Κατὰ Μᾶρκον

Marka, któremu już najstarsza tradycja chrześcijańska przypisuje autorstwo drugiej Ewangelii, zwykło się utożsamiać z Janem Markiem, synem Marii (Dz 12.12) i krewnym Barnaby (Kol 4.10). Razem z Barnabą Marek towarzyszył Pawłowi w czasie jego pierwszej podróży misyjnej, lecz tylko do Perge w Pamfilii (Dz 13.5.13), podczas zaś drugiej podróży Pawła, po nieudanej próbie dołączenia się do Apostoła, osiadł Marek z Barnabą na Cyprze (Dz 15.39). Potem jednak znów jest przy boku Pawła jako wierny jego pomocnik (Kol 4.10; Flm 0.24). Z 1 P 5.13 wynika, że w Rzymie również zetknął się Jan Marek z Piotrem. To właśnie Marek, jak utrzymuje najstarsza tradycja (Papiasz, Euzebiusz), spisał Ewangelię głoszoną przez Piotra, za czym przemawia zresztą wiele danych zaczerpniętych z treści samej Ewangelii. Katechezę apostolską przedstawia ona w ramach czasowych, nakreślonych przez Piotra (Dz 1.21n). W sposób wyjątkowo szczegółowy zostały w niej opisane zdarzenia, w których bierze udział Piotr (Mk 1.29-38; Mk 5.37-43; Mk 9.2-8; Mk 11.20nn). Marek opuszcza - prawdopodobnie na życzenie pragnącego się upokorzyć Piotra - te wszystkie epizody, które przedstawiają Księcia Apostołów w pozytywnym świetle (zapowiedź udzielenia Piotrowi władzy prymatu, chodzenie po wodzie, stater znaleziony w rybie), opisuje natomiast dokładnie potrójne zaparcie się Piotra i upomnienia udzielane Apostołowi przez Chrystusa.

Druga Ewangelia była przeznaczona dla ludzi nie obeznanych z Palestyną jako krajem ani z językiem żydowskim. Inaczej trudno byłoby zrozumieć, dlaczego wspomniane w tej Ewangelii miejscowości są określone dokładnie pod względem ich położenia geograficznego (np. Mk 1.5.9; Mk 11.1) i dlaczego wszystkie przejęte z tradycji ustnej wyrażenia aramejskie są tłumaczone na język grecki (np. Mk 5.41; Mk 7.34; Mk 14.36), przy czym zdarzają się dość często terminy pochodzenia łacińskiego (Mk 6.27; Mk 12.42; Mk 15.39.44n), co pozwala przypuszczać, że adresatami Ewangelii Marka byli chrześcijanie nawróceni z pogaństwa i zamieszkujący w Rzymie.

W przeciwieństwie do pierwszej Ewangelii, Ewangelia Marka zawiera bardzo mało mów Jezusa, natomiast dość szczegółowe są w niej relacje o czynach Jezusa. Marek nie uprawia teologii w takim stopniu jak Mateusz: nie podaje własnej interpretacji przytoczonych faktów, nie wyjaśnia, nie uzasadnia. Jest typowym świadkiem, który opowiada zwięźle, realistycznie, językiem niewyszukanym, to co sam widział i słyszał. Tym niemniej i jego Ewangelia nie jest pozbawiona teologii, w której dominuje myśl następująca: Jezus jest prawdziwym Synem Bożym. Dlatego z takim upodobaniem mówi Marek o nadludzkiej mądrości Jezusa, o Jego cudotwórczej mocy i o Jego władzy nad szatanem. Jezus zaś sam najchętniej nazywa się Synem Bożym. Dość znamienne są dla Ewangelii Marka nakazy Jezusa, by nie wyjawiano Jego Boskiej mądrości i cudotwórczej mocy. Zjawisko to, zwane inaczej sekretem mesjańskim, tłumaczy się swoistą taktyką Jezusa, który chce, by ludzie dopiero z Jego triumfu nad śmiercią wywnioskowali, kim On jest rzeczywiście. Zredagowana chyba między 60 a 70 rokiem, jako druga - po aramejskiej Ewangelii Mateusza - Ewangelia Marka uchodzi z najstarszą, przynajmniej w większości podawanego przez nią materiału, i dlatego stanowi jedno z dwu zasadniczych źródeł (M, czyli Marek, oraz Q od niemieckiego Qelle - źródło, czyli materiał znajdujący się w Mt i Łk, a nie istniejący w Mk) dla Ewangelii chronologicznie późniejszych.

1

Jan Chrzciciel przygotowuje drogę
Wiadomo już, bo słowa tego używał Mateusz, że Ewangelia - to inaczej Dobra Nowina, dobra wieść o życiu, nauczaniu słownym i całej działalności Jezusa. Jezus - imię "Jezus" nadawano wielu ludziom w owych czasach i nadaje się je po dzień dzisiejszy wielu chrześcijanom, głównie w krajach języka hiszpańskiego i portugalskiego - został także nazwany Chrystusem i Synem Bożym. Całe, złożone z trzech elementów określenie jest wyrazem trzech bardzo istotnych prawd o Jezusie. W imieniu Jezusa zawiera się aluzja do Jego człowieczeństwa. Jezus jest pełnym, normalnym człowiekiem. Lecz jest On także Chrystusem, czyli Mesjaszem, tzn. pomazańcem. Wynika z tego określenia, że Marek również, choć może nie w tym samym stopniu co Mateusz, cały ST będzie wiązał z osobą Jezusa z Nazaretu. To On jest zapowiadanym przez ST Pomazańcem Bożym, w Jego życiu i działalności wypełniają się wszystkie starotestamentowe proroctwa mesjańskie. I wreszcie został Jezus nazwany Synem Bożym. Celem wszystkich wywodów Marka będzie właśnie wykazanie, że Jezus jest Synem Bożym. Dziećmi, synami Bożymi, będą w NT nazywani wszyscy chrześcijanie. W tym wypadku jednak chodzi o synostwo Boże pojmowane inaczej: Jezus jest jedynym w swoim rodzaju Synem Bożym, jest jedynym Synem. Nikt prócz Niego nie jest w tym sensie i takim Synem Bożym.
Ἀρχὴ τοῦ εὐαγγελίου Ἰησοῦ Χριστοῦ υἱοῦ θεοῦ.	Initium Evangelii Jesu Christi, Filii Dei.	Początek Dobrej Nowiny Jezusa Pomazańca* [Syna Boga]. * Pomazaniec = Mesjasz = Chrystus.
Καθὼς γέγραπται ἐν τῷ Ἠσαΐᾳ τῷ προφήτῃ, Ἰδοὺ ἀποστέλλω τὸν ἄγγελόν μου πρὸ προσώπου σου, ὃς κατασκευάσει τὴν ὁδόν σου·	Sicut scriptum est in Isaia propheta: Ecce ego mitto angelum meum ante faciem tuam, qui præparabit viam tuam ante te.	Jako jest napisane w Izajaszu proroku: Oto wysyłam zwiastuna* mego przed obliczem twym, który uładzi** drogę twą; * Wysłannik, albo zwiastun, "anioł", byt niebieski. ** Wyszykuje, przygotuje. Ml 3.1
φωνὴ βοῶντος ἐν τῇ ἐρήμῳ, Ἑτοιμάσατε τὴν ὁδὸν κυρίου, εὐθείας ποιεῖτε τὰς τρίβους αὐτοῦ,	Vox clamantis in deserto: Parate viam Domini, rectas facite semitas ejus.	głos wołającego na pustkowiu: Przygotujcie drogę Pana, proste czyńcie ścieżki jego. Iz 40.3
ἐγένετο Ἰωάννης ὁ βαπτίζων ἐν τῇ ἐρήμῳ καὶ κηρύσσων βάπτισμα μετανοίας εἰς ἄφεσιν ἁμαρτιῶν.	Fuit Joannes in deserto baptizans, et prædicans baptismum pœnitentiæ in remissionem peccatorum.	Był* Jan chrzczący na pustkowiu i głoszący chrzest* zmiany myślenia na uwolnienie (od) grzechów. * Dosłownie "stał się, pojawił". Chrzciciel. * Oznacza specjalne zanurzenie religijne, czyli chrzest.
καὶ ἐξεπορεύετο πρὸς αὐτὸν πᾶσα ἡ Ἰουδαία χώρα καὶ οἱ Ἱεροσολυμῖται πάντες, καὶ ἐβαπτίζοντο ὑπ᾽ αὐτοῦ ἐν τῷ Ἰορδάνῃ ποταμῷ ἐξομολογούμενοι τὰς ἁμαρτίας αὐτῶν.	Et egrediebatur ad eum omnis Judææ regio, et Jerosolymitæ universi, et baptizabantur ab illo in Jordanis flumine, confitentes peccata sua.	I wychodziła do niego cała judejska kraina i Jerozolimczycy wszyscy, i byli zanurzani przez niego w Jordanie rzece, wyznający* grzechy ich. * Wygłaszając je (publicznie).
καὶ ἦν ὁ Ἰωάννης ἐνδεδυμένος τρίχας καμήλου καὶ ζώνην δερματίνην περὶ τὴν ὀσφὺν αὐτοῦ καὶ ἐσθίων ἀκρίδας καὶ μέλι ἄγριον.	Et erat Joannes vestitus pilis cameli, et zona pellicea circa lumbos ejus, et locustas et mel silvestre edebat.	I był Jan odziany włosami wielbłąda i pasem skórzanym wokół biodra jego, i jedzący szarańcze i miód dziki. Polny. Wj 3.8 Kpl 11.22 1Sm 14.25-27 2Krl 1.8
καὶ ἐκήρυσσεν λέγων, Ἔρχεται ὁ ἰσχυρότερός μου ὀπίσω μου, οὗ οὐκ εἰμὶ ἱκανὸς κύψας λῦσαι τὸν ἱμάντα τῶν ὑποδημάτων αὐτοῦ.	Et prædicabat dicens: Venit fortior post me, cujus non sum dignus procumbens solvere corrigiam calceamentorum ejus.	I głosił mówiąc: Przychodzi silniejszy (ode) mnie za mną, którego nie jestem wart* schyliwszy się rozwiązać rzemień - sandałów jego. * Odpowiedni.
ἐγὼ ἐβάπτισα ὑμᾶς ὕδατι, αὐτὸς δὲ βαπτίσει ὑμᾶς ἐν πνεύματι ἁγίῳ.	Ego baptizavi vos aqua, ille vero baptizabit vos Spiritu Sancto.	Ja zanurzyłem was (w) wodzie, on zaś zanurzy was w Duchu Świętym. Iz 44.3 Jl 3.1
Chrzest i kuszenie Jezusa
Καὶ ἐγένετο ἐν ἐκείναις ταῖς ἡμέραις ἦλθεν Ἰησοῦς ἀπὸ Ναζαρὲτ τῆς Γαλιλαίας καὶ ἐβαπτίσθη εἰς τὸν Ἰορδάνην ὑπὸ Ἰωάννου.	Et factum est: in diebus illis venit Jesus a Nazareth Galilææ: et baptizatus est a Joanne in Jordane.	I stało się w tamtych dniach, przyszedł Jezus z Nazaretu (w) Galilei, i został zanurzony w Jordanie przez Jana.
καὶ εὐθὺς ἀναβαίνων ἐκ τοῦ ὕδατος εἶδεν σχιζομένους τοὺς οὐρανοὺς καὶ τὸ πνεῦμα ὡς περιστερὰν καταβαῖνον εἰς αὐτόν·	Et statim ascendens de aqua, vidit cælos apertos, et Spiritum tamquam columbam descendentem, et manentem in ipso.	I zaraz wychodząc* z wody zobaczył rozdarte niebiosa i Ducha jak gołąb schodzącego na niego. * Podchodząc w górę, czyli na brzeg. Rdz 28.17 Ez 1.1
καὶ φωνὴ ἐγένετο ἐκ τῶν οὐρανῶν, Σὺ εἶ ὁ υἱός μου ὁ ἀγαπητός, ἐν σοὶ εὐδόκησα.	Et vox facta est de cælis: Tu es Filius meus dilectus, in te complacui.	I głos stał się z niebios: Ty jesteś syn mój umiłowany, w tobie upodobałem. Iz 42.1
Καὶ εὐθὺς τὸ πνεῦμα αὐτὸν ἐκβάλλει εἰς τὴν ἔρημον.	Et statim Spiritus expulit eum in desertum.	I zaraz Duch go wyrzuca w pustkowie.
καὶ ἦν ἐν τῇ ἐρήμῳ τεσσεράκοντα ἡμέρας πειραζόμενος ὑπὸ τοῦ Σατανᾶ, καὶ ἦν μετὰ τῶν θηρίων, καὶ οἱ ἄγγελοι διηκόνουν αὐτῷ.	Et erat in deserto quadraginta diebus, et quadraginta noctibus: et tentabatur a Satana: eratque cum bestiis, et angeli ministrabant illi.	I był na pustkowiu czterdzieści dni doświadczany przez Szatana, i był ze zwierzętami, i zwiastunowie służyli mu. Rdz 7.12 Wj 24.18 1Krl 19.8
Powołanie pierwszych uczniów
Μετὰ δὲ τὸ παραδοθῆναι τὸν Ἰωάννην ἦλθεν ὁ Ἰησοῦς εἰς τὴν Γαλιλαίαν κηρύσσων τὸ εὐαγγέλιον τοῦ θεοῦ	Postquam autem traditus est Joannes, venit Jesus in Galilæam, prædicans Evangelium regni Dei,	Po zaś wydaniu Jana przyszedł Jezus do Galilei, głosząc dobrą nowinę Boga
καὶ λέγων ὅτι Πεπλήρωται ὁ καιρὸς καὶ ἤγγικεν ἡ βασιλεία τοῦ θεοῦ· μετανοεῖτε καὶ πιστεύετε ἐν τῷ εὐαγγελίῳ.	et dicens: Quoniam impletum est tempus, et appropinquavit regnum Dei: pœnitemini, et credite Evangelio.	i mówiąc, że: Wypełniła się pora i zbliżyło się królestwo Boga; zmieniajcie myślenie i wierzcie w dobrą nowinę.
Καὶ παράγων παρὰ τὴν θάλασσαν τῆς Γαλιλαίας εἶδεν Σίμωνα καὶ Ἀνδρέαν τὸν ἀδελφὸν Σίμωνος ἀμφιβάλλοντας ἐν τῇ θαλάσσῃ· ἦσαν γὰρ ἁλιεῖς.	Et præteriens secus mare Galilææ, vidit Simonem, et Andream fratrem ejus, mittentes retia in mare (erant enim piscatores),	I przechodząc obok morza Galilei zobaczył Szymona i Andrzeja, brata Szymona, zarzucających w morze, byli bowiem rybakami.
καὶ εἶπεν αὐτοῖς ὁ Ἰησοῦς, Δεῦτε ὀπίσω μου, καὶ ποιήσω ὑμᾶς γενέσθαι ἁλιεῖς ἀνθρώπων.	et dixit eis Jesus: Venite post me, et faciam vos fieri piscatores hominum.	I rzekł im Jezus: Chodźcież za mną i uczynię was, (by) (zostaliście) rybakami ludzi.
καὶ εὐθὺς ἀφέντες τὰ δίκτυα ἠκολούθησαν αὐτῷ.	Et protinus relictis retibus, secuti sunt eum.	I zaraz opuściwszy sieci zaczęli towarzyszyć mu.
Καὶ προβὰς ὀλίγον εἶδεν Ἰάκωβον τὸν τοῦ Ζεβεδαίου καὶ Ἰωάννην τὸν ἀδελφὸν αὐτοῦ καὶ αὐτοὺς ἐν τῷ πλοίῳ καταρτίζοντας τὰ δίκτυα,	Et progressus inde pusillum, vidit Jacobum Zebedæi, et Joannem fratrem ejus, et ipsos componentes retia in navi:	I poszedłszy dalej trochę zobaczył Jakuba, (tego) Zebedeusza, i Jana brata jego, i ich w łodzi naprawiających* sieci. * Doprowadzający do porządku.
καὶ εὐθὺς ἐκάλεσεν αὐτούς. καὶ ἀφέντες τὸν πατέρα αὐτῶν Ζεβεδαῖον ἐν τῷ πλοίῳ μετὰ τῶν μισθωτῶν ἀπῆλθον ὀπίσω αὐτοῦ.	et statim vocavit illos. Et relicto patre suo Zebedæo in navi cum mercenariis, secuti sunt eum.	I zaraz powołał ich. I opuściwszy ojca ich, Zebedeusza w łodzi z najemnikami, odeszli za nim.
Jezus wypędza złego ducha
Καὶ εἰσπορεύονται εἰς Καφαρναούμ· καὶ εὐθὺς τοῖς σάββασιν εἰσελθὼν εἰς τὴν συναγωγὴν ἐδίδασκεν.	Et ingrediuntur Capharnaum: et statim sabbatis ingressus in synagogam, docebat eos.	I wchodzą do Kafarnaum. I zaraz (w) szabat* wszedłszy do synagogi nauczał. * Dosłownie "szabatami".
καὶ ἐξεπλήσσοντο ἐπὶ τῇ διδαχῇ αὐτοῦ· ἦν γὰρ διδάσκων αὐτοὺς ὡς ἐξουσίαν ἔχων καὶ οὐχ ὡς οἱ γραμματεῖς.	Et stupebant super doctrina ejus: erat enim docens eos quasi potestatem habens, et non sicut scribæ.	I zdumiewali się z powodu nauki jego, był bowiem nauczający ich jak władzę mający i nie jak uczeni w piśmie.
καὶ εὐθὺς ἦν ἐν τῇ συναγωγῇ αὐτῶν ἄνθρωπος ἐν πνεύματι ἀκαθάρτῳ καὶ ἀνέκραξεν	Et erat in synagoga eorum homo in spiritu immundo: et exclamavit,	I zaraz był w synagodze ich człowiek w duchu nieczystym, i zakrzyknął
λέγων, Τί ἡμῖν καὶ σοί, Ἰησοῦ Ναζαρηνέ; ἦλθες ἀπολέσαι ἡμᾶς; οἶδά σε τίς εἶ, ὁ ἅγιος τοῦ θεοῦ.	dicens: Quid nobis et tibi, Jesu Nazarene? venisti perdere nos? scio qui sis, Sanctus Dei.	mówiąc: Co nam i tobie, Jezusie Nazareński? Przyszedłeś zgubić nas? Znam cię kto jesteś, święty Boga.
καὶ ἐπετίμησεν αὐτῷ ὁ Ἰησοῦς λέγων, Φιμώθητι καὶ ἔξελθε ἐξ αὐτοῦ.	Et comminatus est ei Jesus, dicens: Obmutesce, et exi de homine.	I skarcił go Jezus mówiąc: Włóż sobie kaganiec* i wyjdź z niego. * Zamilcz.
καὶ σπαράξαν αὐτὸν τὸ πνεῦμα τὸ ἀκάθαρτον καὶ φωνῆσαν φωνῇ μεγάλῃ ἐξῆλθεν ἐξ αὐτοῦ.	Et discerpens eum spiritus immundus, et exclamans voce magna, exiit ab eo.	I zatrząsłszy nim duch nieczysty i zawoławszy wołaniem* * wielkim wyszedł z niego. Głosem.
καὶ ἐθαμβήθησαν ἅπαντες ὥστε συζητεῖν πρὸς ἑαυτοὺς λέγοντας, Τί ἐστιν τοῦτο; διδαχὴ καινὴ κατ᾽ ἐξουσίαν· καὶ τοῖς πνεύμασι τοῖς ἀκαθάρτοις ἐπιτάσσει, καὶ ὑπακούουσιν αὐτῷ.	Et mirati sunt omnes, ita ut conquirerent inter se dicentes: Quidnam est hoc? quænam doctrina hæc nova? quia in potestate etiam spiritibus immundis imperat, et obediunt ei.	I (zaczęli ) dziwić się wszyscy, tak że dociekali razem (między) sobą mówiąc: Co jest to? Nauka nowa z władzą; i duchom nieczystym nakazuje i są posłuszne mu.
καὶ ἐξῆλθεν ἡ ἀκοὴ αὐτοῦ εὐθὺς πανταχοῦ εἰς ὅλην τὴν περίχωρον τῆς Γαλιλαίας.	Et processit rumor ejus statim in omnem regionem Galilææ.	I wyszedł słuch* (o) nim zaraz wszędzie na całą przyległą część - Galilei. * Rozeszły się słuchy o tym.
Jezus uzdrawia wielu chorych
Καὶ εὐθὺς ἐκ τῆς συναγωγῆς ἐξελθόντες ἦλθον εἰς τὴν οἰκίαν Σίμωνος καὶ Ἀνδρέου μετὰ Ἰακώβου καὶ Ἰωάννου.	Et protinus egredientes de synagoga, venerunt in domum Simonis et Andreæ, cum Jacobo et Joanne.	I zaraz z synagogi wyszedłszy przyszedł do domu Szymona i Andrzeja z Jakubem i Janem.
ἡ δὲ πενθερὰ Σίμωνος κατέκειτο πυρέσσουσα, καὶ εὐθὺς λέγουσιν αὐτῷ περὶ αὐτῆς.	Decumbebat autem socrus Simonis febricitans: et statim dicunt ei de illa.	Zaś teściowa Szymona leżała gorączkując i zaraz mówią mu o niej.
καὶ προσελθὼν ἤγειρεν αὐτὴν κρατήσας τῆς χειρός· καὶ ἀφῆκεν αὐτὴν ὁ πυρετός, καὶ διηκόνει αὐτοῖς.	Et accedens elevavit eam, apprehensa manu ejus: et continuo dimisit eam febris, et ministrabat eis.	I podszedłszy podniósł ją chwyciwszy (za) rękę. I opuściła ją gorączka, i służyła im.
Ὀψίας δὲ γενομένης, ὅτε ἔδυ ὁ ἥλιος, ἔφερον πρὸς αὐτὸν πάντας τοὺς κακῶς ἔχοντας καὶ τοὺς δαιμονιζομένους·	Vespere autem facto cum occidisset sol, afferebant ad eum omnes male habentes, et dæmonia habentes:	(Gdy) wieczór zaś (stał się), kiedy zaszło słońce, nieśli do niego wszystkich źle mających się i opętanych.
καὶ ἦν ὅλη ἡ πόλις ἐπισυνηγμένη πρὸς τὴν θύραν.	et erat omnis civitas congregata ad januam.	I było całe miasto zebrane* przy drzwiach. * Jakby "posprowadzane do".
καὶ ἐθεράπευσεν πολλοὺς κακῶς ἔχοντας ποικίλαις νόσοις καὶ δαιμόνια πολλὰ ἐξέβαλεν καὶ οὐκ ἤφιεν λαλεῖν τὰ δαιμόνια, ὅτι ᾔδεισαν αὐτόν.	Et curavit multos, qui vexabantur variis languoribus, et dæmonia multa ejiciebat, et non sinebat ea loqui, quoniam sciebant eum.	I uleczył licznych źle mających się (z powodu) rozmaitych chorób, i demony liczne wyrzucił; i nie dopuścił mówić demonom, że znały go.
Jezus modli się na osobności
Καὶ πρωῒ ἔννυχα λίαν ἀναστὰς ἐξῆλθεν καὶ ἀπῆλθεν εἰς ἔρημον τόπον κἀκεῖ προσηύχετο.	Et diluculo valde surgens, egressus abiit in desertum locum, ibique orabat.	I rano, nocą całkiem, wstawszy wyszedł i odszedł w puste miejsce i tam modlił się.
καὶ κατεδίωξεν αὐτὸν Σίμων καὶ οἱ μετ᾽ αὐτοῦ,	Et prosecutus est eum Simon, et qui cum illo erant.	I (zaczął) ścigać go Szymon i ci z nim.
καὶ εὗρον αὐτὸν καὶ λέγουσιν αὐτῷ ὅτι Πάντες ζητοῦσίν σε.	Et cum invenissent eum, dixerunt ei: Quia omnes quærunt te.	I znaleźli go i mówią mu, że: Wszyscy szukają cię.
καὶ λέγει αὐτοῖς, Ἄγωμεν ἀλλαχοῦ εἰς τὰς ἐχομένας κωμοπόλεις, ἵνα καὶ ἐκεῖ κηρύξω· εἰς τοῦτο γὰρ ἐξῆλθον.	Et ait illis: Eamus in proximos vicos, et civitates, ut et ibi prædicem: ad hoc enim veni.	I mówi im: Idźmy* gdzie indziej do znajdujących się bliżej miasteczek, aby i tam głosiłem. Na to bowiem wyszedłem. * Prowadźmy. Iz 61.1
καὶ ἦλθεν κηρύσσων εἰς τὰς συναγωγὰς αὐτῶν εἰς ὅλην τὴν Γαλιλαίαν καὶ τὰ δαιμόνια ἐκβάλλων.	Et erat prædicans in synagogis eorum, et in omni Galilæa, et dæmonia ejiciens.	I przyszedł głosząc do synagog ich w całej Galilei i demony wyrzucając.
Trędowaty
Καὶ ἔρχεται πρὸς αὐτὸν λεπρὸς παρακαλῶν αὐτὸν καὶ γονυπετῶν καὶ λέγων αὐτῷ ὅτι Ἐὰν θέλῃς δύνασαί με καθαρίσαι.	Et venit ad eum leprosus deprecans eum: et genu flexo dixit ei: Si vis, potes me mundare.	I przychodzi do niego trędowaty prosząc go [i na kolana padając], i mówiąc mu, że: Jeżeli zechciałbyś, możesz mnie oczyścić. Kpl 13.45-46 Kpl 14.9 i 19-20
καὶ ὀργίσθεις ἐκτείνας τὴν χεῖρα αὐτοῦ ἥψατο καὶ λέγει αὐτῷ, Θέλω, καθαρίσθητι·	Jesus autem misertus ejus, extendit manum suam: et tangens eum, ait illi: Volo: mundare.	I zlitowawszy się* wyciągnąwszy rękę jego dotknął i mówi mu: Chcę, zostań oczyszczony. * Niektóre rękopisy mają inaczej: "rozgniewawszy się".
καὶ εὐθὺς ἀπῆλθεν ἀπ᾽ αὐτοῦ ἡ λέπρα, καὶ ἐκαθαρίσθη.	Et cum dixisset, statim discessit ab eo lepra, et mundatus est.	I zaraz odszedł od niego trąd, i został-oczyszczony. 2Krl 5.1, 10 i 14
καὶ ἐμβριμησάμενος αὐτῷ εὐθὺς ἐξέβαλεν αὐτόν	Et comminatus est ei, statimque ejecit illum,	I ostro upomniawszy* go, zaraz wyrzucił go. * Wzgląd na oryginał semicki pozwala też tłumaczyć "wzburzony" (wewnętrznie).
καὶ λέγει αὐτῷ, Ὅρα μηδενὶ μηδὲν εἴπῃς, ἀλλὰ ὕπαγε σεαυτὸν δεῖξον τῷ ἱερεῖ καὶ προσένεγκε περὶ τοῦ καθαρισμοῦ σου ἃ προσέταξεν Μωϋσῆς, εἰς μαρτύριον αὐτοῖς.	et dicit ei: Vide nemini dixeris: sed vade, ostende te principi sacerdotum, et offer pro emundatione tua, quæ præcepit Moyses in testimonium illis.	I mówi mu: Patrzaj nikomu nic (nie) powiedziałbyś, ale odejdź, siebie pokaż kapłanowi i ofiaruj za oczyszczenie twe, co nakazał Mojżesz, na świadectwo im. Kpl 13.2 Kpl 14.2-32
ὁ δὲ ἐξελθὼν ἤρξατο κηρύσσειν πολλὰ καὶ διαφημίζειν τὸν λόγον, ὥστε μηκέτι αὐτὸν δύνασθαι φανερῶς εἰς πόλιν εἰσελθεῖν, ἀλλ᾽ ἔξω ἐπ᾽ ἐρήμοις τόποις ἦν· καὶ ἤρχοντο πρὸς αὐτὸν πάντοθεν.	At ille egressus cœpit prædicare, et diffamare sermonem, ita ut jam non posset manifeste introire in civitatem, sed foris in desertis locis esset, et conveniebant ad eum undique.	On zaś wyszedłszy zaczął głosić wiele i rozpowiadać słowo, tak że już nie on (mógł) jawnie do miasta wejść, ale zewnątrz na pustych miejscach był. I przychodzili do niego zewsząd. Wydarzenie, historię.

2

Jezus uzdrawia sparaliżowanego
Καὶ εἰσελθὼν πάλιν εἰς Καφαρναοὺμ δι᾽ ἡμερῶν ἠκούσθη ὅτι ἐν οἴκῳ ἐστίν.	Et iterum intravit Capharnaum post dies,	I (gdy wszedł) znowu do Kafarnaum po dniach, zostało usłyszane, że w domu jest.
Po pewnym czasie jednak Jezus znów wrócił do Kafarnaum, do domu Szymona i Andrzeja. Wiadomo już, że właśnie Kafarnaum stanowiło ośrodek, z którego wyruszał na swoje wyprawy. O Jego przybyciu dowiedziano się natychmiast. Zaraz zebrało się tylu ludzi, że nawet przed drzwiami wejściowymi nie było miejsca. A On głosił naukę. Lecz Jego działalność nie ograniczała się, jak już wiadomo, do samego głoszenia Słowa. Był także cudownie uzdrawiającym lekarzem, czego dowody przedstawił już kilkakrotnie autor drugiej Ewangelii.
καὶ συνήχθησαν πολλοὶ ὥστε μηκέτι χωρεῖν μηδὲ τὰ πρὸς τὴν θύραν, καὶ ἐλάλει αὐτοῖς τὸν λόγον.	et auditum est quod in domo esset, et convenerunt multi, ita ut non caperet neque ad januam, et loquebatur eis verbum.	I zebrali się liczni, tak że już nie (mieli miejsca) nawet przy drzwiach; i mówił im słowo.
καὶ ἔρχονται φέροντες πρὸς αὐτὸν παραλυτικὸν αἰρόμενον ὑπὸ τεσσάρων.	Et venerunt ad eum ferentes paralyticum, qui a quatuor portabatur.	I przychodzą niosący do niego paralityka podnoszonego przez czterech.
καὶ μὴ δυνάμενοι προσενέγκαι αὐτῷ διὰ τὸν ὄχλον ἀπεστέγασαν τὴν στέγην ὅπου ἦν, καὶ ἐξορύξαντες χαλῶσι τὸν κράβαττον ὅπου ὁ παραλυτικὸς κατέκειτο.	Et cum non possent offerre eum illi præ turba, nudaverunt tectum ubi erat: et patefacientes submiserunt grabatum in quo paralyticus jacebat.	I nie mogąc przynieść mu z powodu tłumu odkryli* dach, gdzie był, i wyłupawszy zsuwają matę, gdzie paralityk leżał. * "Oddaszyli".
καὶ ἰδὼν ὁ Ἰησοῦς τὴν πίστιν αὐτῶν λέγει τῷ παραλυτικῷ, Τέκνον, ἀφίενταί σου αἱ ἁμαρτίαι.	Cum autem vidisset Jesus fidem illorum, ait paralytico: Fili, dimittuntur tibi peccata tua.	I zobaczywszy Jezus wiarę ich mówi paralitykowi: Dziecko, odpuszczają się twe grzechy. Ps 32.1 Ps 103.3
ἦσαν δέ τινες τῶν γραμματέων ἐκεῖ καθήμενοι καὶ διαλογιζόμενοι ἐν ταῖς καρδίαις αὐτῶν,	Erant autem illic quidam de scribis sedentes, et cogitantes in cordibus suis:	Byli zaś jacyś z uczonych w piśmie tam siedzący i rozważający w sercach ich: Jr 8.8
Τί οὗτος οὕτως λαλεῖ; βλασφημεῖ· τίς δύναται ἀφιέναι ἁμαρτίας εἰ μὴ εἷς ὁ θεός;	Quid hic sic loquitur? blasphemat. Quis potest dimittere peccata, nisi solus Deus?	Dlaczego ten tak mówi? Bluźni. Kto może odpuszczać grzechy, jeśli nie jeden Bóg? Ps 32.5 Iz 43.25
καὶ εὐθὺς ἐπιγνοὺς ὁ Ἰησοῦς τῷ πνεύματι αὐτοῦ ὅτι οὕτως διαλογίζονται ἐν ἑαυτοῖς λέγει αὐτοῖς, Τί ταῦτα διαλογίζεσθε ἐν ταῖς καρδίαις ὑμῶν;	Quo statim cognito Jesus spiritu suo, quia sic cogitarent intra se, dicit illis: Quid ista cogitatis in cordibus vestris?	I zaraz poznawszy Jezus duchem jego, że tak rozważają w sobie, mówi im: Dlaczego takie rozważacie w sercach waszych?
τί ἐστιν εὐκοπώτερον, εἰπεῖν τῷ παραλυτικῷ, Ἀφίενταί σου αἱ ἁμαρτίαι, ἢ εἰπεῖν, Ἔγειρε καὶ ἆρον τὸν κράβαττόν σου καὶ περιπάτει;	Quid est facilius dicere paralytico: Dimittuntur tibi peccata tua: an dicere: Surge, tolle grabatum tuum, et ambula?	Co jest wykonalniejsze, powiedzieć paralitykowi: Odpuszczają się twoje grzechy, czy powiedzieć: Podnieś się i zabierz matę twą i chodź? Mniej trudu kosztujące, łatwiejsze.
ἵνα δὲ εἰδῆτε ὅτι ἐξουσίαν ἔχει ὁ υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου ἀφιέναι ἁμαρτίας ἐπὶ τῆς γῆς λέγει τῷ παραλυτικῷ,	Ut autem sciatis quia Filius hominis habet potestatem in terra dimittendi peccata (ait paralytico),	Aby zaś wiedzieliście, że władzę ma Syn Człowieka odpuszczać grzechy na ziemi - mówi paralitykowi:
Σοὶ λέγω, ἔγειρε ἆρον τὸν κράβαττόν σου καὶ ὕπαγε εἰς τὸν οἶκόν σου.	tibi dico: Surge, tolle grabatum tuum, et vade in domum tuam.	Tobie mówię, podnieś się, zabierz matę twą i odejdź do domu twego.
καὶ ἠγέρθη καὶ εὐθὺς ἄρας τὸν κράβαττον ἐξῆλθεν ἔμπροσθεν πάντων, ὥστε ἐξίστασθαι πάντας καὶ δοξάζειν τὸν θεὸν λέγοντας ὅτι Οὕτως οὐδέποτε εἴδομεν.	Et statim surrexit ille: et, sublato grabato, abiit coram omnibus, ita ut mirarentur omnes, et honorificent Deum, dicentes: Quia numquam sic vidimus.	I podniósł się, i zaraz zabrawszy matę wyszedł wobec wszystkich, tak że (zdumiewali się) wszyscy i (chwalili) Boga mówiąc, że: Tak nigdy (nie) zobaczyliśmy. Wychodzić z siebie, stawać obok ze zdumienia.
Powołanie Lewiego
Καὶ ἐξῆλθεν πάλιν παρὰ τὴν θάλασσαν· καὶ πᾶς ὁ ὄχλος ἤρχετο πρὸς αὐτόν, καὶ ἐδίδασκεν αὐτούς.	Et egressus est rursus ad mare, omnisque turba veniebat ad eum, et docebat eos.	I wyszedł znowu obok morza; i cały tłum przychodził do niego. i nauczał ich.
καὶ παράγων εἶδεν Λευὶν τὸν τοῦ Ἁλφαίου καθήμενον ἐπὶ τὸ τελώνιον, καὶ λέγει αὐτῷ, Ἀκολούθει μοι. καὶ ἀναστὰς ἠκολούθησεν αὐτῷ.	Et cum præteriret, vidit Levi Alphæi sedentem ad telonium, et ait illi: Sequere me. Et surgens secutus est eum.	I przechodząc* zobaczył Lewiego, (tego co) Alfeusza, siedzącego na cle, i mówi mu: Towarzysz mi. I wstawszy zaczął towarzyszyć mu. Mijając. Syna Alfeusza. * Miejsce poboru podatków.
Καὶ γίνεται κατακεῖσθαι αὐτὸν ἐν τῇ οἰκίᾳ αὐτοῦ, καὶ πολλοὶ τελῶναι καὶ ἁμαρτωλοὶ συνανέκειντο τῷ Ἰησοῦ καὶ τοῖς μαθηταῖς αὐτοῦ· ἦσαν γὰρ πολλοὶ καὶ ἠκολούθουν αὐτῷ.	Et factum est, cum accumberet in domo illius, multi publicani et peccatores simul discumbebant cum Jesu et discipulis ejus: erant enim multi, qui et sequebantur eum.	I staje się, (że leżał przy stole) on w domu jego, i liczni poborcy i grzesznicy leżeli (przy stole) razem z* Jezusem i uczniami jego; byli bowiem liczni i towarzyszyli mu*. "współpołożyli się przy stole" (jedzono leżąc). ** Według części rękopisów można by zmienić położenie kropki, czytając: "towarzyszyli mu i uczeni w piśmie (z) faryzeuszów. Widząc, że je…"
καὶ οἱ γραμματεῖς τῶν Φαρισαίων ἰδόντες ὅτι ἐσθίει μετὰ τῶν ἁμαρτωλῶν καὶ τελωνῶν ἔλεγον τοῖς μαθηταῖς αὐτοῦ, Ὅτι μετὰ τῶν τελωνῶν καὶ ἁμαρτωλῶν ἐσθίει;	Et scribæ et pharisæi videntes quia manducaret cum publicanis et peccatoribus, dicebant discipulis ejus: Quare cum publicanis et peccatoribus manducat et bibit Magister vester?	I uczeni w piśmie (z) faryzeuszów* zobaczywszy, że je z grzesznikami i poborcami, mówili uczniom jego: Po co z poborcami i grzesznikami je? * Według części rękopisów można by zmienić położenie kropki, czytając: "towarzyszyli mu i uczeni w piśmie (z) faryzeuszów. Widząc, że je…"
καὶ ἀκούσας ὁ Ἰησοῦς λέγει αὐτοῖς Οὐ χρείαν ἔχουσιν οἱ ἰσχύοντες ἰατροῦ ἀλλ᾽ οἱ κακῶς ἔχοντες· οὐκ ἦλθον καλέσαι δικαίους ἀλλὰ ἁμαρτωλούς.	Hoc audito Jesus ait illis: Non necesse habent sani medico, sed qui male habent: non enim veni vocare justos, sed peccatores.	I usłyszawszy Jezus mówi im, [że]: Nie potrzebę mają silni lekarza, ale źle mający się; nie przyszedłem powołać* sprawiedliwych, ale grzeszników. * Zaprosić (na ucztę), wezwać.
Pytanie o post
Καὶ ἦσαν οἱ μαθηταὶ Ἰωάννου καὶ οἱ Φαρισαῖοι νηστεύοντες. καὶ ἔρχονται καὶ λέγουσιν αὐτῷ, Διὰ τί οἱ μαθηταὶ Ἰωάννου καὶ οἱ μαθηταὶ τῶν Φαρισαίων νηστεύουσιν, οἱ δὲ σοὶ μαθηταὶ οὐ νηστεύουσιν;	Et erant discipuli Joannis et pharisæi jejunantes: et veniunt, et dicunt illi: Quare discipuli Joannis et pharisæorum jejunant, tui autem discipuli non jejunant?	I byli uczniowie Jana i faryzeusze poszczący. I przychodzą i mówią mu: Dla czego uczniowie Jana i uczniowie faryzeuszów poszczą, zaś twoi uczniowie nie poszczą?
καὶ εἶπεν αὐτοῖς ὁ Ἰησοῦς, Μὴ δύνανται οἱ υἱοὶ τοῦ νυμφῶνος ἐν ᾧ ὁ νυμφίος μετ᾽ αὐτῶν ἐστιν νηστεύειν; ὅσον χρόνον ἔχουσιν τὸν νυμφίον μετ᾽ αὐτῶν οὐ δύνανται νηστεύειν.	Et ait illis Jesus: Numquid possunt filii nuptiarum, quamdiu sponsus cum illis est, jejunare? Quanto tempore habent secum sponsum, non possunt jejunare.	I powiedział im Jezus: (Przecież) nie mogą synowie* komnaty weselnej w tym (czasie gdy) pan młody z nimi jest, pościć? Ile czasu mają pana młodego z nimi, nie mogą pościć. * Goście weselni.
ἐλεύσονται δὲ ἡμέραι ὅταν ἀπαρθῇ ἀπ᾽ αὐτῶν ὁ νυμφίος, καὶ τότε νηστεύσουσιν ἐν ἐκείνῃ τῇ ἡμέρᾳ.	Venient autem dies cum auferetur ab eis sponsus: et tunc jejunabunt in illis diebus.	Przyjdą zaś dni, kiedy odebrany zostanie od nich pan młody, i wtedy będą pościli w ów dzień.
οὐδεὶς ἐπίβλημα ῥάκους ἀγνάφου ἐπιράπτει ἐπὶ ἱμάτιον παλαιόν· εἰ δὲ μή, αἴρει τὸ πλήρωμα ἀπ᾽ αὐτοῦ τὸ καινὸν τοῦ παλαιοῦ καὶ χεῖρον σχίσμα γίνεται.	Nemo assumentum panni rudis assuit vestimento veteri: alioquin aufert supplementum novum a veteri, et major scissura fit.	Nikt nakładki szmaty nie zgremplowanej (nie) naszywa na płaszcz stary. Jeśli zaś nie, zrywa wypełnienie od tego, nowe (od) starego, i gorsze rozdarcie staje się. Hi 32.19
καὶ οὐδεὶς βάλλει οἶνον νέον εἰς ἀσκοὺς παλαιούς· εἰ δὲ μή, ῥήξει ὁ οἶνος τοὺς ἀσκοὺς καὶ ὁ οἶνος ἀπόλλυται καὶ οἱ ἀσκοί· ἀλλὰ οἶνον νέον εἰς ἀσκοὺς καινούς.	Et nemo mittit vinum novum in utres veteres: alioquin dirumpet vinum utres, et vinum effundetur, et utres peribunt: sed vinum novum in utres novos mitti debet.	I nikt (nie) leje* wina młodego w bukłaki stare - jeśli zaś nie, rozerwie wino bukłaki, i wino jest stracone i bukłaki - ale wino młode w bukłaki nowe. * Dosłownie "wrzuca".
Pan szabatu
Καὶ ἐγένετο αὐτὸν ἐν τοῖς σάββασιν παραπορεύεσθαι διὰ τῶν σπορίμων, καὶ οἱ μαθηταὶ αὐτοῦ ἤρξαντο ὁδὸν ποιεῖν τίλλοντες τοὺς στάχυας.	Et factum est iterum Dominus sabbatis ambularet per sata, et discipuli ejus cœperunt progredi, et vellere spicas.	I stało się, on w szabat (przechodził)* przez zboża, i uczniowie jego zaczęli drogę czynić** zrywając kłosy. * Obok podążał. ** Odbywać. Rdz 2.2 Pwt 5.15 Pwt 23.26 Iz 58.13-14 Ez 20.12
καὶ οἱ Φαρισαῖοι ἔλεγον αὐτῷ, Ἴδε τί ποιοῦσιν τοῖς σάββασιν ὃ οὐκ ἔξεστιν;	Pharisæi autem dicebant ei: Ecce, quid faciunt sabbatis quod non licet?	I faryzeusze mówili mu: Oto dlaczego czynią (w) szabat (to co) nie jest dozwolone.
καὶ λέγει αὐτοῖς, Οὐδέποτε ἀνέγνωτε τί ἐποίησεν Δαυὶδ ὅτε χρείαν ἔσχεν καὶ ἐπείνασεν αὐτὸς καὶ οἱ μετ᾽ αὐτοῦ,	Et ait illis: Numquam legistis quid fecerit David, quando necessitatem habuit, et esuriit ipse, et qui cum eo erant?	I mówi im: Nigdy (nie) przeczytaliście, co uczynił Dawid, kiedy potrzebę miał i zgłodniał on i ci z nim? 1Sm 21.1-6
πῶς εἰσῆλθεν εἰς τὸν οἶκον τοῦ θεοῦ ἐπὶ Ἀβιαθὰρ ἀρχιερέως καὶ τοὺς ἄρτους τῆς προθέσεως ἔφαγεν, οὓς οὐκ ἔξεστιν φαγεῖν εἰ μὴ τοὺς ἱερεῖς, καὶ ἔδωκεν καὶ τοῖς σὺν αὐτῷ οὖσιν;	quomodo introibit in domum Dei sub Abiathar principe sacerdotum, et panes propositionis manducavit, quos non licebat manducare, nisi sacerdotibus, et dedit eis qui cum eo erant?	Jak wszedł do domu Boga za Abiatara arcykapłana i chleby przedkładania zjadł, których nie jest dozwolone zjeść, jeśli nie kapłanom, i dał i tym (co) z nim byli? Wj 25.30 Kpl 24.5-9 1Sm 21.1-7 2Sm 8.17 1Krn 24.6
καὶ ἔλεγεν αὐτοῖς, Τὸ σάββατον διὰ τὸν ἄνθρωπον ἐγένετο καὶ οὐχ ὁ ἄνθρωπος διὰ τὸ σάββατον·	Et dicebat eis: Sabbatum propter hominem factum est, et non homo propter sabbatum.	I mówił im: Szabat z powodu człowieka stał się, a nie człowiek z powodu szabatu. Wj 23.12 Pwt 5.14
ὥστε κύριός ἐστιν ὁ υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου καὶ τοῦ σαββάτου.	Itaque Dominus est Filius hominis, etiam sabbati.	Tak że panem jest Syn Człowieka i szabatu.

3

Tłumy idą za Jezusem
Καὶ εἰσῆλθεν πάλιν εἰς τὴν συναγωγήν. καὶ ἦν ἐκεῖ ἄνθρωπος ἐξηραμμένην ἔχων τὴν χεῖρα.	Et introivit iterum in synagogam: et erat ibi homo habens manum aridam.	I wszedł znowu do synagogi. I był tam człowiek uschniętą mający rękę.
καὶ παρετήρουν αὐτὸν εἰ τοῖς σάββασιν θεραπεύσει αὐτόν, ἵνα κατηγορήσωσιν αὐτοῦ.	Et observabant eum, si sabbatis curaret, ut accusarent illum.	I pilnowali go, czy (w) szabat uzdrowi go, aby (oskarżyć) go.
Temat stosunku Jezusa do szabatu jest podtrzymywany w dalszym ciągu. Tym razem chodzi o uzdrowienie właśnie w szabat, i na dodatek w synagodze, człowieka z uschłą ręką. Sam cud poprzedziły słowa Jezusa domagającego się odpowiedzi na pytanie: "Czy wolno w szabat uczynić coś dobrego, czy należy czynić źle? " Pytanie było skierowane do zebranych w synagodze faryzeuszy, czekających tylko na to, by Jezus złamał święte prawo szabatu.
καὶ λέγει τῷ ἀνθρώπῳ τῷ τὴν ξηρὰν χεῖρα ἔχοντι, Ἔγειρε εἰς τὸ μέσον.	Et ait homini habenti manum aridam: Surge in medium.	I mówi człowiekowi suchą rękę mającemu: Podnieś się na środek.
καὶ λέγει αὐτοῖς, Ἔξεστιν τοῖς σάββασιν ἀγαθὸν ποιῆσαι ἢ κακοποιῆσαι, ψυχὴν σῶσαι ἢ ἀποκτεῖναι; οἱ δὲ ἐσιώπων.	Et dicit eis: Licet sabbatis benefacere, an male? animam salvam facere, an perdere? At illi tacebant.	I mówi im: Jest dozwolone szabatami dobro uczynić czy zło uczynić, życie* uratować czy zabić? Oni zaś milczeli. * Duszę, dech życia.
καὶ περιβλεψάμενος αὐτοὺς μετ᾽ ὀργῆς, συλλυπούμενος ἐπὶ τῇ πωρώσει τῆς καρδίας αὐτῶν λέγει τῷ ἀνθρώπῳ, Ἔκτεινον τὴν χεῖρα. καὶ ἐξέτεινεν καὶ ἀπεκατεστάθη ἡ χεὶρ αὐτοῦ.	Et circumspiciens eos cum ira, contristatus super cæcitate cordis eorum, dicit homini: Extende manum tuam. Et extendit, et restituta est manus illi.	I obejrzawszy ich z gniewem, zasmucony z powodu skamienienia serca ich, mówi (temu) człowiekowi: Wyciągnij rękę. I wyciągnął, i przywrócona została ręka jego.
καὶ ἐξελθόντες οἱ Φαρισαῖοι εὐθὺς μετὰ τῶν Ἡρῳδιανῶν συμβούλιον ἐδίδουν κατ᾽ αὐτοῦ ὅπως αὐτὸν ἀπολέσωσιν.	Exeuntes autem pharisæi, statim cum Herodianis consilium faciebant adversus eum quomodo eum perderent.	I wyszedłszy faryzeusze zaraz z herodianami naradę (odbywali) o nim, żeby go (zgubić). Ps 109.3
Καὶ ὁ Ἰησοῦς μετὰ τῶν μαθητῶν αὐτοῦ ἀνεχώρησεν πρὸς τὴν θάλασσαν, καὶ πολὺ πλῆθος ἀπὸ τῆς Γαλιλαίας ἠκολούθησεν, καὶ ἀπὸ τῆς Ἰουδαίας	Jesus autem cum discipulis suis secessit ad mare: et multa turba a Galilæa et Judæa secuta est eum,	I Jezus z uczniami jego wycofał się ku morzu. I liczne mnóstwo z Galilei [zaczęło towarzyszyć (mu)]. I z Judei,
καὶ ἀπὸ Ἱεροσολύμων καὶ ἀπὸ τῆς Ἰδουμαίας καὶ πέραν τοῦ Ἰορδάνου καὶ περὶ Τύρον καὶ Σιδῶνα, πλῆθος πολὺ ἀκούοντες ὅσα ἐποίει ἦλθον πρὸς αὐτόν.	et ab Jerosolymis, et ab Idumæa, et trans Jordanem: et qui circa Tyrum et Sidonem multitudo magna, audientes quæ faciebat, venerunt ad eum.	i z Jerozolimy, i z Idumei, i spoza Jordanu, i koło Tyru i Sydonu, mnóstwo liczne, słysząc, ile czynił, przyszli do niego.
καὶ εἶπεν τοῖς μαθηταῖς αὐτοῦ ἵνα πλοιάριον προσκαρτερῇ αὐτῷ διὰ τὸν ὄχλον ἵνα μὴ θλίβωσιν αὐτόν·	Et dicit discipulis suis ut navicula sibi deserviret propter turbam, ne comprimerent eum:	I powiedział uczniom jego, żeby łódka stała stale dla niego z powodu tłumu, aby nie ścisnęli go.
πολλοὺς γὰρ ἐθεράπευσεν, ὥστε ἐπιπίπτειν αὐτῷ ἵνα αὐτοῦ ἅψωνται ὅσοι εἶχον μάστιγας.	multos enim sanabat, ita ut irruerent in eum ut illum tangerent, quotquot habebant plagas.	Licznych bowiem uzdrowił, tak że (napadali) go, aby go dotknęli, jacy mieli dolegliwości. Plagi, "bicze".
καὶ τὰ πνεύματα τὰ ἀκάθαρτα, ὅταν αὐτὸν ἐθεώρουν, προσέπιπτον αὐτῷ καὶ ἔκραζον λέγοντες ὅτι Σὺ εἶ ὁ υἱὸς τοῦ θεοῦ.	Et spiritus immundi, cum illum videbant, procidebant ei: et clamabant, dicentes:	I duchy nieczyste, kiedy go oglądały, przypadały do niego i krzyczały mówiąc, że: Ty jesteś Syn Boga.
καὶ πολλὰ ἐπετίμα αὐτοῖς ἵνα μὴ αὐτὸν φανερὸν ποιήσωσιν.	Tu es Filius Dei. Et vehementer comminabatur eis ne manifestarent illum.	I wiele karcił je, aby nie go widocznym czyniły.
Wybór dwunastu apostołów
Καὶ ἀναβαίνει εἰς τὸ ὄρος καὶ προσκαλεῖται οὓς ἤθελεν αὐτός, καὶ ἀπῆλθον πρὸς αὐτόν.	Et ascendens in montem vocavit ad se quos voluit ipse: et venerunt ad eum.	I wchodzi na górę i przywołuje do siebie, których chciał sam, i odeszli ku niemu.
καὶ ἐποίησεν δώδεκα ἵνα ὦσιν μετ᾽ αὐτοῦ καὶ ἵνα ἀποστέλλῃ αὐτοὺς κηρύσσειν	Et fecit ut essent duodecim cum illo: et ut mitteret eos prædicare.	I uczynił dwunastu, [których i wysłannikami nazwał,] aby byli z nim, i aby wysłał ich głosić
καὶ ἔχειν ἐξουσίαν ἐκβάλλειν τὰ δαιμόνια·	Et dedit illis potestatem curandi infirmitates et ejiciendi dæmonia.	i mieć władzę wyrzucać demony.
καὶ ἐποίησεν τοὺς δώδεκα, καὶ ἐπέθηκεν ὄνομα τῷ Σίμωνι Πέτρον,	Et imposuit Simoni nomen Petrus:	[I uczynił dwunastu,] i (nadał) imię Szymonowi "Piotr",
καὶ Ἰάκωβον τὸν τοῦ Ζεβεδαίου καὶ Ἰωάννην τὸν ἀδελφὸν τοῦ Ἰακώβου καὶ ἐπέθηκεν αὐτοῖς ὀνόμα Βοανηργές, ὅ ἐστιν Υἱοὶ Βροντῆς·	et Jacobum Zebedæi, et Joannem fratrem Jacobi, et imposuit eis nomina Boanerges, quod est, Filii tonitrui:	i Jakuba (tego co) Zebedeusza, i Jana, brata Jakuba, i (nadał) im imię* "Boanerges", co jest Synowie Grzmotu. * Lub "imiona", w zależności od wersji rękopisu.
καὶ Ἀνδρέαν καὶ Φίλιππον καὶ Βαρθολομαῖον καὶ Μαθθαῖον καὶ Θωμᾶν καὶ Ἰάκωβον τὸν τοῦ Ἁλφαίου καὶ Θαδδαῖον καὶ Σίμωνα τὸν Καναναῖον	et Andræam, et Philippum, et Bartholomæum, et Matthæum, et Thomam, et Jacobum Alphæi, et Thaddæum, et Simonem Cananæum,	I Andrzeja, i Filipa, i Bartłomieja, i Mateusza, i Tomasza, i Jakuba (tego co) Alfeusza, i Tadeusza, i Szymona Kananejczyka,
καὶ Ἰούδαν Ἰσκαριώθ, ὃς καὶ παρέδωκεν αὐτόν.	et Judas Iscariotem, qui et tradidit illum.	i Judę Iskariotę, który i wydał go.
Jezus odpiera zarzuty
Καὶ ἔρχεται εἰς οἶκον· καὶ συνέρχεται πάλιν ὁ ὄχλος, ὥστε μὴ δύνασθαι αὐτοὺς μηδὲ ἄρτον φαγεῖν.	Et veniunt ad domum: et convenit iterum turba, ita ut non possent neque panem manducare.	I przychodzi do domu i schodzi się znowu tłum, tak że nie (mogli) oni nawet chleba zjeść.
καὶ ἀκούσαντες οἱ παρ᾽ αὐτοῦ ἐξῆλθον κρατῆσαι αὐτόν· ἔλεγον γὰρ ὅτι ἐξέστη.	Et cum audissent sui, exierunt tenere eum: dicebant enim: Quoniam in furorem versus est.	I usłyszawszy ci od niego* wyszli chwycić go, mówili bowiem, że (doprowadził się do szału)*. Zapewne krewni. ** "Stanął poza sobą". Oz 9.7
καὶ οἱ γραμματεῖς οἱ ἀπὸ Ἱεροσολύμων καταβάντες ἔλεγον ὅτι Βεελζεβοὺλ ἔχει καὶ ὅτι ἐν τῷ ἄρχοντι τῶν δαιμονίων ἐκβάλλει τὰ δαιμόνια.	Et scribæ, qui ab Jerosolymis descenderant, dicebant: Quoniam Beelzebub habet, et quia in principe dæmoniorum ejicit dæmonia.	I uczeni w piśmie, (ci) z Jerozolimy zeszedłszy mówili, że Belzebula* ma i że przez przywódcę demonów wyrzuca demony. * "Belzebub" w przekładzie łacińskim.
καὶ προσκαλεσάμενος αὐτοὺς ἐν παραβολαῖς ἔλεγεν αὐτοῖς, Πῶς δύναται Σατανᾶς Σατανᾶν ἐκβάλλειν;	Et convocatis eis in parabolis dicebat illis: Quomodo potest Satanas Satanam ejicere?	I przywoławszy do siebie ich w przykładach mówił im: Jak może Szatan Szatana wyrzucać?
καὶ ἐὰν βασιλεία ἐφ᾽ ἑαυτὴν μερισθῇ, οὐ δύναται σταθῆναι ἡ βασιλεία ἐκείνη·	Et si regnum in se dividatur, non potest regnum illud stare.	I jeżeli królestwo (przeciw) sobie zostałoby podzielone, nie może ostać się królestwo owo.
καὶ ἐὰν οἰκία ἐφ᾽ ἑαυτὴν μερισθῇ, οὐ δυνήσεται ἡ οἰκία ἐκείνη σταθῆναι.	Et si domus super semetipsam dispertiatur, non potest domus illa stare.	I jeżeli dom (przeciw) sobie zostałby podzielony, nie będzie mógł dom ów ostać się.
καὶ εἰ ὁ Σατανᾶς ἀνέστη ἐφ᾽ ἑαυτὸν καὶ ἐμερίσθη, οὐ δύναται στῆναι ἀλλὰ τέλος ἔχει.	Et si Satanas consurrexerit in semetipsum, dispertitus est, et non poterit stare, sed finem habet.	I jeśli Szatan powstał przeciw sobie i został podzielony, nie może stać, ale koniec ma.
ἀλλ᾽ οὐ δύναται οὐδεὶς εἰς τὴν οἰκίαν τοῦ ἰσχυροῦ εἰσελθὼν τὰ σκεύη αὐτοῦ διαρπάσαι, ἐὰν μὴ πρῶτον τὸν ἰσχυρὸν δήσῃ, καὶ τότε τὴν οἰκίαν αὐτοῦ διαρπάσει.	Nemo potest vasa fortis ingressus in domum diripere, nisi prius fortem alliget, et tunc domum ejus diripiet.	Ale nie może nikt w dom siłacza wszedłszy rzeczy jego złupić. jeżeli nie najpierw tego siłacza związałby, i wtedy dom jego złupi. Iz 49.24-25
Ἀμὴν λέγω ὑμῖν ὅτι πάντα ἀφεθήσεται τοῖς υἱοῖς τῶν ἀνθρώπων τὰ ἁμαρτήματα καὶ αἱ βλασφημίαι ὅσα ἐὰν βλασφημήσωσιν·	Amen dico vobis, quoniam omnia dimittentur filiis hominum peccata, et blasphemiæ quibus blasphemaverint:	Amen mówię wam, że wszystko zostanie odpuszczone synom ludzi. zgrzeszenia i bluźnierstwa, ile by zbluźnili.
ὃς δ᾽ ἂν βλασφημήσῃ εἰς τὸ πνεῦμα τὸ ἅγιον, οὐκ ἔχει ἄφεσιν εἰς τὸν αἰῶνα, ἀλλὰ ἔνοχός ἐστιν αἰωνίου ἁμαρτήματος.	qui autem blasphemaverit in Spiritum Sanctum, non habebit remissionem in æternum, sed reus erit æterni delicti.	Który zaś zbluźniłby względem Ducha Świętego nie ma odpuszczenia na wiek, ale winien jest wiecznego zgrzeszenia
ὅτι ἔλεγον, Πνεῦμα ἀκάθαρτον ἔχει.	Quoniam dicebant: Spiritum immundum habet.	bo mówili: Ducha nieczystego ma. Iz 5.20
Matka i bracia Jezusa
Καὶ ἔρχεται ἡ μήτηρ αὐτοῦ καὶ οἱ ἀδελφοὶ αὐτοῦ καὶ ἔξω στήκοντες ἀπέστειλαν πρὸς αὐτὸν καλοῦντες αὐτόν.	Et veniunt mater ejus et fratres: et foris stantes miserunt ad eum vocantes eum,	I przyszła matka jego i bracia jego i zewnątrz stanąwszy wysłali do niego wzywając go.
καὶ ἐκάθητο περὶ αὐτὸν ὄχλος, καὶ λέγουσιν αὐτῷ, Ἰδοὺ ἡ μήτηρ σου καὶ οἱ ἀδελφοί σου ἔξω ζητοῦσίν σε.	et sedebat circa eum turba: et dicunt ei: Ecce mater tua et fratres tui foris quærunt te.	I siedział wokół niego tłum, i mówią mu: Oto matka twa i bracia twoi [i siostry twe] zewnątrz szukają cię.
καὶ ἀποκριθεὶς αὐτοῖς λέγει, Τίς ἐστιν ἡ μήτηρ μου καὶ οἱ ἀδελφοί μου;	Et respondens eis, ait: Quæ est mater mea et fratres mei?	I odpowiadając im mówi: Kto jest matką mą i braćmi [moimi]?
καὶ περιβλεψάμενος τοὺς περὶ αὐτὸν κύκλῳ καθημένους λέγει, Ἴδε ἡ μήτηρ μου καὶ οἱ ἀδελφοί μου.	Et circumspiciens eos, qui in circuitu ejus sedebant, ait: Ecce mater mea et fratres mei.	I oglądnąwszy sobie tych wokół niego kołem siedzących mówi: Oto matka ma i bracia moi.
ὃς ἂν ποιήσῃ τὸ θέλημα τοῦ θεοῦ, οὗτος ἀδελφός μου καὶ ἀδελφὴ καὶ μήτηρ ἐστίν.	Qui enim fecerit voluntatem Dei, hic frater meus, et soror mea, et mater est.	Który [bowiem] uczyniłby wolę Boga, ten bratem mym i siostrą i matką jest.

4

Przypowieść o siewcy
Καὶ πάλιν ἤρξατο διδάσκειν παρὰ τὴν θάλασσαν· καὶ συνάγεται πρὸς αὐτὸν ὄχλος πλεῖστος, ὥστε αὐτὸν εἰς πλοῖον ἐμβάντα καθῆσθαι ἐν τῇ θαλάσσῃ, καὶ πᾶς ὁ ὄχλος πρὸς τὴν θάλασσαν ἐπὶ τῆς γῆς ἦσαν.	Et iterum cœpit docere ad mare: et congregata est ad eum turba multa, ita ut navim ascendens sederet in mari, et omnis turba circa mare super terram erat:	I znowu zaczął nauczać obok morza. I zbiera się do niego tłum bardzo wielki, tak że on do łodzi wszedłszy (siedział) na morzu i cały tłum przy morzu na ziemi był.
καὶ ἐδίδασκεν αὐτοὺς ἐν παραβολαῖς πολλά καὶ ἔλεγεν αὐτοῖς ἐν τῇ διδαχῇ αὐτοῦ,	et docebat eos in parabolis multa, et dicebat illis in doctrina sua:	I nauczał ich w przykładach wielu, i mówił im w nauce jego:
Ἀκούετε. ἰδοὺ ἐξῆλθεν ὁ σπείρων σπεῖραι.	Audite: ecce exiit seminans ad seminandum.	Słuchajcie. Oto wyszedł siewca zasiać. Iz 55.10
Wspomniawszy uprzednio o łodzi, którą Jezus kazał Apostołom przygotować, by mógł z niej przemawiać, teraz przedstawia Marek sytuację ukazującą wykorzystanie stojącej przy brzegu łodzi: Jezus znajduje się w łodzi i naucza ludzi znajdujących się nad brzegiem jeziora. Wejście do łodzi było podyktowane względami czysto praktycznymi: żeby się odseparować od naciskających zewsząd tłumów - ale z czasem nabrało także symbolicznej wymowy. Jezus naucza w przypowieściach, co wiemy już dokładnie z analogicznych wypowiedzi Mt.
καὶ ἐγένετο ἐν τῷ σπείρειν ὃ μὲν ἔπεσεν παρὰ τὴν ὁδόν, καὶ ἦλθεν τὰ πετεινὰ καὶ κατέφαγεν αὐτό.	Et dum seminat, aliud cecidit circa viam, et venerunt volucres cæli, et comederunt illud.	I stało się (przy) (sianiu), które padło obok drogi, i przyszły ptaki i pożarły* je. * Dosłownie "siać". ** Zjadło (ptactwo).
καὶ ἄλλο ἔπεσεν ἐπὶ τὸ πετρῶδες ὅπου οὐκ εἶχεν γῆν πολλήν, καὶ εὐθὺς ἐξανέτειλεν διὰ τὸ μὴ ἔχειν βάθος γῆς·	Aliud vero cecidit super petrosa, ubi non habuit terram multam: et statim exortum est, quoniam non habebat altitudinem terræ:	I inne padło na skaliste, gdzie nie miało ziemi wiele, i zaraz wzeszło z powodu nie (posiadania)* głębi ziemi; * Dosłownie "mieć".
καὶ ὅτε ἀνέτειλεν ὁ ἥλιος ἐκαυματίσθη καὶ διὰ τὸ μὴ ἔχειν ῥίζαν ἐξηράνθη.	et quando exortus est sol, exæstuavit: et eo quod non habebat radicem, exaruit.	i gdy wzeszło słońce, zostało spalone i z powodu nie (posiadania)* korzenia zostało wysuszone. * Dosłownie "mieć".
καὶ ἄλλο ἔπεσεν εἰς τὰς ἀκάνθας, καὶ ἀνέβησαν αἱ ἄκανθαι καὶ συνέπνιξαν αὐτό, καὶ καρπὸν οὐκ ἔδωκεν.	Et aliud cecidit in spinas: et ascenderunt spinæ, et suffocaverunt illud, et fructum non dedit.	I inne padło w ciernie, i wyszły ciernie i zdusiły je, i owocu nie dało. Jr 4.3
καὶ ἄλλα ἔπεσεν εἰς τὴν γῆν τὴν καλὴν καὶ ἐδίδου καρπὸν ἀναβαίνοντα καὶ αὐξανόμενα καὶ ἔφερεν ἓν τριάκοντα καὶ ἓν ἑξήκοντα καὶ ἓν ἑκατόν.	Et aliud cecidit in terram bonam: et dabat fructum ascendentem et crescentem, et afferebat unum triginta, unum sexaginta, et unum centum.	I inne padło w ziemię dobrą, i dawało owoc wychodząc i wzrastając i niosło jedno trzydzieści, i jedno sześćdziesiąt, i jedno sto.
καὶ ἔλεγεν, Ὃς ἔχει ὦτα ἀκούειν ἀκουέτω.	Et dicebat: Qui habet aures audiendi, audiat.	I mówił: Który ma uszy słuchać. niech słucha.
Καὶ ὅτε ἐγένετο κατὰ μόνας, ἠρώτων αὐτὸν οἱ περὶ αὐτὸν σὺν τοῖς δώδεκα τὰς παραβολάς.	Et cum esset singularis, interrogaverunt eum hi qui cum eo erant duodecim, parabolam.	I kiedy został się (samotnie), pytali go (ci) wokół niego z dwunastoma (o) przykłady.
καὶ ἔλεγεν αὐτοῖς, Ὑμῖν τὸ μυστήριον δέδοται τῆς βασιλείας τοῦ θεοῦ· ἐκείνοις δὲ τοῖς ἔξω ἐν παραβολαῖς τὰ πάντα γίνεται,	Et dicebat eis: Vobis datum est nosse mysterium regni Dei: illis autem, qui foris sunt, in parabolis omnia fiunt:	I mówił im: Wam tajemnica jest dana królestwa Boga. Tamtym zaś zewnątrz w przykładach wszystko staje się,
ἵνα βλέποντες βλέπωσιν καὶ μὴ ἴδωσιν, καὶ ἀκούοντες ἀκούωσιν καὶ μὴ συνιῶσιν, μήποτε ἐπιστρέψωσιν καὶ ἀφεθῇ αὐτοῖς.	ut videntes videant, et non videant: et audientes audiant, et non intelligant: nequando convertantur, et dimittantur eis peccata.	aby patrząc patrzyli i nie ujrzeli, i słuchając słyszeli i nie rozumieli, coby nie zawrócili i (nie) zostało odpuszczone im. Iz 6.9-10 Ez 12.2
Καὶ λέγει αὐτοῖς, Οὐκ οἴδατε τὴν παραβολὴν ταύτην, καὶ πῶς πάσας τὰς παραβολὰς γνώσεσθε;	Et ait illis: Nescitis parabolam hanc? Et quomodo omnes parabolas cognoscetis?	I mówi im: Nie znacie przykładu tego, i jak wszystkie przykłady poznacie?
ὁ σπείρων τὸν λόγον σπείρει.	Qui seminat, verbum seminat.	Siewca słowo sieje.
οὗτοι δέ εἰσιν οἱ παρὰ τὴν ὁδόν· ὅπου σπείρεται ὁ λόγος καὶ ὅταν ἀκούσωσιν, εὐθὺς ἔρχεται ὁ Σατανᾶς καὶ αἴρει τὸν λόγον τὸν ἐσπαρμένον εἰς αὐτούς.	Hi autem sunt, qui circa viam, ubi seminatur verbum, et cum audierint, confestim venit Satanas, et aufert verbum, quod seminatum est in cordibus eorum.	Tymi zaś są (ci) obok drogi, gdzie jest siane słowo: i kiedy usłyszą, zaraz przychodzi Szatan i zabiera słowo zasiane w nich.
καὶ οὗτοί εἰσιν οἱ ἐπὶ τὰ πετρώδη σπειρόμενοι, οἳ ὅταν ἀκούσωσιν τὸν λόγον εὐθὺς μετὰ χαρᾶς λαμβάνουσιν αὐτόν,	Et hi sunt similiter, qui super petrosa seminantur: qui cum audierint verbum, statim cum gaudio accipiunt illud:	A tymi są ci na skaliste siani: ci kiedy usłyszą słowa zaraz z radością biorą je. Ez 33.31-32
καὶ οὐκ ἔχουσιν ῥίζαν ἐν ἑαυτοῖς ἀλλὰ πρόσκαιροί εἰσιν, εἶτα γενομένης θλίψεως ἢ διωγμοῦ διὰ τὸν λόγον εὐθὺς σκανδαλίζονται.	et non habent radicem in se, sed temporales sunt: deinde orta tribulatione et persecutione propter verbum, confestim scandalizantur.	I nie mają korzenia w sobie, ale niestali* są. Potem, (jeśli stałby się) ucisk lub prześladowanie z powodu słowa, zaraz potykają się. * "Tymczasowi".
καὶ ἄλλοι εἰσὶν οἱ εἰς τὰς ἀκάνθας σπειρόμενοι· οὗτοί εἰσιν οἱ τὸν λόγον ἀκούσαντες,	Et alii sunt qui in spinas seminantur: hi sunt qui verbum audiunt,	I innymi są (ci) w ciernie posiani: Ci są, którzy słowo (usłyszeli),
καὶ αἱ μέριμναι τοῦ αἰῶνος καὶ ἡ ἀπάτη τοῦ πλούτου καὶ αἱ περὶ τὰ λοιπὰ ἐπιθυμίαι εἰσπορευόμεναι συμπνίγουσιν τὸν λόγον καὶ ἄκαρπος γίνεται.	et ærumnæ sæculi, et deceptio divitiarum, et circa reliqua concupiscentiæ introëuntes suffocant verbum, et sine fructu efficitur.	i troski wieku, i złuda bogactwa, i (te) co do pozostałych pożądania wchodząc zaduszają słowo, i bezowocne staje się.
καὶ ἐκεῖνοί εἰσιν οἱ ἐπὶ τὴν γῆν τὴν καλὴν σπαρέντες, οἵτινες ἀκούουσιν τὸν λόγον καὶ παραδέχονται καὶ καρποφοροῦσιν ἓν τριάκοντα καὶ ἓν ἑξήκοντα καὶ ἓν ἑκατόν.	Et hi sunt qui super terram bonam seminati sunt, qui audiunt verbum, et suscipiunt, et fructificant, unum triginta, unum sexaginta, et unum centum.	A tamci są (ci) na ziemię dobrą posiani: ci słuchają słowa i przyjmują i owoc przynoszą: jedno trzydzieści, i jedno sześćdziesiąt, i jedno sto.
Lampa na podwyższeniu
Καὶ ἔλεγεν αὐτοῖς, Μήτι ἔρχεται ὁ λύχνος ἵνα ὑπὸ τὸν μόδιον τεθῇ ἢ ὑπὸ τὴν κλίνην; οὐχ ἵνα ἐπὶ τὴν λυχνίαν τεθῇ;	Et dicebat illis: Numquid venit lucerna ut sub modo ponatur, aut sub lecto? nonne ut super candelabrum ponatur?	I mówił, im: Czy przychodzi - lampka, aby pod korcem była położona lub pod łożem? (Czyż) nie aby na świeczniku* była położona? * Stojaku, "lampniku".
οὐ γάρ ἐστιν κρυπτὸν ἐὰν μὴ ἵνα φανερωθῇ, οὐδὲ ἐγένετο ἀπόκρυφον ἀλλ᾽ ἵνα ἔλθῃ εἰς φανερόν.	Non est enim aliquid absconditum, quod non manifestetur: nec factum est occultum, sed ut in palam veniat.	Nie bowiem jest (coś) ukryte, jeżeli nie aby stało się widocznym, ani staje się ukryte, ale aby przyszło na widok. Koh 12.14 Jr 16.17
εἴ τις ἔχει ὦτα ἀκούειν ἀκουέτω.	Si quis habet aures audiendi, audiat.	Jeśli kto ma uszy (by) słuchać, niech słucha.
Καὶ ἔλεγεν αὐτοῖς, Βλέπετε τί ἀκούετε. ἐν ᾧ μέτρῳ μετρεῖτε μετρηθήσεται ὑμῖν καὶ προστεθήσεται ὑμῖν.	Et dicebat illis: Videte quid audiatis. In qua mensura mensi fueritis, remetietur vobis, et adjicietur vobis.	I mówił im: Patrzajcie, czego słuchacie. W jakiej mierze mierzycie. będzie mierzone wam i dołożone będzie wam. Prz 19.27
ὃς γὰρ ἔχει, δοθήσεται αὐτῷ· καὶ ὃς οὐκ ἔχει, καὶ ὃ ἔχει ἀρθήσεται ἀπ᾽ αὐτοῦ.	Qui enim habet, dabitur illi: et qui non habet, etiam quod habet auferetur ab eo.	Który bowiem ma, dane będzie mu; i który nie ma, i co ma, zabrane będzie od niego.
Przypowieść o zasiewie
Καὶ ἔλεγεν, Οὕτως ἐστὶν ἡ βασιλεία τοῦ θεοῦ ὡς ἄνθρωπος βάλῃ τὸν σπόρον ἐπὶ τῆς γῆς	Et dicebat: Sic est regnum Dei, quemadmodum si homo jaciat sementem in terram,	I mówił: Tak jest królestwo Boga, jak człowiek rzuciłby siew w ziemię. Jl 3.18
καὶ καθεύδῃ καὶ ἐγείρηται νύκτα καὶ ἡμέραν, καὶ ὁ σπόρος βλαστᾷ καὶ μηκύνηται ὡς οὐκ οἶδεν αὐτός.	et dormiat, et exsurgat nocte et die, et semen germinet, et increscat dum nescit ille.	I będzie spał, i podnosił się* nocą i dniem, a (ten) siew będzie kiełkował i będzie wydłużał się, jak, nie wie on. * Budził się. Koh 11.5
αὐτομάτη ἡ γῆ καρποφορεῖ, πρῶτον χόρτον εἶτα στάχυν εἶτα πλήρης σῖτον ἐν τῷ στάχυϊ.	Ultro enim terra fructificat, primum herbam, deinde spicam, deinde plenum frumentum in spica.	Samorzutnie ziemia owoc przynosi, najpierw trawę, potem kłos, potem pełne zboże w kłosie. Tzn. źdźbło. Iz 61.11
ὅταν δὲ παραδοῖ ὁ καρπός, εὐθὺς ἀποστέλλει τὸ δρέπανον, ὅτι παρέστηκεν ὁ θερισμός.	Et cum producerit fructus, statim mittit falcem, quoniam adsit messis.	Kiedy zaś wyda owoc, zaraz wysyła sierp, bo stało się żniwo. Jl 3.18
Przypowieść o ziarnie gorczycy
Καὶ ἔλεγεν, Πῶς ὁμοιώσωμεν τὴν βασιλείαν τοῦ θεοῦ ἢ ἐν τίνι αὐτὴν παραβολῇ θῶμεν;	Et dicebat: Cui assimilabimus regnum Dei? aut cui parabolæ comparabimus illud?	I mówił: Jak mamy przyrównać królestwo Boga lub w jakim je przykładzie mamy umieścić?
ὡς κόκκῳ σινάπεως, ὃς ὅταν σπαρῇ ἐπὶ τῆς γῆς, μικρότερον ὂν πάντων τῶν σπερμάτων τῶν ἐπὶ τῆς γῆς,	Sicut granum sinapis, quod cum seminatum fuerit in terra, minus est omnibus seminibus, quæ sunt in terra:	Jak ziarno gorczycy, które kiedy posieje się na ziemię, najmniejsze (jest) (z) wszystkich nasion na ziemi,
καὶ ὅταν σπαρῇ, ἀναβαίνει καὶ γίνεται μεῖζον πάντων τῶν λαχάνων καὶ ποιεῖ κλάδους μεγάλους, ὥστε δύνασθαι ὑπὸ τὴν σκιὰν αὐτοῦ τὰ πετεινὰ τοῦ οὐρανοῦ κατασκηνοῦν.	et cum seminatum fuerit, ascendit, et fit majus omnibus oleribus, et facit ramos magnos, ita ut possint sub umbra ejus aves cæli habitare.	i kiedy posieje się, wychodzi, i staje się większe (od) wszystkich warzyw i czyni gałęzie wielkie, tak że (mogą)* pod cieniem jego ptaki nieba gnieździć się*. Dosłownie "móc". ** Dosłownie "rozbić namiot". Dn 4.7-9
Καὶ τοιαύταις παραβολαῖς πολλαῖς ἐλάλει αὐτοῖς τὸν λόγον καθὼς ἠδύναντο ἀκούειν·	Et talibus multis parabolis loquebatur eis verbum, prout poterant audire:	I takimi przykładami licznymi mówił im słowo, tak jak mogli słuchać.
χωρὶς δὲ παραβολῆς οὐκ ἐλάλει αὐτοῖς, κατ᾽ ἰδίαν δὲ τοῖς ἰδίοις μαθηταῖς ἐπέλυεν πάντα.	sine parabola autem non loquebatur eis: seorsum autem discipulis suis disserebat omnia.	Bez zaś przykładu nie mówił im, na osobności zaś własnym uczniom rozwiązywał* wszystko. * Wyjaśniał, wykładał.
Jezus ucisza burzę
Καὶ λέγει αὐτοῖς ἐν ἐκείνῃ τῇ ἡμέρᾳ ὀψίας γενομένης, Διέλθωμεν εἰς τὸ πέραν.	Et ait illis in illa die, cum sero esset factum: Transeamus contra.	I mówi im w tamten dzień, (gdy) wieczór (stał się): Przejdźmy na (przeciwko).
καὶ ἀφέντες τὸν ὄχλον παραλαμβάνουσιν αὐτὸν ὡς ἦν ἐν τῷ πλοίῳ, καὶ ἄλλα πλοῖα ἦν μετ᾽ αὐτοῦ.	Et dimittentes turbam, assumunt eum ita ut erat in navi: et aliæ naves erant cum illo.	I opuściwszy tłum, przyjmują go, jak był, w łodzi, i inne łodzie były z nim.
καὶ γίνεται λαῖλαψ μεγάλη ἀνέμου καὶ τὰ κύματα ἐπέβαλλεν εἰς τὸ πλοῖον, ὥστε ἤδη γεμίζεσθαι τὸ πλοῖον.	Et facta est procella magna venti, et fluctus mittebat in navim, ita ut impleretur navis.	I staje się nawałnica wielka wiatru, i fale rzucała do łodzi, tak że już (napełniała się) łódź.
καὶ αὐτὸς ἦν ἐν τῇ πρύμνῃ ἐπὶ τὸ προσκεφάλαιον καθεύδων. καὶ ἐγείρουσιν αὐτὸν καὶ λέγουσιν αὐτῷ, Διδάσκαλε, οὐ μέλει σοι ὅτι ἀπολλύμεθα;	Et erat ipse in puppi super cervical dormiens: et excitant eum, et dicunt illi: Magister, non ad te pertinet, quia perimus?	A on był na rufie obok podgłówka śpiąc; i budzą go, i mówią mu: Nauczycielu, nie martwi cię, że giniemy?
καὶ διεγερθεὶς ἐπετίμησεν τῷ ἀνέμῳ καὶ εἶπεν τῇ θαλάσσῃ, Σιώπα, πεφίμωσο. καὶ ἐκόπασεν ὁ ἄνεμος καὶ ἐγένετο γαλήνη μεγάλη.	Et exsurgens comminatus est vento, et dixit mari: Tace, obmutesce. Et cessavit ventus: et facta est tranquillitas magna.	I podniósłszy się skarcił wiatr i powiedział morzu: Milcz, załóż sobie kaganiec. I uciszył się wiatr, i stała się cisza wielka. Ps 65.8 Ps 89.10 Ps 104.7 Ps 107.29
καὶ εἶπεν αὐτοῖς, Τί δειλοί ἐστε; οὔπω ἔχετε πίστιν;	Et ait illis: Quid timidi estis? necdum habetis fidem?	I powiedział im: Dlaczego trwożliwi jesteście? Jeszcze nie macie wiary?
καὶ ἐφοβήθησαν φόβον μέγαν καὶ ἔλεγον πρὸς ἀλλήλους, Τίς ἄρα οὗτός ἐστιν ὅτι καὶ ὁ ἄνεμος καὶ ἡ θάλασσα ὑπακούει αὐτῷ;	et timuerunt timore magno, et dicebant ad alterutrum: Quis, putas, est iste, quia et ventus et mare obediunt ei?	I przestraszyli się strachem wielkim, i mówili do siebie nawzajem: Kim zatem ten jest, że i wiatr, i morze jest posłuszne mu?

5

Uzdrowienie człowieka zniewolonego przez demona
Καὶ ἦλθον εἰς τὸ πέραν τῆς θαλάσσης εἰς τὴν χώραν τῶν Γερασηνῶν.	Et venerunt trans fretum maris in regionem Gerasenorum.	I przyszedł na (przeciwny brzeg) morza do krainy Gerazeńczyków. Albo: Gergezytów, albo Gadareńczyków - według różnych rękopisów.
καὶ ἐξελθόντος αὐτοῦ ἐκ τοῦ πλοίου εὐθὺς ὑπήντησεν αὐτῷ ἐκ τῶν μνημείων ἄνθρωπος ἐν πνεύματι ἀκαθάρτῳ,	Et exeunti ei de navi, statim occurrit de monumentis homo in spiritu immundo,	I (gdy wyszedł) (on) z łodzi, zaraz wyszedł naprzeciw mu z grobowców człowiek w duchu nieczystym,
ὃς τὴν κατοίκησιν εἶχεν ἐν τοῖς μνήμασιν, καὶ οὐδὲ ἁλύσει οὐκέτι οὐδεὶς ἐδύνατο αὐτὸν δῆσαι	qui domicilium habebat in monumentis, et neque catenis jam quisquam poterat eum ligare:	który mieszkanie miał w grobowcach. I nawet kajdanami już nikt (nie) mógł go związać,
διὰ τὸ αὐτὸν πολλάκις πέδαις καὶ ἁλύσεσιν δεδέσθαι καὶ διεσπάσθαι ὑπ᾽ αὐτοῦ τὰς ἁλύσεις καὶ τὰς πέδας συντετρῖφθαι, καὶ οὐδεὶς ἴσχυεν αὐτὸν δαμάσαι·	quoniam sæpe compedibus et catenis vinctus, dirupisset catenas, et compedes comminuisset, et nemo poterat eum domare:	(gdyż) on wielekroć dybami i kajdanami (został związany), i (zostały rozerwane) przez niego kajdany, i dyby (zostały skruszone), i nikt (nie) miał siły go ujarzmić.
Cudownego uzdrowienia opętanych z Gerazy żaden z synoptyków nie opisał tak dokładnie jak Marek. Zdaje się nie ulegać wątpliwości, że opis Marka posłużył tu Mateuszowi i Łukaszowi za źródło. Małe uściślenie należy jednak wprowadzić zaraz na wstępie, gdy chodzi o sam tytuł perykopy: w odniesieniu do opisu Marka i Łukasza powinno się mówić o uzdrowieniu opętanego. W relacjach bowiem tych dwu Ewangelistów jest mowa o jednym opętanym. Liczbę mnogą wprowadza Marek - a za nim Łukasz - dopiero później, kiedy to duch wyraźnie powie, że jest ich wielu. Skąd wzięła się u Mt wzmianka o dwu opętanych? Dlaczego autor pierwszej Ewangelii, skłonny zawsze do interpretacji i wydłużeń, w tym wypadku streścił za pomocą siedmiu wierszy to, co znany ze zwięzłości Marek opisał aż w dwudziestu wierszach? Najbardziej prawdopodobna odpowiedź na pytanie drugie zdaje się być następująca: Mateusz, aczkolwiek zależny od Marka, korzysta w tym wypadku z jakiegoś skróconego opracowania, którego autor nie znał dialogu Jezusa z demonem; nie wiedział tedy, że demonów było wielu w jednym człowieku. Przy tym założeniu łatwo już odpowiedzieć na pytanie pierwsze: liczba mnoga w pierwszej części jest wyrazem harmonizacji całego wątku opowiadania. W relacji Marka rozmiary opowiadania i sposób rozmieszczenia w nim poszczególnych akcentów odpowiadają tezie głównej całej drugiej Ewangelii, a zwłaszcza jej kontekstowi najbliższemu. Marek przeprowadza dowodzenie, że Jezus jest pełnym mocy Synem Bożym, a opisany tu cud stanowi punkt kulminacyjny w przedstawianiu cudotwórczej działalności Jezusa: po licznych uzdrowieniach, wspomnianych lakonicznie w Mdr 3.9-12, po uciszeniu burzy na morzu Jezus manifestuje teraz swoją absolutną władzę nad złymi duchami, nawet gdy występują w znacznej ilości, całymi legionami. W tradycji rękopiśmienniczej tego opowiadania istnieją co najmniej trzy nazwy, określające miejscowość, w której dokonały się te bardzo specyficzne egzorcyzmy: Geraza, utożsamiana z dzisiejszą Dżerasz, położoną 60 km na południe od jeziora Genezaret, ze względu na tę zbyt dużą odległość raczej nie wchodzi w grę; dla tych samych powodów należy również wyeliminować Gadarę w Dekapolu, nie mającą bezpośredniego związku z jeziorem Genezaret. Stosunkowo największym prawdopodobieństwem cieszy się hipoteza lokalizująca całe wydarzenie we wspomnianej przez Orygenesa, leżącej nad urwistym brzegiem jeziora Genezaret, miejscowości Gergesa.
καὶ διὰ παντὸς νυκτὸς καὶ ἡμέρας ἐν τοῖς μνήμασιν καὶ ἐν τοῖς ὄρεσιν ἦν κράζων καὶ κατακόπτων ἑαυτὸν λίθοις.	et semper die ac nocte in monumentis, et in montibus erat, clamans, et concidens se lapidibus.	I przez całą noc i dzień w grobowcach i w górach był, krzycząc i tłukąc siebie kamieniami;
καὶ ἰδὼν τὸν Ἰησοῦν ἀπὸ μακρόθεν ἔδραμεν καὶ προσεκύνησεν αὐτῷ	Videns autem Jesum a longe, cucurrit, et adoravit eum:	i zobaczywszy Jezusa z daleka przybiegł i pokłonił się mu,
καὶ κράξας φωνῇ μεγάλῃ λέγει, Τί ἐμοὶ καὶ σοί, Ἰησοῦ υἱὲ τοῦ θεοῦ τοῦ ὑψίστου; ὁρκίζω σε τὸν θεόν, μή με βασανίσῃς.	et clamans voce magna dixit: Quid mihi et tibi, Jesu Fili Dei altissimi? adjuro te per Deum, ne me torqueas.	i krzyknąwszy głosem wielkim mówi: Co mnie i tobie, Jezusie, synu Boga Najwyższego? Zaklinam cię Bogiem, (aby) nie mnie* męczyłbyś! * Abyś mnie nie męczył. Rdz 14.18-19 Lb 24.16 Ps 57.3 Dn 3.26
ἔλεγεν γὰρ αὐτῷ, Ἔξελθε τὸ πνεῦμα τὸ ἀκάθαρτον ἐκ τοῦ ἀνθρώπου.	Dicebat enim illi: Exi spiritus immunde ab homine.	Mówił bowiem mu: Wyjdź, duchu nieczysty z (tego) człowieka.
καὶ ἐπηρώτα αὐτόν, Τί ὄνομά σοι; καὶ λέγει αὐτῷ, Λεγιὼν ὄνομά μοι, ὅτι πολλοί ἐσμεν.	Et interrogabat eum: Quod tibi nomen est? Et dicit ei: Legio mihi nomen est, quia multi sumus.	I pytał go: Jakie imię twe? I mówi mu: Legion imię mi, bo liczni jesteśmy.
καὶ παρεκάλει αὐτὸν πολλὰ ἵνα μὴ αὐτὰ ἀποστείλῃ ἔξω τῆς χώρας.	Et deprecabatur eum multum, ne se expelleret extra regionem.	I prosił go wiele, aby nie je wysłał poza (tę) krainę.
Ἦν δὲ ἐκεῖ πρὸς τῷ ὄρει ἀγέλη χοίρων μεγάλη βοσκομένη·	Erat autem ibi circa montem grex porcorum magnus, pascens.	Było zaś tam przy górze stado świń wielkie pasące się.
καὶ παρεκάλεσαν αὐτὸν λέγοντες, Πέμψον ἡμᾶς εἰς τοὺς χοίρους, ἵνα εἰς αὐτοὺς εἰσέλθωμεν.	Et deprecabantur eum spiritus, dicentes: Mitte nos in porcos ut in eos introëamus.	I poprosiły go mówiąc: Poślij nas w (te) świnie, aby w nie weszliśmy.
καὶ ἐπέτρεψεν αὐτοῖς. καὶ ἐξελθόντα τὰ πνεύματα τὰ ἀκάθαρτα εἰσῆλθον εἰς τοὺς χοίρους, καὶ ὥρμησεν ἡ ἀγέλη κατὰ τοῦ κρημνοῦ εἰς τὴν θάλασσαν, ὡς δισχίλιοι, καὶ ἐπνίγοντο ἐν τῇ θαλάσσῃ.	Et concessit eis statim Jesus. Et exeuntes spiritus immundi introierunt in porcos: et magno impetu grex præcipitatus est in mare ad duo millia, et suffocati sunt in mari.	I zezwolił im. I wyszedłszy (te) duchy nieczyste weszły w świnie, i ruszyło stado w dół urwiska w morze, jakieś dwa tysiące, i utopiły się* w morzu. * Dosłownie "udusiły się".
καὶ οἱ βόσκοντες αὐτοὺς ἔφυγον καὶ ἀπήγγειλαν εἰς τὴν πόλιν καὶ εἰς τοὺς ἀγρούς· καὶ ἦλθον ἰδεῖν τί ἐστιν τὸ γεγονὸς	Qui autem pascebant eos, fugerunt, et nuntiaverunt in civitatem et in agros. Et egressi sunt videre quid esset factum:	I pasący je uciekli, i oznajmili po mieście i po polach. I przyszli zobaczyć, co jest to, co się stało.
καὶ ἔρχονται πρὸς τὸν Ἰησοῦν καὶ θεωροῦσιν τὸν δαιμονιζόμενον καθήμενον ἱματισμένον καὶ σωφρονοῦντα, τὸν ἐσχηκότα τὸν λεγιῶνα, καὶ ἐφοβήθησαν.	et veniunt ad Jesum: et vident illum qui a dæmonio vexabatur, sedentem, vestitum, et sanæ mentis, et timuerunt.	I przychodzą do Jezusa, i oglądają opętanego siedzącego, ubranego i zachowującego rozsądek. (tego co) był mającym legion. i przestraszyli się.
καὶ διηγήσαντο αὐτοῖς οἱ ἰδόντες πῶς ἐγένετο τῷ δαιμονιζομένῳ καὶ περὶ τῶν χοίρων.	Et narraverunt illis, qui viderant, qualiter factum esset ei qui dæmonium habuerat, et de porcis.	I opisali im (ci), (którzy zobaczyli), jak stało się opętanemu i o świniach.
καὶ ἤρξαντο παρακαλεῖν αὐτὸν ἀπελθεῖν ἀπὸ τῶν ὁρίων αὐτῶν.	Et rogare cœperunt eum ut discederet de finibus eorum.	I zaczęli prosić go, odejść od granic ich.
καὶ ἐμβαίνοντος αὐτοῦ εἰς τὸ πλοῖον παρεκάλει αὐτὸν ὁ δαιμονισθεὶς ἵνα μετ᾽ αὐτοῦ ᾖ.	Cumque ascenderet navim, cœpit illum deprecari, qui a dæmonio vexatus fuerat, ut esset cum illo,	I (gdy wchodził) on do łodzi, prosił go opętany, aby z nim był.
καὶ οὐκ ἀφῆκεν αὐτόν, ἀλλὰ λέγει αὐτῷ, Ὕπαγε εἰς τὸν οἶκόν σου πρὸς τοὺς σοὺς καὶ ἀπάγγειλον αὐτοῖς ὅσα ὁ κύριός σοι πεποίηκεν καὶ ἠλέησέν σε.	et non admisit eum, sed ait illi: Vade in domum tuam ad tuos, et annuntia illis quanta tibi Dominus fecerit, et misertus sit tui.	I nie dopuścił go, ale mówi mu: Odejdź do domu twego, do twoich, i oznajmij im, ile Pan ci uczynił i zmiłował się (nad) tobą.
καὶ ἀπῆλθεν καὶ ἤρξατο κηρύσσειν ἐν τῇ Δεκαπόλει ὅσα ἐποίησεν αὐτῷ ὁ Ἰησοῦς, καὶ πάντες ἐθαύμαζον.	Et abiit, et cœpit prædicare in Decapoli, quanta sibi fecisset Jesus: et omnes mirabantur.	I odszedł, i zaczął głosić w Dekapolu, ile uczynił mu Jezus, i wszyscy dziwili się.
Zmarła dziewczynka i chora kobieta
Καὶ διαπεράσαντος τοῦ Ἰησοῦ ἐν τῷ πλοίῳ πάλιν εἰς τὸ πέραν συνήχθη ὄχλος πολὺς ἐπ᾽ αὐτόν, καὶ ἦν παρὰ τὴν θάλασσαν.	Et cum transcendisset Jesus in navi rursum trans fretum, convenit turba multa ad eum, et erat circa mare.	I (gdy przeprawił się) Jezus [w łodzi] znowu na przeciwko. zeszedł się tłum liczny do niego, a był obok morza.
καὶ ἔρχεται εἷς τῶν ἀρχισυναγώγων, ὀνόματι Ἰάϊρος, καὶ ἰδὼν αὐτὸν πίπτει πρὸς τοὺς πόδας αὐτοῦ	Et venit quidam de archisynagogis nomine Jairus, et videns eum procidit ad pedes ejus,	I przychodzi jeden (z) przełożonych synagogi, imieniem Jair, i zobaczywszy go pada do stóp jego,
καὶ παρακαλεῖ αὐτὸν πολλὰ λέγων ὅτι Τὸ θυγάτριόν μου ἐσχάτως ἔχει, ἵνα ἐλθὼν ἐπιθῇς τὰς χεῖρας αὐτῇ ἵνα σωθῇ καὶ ζήσῃ.	et deprecabatur eum multum, dicens: Quoniam filia mea in extremis est, veni, impone manum super eam, ut salva sit, et vivat.	i prosi go wiele mówiąc, że: Córeczka moja ostatecznie się ma, aby przyszedłszy nałożyłbyś ręce (na) nią, aby została uratowana i ożyła. Tzn. bliska jest ostatniemu tchnieniu.
καὶ ἀπῆλθεν μετ᾽ αὐτοῦ. Καὶ ἠκολούθει αὐτῷ ὄχλος πολὺς καὶ συνέθλιβον αὐτόν.	Et abiit cum illo, et sequebatur eum turba multa, et comprimebant eum.	I odszedł z nim. I towarzyszył mu tłum liczny, i ściskali go.
καὶ γυνὴ οὖσα ἐν ῥύσει αἵματος δώδεκα ἔτη	Et mulier, quæ erat in profluvio sanguinis annis duodecim,	I kobieta będąca w upływie krwi dwanaście lat, Kpl 15.25
καὶ πολλὰ παθοῦσα ὑπὸ πολλῶν ἰατρῶν καὶ δαπανήσασα τὰ παρ᾽ αὐτῆς πάντα καὶ μηδὲν ὠφεληθεῖσα ἀλλὰ μᾶλλον εἰς τὸ χεῖρον ἐλθοῦσα,	et fuerat multa perpessa a compluribus medicis: et erogaverat omnia sua, nec quidquam profecerat, sed magis deterius habebat:	i wiele ucierpiawszy przez licznych lekarzy, i wydawszy, (co) u niej wszystko, i nic (nie) pomógłszy sobie, ale raczej w gorsze przyszedłszy,
ἀκούσασα περὶ τοῦ Ἰησοῦ, ἐλθοῦσα ἐν τῷ ὄχλῳ ὄπισθεν ἥψατο τοῦ ἱματίου αὐτοῦ·	cum audisset de Jesu, venit in turba retro, et tetigit vestimentum ejus:	usłyszawszy o Jezusie, przyszedłszy w tłumie z tyłu dotknęła płaszcza jego.
ἔλεγεν γὰρ ὅτι Ἐὰν ἅψωμαι κἂν τῶν ἱματίων αὐτοῦ σωθήσομαι.	dicebat enim: Quia si vel vestimentum ejus tetigero, salva ero.	Mówiła bowiem, że: Jeżeli dotknę choćby płaszczy jego, będę uratowana.
καὶ εὐθὺς ἐξηράνθη ἡ πηγὴ τοῦ αἵματος αὐτῆς καὶ ἔγνω τῷ σώματι ὅτι ἴαται ἀπὸ τῆς μάστιγος.	Et confestim siccatus est fons sanguinis ejus: et sensit corpore quia sanata esset a plaga.	I zaraz wysuszyło się źródło krwi jej, i poznała ciałem, że jest leczona z (tego) batoga. Metafora dolegliwości.
καὶ εὐθὺς ὁ Ἰησοῦς ἐπιγνοὺς ἐν ἑαυτῷ τὴν ἐξ αὐτοῦ δύναμιν ἐξελθοῦσαν ἐπιστραφεὶς ἐν τῷ ὄχλῳ ἔλεγεν, Τίς μου ἥψατο τῶν ἱματίων;	Et statim Jesus in semetipso cognoscens virtutem quæ exierat de illo, conversus ad turbam, aiebat: Quis tetigit vestimenta mea?	I zaraz Jezus, poznawszy w sobie, (że) z niego moc wyszła, zawróciwszy się w tłumie mówił: Kto mych dotknął płaszczy?
καὶ ἔλεγον αὐτῷ οἱ μαθηταὶ αὐτοῦ, Βλέπεις τὸν ὄχλον συνθλίβοντά σε καὶ λέγεις, Τίς μου ἥψατο;	Et dicebant ei discipuli sui: Vides turbam comprimentem te, et dicis: Quis me tetigit?	I mówili mu uczniowie jego: Widzisz tłum ściskający cię i mówisz: Kto mnie dotknął?
καὶ περιεβλέπετο ἰδεῖν τὴν τοῦτο ποιήσασαν.	Et circumspiciebat videre eam, quæ hoc fecerat.	I oglądał się, (by) zobaczyć (tę która) to (uczyniła).
ἡ δὲ γυνὴ φοβηθεῖσα καὶ τρέμουσα, εἰδυῖα ὃ γέγονεν αὐτῇ, ἦλθεν καὶ προσέπεσεν αὐτῷ καὶ εἶπεν αὐτῷ πᾶσαν τὴν ἀλήθειαν.	Mulier vero timens et tremens, sciens quod factum esset in se, venit et procidit ante eum, et dixit ei omnem veritatem.	Zaś kobieta przestraszona i drżąca, wiedząc, co stało się jej, przyszła i przypadła do niego i powiedziała mu całą prawdę.
ὁ δὲ εἶπεν αὐτῇ, Θυγάτηρ, ἡ πίστις σου σέσωκέν σε· ὕπαγε εἰς εἰρήνην καὶ ἴσθι ὑγιὴς ἀπὸ τῆς μάστιγός σου.	Ille autem dixit ei: Filia, fides tua te salvam fecit: vade in pace, et esto sana a plaga tua.	On zaś powiedział jej: Córko, wiara twa uratowała cię. Odejdź ku pokojowi i bądź zdrowa od batoga* twego. * Metafora dolegliwości.
Ἔτι αὐτοῦ λαλοῦντος ἔρχονται ἀπὸ τοῦ ἀρχισυναγώγου λέγοντες ὅτι Ἡ θυγάτηρ σου ἀπέθανεν· τί ἔτι σκύλλεις τὸν διδάσκαλον;	Adhuc eo loquente, veniunt ab archisynagago, dicentes: Quia filia tua mortua est: quid ultra vexas magistrum?	Jeszcze (gdy) on (mówił), przychodzą od przełożonego synagogi mówiąc, że: Córka twa umarła. Dlaczego jeszcze szarpiesz nauczyciela?
ὁ δὲ Ἰησοῦς παρακούσας τὸν λόγον λαλούμενον λέγει τῷ ἀρχισυναγώγῳ, Μὴ φοβοῦ, μόνον πίστευε.	Jesus autem audito verbo quod dicebatur, ait archisynagogo: Noli timere: tantummodo crede.	Zaś Jezus dosłyszawszy (to) słowo powiedziane, mówi przełożonemu synagogi: Nie bój się, jedynie wierz. Jr 1.8
καὶ οὐκ ἀφῆκεν οὐδένα μετ᾽ αὐτοῦ συνακολουθῆσαι εἰ μὴ τὸν Πέτρον καὶ Ἰάκωβον καὶ Ἰωάννην τὸν ἀδελφὸν Ἰακώβου.	Et non admisit quemquam se sequi nisi Petrum, et Jacobum, et Joannem fratrem Jacobi.	I nie dopuścił nikomu z nim współtowarzyszyć, jeśli nie - Piotrowi i Jakubowi, i Janowi, bratu Jakuba.
καὶ ἔρχονται εἰς τὸν οἶκον τοῦ ἀρχισυναγώγου, καὶ θεωρεῖ θόρυβον καὶ κλαίοντας καὶ ἀλαλάζοντας πολλά,	Et veniunt in domum archisynagogi, et videt tumultum, et flentes, et ejulantes multum.	I przychodzą do domu przełożonego synagogi, i ogląda zamęt, i płaczących i lamentujących* wielu: * W oryginale onomatopeja zawodzenia"a-la-la".
καὶ εἰσελθὼν λέγει αὐτοῖς, Τί θορυβεῖσθε καὶ κλαίετε; τὸ παιδίον οὐκ ἀπέθανεν ἀλλὰ καθεύδει.	Et ingressus, ait illis: Quid turbamini, et ploratis? puella non est mortua, sed dormit.	i wszedłszy mówi im: Dlaczego zamęt czynicie i płaczecie? Dziecko nie umarło, ale śpi.
καὶ κατεγέλων αὐτοῦ. αὐτὸς δὲ ἐκβαλὼν πάντας παραλαμβάνει τὸν πατέρα τοῦ παιδίου καὶ τὴν μητέρα καὶ τοὺς μετ᾽ αὐτοῦ καὶ εἰσπορεύεται ὅπου ἦν τὸ παιδίον.	Et irridebant eum. Ipse vero ejectis omnibus assumit patrem, et matrem puellæ, et qui secum erant, et ingreditur ubi puella erat jacens.	I wyśmiewali go. On zaś wyrzuciwszy wszystkich zabiera ojca dziecka, i matkę, i tych z nim, i wchodzi, gdzie było dziecko.
καὶ κρατήσας τῆς χειρὸς τοῦ παιδίου λέγει αὐτῇ, Ταλιθα κουμ, ὅ ἐστιν μεθερμηνευόμενον Τὸ κοράσιον, σοὶ λέγω, ἔγειρε.	Et tenens manum puellæ, ait illi: Talitha cumi, quod est interpretatum: Puella (tibi dico), surge.	I chwyciwszy silnie rękę dziecka mówi jej: Talitha kum, co jest przetłumaczone: Dziewczynko, tobie mówię, podnieś się.
καὶ εὐθὺς ἀνέστη τὸ κοράσιον καὶ περιεπάτει· ἦν γὰρ ἐτῶν δώδεκα. καὶ ἐξέστησαν εὐθὺς ἐκστάσει μεγάλῃ.	Et confestim surrexit puella, et ambulabat: erat autem annorum duodecim: et obstupuerunt stupore magno.	I zaraz wstała dziewczynka i chodziła, była bowiem lat dwunastu. I zdumieli się [zaraz] zdumieniem wielkim.
καὶ διεστείλατο αὐτοῖς πολλὰ ἵνα μηδεὶς γνοῖ τοῦτο, καὶ εἶπεν δοθῆναι αὐτῇ φαγεῖν.	Et præcepit illis vehementer ut nemo id sciret: et dixit dari illi manducare.	I przykazał im wiele, aby nikt (nie) poznał tego; i powiedział, (by) dać jej zjeść.

6

Prorok pozbawiony czci
Καὶ ἐξῆλθεν ἐκεῖθεν καὶ ἔρχεται εἰς τὴν πατρίδα αὐτοῦ, καὶ ἀκολουθοῦσιν αὐτῷ οἱ μαθηταὶ αὐτοῦ.	Et egressus inde, abiit in patriam suam: et sequebantur eum discipuli sui:	I wyszedł stamtąd, i przychodzi do ojczyzny jego, i towarzyszą mu uczniowie jego.
καὶ γενομένου σαββάτου ἤρξατο διδάσκειν ἐν τῇ συναγωγῇ, καὶ πολλοὶ ἀκούοντες ἐξεπλήσσοντο, λέγοντες, Πόθεν τούτῳ ταῦτα, καὶ τίς ἡ σοφία ἡ δοθεῖσα τούτῳ, καὶ αἱ δυνάμεις τοιαῦται διὰ τῶν χειρῶν αὐτοῦ γινόμεναι;	et facto sabbato cœpit in synagoga docere: et multi audientes admirabantur in doctrina ejus, dicentes: Unde huic hæc omnia? et quæ est sapientia, quæ data est illi, et virtutes tales, quæ per manus ejus efficiuntur?	I (gdy stał się) szabat, zaczął nauczać w synagodze; i liczni słuchający zdumiewali się mówiąc: Skąd temu to, i (co to za) mądrość dana temu, i moce takie przez ręce jego stające się?
οὐχ οὗτός ἐστιν ὁ τέκτων, ὁ υἱὸς τῆς Μαρίας καὶ ἀδελφὸς Ἰακώβου καὶ Ἰωσῆτος καὶ Ἰούδα καὶ Σίμωνος; καὶ οὐκ εἰσὶν αἱ ἀδελφαὶ αὐτοῦ ὧδε πρὸς ἡμᾶς; καὶ ἐσκανδαλίζοντο ἐν αὐτῷ.	Nonne hic est faber, filius Mariæ, frater Jacobi, et Joseph, et Judæ, et Simonis? nonne et sorores ejus hic nobiscum sunt? Et scandalizabantur in illo.	Nie ten jest cieślą, synem Marii i bratem Jakuba i Józefa i Judy i Szymona? I nie są siostry jego tu przy nas? I wiedzeni byli do obrazy z powodu niego.
καὶ ἔλεγεν αὐτοῖς ὁ Ἰησοῦς ὅτι Οὐκ ἔστιν προφήτης ἄτιμος εἰ μὴ ἐν τῇ πατρίδι αὐτοῦ καὶ ἐν τοῖς συγγενεῦσιν αὐτοῦ καὶ ἐν τῇ οἰκίᾳ αὐτοῦ.	Et dicebat illis Jesus: Quia non est propheta sine honore nisi in patria sua, et in domo sua, et in cognatione sua.	I mówił im Jezus, że: Nie jest prorok bez szacunku. jeśli nie w ojczyźnie jego, i u krewnych jego. i w domu jego.
καὶ οὐκ ἐδύνατο ἐκεῖ ποιῆσαι οὐδεμίαν δύναμιν, εἰ μὴ ὀλίγοις ἀρρώστοις ἐπιθεὶς τὰς χεῖρας ἐθεράπευσεν.	Et non poterat ibi virtutem ullam facere, nisi paucos infirmos impositis manibus curavit:	I nie mógł tam uczynić żadnego dzieła mocy, jeśli nie paru niemocnym nałożywszy ręce uzdrowił.
Choć Marek nie określa dokładnie, skąd Jezus przybył do Nazaretu, to jednak wszystko zdaje się wskazywać na to, że Jezus przychodzi od strony Kafarnaum. Towarzyszą Mu uczniowie. Nazaret, miasto rodzinne Jezusa, jest nazywane Jego ojczyzną, głównie dlatego, że tam Chrystus wzrastał (por. Mt 2.23; Mk 1.24; Lk 4.16), choć wiadomo, że nie tam przyszedł na świat. Nie zjawił się w Nazarecie jako ktoś nie znany, o kim nie wiadomo, w jakim celu przybywa. Towarzyszące Mu grono uczniów pozwalało się domyślać, że występuje w roli wędrownego nauczyciela. Nie wydaje się jednak, by owo przybycie do Nazaretu miało miejsce bezpośrednio po wskrzeszeniu córki Jaira lub w ogóle pozostawało w jakimkolwiek związku z tym cudem. W każdym razie epizod z pobytu Jezusa w Nazarecie suponuje już uprzednią dłuższą działalność Zbawiciela. Aczkolwiek Jezus nauczał inaczej niż uczeni w Piśmie, to jednak nie zrywał z tradycyjnym miejscem nauczania: gdy nadszedł szabat, począł nauczać w synagodze. Odmiennością swego nauczania - tak pod względem formy, jak i treści - wprawiał wszystkich w zdumienie.
καὶ ἐθαύμαζεν διὰ τὴν ἀπιστίαν αὐτῶν. Καὶ περιῆγεν τὰς κώμας κύκλῳ διδάσκων.	et mirabatur propter incredulitatem eorum, et circuibat castella in circuitu docens.	I dziwił się z powodu niewiary ich. 1 obchodził wsie wokół nauczając. Iz 59.16
Jezus posyła Dwunastu
καὶ προσκαλεῖται τοὺς δώδεκα καὶ ἤρξατο αὐτοὺς ἀποστέλλειν δύο δύο καὶ ἐδίδου αὐτοῖς ἐξουσίαν τῶν πνευμάτων τῶν ἀκαθάρτων,	Et vocavit duodecim: et cœpit eos mittere binos, et dabat illis potestatem spirituum immundorum.	I przywołał dwunastu, i zaczął ich wysyłać (po) dwóch dwóch, i dawał im władzę (nad) duchami nieczystymi.
καὶ παρήγγειλεν αὐτοῖς ἵνα μηδὲν αἴρωσιν εἰς ὁδὸν εἰ μὴ ῥάβδον μόνον, μὴ ἄρτον, μὴ πήραν, μὴ εἰς τὴν ζώνην χαλκόν,	Et præcepit eis ne quid tollerent in via, nisi virgam tantum: non peram, non panem, neque in zona æs,	I nakazał im, aby niczego (nie) zabierali w drogę, jeśli nie laskę jedynie, nie chleb, nie torbę, nie w pasie miedź; Pieniądze. Całość składniej…ani… ani… ani… "
ἀλλὰ ὑποδεδεμένους σανδάλια, καὶ μὴ ἐνδύσησθε δύο χιτῶνας.	sed calceatos sandaliis, et ne induerentur duabus tunicis.	ale podwiązawszy sandały i nie wdziejecie dwóch tunik.
καὶ ἔλεγεν αὐτοῖς, Ὅπου ἐὰν εἰσέλθητε εἰς οἰκίαν, ἐκεῖ μένετε ἕως ἂν ἐξέλθητε ἐκεῖθεν.	Et dicebat eis: Quocumque introieritis in domum, illic manete donec exeatis inde:	I mówił im: Gdzie wejdziecie do domu. tam pozostawajcie, aż wyjdziecie stamtąd.
καὶ ὃς ἂν τόπος μὴ δέξηται ὑμᾶς μηδὲ ἀκούσωσιν ὑμῶν, ἐκπορευόμενοι ἐκεῖθεν ἐκτινάξατε τὸν χοῦν τὸν ὑποκάτω τῶν ποδῶν ὑμῶν εἰς μαρτύριον αὐτοῖς.	et quicumque non receperint vos, nec audierint vos, exeuntes inde, excutite pulverem de pedibus vestris in testimonium illis.	I które miejsce nie przyjęłoby was ani wysłuchaliby was, wychodząc stamtąd strząśnijcie pył. (ten) spod stóp waszych na świadectwo im. Ne 5.13
Καὶ ἐξελθόντες ἐκήρυξαν ἵνα μετανοῶσιν,	Et exeuntes prædicabant ut pœnitentiam agerent:	I wyszedłszy głosili, aby zmieniali myślenie, Ez 18.30
καὶ δαιμόνια πολλὰ ἐξέβαλλον, καὶ ἤλειφον ἐλαίῳ πολλοὺς ἀρρώστους καὶ ἐθεράπευον.	et dæmonia multa ejiciebant, et ungebant oleo multos ægros, et sanabant.	i demonów wiele wyrzucali, i namaszczali oliwą licznych niemocnych i uzdrawiali.
Ścięcie Jana Chrzciciela
Καὶ ἤκουσεν ὁ βασιλεὺς Ἡρῴδης, φανερὸν γὰρ ἐγένετο τὸ ὄνομα αὐτοῦ, καὶ ἔλεγον ὅτι Ἰωάννης ὁ βαπτίζων ἐγήγερται ἐκ νεκρῶν καὶ διὰ τοῦτο ἐνεργοῦσιν αἱ δυνάμεις ἐν αὐτῷ.	Et audivit rex Herodes (manifestum enim factum est nomen ejus), et dicebat: Quia Joannes Baptista resurrexit a mortuis: et propterea virtutes operantur in illo.	I usłyszał król Herod, jawne bowiem stało się imię jego, i mówili, że Jan, (ten) chrzczący, podniósł się* z martwych, i dla tego dzieją się dzieła mocy w nim. * Zbudził się.
ἄλλοι δὲ ἔλεγον ὅτι Ἠλίας ἐστίν· ἄλλοι δὲ ἔλεγον ὅτι προφήτης ὡς εἷς τῶν προφητῶν.	Alii autem dicebant: Quia Elias est; alii vero dicebant: Quia propheta est, quasi unus ex prophetis.	Inni zaś mówili, że Eliasz jest; inni zaś mówili, że prorok jak jeden (z) proroków. Pwt 18.15 Ml 4.5-6
ἀκούσας δὲ ὁ Ἡρῴδης ἔλεγεν, Ὃν ἐγὼ ἀπεκεφάλισα Ἰωάννην, οὗτος ἠγέρθη.	Quo audito Herodes ait: Quem ego decollavi Joannem, hic a mortuis resurrexit.	Usłyszawszy zaś Herod mówił: Któremu ja ściąłem głowę, Jan, ten podniósł się. Zbudził się.
Αὐτὸς γὰρ ὁ Ἡρῴδης ἀποστείλας ἐκράτησεν τὸν Ἰωάννην καὶ ἔδησεν αὐτὸν ἐν φυλακῇ διὰ Ἡρῳδιάδα τὴν γυναῖκα Φιλίππου τοῦ ἀδελφοῦ αὐτοῦ, ὅτι αὐτὴν ἐγάμησεν·	Ipse enim Herodes misit, ac tenuit Joannem, et vinxit eum in carcere propter Herodiadem uxorem Philippi fratris sui, quia duxerat eam.	Sam zaś Herod wysławszy, chwycił Jana i związał go w strażnicy z powodu Herodiady, żony Filipa, brata jego, bo ją poślubił.
ἔλεγεν γὰρ ὁ Ἰωάννης τῷ Ἡρῴδῃ ὅτι Οὐκ ἔξεστίν σοι ἔχειν τὴν γυναῖκα τοῦ ἀδελφοῦ σου.	Dicebat enim Joannes Herodi: Non licet tibi habere uxorem fratris tui.	Mówił bowiem Jan Herodowi, że: Nie jest dozwolone ci mieć żonę brata twego. Kpl 18.16 Kpl 20.21
ἡ δὲ Ἡρῳδιὰς ἐνεῖχεν αὐτῷ καὶ ἤθελεν αὐτὸν ἀποκτεῖναι, καὶ οὐκ ἠδύνατο·	Herodias autem insidiabatur illi: et volebat occidere eum, nec poterat.	Zaś Herodiada miała urazę (do) niego i chciała go zabić, i nie mogła.
ὁ γὰρ Ἡρῴδης ἐφοβεῖτο τὸν Ἰωάννην, εἰδὼς αὐτὸν ἄνδρα δίκαιον καὶ ἅγιον, καὶ συνετήρει αὐτόν, καὶ ἀκούσας αὐτοῦ πολλὰ ἠπόρει, καὶ ἡδέως αὐτοῦ ἤκουεν.	Herodes enim metuebat Joannem, sciens eum virum justum et sanctum: et custodiebat eum, et audito eo multa faciebat, et libenter eum audiebat.	Bowiem Herod bał się Jana, wiedząc (że) on mąż sprawiedliwy i święty, i ochraniał go; i słuchając go wiele, był w niepewności* i z przyjemnością go słuchał. * Inne rękopisy mają "czynił".
Καὶ γενομένης ἡμέρας εὐκαίρου ὅτε Ἡρῴδης τοῖς γενεσίοις αὐτοῦ δεῖπνον ἐποίησεν τοῖς μεγιστᾶσιν αὐτοῦ καὶ τοῖς χιλιάρχοις καὶ τοῖς πρώτοις τῆς Γαλιλαίας,	Et cum dies opportunus accidisset, Herodes natalis sui cœnam fecit principibus, et tribunis, et primis Galilææ:	I (gdy stał się) dzień sposobny, kiedy Herod (na) urodziny (swoje) wieczerzę uczynił dostojnikom (swoim) i tysiącznikom i pierwszym - Galilei; Rdz 40.20 Est 1.3 Est 2.18
καὶ εἰσελθούσης τῆς θυγατρὸς αὐτῆς τῆς Ἡρῳδιάδος καὶ ὀρχησαμένης ἤρεσεν τῷ Ἡρῴδῃ καὶ τοῖς συνανακειμένοις. εἶπεν ὁ βασιλεὺς τῷ κορασίῳ, Αἴτησόν με ὃ ἐὰν θέλῃς, καὶ δώσω σοι·	cumque introisset filia ipsius Herodiadis, et saltasset, et placuisset Herodi, simulque recumbentibus, rex ait puellæ: Pete a me quod vis, et dabo tibi:	i (gdy weszła) córka (tej) jego* Herodiady i (gdy zatańczyła), przypodobała się Herodowi, i razem leżącym (przy stole). Powiedział król dziewczynce: Poproś mnie, co byś chciała, i dam ci. * Albo "tej", jak w części rękopisów.
καὶ ὤμοσεν αὐτῇ Ὅ τι ἐάν με αἰτήσῃς δώσω σοι ἕως ἡμίσους τῆς βασιλείας μου.	et juravit illi: Quia quidquid petieris dabo tibi, licet dimidium regni mei.	I przysiągł jej [wiele]: (Cokolwiek) byś mnie poprosiła, dam ci, aż do połowy królestwa mego. Est 5.3 i 6 Est 7.2
καὶ ἐξελθοῦσα εἶπεν τῇ μητρὶ αὐτῆς, Τί αἰτήσωμαι; ἡ δὲ εἶπεν, Τὴν κεφαλὴν Ἰωάννου τοῦ βαπτίζοντος.	Quæ cum exisset, dixit matri suæ: Quid petam? At illa dixit: Caput Joannis Baptistæ.	I wyszedłszy powiedziała matce jej: Co poprosiłabym? Ta zaś powiedziała: Głowę Jana, chrzczącego.
καὶ εἰσελθοῦσα εὐθὺς μετὰ σπουδῆς πρὸς τὸν βασιλέα ᾐτήσατο λέγουσα, Θέλω ἵνα ἐξαυτῆς δῷς μοι ἐπὶ πίνακι τὴν κεφαλὴν Ἰωάννου τοῦ βαπτιστοῦ.	Cumque introisset statim cum festinatione ad regem, petivit dicens: Volo ut protinus des mihi in disco caput Joannis Baptistæ.	I wszedłszy zaraz z pośpiechem do króla, poprosiła mówiąc: Chcę, aby natychmiast dałeś mi na tacy głowę Jana Chrzciciela.
καὶ περίλυπος γενόμενος ὁ βασιλεὺς διὰ τοὺς ὅρκους καὶ τοὺς ἀνακειμένους οὐκ ἠθέλησεν ἀθετῆσαι αὐτήν·	Et contristatus est rex: propter jusjurandum, et propter simul discumbentes, noluit eam contristare:	I zasmuconym stawszy się król, z powodu przysiąg i leżących (przy stole), nie zechciał odrzucić jej.
καὶ εὐθὺς ἀποστείλας ὁ βασιλεὺς σπεκουλάτορα ἐπέταξεν ἐνέγκαι τὴν κεφαλὴν αὐτοῦ. καὶ ἀπελθὼν ἀπεκεφάλισεν αὐτὸν ἐν τῇ φυλακῇ	sed misso speculatore præcepit afferri caput ejus in disco. Et decollavit eum in carcere,	I zaraz wysławszy król kata, nakazał przynieść głowę jego. I odszedłszy ściął głowę mu w strażnicy
καὶ ἤνεγκεν τὴν κεφαλὴν αὐτοῦ ἐπὶ πίνακι καὶ ἔδωκεν αὐτὴν τῷ κορασίῳ, καὶ τὸ κοράσιον ἔδωκεν αὐτὴν τῇ μητρὶ αὐτῆς.	et attulit caput ejus in disco: et dedit illud puellæ, et puella dedit matri suæ.	i przyniósł głowę jego na tacy, i dał ją dziewczynce, i dziewczynka dała ją matce jej.
καὶ ἀκούσαντες οἱ μαθηταὶ αὐτοῦ ἦλθον καὶ ἦραν τὸ πτῶμα αὐτοῦ καὶ ἔθηκαν αὐτὸ ἐν μνημείῳ.	Quo audito, discipuli ejus venerunt, et tulerunt corpus ejus: et posuerunt illud in monumento.	I usłyszawszy uczniowie jego przyszli i zabrali zwłoki jego i położyli je w grobowcu.
Jezus karmi pięć tysięcy mężczyzn
Καὶ συνάγονται οἱ ἀπόστολοι πρὸς τὸν Ἰησοῦν καὶ ἀπήγγειλαν αὐτῷ πάντα ὅσα ἐποίησαν καὶ ὅσα ἐδίδαξαν.	Et convenientes Apostoli ad Jesum, renuntiaverunt ei omnia quæ egerant, et docuerant.	I zbierają się wysłannicy przy Jezusie, i oznajmili mu wszystko, ile uczynili i ile nauczali.
καὶ λέγει αὐτοῖς, Δεῦτε ὑμεῖς αὐτοὶ κατ᾽ ἰδίαν εἰς ἔρημον τόπον καὶ ἀναπαύσασθε ὀλίγον. ἦσαν γὰρ οἱ ἐρχόμενοι καὶ οἱ ὑπάγοντες πολλοί, καὶ οὐδὲ φαγεῖν εὐκαίρουν.	Et ait illis: Venite seorsum in desertum locum, et requiescite pusillum. Erant enim qui veniebant et redibant multi: et nec spatium manducandi habebant.	I mówi im: Chodźcież wy sami osobno na puste miejsce i odpocznijcie trochę. Byli bowiem przychodzący i odchodzący liczni i ani zjeść mieli czas.
καὶ ἀπῆλθον ἐν τῷ πλοίῳ εἰς ἔρημον τόπον κατ᾽ ἰδίαν.	Et ascendentes in navim, abierunt in desertum locum seorsum.	I odeszli w łodzi na puste miejsce na (osobności).
καὶ εἶδον αὐτοὺς ὑπάγοντας καὶ ἐπέγνωσαν πολλοὶ καὶ πεζῇ ἀπὸ πασῶν τῶν πόλεων συνέδραμον ἐκεῖ καὶ προῆλθον αὐτούς.	Et viderunt eos abeuntes, et cognoverunt multi: et pedestres de omnibus civitatibus concurrerunt illuc, et prævenerunt eos.	I zobaczyli ich odchodzących, i poznali liczni, i pieszo ze wszystkich miast zbiegli się tam i wcześniej przyszli (od) nich.
καὶ ἐξελθὼν εἶδεν πολὺν ὄχλον καὶ ἐσπλαγχνίσθη ἐπ᾽ αὐτούς, ὅτι ἦσαν ὡς πρόβατα μὴ ἔχοντα ποιμένα, καὶ ἤρξατο διδάσκειν αὐτοὺς πολλά.	Et exiens vidit turbam multam Jesus: et misertus est super eos, quia erant sicut oves non habentes pastorem, et cœpit docere multa.	I wyszedłszy zobaczył liczny tłum, i ulitował się nad nimi, bo byli jak owce nie mające pasterza; i zaczął nauczać ich wiele. Lb 4.27 Ez 34.6
Καὶ ἤδη ὥρας πολλῆς γενομένης προσελθόντες αὐτῷ οἱ μαθηταὶ αὐτοῦ ἔλεγον ὅτι Ἔρημός ἐστιν ὁ τόπος καὶ ἤδη ὥρα πολλή·	Et cum jam hora multa fieret, accesserunt discipuli ejus, dicentes: Desertus est locus hic, et jam hora præteriit:	I (gdy) już godzina późną* (stała się), podszedłszy do niego uczniowie jego mówili, że: Puste jest miejsce i już godzina późna. Dosłownie "liczna".
ἀπόλυσον αὐτούς, ἵνα ἀπελθόντες εἰς τοὺς κύκλῳ ἀγροὺς καὶ κώμας ἀγοράσωσιν ἑαυτοῖς τί φάγωσιν.	dimitte illos, ut euntes in proximas villas et vicos, emant sibi cibos, quos manducent.	Oddal ich, aby odszedłszy do wokół (leżących) pól i wsi kupili sobie coś co zjedliby.
ὁ δὲ ἀποκριθεὶς εἶπεν αὐτοῖς, Δότε αὐτοῖς ὑμεῖς φαγεῖν. καὶ λέγουσιν αὐτῷ, Ἀπελθόντες ἀγοράσωμεν δηναρίων διακοσίων ἄρτους καὶ δώσομεν αὐτοῖς φαγεῖν;	Et respondens ait illis: Date illis vos manducare. Et dixerunt ei: Euntes emamus ducentis denariis panes, et dabimus illis manducare.	On zaś odpowiadając rzekł im: Dajcie im wy zjeść. I mówią mu: Odszedłszy mamy kupić (za) denarów dwieście chlebów i mamy dać im zjeść? 2Krl 4.42-44
ὁ δὲ λέγει αὐτοῖς, Πόσους ἄρτους ἔχετε; ὑπάγετε ἴδετε. καὶ γνόντες λέγουσιν, Πέντε, καὶ δύο ἰχθύας.	Et dicit eis: Quot panes habetis? ite, et videte. Et cum cognovissent, dicunt: Quinque, et duos pisces.	On zaś mówi im: Ile chlebów macie? Odejdźcie, zobaczcie. I poznawszy mówią: Pięć, i dwie ryby.
καὶ ἐπέταξεν αὐτοῖς ἀνακλῖναι πάντας συμπόσια συμπόσια ἐπὶ τῷ χλωρῷ χόρτῳ.	Et præcepit illis ut accumbere facerent omnes secundum contubernia super viride fœnum.	I nakazał im ułożyć wszystkich grupy (za grupami)* na zielonej trawie. * Grupy wspólnie ucztujących.
καὶ ἀνέπεσαν πρασιαὶ πρασιαὶ κατὰ ἑκατὸν καὶ κατὰ πεντήκοντα.	Et discubuerunt in partes per centenos et quinquagenos.	I położyli się kępy (za kępami) po sto i po pięćdziesiąt.
καὶ λαβὼν τοὺς πέντε ἄρτους καὶ τοὺς δύο ἰχθύας ἀναβλέψας εἰς τὸν οὐρανὸν εὐλόγησεν καὶ κατέκλασεν τοὺς ἄρτους καὶ ἐδίδου τοῖς μαθηταῖς αὐτοῦ ἵνα παρατιθῶσιν αὐτοῖς, καὶ τοὺς δύο ἰχθύας ἐμέρισεν πᾶσιν.	Et acceptis quinque panibus et duobus pisces, intuens in cælum, benedixit, et fregit panes, et dedit discipulis suis, ut ponerent ante eos: et duos pisces divisit omnibus.	I wziąwszy pięć chlebów i dwie ryby spojrzawszy do góry w niebo pobłogosławił i połamał chleby i dawał uczniom [jego], aby podawali im; i dwie ryby podzielił wszystkim. 2Krl 4.42-44 2Krn 31.10
καὶ ἔφαγον πάντες καὶ ἐχορτάσθησαν,	Et manducaverunt omnes, et saturati sunt.	I zjedli wszyscy i zostali nasyceni.
καὶ ἦραν κλάσματα δώδεκα κοφίνων πληρώματα καὶ ἀπὸ τῶν ἰχθύων.	Et sustulerunt reliquias, fragmentorum duodecim cophinos plenos, et de piscibus.	I zebrali ułomki (na) dwanaście koszyków wypełnienie i z ryb.
καὶ ἦσαν οἱ φαγόντες πεντακισχίλιοι ἄνδρες.	Erant autem qui manducaverunt quinque millia virorum.	I byli zjadający [ chleby] pięć tysięcy mężów.
Jezus chodzi po wodzie
Καὶ εὐθὺς ἠνάγκασεν τοὺς μαθητὰς αὐτοῦ ἐμβῆναι εἰς τὸ πλοῖον καὶ προάγειν εἰς τὸ πέραν πρὸς Βηθσαϊδάν, ἕως αὐτὸς ἀπολύει τὸν ὄχλον.	Et statim coëgit discipulos suos ascendere navim, ut præcederent eum trans fretum ad Bethsaidam, dum ipse dimitteret populum.	I zaraz przymusił uczniów jego wejść do łodzi i poprzedzać na przeciwko do Betsaidy, aż on (oddali) tłum.
καὶ ἀποταξάμενος αὐτοῖς ἀπῆλθεν εἰς τὸ ὄρος προσεύξασθαι.	Et cum dimisisset eos, abiit in montem orare.	I odłączywszy się od* nich odszedł na górę pomodlić się. * Pożegnawszy się.
καὶ ὀψίας γενομένης ἦν τὸ πλοῖον ἐν μέσῳ τῆς θαλάσσης, καὶ αὐτὸς μόνος ἐπὶ τῆς γῆς.	Et cum sero esset, erat navis in medio mari et ipse solus in terra.	I wieczór (gdy stał się), była łódź na środku - morza, i on sam na ziemi.
καὶ ἰδὼν αὐτοὺς βασανιζομένους ἐν τῷ ἐλαύνειν, ἦν γὰρ ὁ ἄνεμος ἐναντίος αὐτοῖς, περὶ τετάρτην φυλακὴν τῆς νυκτὸς ἔρχεται πρὸς αὐτοὺς περιπατῶν ἐπὶ τῆς θαλάσσης καὶ ἤθελεν παρελθεῖν αὐτούς.	Et videns eos laborantes in remigando (erat enim ventus contrarius eis) et circa quartam vigiliam noctis venit ad eos ambulans supra mare: et volebat præterire eos.	I zobaczywszy ich męczących się przy wiosłowaniu, był bowiem wiatr przeciwny im, o czwartej straży nocy przychodzi do nich chodząc po morzu. I chciał przejść obok nich.
οἱ δὲ ἰδόντες αὐτὸν ἐπὶ τῆς θαλάσσης περιπατοῦντα ἔδοξαν ὅτι φάντασμά ἐστιν, καὶ ἀνέκραξαν·	At illi ut viderunt eum ambulantem supra mare, putaverunt phantasma esse, et exclamaverunt.	Oni zaś zobaczywszy go na morzu chodzącego pomyśleli, że zjawą jest, i zakrzyknęli.
πάντες γὰρ αὐτὸν εἶδον καὶ ἐταράχθησαν. ὁ δὲ εὐθὺς ἐλάλησεν μετ᾽ αὐτῶν, καὶ λέγει αὐτοῖς, Θαρσεῖτε, ἐγώ εἰμι· μὴ φοβεῖσθε.	Omnes enim viderunt eum, et conturbati sunt. Et statim locutus est cum eis, et dixit eis: Confidite, ego sum: nolite timere.	Wszyscy bowiem go zobaczyli i byli poruszeni. On zaś zaraz przemówił do nich i mówi im: Ośmielcie się, ja jestem. Nie bójcie się. Pwt 31.6 Iz 41.13 Iz 43.1-2
καὶ ἀνέβη πρὸς αὐτοὺς εἰς τὸ πλοῖον καὶ ἐκόπασεν ὁ ἄνεμος, καὶ λίαν ἐκ περισσοῦ ἐν ἑαυτοῖς ἐξίσταντο·	Et ascendit ad illos in navim, et cessavit ventus. Et plus magis intra se stupebant:	I wszedł do nich do łodzi, i uciszył się wiatr. I bardzo, [nadzwyczajnie], w sobie zdumiewali się,
οὐ γὰρ συνῆκαν ἐπὶ τοῖς ἄρτοις, ἀλλ᾽ ἦν αὐτῶν ἡ καρδία πεπωρωμένη.	non enim intellexerunt de panibus: erat enim cor eorum obcæcatum.	nie bowiem zrozumieli o chlebach, ale było ich serce skamieniałe.
Καὶ διαπεράσαντες ἐπὶ τὴν γῆν ἦλθον εἰς Γεννησαρὲτ καὶ προσωρμίσθησαν.	Et cum transfretassent, venerunt in terram Genesareth, et applicuerunt.	I przeprawiwszy się na ziemię przyszli do Genezaret i przybili do brzegu.
καὶ ἐξελθόντων αὐτῶν ἐκ τοῦ πλοίου εὐθὺς ἐπιγνόντες αὐτὸν	Cumque egressi essent de navi, continuo cognoverunt eum:	I (gdy wyszli) oni z łodzi zaraz rozpoznawszy go
περιέδραμον ὅλην τὴν χώραν ἐκείνην καὶ ἤρξαντο ἐπὶ τοῖς κραβάττοις τοὺς κακῶς ἔχοντας περιφέρειν ὅπου ἤκουον ὅτι ἐστίν.	et percurrentes universam regionem illam, cœperunt in grabatis eos, qui se male habebant, circumferre, ubi audiebant eum esse.	obiegli całą krainę ową i zaczęli na matach źle (się) mających obnosić, gdzie słyszeli, że jest.
καὶ ὅπου ἂν εἰσεπορεύετο εἰς κώμας ἢ εἰς πόλεις ἢ εἰς ἀγρούς, ἐν ταῖς ἀγοραῖς ἐτίθεσαν τοὺς ἀσθενοῦντας καὶ παρεκάλουν αὐτὸν ἵνα κἂν τοῦ κρασπέδου τοῦ ἱματίου αὐτοῦ ἅψωνται· καὶ ὅσοι ἂν ἥψαντο αὐτοῦ ἐσῴζοντο.	Et quocumque introibat, in vicos, vel in villas aut civitates, in plateis ponebant infirmos, et deprecabantur eum, ut vel fimbriam vestimenti ejus tangerent, et quotquot tangebant eum, salvi fiebant.	I kiedy wchodził, do wsi czy do miast, czy na pola, na rynkach kładli będących bez siły i prosili go, aby - obramowania - płaszcza jego dotknęli. I ilu dotknęli go, byli ratowani. Lb 15.38-40 Pwt 22.12

7

Czysty i nieczysty
Καὶ συνάγονται πρὸς αὐτὸν οἱ Φαρισαῖοι καί τινες τῶν γραμματέων ἐλθόντες ἀπὸ Ἱεροσολύμων.	Et conveniunt ad eum pharisæi, et quidam de scribis, venientes ab Jerosolymis.	I zbierają się u niego faryzeusze i jacyś (z) uczonych w piśmie przybyłych z Jerozolimy.
καὶ ἰδόντες τινὰς τῶν μαθητῶν αὐτοῦ ὅτι κοιναῖς χερσίν, τοῦτ᾽ ἔστιν ἀνίπτοις, ἐσθίουσιν τοὺς ἄρτους	Et cum vidissent quosdam ex discipulis ejus communibus manibus, id est non lotis, manducare panes, vituperaverunt.	I zobaczywszy jakichś uczniów jego, że pospolitymi* rękoma, to jest nieumytymi, jedzą chleby * Nieczystymi.
οἱ γὰρ Φαρισαῖοι καὶ πάντες οἱ Ἰουδαῖοι ἐὰν μὴ πυγμῇ νίψωνται τὰς χεῖρας οὐκ ἐσθίουσιν, κρατοῦντες τὴν παράδοσιν τῶν πρεσβυτέρων,	Pharisæi enim, et omnes Judæi, nisi crebro laverint manus, non manducant, tenentes traditionem seniorum:	bowiem faryzeusze i wszyscy Żydzi, jeśli nie pięścią* umyją rąk, nie jedzą, trzymając się przekazu starszych. * Prawdopodobnie chodzi o dłoń z wodą.
καὶ ἀπ᾽ ἀγορᾶς ἐὰν μὴ βαπτίσωνται οὐκ ἐσθίουσιν, καὶ ἄλλα πολλά ἐστιν ἃ παρέλαβον κρατεῖν, βαπτισμοὺς ποτηρίων καὶ ξεστῶν καὶ χαλκίων	et a foro nisi baptizentur, non comedunt: et alia multa sunt, quæ tradita sunt illis servare, baptismata calicum, et urceorum, et æramentorum, et lectorum:	I z rynku, jeśli nie zanurzą się, nie jedzą, i innych wiele jest, co przyjęli, (by) trzymać się, zanurzeń kielichów, i dzbanków, i miedzi, [i łóż]. Naczyń miedzianych.
καὶ ἐπερωτῶσιν αὐτὸν οἱ Φαρισαῖοι καὶ οἱ γραμματεῖς, Διὰ τί οὐ περιπατοῦσιν οἱ μαθηταί σου κατὰ τὴν παράδοσιν τῶν πρεσβυτέρων, ἀλλὰ κοιναῖς χερσὶν ἐσθίουσιν τὸν ἄρτον;	et interrogabant eum pharisæi et scribæ: Quare discipuli tui non ambulant juxta traditionem seniorum, sed communibus manibus manducant panem?	I pytają go faryzeusze i uczeni w piśmie: Dla czego nie chodzą uczniowie twoi według przekazu starszych, ale pospolitymi* rękoma jedzą chleb? * Nieczystymi.
ὁ δὲ εἶπεν αὐτοῖς, Καλῶς ἐπροφήτευσεν Ἠσαΐας περὶ ὑμῶν τῶν ὑποκριτῶν, ὡς γέγραπται Οὗτος ὁ λαὸς τοῖς χείλεσίν με τιμᾷ, ἡ δὲ καρδία αὐτῶν πόρρω ἀπέχει ἀπ᾽ ἐμοῦ·	At ille respondens, dixit eis: Bene prophetavit Isaias de vobis hypocritis, sicut scriptum est: Populus hic labiis me honorat, cor autem eorum longe est a me:	On zaś powiedział im: Dobrze prorokował Izajasz o was obłudnikach, jak jest napisane, [iż]: Ten lud wargami mnie szanuje, zaś serce ich daleko jest oddalone ode mnie. Iz 29.13 Ez 33.31
Podobnie jak w większości wypadków, tu również mowa Jezusa nie posiada cech wypowiedzi jednolitej od początku, lecz jest kompozycją opartą na różnych pod względem miejsca i czasu Jego wypowiedziach. Fragment Mk 7.1-5 jest swoistym wprowadzeniem, wiersze zaś Mk 7.6-13 stanowią odpowiedź - również w formie pytania - będącą odparciem podstępnego ataku faryzeuszy. Zagadnienie czystości rytualnej należało do spraw podstawowych w praktykach religijnych judaizmu oficjalnego, o czym świadczy największy chyba fragment Miszny poświęcony tym przepisom. Tylko niektóre z tych przepisów posiadały swoje źródła w autentycznym Prawie Mojżeszowym, a i te również odnosiły się nie do zwykłych wiernych, lecz do kapłanów (por. np. nakaz umywania rąk: Wj 30.17; Kpl 11-15). Nakazy owe, choć tak energicznie rozciągane również na niekapłanów, przez wielu nie były przestrzegane, a w czasach Jezusa saduceusze wręcz je zwalczali. Polemikę Jezusa z faryzeuszami - po raz pierwszy pojawiają się oni po Mk 3.22 - dotyczącą obmywania rąk przed jedzeniem zanotował także Mateusz. Są jednak pewne rozbieżności w sposobie przedstawiania tej polemiki przez obydwu synoptyków. W wersji Markowej relacja o zastrzeżeniach faryzeuszy utrzymana jest w mowie zależnej, u Mt od początku mamy do czynienia z dialogiem. Na uwagę zasługuje również szczegół następujący: Mateusz opuszcza aramejskie słowo korban, mimo że pisze dla ludzi znających język aramejski, gdy tymczasem Marek zamieszcza je, dorzucając grecki przekład. Poza tym wersja Markowa jest nieco dłuższa, bardziej szczegółowa - zamyka się w 13 wierszach, natomiast opowiadanie Mt liczy tylko 3 wiersze. Myśl przewodnia u obydwu Ewangelistów jest jednak ta sama. Na pytanie faryzeuszy, dlaczego uczniowie Jezusa łamią zwyczaje ojców - warto zwrócić uwagę na to sformułowanie: nie pisane Prawo, lecz zwyczaje ojców - nie dokonując obmycia rąk przed jedzeniem i nie umywając kielichów i dzbanów, Jezus odpowiada oskarżeniem, że faryzeusze składając bezdusznie ofiary zwalniają się od zachowywania Bożego nakazu oddawania czci własnym rodzicom, choć jest to nakaz powtarzany kilkakrotnie i opatrzony specjalnymi sankcjami w ST.
μάτην δὲ σέβονταί με διδάσκοντες διδασκαλίας ἐντάλματα ἀνθρώπων.	in vanum autem me colunt, docentes doctrinas, et præcepta hominum.	Daremnie zaś czczą mnie, nauczając nauki przykazań ludzi. Iz 29.13
ἀφέντες τὴν ἐντολὴν τοῦ θεοῦ κρατεῖτε τὴν παράδοσιν τῶν ἀνθρώπων.	Relinquentes enim mandatum Dei, tenetis traditionem hominum, baptismata urceorum et calicum: et alia similia his facitis multa.	Opuściwszy przykazanie Boga trzymacie się przekazu ludzi.
Καὶ ἔλεγεν αὐτοῖς, Καλῶς ἀθετεῖτε τὴν ἐντολὴν τοῦ θεοῦ, ἵνα τὴν παράδοσιν ὑμῶν τηρήσητε.	Et dicebat illis: Bene irritum facitis præceptum Dei, ut traditionem vestram servetis.	I mówił im: Pięknie unieważniacie przykazanie Boga, aby przekaz wasz postawiliście. Według innych rękopisów "strzegliście".
Μωϋσῆς γὰρ εἶπεν, Τίμα τὸν πατέρα σου καὶ τὴν μητέρα σου, καί, Ὁ κακολογῶν πατέρα ἢ μητέρα θανάτῳ τελευτάτω.	Moyses enim dixit: Honora patrem tuum, et matrem tuam. Et: Qui maledixerit patri, vel matri, morte moriatur.	Mojżesz bowiem powiedział: Szanuj ojca twego i matkę twą, i: Złorzeczący ojcu lub matce śmiercią niech umrze. Wj 20.12 Wj 21.17 Kpl 19.3 Kpl 20.9 Pwt 5.16 Prz 20.20
ὑμεῖς δὲ λέγετε, Ἐὰν εἴπῃ ἄνθρωπος τῷ πατρὶ ἢ τῇ μητρί, Κορβᾶν, ὅ ἐστιν, Δῶρον, ὃ ἐὰν ἐξ ἐμοῦ ὠφεληθῇς,	Vos autem dicitis: Si dixerit homo patri, aut matri, Corban (quod est donum) quodcumque ex me, tibi profuerit:	Wy zaś mówicie: Jeśli rzekłby człowiek ojcu lub matce: Korban, co jest "dar (ofiarny)", co byś ode mnie miał jako pomoc, Kpl 1.2
οὐκέτι ἀφίετε αὐτὸν οὐδὲν ποιῆσαι τῷ πατρὶ ἢ τῇ μητρί,	et ultra non dimittitis eum quidquam facere patri suo, aut matri,	już dopuszczacie, (mu) nic (nie) uczynić ojcu lub matce,
ἀκυροῦντες τὸν λόγον τοῦ θεοῦ τῇ παραδόσει ὑμῶν ᾗ παρεδώκατε· καὶ παρόμοια τοιαῦτα πολλὰ ποιεῖτε.	rescindentes verbum Dei per traditionem vestram, quam tradidistis: et similia hujusmodi multa facitis.	unieważniając słowo Boga przekazem waszym, który przekazaliście; i podobnych takich wiele czynicie.
Καὶ προσκαλεσάμενος πάλιν τὸν ὄχλον ἔλεγεν αὐτοῖς, Ἀκούσατέ μου πάντες καὶ σύνετε.	Et advocans iterum turbam, dicebat illis: Audite me omnes, et intelligite.	I przywoławszy do siebie znowu tłum mówił im: Posłuchajcie mnie wszyscy i pojmijcie.
οὐδέν ἐστιν ἔξωθεν τοῦ ἀνθρώπου εἰσπορευόμενον εἰς αὐτὸν ὃ δύναται κοινῶσαι αὐτόν, ἀλλὰ τὰ ἐκ τοῦ ἀνθρώπου ἐκπορευόμενά ἐστιν τὰ κοινοῦντα τὸν ἄνθρωπον.	Nihil est extra hominem introiens in eum, quod possit eum coinquare, sed quæ de homine procedunt illa sunt quæ communicant hominem.	Nic (nie) jest z zewnątrz człowieka wchodzące do niego, co może zanieczyścić go. Ale (co) z człowieka wychodzące jest, to zanieczyszczające człowieka.
	Si quis habet aures audiendi, audiat.
Καὶ ὅτε εἰσῆλθεν εἰς οἶκον ἀπὸ τοῦ ὄχλου, ἐπηρώτων αὐτὸν οἱ μαθηταὶ αὐτοῦ τὴν παραβολήν.	Et cum introisset in domum a turba, interrogabant eum discipuli ejus parabolam.	I kiedy wszedł do domu od tłumu, pytali go uczniowie jego (o) przykład.
καὶ λέγει αὐτοῖς, Οὕτως καὶ ὑμεῖς ἀσύνετοί ἐστε; οὐ νοεῖτε ὅτι πᾶν τὸ ἔξωθεν εἰσπορευόμενον εἰς τὸν ἄνθρωπον οὐ δύναται αὐτὸν κοινῶσαι	Et ait illis: Sic et vos imprudentes estis? Non intelligitis quia omne extrinsecus introiens in hominem, non potest eum communicare:	I mówi im: Tak i wy niepojętni jesteście? Nie zauważacie, że wszystko, (co) z zewnątrz wchodzące w człowieka, nie może go zanieczyścić,
ὅτι οὐκ εἰσπορεύεται αὐτοῦ εἰς τὴν καρδίαν ἀλλ᾽ εἰς τὴν κοιλίαν, καὶ εἰς τὸν ἀφεδρῶνα ἐκπορεύεται, καθαρίζων πάντα τὰ βρώματα;	quia non intrat in cor ejus, sed in ventrum vadit, et in secessum exit, purgans omnes escas?	bo nie wchodzi mu do serca, ale do brzucha, i do ustępu wychodzi? - oczyszczając wszystkie pokarmy.
ἔλεγεν δὲ ὅτι Τὸ ἐκ τοῦ ἀνθρώπου ἐκπορευόμενον, ἐκεῖνο κοινοῖ τὸν ἄνθρωπον.	Dicebat autem, quoniam quæ de homine exeunt, illa communicant hominem.	Mówił zaś, że: Co z człowieka wychodzące, owo zanieczyszcza człowieka.
ἔσωθεν γὰρ ἐκ τῆς καρδίας τῶν ἀνθρώπων οἱ διαλογισμοὶ οἱ κακοὶ ἐκπορεύονται, πορνεῖαι, κλοπαί, φόνοι,	Ab intus enim de corde hominum malæ cogitationes procedunt, adulteria, fornicationes, homicidia,	Z wnętrza bowiem, z serca ludzi rozważania złe wychodzą, rozpusty, kradzieże, zabójstwa, Rdz 8.21 Wj 20.13 Jr 17.9
μοιχεῖαι, πλεονεξίαι, πονηρίαι, δόλος, ἀσέλγεια, ὀφθαλμὸς πονηρός, βλασφημία, ὑπερηφανία, ἀφροσύνη·	furta, avaritiæ, nequitiæ, dolus, impudicitiæ, oculus malus, blasphemia, superbia, stultitia.	cudzołóstwa, zachłanności, niegodziwości, podstęp, rozpasanie, oko złe, bluźnierstwo, wyniosłość, głupota. Czyli zawiść. Wj 20.14 i 17
πάντα ταῦτα τὰ πονηρὰ ἔσωθεν ἐκπορεύεται καὶ κοινοῖ τὸν ἄνθρωπον.	Omnia hæc mala ab intus procedunt, et communicant hominem.	Wszystkie te złości z wnętrza wychodzą i zanieczyszczają człowieka.
Wiara Syrofenicjanki
Ἐκεῖθεν δὲ ἀναστὰς ἀπῆλθεν εἰς τὰ ὅρια Τύρου. καὶ εἰσελθὼν εἰς οἰκίαν οὐδένα ἤθελεν γνῶναι, καὶ οὐκ ἠδυνήθη λαθεῖν·	Et inde surgens abiit in fines Tyri et Sidonis: et ingressus domum, neminem voluit scire, et non potuit latere.	Stamtąd zaś wstawszy odszedł w granice Tyru. I wszedłszy do domu, nikt, (nie) chciał, (by) (wiedział); i nie mógł ujść uwagi,
ἀλλ᾽ εὐθὺς ἀκούσασα γυνὴ περὶ αὐτοῦ, ἧς εἶχεν τὸ θυγάτριον αὐτῆς πνεῦμα ἀκάθαρτον, ἐλθοῦσα προσέπεσεν πρὸς τοὺς πόδας αὐτοῦ·	Mulier enim statim ut audivit de eo, cujus filia habebat spiritum immundum, intravit, et procidit ad pedes ejus.	ale zaraz usłyszawszy kobieta o nim, której miał córeczkę jej duch nieczysty, przyszedłszy przypadła do stóp jego;
ἡ δὲ γυνὴ ἦν Ἑλληνίς, Συροφοινίκισσα τῷ γένει· καὶ ἠρώτα αὐτὸν ἵνα τὸ δαιμόνιον ἐκβάλῃ ἐκ τῆς θυγατρὸς αὐτῆς.	Erat enim mulier gentilis, Syrophœnissa genere. Et rogabat eum ut dæmonium ejiceret de filia ejus.	(Ta) zaś kobieta była Hellenką, Syrofenicjanką rodem. I prosiła go, aby demona wyrzucił z córki jej. Tzn. poganką.
καὶ ἔλεγεν αὐτῇ, Ἄφες πρῶτον χορτασθῆναι τὰ τέκνα, οὐ γάρ ἐστιν καλὸν λαβεῖν τὸν ἄρτον τῶν τέκνων καὶ τοῖς κυναρίοις βαλεῖν.	Qui dixit illi: Sine prius saturari filios: non est enim bonum sumere panem filiorum, et mittere canibus.	I mówił jej: Dopuść najpierw nasycić się dzieciom, nie bowiem jest dobrze wziąć chleb dzieci i szczeniętom rzucić. Pwt 32.6 Iz 63.16 Iz 64.8
ἡ δὲ ἀπεκρίθη καὶ λέγει αὐτῷ, Κύριε· καὶ τὰ κυνάρια ὑποκάτω τῆς τραπέζης ἐσθίουσιν ἀπὸ τῶν ψιχίων τῶν παιδίων.	At illa respondit, et dixit illi: Utique Domine, nam et catelli comedunt sub mensa de micis puerorum.	Ona zaś odpowiedziała i mówi mu: Panie, i szczenięta popod stołem jedzą z okruszyn - dzieci.
καὶ εἶπεν αὐτῇ, Διὰ τοῦτον τὸν λόγον ὕπαγε, ἐξελήλυθεν ἐκ τῆς θυγατρός σου τὸ δαιμόνιον.	Et ait illi: Propter hunc sermonem vade: exiit dæmonium a filia tua.	I powiedział jej: Z powodu tego słowa odejdź, wyszedł z córki twej demon.
καὶ ἀπελθοῦσα εἰς τὸν οἶκον αὐτῆς εὗρεν τὸ παιδίον βεβλημένον ἐπὶ τὴν κλίνην καὶ τὸ δαιμόνιον ἐξεληλυθός.	Et cum abiisset domum suam, invenit puellam jacentem supra lectum, et dæmonium exiisse.	I odszedłszy do domu jej znalazła dziecko położone na łożu i demona wyszłego.
Uzdrowienie głuchoniemego
Καὶ πάλιν ἐξελθὼν ἐκ τῶν ὁρίων Τύρου ἦλθεν διὰ Σιδῶνος εἰς τὴν θάλασσαν τῆς Γαλιλαίας ἀνὰ μέσον τῶν ὁρίων Δεκαπόλεως.	Et iterum exiens de finibus Tyri, venit per Sidonem ad mare Galilææ inter medios fines Decapoleos.	I z powrotem wyszedłszy z granic Tyru przyszedł przez Sydon do morza Galilei poprzez środek granic Dekapolu.
καὶ φέρουσιν αὐτῷ κωφὸν καὶ μογιλάλον καὶ παρακαλοῦσιν αὐτὸν ἵνα ἐπιθῇ αὐτῷ τὴν χεῖρα.	Et adducunt ei surdum, et mutum, et deprecabantur eum, ut imponat illi manum.	I przynoszą* mu głuchego i ledwo mówiącego, i proszą go, żeby nałożył na niego rękę. * Przyprowadzają. Iz 29.18
καὶ ἀπολαβόμενος αὐτὸν ἀπὸ τοῦ ὄχλου κατ᾽ ἰδίαν ἔβαλεν τοὺς δακτύλους αὐτοῦ εἰς τὰ ὦτα αὐτοῦ καὶ πτύσας ἥψατο τῆς γλώσσης αὐτοῦ,	Et apprehendens eum de turba seorsum, misit digitos suos in auriculas ejus: et exspuens, tetigit linguam ejus:	I zabrawszy go od tłumu na osobności włożył palce jego* w uszy jego, i splunąwszy dotknął języka jego. * "Jego" w znaczeniu "swoje"
καὶ ἀναβλέψας εἰς τὸν οὐρανὸν ἐστέναξεν καὶ λέγει αὐτῷ, Εφφαθα, ὅ ἐστιν, Διανοίχθητι.	et suscipiens in cælum, ingemuit, et ait illi: Ephphetha, quod est, Adaperire.	I wejrzawszy w niebo westchnął, i mówi mu: Effatha, co jest: "Otwórz się".
καὶ εὐθέως ἠνοίγησαν αὐτοῦ αἱ ἀκοαί, καὶ ἐλύθη ὁ δεσμὸς τῆς γλώσσης αὐτοῦ καὶ ἐλάλει ὀρθῶς.	Et statim apertæ sunt aures ejus, et solutum est vinculum linguæ ejus, et loquebatur recte.	I [zaraz] otwarły się jego uszy, i rozwiązane zostało pęto języka jego, i mówił poprawnie. Iz 35.5-6
καὶ διεστείλατο αὐτοῖς ἵνα μηδενὶ λέγωσιν· ὅσον δὲ αὐτοῖς διεστέλλετο, αὐτοὶ μᾶλλον περισσότερον ἐκήρυσσον.	Et præcepit illis ne cui dicerent. Quanto autem eis præcipiebat, tanto magis plus prædicabant:	I przykazał im, żeby nikomu (nie) mówili. Ile zaś im przykazywał, oni bardziej jeszcze głosili.
καὶ ὑπερπερισσῶς ἐξεπλήσσοντο λέγοντες, Καλῶς πάντα πεποίηκεν, καὶ τοὺς κωφοὺς ποιεῖ ἀκούειν καὶ τοὺς ἀλάλους λαλεῖν.	et eo amplius admirabantur, dicentes: Bene omnia fecit: et surdos fecit audire, et mutos loqui.	I (aż nazbyt) zdumiewali się mówiąc: Dobrze wszystko uczynił; i głuchym daje* słyszeć, i niemowom mówić. * Dosłownie "czyni".

8

Nakarmienie czterech tysięcy ludzi
Ἐν ἐκείναις ταῖς ἡμέραις πάλιν πολλοῦ ὄχλου ὄντος καὶ μὴ ἐχόντων τί φάγωσιν, προσκαλεσάμενος τοὺς μαθητὰς λέγει αὐτοῖς,	In diebus illis iterum cum turba multa esset, nec haberent quod manducarent, convocatis discipulis, ait illis:	W owych dniach, (gdy) znowu liczny tłum (był) i nie (mieli), co zjedliby, przywoławszy do siebie uczniów mówi im:
Σπλαγχνίζομαι ἐπὶ τὸν ὄχλον, ὅτι ἤδη ἡμέραι τρεῖς προσμένουσίν μοι καὶ οὐκ ἔχουσιν τί φάγωσιν·	Misereor super turbam: quia ecce jam triduo sustinent me, nec habent quod manducent:	Lituję się nad tłumem, bo już dni trzy pozostają przy mnie i nie mają, co zjedliby.
καὶ ἐὰν ἀπολύσω αὐτοὺς νήστεις εἰς οἶκον αὐτῶν, ἐκλυθήσονται ἐν τῇ ὁδῷ· καί τινες αὐτῶν ἀπὸ μακρόθεν ἥκασιν.	et si dimisero eos jejunos in domum suam, deficient in via: quidam enim ex eis de longe venerunt.	I jeśli oddaliłbym ich poszczących do domu ich, osłabną na drodze. I niektórzy (z) nich z daleka przybyli.
καὶ ἀπεκρίθησαν αὐτῷ οἱ μαθηταὶ αὐτοῦ ὅτι Πόθεν τούτους δυνήσεταί τις ὧδε χορτάσαι ἄρτων ἐπ᾽ ἐρημίας;	Et responderunt ei discipuli sui: Unde illos quis poterit saturare panibus in solitudine?	I odpowiedzieli mu uczniowie jego: Skąd tych będzie mógł ktoś tu nasycić chlebami na pustaci? Lb 11.21 2Krl 4.42
καὶ ἠρώτα αὐτούς, Πόσους ἔχετε ἄρτους; οἱ δὲ εἶπαν, Ἑπτά.	Et interrogavit eos: Quot panes habetis? Qui dixerunt: Septem.	I pytał ich: Ile macie chlebów? Oni zaś powiedzieli: Siedem.
καὶ παραγγέλλει τῷ ὄχλῳ ἀναπεσεῖν ἐπὶ τῆς γῆς· καὶ λαβὼν τοὺς ἑπτὰ ἄρτους εὐχαριστήσας ἔκλασεν καὶ ἐδίδου τοῖς μαθηταῖς αὐτοῦ ἵνα παρατιθῶσιν, καὶ παρέθηκαν τῷ ὄχλῳ.	Et præcepit turbæ discumbere super terram. Et accipiens septem panes, gratias agens fregit, et dabat discipulis suis ut apponerent, et apposuerunt turbæ.	I nakazuje tłumowi położyć się na ziemi. I wziąwszy siedem chlebów dzięki uczyniwszy połamał i dawał uczniom jego, żeby podawali, i podali tłumowi.
καὶ εἶχον ἰχθύδια ὀλίγα· καὶ εὐλογήσας αὐτὰ εἶπεν καὶ ταῦτα παρατιθέναι.	Et habebant pisciculos paucos: et ipsos benedixit, et jussit apponi.	I mieli rybek trochę; I pobłogosławiwszy je powiedział i te podawać.
Tak zwane drugie cudowne nakarmienie rzeszy (pierwsze - zob. Mk 6.34-44) jest opisane tylko przez Mt i Marka. Miało ono miejsce w krainie zwanej później Dekapolem (zob. Mt 4.25). Były to - jak już wiadomo - okolice zamieszkałe w większości przez pogan. Wydaje się, że właśnie z myślą o nich dokonywał Chrystus Pan cudu, będącego typem Eucharystii, podobnie jak przedtem cudownie rozmnożył chleb wśród Żydów. Ani miejsce, ani czas drugiego rozmnożenia chleba nie zostały określone z całą dokładnością. Ogólnie tylko wiadomo, że cud ów dokonał się gdzieś w połowie r. 29 podczas pobytu Jezusa w krainie Dekapolu. Przysłówek znowu zdaje się nawiązywać do pierwszego nakarmienia zgłodniałych tłumów. Czas trzech dni - tak długo właśnie trwały rzesze przy Jezusie - wystarczył w zupełności na spożycie zapasów żywności, jakie pielgrzymujący za Jezusem ludzie zabrali ze swoich domów.
καὶ ἔφαγον καὶ ἐχορτάσθησαν, καὶ ἦραν περισσεύματα κλασμάτων ἑπτὰ σπυρίδας.	Et manducaverunt, et saturati sunt, et sustulerunt quod superaverat de fragmentis, septem sportas.	I zjedli i nasyceni zostali i zebrali obfitość ułomków siedem koszy. 2Krl 4.43-44
ἦσαν δὲ ὡς τετρακισχίλιοι. καὶ ἀπέλυσεν αὐτούς.	Erant autem qui manducaverunt, quasi quatuor millia: et dimisit eos.	Byli zaś jakieś cztery tysiące. I oddalił ich.
Καὶ εὐθὺς ἐμβὰς εἰς τὸ πλοῖον μετὰ τῶν μαθητῶν αὐτοῦ ἦλθεν εἰς τὰ μέρη Δαλμανουθά.	Et statim ascendens navim cum discipulis suis, venit in partes Dalmanutha.	I zaraz wszedłszy do łodzi z uczniami jego przyszedł do działu* Dalmanuty. * Dział ziemi, teren, "dzielnica".
Żądanie znaku
Καὶ ἐξῆλθον οἱ Φαρισαῖοι καὶ ἤρξαντο συζητεῖν αὐτῷ, ζητοῦντες παρ᾽ αὐτοῦ σημεῖον ἀπὸ τοῦ οὐρανοῦ, πειράζοντες αὐτόν.	Et exierunt pharisæi, et cœperunt conquirere cum eo, quærentes ab illo signum de cælo, tentantes eum.	I wyszli faryzeusze i zaczęli dociekać razem z nim, szukając od niego znaku z nieba, próbując go.
καὶ ἀναστενάξας τῷ πνεύματι αὐτοῦ λέγει, Τί ἡ γενεὰ αὕτη ζητεῖ σημεῖον; ἀμὴν λέγω ὑμῖν, εἰ δοθήσεται τῇ γενεᾷ ταύτῃ σημεῖον.	Et ingemiscens spiritu, ait: Quid generatio ista signum quærit? Amen dico vobis, si dabitur generationi isti signum.	I westchnąwszy duchem jego mówi: Dlaczego pokolenie to szuka znaku? Amen mówię wam, jeśli dany będzie pokoleniu temu znak!
καὶ ἀφεὶς αὐτοὺς πάλιν ἐμβὰς ἀπῆλθεν εἰς τὸ πέραν.	Et dimittens eos, ascendit iterum navim et abiit trans fretum.	I opuściwszy ich, znowu (wsiadłszy) (odpłynął)* na przeciwko. * Dosłownie "wszedłszy odszedł".
Ostrzeżenie przed faryzeuszami
Καὶ ἐπελάθοντο λαβεῖν ἄρτους καὶ εἰ μὴ ἕνα ἄρτον οὐκ εἶχον μεθ᾽ ἑαυτῶν ἐν τῷ πλοίῳ.	Et obliti sunt panes sumere: et nisi unum panem non habebant secum in navi.	I zapomnieli wziąć chleby i jeśli nie jeden* chleb, nie mieli ze sobą w łodzi. * "Jeśli nie jeden" - sens: "z wyjątkiem jednego".
καὶ διεστέλλετο αὐτοῖς λέγων, Ὁρᾶτε, βλέπετε ἀπὸ τῆς ζύμης τῶν Φαρισαίων καὶ τῆς ζύμης Ἡρῴδου.	Et præcipiebat eis, dicens: Videte, et cavete a fermento pharisæorum, et fermento Herodis.	I przykazywał im mówiąc: Patrzajcie, strzeżcie się od zaczynu faryzeuszy i zaczynu Heroda.
καὶ διελογίζοντο πρὸς ἀλλήλους ὅτι ἄρτους οὐκ ἔχομεν.	Et cogitabant ad alterutrum, dicentes: quia panes non habemus.	I rozważali (między) sobą, że: Chlebów nie mają.
καὶ γνοὺς ὁ Ἰησοῦς λέγει αὐτοῖς, Τί διαλογίζεσθε ὅτι ἄρτους οὐκ ἔχετε; οὔπω νοεῖτε οὐδὲ συνίετε; πεπωρωμένην ἔχετε τὴν καρδίαν ὑμῶν;	Quo cognito, ait illis Jesus: Quid cogitatis, quia panes non habetis? nondum cognoscetis nec intelligitis? adhuc cæcatum habetis cor vestrum?	I poznawszy mówi im: Dlaczego rozważacie, że chlebów nie macie? Jeszcze nie zauważacie, ani pojmujecie? Skamieniałe macie serce wasze?
ὀφθαλμοὺς ἔχοντες οὐ βλέπετε καὶ ὦτα ἔχοντες οὐκ ἀκούετε; καὶ οὐ μνημονεύετε,	oculos habentes non videtis? et aures habentes non auditis? nec recordamini,	Oczy mając nie patrzycie i uszy mając nie słuchacie? I nie przypominacie sobie, Iz 6.9-10 Iz 42.18 Jr 5.21 Ez 12.2
ὅτε τοὺς πέντε ἄρτους ἔκλασα εἰς τοὺς πεντακισχιλίους, πόσους κοφίνους κλασμάτων πλήρεις ἤρατε; λέγουσιν αὐτῷ, Δώδεκα.	quando quinque panes fregi in quinque millia: quot cophinos fragmentorum plenos sustulistis? Dicunt ei: Duodecim.	kiedy pięć chlebów połamałem na pięć tysięcy, ile koszyków ułomków pełnych zebraliście? Mówią mu: Dwanaście.
Ὅτε τοὺς ἑπτὰ εἰς τοὺς τετρακισχιλίους, πόσων σπυρίδων πληρώματα κλασμάτων ἤρατε; καὶ λέγουσιν Ἑπτά.	Quando et septem panes in quatuor millia: quot sportas fragmentorum tulistis? Et dicunt ei: Septem.	Kiedy siedem na cztery tysiące, ile koszów (pełnych) ułomków zebraliście? I mówią [mu]: Siedem. Iz 4.43
καὶ ἔλεγεν αὐτοῖς, Οὔπω συνίετε;	Et dicebat eis: Quomodo nondum intelligitis?	mówił im: Jeszcze nie rozumiecie?
Uzdrowienie niewidomego w Betsaidzie
Καὶ ἔρχονται εἰς Βηθσαϊδάν. καὶ φέρουσιν αὐτῷ τυφλὸν καὶ παρακαλοῦσιν αὐτὸν ἵνα αὐτοῦ ἅψηται.	Et veniunt Bethsaidam, et adducunt ei cæcum, et rogabant eum ut illum tangeret.	I przychodzą do Betsaidy. I przynoszą* mu ślepego i proszą go, żeby go dotknął. * Przyprowadzają.
καὶ ἐπιλαβόμενος τῆς χειρὸς τοῦ τυφλοῦ ἐξήνεγκεν αὐτὸν ἔξω τῆς κώμης καὶ πτύσας εἰς τὰ ὄμματα αὐτοῦ, ἐπιθεὶς τὰς χεῖρας αὐτῷ ἐπηρώτα αὐτόν, Εἴ τι βλέπεις;	Et apprehensa manu cæci, eduxit eum extra vicum: et exspuens in oculos ejus impositis manibus suis, interrogavit eum si quid videret.	I chwyciwszy rękę ślepego wyprowadził go poza wieś, i plunąwszy w oczy jego. nałożywszy ręce (na) niego, pytał go: Czy coś widzisz?
καὶ ἀναβλέψας ἔλεγεν, Βλέπω τοὺς ἀνθρώπους ὅτι ὡς δένδρα ὁρῶ περιπατοῦντας.	Et aspiciens, ait: Video homines velut arbores ambulantes.	I popatrzywszy do góry mówił: Widzę ludzi, że jak drzewa widzę chodzących.
εἶτα πάλιν ἐπέθηκεν τὰς χεῖρας ἐπὶ τοὺς ὀφθαλμοὺς αὐτοῦ, καὶ διέβλεψεν καὶ ἀπεκατέστη καὶ ἐνέβλεπεν τηλαυγῶς ἅπαντα.	Deinde iterum imposuit manus super oculos ejus: et cœpit videre: et restitutus est ita ut clare videret omnia.	Potem znowu nałożył ręce na oczy jego, i przejrzał, i powrócił (do zdrowia), i przypatrywał się jasno widząc wszystkiemu.
καὶ ἀπέστειλεν αὐτὸν εἰς οἶκον αὐτοῦ λέγων, Μηδὲ εἰς τὴν κώμην εἰσέλθῃς.	Et misit illum in domum suam, dicens: Vade in domum tuam: et si in vicum introieris, nemini dixeris.	I wysłał go do domu jego, mówiąc: Żebyś nie do tej wsi wszedł.
Wyznanie Piotra
Καὶ ἐξῆλθεν ὁ Ἰησοῦς καὶ οἱ μαθηταὶ αὐτοῦ εἰς τὰς κώμας Καισαρείας τῆς Φιλίππου· καὶ ἐν τῇ ὁδῷ ἐπηρώτα τοὺς μαθητὰς αὐτοῦ λέγων αὐτοῖς, Τίνα με λέγουσιν οἱ ἄνθρωποι εἶναι;	Et egressus est Jesus, et discipuli ejus in castella Cæsareæ Philippi: et in via interrogabat discipulos suos, dicens eis: Quem me dicunt esse homines?	I wyszedł Jezus i uczniowie jego do wiosek (koło) Cezarei Filipa. I w drodze pytał uczniów jego mówiąc im: Kim (ja) mówią ludzie (jestem)?
οἱ δὲ εἶπαν αὐτῷ λέγοντες ὅτι Ἰωάννην τὸν βαπτιστήν, καὶ ἄλλοι, Ἠλίαν, ἄλλοι δὲ ὅτι εἷς τῶν προφητῶν.	Qui responderunt illi, dicentes: Joannem Baptistam, alii Eliam, alii vero quasi unum de prophetis.	Oni zaś powiedzieli mu mówiąc, [że]: Janem Chrzcicielem, i inni Eliaszem, inni zaś, że jednym (z) proroków.
καὶ αὐτὸς ἐπηρώτα αὐτούς, Ὑμεῖς δὲ τίνα με λέγετε εἶναι; ἀποκριθεὶς ὁ Πέτρος λέγει αὐτῷ, Σὺ εἶ ὁ Χριστός.	Tunc dicit illis: Vos vero quem me esse dicitis? Respondens Petrus, ait ei: Tu es Christus.	I on spytał ich: Wy zaś kim (ja) powiadacie (jestem)? Odpowiadając Piotr mówi mu: Ty jesteś Pomazaniec. Z greckiego: "Chrystus", z hebrajskiego: "Mesjasz".
καὶ ἐπετίμησεν αὐτοῖς ἵνα μηδενὶ λέγωσιν περὶ αὐτοῦ.	Et comminatus est eis, ne cui dicerent de illo.	I upomniał* ich, żeby nikomu (nie) mówili o nim. * Skarcił.
Jezus zapowiada swoją śmierć
Καὶ ἤρξατο διδάσκειν αὐτοὺς ὅτι δεῖ τὸν υἱὸν τοῦ ἀνθρώπου πολλὰ παθεῖν καὶ ἀποδοκιμασθῆναι ὑπὸ τῶν πρεσβυτέρων καὶ τῶν ἀρχιερέων καὶ τῶν γραμματέων καὶ ἀποκτανθῆναι καὶ μετὰ τρεῖς ἡμέρας ἀναστῆναι·	Et cœpit docere eos quoniam oportet Filium hominis pati multa, et reprobari a senioribus, et a summis sacerdotibus et scribis, et occidi: et post tres dies resurgere.	I zaczął nauczać ich, że ma Syn Człowieka wiele wycierpieć i nie zostać zaakceptowanym* przez starszych, i arcykapłanów, i uczonych w piśmie, i zostać zabitym, i po trzech dniach powstać. * Zostać zdyskwalifikowanym.
καὶ παρρησίᾳ τὸν λόγον ἐλάλει. καὶ προσλαβόμενος ὁ Πέτρος αὐτὸν ἤρξατο ἐπιτιμᾶν αὐτῷ.	Et palam verbum loquebatur. Et apprehendens eum Petrus, cœpit increpare eum.	I (z) otwartością (to) słowo mówił. I wziąwszy na bok Piotr go, zaczął karcić go.
ὁ δὲ ἐπιστραφεὶς καὶ ἰδὼν τοὺς μαθητὰς αὐτοῦ ἐπετίμησεν Πέτρῳ καὶ λέγει, Ὕπαγε ὀπίσω μου, Σατανᾶ, ὅτι οὐ φρονεῖς τὰ τοῦ θεοῦ ἀλλὰ τὰ τῶν ἀνθρώπων.	Qui conversus, et videns discipulos suos, comminatus est Petro, dicens: Vade retro me Satana, quoniam non sapis quæ Dei sunt, sed quæ sunt hominum.	On zaś zawróciwszy i zobaczywszy uczniów jego skarcił Piotra i mówi: Odejdź za mnie, szatanie, bo nie myślisz (o tych co) Boga, ale (o tych co) ludzi* * O tym co Boże. ** O tym co ludzkie.
Καὶ προσκαλεσάμενος τὸν ὄχλον σὺν τοῖς μαθηταῖς αὐτοῦ εἶπεν αὐτοῖς, Εἴ τις θέλει ὀπίσω μου ἀκολουθεῖν, ἀπαρνησάσθω ἑαυτὸν καὶ ἀράτω τὸν σταυρὸν αὐτοῦ καὶ ἀκολουθείτω μοι.	Et convocata turba cum discipulis suis, dixit eis: Si quis vult me sequi, deneget semetipsum: et tollat crucem suam, et sequatur me.	I przywoławszy do siebie tłum z uczniami jego powiedział im: Jeśli ktoś chce za mną towarzyszyć, niech się wyprze siebie i niech zabierze krzyż jego i niech towarzyszy mi.
ὃς γὰρ ἐὰν θέλῃ τὴν ψυχὴν αὐτοῦ σῶσαι ἀπολέσει αὐτήν· ὃς δ᾽ ἂν ἀπολέσει τὴν ψυχὴν αὐτοῦ ἕνεκεν ἐμοῦ καὶ τοῦ εὐαγγελίου σώσει αὐτήν.	Qui enim voluerit animam suam salvam facere, perdet eam: qui autem perdiderit animam suam propter me, et Evangelium, salvam faciet eam.	Który bowiem chciałby duszę* jego uratować, zgubi ją; który zaś zgubi duszę* jego ze względu na mnie i Dobrą Nowinę, uratuje ją. * Dech życia, życie samo.
τί γὰρ ὠφελεῖ ἄνθρωπον κερδῆσαι τὸν κόσμον ὅλον καὶ ζημιωθῆναι τὴν ψυχὴν αὐτοῦ;	Quid enim proderit homini, si lucretur mundum totum et detrimentum animæ suæ faciat?	Cóż bowiem pomaga człowiekowi zyskać świat cały, a (dozna straty) dusza* jego? * Dech życia, życie samo.
τί γὰρ δοῖ ἄνθρωπος ἀντάλλαγμα τῆς ψυχῆς αὐτοῦ;	Aut quid dabit homo commutationis pro anima sua?	Co bowiem dałby człowiek w zamian za duszę* jego? * Dech życia, życie samo. Ps 49.7-10
ὃς γὰρ ἐὰν ἐπαισχυνθῇ με καὶ τοὺς ἐμοὺς λόγους ἐν τῇ γενεᾷ ταύτῃ τῇ μοιχαλίδι καὶ ἁμαρτωλῷ, καὶ ὁ υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου ἐπαισχυνθήσεται αὐτόν, ὅταν ἔλθῃ ἐν τῇ δόξῃ τοῦ πατρὸς αὐτοῦ μετὰ τῶν ἀγγέλων τῶν ἁγίων.	Qui enim me confusus fuerit, et verba mea in generatione ista adultera et peccatrice, et Filius hominis confundetur eum, cum venerit in gloria Patris sui cum angelis sanctis.	Który bowiem zawstydziłby się mnie i moich słów w pokoleniu tym, cudzołożnym i grzesznym, i Syn Człowieka zawstydzi się go, kiedy przyjdzie w chwale Ojca jego ze zwiastunami świętymi. Za 14.5

9

Przemienienie
Καὶ ἔλεγεν αὐτοῖς, Ἀμὴν λέγω ὑμῖν ὅτι εἰσίν τινες ὧδε τῶν ἑστηκότων οἵτινες οὐ μὴ γεύσωνται θανάτου ἕως ἂν ἴδωσιν τὴν βασιλείαν τοῦ θεοῦ ἐληλυθυῖαν ἐν δυνάμει.	Et dicebat illis: Amen dico vobis, quia sunt quidam de hic stantibus, qui non gustabunt mortem donec videant regnum Dei veniens in virtute.	I mówił im: Amen mówię wam, że są niektórzy tu (ze) Stojących, którzy nie skosztują śmierci, aż zobaczą królestwo Boga przybyłe w mocy.
Καὶ μετὰ ἡμέρας ἓξ παραλαμβάνει ὁ Ἰησοῦς τὸν Πέτρον καὶ τὸν Ἰάκωβον καὶ τὸν Ἰωάννην καὶ ἀναφέρει αὐτοὺς εἰς ὄρος ὑψηλὸν κατ᾽ ἰδίαν μόνους. καὶ μετεμορφώθη ἔμπροσθεν αὐτῶν,	Et post dies sex assumit Jesus Petrum, et Jacobum, et Joannem, et ducit illos in montem excelsum seorsum solos, et transfiguratus est coram ipsis.	I po dniach sześciu bierze Jezus Piotra, i Jakuba, i Jana, i wprowadza ich na górę wysoką na osobności samych. I został przemieniony wobec nich.
καὶ τὰ ἱμάτια αὐτοῦ ἐγένετο στίλβοντα λευκὰ λίαν, οἷα γναφεὺς ἐπὶ τῆς γῆς οὐ δύναται οὕτως λευκᾶναι.	Et vestimenta ejus facta sunt splendentia, et candida nimis velut nix, qualia fullo non potest super terram candida facere.	I szaty jego stały się lśniące. białe bardzo, jakich folusznik na ziemi nie może tak wybielić. Ps 104.2 Dn 7.9
καὶ ὤφθη αὐτοῖς Ἠλίας σὺν Μωϋσεῖ καὶ ἦσαν συλλαλοῦντες τῷ Ἰησοῦ.	Et apparuit illis Elias cum Moyse: et erant loquentes cum Jesu.	I dał się zobaczyć im Eliasz z Mojżeszem, i byli wspólnie rozmawiający z Jezusem.
καὶ ἀποκριθεὶς ὁ Πέτρος λέγει τῷ Ἰησοῦ, Ῥαββί, καλόν ἐστιν ἡμᾶς ὧδε εἶναι, καὶ ποιήσωμεν τρεῖς σκηνάς, σοὶ μίαν καὶ Μωϋσεῖ μίαν καὶ Ἠλίᾳ μίαν.	Et respondens Petrus, ait Jesu: Rabbi, bonum est nos hic esse: et faciamus tria tabernacula, tibi unum, et Moysi unum, et Eliæ unum.	I odpowiadając Piotr mówi Jezusowi: Rabbi, dobrze jest nam tu być, i uczyńmy trzy namioty, tobie jeden, i Mojżeszowi jeden, i Eliaszowi jeden. Kpl 23.42 Ne 8.15
οὐ γὰρ ᾔδει τί ἀποκριθῇ, ἔκφοβοι γὰρ ἐγένοντο.	Non enim sciebat quid diceret: erant enim timore exterriti.	Nie bowiem wiedział, co miałby odpowiedzieć, napełnieni bojaźnią bowiem stali się.
καὶ ἐγένετο νεφέλη ἐπισκιάζουσα αὐτοῖς, καὶ ἐγένετο φωνὴ ἐκ τῆς νεφέλης, Οὗτός ἐστιν ὁ υἱός μου ὁ ἀγαπητός, ἀκούετε αὐτοῦ.	Et facta est nubes obumbrans eos: et venit vox de nube, dicens: Hic est Filius meus carissimus: audite illum.	I stała się chmura ocieniająca ich, i stał się głos z chmury: Ten jest syn mój umiłowany, słuchajcie go. Wj 24.15-16
καὶ ἐξάπινα περιβλεψάμενοι οὐκέτι οὐδένα εἶδον ἀλλὰ τὸν Ἰησοῦν μόνον μεθ᾽ ἑαυτῶν.	Et statim circumspicientes, neminem amplius viderunt, nisi Jesum tantum secum.	I nagle oglądnąwszy się już nikogo (nie) zobaczyli, ale Jezusa jednego z nimi samymi.
Werset ten stanowił pierwotnie odrębne, chyba w postaci odizolowanej krążące proroctwo o przyjściu królestwa Bożego z mocą. Nie bardzo wiadomo, jak należy pojmować oświadczenie, że niektórzy spośród słuchających tego proroctwa mieli na własne oczy oglądać przyjście królestwa Bożego. Nie jest wykluczone, że Marek był przekonany - podobnie jak większość jemu współczesnych (por. 1Kor 15.51; 16.22; Flp 4.5; 1Tes 4.15; Jk 5.3; 1P 4.7; 1J 2.18.28; Jud 1.18; Ap 1.3; 22.20) - o istnieniu już w jego czasach pewnych znaków wskazujących na zbliżanie się królestwa Bożego. Może miał na myśli przede wszystkim zmartwychwstanie Chrystusa, rozrost zewnętrzny, doczesną świetność Kościoła, pokonującego zwycięsko różne trudności.
Καὶ καταβαινόντων αὐτῶν ἐκ τοῦ ὄρους διεστείλατο αὐτοῖς ἵνα μηδενὶ ἃ εἶδον διηγήσωνται, εἰ μὴ ὅταν ὁ υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου ἐκ νεκρῶν ἀναστῇ.	Et descendentibus illis de monte, præcepit illis ne cuiquam quæ vidissent, narrarent: nisi cum Filius hominis a mortuis resurrexerit.	I (gdy schodzili) oni z góry, przykazał im, żeby nikomu, co zobaczyli, (nie) opisali, jeśli nie kiedy Syn Człowieka z martwych wstanie.
καὶ τὸν λόγον ἐκράτησαν πρὸς ἑαυτοὺς συζητοῦντες τί ἐστιν τὸ ἐκ νεκρῶν ἀναστῆναι.	Et verbum continuerunt apud se: conquirentes quid esset, cum a mortuis resurrexerit.	I (to) słowo trzymali, między sobą dociekając razem, co jest,,z martwych wstać".
καὶ ἐπηρώτων αὐτὸν λέγοντες, Ὅτι λέγουσιν οἱ γραμματεῖς ὅτι Ἠλίαν δεῖ ἐλθεῖν πρῶτον;	Et interrogabant eum, dicentes: Quid ergo dicunt pharisæi et scribæ, quia Eliam oportet venire primum?	I dopytywali się go, mówiąc: Bo mówią uczeni w piśmie, że Eliasz ma przyjść najpierw? Ml 3.23-33
ὁ δὲ ἔφη αὐτοῖς, Ἠλίας μὲν ἐλθὼν πρῶτον ἀποκαθιστάνει πάντα· καὶ πῶς γέγραπται ἐπὶ τὸν υἱὸν τοῦ ἀνθρώπου ἵνα πολλὰ πάθῃ καὶ ἐξουδενηθῇ;	Qui respondens, ait illis: Elias cum venerit primo, restituet omnia: et quomodo scriptum est in Filium hominis, ut multa patiatur et contemnatur.	On zaś rzekł im: Eliasz wprawdzie przyszedłszy najpierw przywraca wszystko; i jak jest napisane o Synu Człowieka, żeby wiele wycierpiał i stał się za nic mianym? Iz 53.3
ἀλλὰ λέγω ὑμῖν ὅτι καὶ Ἠλίας ἐλήλυθεν, καὶ ἐποίησαν αὐτῷ ὅσα ἤθελον, καθὼς γέγραπται ἐπ᾽ αὐτόν.	Sed dico vobis quia et Elias venit (et fecerunt illi quæcumque voluerunt) sicut scriptum est de eo.	Ale mówię wam, że i Eliasz przyszedł, i uczynili mu, co chcieli, jako jest napisane o nim.
Uzdrowienie chłopca zniewolonego przez demona
Καὶ ἐλθόντες πρὸς τοὺς μαθητὰς εἶδον ὄχλον πολὺν περὶ αὐτοὺς καὶ γραμματεῖς συζητοῦντας πρὸς αὐτούς.	Et veniens ad discipulos suos, vidit turbam magnam circa eos, et scribas conquirentes cum illis.	I przyszedłszy do uczniów zobaczył tłum liczny wokół nich i uczonych w piśmie dociekających razem między nimi.
καὶ εὐθὺς πᾶς ὁ ὄχλος ἰδόντες αὐτὸν ἐξεθαμβήθησαν καὶ προστρέχοντες ἠσπάζοντο αὐτόν.	Et confestim omnis populus videns Jesum, stupefactus est, et expaverunt, et accurrentes salutabant eum.	I zaraz cały tłum, zobaczywszy go, popadli w zachwyt* i podbiegając pozdrawiali go. * Przelękli się.
καὶ ἐπηρώτησεν αὐτούς, Τί συζητεῖτε πρὸς αὐτούς;	Et interrogavit eos: Quid inter vos conquiritis?	I zapytał ich: Czego dociekacie razem, między (sobą)?
καὶ ἀπεκρίθη αὐτῷ εἷς ἐκ τοῦ ὄχλου, Διδάσκαλε, ἤνεγκα τὸν υἱόν μου πρὸς σέ, ἔχοντα πνεῦμα ἄλαλον·	Et respondens unus de turba, dixit: Magister, attuli filium meum ad te habentem spiritum mutum:	I odpowiedział mu jeden z tłumu: Nauczycielu, przyniosłem - syna mego do ciebie, mającego ducha niemego.
καὶ ὅπου ἐὰν αὐτὸν καταλάβῃ ῥήσσει αὐτόν, καὶ ἀφρίζει καὶ τρίζει τοὺς ὀδόντας καὶ ξηραίνεται· καὶ εἶπα τοῖς μαθηταῖς σου ἵνα αὐτὸ ἐκβάλωσιν, καὶ οὐκ ἴσχυσαν.	qui ubicumque eum apprehenderit, allidit illum, et spumat, et stridet dentibus, et arescit: et dixi discipulis tuis ut ejicerent illum, et non potuerunt.	I kiedy go złapie, rozrywa go, i pieni się, i zgrzyta zębami, i drewnieje; i powiedziałem uczniom twym, żeby go wyrzucili, i nie mieli siły.
ὁ δὲ ἀποκριθεὶς αὐτοῖς λέγει, Ὦ γενεὰ ἄπιστος, ἕως πότε πρὸς ὑμᾶς ἔσομαι; ἕως πότε ἀνέξομαι ὑμῶν; φέρετε αὐτὸν πρός με.	Qui respondens eis, dixit: O generatio incredula, quamdiu apud vos ero? quamdiu vos patiar? afferte illum ad me.	On zaś odpowiadając im mówi: O pokolenie bez wiary. do kiedy przy was będę? Do kiedy będę znosił was? Przynoście go do mnie.
καὶ ἤνεγκαν αὐτὸν πρὸς αὐτόν. καὶ ἰδὼν αὐτὸν τὸ πνεῦμα εὐθὺς συνεσπάραξεν αὐτόν, καὶ πεσὼν ἐπὶ τῆς γῆς ἐκυλίετο ἀφρίζων.	Et attulerunt eum. Et cum vidisset eum, statim spiritus conturbavit illum: et elisus in terram, volutabatur spumans.	I przynieśli go do niego. I zobaczywszy go duch zaraz potrząsnął nim, i padłszy na ziemię toczył się pieniąc się.
καὶ ἐπηρώτησεν τὸν πατέρα αὐτοῦ, Πόσος χρόνος ἐστὶν ὡς τοῦτο γέγονεν αὐτῷ; ὁ δὲ εἶπεν, Ἐκ παιδιόθεν·	Et interrogavit patrem ejus: Quantum temporis est ex quo ei hoc accidit? At ille ait: Ab infantia:	I spytał ojca jego: Ile czasu jest, jak to stało się mu? On zaś powiedział: Od dzieciństwa.
καὶ πολλάκις καὶ εἰς πῦρ αὐτὸν ἔβαλεν καὶ εἰς ὕδατα ἵνα ἀπολέσῃ αὐτόν· ἀλλ᾽ εἴ τι δύνῃ, βοήθησον ἡμῖν σπλαγχνισθεὶς ἐφ᾽ ἡμᾶς.	et frequenter eum in ignem, et in aquas misit ut eum perderet: sed si quid potes, adjuva nos, misertus nostri.	I wielekroć i w ogień go rzucił i w wody, aby zgubić go; ale jeśli coś mógłbyś, pomóż nam zlitowawszy się nad nami.
ὁ δὲ Ἰησοῦς εἶπεν αὐτῷ, Τὸ Εἰ δύνῃ, πάντα δυνατὰ τῷ πιστεύοντι.	Jesus autem ait illi: Si potes credere, omnia possibilia sunt credenti.	Zaś Jezus powiedział mu: To "jeśli mógłbyś..." wszystko możliwe wierzącemu.
εὐθὺς κράξας ὁ πατὴρ τοῦ παιδίου ἔλεγεν, Πιστεύω· βοήθει μου τῇ ἀπιστίᾳ.	Et continuo exclamans pater pueri, cum lacrimis aiebat: Credo, Domine; adjuva incredulitatem meam.	Zaraz zawoławszy - ojciec dziecka mówił: Wierzę, pomagaj mej niewierze.
ἰδὼν δὲ ὁ Ἰησοῦς ὅτι ἐπισυντρέχει ὄχλος, ἐπετίμησεν τῷ πνεύματι τῷ ἀκαθάρτῳ λέγων αὐτῷ, Τὸ ἄλαλον καὶ κωφὸν πνεῦμα, ἐγὼ ἐπιτάσσω σοι, ἔξελθε ἐξ αὐτοῦ καὶ μηκέτι εἰσέλθῃς εἰς αὐτόν.	Et cum videret Jesus concurrentem turbam, comminatus est spiritui immundo, dicens illi: Surde et mute spiritus, ego præcipio tibi, exi ab eo: et amplius ne introëas in eum.	Zobaczywszy zaś - Jezus, że zbiega się tłum, skarcił ducha nieczystego mówiąc mu: Niemy i głuchy duchu, ja nakazuję ci, wyjdź z niego i już nie (wchodź) w niego.
καὶ κράξας καὶ πολλὰ σπαράξας ἐξῆλθεν· καὶ ἐγένετο ὡσεὶ νεκρός, ὥστε τοὺς πολλοὺς λέγειν ὅτι ἀπέθανεν.	Et exclamans, et multum discerpens eum, exiit ab eo, et factus est sicut mortuus, ita ut multi dicerent: Quia mortuus est.	I zawoławszy i wiele zatrząsłszy wyszedł. I stał się jakby martwy, tak że wielu (mówiło), że umarł.
ὁ δὲ Ἰησοῦς κρατήσας τῆς χειρὸς αὐτοῦ ἤγειρεν αὐτόν, καὶ ἀνέστη.	Jesus autem tenens manum ejus elevavit eum, et surrexit.	Zaś Jezus chwyciwszy rękę jego podniósł go; i wstał.
καὶ εἰσελθόντος αὐτοῦ εἰς οἶκον οἱ μαθηταὶ αὐτοῦ κατ᾽ ἰδίαν ἐπηρώτων αὐτόν, Ὅτι ἡμεῖς οὐκ ἠδυνήθημεν ἐκβαλεῖν αὐτό;	Et cum introisset in domum, discipuli ejus secreto interrogabant eum: Quare nos non potuimus ejicere eum?	I (gdy wszedł) on do domu, uczniowie jego na osobności pytali go: Że my nie mogliśmy wyrzucić go?
καὶ εἶπεν αὐτοῖς, Τοῦτο τὸ γένος ἐν οὐδενὶ δύναται ἐξελθεῖν εἰ μὴ ἐν προσευχῇ.	Et dixit illis: Hoc genus in nullo potest exire, nisi in oratione et jejunio.	I powiedział im: Ten rodzaj przez nic (nie) może wyjść, jeśli nie przez modlitwę.
Κἀκεῖθεν ἐξελθόντες παρεπορεύοντο διὰ τῆς Γαλιλαίας, καὶ οὐκ ἤθελεν ἵνα τις γνοῖ·	Et inde profecti prætergrediebantur Galilæam: nec volebat quemquam scire.	I stamtąd wyszedłszy przechodzili przez Galileę, i nie chciał, żeby ktoś wiedział.
ἐδίδασκεν γὰρ τοὺς μαθητὰς αὐτοῦ καὶ ἔλεγεν αὐτοῖς ὅτι Ὁ υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου παραδίδοται εἰς χεῖρας ἀνθρώπων, καὶ ἀποκτενοῦσιν αὐτόν, καὶ ἀποκτανθεὶς μετὰ τρεῖς ἡμέρας ἀναστήσεται.	Docebat autem discipulos suos, et dicebat illis: Quoniam Filius hominis tradetur in manus hominum, et occident eum, et occisus tertia die resurget.	Nauczał bowiem uczniów jego i mówił im, że Syn Człowieka wydawany jest w ręce ludzi, i zabiją go, i zabity po trzech dniach powstanie.
οἱ δὲ ἠγνόουν τὸ ῥῆμα, καὶ ἐφοβοῦντο αὐτὸν ἐπερωτῆσαι.	At illi ignorabant verbum: et timebant interrogare eum.	Oni zaś nie rozumieli (co do) rzeczy i bali się go zapytać.
Kto jest największy?
Καὶ ἦλθον εἰς Καφαρναούμ. καὶ ἐν τῇ οἰκίᾳ γενόμενος ἐπηρώτα αὐτούς, Τί ἐν τῇ ὁδῷ διελογίζεσθε;	Et venerunt Capharnaum. Qui cum domi essent, interrogabat eos: Quid in via tractabatis?	I przyszli do Kafarnaum. I w domu (będąc) pytał ich: Co w drodze rozważaliście?
οἱ δὲ ἐσιώπων· πρὸς ἀλλήλους γὰρ διελέχθησαν ἐν τῇ ὁδῷ τίς μείζων.	At illi tacebant: siquidem in via inter se disputaverunt: quis eorum major esset.	Oni zaś milczeli, między sobą bowiem rozmawiali w drodze, kto większy.
καὶ καθίσας ἐφώνησεν τοὺς δώδεκα καὶ λέγει αὐτοῖς, Εἴ τις θέλει πρῶτος εἶναι, ἔσται πάντων ἔσχατος καὶ πάντων διάκονος.	Et residens vocavit duodecim, et ait illis: Si quis vult primus esse, erit omnium novissimus, et omnium minister.	I usiadłszy zawołał dwunastu i mówi im: Jeśli ktoś chce pierwszy być, będzie (z) wszystkich ostatni i wszystkich służący.
καὶ λαβὼν παιδίον ἔστησεν αὐτὸ ἐν μέσῳ αὐτῶν καὶ ἐναγκαλισάμενος αὐτὸ εἶπεν αὐτοῖς,	Et accipiens puerum, statuit eum in medio eorum: quem cum complexus esset, ait illis:	I wziąwszy dziecko postawił je na środku ich, i objąwszy je powiedział im:
Ὃς ἂν ἓν τῶν τοιούτων παιδίων δέξηται ἐπὶ τῷ ὀνόματί μου, ἐμὲ δέχεται· καὶ ὃς ἂν ἐμὲ δέχηται, οὐκ ἐμὲ δέχεται ἀλλὰ τὸν ἀποστείλαντά με.	Quisquis unum ex hujusmodi pueris receperit in nomine meo, me recipit: et quicumque me susceperit, non me suscipit, sed eum qui misit me.	Który jedno (z) takich dzieci przyjmie w imię moje, mnie przyjmuje. I który mnie przyjmie, nie mnie przyjmuje, ale (tego), (który wysłał) mnie.
Kto nie jest przeciwko nam, jest z nami
Ἔφη αὐτῷ ὁ Ἰωάννης, Διδάσκαλε, εἴδομέν τινα ἐν τῷ ὀνόματί σου ἐκβάλλοντα δαιμόνια καὶ ἐκωλύομεν αὐτόν, ὅτι οὐκ ἠκολούθει ἡμῖν.	Respondit illi Joannes, dicens: Magister, vidimus quemdam in nomine tuo ejicientem dæmonia, qui non sequitur nos, et prohibuimus eum.	Rzekł mu Jan: Nauczycielu, zobaczyliśmy kogoś w imię twe wyrzucającego demony, i zabranialiśmy mu, bo nie towarzyszył nam. Lb 11.27-29
ὁ δὲ Ἰησοῦς εἶπεν, Μὴ κωλύετε αὐτόν. οὐδεὶς γάρ ἐστιν ὃς ποιήσει δύναμιν ἐπὶ τῷ ὀνόματί μου καὶ δυνήσεται ταχὺ κακολογῆσαί με·	Jesus autem ait: Nolite prohibere eum: nemo est enim qui faciat virtutem in nomine meo, et possit cito male loqui de me:	Zaś Jezus powiedział: Nie zabraniajcie mu, nikt bowiem (nie) jest, który będzie czynił dzieło mocy w imię me i będzie mógł szybko (zacząć) złorzeczyć mi.
ὃς γὰρ οὐκ ἔστιν καθ᾽ ἡμῶν, ὑπὲρ ἡμῶν ἐστιν.	qui enim non est adversum vos, pro vobis est.	Który bowiem nie jest przeciw nam, za nami jest.
Ὃς γὰρ ἂν ποτίσῃ ὑμᾶς ποτήριον ὕδατος ἐν ὀνόματι ὅτι Χριστοῦ ἐστε, ἀμὴν λέγω ὑμῖν ὅτι οὐ μὴ ἀπολέσῃ τὸν μισθὸν αὐτοῦ.	Quisquis enim potum dederit vobis calicem aquæ in nomine meo, quia Christi estis: amen dico vobis, non perdet mercedem suam.	Który bowiem da wypić wam kielich wody w imię (to), że Pomazańca jesteście, amen mówię wam, że nie zgubi zapłaty jego.
Powód do grzechu
Καὶ ὃς ἂν σκανδαλίσῃ ἕνα τῶν μικρῶν τούτων τῶν πιστευόντων εἰς ἐμέ, καλόν ἐστιν αὐτῷ μᾶλλον εἰ περίκειται μύλος ὀνικὸς περὶ τὸν τράχηλον αὐτοῦ καὶ βέβληται εἰς τὴν θάλασσαν.	Et quisquis scandalizaverit unum ex his pusillis credentibus in me: bonum est ei magis si circumdaretur mola asinaria collo ejus, et in mare mitteretur.	I który przywiedzie do obrazy jednego (z) małych tych wierzących [we mnie], lepiej* jest mu raczej, jeśli otoczy się kamień młyński ośli** wokół szyi jego i rzucony jest w morze. * Dosłownie "dobrze". ** Kamień młyński ma otwór w środku; młyn obracały osły.
Καὶ ἐὰν σκανδαλίζῃ σε ἡ χείρ σου, ἀπόκοψον αὐτήν· καλόν ἐστίν σε κυλλὸν εἰσελθεῖν εἰς τὴν ζωὴν ἢ τὰς δύο χεῖρας ἔχοντα ἀπελθεῖν εἰς τὴν γέενναν, εἰς τὸ πῦρ τὸ ἄσβεστον.	Et si scandalizaverit te manus tua, abscide illam: bonum est tibi debilem introire in vitam, quam duas manus habentem ire in gehennam, in ignem inextinguibilem,	I jeśli wiedzie do obrazy cię ręka twa. odetnij ją. Lepiej* jest ci kalekim wejść do życia, niż dwie ręce mając odejść do Gehenny, w ogień nieugaszony. * Dosłownie "dobrze".
ὅπου ὁ σκώληξ αὐτῶν οὐ τελευτᾷ καὶ τὸ πῦρ οὐ σβέννυται.	ubi vermis eorum non moritur, et ignis non extinguitur.	Iz 66.24
καὶ ἐὰν ὁ πούς σου σκανδαλίζῃ σε, ἀπόκοψον αὐτόν· καλόν ἐστίν σε εἰσελθεῖν εἰς τὴν ζωὴν χωλὸν ἢ τοὺς δύο πόδας ἔχοντα βληθῆναι εἰς τὴν γέενναν.	Et si pes tuus te scandalizat, amputa illum: bonum est tibi claudum introire in vitam æternam, quam duos pedes habentem mitti in gehennam ignis inextinguibilis,	I jeśli - stopa twa wiedzie do obrazy cię, odetnij ją. Lepiej* jest ci wejść do życia chromym, niż dwie stopy mając zostać rzuconym do Gehenny. * Dosłownie "dobrze".
ὅπου ὁ σκώληξ αὐτῶν οὐ τελευτᾷ καὶ τὸ πῦρ οὐ σβέννυται.	ubi vermis eorum non moritur, et ignis non extinguitur.	Iz 66.24
καὶ ἐὰν ὁ ὀφθαλμός σου σκανδαλίζῃ σε, ἔκβαλε αὐτόν· καλόν σέ ἐστιν μονόφθαλμον εἰσελθεῖν εἰς τὴν βασιλείαν τοῦ θεοῦ ἢ δύο ὀφθαλμοὺς ἔχοντα βληθῆναι εἰς τὴν γέενναν,	Quod si oculus tuus scandalizat te, ejice eum: bonum est tibi luscum introire in regnum Dei, quam duos oculos habentem mitti in gehennam ignis,	I jeśli oko twe wiedzie do obrazy cię, wyrzuć je. Lepiej* ci jest jednookim wejść do królestwa Boga, niż dwoje oczu mając zostać rzuconym do Gehenny, * Dosłownie "dobrze".
ὅπου ὁ σκώληξ αὐτῶν οὐ τελευτᾷ καὶ τὸ πῦρ οὐ σβέννυται.	ubi vermis eorum non moritur, et ignis non extinguitur.	gdzie robak ich nie umiera i ogień nie gaśnie. Iz 66.24
πᾶς γὰρ πυρὶ ἁλισθήσεται.	Omnis enim igne salietur, et omnis victima sale salietur.	Każdy bowiem ogniem będzie posolony. Kpl 2.13 Ezd 6.9 Ez 43.24
Καλὸν τὸ ἅλας· ἐὰν δὲ τὸ ἅλας ἄναλον γένηται, ἐν τίνι αὐτὸ ἀρτύσετε; ἔχετε ἐν ἑαυτοῖς ἅλα καὶ εἰρηνεύετε ἐν ἀλλήλοις.	Bonum est sal: quod si sal insulsum fuerit, in quo illud condietis? Habete in vobis sal, et pacem habete inter vos.	Dobra sól; jeśli zaś sól niesioną stanie się, czym ją przyprawicie? Miejcie w sobie sól, i zachowujcie pokój między sobą. Hi 6.6

10

Rozwód
Καὶ ἐκεῖθεν ἀναστὰς ἔρχεται εἰς τὰ ὅρια τῆς Ἰουδαίας καὶ πέραν τοῦ Ἰορδάνου, καὶ συμπορεύονται πάλιν ὄχλοι πρὸς αὐτόν, καὶ ὡς εἰώθει πάλιν ἐδίδασκεν αὐτούς.	Et inde exsurgens venit in fines Judææ ultra Jordanem: et conveniunt iterum turbæ ad eum: et sicut consueverat, iterum docebat illos.	I stamtąd powstawszy przychodzi w granice Judei [i] poza Jordan, i zeszły się znowu tłumy do niego, i jak zwykł znowu nauczał ich.
καὶ προσελθόντες Φαρισαῖοι ἐπηρώτων αὐτὸν εἰ ἔξεστιν ἀνδρὶ γυναῖκα ἀπολῦσαι, πειράζοντες αὐτόν.	Et accedentes pharisæi interrogabant eum: Si licet vero uxorem dimittere: tentantes eum.	I podszedłszy faryzeusze pytali go, czy jest dozwolone mężowi żonę oddalić, próbując go.
ὁ δὲ ἀποκριθεὶς εἶπεν αὐτοῖς, Τί ὑμῖν ἐνετείλατο Μωϋσῆς;	At ille respondens, dixit eis: Quid vobis præcepit Moyses?	On zaś odpowiadając rzekł im: Co wam przykazał Mojżesz?
οἱ δὲ εἶπαν, Ἐπέτρεψεν Μωϋσῆς βιβλίον ἀποστασίου γράψαι καὶ ἀπολῦσαι.	Qui dixerunt: Moyses permisit libellum repudii scribere, et dimittere.	Oni zaś powiedzieli: Pozwolił Mojżesz dokument rozwodu napisać i oddalić. Pwt 24.1-3
ὁ δὲ Ἰησοῦς εἶπεν αὐτοῖς, Πρὸς τὴν σκληροκαρδίαν ὑμῶν ἔγραψεν ὑμῖν τὴν ἐντολὴν ταύτην.	Quibus respondens Jesus, ait: Ad duritiam cordis vestri scripsit vobis præceptum istud:	Zaś Jezus powiedział im: Z powodu twardości serca waszego napisał wam przykazanie to.
ἀπὸ δὲ ἀρχῆς κτίσεως ἄρσεν καὶ θῆλυ ἐποίησεν αὐτούς·	ab initio autem creaturæ masculum et feminam fecit eos Deus.	Od zaś początku stworzenia męskim i żeńskim uczynił ich. Rdz 1.27 Rdz 5.2
ἕνεκεν τούτου καταλείψει ἄνθρωπος τὸν πατέρα αὐτοῦ καὶ τὴν μητέρα καὶ προσκολληθήσεται πρὸς τὴν γυναῖκα αὐτοῦ,	Propter hoc relinquet homo patrem suum et matrem, et adhærebit ad uxorem suam:	Ze względu na to pozostawi człowiek ojca jego i matkę i dołączy się* do żony jego], * Dosłownie "przyklei się". Rdz 2.24
καὶ ἔσονται οἱ δύο εἰς σάρκα μίαν· ὥστε οὐκέτι εἰσὶν δύο ἀλλὰ μία σάρξ.	et erunt duo in carne una. Itaque jam non sunt duo, sed una caro.	i będą dwoje w ciele jednym. Tak że już nie są dwoje, ale jedno ciało.
ὃ οὖν ὁ θεὸς συνέζευξεν ἄνθρωπος μὴ χωριζέτω.	Quod ergo Deus conjunxit, homo non separet.	Co więc Bóg sprzągł, człowiek nie niech oddziela. Razem zaprzągł, pod jednym jarzmem.
Rozdział dziesiąty rozpoczyna nowy dział Ewangelii Marka: Jezus opuszcza Galileę i przez Zajordanię udaje się do Judei, co zresztą stwierdza także autor pierwszej Ewangelii. W porównaniu z Łukaszem, który tej podróży do Jerozolimy poświęca kilka rozdziałów, relacja Marka jest nieproporcjonalnie krótka i lakoniczna. W Zajordanii podjął Jezus na nowo akcję głoszenia królestwa Bożego, a słuchaczy nie brakło głównie dlatego, że Jezus wyświadczał ludziom różne dobrodziejstwa, lecząc ich z rozmaitych chorób. Ale niejedno z pouczeń wygłoszonych przez Chrystusa było wywołane albo wrogą postawą, albo wręcz jakimś pytaniem faryzeuszy.
Καὶ εἰς τὴν οἰκίαν πάλιν οἱ μαθηταὶ περὶ τούτου ἐπηρώτων αὐτόν.	Et in domo iterum discipuli ejus de eodem interrogaverunt eum.	I w domu znowu uczniowie o to pytali go.
καὶ λέγει αὐτοῖς, Ὃς ἂν ἀπολύσῃ τὴν γυναῖκα αὐτοῦ καὶ γαμήσῃ ἄλλην μοιχᾶται ἐπ᾽ αὐτήν·	Et ait illis: Quicumque dimiserit uxorem suam, et aliam duxerit, adulterium committit super eam.	I mówi im: Który oddaliłby żonę jego i poślubiłby inną, cudzołoży przeciw niej. Ml 2.15-16
καὶ ἐὰν αὐτὴ ἀπολύσασα τὸν ἄνδρα αὐτῆς γαμήσῃ ἄλλον μοιχᾶται.	Et si uxor dimiserit virum suum, et alii nupserit, mœchatur.	I jeśli ta rozstawszy się z mężem jej poślubiłaby innego, cudzołoży.
Jezus i dzieci
Καὶ προσέφερον αὐτῷ παιδία ἵνα αὐτῶν ἅψηται· οἱ δὲ μαθηταὶ ἐπετίμησαν αὐτοῖς.	Et offerebant illi parvulos ut tangeret illos. Discipuli autem comminabantur offerentibus.	I przynosili* mu dzieci, żeby ich dotknął. Zaś uczniowie zaczęli karcić ich. * Przyprowadzali.
ἰδὼν δὲ ὁ Ἰησοῦς ἠγανάκτησεν καὶ εἶπεν αὐτοῖς, Ἄφετε τὰ παιδία ἔρχεσθαι πρός με, μὴ κωλύετε αὐτά, τῶν γὰρ τοιούτων ἐστὶν ἡ βασιλεία τοῦ θεοῦ.	Quos cum videret Jesus, indigne tulit, et ait illis: Sinite parvulos venire ad me, et ne prohibueritis eos: talium enim est regnum Dei.	Zobaczywszy zaś Jezus oburzył się i powiedział im: Dopuśćcie dzieciom przychodzić do mnie, nie zabraniajcie im, bowiem takich jest królestwo Boga.
ἀμὴν λέγω ὑμῖν, ὃς ἂν μὴ δέξηται τὴν βασιλείαν τοῦ θεοῦ ὡς παιδίον, οὐ μὴ εἰσέλθῃ εἰς αὐτήν.	Amen dico vobis: Quisquis non receperit regnum Dei velut parvulus, non intrabit in illud.	Amen mówię wam, który nie przyjmie królestwa Boga jak dziecko, nie - wejdzie* do niego. * Wszedłby.
καὶ ἐναγκαλισάμενος αὐτὰ κατευλόγει τιθεὶς τὰς χεῖρας ἐπ᾽ αὐτά.	Et complexans eos, et imponens manus super illos, benedicebat eos.	I objąwszy je, błogosławił, kładąc ręce na nie.
Życie wieczne i bogactwo
Καὶ ἐκπορευομένου αὐτοῦ εἰς ὁδὸν προσδραμὼν εἷς καὶ γονυπετήσας αὐτὸν ἐπηρώτα αὐτόν, Διδάσκαλε ἀγαθέ, τί ποιήσω ἵνα ζωὴν αἰώνιον κληρονομήσω;	Et cum egressus esset in viam, procurrens quidam genu flexo ante eum, rogabat eum: Magister bone, quid faciam ut vitam æternam percipiam?	I (kiedy wyruszał) on w drogę, podbiegłszy jeden i upadłszy na kolana (przed) nim, pytał go: Nauczycielu dobry, co mam uczynić, aby życie wieczne (odziedziczyć)? Uczyniłbym.
ὁ δὲ Ἰησοῦς εἶπεν αὐτῷ, Τί με λέγεις ἀγαθόν; οὐδεὶς ἀγαθὸς εἰ μὴ εἷς ὁ θεός.	Jesus autem dixit ei: Quid me dicis bonum? nemo bonus, nisi unus Deus.	Zaś Jezus powiedział mu: Co mnie nazywasz dobrym? Nikt dobry, jeśli nie jeden Bóg. Ps 25.8 Ps 34.9 Ps 119.68 Nah 1.7
τὰς ἐντολὰς οἶδας· Μὴ φονεύσῃς, Μὴ μοιχεύσῃς, Μὴ κλέψῃς, Μὴ ψευδομαρτυρήσῃς, Μὴ ἀποστερήσῃς, Τίμα τὸν πατέρα σου καὶ τὴν μητέρα.	Præcepta nosti: ne adulteres, ne occidas, ne fureris, ne falsum testimonium dixeris, ne fraudum feceris, honora patrem tuum et matrem.	Przykazania znasz: Nie zabij, Nie popełń cudzołóstwa, nie ukradnij, nie zaświadcz kłamliwie, nie ograb, szanuj ojca twego i matkę. Wj 20.12-16 Kpl 19.13 Pwt 5.16-20
ὁ δὲ ἔφη αὐτῷ, Διδάσκαλε, ταῦτα πάντα ἐφυλαξάμην ἐκ νεότητός μου.	At ille respondens, ait illi: Magister, hæc omnia observavi a juventute mea.	On zaś rzekł mu: Nauczycielu, tego wszystkiego zacząłem przestrzegać od młodości mej.
ὁ δὲ Ἰησοῦς ἐμβλέψας αὐτῷ ἠγάπησεν αὐτὸν καὶ εἶπεν αὐτῷ, Ἕν σε ὑστερεῖ· ὕπαγε, ὅσα ἔχεις πώλησον καὶ δὸς τοῖς πτωχοῖς, καὶ ἕξεις θησαυρὸν ἐν οὐρανῷ, καὶ δεῦρο ἀκολούθει μοι.	Jesus autem intuitus eum, dilexit eum, et dixit ei: Unum tibi deest: vade, quæcumque habes vende, et da pauperibus, et habebis thesaurum in cælo: et veni, sequere me.	Zaś Jezus przypatrzywszy się mu, umiłował go i powiedział mu: Jednego ci brakuje: odejdź, ile masz, sprzedaj i daj biednym, i będziesz miał skarb w niebie, i chodźże towarzysz mi.
ὁ δὲ στυγνάσας ἐπὶ τῷ λόγῳ ἀπῆλθεν λυπούμενος· ἦν γὰρ ἔχων κτήματα πολλά.	Qui contristatus in verbo, abiit mœrens: erat enim habens multas possessiones.	On zaś sposępniawszy na (to) słowo odszedł zasmucony, był bowiem mającym posiadłości liczne. Ps 52.9 Ez 33.31
Καὶ περιβλεψάμενος ὁ Ἰησοῦς λέγει τοῖς μαθηταῖς αὐτοῦ, Πῶς δυσκόλως οἱ τὰ χρήματα ἔχοντες εἰς τὴν βασιλείαν τοῦ θεοῦ εἰσελεύσονται.	Et circumspiciens Jesus, ait discipulis suis: Quam difficile qui pecunias habent, in regnum Dei introibunt !	I oglądnąwszy Jezus mówi uczniom jego: Jak z trudem majątek mający do królestwa Boga wejdą. Hi 31.24-25 Ps 62.11
οἱ δὲ μαθηταὶ ἐθαμβοῦντο ἐπὶ τοῖς λόγοις αὐτοῦ. ὁ δὲ Ἰησοῦς πάλιν ἀποκριθεὶς λέγει αὐτοῖς, Τέκνα, πῶς δύσκολόν ἐστιν εἰς τὴν βασιλείαν τοῦ θεοῦ εἰσελθεῖν·	Discipuli autem obstupescebant in verbis ejus. At Jesus rursus respondens ait illis: Filioli, quam difficile est, confidentes in pecuniis, in regnum Dei introire !	Zaś uczniowie dziwili się na słowa jego. Zaś Jezus znowu odpowiadając mówi im: Dzieci, jak trudne jest* do królestwa Boga wejść.[ Część rękopisów dodaje tu słowa "polegającym na dobrach".]
εὐκοπώτερόν ἐστιν κάμηλον διὰ τῆς τρυμαλιᾶς τῆς ῥαφίδος διελθεῖν ἢ πλούσιον εἰς τὴν βασιλείαν τοῦ θεοῦ εἰσελθεῖν.	Facilius est camelum per foramen acus transire, quam divitem intrare in regnum Dei.	Wykonalniejsze jest wielbłądowi przez dziurkę igły przejść, niż bogatemu do królestwa Boga wejść.
οἱ δὲ περισσῶς ἐξεπλήσσοντο λέγοντες πρὸς ἑαυτούς, Καὶ τίς δύναται σωθῆναι;	Qui magis admirabantur, dicentes ad semetipsos: Et quis potest salvus fieri?	Oni zaś bardziej zdumiewali się. mówiąc do siebie: I kto może uratować się?
ἐμβλέψας αὐτοῖς ὁ Ἰησοῦς λέγει, Παρὰ ἀνθρώποις ἀδύνατον, ἀλλ᾽ οὐ παρὰ θεῷ· πάντα γὰρ δυνατὰ παρὰ τῷ θεῷ.	Et intuens illos Jesus, ait: Apud homines impossibile est, sed non apud Deum: omnia enim possibilia sunt apud Deum.	Przypatrzywszy się im Jezus mówi: U ludzi niemożliwe, ale nie u Boga, wszystko bowiem możliwe u Boga. Rdz 18.14 Lb 11.23 Hi 42.2
Ἤρξατο λέγειν ὁ Πέτρος αὐτῷ, Ἰδοὺ ἡμεῖς ἀφήκαμεν πάντα καὶ ἠκολουθήκαμέν σοι.	Et cœpit ei Petrus dicere: Ecce nos dimisimus omnia, et secuti sumus te.	Zaczął mówić Piotr mu: Oto my opuściliśmy wszystko i zaczęliśmy towarzyszyć ci.
ἔφη ὁ Ἰησοῦς, Ἀμὴν λέγω ὑμῖν, οὐδείς ἐστιν ὃς ἀφῆκεν οἰκίαν ἢ ἀδελφοὺς ἢ ἀδελφὰς ἢ μητέρα ἢ πατέρα ἢ τέκνα ἢ ἀγροὺς ἕνεκεν ἐμοῦ καὶ ἕνεκεν τοῦ εὐαγγελίου,	Respondens Jesus, ait: Amen dico vobis: Nemo est qui reliquerit domum, aut fratres, aut sorores, aut patrem, aut matrem, aut filios, aut agros propter me et propter Evangelium,	Rzekł Jezus: Amen mówię wam, nikt (nie) jest, który opuścił dom, lub braci, lub siostry, lub matkę, lub ojca, lub dzieci, lub pola ze względu na mnie i ze względu na Dobrą Nowinę,
ἐὰν μὴ λάβῃ ἑκατονταπλασίονα νῦν ἐν τῷ καιρῷ τούτῳ οἰκίας καὶ ἀδελφοὺς καὶ ἀδελφὰς καὶ μητέρας καὶ τέκνα καὶ ἀγροὺς μετὰ διωγμῶν, καὶ ἐν τῷ αἰῶνι τῷ ἐρχομένῳ ζωὴν αἰώνιον.	qui non accipiat centies tantum, nunc in tempore hoc: domos, et fratres, et sorores, et matres, et filios, et agros, cum persecutionibus, et in sæculo futuro vitam æternam.	jeżeli nie wziąłby stukrotnie więcej teraz, w porze tej, domów, i braci, i sióstr, i matek, i dzieci, i pól wśród prześladowań, i w wieku przychodzącym życie wieczne. Hi 42.10
πολλοὶ δὲ ἔσονται πρῶτοι ἔσχατοι καὶ οἱ ἔσχατοι πρῶτοι.	Multi autem erunt primi novissimi, et novissimi primi.	Liczni zaś będą pierwsi ostatnimi i ostatni pierwszymi.
Jezus ponownie zapowiada swoją śmierć
Ἦσαν δὲ ἐν τῇ ὁδῷ ἀναβαίνοντες εἰς Ἱεροσόλυμα, καὶ ἦν προάγων αὐτοὺς ὁ Ἰησοῦς, καὶ ἐθαμβοῦντο, οἱ δὲ ἀκολουθοῦντες ἐφοβοῦντο. καὶ παραλαβὼν πάλιν τοὺς δώδεκα ἤρξατο αὐτοῖς λέγειν τὰ μέλλοντα αὐτῷ συμβαίνειν	Erant autem in via ascendentes Jerosolymam: et præcedebat illos Jesus, et stupebant: et sequentes timebant. Et assumens iterum duodecim, cœpit illis dicere quæ essent ei eventura.	Byli zaś w drodze wchodząc (pod górę) ku Jerozolimie, i był poprzedzającym ich Jezus, i dziwili się, zaś towarzyszący bali się. I wziąwszy (z sobą) znowu dwunastu zaczął im mówić (rzeczy) mające mu przydarzyć się,
ὅτι Ἰδοὺ ἀναβαίνομεν εἰς Ἱεροσόλυμα, καὶ ὁ υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου παραδοθήσεται τοῖς ἀρχιερεῦσιν καὶ τοῖς γραμματεῦσιν, καὶ κατακρινοῦσιν αὐτὸν θανάτῳ καὶ παραδώσουσιν αὐτὸν τοῖς ἔθνεσιν	Quia ecce ascendimus Jerosolymam, et Filius hominis tradetur principibus sacerdotum, et scribis, et senioribus, et damnabunt eum morte, et tradent eum gentibus:	że: Oto wchodzimy do Jerozolimy, i Syn Człowieka wydany będzie arcykapłanom i uczonym w piśmie, i zasądzą go (na) śmierć, i wydadzą go poganom.
καὶ ἐμπαίξουσιν αὐτῷ καὶ ἐμπτύσουσιν αὐτῷ καὶ μαστιγώσουσιν αὐτὸν καὶ ἀποκτενοῦσιν, καὶ μετὰ τρεῖς ἡμέρας ἀναστήσεται.	et illudent ei, et conspuent eum, et flagellabunt eum, et interficient eum: et tertia die resurget.	I wykpią go, i oplują go, i wybatożą go, i zabiją, a po trzech dniach powstanie. Ps 22.7 Iz 53.4-5
Prośba Jakuba i Jana
Καὶ προσπορεύονται αὐτῷ Ἰάκωβος καὶ Ἰωάννης οἱ υἱοὶ Ζεβεδαίου λέγοντες αὐτῷ, Διδάσκαλε, θέλομεν ἵνα ὃ ἐὰν αἰτήσωμέν σε ποιήσῃς ἡμῖν.	Et accedunt ad eum Jacobus et Joannes filii Zebedæi, dicentes: Magister, volumus ut quodcumque petierimus, facias nobis.	I przystępują do niego Jakub i Jan, synowie Zebedeusza, mówiąc mu: Nauczycielu, chcemy, aby co poprosimy cię, uczyniłbyś nam.
ὁ δὲ εἶπεν αὐτοῖς, Τί θέλετέ με ποιήσω ὑμῖν;	At ille dixit eis: Quid vultis ut faciam vobis?	On zaś powiedział im: Co chcecie bym uczynił wam?
οἱ δὲ εἶπαν αὐτῷ, Δὸς ἡμῖν ἵνα εἷς σου ἐκ δεξιῶν καὶ εἷς ἐξ ἀριστερῶν καθίσωμεν ἐν τῇ δόξῃ σου.	Et dixerunt: Da nobis ut unus ad dexteram tuam, et alius ad sinistram tuam sedeamus in gloria tua.	Oni zaś powiedzieli mu: Daj nam, żeby jeden (z) twej prawej i jeden z lewej usiedlibyśmy w chwale twej.
ὁ δὲ Ἰησοῦς εἶπεν αὐτοῖς, Οὐκ οἴδατε τί αἰτεῖσθε. δύνασθε πιεῖν τὸ ποτήριον ὃ ἐγὼ πίνω ἢ τὸ βάπτισμα ὃ ἐγὼ βαπτίζομαι βαπτισθῆναι;	Jesus autem ait eis: Nescitis quid petatis: potestis bibere calicem, quem ego bibo, aut baptismo, quo ego baptizor, baptizari?	Zaś Jezus powiedział im: Nie wiecie, co prosicie. Możecie wypić kielich. który ja piję. lub chrztem, którym ja daję się chrzcić. zostać ochrzczeni? Hi 38.2
οἱ δὲ εἶπαν αὐτῷ, Δυνάμεθα. ὁ δὲ Ἰησοῦς εἶπεν αὐτοῖς, Τὸ ποτήριον ὃ ἐγὼ πίνω πίεσθε καὶ τὸ βάπτισμα ὃ ἐγὼ βαπτίζομαι βαπτισθήσεσθε,	At illi dixerunt ei: Possumus. Jesus autem ait eis: Calicem quidem, quem ego bibo, bibetis; et baptismo, quo ego baptizor, baptizabimini:	Oni zaś powiedzieli mu: Możemy. Zaś Jezus powiedział im: Kielich, który ja piję, wypijecie, i chrztem, którym ja daję się chrzcić, będziecie ochrzczeni,
τὸ δὲ καθίσαι ἐκ δεξιῶν μου ἢ ἐξ εὐωνύμων οὐκ ἔστιν ἐμὸν δοῦναι, ἀλλ᾽ οἷς ἡτοίμασται.	sedere autem ad dexteram meam, vel ad sinistram, non est meum dare vobis, sed quibus paratum est.	zaś usiąść z prawej mej lub z lewej nie jest moje dać, ale którym jest przygotowane.
Καὶ ἀκούσαντες οἱ δέκα ἤρξαντο ἀγανακτεῖν περὶ Ἰακώβου καὶ Ἰωάννου.	Et audientes decem, cœperunt indignari de Jacobo et Joanne.	I usłyszawszy dziesięciu zaczęło oburzać się na Jakuba i Jana.
καὶ προσκαλεσάμενος αὐτοὺς ὁ Ἰησοῦς λέγει αὐτοῖς, Οἴδατε ὅτι οἱ δοκοῦντες ἄρχειν τῶν ἐθνῶν κατακυριεύουσιν αὐτῶν καὶ οἱ μεγάλοι αὐτῶν κατεξουσιάζουσιν αὐτῶν.	Jesus autem vocans eos, ait illis: Scitis quia hi, qui videntur principari gentibus, dominantur eis: et principes eorum potestatem habent ipsorum.	I przywoławszy do siebie ich Jezus mówi im: Wiecie, że (ci) wydający się przewodzić narodom zapanowują (nad) nimi i wielcy ich okazują władzę (wobec nich).
οὐχ οὕτως δέ ἐστιν ἐν ὑμῖν, ἀλλ᾽ ὃς ἂν θέλῃ μέγας γενέσθαι ἐν ὑμῖν ἔσται ὑμῶν διάκονος,	Non ita est autem in vobis, sed quicumque voluerit fieri major, erit vester minister:	Nie tak zaś jest wśród was, ale który chciałby wielki stać się wśród was, będzie wasz sługa,
καὶ ὃς ἂν θέλῃ ἐν ὑμῖν εἶναι πρῶτος ἔσται πάντων δοῦλος·	et quicumque voluerit in vobis primus esse, erit omnium servus.	i który chciałby u was być pierwszy, będzie wszystkich niewolnik.
καὶ γὰρ ὁ υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου οὐκ ἦλθεν διακονηθῆναι ἀλλὰ διακονῆσαι καὶ δοῦναι τὴν ψυχὴν αὐτοῦ λύτρον ἀντὶ πολλῶν.	Nam et Filius hominis non venit ut ministraretur ei, sed ut ministraret, et daret animam suam redemptionem pro multis.	I bowiem - Syn Człowieka nie przyszedł być obsłużonym, ale usłużyć i dać duszę* jego (jako) okup za wielu. * Dusza oznacza tu życie. Iz 53.10-12
Niewidomy Bartymeusz odzyskuje wzrok
Καὶ ἔρχονται εἰς Ἰεριχώ. καὶ ἐκπορευομένου αὐτοῦ ἀπὸ Ἰεριχὼ καὶ τῶν μαθητῶν αὐτοῦ καὶ ὄχλου ἱκανοῦ ὁ υἱὸς Τιμαίου Βαρτιμαῖος, τυφλὸς προσαίτης, ἐκάθητο παρὰ τὴν ὁδόν προσαιτῶν.	Et veniunt Jericho: et proficiscente eo de Jericho, et discipulis ejus, et plurima multitudine, filius Timæ Bartimæus cæcus, sedebat juxta viam mendicans.	I przychodzą do Jerycha. I (gdy wyruszał) on z Jerycha, i uczniowie jego, i tłum odpowiedni, syn Tymeusza, Bartymeusz, ślepy żebrak, siedział przy drodze. Dostatecznie duży. Joz 6.26
καὶ ἀκούσας ὅτι Ἰησοῦς ὁ Ναζαρηνός ἐστιν ἤρξατο κράζειν καὶ λέγειν, Υἱὲ Δαυὶδ Ἰησοῦ, ἐλέησόν με.	Qui cum audisset quia Jesus Nazarenus est, cœpit clamare, et dicere: Jesu fili David, miserere mei.	I usłyszawszy, że Jezus Nazareńczyk jest, zaczął krzyczeć i mówić: Synu Dawida, Jezusie, zlituj się (nade) mną.
καὶ ἐπετίμων αὐτῷ πολλοὶ ἵνα σιωπήσῃ· ὁ δὲ πολλῷ μᾶλλον ἔκραζεν, Υἱὲ Δαυίδ, ἐλέησόν με.	Et comminabantur ei multi ut taceret. At ille multo magis clamabat: Fili David, miserere mei.	I karcili go liczni, żeby zamilkł. On zaś wiele bardziej krzyczał: Synu Dawida, zlituj się (nade) mną. Wj 2.23 Sdz 3.9 1Krn 5.20 Lm 2.18
καὶ στὰς ὁ Ἰησοῦς εἶπεν, Φωνήσατε αὐτόν. καὶ φωνοῦσιν τὸν τυφλὸν λέγοντες αὐτῷ, Θάρσει, ἔγειρε, φωνεῖ σε.	Et stans Jesus præcepit illum vocari. Et vocant cæcum, dicentes ei: Animæquior esto: surge, vocat te.	I stanąwszy Jezus powiedział: Zawołajcie go. I wołają ślepego mówiąc mu: Ośmiel się, podnieś się, woła cię.
ὁ δὲ ἀποβαλὼν τὸ ἱμάτιον αὐτοῦ ἀναπηδήσας ἦλθεν πρὸς τὸν Ἰησοῦν.	Qui projecto vestimento suo exiliens, venit ad eum.	On zaś odrzuciwszy płaszcz jego zerwawszy się przyszedł do Jezusa.
καὶ ἀποκριθεὶς αὐτῷ ὁ Ἰησοῦς εἶπεν, Τί σοι θέλεις ποιήσω; ὁ δὲ τυφλὸς εἶπεν αὐτῷ, Ραββουνι, ἵνα ἀναβλέψω.	Et respondens Jesus dixit illi: Quid tibi vis faciam? Cæcus autem dixit ei: Rabboni, ut videam.	I odpowiadając mu Jezus rzekł: Co tobie, chcesz, bym uczynił? Zaś ślepy powiedział mu: Rabbuni, żeby znowu zacząłbym widzieć.
καὶ ὁ Ἰησοῦς εἶπεν αὐτῷ, Ὕπαγε, ἡ πίστις σου σέσωκέν σε. καὶ εὐθὺς ἀνέβλεψεν καὶ ἠκολούθει αὐτῷ ἐν τῇ ὁδῷ.	Jesus autem ait illi: Vade, fides tua te salvum fecit. Et confestim vidit, et sequebatur eum in via.	I Jezus powiedział mu: Odejdź, wiara twa uratowała cię. I zaraz znowu zaczął widzieć, i towarzyszył mu w drodze.

11

Wjazd do Jerozolimy
Καὶ ὅτε ἐγγίζουσιν εἰς Ἱεροσόλυμα εἰς Βηθφαγὴ καὶ Βηθανίαν πρὸς τὸ Ὄρος τῶν Ἐλαιῶν, ἀποστέλλει δύο τῶν μαθητῶν αὐτοῦ	Et cum appropinquarent Jerosolymæ et Bethaniæ ad montem Olivarum, mittit duos ex discipulis suis,	I kiedy zbliżają się do Jerozolimy do Betfage i Betanii ku Górze Oliwek, wysyła dwóch uczniów jego Za 14.4
καὶ λέγει αὐτοῖς, Ὑπάγετε εἰς τὴν κώμην τὴν κατέναντι ὑμῶν, καὶ εὐθὺς εἰσπορευόμενοι εἰς αὐτὴν εὑρήσετε πῶλον δεδεμένον ἐφ᾽ ὃν οὐδεὶς οὔπω ἀνθρώπων ἐκάθισεν· λύσατε αὐτὸν καὶ φέρετε.	et ait illis: Ite in castellum, quod contra vos est, et statim introëuntes illuc, invenietis pullum ligatum, super quem nemo adhuc hominum sedit: solvite illum, et adducite.	i mówi im: Odejdźcie do wsi naprzeciw was, i zaraz wchodząc do niej znajdziecie oślę uwiązane, na którym nikt jeszcze (z) ludzi (nie) usiadł. Odwiążcie je i przyprowadźcie. Lb 19.2 Pwt 21.3 1Sm 6.7
καὶ ἐάν τις ὑμῖν εἴπῃ, Τί ποιεῖτε τοῦτο; εἴπατε, Ὁ κύριος αὐτοῦ χρείαν ἔχει, καὶ εὐθὺς αὐτὸν ἀποστέλλει πάλιν ὧδε.	Et si quis vobis dixerit: Quid facitis? dicite, quia Domino necessarius est: et continuo illum dimittet huc.	I gdyby ktoś wam powiedział: Dlaczego czynicie to? powiedzcie: Pan jego potrzebę ma, i zaraz go wysyła znowu tu.
καὶ ἀπῆλθον καὶ εὗρον πῶλον δεδεμένον πρὸς θύραν ἔξω ἐπὶ τοῦ ἀμφόδου καὶ λύουσιν αὐτόν.	Et abeuntes invenerunt pullum ligatum ante januam foris in bivio: et solvunt eum.	I odeszli, i znaleźli oślę uwiązane do podwoi zewnątrz na ulicy, i odwiązują je.
καί τινες τῶν ἐκεῖ ἑστηκότων ἔλεγον αὐτοῖς, Τί ποιεῖτε λύοντες τὸν πῶλον;	Et quidam de illic stantibus dicebant illis: Quid facitis solventes pullum?	I jacyś (z) tam stojących mówili im: Co czynicie odwiązując oślę?
οἱ δὲ εἶπαν αὐτοῖς καθὼς εἶπεν ὁ Ἰησοῦς, καὶ ἀφῆκαν αὐτούς.	Qui dixerunt eis sicut præceperat illis Jesus, et dimiserunt eis.	Oni zaś powiedzieli im, jako powiedział Jezus. I dopuścili im.
καὶ φέρουσιν τὸν πῶλον πρὸς τὸν Ἰησοῦν καὶ ἐπιβάλλουσιν αὐτῷ τὰ ἱμάτια αὐτῶν, καὶ ἐκάθισεν ἐπ᾽ αὐτόν.	Et duxerunt pullum ad Jesum: et imponunt illi vestimenta sua, et sedit super eum.	I przyprowadzają oślę do Jezusa, i narzucają mu płaszcze ich, i usiadł na nim. Za 9.9
καὶ πολλοὶ τὰ ἱμάτια αὐτῶν ἔστρωσαν εἰς τὴν ὁδόν, ἄλλοι δὲ στιβάδας κόψαντες ἐκ τῶν ἀγρῶν.	Multi autem vestimenta sua straverunt in via: alii autem frondes cædebant de arboribus, et sternebant in via.	I liczni płaszcze ich zaczęli słać na drodze, inni zaś obrzynki, ściąwszy z pól. Nawet ściółkę, resztki, ścinki (w tym wypadku gałązki oliwek, które zimą, po zbiorach, przycina się krótko). Mogłoby być "ścięte gałązki (zebrane) z pól". Kpl 23.40 2Krl 9.13
καὶ οἱ προάγοντες καὶ οἱ ἀκολουθοῦντες ἔκραζον, Ὡσαννά· Εὐλογημένος ὁ ἐρχόμενος ἐν ὀνόματι κυρίου·	Et qui præibant, et qui sequebantur, clamabant, dicentes: Hosanna: benedictus qui venit in nomine Domini:	I poprzedzający i towarzyszący krzyczeli, Hosanna! Błogosławiony przychodzący w imię Pana. Ps 118.26
Εὐλογημένη ἡ ἐρχομένη βασιλεία τοῦ πατρὸς ἡμῶν Δαυίδ· Ὡσαννὰ ἐν τοῖς ὑψίστοις.	benedictum quod venit regnum patris nostri David: hosanna in excelsis.	Błogosławione przychodzące królestwo ojca naszego Dawida. Hosanna na wysokościach. 2Sm 7.16 Ps 148.1 Ez 37.24-25
Od rozdziału jedenastego rozpoczyna się w Ewangelii Marka opis ostatnich dni działalności Jezusa w Jerozolimie. Dni te wypełnione są pouczeniami udzielanymi uczniom i polemikami z uczonymi w Piśmie i faryzeuszami. Rozdział otwiera relacja o tryumfalnym wjeździe Zbawiciela do Świętego Miasta. I tu również mamy do zanotowania pewne rozbieżności pomiędzy Mateuszem a Markiem. Znajdująca się na Górze Oliwnej miejscowość, do której przyszedł Jezus, nazywa się według Mt Betfage, a według Marka - Betfage i Betania, przynajmniej tak podaje większość ważniejszych rękopisów. W rzeczywistości są to dwie różne wioski, których ślady archeologowie pokazują po dzień dzisiejszy. Mateusz jest mniej dokładny, gdy wymienił tylko jedną z nich. Chociaż Marek nie zaznacza na wstępie, kiedy miał miejsce ów uroczysty wjazd Jezusa do Jerozolimy - co wyraźnie mówi np. J 12.1 - to jednak z kontekstu następującego wynika, że było to piątego dnia przed uroczystością Paschy, czyli w Niedzielę Palmową.
Καὶ εἰσῆλθεν εἰς Ἱεροσόλυμα εἰς τὸ ἱερὸν καὶ περιβλεψάμενος πάντα, ὀψίας ἤδη οὔσης τῆς ὥρας, ἐξῆλθεν εἰς Βηθανίαν μετὰ τῶν δώδεκα.	Et introivit Jerosolymam in templum: et circumspectis omnibus, cum jam vespera esset hora, exiit in Bethaniam cum duodecim.	I wszedł do Jerozolimy do świątyni i oglądnąwszy wszystko, wieczoru już (gdy była) godzina, wyszedł do Betanii z dwunastoma.
Jezus oczyszcza świątynię
Καὶ τῇ ἐπαύριον ἐξελθόντων αὐτῶν ἀπὸ Βηθανίας ἐπείνασεν.	Et alia die cum exirent a Bethania, esuriit.	I nazajutrz, (gdy wyszli) oni z Betanii, zgłodniał.
καὶ ἰδὼν συκῆν ἀπὸ μακρόθεν ἔχουσαν φύλλα ἦλθεν, εἰ ἄρα τι εὑρήσει ἐν αὐτῇ, καὶ ἐλθὼν ἐπ᾽ αὐτὴν οὐδὲν εὗρεν εἰ μὴ φύλλα· ὁ γὰρ καιρὸς οὐκ ἦν σύκων.	Cumque vidisset a longe ficum habentem folia, venit si quid forte inveniret in ea: et cum venisset ad eam, nihil invenit præter folia: non enim erat tempus ficorum.	I zobaczywszy figę z daleka, mającą liście, przyszedł, czy mianowicie coś znajdzie na niej, i przyszedłszy do niej, nic (nie) znalazł, jeśli nie liście. Bowiem pora nie była fig.
καὶ ἀποκριθεὶς εἶπεν αὐτῇ, Μηκέτι εἰς τὸν αἰῶνα ἐκ σοῦ μηδεὶς καρπὸν φάγοι. καὶ ἤκουον οἱ μαθηταὶ αὐτοῦ.	Et respondens dixit ei: Jam non amplius in æternum ex te fructum quisquam manducet. Et audiebant discipuli ejus.	I odpowiadając rzekł jej: Już nie na wiek z ciebie nikt owocu oby zjadł. I słuchali uczniowie jego.
Καὶ ἔρχονται εἰς Ἱεροσόλυμα. καὶ εἰσελθὼν εἰς τὸ ἱερὸν ἤρξατο ἐκβάλλειν τοὺς πωλοῦντας καὶ τοὺς ἀγοράζοντας ἐν τῷ ἱερῷ, καὶ τὰς τραπέζας τῶν κολλυβιστῶν καὶ τὰς καθέδρας τῶν πωλούντων τὰς περιστερὰς κατέστρεψεν,	Et veniunt in Jerosolymam. Et cum introisset in templum, cœpit ejicere vendentes et ementes in templo: et mensas numulariorum, et cathedras vendentium columbas evertit:	I przychodzą do Jerozolimy. I wszedłszy do świątyni zaczął wyrzucać sprzedających i kupujących w świątyni, i stoły wymieniaczy i ławy sprzedających gołębie poprzewracał. Wj 30.13 Kpl 1.14 Kpl 5.7 Kpl 12.8 Pwt 14.24-26
καὶ οὐκ ἤφιεν ἵνα τις διενέγκῃ σκεῦος διὰ τοῦ ἱεροῦ.	et non sinebat ut quisquam transferret vas per templum:	I nie dopuszczał, żeby ktoś przeniósł rzecz przez świątynię.
καὶ ἐδίδασκεν καὶ ἔλεγεν αὐτοῖς, Οὐ γέγραπται ὅτι Ὁ οἶκός μου οἶκος προσευχῆς κληθήσεται πᾶσιν τοῖς ἔθνεσιν; ὑμεῖς δὲ πεποιήκατε αὐτὸν σπήλαιον λῃστῶν.	et docebat, dicens eis: Nonne scriptum est: Quia domus mea, domus orationis vocabitur omnibus gentibus? vos autem fecistis eam speluncam latronum.	I nauczał, i mówił im: (Czyż) nie jest napisane, że: Dom mój domem modlitwy będzie nazwany wszystkim narodom? Wy zaś uczyniliście go jaskinią rozbójników. Iz 56.7 Jr 7.11
καὶ ἤκουσαν οἱ ἀρχιερεῖς καὶ οἱ γραμματεῖς καὶ ἐζήτουν πῶς αὐτὸν ἀπολέσωσιν· ἐφοβοῦντο γὰρ αὐτόν, πᾶς γὰρ ὁ ὄχλος ἐξεπλήσσετο ἐπὶ τῇ διδαχῇ αὐτοῦ.	Quo audito principes sacerdotum et scribæ, quærebant quomodo eum perderent: timebant enim eum, quoniam universa turba admirabatur super doctrina ejus.	I usłyszeli arcykapłani i uczeni w piśmie, i szukali jak go zgubić; bali się bowiem go, cały bowiem tłum zdumiewał się nauką jego.
Καὶ ὅταν ὀψὲ ἐγένετο, ἐξεπορεύοντο ἔξω τῆς πόλεως.	Et cum vespera facta esset, egrediebatur de civitate.	I kiedy wieczornie stało się, wychodzili na zewnątrz miasta.
Drzewo figowe usycha
Καὶ παραπορευόμενοι πρωῒ εἶδον τὴν συκῆν ἐξηραμμένην ἐκ ῥιζῶν.	Et cum mane transirent, viderunt ficum aridam factam a radicibus.	I przechodząc rano zobaczyli (tę) figę uschniętą od korzeni.
καὶ ἀναμνησθεὶς ὁ Πέτρος λέγει αὐτῷ, Ῥαββί, ἴδε ἡ συκῆ ἣν κατηράσω ἐξήρανται.	Et recordatus Petrus, dixit ei: Rabbi, ecce ficus, cui maledixisti, aruit.	I przypomniawszy (sobie) Piotr mówi mu: Rabbi. oto figa, którą przekląłeś, uschła.
καὶ ἀποκριθεὶς ὁ Ἰησοῦς λέγει αὐτοῖς, Ἔχετε πίστιν θεοῦ.	Et respondens Jesus ait illis: Habete fidem Dei.	I odpowiadając Jezus mówi im: Miejcie wiarę (w) Boga.
ἀμὴν λέγω ὑμῖν ὅτι ὃς ἂν εἴπῃ τῷ ὄρει τούτῳ, Ἄρθητι καὶ βλήθητι εἰς τὴν θάλασσαν, καὶ μὴ διακριθῇ ἐν τῇ καρδίᾳ αὐτοῦ ἀλλὰ πιστεύῃ ὅτι ὃ λαλεῖ γίνεται, ἔσται αὐτῷ.	Amen dico vobis, quia quicumque dixerit huic monti: Tollere, et mittere in mare, et non hæsitaverit in corde suo, sed crediderit, quia quodcumque dixerit fiat, fiat ei.	Amen mówię wam, że który powie górze tej: Podnieś się i rzuć się w morze. i nie zawaha się w sercu jego, ale będzie wierzył, że co mówi, staje się, będzie mu.
διὰ τοῦτο λέγω ὑμῖν, πάντα ὅσα προσεύχεσθε καὶ αἰτεῖσθε, πιστεύετε ὅτι ἐλάβετε, καὶ ἔσται ὑμῖν.	Propterea dico vobis, omnia quæcumque orantes petitis, credite quia accipietis, et evenient vobis.	Dla tego mówię wam, wszystko, (o) co modlicie się i prosicie, wierzcie, że otrzymaliście, i będzie wam.
καὶ ὅταν στήκετε προσευχόμενοι, ἀφίετε εἴ τι ἔχετε κατά τινος, ἵνα καὶ ὁ πατὴρ ὑμῶν ὁ ἐν τοῖς οὐρανοῖς ἀφῇ ὑμῖν τὰ παραπτώματα ὑμῶν.	Et cum stabitis ad orandum, dimittite si quis habetis adversus aliquem: ut et Pater vester, qui in cælis est, dimittat vobis peccata vestra.	I kiedy stoicie modląc się, odpuszczajcie, jeśli coś macie przeciw komuś, aby i ojciec wasz (ten) w niebiosach, odpuścił wam występki wasze.
	Quod si vos non dimiseritis: nec Pater vester, qui in cælis est, dimittet vobis peccata vestra.
Podważanie autorytetu Jezusa
Καὶ ἔρχονται πάλιν εἰς Ἱεροσόλυμα. καὶ ἐν τῷ ἱερῷ περιπατοῦντος αὐτοῦ ἔρχονται πρὸς αὐτὸν οἱ ἀρχιερεῖς καὶ οἱ γραμματεῖς καὶ οἱ πρεσβύτεροι	Et veniunt rursus Jerosolymam. Et cum ambularet in templo, accedunt ad eum summi sacerdotes, et scribæ, et seniores:	I przychodzą znowu do Jerozolimy. I w świątyni (gdy chodzi) on, przychodzą do niego arcykapłani i uczeni w piśmie i starsi.
καὶ ἔλεγον αὐτῷ, Ἐν ποίᾳ ἐξουσίᾳ ταῦτα ποιεῖς; ἢ τίς σοι ἔδωκεν τὴν ἐξουσίαν ταύτην ἵνα ταῦτα ποιῇς;	et dicunt ei: In qua potestate hæc facis? et quis dedit tibi hanc potestatem ut ista facias?	I mówili mu: Jaką władzą to czynisz? Lub kto ci dał władzę tę, aby to czyniłeś?
ὁ δὲ Ἰησοῦς εἶπεν αὐτοῖς, Ἐπερωτήσω ὑμᾶς ἕνα λόγον, καὶ ἀποκρίθητέ μοι καὶ ἐρῶ ὑμῖν ἐν ποίᾳ ἐξουσίᾳ ταῦτα ποιῶ·	Jesus autem respondens, ait illis: Interrogabo vos et ego unum verbum, et respondete mihi: et dicam vobis in qua potestate hæc faciam.	Zaś Jezus powiedział im: Zapytam was jedno słowo* i odpowiedzcie mi, a powiem wam, jaką władzą to czynię. * O jedną rzecz.
τὸ βάπτισμα τὸ Ἰωάννου ἐξ οὐρανοῦ ἦν ἢ ἐξ ἀνθρώπων; ἀποκρίθητέ μοι.	Baptismus Joannis, de cælo erat, an ex hominibus? Respondete mihi.	Chrzest Jana z nieba był czy z ludzi? Odpowiedzcie mi.
καὶ διελογίζοντο πρὸς ἑαυτοὺς λέγοντες, Ἐὰν εἴπωμεν, Ἐξ οὐρανοῦ, ἐρεῖ, Διὰ τί οὖν οὐκ ἐπιστεύσατε αὐτῷ;	At illi cogitabant secum, dicentes: Si dixerimus: De cælo, dicet: Quare non credidistis ei?	I rozważali do siebie mówiąc: Jeżeli powiedzielibyśmy: Z nieba, powie: Dla czego [więc] nie uwierzyliście mu?
ἀλλὰ εἴπωμεν, Ἐξ ἀνθρώπων; ἐφοβοῦντο τὸν ὄχλον· ἅπαντες γὰρ εἶχον τὸν Ἰωάννην ὄντως ὅτι προφήτης ἦν.	Si dixerimus: Ex hominibus, timemus populum: omnes enim habebant Joannem quia vere propheta esset.	Ale powiedzielibyśmy: Z ludzi? Bali się tłumu, wszyscy bowiem mieli Jana, istotnie że prorokiem był.
καὶ ἀποκριθέντες τῷ Ἰησοῦ λέγουσιν, Οὐκ οἴδαμεν. καὶ ὁ Ἰησοῦς λέγει αὐτοῖς, Οὐδὲ ἐγὼ λέγω ὑμῖν ἐν ποίᾳ ἐξουσίᾳ ταῦτα ποιῶ.	Et respondentes dicunt Jesu: Nescimus. Et respondens Jesus ait illis: Neque ego dico vobis in qua potestate hæc faciam.	I odpowiadając Jezusowi mówią: Nie wiemy. I Jezus mówi im: Ani ja mówię wam, jaką władzą to czynię. Hi 5.13 Prz 26.4-5

12

Przypowieść o dzierżawcach winnicy
Καὶ ἤρξατο αὐτοῖς ἐν παραβολαῖς λαλεῖν, Ἀμπελῶνα ἄνθρωπος ἐφύτευσεν καὶ περιέθηκεν φραγμὸν καὶ ὤρυξεν ὑπολήνιον καὶ ᾠκοδόμησεν πύργον καὶ ἐξέδετο αὐτὸν γεωργοῖς καὶ ἀπεδήμησεν.	Et cœpit illis in parabolis loqui: Vineam pastinavit homo, et circumdedit sepem, et fodit lacum, et ædificavit turrim, et locavit eam agricolis, et peregre profectus est.	I zaczął im w przykładach mówić: Winnicę człowiek zasadził, i otoczył ogrodzeniem, i wykopał dół pod tłocznię, i zbudował wieżę, i wynajął ją rolnikom, i odjechał. Ps 80.9 Iz 5.1-7 Iz 8.14-15 Jr 2.21
καὶ ἀπέστειλεν πρὸς τοὺς γεωργοὺς τῷ καιρῷ δοῦλον ἵνα παρὰ τῶν γεωργῶν λάβῃ ἀπὸ τῶν καρπῶν τοῦ ἀμπελῶνος·	Et misit ad agricolas in tempore servum ut ab agricolis acciperet de fructu vineæ.	I wysłał do rolników porą sługę, aby od rolników wziął z owoców winnicy. 2Krn 24.19 2Krn 36.15-16 Iz 5.1-7
καὶ λαβόντες αὐτὸν ἔδειραν καὶ ἀπέστειλαν κενόν.	Qui apprehensum eum ceciderunt, et dimiserunt vacuum.	I wziąwszy go pobili i wysłali pustego. Z pustymi rękoma. Jr 37.15
καὶ πάλιν ἀπέστειλεν πρὸς αὐτοὺς ἄλλον δοῦλον· κἀκεῖνον ἐκεφαλίωσαν καὶ ἠτίμασαν.	Et iterum misit ad illos alium servum: et illum in capite vulneraverunt, et contumeliis affecerunt.	I znowu wysłał do nich innego sługę. I tego zranili w głowę i znieważyli.
καὶ ἄλλον ἀπέστειλεν· κἀκεῖνον ἀπέκτειναν, καὶ πολλοὺς ἄλλους, οὓς μὲν δέροντες, οὓς δὲ ἀποκτέννοντες.	Et rursum alium misit, et illum occiderunt: et plures alios: quosdam cædentes, alios vero occidentes.	I innego wysłał, i tego zabili. i wielu innych, (których to) bądź bijący, bądź zabijający. Ne 9.26
ἔτι ἕνα εἶχεν υἱὸν ἀγαπητόν· ἀπέστειλεν αὐτὸν ἔσχατον πρὸς αὐτοὺς λέγων ὅτι Ἐντραπήσονται τὸν υἱόν μου.	Adhuc ergo unum habens filium carissimum, et illum misit ad eos novissimum, dicens: Quia reverebuntur filium meum.	Jeszcze jednego miał, syna umiłowanego. Wysłał go ostatniego do nich, mówiąc, że: Uszanują syna mego.
ἐκεῖνοι δὲ οἱ γεωργοὶ πρὸς ἑαυτοὺς εἶπαν ὅτι Οὗτός ἐστιν ὁ κληρονόμος· δεῦτε ἀποκτείνωμεν αὐτόν, καὶ ἡμῶν ἔσται ἡ κληρονομία.	Coloni autem dixerunt ad invicem: Hic est hæres: venite, occidamus eum: et nostra erit hæreditas.	Tamci zaś rolnicy do siebie powiedzieli, że: Ten jest dziedzic. Chodźcież, zabijmy go, i nasze będzie - dziedzictwo.
καὶ λαβόντες ἀπέκτειναν αὐτὸν καὶ ἐξέβαλον αὐτὸν ἔξω τοῦ ἀμπελῶνος.	Et apprehendentes eum, occiderunt: et ejecerunt extra vineam.	I wziąwszy zabili go, i wyrzucili go poza - winnicę. Dn 9.26
τί οὖν ποιήσει ὁ κύριος τοῦ ἀμπελῶνος; ἐλεύσεται καὶ ἀπολέσει τοὺς γεωργοὺς καὶ δώσει τὸν ἀμπελῶνα ἄλλοις.	Quid ergo faciet dominus vineæ? Veniet, et perdet colonos, et dabit vineam aliis.	Co [więc] uczyni pan winnicy? Przyjdzie i wygubi rolników, i da winnicę innym.
οὐδὲ τὴν γραφὴν ταύτην ἀνέγνωτε, Λίθον ὃν ἀπεδοκίμασαν οἱ οἰκοδομοῦντες, οὗτος ἐγενήθη εἰς κεφαλὴν γωνίας·	Nec scripturam hanc legistis: Lapidem quem reprobaverunt ædificantes, hic factus est in caput anguli:	Czyż nie - pismo to odczytaliście: Kamień, który zdyskwalifikowali* budujący, ten stał się głowicą narożnika; * Zbadali i nie zaaprobowali. Ps 118.22
παρὰ κυρίου ἐγένετο αὕτη καὶ ἔστιν θαυμαστὴ ἐν ὀφθαλμοῖς ἡμῶν;	a Domino factum est istud, et est mirabile in oculis nostris?	przez Pana stało się to i jest godne podziwu w oczach naszych? Ps 118.23
Wśród nielicznych w drugiej Ewangelii mów Jezusa zanotował Marek przypowieść o przewrotnych dzierżawcach winnicy. Zastosowanie przypowieści właśnie w tym kontekście zostało podyktowane wystąpieniem arcykapłanów, domagających się od Jezusa wyjaśnień w związku z wypędzeniem przez Niego kupczących ze świątyni. Rozbieżność pomiędzy skomentowanym już tekstem Mt a wersją Markową sprowadza się do tego, że Mateusz mówi zaraz na początku o wysyłaniu sług kolejnymi grupami, w każdej po kilku, Marek zaś wymienia jednego sługę. Wysłanych spotyka taki sam los w opowiadaniu obydwu synoptyków. Gdyby rzecz pojmować tylko po ludzku, cierpliwość właściciela winnicy wysyłającego coraz to nowych ludzi, których spotyka bezkarnie taka sama dola, byłaby wręcz niezrozumiała. Jest to chyba w całej przypowieści szczegół, za pomocą którego autor natchniony chce ukazać ponadludzkie wymiary dobroci i miłosierdzia Boga, właściciela winnicy. Mówiąc o misji syna właściciela winnicy Marek nazywa go - czego nie czyni Mateusz - umiłowanym, co jest synonimem jedynaka. Zło przewrotnych dzierżawców polega nie tylko na tym, że dokonali zabójstwa jedynego syna właściciela winnicy, lecz i na tym także, iż zwłoki zabitego po prostu wyrzucili z winnicy. Pozbawienie kogoś przewidzianego Prawem pogrzebu uchodziło w oczach Izraelitów za szczególne przestępstwo (por. 1Sm 17.44.46; 2Sm 21.10; Iz 14.19; Jr 7.33; 16.4 itp.).
Καὶ ἐζήτουν αὐτὸν κρατῆσαι, καὶ ἐφοβήθησαν τὸν ὄχλον, ἔγνωσαν γὰρ ὅτι πρὸς αὐτοὺς τὴν παραβολὴν εἶπεν. καὶ ἀφέντες αὐτὸν ἀπῆλθον.	Et quærebant eum tenere: et timuerunt turbam: cognoverunt enim quoniam ad eos parabolam hanc dixerit. Et relicto eo abierunt.	I szukali (jak) go chwycić, i przestraszyli się tłumu, poznali bowiem, że o nich (ten) przykład powiedział. I opuściwszy go odeszli.
Płacenie podatków
Καὶ ἀποστέλλουσιν πρὸς αὐτόν τινας τῶν Φαρισαίων καὶ τῶν Ἡρῳδιανῶν ἵνα αὐτὸν ἀγρεύσωσιν λόγῳ.	Et mittunt ad eum quosdam ex pharisæis, et herodianis, ut eum caperent in verbo.	I wysyłają do niego niektórych (z) faryzeuszów i herodian, aby go przychwycić słowem.
καὶ ἐλθόντες λέγουσιν αὐτῷ, Διδάσκαλε, οἴδαμεν ὅτι ἀληθὴς εἶ καὶ οὐ μέλει σοι περὶ οὐδενός· οὐ γὰρ βλέπεις εἰς πρόσωπον ἀνθρώπων, ἀλλ᾽ ἐπ᾽ ἀληθείας τὴν ὁδὸν τοῦ θεοῦ διδάσκεις· ἔξεστιν δοῦναι κῆνσον Καίσαρι ἢ οὔ; δῶμεν ἢ μὴ δῶμεν;	Qui venientes dicunt ei: Magister, scimus quia verax es, et non curas quemquam: nec enim vides in faciem hominum, sed in veritate viam Dei doces. Licet dari tributum Cæsari, an non dabimus?	I przyszedłszy mówią mu: Nauczycielu, wiemy, że prawdziwy* jesteś i nie (troszczysz) się o nikogo, nie bowiem patrzysz na (wygląd)** ludzi, ale w prawdzie drogi Boga nauczasz. Jest dozwolone dać pogłówne Cezarowi czy nie? Mamy dać czy nie mamy dać? * Szczery, prawdomówny. ** Jak wyglądają z zewnątrz. Pwt 1.17
ὁ δὲ εἰδὼς αὐτῶν τὴν ὑπόκρισιν εἶπεν αὐτοῖς, Τί με πειράζετε; φέρετέ μοι δηνάριον ἵνα ἴδω.	Qui sciens versutiam illorum, ait illos: Quid me tentatis? afferte mihi denarium ut videam.	On zaś poznawszy ich obłudę* powiedział im: Dlaczego mnie wystawiacie na próbę? Przynieście mi denara, abym zobaczył. * Grę.
οἱ δὲ ἤνεγκαν. καὶ λέγει αὐτοῖς, Τίνος ἡ εἰκὼν αὕτη καὶ ἡ ἐπιγραφή; οἱ δὲ εἶπαν αὐτῷ, Καίσαρος.	At illi attulerunt ei. Et ait illis: Cujus est imago hæc, et inscriptio? Dicunt ei: Cæsaris.	Oni zaś przynieśli. I mówi im: Czyj obraz ten i napis? Oni zaś powiedzieli mu: Cezara.
ὁ δὲ Ἰησοῦς εἶπεν αὐτοῖς, Τὰ Καίσαρος ἀπόδοτε Καίσαρι καὶ τὰ τοῦ θεοῦ τῷ θεῷ. καὶ ἐξεθαύμαζον ἐπ᾽ αὐτῷ.	Respondens autem Jesus dixit illis: Reddite igitur quæ sunt Cæsaris, Cæsari: et quæ sunt Dei, Deo. Et mirabantur super eo.	Zaś Jezus powiedział im: Co Cezara oddajcie Cezarowi, a co Boga Bogu! I zadziwiali się nim. Wj 30.12-16
Po zmartwychwstaniu
Καὶ ἔρχονται Σαδδουκαῖοι πρὸς αὐτόν, οἵτινες λέγουσιν ἀνάστασιν μὴ εἶναι, καὶ ἐπηρώτων αὐτὸν λέγοντες,	Et venerunt ad eum sadducæi, qui dicunt resurrectionem non esse: et interrogabant eum, dicentes:	I przychodzą saduceusze do niego. którzy mówią (że) (zmartwych) powstania nie (ma), i pytali go mówiąc:
Διδάσκαλε, Μωϋσῆς ἔγραψεν ἡμῖν ὅτι ἐάν τινος ἀδελφὸς ἀποθάνῃ καὶ καταλίπῃ γυναῖκα καὶ μὴ ἀφῇ τέκνον, ἵνα λάβῃ ὁ ἀδελφὸς αὐτοῦ τὴν γυναῖκα καὶ ἐξαναστήσῃ σπέρμα τῷ ἀδελφῷ αὐτοῦ.	Magister, Moyses nobis scripsit, ut si cujus frater mortuus fuerit, et dimiserit uxorem, et filios non reliquerit, accipiat frater ejus uxorem ipsius, et resuscitet semen fratri suo.	Nauczycielu, Mojżesz napisał nam, że gdyby czyjś brat umarł i pozostawił żonę, i nie wydał dziecka, aby wziął brat jego żonę i wzbudził potomstwo* bratu jego. * Dosłownie "nasienie". Pwt 25.5 Rt 4.5
ἑπτὰ ἀδελφοὶ ἦσαν· καὶ ὁ πρῶτος ἔλαβεν γυναῖκα καὶ ἀποθνῄσκων οὐκ ἀφῆκεν σπέρμα·	Septem ergo fratres erant: et primus accepit uxorem, et mortuus est non relicto semine.	Siedmiu braci było; i pierwszy wziął żonę, i umierając nie wydał potomstwa. "Bracia byli". ** Dosłownie "nasienie".
καὶ ὁ δεύτερος ἔλαβεν αὐτὴν καὶ ἀπέθανεν μὴ καταλιπὼν σπέρμα· καὶ ὁ τρίτος ὡσαύτως·	Et secundus accepit eam, et mortuus est: et nec iste reliquit semen. Et tertius similiter.	I drugi wziął ją, i umarł, nie pozostawiwszy potomstwa. I trzeci tak samo. Dosłownie "nasienie".
καὶ οἱ ἑπτὰ οὐκ ἀφῆκαν σπέρμα. ἔσχατον πάντων καὶ ἡ γυνὴ ἀπέθανεν.	Et acceperunt eam similiter septem: et non reliquerunt semen. Novissima omnium defuncta est et mulier.	I siedmiu nie wydali potomstwa. Na końcu wszystkich i kobieta umarła. Dosłownie "nasienie".
ἐν τῇ ἀναστάσει τίνος αὐτῶν ἔσται γυνή; οἱ γὰρ ἑπτὰ ἔσχον αὐτὴν γυναῖκα.	In resurrectione ergo cum resurrexerint, cujus de his erit uxor? septem enim habuerunt eam uxorem.	W (zmartwych) powstaniu, [kiedy powstaną,] kogo (z) nich będzie żoną? Bowiem siedmiu (miało) ją (jako) żonę.
ἔφη αὐτοῖς ὁ Ἰησοῦς, Οὐ διὰ τοῦτο πλανᾶσθε μὴ εἰδότες τὰς γραφὰς μηδὲ τὴν δύναμιν τοῦ θεοῦ;	Et respondens Jesus, ait illis: Nonne ideo erratis, non scientes Scripturas, neque virtutem Dei?	Rzekł im Jezus: (Czyż) nie przez to błąkacie się nie znając pism ani mocy Boga?
ὅταν γὰρ ἐκ νεκρῶν ἀναστῶσιν οὔτε γαμοῦσιν οὔτε γαμίζονται, ἀλλ᾽ εἰσὶν ὡς ἄγγελοι ἐν τοῖς οὐρανοῖς.	Cum enim a mortuis resurrexerint, neque nubent, neque nubentur, sed sunt sicut angeli in cælis.	Kiedy bowiem z martwych powstaną, ani poślubiają, ani są poślubiane, ale są jak zwiastunowie w niebiosach.
περὶ δὲ τῶν νεκρῶν ὅτι ἐγείρονται οὐκ ἀνέγνωτε ἐν τῇ βίβλῳ Μωϋσέως ἐπὶ τοῦ βάτου πῶς εἶπεν αὐτῷ ὁ θεὸς λέγων, Ἐγὼ ὁ θεὸς Ἀβραὰμ καὶ ὁ θεὸς Ἰσαὰκ καὶ ὁ θεὸς Ἰακώβ;	De mortuis autem quod resurgant, non legistis in libro Moysi, super rubum, quomodo dixerit illi Deus, inquiens: Ego sum Deus Abraham, et Deus Isaac, et Deus Jacob?	O zaś martwych, że podnoszą się, nie odczytaliście w księdze Mojżesza. o jeżynie, jak powiedział mu Bóg, mówiąc: Ja Bóg Abrahama i Bóg Izaaka i Bóg Jakuba? Obudzą się. ** „W opowiadaniu o krzaku jeżynowym" (w przekładzie greckim S.T. tak określono gatunek płonącego krzewu z Księgi Wyjścia 3,2-4). Wj 3.2-4, 6 i 16
οὐκ ἔστιν θεὸς νεκρῶν ἀλλὰ ζώντων· πολὺ πλανᾶσθε.	Non est Deus mortuorum, sed vivorum. Vos ergo multum erratis.	Nie jest Bóg martwych, ale żyjących. Wiele błąkacie się.
Największe przykazanie
Καὶ προσελθὼν εἷς τῶν γραμματέων ἀκούσας αὐτῶν συζητούντων, ἰδὼν ὅτι καλῶς ἀπεκρίθη αὐτοῖς ἐπηρώτησεν αὐτόν, Ποία ἐστὶν ἐντολὴ πρώτη πάντων;	Et accessit unus de scribis, qui audierat illos conquirentes, et videns quoniam bene illis responderit, interrogavit eum quod esset primum omnium mandatum.	I podszedłszy jeden (z) uczonych w piśmie wysłuchawszy ich dociekających razem, zobaczywszy, że dobrze odpowiedział im, zapytał go: Jakie jest przykazanie pierwsze (ze) wszystkich?
ἀπεκρίθη ὁ Ἰησοῦς ὅτι Πρώτη ἐστίν, Ἄκουε, Ἰσραήλ, κύριος ὁ θεὸς ἡμῶν κύριος εἷς ἐστιν,	Jesus autem respondit ei: Quia primum omnium mandatum est: Audi Israël, Dominus Deus tuus, Deus unus est:	Odpowiedział Jezus, że: Pierwsze jest: Słuchaj, Izraelu, Pan Bóg nasz Pan jeden jest, Pwt 6.4
καὶ ἀγαπήσεις κύριον τὸν θεόν σου ἐξ ὅλης τῆς καρδίας σου καὶ ἐξ ὅλης τῆς ψυχῆς σου καὶ ἐξ ὅλης τῆς διανοίας σου καὶ ἐξ ὅλης τῆς ἰσχύος σου.	et diliges Dominum Deum tuum ex tota corde tuo, et ex tota anima tua, et ex tota mente tua, et ex tota virtute tua. Hoc est primum mandatum.	i będziesz miłował Pana Boga twego z całego serca twego, i z całej duszy twej, i z całej myśli twej, i z całej siły twej. Pwt 6.5 Pwt 10.12 Pwt 30.6 Joz 22.5
δευτέρα αὕτη, Ἀγαπήσεις τὸν πλησίον σου ὡς σεαυτόν. μείζων τούτων ἄλλη ἐντολὴ οὐκ ἔστιν.	Secundum autem simile est illi: Diliges proximum tuum tamquam teipsum. Majus horum aliud mandatum non est.	Drugie to: Będziesz miłował bliźniego twego, jak siebie. Większe (od) tych inne przykazanie nie jest. Kpl 19.18
καὶ εἶπεν αὐτῷ ὁ γραμματεύς, Καλῶς, διδάσκαλε, ἐπ᾽ ἀληθείας εἶπες ὅτι εἷς ἐστιν καὶ οὐκ ἔστιν ἄλλος πλὴν αὐτοῦ·	Et ait illi scriba: Bene, Magister, in veritate dixisti, quia unus est Deus, et non est alius præter eum.	I powiedział mu uczony w piśmie: Dobrze, nauczycielu, w prawdzie powiedziałeś, że jeden jest i nie jest inny oprócz niego. Pwt 4.35 i 39 Iz 45.6 i 14
καὶ τὸ ἀγαπᾶν αὐτὸν ἐξ ὅλης τῆς καρδίας καὶ ἐξ ὅλης τῆς συνέσεως καὶ ἐξ ὅλης τῆς ἰσχύος καὶ τὸ ἀγαπᾶν τὸν πλησίον ὡς ἑαυτὸν περισσότερόν ἐστιν πάντων τῶν ὁλοκαυτωμάτων καὶ θυσιῶν.	Et ut diligatur ex toto corde, et ex toto intellectu, et ex tota anima, et ex tota fortitudine, et diligere proximum tamquam seipsum, majus est omnibus holocautomatibus, et sacrificiis.	I miłować go z całego serca. i z całego zrozumienia, i z całej siły. i miłować bliźniego jak siebie, wiele więcej jest (od) wszystkich całopaleń i ofiar. 1Sm 15.22 Ps 40.7 Ps 51.18 Prz 21.3 Oz 6.6 Mi 6.6-8
καὶ ὁ Ἰησοῦς ἰδὼν αὐτὸν ὅτι νουνεχῶς ἀπεκρίθη εἶπεν αὐτῷ, Οὐ μακρὰν εἶ ἀπὸ τῆς βασιλείας τοῦ θεοῦ. καὶ οὐδεὶς οὐκέτι ἐτόλμα αὐτὸν ἐπερωτῆσαι.	Jesus autem videns quod sapienter respondisset, dixit illi: Non es longe a regno Dei. Et nemo jam audebat eum interrogare.	I Jezus zobaczywszy [go], że rozumnie odpowiedział, rzekł mu: Nie daleko jesteś od królestwa Boga. I nikt już nie odważał się go spytać.
Mesjasz—Synem Boga
Καὶ ἀποκριθεὶς ὁ Ἰησοῦς ἔλεγεν διδάσκων ἐν τῷ ἱερῷ, Πῶς λέγουσιν οἱ γραμματεῖς ὅτι ὁ Χριστὸς υἱὸς Δαυίδ ἐστιν;	Et respondens Jesus dicebat, docens in templo: Quomodo dicunt scribæ Christum filium esse David?	I odpowiadając Jezus mówił, nauczając w świątyni: Jak mówią uczeni w piśmie, że Pomazaniec synem Dawida jest? Ezd 7.6
αὐτὸς Δαυὶδ εἶπεν ἐν τῷ πνεύματι τῷ ἁγίῳ, Εἶπεν κύριος τῷ κυρίῳ μου, Κάθου ἐκ δεξιῶν μου, ἕως ἂν θῶ τοὺς ἐχθρούς σου ὑποκάτω τῶν ποδῶν σου.	Ipse enim David dicit in Spiritu Sancto: Dixit Dominus Domino meo: Sede a dextris meis, donec ponam inimicos tuos scabellum pedum tuorum.	Sam Dawid powiedział w Duchu Świętym: Rzekł Pan Panu memu: Siedź po prawicy mej, aż położę wrogów twych popod stopy twe. 2Sm 23.2 Ps 110.1
αὐτὸς Δαυὶδ λέγει αὐτὸν κύριον, καὶ πόθεν αὐτοῦ ἐστιν υἱός; καὶ ὁ πολὺς ὄχλος ἤκουεν αὐτοῦ ἡδέως.	Ipse ergo David dicit eum Dominum, et unde est filius ejus? Et multa turba eum libenter audivit.	Sam Dawid nazywa go Panem, i skąd jego jest synem? I liczny tłum słuchał go z przyjemnością.
Ostrzeżenie przed przywódcami religijnymi
Καὶ ἐν τῇ διδαχῇ αὐτοῦ ἔλεγεν, Βλέπετε ἀπὸ τῶν γραμματέων τῶν θελόντων ἐν στολαῖς περιπατεῖν καὶ ἀσπασμοὺς ἐν ταῖς ἀγοραῖς	Et dicebat eis in doctrina sua: Cavete a scribis, qui volunt in stolis ambulare, et salutari in foro,	I w nauce jego mówił: Strzeżcie się przed uczonymi w piśmie chcącymi w (długich) szatach chadzać. i pozdrowień na rynkach,
καὶ πρωτοκαθεδρίας ἐν ταῖς συναγωγαῖς καὶ πρωτοκλισίας ἐν τοῖς δείπνοις,	et in primis cathedris sedere in synagogis, et primos discubitus in cœnis:	i pierwszych siedzeń w synagogach, i pierwszych leżanek na wieczerzach.
οἱ κατεσθίοντες τὰς οἰκίας τῶν χηρῶν καὶ προφάσει μακρὰ προσευχόμενοι· οὗτοι λήμψονται περισσότερον κρίμα.	qui devorant domos viduarum sub obtentu prolixæ orationis: hi accipient prolixius judicium.	Objadający domy wdów i dla pozoru* długo modlący się, ci otrzymają wiele większy wyrok. * Pod pretekstem modlitwy.
Biedna wdowa
Καὶ καθίσας κατέναντι τοῦ γαζοφυλακίου ἐθεώρει πῶς ὁ ὄχλος βάλλει χαλκὸν εἰς τὸ γαζοφυλάκιον. καὶ πολλοὶ πλούσιοι ἔβαλλον πολλά·	Et sedens Jesus contra gazophylacium, aspiciebat quomodo turba jactaret æs in gazophylacium, et multi divites jactabant multa.	I siadłszy naprzeciwko - skarbony oglądał, jak tłum rzuca miedź* do skarbony. I liczni bogaci rzucali wiele. * Pieniądze.
καὶ ἐλθοῦσα μία χήρα πτωχὴ ἔβαλεν λεπτὰ δύο, ὅ ἐστιν κοδράντης.	Cum venisset autem vidua una pauper, misit duo minuta, quod est quadrans,	I przyszedłszy jedna wdowa biedna rzuciła pieniążki dwa, to jest ćwierć asa.
καὶ προσκαλεσάμενος τοὺς μαθητὰς αὐτοῦ εἶπεν αὐτοῖς, Ἀμὴν λέγω ὑμῖν ὅτι ἡ χήρα αὕτη ἡ πτωχὴ πλεῖον πάντων ἔβαλεν τῶν βαλλόντων εἰς τὸ γαζοφυλάκιον·	et convocans discipulos suos, ait illis: Amen dico vobis, quoniam vidua hæc pauper plus omnibus misit, qui miserunt in gazophylacium.	I przywoławszy do siebie uczniów jego powiedział im: Amen mówię wam, że wdowa ta biedna więcej (od) wszystkich rzuciła rzucających do skarbony.
πάντες γὰρ ἐκ τοῦ περισσεύοντος αὐτοῖς ἔβαλον, αὕτη δὲ ἐκ τῆς ὑστερήσεως αὐτῆς πάντα ὅσα εἶχεν ἔβαλεν ὅλον τὸν βίον αὐτῆς.	Omnes enim ex eo, quod abundabat illis, miserunt: hæc vero de penuria sua omnia quæ habuit misit totum victum suum.	Wszyscy bowiem ze zbywającego im rzucili, ta zaś z braku jej wszystko ile miała rzuciła, całe środki na życie jej.

13

Znaki końca czasów
Καὶ ἐκπορευομένου αὐτοῦ ἐκ τοῦ ἱεροῦ λέγει αὐτῷ εἷς τῶν μαθητῶν αὐτοῦ, Διδάσκαλε, ἴδε ποταποὶ λίθοι καὶ ποταπαὶ οἰκοδομαί.	Et cum egrederetur de templo, ait illi unus ex discipulis suis: Magister, aspice quales lapides, et quales structuræ.	I (gdy wychodził) on ze świątyni, mówi mu jeden (z) uczniów jego: Nauczycielu, spójrz jakie kamienie i jakie budowle.
καὶ ὁ Ἰησοῦς εἶπεν αὐτῷ, Βλέπεις ταύτας τὰς μεγάλας οἰκοδομάς; οὐ μὴ ἀφεθῇ ὧδε λίθος ἐπὶ λίθον ὃς οὐ μὴ καταλυθῇ.	Et respondens Jesus, ait illi: Vides has omnes magnas ædificationes? Non relinquetur lapis super lapidem, qui non destruatur.	I Jezus powiedział mu: Widzisz te wielkie budowle? Nie będzie pozostawiony tu kamień na kamieniu, który nie zostałby obalony.
Καὶ καθημένου αὐτοῦ εἰς τὸ Ὄρος τῶν Ἐλαιῶν κατέναντι τοῦ ἱεροῦ ἐπηρώτα αὐτὸν κατ᾽ ἰδίαν Πέτρος καὶ Ἰάκωβος καὶ Ἰωάννης καὶ Ἀνδρέας,	Et cum sederet in monte Olivarum contra templum, interrogabant eum separatim Petrus, et Jacobus, et Joannes, et Andreas:	I (gdy siedział) on na Górze Oliwek naprzeciwko świątyni, pytał go na osobności Piotr, i Jakub, i Jan, i Andrzej:
Εἰπὸν ἡμῖν, πότε ταῦτα ἔσται καὶ τί τὸ σημεῖον ὅταν μέλλῃ ταῦτα συντελεῖσθαι πάντα;	Dic nobis, quando ista fient? et quod signum erit, quando hæc omnia incipient consummari?	Powiedz nam, kiedy to będzie i co znakiem, kiedy miałoby to spełnić się wszystko.
ὁ δὲ Ἰησοῦς ἤρξατο λέγειν αὐτοῖς, Βλέπετε μή τις ὑμᾶς πλανήσῃ·	Et respondens Jesus cœpit dicere illis: Videte ne quid vos seducat:	Zaś Jezus zaczął mówić im: Patrzcie, by nie ktoś was zwiódł. Jr 29.8
πολλοὶ ἐλεύσονται ἐπὶ τῷ ὀνόματί μου λέγοντες ὅτι Ἐγώ εἰμι, καὶ πολλοὺς πλανήσουσιν.	multi enim venient in nomine meo, dicentes quia ego sum: et multos seducent.	Liczni przyjdą w imię me mówiąc: Ja jestem, i wielu zwiodą. Jr 14.14
ὅταν δὲ ἀκούσητε πολέμους καὶ ἀκοὰς πολέμων, μὴ θροεῖσθε· δεῖ γενέσθαι, ἀλλ᾽ οὔπω τὸ τέλος.	Cum audieritis autem bella, et opiniones bellorum, ne timueritis: oportet enim hæc fieri: sed nondum finis.	Kiedy zaś usłyszycie (o) wojnach i słuchach (o) wojnach, nie dawajcie się zastraszyć. Ma stać się, ale jeszcze nie koniec.
ἐγερθήσεται γὰρ ἔθνος ἐπ᾽ ἔθνος καὶ βασιλεία ἐπὶ βασιλείαν, ἔσονται σεισμοὶ κατὰ τόπους, ἔσονται λιμοί· ἀρχὴ ὠδίνων ταῦτα.	Exsurget enim gens contra gentem, et regnum super regnum, et erunt terræmotus per loca, et fames. Initium dolorum hæc.	Podniesie się bowiem naród na naród i królestwo na królestwo, będą trzęsienia po miejscach, będą głody: początek bólów porodu to.
βλέπετε δὲ ὑμεῖς ἑαυτούς· παραδώσουσιν ὑμᾶς εἰς συνέδρια καὶ εἰς συναγωγὰς δαρήσεσθε καὶ ἐπὶ ἡγεμόνων καὶ βασιλέων σταθήσεσθε ἕνεκεν ἐμοῦ εἰς μαρτύριον αὐτοῖς.	Videte autem vosmetipsos. Tradent enim vos in consiliis, et in synagogis vapulabitis, et ante præsides et reges stabitis propter me, in testimonium illis.	Strzeżcie zaś wy siebie. Wydawać będą was do trybunałów i do synagog, będziecie bici. i (przed) namiestników i królów będziecie stawiani ze względu na mnie, na świadectwo im.
καὶ εἰς πάντα τὰ ἔθνη πρῶτον δεῖ κηρυχθῆναι τὸ εὐαγγέλιον.	Et in omnes gentes primum oportet prædicari Evangelium.	I do wszystkich narodów najpierw ma być głoszona dobra nowina.
καὶ ὅταν ἄγωσιν ὑμᾶς παραδιδόντες, μὴ προμεριμνᾶτε τί λαλήσητε, ἀλλ᾽ ὃ ἐὰν δοθῇ ὑμῖν ἐν ἐκείνῃ τῇ ὥρᾳ τοῦτο λαλεῖτε· οὐ γάρ ἐστε ὑμεῖς οἱ λαλοῦντες ἀλλὰ τὸ πνεῦμα τὸ ἅγιον.	Et cum duxerint vos tradentes, nolite præcogitare quid loquamini: sed quod datum vobis fuerit in illa hora, id loquimini: non enim vos estis loquentes, sed Spiritus Sanctus.	I kiedy prowadzić będą was wydający. nie martwcie się naprzód, co powiecie, ale co zostanie dane wam w ową godzinę, to mówcie, nie bowiem jesteście wy mówiącymi, ale Duch Święty. Pwt 18.18 Jr 1.9 Dn 3.16
καὶ παραδώσει ἀδελφὸς ἀδελφὸν εἰς θάνατον καὶ πατὴρ τέκνον, καὶ ἐπαναστήσονται τέκνα ἐπὶ γονεῖς καὶ θανατώσουσιν αὐτούς·	Tradet autem frater fratrem in mortem, et pater filium: et consurgent filii in parentes, et morte afficient eos.	I wyda brat brata na śmierć, i ojciec dziecko, i powstaną dzieci przeciw rodzicom, i uśmiercą ich. Mi 7.6
Cały trzynasty rozdział Ewangelii Marka wypełnia tzw. mowa eschatologiczna Jezusa. Otwiera ją zapowiedź zburzenia Jerozolimy, sprowokowana bezwiednie przez uczniów podziwiających ogrom i solidność świętej budowli, której piękno i rozmiary należały do przysłowiowych w starożytności (por. Józef Flawiusz, StDzŻ, XV, 11.3; WŻ, V, 5.1-8).
καὶ ἔσεσθε μισούμενοι ὑπὸ πάντων διὰ τὸ ὄνομά μου. ὁ δὲ ὑπομείνας εἰς τέλος οὗτος σωθήσεται.	Et eritis odio omnibus propter nomen meum. Qui autem sustinuerit in finem, hic salvus erit.	I będziecie nienawidzeni przez wszystkich z powodu imienia mego. Zaś wytrwały do końca, ten będzie uratowany.
Ὅταν δὲ ἴδητε τὸ βδέλυγμα τῆς ἐρημώσεως ἑστηκότα ὅπου οὐ δεῖ, ὁ ἀναγινώσκων νοείτω, τότε οἱ ἐν τῇ Ἰουδαίᾳ φευγέτωσαν εἰς τὰ ὄρη,	Cum autem videritis abominationem desolationis stantem, ubi non debet, qui legit, intelligat: tunc qui in Judæa sunt, fugiant in montes:	Kiedy zaś zobaczycie - obrzydliwość spustoszenia nastałą, gdzie nie trzeba, odczytający niech rozumie, wtedy (ci) w Judei niech uciekają w góry; Dn 8.13 Dn 9.27 Dn 11.31 Dn 12.11
ὁ δὲ ἐπὶ τοῦ δώματος μὴ καταβάτω μηδὲ εἰσελθάτω ἆραί τι ἐκ τῆς οἰκίας αὐτοῦ,	et qui super tectum, ne descendat in domum, nec introëat ut tollat quid de domo sua:	(ten) [zaś] na tarasie nie niech schodzi ani niech wchodzi zabrać coś z domu jego.
καὶ ὁ εἰς τὸν ἀγρὸν μὴ ἐπιστρεψάτω εἰς τὰ ὀπίσω ἆραι τὸ ἱμάτιον αὐτοῦ.	et qui in agro erit, non revertatur retro tollere vestimentum suum.	I ten w polu nie niech zawraca w tył zabrać płaszcz jego.
οὐαὶ δὲ ταῖς ἐν γαστρὶ ἐχούσαις καὶ ταῖς θηλαζούσαις ἐν ἐκείναις ταῖς ἡμέραις.	Væ autem prægnantibus et nutrientibus in illis diebus.	Biada zaś w łonie mającym i karmiącym piersią w owe dni.
προσεύχεσθε δὲ ἵνα μὴ γένηται χειμῶνος·	Orate vero ut hieme non fiant.	Módlcie się zaś, żeby nie stało się zimą.
ἔσονται γὰρ αἱ ἡμέραι ἐκεῖναι θλῖψις οἵα οὐ γέγονεν τοιαύτη ἀπ᾽ ἀρχῆς κτίσεως ἣν ἔκτισεν ὁ θεὸς ἕως τοῦ νῦν καὶ οὐ μὴ γένηται.	Erunt enim dies illi tribulationes tales quales non fuerunt ab initio creaturæ, quam condidit Deus usque nunc, neque fient.	Będą bowiem dni owe uciskiem, jaki nie stał się taki od początku stworzenia, które stworzył Bóg, aż do teraz, i nie stanie się. Pwt 4.32 Dn 12.1 Jl 2.2
καὶ εἰ μὴ ἐκολόβωσεν κύριος τὰς ἡμέρας, οὐκ ἂν ἐσώθη πᾶσα σάρξ· ἀλλὰ διὰ τοὺς ἐκλεκτοὺς οὓς ἐξελέξατο ἐκολόβωσεν τὰς ἡμέρας.	Et nisi breviasset Dominus dies, non fuisset salva omnis caro: sed propter electos, quos elegit, breviavit dies.	I gdyby nie skrócił* Pan (tych) dni, nie uratowałoby się wszelkie ciało. Ale z powodu wybranych, których wybrał sobie, skrócił* (te) dni. * Dosłownie "obciął". Iz 1.9 Iz 65.9
καὶ τότε ἐάν τις ὑμῖν εἴπῃ, Ἴδε ὧδε ὁ Χριστός, Ἴδε ἐκεῖ, μὴ πιστεύετε·	Et tunc si quis vobis dixerit: Ecce hic est Christus, ecce illic, ne credideritis.	I wtedy jeśli ktoś wam powie: "Oto tu Pomazaniec", "Oto tam", nie wierzcie.
ἐγερθήσονται γὰρ ψευδόχριστοι καὶ ψευδοπροφῆται καὶ δώσουσιν σημεῖα καὶ τέρατα πρὸς τὸ ἀποπλανᾶν, εἰ δυνατόν, τοὺς ἐκλεκτούς.	Exsurgent enim pseudochristi et pseudoprophetæ, et dabunt signa et portenta ad seducendos, si fieri potest, etiam electos.	Podniosą się bowiem kłamliwi pomazańcy i kłamliwi prorocy i dawać będą znaki i dziwy ku odwodzeniu, jeśli możliwe, wybranych.
ὑμεῖς δὲ βλέπετε· προείρηκα ὑμῖν πάντα.	Vos ergo videte: ecce prædixi vobis omnia.	Wy zaś strzeżcie się, przepowiedziałem wam wszystko.
Ἀλλὰ ἐν ἐκείναις ταῖς ἡμέραις μετὰ τὴν θλῖψιν ἐκείνην ὁ ἥλιος σκοτισθήσεται, καὶ ἡ σελήνη οὐ δώσει τὸ φέγγος αὐτῆς,	Sed in illis diebus, post tribulationem illam, sol contenebrabitur, et luna non dabit splendorem suum:	Ale w owych dniach po ucisku owym słońce pogrąży się w ciemności i księżyc nie da blasku jego. Iz 13.10 Ez 32.7 Jl 2.10 Jl 3.4 Am 5.20 So 1.14-15
καὶ οἱ ἀστέρες ἔσονται ἐκ τοῦ οὐρανοῦ πίπτοντες, καὶ αἱ δυνάμεις αἱ ἐν τοῖς οὐρανοῖς σαλευθήσονται.	et stellæ cæli erunt decidentes, et virtutes, quæ in cælis sunt, movebuntur.	I gwiazdy będą z nieba padające, i moce w niebiosach zostaną zachwiane.
καὶ τότε ὄψονται τὸν υἱὸν τοῦ ἀνθρώπου ἐρχόμενον ἐν νεφέλαις μετὰ δυνάμεως πολλῆς καὶ δόξης.	Et tunc videbunt Filium hominis venientem in nubibus cum virtute multa et gloria.	I wtedy zobaczą Syna Człowieka przychodzącego w chmurach z mocą wielką i chwałą. Dn 7.13-14
καὶ τότε ἀποστελεῖ τοὺς ἀγγέλους καὶ ἐπισυνάξει τοὺς ἐκλεκτοὺς αὐτοῦ ἐκ τῶν τεσσάρων ἀνέμων ἀπ᾽ ἄκρου γῆς ἕως ἄκρου οὐρανοῦ.	Et tunc mittet angelos suos, et congregabit electos suos a quatuor ventis, a summo terræ usque ad summum cæli.	I wtedy wyśle zwiastunów i zbierze wybranych [jego] z czterech wiatrów, od skraju ziemi aż do skraju nieba. Pwt 30.4 Ne 1.9
Ἀπὸ δὲ τῆς συκῆς μάθετε τὴν παραβολήν· ὅταν ἤδη ὁ κλάδος αὐτῆς ἁπαλὸς γένηται καὶ ἐκφύῃ τὰ φύλλα, γινώσκετε ὅτι ἐγγὺς τὸ θέρος ἐστίν·	A ficu autem discite parabolam. Cum jam ramus ejus tener fuerit, et nata fuerint folia, cognoscitis quia in proximo sit æstas:	Od zaś figowca nauczcie się (tego) przykładu: kiedy już gałąź jego miękka stanie się i wytworzy liście, poznajecie, że blisko lato jest.
οὕτως καὶ ὑμεῖς, ὅταν ἴδητε ταῦτα γινόμενα, γινώσκετε ὅτι ἐγγύς ἐστιν ἐπὶ θύραις.	sic et vos cum videritis hæc fieri, scitote quod in proximo sit, in ostiis.	Tak i wy, kiedy zobaczycie to stające się, poznajcie, że blisko jest u drzwi.
ἀμὴν λέγω ὑμῖν ὅτι οὐ μὴ παρέλθῃ ἡ γενεὰ αὕτη μέχρις οὗ ταῦτα πάντα γένηται.	Amen dico vobis, quoniam non transibit generatio hæc, donec omnia ista fiant.	Amen mówię wam, że nie przeminie pokolenie to, aż do (kiedy) to wszystko stanie się.
ὁ οὐρανὸς καὶ ἡ γῆ παρελεύσονται, οἱ δὲ λόγοι μου οὐ μὴ παρελεύσονται.	Cælum et terra transibunt, verba autem mea non transibunt.	Niebo i ziemia przeminą, zaś słowa me nie - przeminą. Ps 119.89 Iz 40.8
Nieznany dzień i czas
Περὶ δὲ τῆς ἡμέρας ἐκείνης ἢ τῆς ὥρας οὐδεὶς οἶδεν, οὐδὲ οἱ ἄγγελοι ἐν οὐρανῷ οὐδὲ ὁ υἱός, εἰ μὴ ὁ πατήρ.	De die autem illo vel hora nemo scit, neque angeli in cælo, neque Filius, nisi Pater.	o zaś dniu owym lub godzinie nikt (nie) wie, ani zwiastunowie w niebie, ani Syn, jeśli nie Ojciec. Za 14.7
βλέπετε, ἀγρυπνεῖτε· οὐκ οἴδατε γὰρ πότε ὁ καιρός ἐστιν.	Videte, vigilate, et orate: nescitis enim quando tempus sit.	Patrzcie trwajcie bez snu; nie wiecie bowiem, kiedy pora jest. Część rękopisów dodaje "i módlcie się.
ὡς ἄνθρωπος ἀπόδημος ἀφεὶς τὴν οἰκίαν αὐτοῦ καὶ δοὺς τοῖς δούλοις αὐτοῦ τὴν ἐξουσίαν ἑκάστῳ τὸ ἔργον αὐτοῦ καὶ τῷ θυρωρῷ ἐνετείλατο ἵνα γρηγορῇ.	Sicut homo qui peregre profectus reliquit domum suam, et dedit servis suis potestatem cujusque operis, et janitori præcepit ut vigilet,	Jak człowiek będący na obczyźnie, opuściwszy dom jego i dawszy sługom jego władzę, każdemu pracę jego. i odźwiernemu przykazał, żeby czuwał.
γρηγορεῖτε οὖν· οὐκ οἴδατε γὰρ πότε ὁ κύριος τῆς οἰκίας ἔρχεται, ἢ ὀψὲ ἢ μεσονύκτιον ἢ ἀλεκτοροφωνίας ἢ πρωΐ,	vigilate ergo (nescitis enim quando dominus domus veniat: sero, an media nocte, an galli cantu, an mane),	Czuwajcie więc, nie wiecie bowiem, kiedy - pan domu przychodzi, czy wieczorem, czy (w) środku nocy, czy (o) pianiu koguta, czy rano;
μὴ ἐλθὼν ἐξαίφνης εὕρῃ ὑμᾶς καθεύδοντας.	ne, cum venerit repente, inveniat vos dormientes.	(aby) nie przyszedłszy nagle znalazł was śpiących.
ὃ δὲ ὑμῖν λέγω πᾶσιν λέγω, γρηγορεῖτε.	Quod autem vobis dico, omnibus dico: Vigilate.	Co zaś wam mówię, wszystkim mówię, czuwajcie!

14

Namaszczenie Jezusa w Betanii
Ἦν δὲ τὸ πάσχα καὶ τὰ ἄζυμα μετὰ δύο ἡμέρας. καὶ ἐζήτουν οἱ ἀρχιερεῖς καὶ οἱ γραμματεῖς πῶς αὐτὸν ἐν δόλῳ κρατήσαντες ἀποκτείνωσιν·	Erat autem Pascha et azyma post biduum: et quærebant summi sacerdotes et scribæ quomodo eum dolo tenerent, et occiderent.	Była zaś Pascha i Przaśniki za dwa dni. I szukali arcykapłani i uczeni w piśmie, jakby go podstępem chwyciwszy (zabić). Wj 12.11 i 15-20 Kpl 23.5-6
ἔλεγον γάρ, Μὴ ἐν τῇ ἑορτῇ, μήποτε ἔσται θόρυβος τοῦ λαοῦ.	Dicebant autem: Non in die festo, ne forte tumultus fieret in populo.	Mówili bowiem: nie w święto, coby nie (był) zamęt ludu.
Καὶ ὄντος αὐτοῦ ἐν Βηθανίᾳ ἐν τῇ οἰκίᾳ Σίμωνος τοῦ λεπροῦ, κατακειμένου αὐτοῦ ἦλθεν γυνὴ ἔχουσα ἀλάβαστρον μύρου νάρδου πιστικῆς πολυτελοῦς, συντρίψασα τὴν ἀλάβαστρον κατέχεεν αὐτοῦ τῆς κεφαλῆς.	Et cum esset Bethaniæ in domo Simonis leprosi, et recumberet, venit mulier habens alabastrum unguenti nardi spicati pretiosi: et fracto alabastro, effudit super caput ejus.	I (gdy był) on w Betanii w domu Szymona trędowatego. (gdy leżał) on, przyszła kobieta mająca alabaster pachnidła nardu prawdziwego* wielce wyszukanego. Skruszywszy alabaster wylała na jego głowę. * Albo "pistacjowego", albo "płynnego".
ἦσαν δέ τινες ἀγανακτοῦντες πρὸς ἑαυτούς, Εἰς τί ἡ ἀπώλεια αὕτη τοῦ μύρου γέγονεν;	Erant autem quidam indigne ferentes intra semetipsos, et dicentes: Ut quid perditio ista unguenti facta est?	Byli zaś niektórzy oburzający się między sobą: Na co strata ta pachnidła stała się?
ἠδύνατο γὰρ τοῦτο τὸ μύρον πραθῆναι ἐπάνω δηναρίων τριακοσίων καὶ δοθῆναι τοῖς πτωχοῖς· καὶ ἐνεβριμῶντο αὐτῇ.	poterat enim unguentum istud venundari plus quam trecentis denariis, et dari pauperibus. Et fremebant in eam.	Mogło bowiem to pachnidło zostać sprzedane ponad denarów trzysta i zostać dane biednym. I ostro upominali* ją. * "Parskali na nią".
ὁ δὲ Ἰησοῦς εἶπεν, Ἄφετε αὐτήν· τί αὐτῇ κόπους παρέχετε; καλὸν ἔργον ἠργάσατο ἐν ἐμοί.	Jesus autem dixit: Sinite eam, quid illi molesti estis? Bonum opus operata est in me:	Zaś Jezus powiedział: Zostawcie ją. Dlaczego jej trudności przydajecie? Dobry czyn zdziałała dla mnie.
πάντοτε γὰρ τοὺς πτωχοὺς ἔχετε μεθ᾽ ἑαυτῶν καὶ ὅταν θέλητε δύνασθε αὐτοῖς εὖ ποιῆσαι, ἐμὲ δὲ οὐ πάντοτε ἔχετε.	semper enim pauperes habetis vobiscum: et cum volueritis, potestis illis benefacere: me autem non semper habetis.	Zawsze bowiem biednych macie ze sobą, i kiedy zechcecie, możecie im dobrze uczynić, mnie zaś nie zawsze macie. Pwt 15.11
ὃ ἔσχεν ἐποίησεν· προέλαβεν μυρίσαι τὸ σῶμά μου εἰς τὸν ἐνταφιασμόν.	Quod habuit hæc, fecit: prævenit ungere corpus meum in sepulturam.	Co miała, uczyniła; uprzedziła namaścić ciało me na pogrzebanie. Sens: "miała możliwość".
ἀμὴν δὲ λέγω ὑμῖν, ὅπου ἐὰν κηρυχθῇ τὸ εὐαγγέλιον εἰς ὅλον τὸν κόσμον, καὶ ὃ ἐποίησεν αὕτη λαληθήσεται εἰς μνημόσυνον αὐτῆς.	Amen dico vobis: Ubicumque prædicatum fuerit Evangelium istud in universo mundo, et quod fecit hæc, narrabitur in memoriam ejus.	Amen zaś mówię wam, gdzie by głoszona była Dobra Nowina na całym świecie, i co uczyniła ta, opowiadane będzie na pamiątkę jej.
Καὶ Ἰούδας Ἰσκαριὼθ ὁ εἷς τῶν δώδεκα ἀπῆλθεν πρὸς τοὺς ἀρχιερεῖς ἵνα αὐτὸν παραδοῖ αὐτοῖς.	Et Judas Iscariotes, unus de duodecim, abiit ad summos sacerdotes, ut proderet eum illis.	I Juda Iskariota, jeden (z) dwunastu, odszedł do arcykapłanów, aby go (wydać) im.
οἱ δὲ ἀκούσαντες ἐχάρησαν καὶ ἐπηγγείλαντο αὐτῷ ἀργύριον δοῦναι. καὶ ἐζήτει πῶς αὐτὸν εὐκαίρως παραδοῖ.	Qui audientes gavisi sunt: et promiserunt ei pecuniam se daturos. Et quærebat quomodo illum opportune traderet.	Oni zaś usłyszawszy uradowali się i obiecali mu srebro dać. I szukał, jakby go sposobną porą (wydać).
Ostatnia wieczerza
Καὶ τῇ πρώτῃ ἡμέρᾳ τῶν ἀζύμων, ὅτε τὸ πάσχα ἔθυον, λέγουσιν αὐτῷ οἱ μαθηταὶ αὐτοῦ, Ποῦ θέλεις ἀπελθόντες ἑτοιμάσωμεν ἵνα φάγῃς τὸ πάσχα;	Et primo die azymorum quando Pascha immolabant, dicunt ei discipuli: Quo vis eamus, et paremus tibi ut manduces Pascha?	I pierwszego dnia Przaśników, kiedy - Paschę ofiarowywali, mówią mu uczniowie jego: Gdzie chcesz, odszedłszy byśmy przygotowali, aby zjadłbyś Paschę? Wj 12.6-11 Kpl 23.5-6 Lb 28.16
καὶ ἀποστέλλει δύο τῶν μαθητῶν αὐτοῦ καὶ λέγει αὐτοῖς, Ὑπάγετε εἰς τὴν πόλιν, καὶ ἀπαντήσει ὑμῖν ἄνθρωπος κεράμιον ὕδατος βαστάζων· ἀκολουθήσατε αὐτῷ	Et mittit duos ex discipulis suis, et dicit eis: Ite in civitatem, et occurret vobis homo lagenam aquæ bajulans: sequimini eum,	I wysyła dwóch uczniów jego i mówi im: Odejdźcie do miasta i napotka was człowiek, dzban wody dźwigający. Potowarzyszcie mu,
Znacznie krótsza od Mateuszowej i odmienna w niektórych szczegółach jest też Markowa wersja wydarzeń z ostatnich trzech dni Wielkiego Tygodnia. Tak np. opis zdrady Judasza zaczyna się u Mt (Mt 26.2) jakby czwartą zapowiedzią męki, co u Marka nie ma żadnego odpowiednika. Wspominając o naradzie Sanhedrynu Marek nie wymienia starszych ludu, którzy figurują na liście uczestników tej narady w Ewangelii Mt; nie ma również dla Marka żadnego znaczenia szczegół, że Sanhedryn zebrał się w pałacu najwyższego kapłana, zwanego Kajfaszem, który - według Jana (J 11.47-53) - jako pierwszy podsunął myśl pozbawienia życia Jezusa. Natomiast wszyscy Ewangeliści notują zatroskanie starszych ludu o to, by czasem sprawą Jezusa nie spowodować zamieszania wśród tłumów, ściągających licznie na święto Paschy do Jerozolimy i aby nie złamać którego z przepisów, regulujących obchody tego święta.
καὶ ὅπου ἐὰν εἰσέλθῃ εἴπατε τῷ οἰκοδεσπότῃ ὅτι Ὁ διδάσκαλος λέγει, Ποῦ ἐστιν τὸ κατάλυμά μου ὅπου τὸ πάσχα μετὰ τῶν μαθητῶν μου φάγω;	et quocumque introierit, dicite domino domus, quia magister dicit: Ubi est refectio mea, ubi Pascha cum discipulis meis manducem?	i gdzie wejdzie powiedzcie panu domu: Nauczyciel mówi: Gdzie jest kwatera ma, gdzie Paschę z uczniami mymi zjadłbym?
καὶ αὐτὸς ὑμῖν δείξει ἀνάγαιον μέγα ἐστρωμένον ἕτοιμον· καὶ ἐκεῖ ἑτοιμάσατε ἡμῖν.	Et ipse vobis demonstrabit cœnaculum grande, stratum: et illic parate nobis.	I on wam pokaże piętro wielkie, usłane, gotowe. I tam przygotujcie nam.
καὶ ἐξῆλθον οἱ μαθηταὶ καὶ ἦλθον εἰς τὴν πόλιν καὶ εὗρον καθὼς εἶπεν αὐτοῖς καὶ ἡτοίμασαν τὸ πάσχα.	Et abierunt discipuli ejus, et venerunt in civitatem: et invenerunt sicut dixerat illis, et paraverunt Pascha.	I wyszli uczniowie, i przyszli do miasta, i znaleźli, jako powiedział im. i przygotowali Paschę.
Καὶ ὀψίας γενομένης ἔρχεται μετὰ τῶν δώδεκα.	Vespere autem facto, venit cum duodecim.	I wieczór (gdy stał się), przychodzi z dwunastoma.
καὶ ἀνακειμένων αὐτῶν καὶ ἐσθιόντων ὁ Ἰησοῦς εἶπεν, Ἀμὴν λέγω ὑμῖν ὅτι εἷς ἐξ ὑμῶν παραδώσει με ὁ ἐσθίων μετ᾽ ἐμοῦ.	Et discumbentibus eis, et manducantibus, ait Jesus: Amen dico vobis, quia unus ex vobis tradet me, qui manducat mecum.	I (gdy leżeli) (przy stole) oni i (gdy jedli). Jezus powiedział: Amen mówię wam, że jeden z was wyda mnie, jedzący ze mną.
ἤρξαντο λυπεῖσθαι καὶ λέγειν αὐτῷ εἷς κατὰ εἷς, Μήτι ἐγώ;	At illi cœperunt contristari, et dicere ei singulatim: Numquid ego?	Zaczęli smucić się i mówić mu jeden (za) jednym: Ale nie ja?
ὁ δὲ εἶπεν αὐτοῖς, Εἷς τῶν δώδεκα, ὁ ἐμβαπτόμενος μετ᾽ ἐμοῦ εἰς τὸ τρύβλιον.	Qui ait illis: Unus ex duodecim, qui intingit mecum manum in catino.	On zaś powiedział im: Jeden (z) dwunastu. (rękę) zanurzający ze mną do misy.
ὅτι ὁ μὲν υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου ὑπάγει καθὼς γέγραπται περὶ αὐτοῦ, οὐαὶ δὲ τῷ ἀνθρώπῳ ἐκείνῳ δι᾽ οὗ ὁ υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου παραδίδοται· καλὸν αὐτῷ εἰ οὐκ ἐγεννήθη ὁ ἄνθρωπος ἐκεῖνος.	Et Filius quidem hominis vadit sicut scriptum est de eo: væ autem homini illi per quem Filius hominis tradetur ! bonum erat ei, si non esset natus homo ille.	Bo wprawdzie Syn Człowieka odchodzi, jako jest napisane o nim, biada jednak - człowiekowi owemu, przez którego Syn Człowieka jest wydawany. (Lepiej)* mu, jeśli nie urodziłby się człowiek ów. * Dosłownie "dobrze".
Καὶ ἐσθιόντων αὐτῶν λαβὼν ἄρτον εὐλογήσας ἔκλασεν καὶ ἔδωκεν αὐτοῖς καὶ εἶπεν, Λάβετε, τοῦτό ἐστιν τὸ σῶμά μου.	Et manducantibus illis, accepit Jesus panem: et benedicens fregit, et dedit eis, et ait: Sumite, hoc est corpus meum.	I (gdy jedli) oni, wziąwszy chleb, pobłogosławiwszy, połamał i dał im, i powiedział: Weźcie, to jest ciało me.
καὶ λαβὼν ποτήριον εὐχαριστήσας ἔδωκεν αὐτοῖς, καὶ ἔπιον ἐξ αὐτοῦ πάντες.	Et accepto calice, gratias agens dedit eis: et biberunt ex illo omnes.	I wziąwszy kielich, dzięki uczyniwszy, dał im, i wypili z niego wszyscy.
καὶ εἶπεν αὐτοῖς, Τοῦτό ἐστιν τὸ αἷμά μου τῆς διαθήκης τὸ ἐκχυννόμενον ὑπὲρ πολλῶν.	Et ait illis: Hic est sanguis meus novi testamenti, qui pro multis effundetur.	I powiedział im: To jest krew ma przymierza, wylewająca się za wielu. Wj 24.8 Iz 53.12 Jr 31.31 Za 9.11 Ml 2.5
ἀμὴν λέγω ὑμῖν ὅτι οὐκέτι οὐ μὴ πίω ἐκ τοῦ γενήματος τῆς ἀμπέλου ἕως τῆς ἡμέρας ἐκείνης ὅταν αὐτὸ πίνω καινὸν ἐν τῇ βασιλείᾳ τοῦ θεοῦ.	Amen dico vobis, quia jam non bibam de hoc genimine vitis usque in diem illum, cum illud bibam novum in regno Dei.	Amen mówię wam, że już nie nie wypiję z plonu winorośli, aż do dnia owego. kiedy go pić będę nowy w królestwie Boga.
Καὶ ὑμνήσαντες ἐξῆλθον εἰς τὸ Ὄρος τῶν Ἐλαιῶν.	Et hymno dicto exierunt in montem Olivarum.	I hymn zaśpiewawszy wyszli ku Górze Oliwek.
Jezus zapowiada zaparcie się Piotra
Καὶ λέγει αὐτοῖς ὁ Ἰησοῦς ὅτι Πάντες σκανδαλισθήσεσθε, ὅτι γέγραπται, Πατάξω τὸν ποιμένα, καὶ τὰ πρόβατα διασκορπισθήσονται.	Et ait eis Jesus: Omnes scandalizabimini in me in nocte ista: quia scriptum est: Percutiam pastorem, et dispergentur oves.	I mówi im Jezus, że: Wszyscy doznacie urazy. bo jest napisane: Porażę pasterza i owce zostaną rozproszone. Za 13.7
ἀλλὰ μετὰ τὸ ἐγερθῆναί με προάξω ὑμᾶς εἰς τὴν Γαλιλαίαν.	Sed postquam resurrexero, præcedam vos in Galilæam.	Ale po podniesieniu mnie poprzedzę was do Galilei.
ὁ δὲ Πέτρος ἔφη αὐτῷ, Εἰ καὶ πάντες σκανδαλισθήσονται, ἀλλ᾽ οὐκ ἐγώ.	Petrus autem ait illi: Et si omnes scandalizati fuerint in te, sed non ego.	Zaś Piotr rzekł mu: Jeśli i wszyscy potkną się, ale nie ja.
καὶ λέγει αὐτῷ ὁ Ἰησοῦς, Ἀμὴν λέγω σοι ὅτι σὺ σήμερον ταύτῃ τῇ νυκτὶ πρὶν ἢ δὶς ἀλέκτορα φωνῆσαι τρίς με ἀπαρνήσῃ.	Et ait illi Jesus: Amen dico tibi, quia tu hodie in nocte hac, priusquam gallus vocem bis dederit, ter me es negaturus.	I mówi mu Jezus: Amen mówię ci, że ty dzisiaj, tej nocy, pierwej niż dwakroć kogut zawoła, trzykroć mnie wyprzesz się.
ὁ δὲ ἐκπερισσῶς ἐλάλει, Ἐὰν δέῃ με συναποθανεῖν σοι, οὐ μή σε ἀπαρνήσομαι. ὡσαύτως δὲ καὶ πάντες ἔλεγον.	At ille amplius loquebatur: Et si oportuerit me simul commori tibi, non te negabo. Similiter autem et omnes dicebant.	On zaś tym bardziej mówił: Jeśliby trzeba było mi umrzeć razem z tobą, nie (nigdy) ciebie wyprę się. Tak samo zaś i wszyscy mówili. Prz 16.18
W Getsemani
Καὶ ἔρχονται εἰς χωρίον οὗ τὸ ὄνομα Γεθσημανὶ καὶ λέγει τοῖς μαθηταῖς αὐτοῦ, Καθίσατε ὧδε ἕως προσεύξωμαι.	Et veniunt in prædium, cui nomen Gethsemani. Et ait discipulis suis: Sedete hic donec orem.	I przychodzą na teren, którego imię Getsemani, i mówi uczniom jego: Usiądźcie tu, aż pomodlę się. Do posiadłości.
καὶ παραλαμβάνει τὸν Πέτρον καὶ τὸν Ἰάκωβον καὶ τὸν Ἰωάννην μετ᾽ αὐτοῦ καὶ ἤρξατο ἐκθαμβεῖσθαι καὶ ἀδημονεῖν	Et assumit Petrum, et Jacobum, et Joannem secum: et cœpit pavere et tædere.	I zabiera z sobą Piotra, i Jakuba, i Jana z nim, i zaczął lękać się i niepokoić,
καὶ λέγει αὐτοῖς, Περίλυπός ἐστιν ἡ ψυχή μου ἕως θανάτου· μείνατε ὧδε καὶ γρηγορεῖτε.	Et ait illis: Tristis est anima mea usque ad mortem: sustinete hic, et vigilate.	i mówi im: Zasmucona jest dusza ma aż do śmierci. Zostańcie tu i czuwajcie.
καὶ προελθὼν μικρὸν ἔπιπτεν ἐπὶ τῆς γῆς καὶ προσηύχετο ἵνα εἰ δυνατόν ἐστιν παρέλθῃ ἀπ᾽ αὐτοῦ ἡ ὥρα,	Et cum processisset paululum, procidit super terram: et orabat ut, si fieri posset, transiret ab eo hora:	I naprzód poszedłszy trochę, padał na ziemię i modlił się, żeby jeśli możliwe jest, przeszła (z dala) od niego ta godzina;
καὶ ἔλεγεν, Αββα ὁ πατήρ, πάντα δυνατά σοι· παρένεγκε τὸ ποτήριον τοῦτο ἀπ᾽ ἐμοῦ· ἀλλ᾽ οὐ τί ἐγὼ θέλω ἀλλὰ τί σύ.	et dixit: Abba pater, omnia tibi possibilia sunt, transfer calicem hunc a me: sed non quod ego volo, sed quod tu.	i mówił: Abba, Ojcze, wszystko możliwe ci. Odwróć kielich ten ode mnie; ale nie co ja chcę, ale co ty.
καὶ ἔρχεται καὶ εὑρίσκει αὐτοὺς καθεύδοντας, καὶ λέγει τῷ Πέτρῳ, Σίμων, καθεύδεις; οὐκ ἴσχυσας μίαν ὥραν γρηγορῆσαι;	Et venit, et invenit eos dormientes. Et ait Petro: Simon, dormis? non potuisti una hora vigilare?	I przychodzi, i znajduje ich śpiących, i mówi Piotrowi: Szymonie, śpisz? Nie miałeś siły jedną godzinę czuwać?
γρηγορεῖτε καὶ προσεύχεσθε, ἵνα μὴ ἔλθητε εἰς πειρασμόν· τὸ μὲν πνεῦμα πρόθυμον ἡ δὲ σὰρξ ἀσθενής.	Vigilate et orate, ut non intretis in tentationem. Spiritus quidem promptus est, caro vero infirma.	Czuwajcie i módlcie się, aby nie weszliście w pokusę. Wprawdzie duch ochoczy, jednak ciało słabe.
καὶ πάλιν ἀπελθὼν προσηύξατο τὸν αὐτὸν λόγον εἰπών.	Et iterum abiens oravit, eumdem sermonem dicens.	I znowu odszedłszy zaczął się modlić (to) samo słowo mówiąc.
καὶ πάλιν ἐλθὼν εὗρεν αὐτοὺς καθεύδοντας, ἦσαν γὰρ αὐτῶν οἱ ὀφθαλμοὶ καταβαρυνόμενοι, καὶ οὐκ ᾔδεισαν τί ἀποκριθῶσιν αὐτῷ.	Et reversus, denuo invenit eos dormientes (erant enim oculi eorum gravati), et ignorabant quid responderent ei.	I znowu przyszedłszy znalazł ich śpiących. były bowiem ich oczy obciążone, i nie wiedzieli. co odpowiedzieliby mu.
καὶ ἔρχεται τὸ τρίτον καὶ λέγει αὐτοῖς, Καθεύδετε τὸ λοιπὸν καὶ ἀναπαύεσθε· ἀπέχει· ἦλθεν ἡ ὥρα, ἰδοὺ παραδίδοται ὁ υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου εἰς τὰς χεῖρας τῶν ἁμαρτωλῶν.	Et venit tertio, et ait illis: Dormite jam, et requiescite. Sufficit: venit hora: ecce Filius hominis tradetur in manus peccatorum.	I przychodzi trzeci raz, i mówi im: Śpicie, w końcu i odpoczywacie? Wystarczy. Przyszła godzina, oto wydawany jest Syn Człowieka w ręce grzeszników. Sens niejasny. "Wystarczy" według Wulgaty (sufficit). Inne możliwe znaczenia: "powstrzymuje",otrzymuje", "jest oddalone".
ἐγείρεσθε ἄγωμεν· ἰδοὺ ὁ παραδιδούς με ἤγγικεν.	Surgite, eamus: ecce qui me tradet, prope est.	Podnieście się, idźmy. Oto wydający mnie zbliżył się.
Aresztowanie Jezusa
Καὶ εὐθὺς ἔτι αὐτοῦ λαλοῦντος παραγίνεται Ἰούδας εἷς τῶν δώδεκα καὶ μετ᾽ αὐτοῦ ὄχλος μετὰ μαχαιρῶν καὶ ξύλων παρὰ τῶν ἀρχιερέων καὶ τῶν γραμματέων καὶ τῶν πρεσβυτέρων.	Et, adhuc eo loquente, venit Judas Iscariotes unus de duodecim, et cum eo turba multa cum gladiis et lignis, a summis sacerdotibus, et scribis, et senioribus.	I zaraz, jeszcze on (gdy mówił), przybywa Juda, jeden (z) dwunastu, i z nim tłum z mieczami i kijami od arcykapłanów i uczonych w piśmie i starszych.
δεδώκει δὲ ὁ παραδιδοὺς αὐτὸν σύσσημον αὐτοῖς λέγων, Ὃν ἂν φιλήσω αὐτός ἐστιν, κρατήσατε αὐτὸν καὶ ἀπάγετε ἀσφαλῶς.	Dederat autem traditor ejus signum eis, dicens: Quemcumque osculatus fuero, ipse est, tenete eum, et ducite caute.	Dał zaś wydający go sygnał im mówiąc: Którego pocałuję, ten jest. Chwyćcie go i odprowadzajcie niezawodnie. Okazanie miłości przez uścisk i pocałunek.
καὶ ἐλθὼν εὐθὺς προσελθὼν αὐτῷ λέγει, Ῥαββί, καὶ κατεφίλησεν αὐτόν·	Et cum venisset, statim accedens ad eum, ait: Ave Rabbi: et osculatus est eum.	I przyszedłszy, zaraz podszedłszy do niego mówi: Rabbi! I ucałował go.
οἱ δὲ ἐπέβαλον τὰς χεῖρας αὐτῷ καὶ ἐκράτησαν αὐτόν.	At illi manus injecerunt in eum, et tenuerunt eum.	Oni zaś narzucili ręce (na) niego i chwycili go.
εἷς δέ τις τῶν παρεστηκότων σπασάμενος τὴν μάχαιραν ἔπαισεν τὸν δοῦλον τοῦ ἀρχιερέως καὶ ἀφεῖλεν αὐτοῦ τὸ ὠτάριον.	Unus autem quidam de circumstantibus educens gladium, percussit servum summi sacerdotis: et amputavit illi auriculam.	Jeden zaś, [ktoś] (z) obok stojących, dobywszy miecza uderzył sługę arcykapłana i pozbawił go ucha.
καὶ ἀποκριθεὶς ὁ Ἰησοῦς εἶπεν αὐτοῖς, Ὡς ἐπὶ λῃστὴν ἐξήλθατε μετὰ μαχαιρῶν καὶ ξύλων συλλαβεῖν με;	Et respondens Jesus, ait illis: Tamquam ad latronem existis cum gladiis et lignis comprehendere me?	I odpowiadając Jezus powiedział im: Jak na rozbójnika wyszliście z mieczami i kijami ująć mnie?
καθ᾽ ἡμέραν ἤμην πρὸς ὑμᾶς ἐν τῷ ἱερῷ διδάσκων καὶ οὐκ ἐκρατήσατέ με· ἀλλ᾽ ἵνα πληρωθῶσιν αἱ γραφαί.	quotidie eram apud vos in templo docens, et non me tenuistis. Sed ut impleantur Scripturæ.	Co dzień byłem przy was w świątyni nauczając i nie schwytaliście mnie. Ale aby zostały wypełnione pisma. Iz 53.7-12
καὶ ἀφέντες αὐτὸν ἔφυγον πάντες.	Tunc discipuli ejus relinquentes eum, omnes fugerunt.	I opuściwszy go uciekli wszyscy.
Καὶ νεανίσκος τις συνηκολούθει αὐτῷ περιβεβλημένος σινδόνα ἐπὶ γυμνοῦ, καὶ κρατοῦσιν αὐτόν·	Adolescens autem quidam sequebatur eum amictus sindone super nudo: et tenuerunt eum.	I młodzieniec jakiś współtowarzyszył mu, odziany prześcieradłem na nagim, i chwytają go.
ὁ δὲ καταλιπὼν τὴν σινδόνα γυμνὸς ἔφυγεν.	At ille rejecta sindone, nudus profugit ab eis.	On zaś zostawiwszy prześcieradło nagi uciekł. Am 2.16
Jezus przed Wysoką Radą
Καὶ ἀπήγαγον τὸν Ἰησοῦν πρὸς τὸν ἀρχιερέα, καὶ συνέρχονται πάντες οἱ ἀρχιερεῖς καὶ οἱ πρεσβύτεροι καὶ οἱ γραμματεῖς.	Et adduxerunt Jesum ad summum sacerdotem: et convenerunt omnes sacerdotes, et scribæ, et seniores.	I odprowadzili Jezusa do arcykapłana, i schodzą się wszyscy arcykapłani, i starsi, i uczeni w piśmie.
καὶ ὁ Πέτρος ἀπὸ μακρόθεν ἠκολούθησεν αὐτῷ ἕως ἔσω εἰς τὴν αὐλὴν τοῦ ἀρχιερέως καὶ ἦν συγκαθήμενος μετὰ τῶν ὑπηρετῶν καὶ θερμαινόμενος πρὸς τὸ φῶς.	Petrus autem a longe secutus est eum usque intro in atrium summi sacerdotis: et sedebat cum ministris ad ignem, et calefaciebat se.	I Piotr z daleka towarzyszył mu aż do wewnątrz, na dziedziniec arcykapłana, i był razem siedzący z posługaczami i grzejący się przy świetle.
οἱ δὲ ἀρχιερεῖς καὶ ὅλον τὸ συνέδριον ἐζήτουν κατὰ τοῦ Ἰησοῦ μαρτυρίαν εἰς τὸ θανατῶσαι αὐτόν, καὶ οὐχ ηὕρισκον·	Summi vero sacerdotes et omne concilium quærebant adversus Jesum testimonium, ut eum morti traderent, nec inveniebant.	Zaś arcykapłani i cały sanhedryn, szukali przeciw Jezusowi świadectwa do uśmiercenia go, i nie znajdowali.
πολλοὶ γὰρ ἐψευδομαρτύρουν κατ᾽ αὐτοῦ, καὶ ἴσαι αἱ μαρτυρίαι οὐκ ἦσαν.	Multi enim testimonium falsum dicebant adversus eum: et convenientia testimonia non erant.	Liczni bowiem kłamliwie świadczyli przeciw niemu, i zgodne* świadectwa nie były. * Równe. Ps 27.12
καί τινες ἀναστάντες ἐψευδομαρτύρουν κατ᾽ αὐτοῦ λέγοντες	Et quidam surgentes, falsum testimonium ferebant adversus eum, dicentes:	I jacyś powstawszy kłamliwie świadczyli przeciw niemu mówiąc, Pwt 17.6 Pwt 19.15
ὅτι Ἡμεῖς ἠκούσαμεν αὐτοῦ λέγοντος ὅτι Ἐγὼ καταλύσω τὸν ναὸν τοῦτον τὸν χειροποίητον καὶ διὰ τριῶν ἡμερῶν ἄλλον ἀχειροποίητον οἰκοδομήσω	Quoniam nos audivimus eum dicentem: Ego dissolvam templum hoc manu factum, et per triduum aliud non manu factum ædificabo.	że: My usłyszeliśmy go mówiącego, że: Ja obalę przybytek ten ręką uczyniony i przez trzy dni inny nie ręką uczyniony zbuduję.
καὶ οὐδὲ οὕτως ἴση ἦν ἡ μαρτυρία αὐτῶν.	Et non erat conveniens testimonium illorum.	I nawet nie tak zgodne* było świadectwo ich. * Równe.
καὶ ἀναστὰς ὁ ἀρχιερεὺς εἰς μέσον ἐπηρώτησεν τὸν Ἰησοῦν λέγων, Οὐκ ἀποκρίνῃ οὐδὲν τί οὗτοί σου καταμαρτυροῦσιν;	Et exsurgens summus sacerdos in medium, interrogavit Jesum, dicens: Non respondes quidquam ad ea quæ tibi objiciuntur ab his?	I powstawszy arcykapłan na środku zapytał Jezusa mówiąc: Nie odpowiadasz nic? Co tamci tobie przeciw świadczą?
ὁ δὲ ἐσιώπα καὶ οὐκ ἀπεκρίνατο οὐδέν. πάλιν ὁ ἀρχιερεὺς ἐπηρώτα αὐτὸν καὶ λέγει αὐτῷ, Σὺ εἶ ὁ Χριστὸς ὁ υἱὸς τοῦ εὐλογητοῦ;	Ille autem tacebat, et nihil respondit. Rursum summus sacerdos interrogabat eum, et dixit ei: Tu es Christus Filius Dei benedicti?	On zaś milczał i nie odpowiedział nic. Znowu arcykapłan pytał go i mówi mu: Ty jesteś Pomazaniec, syn Wysławionego? Iz 53.7
ὁ δὲ Ἰησοῦς εἶπεν, Ἐγώ εἰμι, καὶ ὄψεσθε τὸν υἱὸν τοῦ ἀνθρώπου ἐκ δεξιῶν καθήμενον τῆς δυνάμεως καὶ ἐρχόμενον μετὰ τῶν νεφελῶν τοῦ οὐρανοῦ.	Jesus autem dixit illi: Ego sum: et videbitis Filium hominis sedentem a dextris virtutis Dei, et venientem cum nubibus cæli.	Zaś Jezus powiedział: Ja jestem, i zobaczycie Syna Człowieka po prawicy siedzącego mocy i przychodzącego z chmurami nieba. Ps 110.1 Dn 7.13
ὁ δὲ ἀρχιερεὺς διαρρήξας τοὺς χιτῶνας αὐτοῦ λέγει, Τί ἔτι χρείαν ἔχομεν μαρτύρων;	Summus autem sacerdos scindens vestimenta sua, ait: Quid adhuc desideramus testes?	Zaś arcykapłan rozdarłszy tunikę jego mówi: Dlaczego jeszcze potrzebę mamy świadków? Lb 14.6
ἠκούσατε τῆς βλασφημίας· τί ὑμῖν φαίνεται; οἱ δὲ πάντες κατέκριναν αὐτὸν ἔνοχον εἶναι θανάτου.	Audistis blasphemiam: quid vobis videtur? Qui omnes condemnaverunt eum esse reum mortis.	Usłyszeliście bluźnierstwo. Co wam się wydaje? Oni zaś wszyscy osądzili: On winien śmierci. Kpl 24.16
Καὶ ἤρξαντό τινες ἐμπτύειν αὐτῷ καὶ περικαλύπτειν αὐτοῦ τὸ πρόσωπον καὶ κολαφίζειν αὐτὸν καὶ λέγειν αὐτῷ, Προφήτευσον, καὶ οἱ ὑπηρέται ῥαπίσμασιν αὐτὸν ἔλαβον.	Et cœperunt quidam conspuere eum, et velare faciem ejus, et colaphis eum cædere, et dicere ei: Prophetiza: et ministri alapis eum cædebant.	I zaczęli jacyś spluwać na niego i zasłaniać jego twarz, i policzkować go, i mówić mu: Prorokuj; i posługacze razami go przyjęli. Hi 30.10 Iz 50.6
Piotr wypiera się Jezusa
Καὶ ὄντος τοῦ Πέτρου κάτω ἐν τῇ αὐλῇ ἔρχεται μία τῶν παιδισκῶν τοῦ ἀρχιερέως	Et cum esset Petrus in atrio deorsum, venit una ex ancillis summi sacerdotis:	I (gdy był) Piotr na dole na dziedzińcu, przychodzi jedna (ze) służących arcykapłana,
καὶ ἰδοῦσα τὸν Πέτρον θερμαινόμενον ἐμβλέψασα αὐτῷ, λέγει, Καὶ σὺ μετὰ τοῦ Ναζαρηνοῦ ἦσθα τοῦ Ἰησοῦ.	et cum vidisset Petrum calefacientem se, aspiciens illum, ait: Et tu cum Jesu Nazareno eras.	i zobaczywszy Piotra grzejącego się, przypatrzywszy się mu mówi: I ty z Nazareńczykiem byłeś Jezusem.
ὁ δὲ ἠρνήσατο λέγων, Οὔτε οἶδα οὔτε ἐπίσταμαι σὺ τί λέγεις. καὶ ἐξῆλθεν ἔξω εἰς τὸ προαύλιον.	At ille negavit, dicens: Neque scio, neque novi quid dicas. Et exiit foras ante atrium, et gallus cantavit.	On zaś wyparł się mówiąc: Ani znam, ani wiem, ty co mówisz. I wyszedł na zewnątrz, na dziedziniec wejściowy. [ I kogut (zapiał)].
καὶ ἡ παιδίσκη ἰδοῦσα αὐτὸν ἤρξατο πάλιν λέγειν τοῖς παρεστῶσιν ὅτι Οὗτος ἐξ αὐτῶν ἐστιν.	Rursus autem cum vidisset illum ancilla, cœpit dicere circumstantibus: Quia hic ex illis est.	I służebna zobaczywszy go, zaczęła znowu mówić obok stojącym, że: Ten z nich jest.
ὁ δὲ πάλιν ἠρνεῖτο. καὶ μετὰ μικρὸν πάλιν οἱ παρεστῶτες ἔλεγον τῷ Πέτρῳ, Ἀληθῶς ἐξ αὐτῶν εἶ, καὶ γὰρ Γαλιλαῖος εἶ.	At ille iterum negavit. Et post pusillum rursus qui astabant, dicebant Petro: Vere ex illis es: nam et Galilæus es.	On zaś znowu wypierał się. I po małej (chwili) znów obok stojący mówili Piotrowi: Prawdziwie z nich jesteś, i bowiem Galilejczyk jesteś.
ὁ δὲ ἤρξατο ἀναθεματίζειν καὶ ὀμνύναι ὅτι Οὐκ οἶδα τὸν ἄνθρωπον τοῦτον ὃν λέγετε.	Ille autem cœpit anathematizare et jurare: Quia nescio hominem istum, quem dicitis.	On zaś zaczął zaklinać i przysięgać, że: Nie znam człowieka tego. (o) którym mówicie.
καὶ εὐθὺς ἐκ δευτέρου ἀλέκτωρ ἐφώνησεν. καὶ ἀνεμνήσθη ὁ Πέτρος τὸ ῥῆμα ὡς εἶπεν αὐτῷ ὁ Ἰησοῦς ὅτι Πρὶν ἀλέκτορα φωνῆσαι δὶς τρίς με ἀπαρνήσῃ· καὶ ἐπιβαλὼν ἔκλαιεν.	Et statim gallus iterum cantavit. Et recordatus est Petrus verbi, quod dixerat ei Jesus: Priusquam gallus cantet bis, ter me negabis. Et cœpit flere.	I zaraz po (raz) drugi kogut zawołał. I przypomniał sobie Piotr rzecz, jak powiedział mu Jezus, że: Zanim kogut zawoła dwakroć, trzykroć mnie wyprzesz się. I rzuciwszy się płakał.

15

Jezus przed Piłatem
Καὶ εὐθὺς πρωῒ συμβούλιον ποιήσαντες οἱ ἀρχιερεῖς μετὰ τῶν πρεσβυτέρων καὶ γραμματέων καὶ ὅλον τὸ συνέδριον, δήσαντες τὸν Ἰησοῦν ἀπήνεγκαν καὶ παρέδωκαν Πιλάτῳ.	Et confestim, mane consilium facientes summi sacerdotes cum senioribus, et scribis, et universo concilio, vincientes Jesum, duxerunt, et tradiderunt Pilato.	I zaraz rano naradę uczyniwszy arcykapłani ze starszymi, i uczonymi w piśmie, i całym sanhedrynem, związawszy Jezusa odprowadzili i wydali Piłatowi. Ps 2.2
καὶ ἐπηρώτησεν αὐτὸν ὁ Πιλᾶτος, Σὺ εἶ ὁ βασιλεὺς τῶν Ἰουδαίων; ὁ δὲ ἀποκριθεὶς αὐτῷ λέγει, Σὺ λέγεις.	Et interrogavit eum Pilatus: Tu es rex Judæorum? At ille respondens, ait illi: Tu dicis.	I zapytał go Piłat: Ty jesteś król Judejczyków? On zaś odpowiadając mu mówi: Ty mówisz.
καὶ κατηγόρουν αὐτοῦ οἱ ἀρχιερεῖς πολλά.	Et accusabant eum summi sacerdotes in multis.	I oskarżali go arcykapłani wiele.
ὁ δὲ Πιλᾶτος πάλιν ἐπηρώτα αὐτὸν λέγων, Οὐκ ἀποκρίνῃ οὐδέν; ἴδε πόσα σου κατηγοροῦσιν.	Pilatus autem rursum interrogavit eum, dicens: Non respondes quidquam? vide in quantis te accusant.	Zaś Piłat znowu pytał go mówiąc: Nie odpowiadasz nic? Spójrz, ile cię oskarżają.
ὁ δὲ Ἰησοῦς οὐκέτι οὐδὲν ἀπεκρίθη, ὥστε θαυμάζειν τὸν Πιλᾶτον.	Jesus autem amplius nihil respondit, ita ut miraretur Pilatus.	Zaś Jezus już nic (nie) odpowiedział, tak że (dziwił się) Piłat. Iz 53.7
Κατὰ δὲ ἑορτὴν ἀπέλυεν αὐτοῖς ἕνα δέσμιον ὃν παρῃτοῦντο.	Per diem autem festum solebat dimittere illis unum ex vinctis, quemcumque petissent.	Na zaś święto zwalniał im jednego więźnia, którego wypraszali.
ἦν δὲ ὁ λεγόμενος Βαραββᾶς μετὰ τῶν στασιαστῶν δεδεμένος οἵτινες ἐν τῇ στάσει φόνον πεποιήκεισαν.	Erat autem qui dicebatur Barrabas, qui cum seditiosis erat vinctus, qui in seditione fecerat homicidium.	Był zaś zwany Barabaszem z buntownikami* związany, którzy w rozruchu* zabójstwo uczynili. * Etymologicznie "powstańcy" i "powstanie", ale oznacza to wydarzenia o mniejszej skali, bunt czy rozruchy.
καὶ ἀναβὰς ὁ ὄχλος ἤρξατο αἰτεῖσθαι καθὼς ἐποίει αὐτοῖς.	Et cum ascendisset turba, cœpit rogare, sicut semper faciebat illis.	I podszedłszy tłum zaczął prosić, jako czynił im.
ὁ δὲ Πιλᾶτος ἀπεκρίθη αὐτοῖς λέγων, Θέλετε ἀπολύσω ὑμῖν τὸν βασιλέα τῶν Ἰουδαίων;	Pilatus autem respondit eis, et dixit: Vultis dimittam vobis regem Judæorum?	Zaś Piłat odpowiedział im mówiąc: Chcecie, uwolnię wam króla Judejczyków?
ἐγίνωσκεν γὰρ ὅτι διὰ φθόνον παραδεδώκεισαν αὐτὸν οἱ ἀρχιερεῖς.	Sciebat enim quod per invidiam tradidissent eum summi sacerdotes.	Poznał bowiem, że z zawiści wydali go arcykapłani.
οἱ δὲ ἀρχιερεῖς ἀνέσεισαν τὸν ὄχλον ἵνα μᾶλλον τὸν Βαραββᾶν ἀπολύσῃ αὐτοῖς.	Pontifices autem concitaverunt turbam, ut magis Barabbam dimitteret eis.	Zaś arcykapłani podburzyli tłum, żeby raczej Barabasza uwolnił im.
ὁ δὲ Πιλᾶτος πάλιν ἀποκριθεὶς ἔλεγεν αὐτοῖς, Τί οὖν ποιήσω ὃν λέγετε τὸν βασιλέα τῶν Ἰουδαίων;	Pilatus autem iterum respondens, ait illis: Quid ergo vultis faciam regi Judæorum?	Zaś Piłat znowu odpowiadając mówił im: Co więc [chcecie], bym uczynił, [(o) którym mówicie] "król Judejczyków?"
οἱ δὲ πάλιν ἔκραξαν, Σταύρωσον αὐτόν.	At illi iterum clamaverunt: Crucifige eum.	Oni zaś znowu zawołali: Ukrzyżuj go!
ὁ δὲ Πιλᾶτος ἔλεγεν αὐτοῖς, Τί γὰρ ἐποίησεν κακόν; οἱ δὲ περισσῶς ἔκραξαν, Σταύρωσον αὐτόν.	Pilatus vero dicebat illis: Quid enim mali fecit? At illi magis clamabant: Crucifige eum.	Zaś Piłat mówił im: Co bowiem uczynił złego? Oni zaś bardziej zawołali: Ukrzyżuj go!
Opis drugiego posiedzenia Sanhedrynu zawiera w relacji Marka wzmiankę o uczonych w Piśmie, czego brak u Mt, ale pomija autor drugiej Ewangelii uwagę zamieszczoną przez Mt o decyzji, jaką podjęto w wyniku tego posiedzenia: zapadła przeciw Jezusowi uchwała, żeby Go zgładzić. Należy też zauważyć, że w relacjach Mt i Marka trudno właściwie mówić o drugim posiedzeniu Sanhedrynu. Odnosi się raczej wrażenie, że Mateusz i Marek znają tylko jedno jego posiedzenie, rozpoczęte wieczorem i trwające przez całą noc aż do następnego dnia rano. Posiedzenie zakończyło się związaniem Jezusa i odprowadzeniem Go do Piłata. Z trzech synoptyków tylko Marek nie wspomina wcale o rozpaczy i śmierci Judasza. Mateusz najdokładniej opisuje tragiczny koniec tego Apostoła-apostaty, Łukasz zachowuje co prawda w związku z tym milczenie w Ewangelii, ale za to krótko - lecz bardzo realistycznie: spadłszy głową na dół, pękł na pół, i wypłynęły wszystkie jego wnętrzności - mówi o śmierci Judasza w Dziejach Apostolskich (Dz 1.18). Tylko Marek nie podaje żadnej informacji o całej sprawie. Czyż nie jest to znów ta sama, znana nam już chęć, jeśli nie usprawiedliwienia, to przynajmniej nieoskarżania Judasza? Przesłuchanie przed Piłatem dwaj pierwsi synoptycy referują w identyczny sposób. Nie jest to właściwie przesłuchanie, gdyż Jezus, poza lakoniczną odpowiedzią na pytanie Piłata czy jest królem żydowskim, nie wyrzekł właściwie ani jednego słowa, czym wprawił w podziw i zakłopotanie namiestnika. Cała relacja zostawia zresztą wiele do życzenia, jako zapis akcji dokładnie określonej przepisami prawnymi. Bez żadnych formalności wstępnych Piłat pyta od razu, czy Jezus jest królem. Jest następnie wzmianka o tym, że arcykapłani wysuwali wiele oskarżeń pod adresem Jezusa, ale żadne z nich nie zostało zreferowane dokładniej. Widać z tego, że Markowi zależało jedynie na przekazaniu wiadomości, że Jezus był sądzony przez Piłata; nie troszczył się już wcale o to, jak odtworzyć przebieg tego przesłuchania. Równocześnie można stąd również wysunąć wniosek, że według Marka całkowitą winę za skazanie Jezusa na śmierć ponoszą Żydzi. Udział pogan w tym smutnym procesie był znikomy.
ὁ δὲ Πιλᾶτος βουλόμενος τῷ ὄχλῳ τὸ ἱκανὸν ποιῆσαι ἀπέλυσεν αὐτοῖς τὸν Βαραββᾶν, καὶ παρέδωκεν τὸν Ἰησοῦν φραγελλώσας ἵνα σταυρωθῇ.	Pilatus autem volens populo satisfacere, dimisit illis Barabbam, et tradidit Jesum flagellis cæsum, ut crucifigeretur.	Zaś Piłat postanawiając tłumowi satysfakcję uczynić uwolnił im Barabasza, a wydał Jezusa wychłostawszy, aby został ukrzyżowany. Iz 53.5
Żołnierze śmieją się z Jezusa
Οἱ δὲ στρατιῶται ἀπήγαγον αὐτὸν ἔσω τῆς αὐλῆς, ὅ ἐστιν πραιτώριον, καὶ συγκαλοῦσιν ὅλην τὴν σπεῖραν.	Milites autem duxerunt eum in atrium prætorii, et convocant totam cohortem,	Zaś żołnierze odprowadzili go do wewnątrz dziedzińca, to jest pretorium. i zwołują całą kohortę.
καὶ ἐνδιδύσκουσιν αὐτὸν πορφύραν καὶ περιτιθέασιν αὐτῷ πλέξαντες ἀκάνθινον στέφανον·	et induunt eum purpura, et imponunt ei plectentes spineam coronam.	I ubierają go purpurą i wkładają mu, splótłszy. cierniowy wieniec.
καὶ ἤρξαντο ἀσπάζεσθαι αὐτόν, Χαῖρε, βασιλεῦ τῶν Ἰουδαίων·	Et cœperunt salutare eum: Ave rex Judæorum.	I zaczęli pozdrawiać go: (Witaj), królu Judejczyków.
καὶ ἔτυπτον αὐτοῦ τὴν κεφαλὴν καλάμῳ καὶ ἐνέπτυον αὐτῷ καὶ τιθέντες τὰ γόνατα προσεκύνουν αὐτῷ.	Et percutiebant caput ejus arundine: et conspuebant eum, et ponentes genua, adorabant eum.	I uderzali jego głowę trzciną, i opluwali go, i zginając kolana kłaniali się mu.
καὶ ὅτε ἐνέπαιξαν αὐτῷ, ἐξέδυσαν αὐτὸν τὴν πορφύραν καὶ ἐνέδυσαν αὐτὸν τὰ ἱμάτια αὐτοῦ. καὶ ἐξάγουσιν αὐτὸν ἵνα σταυρώσωσιν αὐτόν.	Et postquam illuserunt ei, exuerunt illum purpura, et induerunt eum vestimentis suis: et educunt illum ut crucifigerent eum.	I kiedy wykpili go, zdziali z niego purpurę i wdziali na niego szaty jego. I wyprowadzają go, aby (ukrzyżować) go. Iz 53.7
Ukrzyżowanie
Καὶ ἀγγαρεύουσιν παράγοντά τινα Σίμωνα Κυρηναῖον ἐρχόμενον ἀπ᾽ ἀγροῦ, τὸν πατέρα Ἀλεξάνδρου καὶ Ῥούφου, ἵνα ἄρῃ τὸν σταυρὸν αὐτοῦ.	Et angariaverunt prætereuntem quempiam, Simonem Cyrenæum venientem de villa, patrem Alexandri et Rufi, ut tolleret crucem ejus.	I przymuszają przechodzącego pewnego Szymona Cyrenejczyka, przychodzącego z pola, ojca Aleksandra i Rufusa, żeby podniósł krzyż jego.
καὶ φέρουσιν αὐτὸν ἐπὶ τὸν Γολγοθᾶν τόπον, ὅ ἐστιν μεθερμηνευόμενον Κρανίου Τόπος.	Et perducunt illum in Golgotha locum: quod est interpretatum Calvariæ locus.	I prowadzą go na Golgoty miejsce, co jest przetłumaczane "Czaszki Miejsce".
καὶ ἐδίδουν αὐτῷ ἐσμυρνισμένον οἶνον· ὃς δὲ οὐκ ἔλαβεν.	Et dabant ei bibere myrrhatum vinum: et non accepit.	I dawali mu zaprawione mirrą wino, on zaś nie wziął.
καὶ σταυροῦσιν αὐτὸν καὶ διαμερίζονται τὰ ἱμάτια αὐτοῦ, βάλλοντες κλῆρον ἐπ᾽ αὐτὰ τίς τί ἄρῃ.	Et crucifigentes eum, diviserunt vestimenta ejus, mittentes sortem super eis, quis quid tolleret.	I krzyżują go i rozdzielają sobie szaty jego, rzucając los na nie, kto co zabrałby. Ps 22.19
ἦν δὲ ὥρα τρίτη καὶ ἐσταύρωσαν αὐτόν.	Erat autem hora tertia: et crucifixerunt eum.	Była zaś godzina trzecia i ukrzyżowali go.
καὶ ἦν ἡ ἐπιγραφὴ τῆς αἰτίας αὐτοῦ ἐπιγεγραμμένη, Ὁ βασιλεὺς τῶν Ἰουδαίων.	Et erat titulus causæ ejus inscriptus: Rex Judæorum.	I był napis winy jego wypisany: Król Judejczyków
Καὶ σὺν αὐτῷ σταυροῦσιν δύο λῃστάς, ἕνα ἐκ δεξιῶν καὶ ἕνα ἐξ εὐωνύμων αὐτοῦ.	Et cum eo crucifigunt duos latrones: unum a dextris, et alium a sinistris ejus.	I z nim krzyżują dwóch rozbójników, jednego z prawej i jednego z lewej* jego. * Dosłownie "pomyślnej".
	Et impleta est Scriptura, quæ dicit: Et cum iniquis reputatus est.	Iz 53.12
Καὶ οἱ παραπορευόμενοι ἐβλασφήμουν αὐτὸν κινοῦντες τὰς κεφαλὰς αὐτῶν καὶ λέγοντες, Οὐὰ ὁ καταλύων τὸν ναὸν καὶ οἰκοδομῶν ἐν τρισὶν ἡμέραις,	Et prætereuntes blasphemabant eum, moventes capita sua, et dicentes: Vah qui destruis templum Dei, et in tribus diebus reædificas:	I przechodzący bluźnili mu poruszając głowami ich i mówiąc: Oho. obalający przybytek i budujący w trzy dni. Ps 22.6-8 Ps 109.25
σῶσον σεαυτὸν καταβὰς ἀπὸ τοῦ σταυροῦ.	salvum fac temetipsum descendens de cruce.	uratuj siebie zszedłszy z krzyża.
ὁμοίως καὶ οἱ ἀρχιερεῖς ἐμπαίζοντες πρὸς ἀλλήλους μετὰ τῶν γραμματέων ἔλεγον, Ἄλλους ἔσωσεν, ἑαυτὸν οὐ δύναται σῶσαι·	Similiter et summi sacerdotes illudentes, ad alterutrum cum scribis dicebant: Alios salvos fecit, seipsum non potest salvum facere.	Podobnie i arcykapłani kpiący między sobą z uczonymi w piśmie mówili: Innych uratował, siebie nie może uratować. Ps 32.25 Ps 40.15
ὁ Χριστὸς ὁ βασιλεὺς Ἰσραὴλ καταβάτω νῦν ἀπὸ τοῦ σταυροῦ, ἵνα ἴδωμεν καὶ πιστεύσωμεν. καὶ οἱ συνεσταυρωμένοι σὺν αὐτῷ ὠνείδιζον αὐτόν.	Christus rex Israël descendat nunc de cruce, ut videamus, et credamus. Et qui cum eo crucifixi erant, convitiabantur ei.	Pomazaniec, król Izraela, niech zejdzie teraz z krzyża, aby zobaczyliśmy i uwierzyliśmy. I razem ukrzyżowani z nim lżyli go.
Śmierć Jezusa
Καὶ γενομένης ὥρας ἕκτης σκότος ἐγένετο ἐφ᾽ ὅλην τὴν γῆν ἕως ὥρας ἐνάτης.	Et facta hora sexta, tenebræ factæ sunt per totam terram usque in horam nonam.	I (gdy stała się) godzina szósta, ciemność stała się na całej ziemi aż do godziny dziewiątej. Am 8.9
καὶ τῇ ἐνάτῃ ὥρᾳ ἐβόησεν ὁ Ἰησοῦς φωνῇ μεγάλῃ, Ελωι ελωι λεμα σαβαχθανι; ὅ ἐστιν μεθερμηνευόμενον Ὁ θεός μου ὁ θεός μου, εἰς τί ἐγκατέλιπές με;	Et hora nona exclamavit Jesus voce magna, dicens: Eloi, eloi, lamma sabacthani? quod est interpretatum: Deus meus, Deus meus, ut quid dereliquisti me?	I (w) dziewiątej godzinie zawołał Jezus głosem wielkim: Eloi, Eloi, lema sabachthani! Co jest przetłumaczane: "Boże mój. Boże mój, dla czego pozostawiłeś mnie?" Ps 22.2
καί τινες τῶν παρεστηκότων ἀκούσαντες ἔλεγον, Ἴδε Ἠλίαν φωνεῖ.	Et quidam de circumstantibus audientes, dicebant: Ecce Eliam vocat.	I jacyś (z) obok stojących usłyszawszy mówili: Oto Eliasza woła.
δραμὼν δέ τις γεμίσας σπόγγον ὄξους περιθεὶς καλάμῳ ἐπότιζεν αὐτὸν λέγων, Ἄφετε ἴδωμεν εἰ ἔρχεται Ἠλίας καθελεῖν αὐτόν.	Currens autem unus, et implens spongiam aceto, circumponensque calamo, potum dabat ei, dicens: Sinite, videamus si veniat Elias ad deponendum eum.	Podbiegłszy zaś ktoś [i] napełniwszy gąbkę octem. włożywszy na trzcinę. poił go. mówiąc: Dopuśćcie. zobaczmy. czy przychodzi Eliasz zdjąć go. Ps 69.22
ὁ δὲ Ἰησοῦς ἀφεὶς φωνὴν μεγάλην ἐξέπνευσεν.	Jesus autem emissa voce magna expiravit.	Zaś Jezus wydawszy głos wielki wyzionął ducha.
Καὶ τὸ καταπέτασμα τοῦ ναοῦ ἐσχίσθη εἰς δύο ἀπ᾽ ἄνωθεν ἕως κάτω.	Et velum templi scissum est in duo, a summo usque deorsum.	I zasłona przybytku rozdarła się na dwoje od góry aż do dołu. Wj 26.31-33 Wj 40.21 2Krn 3.14
Ἰδὼν δὲ ὁ κεντυρίων ὁ παρεστηκὼς ἐξ ἐναντίας αὐτοῦ ὅτι οὕτως ἐξέπνευσεν εἶπεν, Ἀληθῶς οὗτος ὁ ἄνθρωπος υἱὸς θεοῦ ἦν.	Videns autem centurio, qui ex adverso stabat, quia sic clamans expirasset, ait: Vere hic homo Filius Dei erat.	Zobaczywszy zaś centurion obok stojący z przeciwka jego, że tak wyzionął ducha, powiedział: Prawdziwie, ten człowiek synem Boga był.
Ἦσαν δὲ καὶ γυναῖκες ἀπὸ μακρόθεν θεωροῦσαι, ἐν αἷς καὶ Μαρία ἡ Μαγδαληνὴ καὶ Μαρία ἡ Ἰακώβου τοῦ μικροῦ καὶ Ἰωσῆτος μήτηρ καὶ Σαλώμη,	Erant autem et mulieres de longe aspicientes: inter quas erat Maria Magdalene, et Maria Jacobi minoris, et Joseph mater, et Salome:	Były zaś i kobiety z daleka patrzące, wśród nich i Maria Magdalena, i Maria, Jakuba małego i Jozesa matka, i Salonie, Tzn. z Magdali. Ps 38.12
αἳ ὅτε ἦν ἐν τῇ Γαλιλαίᾳ ἠκολούθουν αὐτῷ καὶ διηκόνουν αὐτῷ, καὶ ἄλλαι πολλαὶ αἱ συναναβᾶσαι αὐτῷ εἰς Ἱεροσόλυμα.	et cum esset in Galilæa, sequebantur eum, et ministrabant ei, et aliæ multæ, quæ simul cum eo ascenderant Jerosolymam.	które, kiedy był w Galilei, towarzyszyły mu i służyły mu, i inne liczne, (które) razem weszły z nim do Jerozolimy.
Pogrzeb Jezusa
Καὶ ἤδη ὀψίας γενομένης, ἐπεὶ ἦν παρασκευὴ ὅ ἐστιν προσάββατον,	Et cum jam sero esset factum (quia erat parasceve, quod est ante sabbatum),	I już wieczór (gdy stał się), jako że było przygotowanie, to jest przed szabatem.
ἐλθὼν Ἰωσὴφ ὁ ἀπὸ Ἁριμαθαίας εὐσχήμων βουλευτής, ὃς καὶ αὐτὸς ἦν προσδεχόμενος τὴν βασιλείαν τοῦ θεοῦ, τολμήσας εἰσῆλθεν πρὸς τὸν Πιλᾶτον καὶ ᾐτήσατο τὸ σῶμα τοῦ Ἰησοῦ.	venit Joseph ab Arimathæa nobilis decurio, qui et ipse erat exspectans regnum Dei, et audacter introivit ad Pilatum, et petiit corpus Jesu.	przyszedłszy Józef z Arymatei, dostojny radca. który i sam był wyczekującym królestwa Boga, odważywszy się wszedł do Piłata i poprosił (o) ciało Jezusa.
ὁ δὲ Πιλᾶτος ἐθαύμασεν εἰ ἤδη τέθνηκεν καὶ προσκαλεσάμενος τὸν κεντυρίωνα ἐπηρώτησεν αὐτὸν εἰ πάλαι ἀπέθανεν·	Pilatus autem mirabatur si jam obiisset. Et accersito centurione, interrogavit eum si jam mortuus esset.	Zaś Piłat zdziwił się, że już zmarł, i przywoławszy centuriona spytał go, czy dawno umarł.
καὶ γνοὺς ἀπὸ τοῦ κεντυρίωνος ἐδωρήσατο τὸ πτῶμα τῷ Ἰωσήφ.	Et cum cognovisset a centurione, donavit corpus Joseph.	I dowiedziawszy się od centuriona, podarował zwłoki Józefowi.
καὶ ἀγοράσας σινδόνα καθελὼν αὐτὸν ἐνείλησεν τῇ σινδόνι καὶ ἔθηκεν αὐτὸν ἐν μνημείῳ ὃ ἦν λελατομημένον ἐκ πέτρας καὶ προσεκύλισεν λίθον ἐπὶ τὴν θύραν τοῦ μνημείου.	Joseph autem mercatus sindonem, et deponens eum involvit sindone, et posuit eum in monumento quod erat excisum de petra, et advolvit lapidem ad ostium monumenti.	I kupiwszy prześcieradło, zdjąwszy go owinął prześcieradłem i położył go w grobowcu, który był wyciosany ze skały, i zatoczył kamień na otwór wejściowy grobowca. Iz 53.9
ἡ δὲ Μαρία ἡ Μαγδαληνὴ καὶ Μαρία ἡ Ἰωσῆτος ἐθεώρουν ποῦ τέθειται.	Maria autem Magdalene et Maria Joseph aspiciebant ubi poneretur.	Zaś Maria Magdalena i Maria Jozesa oglądały, gdzie został położony.

16

Zmartwychwstanie
Καὶ διαγενομένου τοῦ σαββάτου Μαρία ἡ Μαγδαληνὴ καὶ Μαρία ἡ τοῦ Ἰακώβου καὶ Σαλώμη ἠγόρασαν ἀρώματα ἵνα ἐλθοῦσαι ἀλείψωσιν αὐτόν.	Et cum transisset sabbatum, Maria Magdalene, et Maria Jacobi, et Salome emerunt aromata ut venientes ungerent Jesum.	I (gdy przeminął) szabat, Maria Magdalena i Maria Jakuba i Salome kupiły wonności, żeby przyszedłszy namaściły go.
καὶ λίαν πρωῒ τῇ μιᾷ τῶν σαββάτων ἔρχονται ἐπὶ τὸ μνημεῖον ἀνατείλαντος τοῦ ἡλίου.	Et valde mane una sabbatorum, veniunt ad monumentum, orto jam sole.	I całkiem rano pierwszego (z) tygodnia przychodzą do grobowca. (gdy wzeszło) słońce.
καὶ ἔλεγον πρὸς ἑαυτάς, Τίς ἀποκυλίσει ἡμῖν τὸν λίθον ἐκ τῆς θύρας τοῦ μνημείου;	Et dicebant ad invicem: Quis revolvet nobis lapidem ab ostio monumenti?	I mówiły do siebie: Kto odtoczy nam kamień z otworu wejściowego grobowca?
καὶ ἀναβλέψασαι θεωροῦσιν ὅτι ἀποκεκύλισται ὁ λίθος· ἦν γὰρ μέγας σφόδρα.	Et respicientes viderunt revolutum lapidem. Erat quippe magnus valde.	I spojrzawszy oglądają że odtoczony jest kamień. był bowiem wielki bardzo.
καὶ εἰσελθοῦσαι εἰς τὸ μνημεῖον εἶδον νεανίσκον καθήμενον ἐν τοῖς δεξιοῖς περιβεβλημένον στολὴν λευκήν, καὶ ἐξεθαμβήθησαν.	Et introëuntes in monumentum viderunt juvenem sedentem in dextris, coopertum stola candida, et obstupuerunt.	I wszedłszy do grobowca zobaczyły młodzieńca siedzącego (z) prawej, odzianego szatą białą, i przeraziły się.
ὁ δὲ λέγει αὐταῖς, Μὴ ἐκθαμβεῖσθε· Ἰησοῦν ζητεῖτε τὸν Ναζαρηνὸν τὸν ἐσταυρωμένον· ἠγέρθη, οὐκ ἔστιν ὧδε· ἴδε ὁ τόπος ὅπου ἔθηκαν αὐτόν.	Qui dicit illis: Nolite expavescere: Jesum quæritis Nazarenum, crucifixum: surrexit, non est hic, ecce locus ubi posuerunt eum.	On zaś mówi im: Nie przerażajcie się. Jezusa szukacie Nazareńskiego ukrzyżowanego; podniósł się, nie jest tu. Oto miejsce, gdzie złożyli go.
ἀλλὰ ὑπάγετε εἴπατε τοῖς μαθηταῖς αὐτοῦ καὶ τῷ Πέτρῳ ὅτι Προάγει ὑμᾶς εἰς τὴν Γαλιλαίαν· ἐκεῖ αὐτὸν ὄψεσθε, καθὼς εἶπεν ὑμῖν.	Sed ite, dicite discipulis ejus, et Petro, quia præcedit vos in Galilæam: ibi eum videbitis, sicut dixit vobis.	Ale odejdźcie, powiedzcie uczniom jego i Piotrowi, że: Poprzedza was do Galilei. Tam go zobaczycie, jako powiedział wam.
καὶ ἐξελθοῦσαι ἔφυγον ἀπὸ τοῦ μνημείου, εἶχεν γὰρ αὐτὰς τρόμος καὶ ἔκστασις· καὶ οὐδενὶ οὐδὲν εἶπαν· ἐφοβοῦντο γάρ.	At illæ exeuntes, fugerunt de monumento: invaserat enim eas tremor et pavor: et nemini quidquam dixerunt: timebant enim.	I wyszedłszy uciekły od grobowca, (ogarnęło) bowiem je drżenie i uniesienie; i nikomu nic (nie) powiedziały, bały się bowiem.
Jezus ukazuje się uczniom
Ἀναστὰς δὲ πρωῒ πρώτῃ σαββάτου ἐφάνη πρῶτον Μαρίᾳ τῇ Μαγδαληνῇ, παρ᾽ ἧς ἐκβεβλήκει ἑπτὰ δαιμόνια.	Surgens autem mane prima sabbati, apparuit primo Mariæ Magdalene, de qua ejecerat septem dæmonia.	[[Powstawszy zaś rano pierwszego (dnia) tygodnia zjawił się najpierw Marii Magdalenie, od której wyrzucił siedem demonów.
ἐκείνη πορευθεῖσα ἀπήγγειλεν τοῖς μετ᾽ αὐτοῦ γενομένοις πενθοῦσι καὶ κλαίουσιν·	Illa vadens nuntiavit his, qui cum eo fuerant, lugentibus et flentibus.	Owa podążywszy oznajmiła (tym) z nim (będącym), bolejącym i płaczącym.
κἀκεῖνοι ἀκούσαντες ὅτι ζῇ καὶ ἐθεάθη ὑπ᾽ αὐτῆς ἠπίστησαν.	Et illi audientes quia viveret, et visus esset ab ea, non crediderunt.	I ci usłyszawszy, że żyje i widziany był przez nią, nie uwierzyli.
Μετὰ δὲ ταῦτα δυσὶν ἐξ αὐτῶν περιπατοῦσιν ἐφανερώθη ἐν ἑτέρᾳ μορφῇ πορευομένοις εἰς ἀγρόν·	Post hæc autem duobus ex his ambulantibus ostensus est in alia effigie, euntibus in villam:	Po tym dwóm z nich idącym zjawił się w innym kształcie, podążającym na pole. Na wieś.
κἀκεῖνοι ἀπελθόντες ἀπήγγειλαν τοῖς λοιποῖς· οὐδὲ ἐκείνοις ἐπίστευσαν.	et illi euntes nuntiaverunt ceteris: nec illis crediderunt.	I ci odszedłszy oznajmili pozostałym: ani tym uwierzyli.
Ὕστερον δὲ ἀνακειμένοις αὐτοῖς τοῖς ἕνδεκα ἐφανερώθη καὶ ὠνείδισεν τὴν ἀπιστίαν αὐτῶν καὶ σκληροκαρδίαν ὅτι τοῖς θεασαμένοις αὐτὸν ἐγηγερμένον οὐκ ἐπίστευσαν.	Novissime recumbentibus illis undecim apparuit: et exprobravit incredulitatem eorum et duritiam cordis: quia iis, qui viderant eum resurrexisse, non crediderunt.	Później [zaś] leżącym przy (stole) im jedenastu zjawił się, i złajał niewiarę ich i twardość serca, że tym, (którzy widzieli) go podniesionego, nie uwierzyli.
καὶ εἶπεν αὐτοῖς, Πορευθέντες εἰς τὸν κόσμον ἅπαντα κηρύξατε τὸ εὐαγγέλιον πάσῃ τῇ κτίσει.	Et dixit eis: Euntes in mundum universum prædicate Evangelium omni creaturæ.	I powiedział im: Podążywszy na świat cały ogłoście dobrą nowinę całemu stworzeniu.
Ale następnego dnia rano u grobu Jezusa pojawiają się, niosąc wonne balsamy, znów wszystkie trzy niewiasty. Jest to jednak relacja tylko autora drugiej Ewangelii. Mateusz nadal nie wspomina o trzeciej niewieście, tj. o Salome. Nie mówi też, że niewiasty przyszły, by namaścić ciało Jezusa; przyszły po to tylko, by obejrzeć grób. Nikt nie był świadkiem faktu samego zmartwychwstania Jezusa. Nic tedy dziwnego, że Ewangeliści nie opisują tej sceny. Mówią o tym, co widzieli na własne oczy: o pustym grobie Jezusa i o pojawieniu się Jezusa w kilka dni po złożeniu Go do grobu. Tych dwu faktów, tzn. faktu pustego grobu i faktu chrystofanii, nie można wytłumaczyć inaczej, jak tylko przyjmując, że Chrystus rzeczywiście zmartwychwstał. Każdy szabat, a ten, o którym mówi Ewangelista, w szczególności, był dniem całkowitego odpoczynku. Ze względu na ów święty odpoczynek ani Apostołowie, ani pobożne niewiasty nie mogli się udać do grobu Jezusa. Trzeba było czekać, aż "upłynie szabat". Ze wzmianki o namaszczeniu Jezusa jako celu wyprawy trzech niewiast wynika tu pewna trudność. Jk można było myśleć o namaszczeniu ciała Jezusa, które od dwóch dni znajdowało się już w grobie? Wszystko zależy od tego, czy i jakiemu namaszczeniu poddano ciało Jezusa w chwili złożenia do grobu. Jeżeli się przyjmie; że było to tylko naprędce dokonane, prowizoryczne namaszczenie Jezusa, wtedy zamiary trzech niewiast są całkowicie zrozumiałe. Jeżeli zaś wszystkie czynności pogrzebowe były dokonane w sposób właściwy, co jest bardzo prawdopodobne, ponieważ dwaj mężowie, Józef i Nikodem, wzięli na siebie wszystkie sprawy związane z pogrzebem Jezusa (J 19.40) - wówczas należałoby przypuszczać, że niewiasty udały się do grobu po to, aby na swój sposób uczestniczyć również w pogrzebie Jezusa.
ὁ πιστεύσας καὶ βαπτισθεὶς σωθήσεται, ὁ δὲ ἀπιστήσας κατακριθήσεται.	Qui crediderit, et baptizatus fuerit, salvus erit: qui vero non crediderit, condemnabitur.	(Ten), (który uwierzył) i ochrzczony, będzie uratowany, (ten) zaś, (co nie uwierzył), będzie zasądzony. Zbawiony.
σημεῖα δὲ τοῖς πιστεύσασιν ταῦτα παρακολουθήσει· ἐν τῷ ὀνόματί μου δαιμόνια ἐκβαλοῦσιν, γλώσσαις λαλήσουσιν καιναῖς,	Signa autem eos qui crediderint, hæc sequentur: in nomine meo dæmonia ejicient: linguis loquentur novis:	Znaki zaś (tym). (którzy uwierzyli), takie towarzyszyć będą: w imię me demony wyrzucali będą, językami mówili będą nowymi.
καὶ ἐν ταῖς χερσὶν ὄφεις ἀροῦσιν κἂν θανάσιμόν τι πίωσιν οὐ μὴ αὐτοὺς βλάψῃ, ἐπὶ ἀρρώστους χεῖρας ἐπιθήσουσιν καὶ καλῶς ἕξουσιν.	serpentes tollent: et si mortiferum quid biberint, non eis nocebit: super ægros manus imponent, et bene habebunt.	[I w rękach] węże podniosą, i jeśli śmiertelnego coś wypiliby nie im zaszkodzi: na niemocnych ręce będą nakładali i dobrze będą się mieli.
Ὁ μὲν οὖν κύριος Ἰησοῦς μετὰ τὸ λαλῆσαι αὐτοῖς ἀνελήμφθη εἰς τὸν οὐρανὸν καὶ ἐκάθισεν ἐκ δεξιῶν τοῦ θεοῦ.	Et Dominus quidem Jesus postquam locutus est eis, assumptus est in cælum, et sedet a dextris Dei.	A więc Pan, Jezus, po powiedzeniu im wzięty został do nieba i usiadł po prawicy Boga. Ps 110.1
ἐκεῖνοι δὲ ἐξελθόντες ἐκήρυξαν πανταχοῦ, τοῦ κυρίου συνεργοῦντος καὶ τὸν λόγον βεβαιοῦντος διὰ τῶν ἐπακολουθούντων σημείων. Πάντα δὲ τὰ παρηγγελμένα τοῖς περὶ τὸν Πέτρον συντόμως ἐξήγγειλαν. Μετὰ δὲ ταῦτα καὶ αὐτὸς ὁ Ἰησοῦς ἀπὸ ἀνατολῆς καὶ ἄχρι δύσεως ἐξαπέστειλεν δι᾽ αὐτῶν τὸ ἱερὸν καὶ ἄφθαρτον κήρυγμα τῆς αἰωνίου σωτηρίας. ἀμήν.	Illi autem profecti prædicaverunt ubique, Domino cooperante, et sermonem confirmante, sequentibus signis.	Oni zaś wyszedłszy zaczęli głosić wszędzie; Pan (współpracował) i słowo (umacniał) przez towarzyszące znaki]]. [[Wszystko zaś przykazane (tym) wokół Piotra zwięźle ogłosiły. Po zaś tym i sam Jezus od wschodu i aż do zachodu wysłał przez nich świętą i niezniszczalną wieść wiecznego wybawienia. Amen]]. Wiersze 9-20 są nieobecne w szeregu ważnych rękopisach starożytnych: uważa się, że dodał je do Ewangelii inny autor. Należą jednak do ostatecznego tekstu kanonicznego, uznanego przez Kościół. ** Zdanie znajdujące się po 16.20 - krótkie zakończenie, spotykane tylko w niektórych rękopisach.