωκαν Πιλάτῳ τῷ ἡγεμόνι.	Et vinctum adduxerunt eum, et tradiderunt Pontio Pilato præsidi.	I związawszy go odprowadzili i wydali Piłatowi namiestnikowi.
Τότε ἰδὼν Ἰούδας ὁ παραδιδοὺς αὐτὸν ὅτι κατεκρίθη, μεταμεληθεὶς ἔστρεψεν τὰ τριάκοντα ἀργύρια τοῖς ἀρχιερεῦσιν καὶ πρεσβυτέροις	Tunc videns Judas, qui eum tradidit, quod damnatus esset, pœnitentia ductus, retulit triginta argenteos principibus sacerdotum, et senioribus,	Wtedy zobaczywszy Juda, (ten) wydający go, że został zasądzony, pożałowawszy zwrócił trzydzieści srebrników arcykapłanom i starszym,
λέγων, Ἥμαρτον παραδοὺς αἷμα ἀθῷον. οἱ δὲ εἶπαν, Τί πρὸς ἡμᾶς; σὺ ὄψῃ.	dicens: Peccavi, tradens sanguinem justum. At illi dixerunt: Quid ad nos? tu videris.	mówiąc: Zgrzeszyłem wydawszy krew niewinną. Oni zaś powiedzieli: Co to do nas? Ty (sam) byś patrzał.
καὶ ῥίψας τὰ ἀργύρια εἰς τὸν ναὸν ἀνεχώρησεν, καὶ ἀπελθὼν ἀπήγξατο.	Et projectis argenteis in templo, recessit: et abiens laqueo se suspendit.	I cisnąwszy srebrniki ku przybytkowi* oddalił się i odszedłszy powiesił się*. Według części rękopisów w samym głównym gmachu świątyni, przybytku. ** Dosłownie "zadusił siebie". 2Sm 17.23
οἱ δὲ ἀρχιερεῖς λαβόντες τὰ ἀργύρια εἶπαν, Οὐκ ἔξεστιν βαλεῖν αὐτὰ εἰς τὸν κορβανᾶν, ἐπεὶ τιμὴ αἵματός ἐστιν.	Principes autem sacerdotum, acceptis argenteis, dixerunt: Non licet eos mittere in corbonam: quia pretium sanguinis est.	Zaś arcykapłani wziąwszy srebrniki powiedzieli: Nie jest dozwolone rzucić je do skarbony, skoro oszacowaniem krwi są. Pwt 23.19
συμβούλιον δὲ λαβόντες ἠγόρασαν ἐξ αὐτῶν τὸν Ἀγρὸν τοῦ Κεραμέως εἰς ταφὴν τοῖς ξένοις.	Consilio autem inito, emerunt ex illis agrum figuli, in sepulturam peregrinorum.	Naradę zaś wziąwszy kupili z nich Pole Garncarza na grób cudzoziemców.
διὸ ἐκλήθη ὁ ἀγρὸς ἐκεῖνος Ἀγρὸς Αἵματος ἕως τῆς σήμερον.	Propter hoc vocatus est ager ille, Haceldama, hoc est, Ager sanguinis, usque in hodiernum diem.	Dlatego nazwane zostało pole owo Pole Krwi aż do dzisiaj.
τότε ἐπληρώθη τὸ ῥηθὲν διὰ Ἰερεμίου τοῦ προφήτου λέγοντος, Καὶ ἔλαβον τὰ τριάκοντα ἀργύρια, τὴν τιμὴν τοῦ τετιμημένου ὃν ἐτιμήσαντο ἀπὸ υἱῶν Ἰσραήλ,	Tunc impletum est quod dictum est per Jeremiam prophetam, dicentem: Et acceperunt triginta argenteos pretium appretiati, quem appretiaverunt a filiis Israël:	Wtedy wypełniło się, (co) zostało powiedziane przez Jeremiasza proroka mówiącego: I wzięli trzydzieści srebrników, szacunek (za tego) oszacowanego, który* oszacowany został przez synów Izraela, * Może być "które" (o polu). Jr 18.18 Jr 32.6 Za 11.12-13
καὶ ἔδωκαν αὐτὰ εἰς τὸν ἀγρὸν τοῦ κεραμέως, καθὰ συνέταξέν μοι κύριος.	et dederunt eos in agrum figuli, sicut constituit mihi Dominus.	i dali je na pole garncarza, jako nakazał mi Pan.
Jezus przed Piłatem
Ὁ δὲ Ἰησοῦς ἐστάθη ἔμπροσθεν τοῦ ἡγεμόνος· καὶ ἐπηρώτησεν αὐτὸν ὁ ἡγεμὼν λέγων, Σὺ εἶ ὁ βασιλεὺς τῶν Ἰουδαίων; ὁ δὲ Ἰησοῦς ἔφη, Σὺ λέγεις.	Jesus autem stetit ante præsidem, et interrogavit eum præses, dicens: Tu es rex Judæorum? Dicit illi Jesus: Tu dicis.	Zaś Jezus postawiony został przed namiestnikiem. I zapytał go namiestnik mówiąc: Ty jesteś król Judejczyków? Zaś Jezus rzekł: Ty mówisz.
καὶ ἐν τῷ κατηγορεῖσθαι αὐτὸν ὑπὸ τῶν ἀρχιερέων καὶ πρεσβυτέρων οὐδὲν ἀπεκρίνατο.	Et cum accusaretur a principibus sacerdotum et senioribus, nihil respondit.	I wśród (oskarżania) go przez arcykapłanów i starszych nic (nie) odpowiedział. Iz 53.7
τότε λέγει αὐτῷ ὁ Πιλᾶτος, Οὐκ ἀκούεις πόσα σου καταμαρτυροῦσιν;	Tunc dicit illi Pilatus: Non audis quanta adversum te dicunt testimonia?	Wtedy mówi mu Piłat: Nie słyszysz, ile tobie przeciw świadczą?
καὶ οὐκ ἀπεκρίθη αὐτῷ πρὸς οὐδὲ ἓν ῥῆμα, ὥστε θαυμάζειν τὸν ἡγεμόνα λίαν.	Et non respondit ei ad ullum verbum, ita ut miraretur præses vehementer.	I nie odpowiedział mu w ani jednej sprawie, tak że (dziwił się) namiestnik bardzo. Na ani jedno słowo.
Κατὰ δὲ ἑορτὴν εἰώθει ὁ ἡγεμὼν ἀπολύειν ἕνα τῷ ὄχλῳ δέσμιον ὃν ἤθελον.	Per diem autem solemnem consueverat præses populi dimittere unum vinctum, quem voluissent:	Na zaś święto zwykł namiestnik uwalniać jednego - tłumowi więźnia, którego chcieli.
εἶχον δὲ τότε δέσμιον ἐπίσημον λεγόμενον Ἰησοῦν Βαραββᾶν.	habebat autem tunc vinctum insignem, qui dicebatur Barrabas.	Mieli zaś wtedy więźnia znacznego zwanego [Jezusem] Barabaszem.
συνηγμένων οὖν αὐτῶν εἶπεν αὐτοῖς ὁ Πιλᾶτος, Τίνα θέλετε ἀπολύσω ὑμῖν, Ἰησοῦν τὸν Βαραββᾶν ἢ Ἰησοῦν τὸν λεγόμενον Χριστόν;	Congregatis ergo illis, dixit Pilatus: Quem vultis dimittam vobis: Barabbam, an Jesum, qui dicitur Christus?	(Gdy zgromadzili się) więc oni, powiedział im Piłat: Kogo chcecie, uwolnię wam, [Jezusa Barabasza, czy Jezusa zwanego Pomazańcem?
ᾔδει γὰρ ὅτι διὰ φθόνον παρέδωκαν αὐτόν.	Sciebat enim quod per invidiam tradidissent eum.	Wiedział bowiem, że przez zawiść wydali go. Prz 27.4
Καθημένου δὲ αὐτοῦ ἐπὶ τοῦ βήματος ἀπέστειλεν πρὸς αὐτὸν ἡ γυνὴ αὐτοῦ λέγουσα, Μηδὲν σοὶ καὶ τῷ δικαίῳ ἐκείνῳ· πολλὰ γὰρ ἔπαθον σήμερον κατ᾽ ὄναρ δι᾽ αὐτόν.	Sedente autem illo pro tribunali, misit ad eum uxor ejus, dicens: Nihil tibi, et justo illi: multa enim passa sum hodie per visum propter eum.	(Gdy siedział) zaś on na trybunie, wysłała do niego żona jego mówiąc: Nic tobie i sprawiedliwemu temu, wiele bowiem wycierpiałam dziś we śnie z powodu jego. Rdz 20.6 Lb 12.6 1Krl 3.5 Hi 33.14-16 Iz 53.11
Οἱ δὲ ἀρχιερεῖς καὶ οἱ πρεσβύτεροι ἔπεισαν τοὺς ὄχλους ἵνα αἰτήσωνται τὸν Βαραββᾶν, τὸν δὲ Ἰησοῦν ἀπολέσωσιν.	Principes autem sacerdotum et seniores persuaserunt populis ut peterent Barabbam, Jesum vero perderent.	Zaś arcykapłani i starsi przekonali tłumy, żeby poprosili o Barabasza. zaś Jezusa zgubili.
ἀποκριθεὶς δὲ ὁ ἡγεμὼν εἶπεν αὐτοῖς, Τίνα θέλετε ἀπὸ τῶν δύο ἀπολύσω ὑμῖν; οἱ δὲ εἶπαν, Τὸν Βαραββᾶν.	Respondens autem præses, ait illis: Quem vultis vobis de duobus dimitti? At illi dixerunt: Barabbam.	Odpowiadając zaś namiestnik rzekł im: Kogo chcecie z tych dwóch uwolnię wam. Oni zaś rzekli: Barabasza.
λέγει αὐτοῖς ὁ Πιλᾶτος, Τί οὖν ποιήσω Ἰησοῦν τὸν λεγόμενον Χριστόν; λέγουσιν πάντες, Σταυρωθήτω.	Dicit illis Pilatus: Quid igitur faciam de Jesu, qui dicitur Christus?	Mówi im Piłat: Co więc uczynię Jezusowi zwanemu Pomazańcem? Mówią wszyscy: Niech będzie ukrzyżowany.
ὁ δὲ ἔφη, Τί γὰρ κακὸν ἐποίησεν; οἱ δὲ περισσῶς ἔκραζον λέγοντες, Σταυρωθήτω.	Dicunt omnes: Crucifigatur. Ait illis præses: Quid enim mali fecit? At illi magis clamabant dicentes: Crucifigatur.	On zaś rzekł: Co bowiem złego uczynił? Oni zaś bardziej krzyczeli mówiąc: Niech będzie ukrzyżowany.
ἰδὼν δὲ ὁ Πιλᾶτος ὅτι οὐδὲν ὠφελεῖ ἀλλὰ μᾶλλον θόρυβος γίνεται, λαβὼν ὕδωρ ἀπενίψατο τὰς χεῖρας ἀπέναντι τοῦ ὄχλου λέγων, Ἀθῷός εἰμι ἀπὸ τοῦ αἵματος τούτου· ὑμεῖς ὄψεσθε.	Videns autem Pilatus quia nihil proficeret, sed magis tumultus fieret: accepta aqua, lavit manus coram populo, dicens: Innocens ego sum a sanguine justi hujus: vos videritis.	Zobaczywszy zaś Piłat, że nic (nie) pomaga, ale więcej zamęt staje się, wziąwszy wodę obmył sobie ręce naprzeciw tłumu mówiąc: Niewinny jestem od krwi tej, wy patrzeć będziecie. Pwt 21.6-8 2Sm 3.28-29 Ps 26.6 Ps 73.13
καὶ ἀποκριθεὶς πᾶς ὁ λαὸς εἶπεν, Τὸ αἷμα αὐτοῦ ἐφ᾽ ἡμᾶς καὶ ἐπὶ τὰ τέκνα ἡμῶν.	Et respondens universus populus, dixit: Sanguis ejus super nos, et super filios nostros.	I odpowiadając cały lud rzekł: Krew jego na nas i na dzieci nasze. Joz 2.19 Jr 26.15
τότε ἀπέλυσεν αὐτοῖς τὸν Βαραββᾶν, τὸν δὲ Ἰησοῦν φραγελλώσας παρέδωκεν ἵνα σταυρωθῇ.	Tunc dimisit illis Barabbam: Jesum autem flagellatum tradidit eis ut crucifigeretur.	Wtedy uwolnił im Barabasza, zaś Jezusa wychłostawszy wydał, żeby został ukrzyżowany. Iz 53.5
Żołnierze śmieją się z Jezusa
Tak więc został zakończony pierwszy etap procesu Jezusa. Wolę Sanhedrynu i decyzję najwyższego kapłana musiały jednak jeszcze zatwierdzić władze rzymskie. Związawszy tedy Jezusa zaprowadzono Go do Poncjusza Piłata. W ten sposób spełniła się przepowiednia o wydaniu Jezusa w ręce pogan.
Τότε οἱ στρατιῶται τοῦ ἡγεμόνος παραλαβόντες τὸν Ἰησοῦν εἰς τὸ πραιτώριον συνήγαγον ἐπ᾽ αὐτὸν ὅλην τὴν σπεῖραν.	Tunc milites præsidis suscipientes Jesum in prætorium, congregaverunt ad eum universam cohortem:	Wtedy żołnierze namiestnika wziąwszy ze sobą Jezusa do pretorium zebrali do niego całą kohortę.
καὶ ἐκδύσαντες αὐτὸν χλαμύδα κοκκίνην περιέθηκαν αὐτῷ,	et exeuntes eum, chlamydem coccineam circumdederunt ei,	I rozebrawszy go, płaszcz szkarłatny włożyli mu.
καὶ πλέξαντες στέφανον ἐξ ἀκανθῶν ἐπέθηκαν ἐπὶ τῆς κεφαλῆς αὐτοῦ καὶ κάλαμον ἐν τῇ δεξιᾷ αὐτοῦ, καὶ γονυπετήσαντες ἔμπροσθεν αὐτοῦ ἐνέπαιξαν αὐτῷ λέγοντες, Χαῖρε, βασιλεῦ τῶν Ἰουδαίων,	et plectentes coronam de spinis, posuerunt super caput ejus, et arundinem in dextera ejus. Et genu flexo ante eum, illudebant ei, dicentes: Ave rex Judæorum.	I splótłszy wieniec z cierni nałożyli na głowę jego i trzcinę w prawicę jego, i upadłszy na kolana przed nim wyszydzili go mówiąc: (Witaj), królu Judejczyków. Iz 53.3
καὶ ἐμπτύσαντες εἰς αὐτὸν ἔλαβον τὸν κάλαμον καὶ ἔτυπτον εἰς τὴν κεφαλὴν αὐτοῦ.	Et exspuentes in eum, acceperunt arundinem, et percutiebant caput ejus.	I spluwając na niego. wzięli trzcinę i bili w głowę jego. Iz 50.6
καὶ ὅτε ἐνέπαιξαν αὐτῷ, ἐξέδυσαν αὐτὸν τὴν χλαμύδα καὶ ἐνέδυσαν αὐτὸν τὰ ἱμάτια αὐτοῦ καὶ ἀπήγαγον αὐτὸν εἰς τὸ σταυρῶσαι.	Et postquam illuserunt ei, exuerunt eum chlamyde, et induerunt eum vestimentis ejus, et duxerunt eum ut crucifigerent.	I kiedy wyszydzili go, rozebrali go (z) płaszcza i wdziali na niego szaty jego, i odprowadzili go na ukrzyżowanie. Iz 53.7
Ukrzyżowanie
Ἐξερχόμενοι δὲ εὗρον ἄνθρωπον Κυρηναῖον ὀνόματι Σίμωνα, τοῦτον ἠγγάρευσαν ἵνα ἄρῃ τὸν σταυρὸν αὐτοῦ.	Exeuntes autem invenerunt hominem Cyrenæum, nomine Simonem: hunc angariaverunt ut tolleret crucem ejus.	Wychodząc zaś znaleźli człowieka, Cyrenejczyka imieniem Szymon; tego przymusili, żeby poniósł krzyż jego.
Καὶ ἐλθόντες εἰς τόπον λεγόμενον Γολγοθᾶ, ὅ ἐστιν Κρανίου Τόπος λεγόμενος,	Et venerunt in locum qui dicitur Golgotha, quod est Calvariæ locus.	I przyszedłszy na miejsce zwane Golgota, to jest Czaszki Miejscem zwane,
ἔδωκαν αὐτῷ πιεῖν οἶνον μετὰ χολῆς μεμιγμένον· καὶ γευσάμενος οὐκ ἠθέλησεν πιεῖν.	Et dederunt ei vinum bibere cum felle mistum. Et cum gustasset, noluit bibere.	dali mu wypić wino z żółcią zmieszane. I skosztowawszy nie chciał wypić. Ps 69.21-22
σταυρώσαντες δὲ αὐτὸν διεμερίσαντο τὰ ἱμάτια αὐτοῦ βάλλοντες κλῆρον,	Postquam autem crucifixerunt eum, diviserunt vestimenta ejus, sortem mittentes: ut impleretur quod dictum est per prophetam dicentem: Diviserunt sibi vestimenta mea, et super vestem meam miserunt sortem.	Ukrzyżowawszy zaś go rozdzielili sobie szaty jego, rzucając los. Ps 22.19
καὶ καθήμενοι ἐτήρουν αὐτὸν ἐκεῖ.	Et sedentes servabant eum.	I siedząc strzegli go tam.
καὶ ἐπέθηκαν ἐπάνω τῆς κεφαλῆς αὐτοῦ τὴν αἰτίαν αὐτοῦ γεγραμμένην· Οὗτός ἐστιν Ἰησοῦς ὁ βασιλεῦς τῶν Ἰουδαίων.	Et imposuerunt super caput ejus causam ipsius scriptam: Hic est Jesus rex Judæorum.	I nałożyli ponad głową jego oskarżenie jego wypisane: Ten jest Jezus, król Judejczyków.
Τότε σταυροῦνται σὺν αὐτῷ δύο λῃσταί, εἷς ἐκ δεξιῶν καὶ εἷς ἐξ εὐωνύμων.	Tunc crucifixi sunt cum eo duo latrones: unus a dextris, et unus a sinistris.	Wtedy krzyżowani są z nim dwaj rozbójnicy, jeden z prawej i jeden z lewej. Iz 53.12
Οἱ δὲ παραπορευόμενοι ἐβλασφήμουν αὐτὸν κινοῦντες τὰς κεφαλὰς αὐτῶν	Prætereuntes autem blasphemabant eum moventes capita sua,	Zaś przechodzący bluźnili mu poruszając głowami ich Ps 22.8 i 25 Ps 109.2 Lm 2.15
καὶ λέγοντες, Ὁ καταλύων τὸν ναὸν καὶ ἐν τρισὶν ἡμέραις οἰκοδομῶν, σῶσον σεαυτόν, εἰ υἱὸς εἶ τοῦ θεοῦ, καὶ κατάβηθι ἀπὸ τοῦ σταυροῦ.	et dicentes: Vah qui destruis templum Dei, et in triduo illud reædificas: salva temetipsum: si Filius Dei es, descende de cruce.	i mówiąc: Obalający przybytek i w trzy dni budujący. uratuj siebie. jeśli synem jesteś Boga, [i] zejdź z krzyża.
ὁμοίως καὶ οἱ ἀρχιερεῖς ἐμπαίζοντες μετὰ τῶν γραμματέων καὶ πρεσβυτέρων ἔλεγον,	Similiter et principes sacerdotum illudentes cum scribis et senioribus dicebant:	Podobnie i arcykapłani kpiący z uczonymi w piśmie i starszymi mówili:
Ἄλλους ἔσωσεν, ἑαυτὸν οὐ δύναται σῶσαι· βασιλεὺς Ἰσραήλ ἐστιν, καταβάτω νῦν ἀπὸ τοῦ σταυροῦ καὶ πιστεύσομεν ἐπ᾽ αὐτόν.	Alios salvos fecit, seipsum non potest salvum facere: si rex Israël est, descendat nunc de cruce, et credimus ei:	Innych uratował, sam siebie nie może uratować. Królem Izraela jest, niech zejdzie teraz z krzyża i uwierzymy w niego.
πέποιθεν ἐπὶ τὸν θεόν, ῥυσάσθω νῦν εἰ θέλει αὐτόν· εἶπεν γὰρ ὅτι Θεοῦ εἰμι υἱός.	confidit in Deo: liberet nunc, si vult eum: dixit enim: Quia Filius Dei sum.	Polegał na Bogu, niech wyrwie teraz, jeśli chce go. Powiedział bowiem, że: Boga jestem synem. Ps 22.8-9 Ps 42.10 Ps 71.11
τὸ δ᾽ αὐτὸ καὶ οἱ λῃσταὶ οἱ συσταυρωθέντες σὺν αὐτῷ ὠνείδιζον αὐτόν.	Idipsum autem et latrones, qui crucifixi erant cum eo, improperabant ei.	Zaś tak samo i rozbójnicy razem ukrzyżowani z nim lżyli go.
Śmierć Jezusa
Ἀπὸ δὲ ἕκτης ὥρας σκότος ἐγένετο ἐπὶ πᾶσαν τὴν γῆν ἕως ὥρας ἐνάτης.	A sexta autem hora tenebræ factæ sunt super universam terram usque ad horam nonam.	Od zaś szóstej godziny ciemność stała się na całej ziemi aż do godziny dziewiątej. Am 8.9
περὶ δὲ τὴν ἐνάτην ὥραν ἀνεβόησεν ὁ Ἰησοῦς φωνῇ μεγάλῃ λέγων, Ηλι ηλι λεμα σαβαχθανι; τοῦτ᾽ ἔστιν, Θεέ μου θεέ μου, ἱνατί με ἐγκατέλιπες;	Et circa horam nonam clamavit Jesus voce magna, dicens: Eli, Eli, lamma sabacthani? hoc est: Deus meus, Deus meus, ut quid dereliquisti me?	Koło zaś dziewiątej godziny wykrzyknął Jezus głosem wielkim mówiąc: Eli, Eli, lema sabachthani? To jest: Boże mój, Boże mój, czemu mnie pozostawiłeś? Ps 22.2
τινὲς δὲ τῶν ἐκεῖ ἑστηκότων ἀκούσαντες ἔλεγον ὅτι Ἠλίαν φωνεῖ οὗτος.	Quidam autem illic stantes, et audientes, dicebant: Eliam vocat iste.	Jacyś zaś (z) tam stojących usłyszawszy mówili, że: Eliasza woła ten.
καὶ εὐθέως δραμὼν εἷς ἐξ αὐτῶν καὶ λαβὼν σπόγγον πλήσας τε ὄξους καὶ περιθεὶς καλάμῳ ἐπότιζεν αὐτόν.	Et continuo currens unus ex eis, acceptam spongiam implevit aceto, et imposuit arundini, et dabat ei bibere.	I zaraz podbiegłszy jeden z nich i wziąwszy gąbkę, nasyciwszy octem i włożywszy na trzcinę poił go. Ps 69.22
οἱ δὲ λοιποὶ ἔλεγον, Ἄφες ἴδωμεν εἰ ἔρχεται Ἠλίας σώσων αὐτόν.	Ceteri vero dicebant: Sine, videamus an veniat Elias liberans eum.	Zaś pozostali mówili: Dopuść. zobaczmy, czy przychodzi Eliasz (aby uratować) go. Ml 4.5
ὁ δὲ Ἰησοῦς πάλιν κράξας φωνῇ μεγάλῃ ἀφῆκεν τὸ πνεῦμα.	Jesus autem iterum clamans voce magna, emisit spiritum.	Zaś Jezus znów krzyknąwszy głosem wielkim oddał ducha.
Καὶ ἰδοὺ τὸ καταπέτασμα τοῦ ναοῦ ἐσχίσθη ἀπ᾽ ἄνωθεν ἕως κάτω εἰς δύο καὶ ἡ γῆ ἐσείσθη καὶ αἱ πέτραι ἐσχίσθησαν,	Et ecce velum templi scissum est in duas partes a summo usque deorsum: et terra mota est, et petræ scissæ sunt,	I oto zasłona przybytku rozdarła się od góry aż do dołu na dwoje i ziemia zatrzęsła się i skały rozłamały się. Wj 26.31-35 2Krn 3.14
καὶ τὰ μνημεῖα ἀνεῴχθησαν καὶ πολλὰ σώματα τῶν κεκοιμημένων ἁγίων ἠγέρθησαν,	et monumenta aperta sunt: et multa corpora sanctorum, qui dormierant, surrexerunt.	I grobowce otwarły się i liczne ciała (tych), (którzy zasnęli) świętych, podniosły się,
καὶ ἐξελθόντες ἐκ τῶν μνημείων μετὰ τὴν ἔγερσιν αὐτοῦ εἰσῆλθον εἰς τὴν ἁγίαν πόλιν καὶ ἐνεφανίσθησαν πολλοῖς.	Et exeuntes de monumentis post resurrectionem ejus, venerunt in sanctam civitatem, et apparuerunt multis.	i wyszedłszy z grobowców po podniesieniu się jego weszły do świętego miasta i stały się widzialne licznym.
Ὁ δὲ ἑκατόνταρχος καὶ οἱ μετ᾽ αὐτοῦ τηροῦντες τὸν Ἰησοῦν ἰδόντες τὸν σεισμὸν καὶ τὰ γενόμενα ἐφοβήθησαν σφόδρα, λέγοντες, Ἀληθῶς θεοῦ υἱὸς ἦν οὗτος.	Centurio autem, et qui cum eo erant, custodientes Jesum, viso terræmotu, et his quæ fiebant, timuerunt valde, dicentes: Vere Filius Dei erat iste.	Zaś setnik i z nim strzegący Jezusa zobaczywszy - trzęsienie i (to), (co stało się), przestraszyli się bardzo, mówiąc: Prawdziwie Boga synem był ten.
Ἦσαν δὲ ἐκεῖ γυναῖκες πολλαὶ ἀπὸ μακρόθεν θεωροῦσαι, αἵτινες ἠκολούθησαν τῷ Ἰησοῦ ἀπὸ τῆς Γαλιλαίας διακονοῦσαι αὐτῷ·	Erant autem ibi mulieres multæ a longe, quæ secutæ erant Jesum a Galilæa, ministrantes ei:	Były zaś tam kobiety liczne z daleka oglądające, które towarzyszyły Jezusowi od Galilei, służąc mu.
ἐν αἷς ἦν Μαρία ἡ Μαγδαληνὴ καὶ Μαρία ἡ τοῦ Ἰακώβου καὶ Ἰωσὴ μήτηρ καὶ ἡ μήτηρ τῶν υἱῶν Ζεβεδαίου.	inter quas erat Maria Magdalene, et Maria Jacobi, et Joseph mater, et mater filiorum Zebedæi.	Wśród tych była Maria Magdalena i Maria Jakuba i Józefa matka i matka synów Zebedeusza.
Pogrzeb Jezusa
Ὀψίας δὲ γενομένης ἦλθεν ἄνθρωπος πλούσιος ἀπὸ Ἁριμαθαίας, τοὔνομα Ἰωσήφ, ὃς καὶ αὐτὸς ἐμαθητεύθη τῷ Ἰησοῦ·	Cum autem sero factum esset, venit quidam homo dives ab Arimathæa, nomine Joseph, qui et ipse discipulus erat Jesu:	(Gdy wieczór) zaś (stał się), przyszedł człowiek bogaty z Arymatei, imieniem Józef, który i sam został uczyniony uczniem (przez) Jezusa.
οὗτος προσελθὼν τῷ Πιλάτῳ ᾐτήσατο τὸ σῶμα τοῦ Ἰησοῦ. τότε ὁ Πιλᾶτος ἐκέλευσεν ἀποδοθῆναι.	hic accessit ad Pilatum, et petiit corpus Jesu. Tunc Pilatus jussit reddi corpus.	Ten podszedłszy do Piłata poprosił (o) ciało Jezusa. Wtedy Piłat kazał, (aby zostało oddane). Pwt 21.22-23
καὶ λαβὼν τὸ σῶμα ὁ Ἰωσὴφ ἐνετύλιξεν αὐτὸ ἐν σινδόνι καθαρᾷ	Et accepto corpore, Joseph involvit illud in sindone munda,	I wziąwszy ciało Józef owinął je [w] prześcieradło czyste
καὶ ἔθηκεν αὐτὸ ἐν τῷ καινῷ αὐτοῦ μνημείῳ ὃ ἐλατόμησεν ἐν τῇ πέτρᾳ καὶ προσκυλίσας λίθον μέγαν τῇ θύρᾳ τοῦ μνημείου ἀπῆλθεν.	et posuit illud in monumento suo novo, quod exciderat in petra. Et advolvit saxum magnum ad ostium monumenti, et abiit.	i położył je w nowym jego grobowcu, który wyciosał w skale, i zatoczywszy kamień wielki (na) otwór wejściowy grobowca odszedł. Iz 53.9
ἦν δὲ ἐκεῖ Μαριὰμ ἡ Μαγδαληνὴ καὶ ἡ ἄλλη Μαρία καθήμεναι ἀπέναντι τοῦ τάφου.	Erant autem ibi Maria Magdalene, et altera Maria, sedentes contra sepulchrum.	Była zaś tam Mariam Magdalena i inna Maria, siedzące naprzeciw grobu.
Straże przy grobie
Τῇ δὲ ἐπαύριον, ἥτις ἐστὶν μετὰ τὴν παρασκευήν, συνήχθησαν οἱ ἀρχιερεῖς καὶ οἱ Φαρισαῖοι πρὸς Πιλᾶτον	Altera autem die, quæ est post Parasceven, convenerunt principes sacerdotum et pharisæi ad Pilatum,	Zaś nazajutrz, (dnia) który był po przygotowaniu, zebrali się arcykapłani i faryzeusze do Piłata
λέγοντες, Κύριε, ἐμνήσθημεν ὅτι ἐκεῖνος ὁ πλάνος εἶπεν ἔτι ζῶν, Μετὰ τρεῖς ἡμέρας ἐγείρομαι.	dicentes: Domine, recordati sumus, quia seductor ille dixit adhuc vivens: Post tres dies resurgam.	mówiąc: Panie, przypomnieliśmy sobie, że ów zwodziciel rzekł jeszcze żyjąc: Po trzech dniach podnoszę się.
κέλευσον οὖν ἀσφαλισθῆναι τὸν τάφον ἕως τῆς τρίτης ἡμέρας, μήποτε ἐλθόντες οἱ μαθηταὶ αὐτοῦ κλέψωσιν αὐτὸν καὶ εἴπωσιν τῷ λαῷ, Ἠγέρθη ἀπὸ τῶν νεκρῶν, καὶ ἔσται ἡ ἐσχάτη πλάνη χείρων τῆς πρώτης.	Jube ergo custodiri sepulchrum usque in diem tertium: ne forte veniant discipuli ejus, et furentur eum, et dicant plebi: Surrexit a mortuis: et erit novissimus error pejor priore.	Każ więc, (aby został zabezpieczony) grób aż do trzeciego dnia, coby nie przyszedłszy uczniowie jego (nie) ukradli go i powiedzieli ludowi: Podniósł się z martwych. I będzie ostatnie zwiedzenie gorsze (od) pierwszego.
ἔφη αὐτοῖς ὁ Πιλᾶτος, Ἔχετε κουστωδίαν· ὑπάγετε ἀσφαλίσασθε ὡς οἴδατε.	Ait illis Pilatus: Habetis custodiam, ite, custodite sicut scitis.	Rzekł im Piłat: Macie straż, odchodźcie, zabezpieczcie sobie jak umiecie.
οἱ δὲ πορευθέντες ἠσφαλίσαντο τὸν τάφον σφραγίσαντες τὸν λίθον μετὰ τῆς κουστωδίας.	Illi autem abeuntes, munierunt sepulchrum, signantes lapidem, cum custodibus.	Oni zaś wyruszywszy zabezpieczyli sobie grób, zapieczętowawszy kamień ze strażą.

28

Zmartwychwstanie
Ὀψὲ δὲ σαββάτων, τῇ ἐπιφωσκούσῃ εἰς μίαν σαββάτων ἦλθεν Μαριὰμ ἡ Μαγδαληνὴ καὶ ἡ ἄλλη Μαρία θεωρῆσαι τὸν τάφον.	Vespere autem sabbati, quæ lucescit in prima sabbati, venit Maria Magdalene, et altera Maria, videre sepulchrum.	(Późno) zaś (po)-szabacie, świtającego (dnia) ku pierwszemu tygodnia, przyszła Mariam Magdalena i inna Maria obejrzeć grób. Kpl 23.11 i 15
καὶ ἰδοὺ σεισμὸς ἐγένετο μέγας· ἄγγελος γὰρ κυρίου καταβὰς ἐξ οὐρανοῦ καὶ προσελθὼν ἀπεκύλισεν τὸν λίθον καὶ ἐκάθητο ἐπάνω αὐτοῦ.	Et ecce terræmotus factus est magnus. Angelus enim Domini descendit de cælo: et accedens revolvit lapidem, et sedebat super eum:	I oto trzęsienie stało się wielkie, zwiastun bowiem Pana zstąpiwszy z nieba i podszedłszy odtoczył kamień i usiadł na nim.
ἦν δὲ ἡ εἰδέα αὐτοῦ ὡς ἀστραπὴ καὶ τὸ ἔνδυμα αὐτοῦ λευκὸν ὡς χιών.	erat autem aspectus ejus sicut fulgur: et vestimentum ejus sicut nix.	Był zaś wygląd jego jak błyskawica i odzienie jego białe jak śnieg. Dn 10.5-6
ἀπὸ δὲ τοῦ φόβου αὐτοῦ ἐσείσθησαν οἱ τηροῦντες καὶ ἐγενήθησαν ὡς νεκροί.	Præ timore autem ejus exterriti sunt custodes, et facti sunt velut mortui.	Od zaś strachu (przed nim) zatrzęśli się strzegący i stali się jak martwi. Dn 10.7
ἀποκριθεὶς δὲ ὁ ἄγγελος εἶπεν ταῖς γυναιξίν, Μὴ φοβεῖσθε ὑμεῖς, οἶδα γὰρ ὅτι Ἰησοῦν τὸν ἐσταυρωμένον ζητεῖτε·	Respondens autem angelus dixit mulieribus: Nolite timere vos: scio enim, quod Jesum, qui crucifixus est, quæritis.	Odpowiadając zaś zwiastun rzekł kobietom: Nie bójcie się wy, wiem bowiem, że Jezusa ukrzyżowanego szukacie.
οὐκ ἔστιν ὧδε, ἠγέρθη γὰρ καθὼς εἶπεν· δεῦτε ἴδετε τὸν τόπον ὅπου ἔκειτο.	Non est hic: surrexit enim, sicut dixit: venite, et videte locum ubi positus erat Dominus.	Nie jest tu, podniósł się bowiem, jak powiedział: chodźcie, zobaczcie miejsce, gdzie był położony.
καὶ ταχὺ πορευθεῖσαι εἴπατε τοῖς μαθηταῖς αὐτοῦ ὅτι Ἠγέρθη ἀπὸ τῶν νεκρῶν, καὶ ἰδοὺ προάγει ὑμᾶς εἰς τὴν Γαλιλαίαν, ἐκεῖ αὐτὸν ὄψεσθε· ἰδοὺ εἶπον ὑμῖν.	Et cito euntes, dicite discipulis ejus quia surrexit: et ecce præcedit vos in Galilæam: ibi eum videbitis: ecce prædixi vobis.	I szybko wyruszywszy powiedzcie uczniom jego, że: Podniósł się z martwych, i oto poprzedza was do Galilei. tam go zobaczycie. Oto powiedziałem wam.
καὶ ἀπελθοῦσαι ταχὺ ἀπὸ τοῦ μνημείου μετὰ φόβου καὶ χαρᾶς μεγάλης ἔδραμον ἀπαγγεῖλαι τοῖς μαθηταῖς αὐτοῦ.	Et exierunt cito de monumento cum timore et gaudio magno, currentes nuntiare discipulis ejus.	I odszedłszy szybko od grobowca z bojaźnią i radością wielką pobiegły oznajmić uczniom jego. Ps 2.11
καὶ ἰδοὺ Ἰησοῦς ὑπήντησεν αὐταῖς λέγων, Χαίρετε. αἱ δὲ προσελθοῦσαι ἐκράτησαν αὐτοῦ τοὺς πόδας καὶ προσεκύνησαν αὐτῷ.	Et ecce Jesus occurrit illis, dicens: Avete. Illæ autem accesserunt, et tenuerunt pedes ejus, et adoraverunt eum.	I oto Jezus wyszedł naprzeciw im mówiąc: (Witajcie). One zaś podszedłszy chwyciły się jego stóp i pokłoniły się mu.
τότε λέγει αὐταῖς ὁ Ἰησοῦς, Μὴ φοβεῖσθε· ὑπάγετε ἀπαγγείλατε τοῖς ἀδελφοῖς μου ἵνα ἀπέλθωσιν εἰς τὴν Γαλιλαίαν, κἀκεῖ με ὄψονται.	Tunc ait illis Jesus: Nolite timere: ite, nuntiare fratribus meis ut eant in Galilæam; ibi me videbunt.	Wtedy mówi im Jezus: Nie bójcie się. Odejdźcie, oznajmijcie braciom mym, aby odeszli do Galilei i tam mnie zobaczą. Ps 22.23
Raport straży
Πορευομένων δὲ αὐτῶν ἰδού τινες τῆς κουστωδίας ἐλθόντες εἰς τὴν πόλιν ἀπήγγειλαν τοῖς ἀρχιερεῦσιν ἅπαντα τὰ γενόμενα.	Quæ cum abiissent, ecce quidam de custodibus venerunt in civitatem, et nuntiaverunt principibus sacerdotum omnia quæ facta fuerant.	(Gdy wyruszały) zaś (one), oto jacyś (ze) straży przyszedłszy do miasta oznajmili arcykapłanom wszystko, (co stało się).
καὶ συναχθέντες μετὰ τῶν πρεσβυτέρων συμβούλιόν τε λαβόντες ἀργύρια ἱκανὰ ἔδωκαν τοῖς στρατιώταις	Et congregati cum senioribus consilio accepto, pecuniam copiosam dederunt militibus,	I zebrawszy się ze starszymi naradę wziąwszy, srebrniki (dość liczne) dali żołnierzom,
λέγοντες, Εἴπατε ὅτι Οἱ μαθηταὶ αὐτοῦ νυκτὸς ἐλθόντες ἔκλεψαν αὐτὸν ἡμῶν κοιμωμένων.	dicentes: Dicite quia discipuli ejus nocte venerunt, et furati sunt eum, nobis dormientibus.	mówiąc: Powiedzcie, że: Uczniowie jego nocą przyszedłszy ukradli go, (gdy) my (spaliśmy).
καὶ ἐὰν ἀκουσθῇ τοῦτο ἐπὶ τοῦ ἡγεμόνος, ἡμεῖς πείσομεν αὐτὸν καὶ ὑμᾶς ἀμερίμνους ποιήσομεν.	Et si hoc auditum fuerit a præside, nos suadebimus ei, et securos vos faciemus.	I gdyby usłyszane zostało to u namiestnika, my przekonamy [go] i was wolnymi od kłopotów uczynimy.
οἱ δὲ λαβόντες τὰ ἀργύρια ἐποίησαν ὡς ἐδιδάχθησαν. Καὶ διεφημίσθη ὁ λόγος οὗτος παρὰ Ἰουδαίοις μέχρι τῆς σήμερον ἡμέρας.	At illi, accepta pecunia, fecerunt sicut erant edocti. Et divulgatum est verbum istud apud Judæos, usque in hodiernum diem.	Oni zaś wziąwszy srebrniki uczynili, jak zostali nauczeni. I rozpowiedziane zostało słowo to u Judejczyków aż do (tego) dzisiaj [dnia],
Wielki nakaz misyjny
Οἱ δὲ ἕνδεκα μαθηταὶ ἐπορεύθησαν εἰς τὴν Γαλιλαίαν εἰς τὸ ὄρος οὗ ἐτάξατο αὐτοῖς ὁ Ἰησοῦς,	Undecim autem discipuli abierunt in Galilæam in montem ubi consituerat illis Jesus.	Zaś jedenastu uczniów podążyło do Galilei na górę, gdzie wyznaczył im Jezus.
καὶ ἰδόντες αὐτὸν προσεκύνησαν, οἱ δὲ ἐδίστασαν.	Et videntes eum adoraverunt: quidam autem dubitaverunt.	I zobaczywszy go pokłonili się, (jacyś) zaś zwątpili.
καὶ προσελθὼν ὁ Ἰησοῦς ἐλάλησεν αὐτοῖς λέγων, Ἐδόθη μοι πᾶσα ἐξουσία ἐν οὐρανῷ καὶ ἐπὶ γῆς.	Et accedens Jesus locutus est eis, dicens: Data est mihi omnis potestas in cælo et in terra:	I podszedłszy Jezus powiedział im mówiąc: Dana została mi wszelka władza w niebie i na ziemi. Dn 7.13-14
πορευθέντες οὖν μαθητεύσατε πάντα τὰ ἔθνη, βαπτίζοντες αὐτοὺς εἰς τὸ ὄνομα τοῦ πατρὸς καὶ τοῦ υἱοῦ καὶ τοῦ ἁγίου πνεύματος,	euntes ergo docete omnes gentes: baptizantes eos in nomine Patris, et Filii, et Spiritus Sancti:	Wyruszywszy więc czyńcie uczniami wszystkie narody, chrzcząc je w imię Ojca i Syna i Świętego Ducha, Iz 49.6
διδάσκοντες αὐτοὺς τηρεῖν πάντα ὅσα ἐνετειλάμην ὑμῖν· καὶ ἰδοὺ ἐγὼ μεθ᾽ ὑμῶν εἰμι πάσας τὰς ἡμέρας ἕως τῆς συντελείας τοῦ αἰῶνος.	docentes eos servare omnia quæcumque mandavi vobis: et ecce ego vobiscum sum omnibus diebus, usque ad consummationem sæculi.	nauczając ich strzec wszystkich (rzeczy) jakie przykazałem wam. I oto ja z wami jestem wszystkie dni aż do spełnienia się wieku. Pwt 31.6 1Krl 8.57 Ag 1.13