Κατὰ Λουκᾶν

Autorem trzeciej Ewangelii jest, według najstarszej tradycji, św. Łukasz, lekarz z zawodu, uczeń i towarzysz wypraw misyjnych apostoła Pawła (Dz 16.10-17; Dz 20.5-21,18; Dz 27.1-28,16). Od swego mistrza przejął Łukasz typowy dla listów Pawła uniwersalizm nauki o zbawieniu. Tak więc zapowiada Autor trzeciej Ewangelii, że wszyscy ludzie ujrzą zbawienie Boże (Łk 3,6), a kiedy genealogię Jezusa doprowadza aż do Adama (por. Rz 5.12-21), to w tym celu, żeby pokazać, że Jezus będzie Zbawcą tak samo wszystkich ludzi, jak przyczyną zatracenia wszystkich był Adam. Będąc Zbawicielem wszystkich, Jezus Z Ewangelii Łukasza, sam pełen dobroci i przebywający tak często na modlitwie (Łk 3,21; Łk 5,16; Łk 6,12; Łk 9,18.29; Łk 11,1; Łk 23,46), szczególną miłością darzy biednych, upośledzonych, prostaczków, złamanych na duchu (Łk 4,18n), wzgardzonych powszechnie, jak np. celnicy i grzesznicy (por. Łk 5,27-32; Łk 7,37-50). Tylko Łukasz przekazał nam piękne przypowieści o zgubionej drachmie i o synu marnotrawnym (Łk 15,8-32). Słusznie więc został nazwany piewcą łaskawości Chrystusa.

W sposobie przedstawiania zbawczego dzieła Jezusa Łukasz, podobnie zresztą jak Paweł, bardzo wyraźnie na pierwszy plan wysuwa temat męki i zmartwychwstania Jezusa, co jest widoczne nawet w samej strukturze Ewangelii. Rozpoczynając swą działalność w Galilei, Jezus zbliża się powoli, lecz zdecydowanie, do Jerozolimy, gdzie ma umrzeć i zmartwychwstać. Jezus Łukasza jest ciągle w drodze do swej śmierci i zmartwychwstania. W ścisłym związku z tematem zmartwychwstania pozostaje również tytuł Pana (Kyrios), przypisywany Jezusowi z częstotliwością, która przypomina pod tym względem również listy św. Pawła. Następstwem wmyślania się w zbawczą śmierć i skutki zmartwychwstania są także, liczniejsze u Łukasza niż w pozostałych Ewangeliach synoptycznych, wzmianki o Duchu Świętym.

Wprawdzie Autor poświęca swe dzieło dostojnemu Teofilowi, lecz w rzeczywistości pisze je dla chrześcijan nawróconych z pogaństwa w ogóle. Dlatego właśnie opuszcza w swej Ewangelii to wszystko, co było zrozumiałe tylko dla Żydów (por. teksty paralelne: Mt 5.17.19; Mk 7.1-23) lub szczególnie przykre dla pogan (np. Mk 7.24-30). By zaś zdobyć sobie tych ostatnich, z wyjątkowym upodobaniem akcentuje rzeczy miłe dla pogan (Łk 2,32; Łk 9,55; Łk 10,37; Łk 17,16nn).

Bardziej niż pozostali dwaj Synoptycy Łukasz usiłuje być historykiem w znaczeniu zbliżonym nieco do naszego sposobu pojmowania historii. Po dokładnym zbadaniu wszystkiego przedstawia po kolei rzeczy i zdarzenia (Łk 1,3). Lecz i jego Ewangelia jest przede wszystkim historią zbawienia, opowiadaną po to, żeby chrześcijanie nawróceni z pogaństwa byli utwierdzeni w wierze. Nie brak w niej również akcentów historiozoficznych, z dominantą w postaci idei "wypełnienia czasów" lub "środka czasu", który przypada na czas ziemskiego życia Jezusa. Język Ewangelii św. Łukasza jest bogaty, elastyczny, piękny, co pozwoliło św. Hieronimowi uznać Łukasza za najbardziej biegłego w grece spośród wszystkich Ewangelistów.

1

Wprowadzenie
Pierwszy wiersz Ewangelii pozwala stwierdzić, że Łukasz nie jest pierwszym ewangelistą. Już wielu przed nim próbowało utrwalić na piśmie czyny i słowa Jezusa, o czym Łukasz wspomina być może dlatego, by usprawiedliwić do pewnego stopnia swoją zbyt śmiałą jak na ludzkie możliwości decyzję. Podobnie jak dla Łukasza, tak i dla jego poprzedników, źródłem były zeznania świadków i sług Dobrej Nowiny.
Ἐπειδήπερ πολλοὶ ἐπεχείρησαν ἀνατάξασθαι διήγησιν περὶ τῶν πεπληροφορημένων ἐν ἡμῖν πραγμάτων,	Quoniam quidem multi conati sunt ordinare narrationem, quæ in nobis completæ sunt, rerum:	Skoro już liczni usiłowali uporządkować opowiadanie o dopełnionych wśród nas sprawach,
καθὼς παρέδοσαν ἡμῖν οἱ ἀπ᾽ ἀρχῆς αὐτόπται καὶ ὑπηρέται γενόμενοι τοῦ λόγου,	sicut tradiderunt nobis, qui ab initio ipsi viderunt, et ministri fuerunt sermonis:	jako przekazali nam (ci którzy) od początku świadkami naocznymi i sługami (stali się) słowa,
ἔδοξε κἀμοὶ παρηκολουθηκότι ἄνωθεν πᾶσιν ἀκριβῶς καθεξῆς σοι γράψαι, κράτιστε Θεόφιλε,	visum est et mihi, assecuto omnia a principio diligenter, ex ordine tibi scribere, optime Theophile,	wydało się i mi, przeszedłszy od początku wszystkie, starannie po kolei ci napisać, (wielmożny) Teofilu,
ἵνα ἐπιγνῷς περὶ ὧν κατηχήθης λόγων τὴν ἀσφάλειαν.	ut cognoscas eorum verborum, de quibus eruditus es, veritatem.	aby poznałeś (tych) o (których) zostałeś pouczony, słów niezawodność.
Zapowiedź narodzenia Jana Chrzciciela
Ἐγένετο ἐν ταῖς ἡμέραις Ἡρῴδου βασιλέως τῆς Ἰουδαίας ἱερεύς τις ὀνόματι Ζαχαρίας ἐξ ἐφημερίας Ἀβιά, καὶ γυνὴ αὐτῷ ἐκ τῶν θυγατέρων Ἀαρὼν καὶ τὸ ὄνομα αὐτῆς Ἐλισάβετ.	Fuit in diebus Herodis, regis Judææ, sacerdos quidam nomine Zacharias de vice Abia, et uxor illius de filiabus Aaron, et nomen ejus Elisabeth.	Stało się w dniach Heroda króla Judei, kapłan pewien imieniem Zachariasz ze zmiany Abiasza, i żona jemu* z córek Aarona. i imię jej Elżbieta. * "żona jemu" - dativus possessivus, sens: "miał żonę".
ἦσαν δὲ δίκαιοι ἀμφότεροι ἐναντίον τοῦ θεοῦ, πορευόμενοι ἐν πάσαις ταῖς ἐντολαῖς καὶ δικαιώμασιν τοῦ κυρίου ἄμεμπτοι.	Erant autem justi ambo ante Deum, incedentes in omnibus mandatis et justificationibus Domini sine querela.	Byli zaś sprawiedliwi oboje przed Bogiem, chodzący we wszystkich przykazaniach i (w) przepisach Pana nienaganni.
καὶ οὐκ ἦν αὐτοῖς τέκνον, καθότι ἦν ἡ Ἐλισάβετ στεῖρα, καὶ ἀμφότεροι προβεβηκότες ἐν ταῖς ἡμέραις αὐτῶν ἦσαν.	Et non erat illis filius, eo quod esset Elisabeth sterilis, et ambo processissent in diebus suis.	I nie było im dziecka, jako że była Elżbieta bezpłodna, i oboje posunięci w dniach ich byli.
Ἐγένετο δὲ ἐν τῷ ἱερατεύειν αὐτὸν ἐν τῇ τάξει τῆς ἐφημερίας αὐτοῦ ἔναντι τοῦ θεοῦ,	Factum est autem, cum sacerdotio fungeretur in ordine vicis suæ ante Deum,	Stało się zaś (przy) (służeniu kapłańskim) jego porządkiem zmiany jego przed Bogiem,
κατὰ τὸ ἔθος τῆς ἱερατείας ἔλαχε τοῦ θυμιᾶσαι εἰσελθὼν εἰς τὸν ναὸν τοῦ κυρίου,	secundum consuetudinem sacerdotii, sorte exiit ut incensum poneret, ingressus in templum Domini:	według zwyczaju kapłaństwa dostał w udziale, (by) okadzić wszedłszy do przybytku Pana.
καὶ πᾶν τὸ πλῆθος ἦν τοῦ λαοῦ προσευχόμενον ἔξω τῇ ὥρᾳ τοῦ θυμιάματος.	et omnis multitudo populi erat orans foris hora incensi.	I cała mnogość była ludu modląca się zewnątrz (w) godzinie kadzenia.
ὤφθη δὲ αὐτῷ ἄγγελος κυρίου ἑστὼς ἐκ δεξιῶν τοῦ θυσιαστηρίου τοῦ θυμιάματος.	Apparuit autem illi angelus Domini, stans a dextris altaris incensi.	Dał się zobaczyć zaś mu zwiastun Pana, stojący z prawej ołtarza kadzenia.
καὶ ἐταράχθη Ζαχαρίας ἰδὼν καὶ φόβος ἐπέπεσεν ἐπ᾽ αὐτόν.	Et Zacharias turbatus est videns, et timor irruit super eum.	I zmieszał się* Zachariasz zobaczywszy, i strach padł na niego. * Był poruszony, zatrząsł się.
εἶπεν δὲ πρὸς αὐτὸν ὁ ἄγγελος, Μὴ φοβοῦ, Ζαχαρία, διότι εἰσηκούσθη ἡ δέησίς σου, καὶ ἡ γυνή σου Ἐλισάβετ γεννήσει υἱόν σοι καὶ καλέσεις τὸ ὄνομα αὐτοῦ Ἰωάννην.	Ait autem ad illum angelus: Ne timeas, Zacharia, quoniam exaudita est deprecatio tua: et uxor tua Elisabeth pariet tibi filium, et vocabis nomen ejus Joannem:	Powiedział zaś do niego zwiastun: Nie bój się, Zachariaszu, ponieważ wysłuchane zostało błaganie twe, i żona twa Elżbieta urodzi syna ci, i nazwiesz imię jego Jan.
καὶ ἔσται χαρά σοι καὶ ἀγαλλίασις καὶ πολλοὶ ἐπὶ τῇ γενέσει αὐτοῦ χαρήσονται.	et erit gaudium tibi, et exsultatio, et multi in nativitate ejus gaudebunt:	I będzie radość ci i wesele. i liczni z narodzenia jego będą się radować.
ἔσται γὰρ μέγας ἐνώπιον τοῦ κυρίου, καὶ οἶνον καὶ σίκερα οὐ μὴ πίῃ, καὶ πνεύματος ἁγίου πλησθήσεται ἔτι ἐκ κοιλίας μητρὸς αὐτοῦ,	erit enim magnus coram Domino: et vinum et siceram non bibet, et Spiritu Sancto replebitur adhuc ex utero matris suæ:	Będzie bowiem wielki wobec Pana, i wina i sycery* nie będzie pił, i Duchem Świętym napełniony będzie jeszcze w łonie matki jego. * Ewentualnie "piwa".
καὶ πολλοὺς τῶν υἱῶν Ἰσραὴλ ἐπιστρέψει ἐπὶ κύριον τὸν θεὸν αὐτῶν.	et multos filiorum Israël convertet ad Dominum Deum ipsorum:	I licznych (z) synów Izraela zwróci ku Panu Bogu ich.
καὶ αὐτὸς προελεύσεται ἐνώπιον αὐτοῦ ἐν πνεύματι καὶ δυνάμει Ἠλίου, ἐπιστρέψαι καρδίας πατέρων ἐπὶ τέκνα καὶ ἀπειθεῖς ἐν φρονήσει δικαίων, ἑτοιμάσαι κυρίῳ λαὸν κατεσκευασμένον.	et ipse præcedet ante illum in spiritu et virtute Eliæ: ut convertat corda patrum in filios, et incredulos ad prudentiam justorum, parare Domino plebem perfectam.	I sam przodem pójdzie przed Nim w duchu i mocy Eliasza, zwrócić serca ojców ku dzieciom i nieuległych do rozsądku sprawiedliwych, przygotować Panu lud uładzony.
Καὶ εἶπεν Ζαχαρίας πρὸς τὸν ἄγγελον, Κατὰ τί γνώσομαι τοῦτο; ἐγὼ γάρ εἰμι πρεσβύτης καὶ ἡ γυνή μου προβεβηκυῖα ἐν ταῖς ἡμέραις αὐτῆς.	Et dixit Zacharias ad angelum: Unde hoc sciam? ego enim sum senex, et uxor mea processit in diebus suis.	I powiedział Zachariasz do zwiastuna: Po czym poznam to? Ja bowiem jestem starcem i żona ma posunięta w dniach jej.
καὶ ἀποκριθεὶς ὁ ἄγγελος εἶπεν αὐτῷ, Ἐγώ εἰμι Γαβριὴλ ὁ παρεστηκὼς ἐνώπιον τοῦ θεοῦ καὶ ἀπεστάλην λαλῆσαι πρὸς σὲ καὶ εὐαγγελίσασθαί σοι ταῦτα·	Et respondens angelus dixit ei: Ego sum Gabriel, qui asto ante Deum: et missus sum loqui ad te, et hæc tibi evangelizare.	I odpowiadając zwiastun powiedział mu: Ja jestem Gabriel stojący przed Bogiem, i wysłany zostałem, (by) przemówić do ciebie i ogłosić dobrą nowinę ci (o) tym.
καὶ ἰδοὺ ἔσῃ σιωπῶν καὶ μὴ δυνάμενος λαλῆσαι ἄχρι ἧς ἡμέρας γένηται ταῦτα, ἀνθ᾽ ὧν οὐκ ἐπίστευσας τοῖς λόγοις μου, οἵτινες πληρωθήσονται εἰς τὸν καιρὸν αὐτῶν.	Et ecce eris tacens, et non poteris loqui usque in diem quo hæc fiant, pro eo quod non credidisti verbis meis, quæ implebuntur in tempore suo.	I oto będziesz milczący i nie mogący powiedzieć aż do dnia, (gdy) stanie się to; za (to że) nie uwierzyłeś słowom mym, które to wypełnione zostaną w porze ich.
Καὶ ἦν ὁ λαὸς προσδοκῶν τὸν Ζαχαρίαν καὶ ἐθαύμαζον ἐν τῷ χρονίζειν ἐν τῷ ναῷ αὐτόν.	Et erat plebs exspectans Zachariam: et mirabantur quod tardaret ipse in templo.	I był lud oczekujący Zachariasza, i dziwili się. (gdy) (zwlekał) w przybytku on.
ἐξελθὼν δὲ οὐκ ἐδύνατο λαλῆσαι αὐτοῖς, καὶ ἐπέγνωσαν ὅτι ὀπτασίαν ἑώρακεν ἐν τῷ ναῷ· καὶ αὐτὸς ἦν διανεύων αὐτοῖς καὶ διέμενεν κωφός.	Egressus autem non poterat loqui ad illos, et cognoverunt quod visionem vidisset in templo. Et ipse erat innuens illis, et permansit mutus.	Wyszedłszy zaś nie mógł powiedzieć im, i poznali, że widzenie zobaczył w przybytku. I on był gestykulujący im, i trwał niemy.
καὶ ἐγένετο ὡς ἐπλήσθησαν αἱ ἡμέραι τῆς λειτουργίας αὐτοῦ, ἀπῆλθεν εἰς τὸν οἶκον αὐτοῦ.	Et factum est, ut impleti sunt dies officii ejus, abiit in domum suam:	I stało się, jak wypełniły się dni służby (kapłańskiej) jego, odszedł do domu jego.
Μετὰ δὲ ταύτας τὰς ἡμέρας συνέλαβεν Ἐλισάβετ ἡ γυνὴ αὐτοῦ καὶ περιέκρυβεν ἑαυτὴν μῆνας πέντε λέγουσα	post hos autem dies concepit Elisabeth uxor ejus, et occultabat se mensibus quinque, dicens:	Po zaś tych dniach poczęła Elżbieta, żona jego; i kryła się miesięcy pięć, mówiąc
ὅτι Οὕτως μοι πεποίηκεν κύριος ἐν ἡμέραις αἷς ἐπεῖδεν ἀφελεῖν ὄνειδός μου ἐν ἀνθρώποις.	Quia sic fecit mihi Dominus in diebus, quibus respexit auferre opprobrium meum inter homines.	że: Tak mi uczynił Pan w dniach tych, wejrzał (by) zdjąć hańbę mą u ludzi.
Zapowiedź narodzenia Jezusa
Ἐν δὲ τῷ μηνὶ τῷ ἕκτῳ ἀπεστάλη ὁ ἄγγελος Γαβριὴλ ἀπὸ τοῦ θεοῦ εἰς πόλιν τῆς Γαλιλαίας ᾗ ὄνομα Ναζαρὲθ	In mense autem sexto, missus est angelus Gabriel a Deo in civitatem Galilææ, cui nomen Nazareth,	W zaś miesiącu szóstym wysłany został zwiastun Gabriel od Boga do miasta Galilei, którego imię Nazaret,
πρὸς παρθένον ἐμνηστευμένην ἀνδρὶ ᾧ ὄνομα Ἰωσὴφ ἐξ οἴκου Δαυὶδ καὶ τὸ ὄνομα τῆς παρθένου Μαριάμ.	ad virginem desponsatam viro, cui nomen erat Joseph, de domo David: et nomen virginis Maria.	do dziewicy zaręczonej mężowi, którego imię Józef z domu Dawida, i imię dziewicy Mariam.
καὶ εἰσελθὼν πρὸς αὐτὴν εἶπεν, Χαῖρε, κεχαριτωμένη, ὁ κύριος μετὰ σοῦ.	Et ingressus angelus ad eam dixit: Ave gratia plena: Dominus tecum: benedicta tu in mulieribus.	I wszedłszy do niej rzekł: Raduj się napełniona łaską, Pan z tobą.
ἡ δὲ ἐπὶ τῷ λόγῳ διεταράχθη καὶ διελογίζετο ποταπὸς εἴη ὁ ἀσπασμὸς οὗτος.	Quæ cum audisset, turbata est in sermone ejus, et cogitabat qualis esset ista salutatio.	Ona zaś na słowo zmieszała się i rozważała. co za byłoby pozdrowienie to.
καὶ εἶπεν ὁ ἄγγελος αὐτῇ, Μὴ φοβοῦ, Μαριάμ, εὗρες γὰρ χάριν παρὰ τῷ θεῷ.	Et ait angelus ei: Ne timeas, Maria: invenisti enim gratiam apud Deum.	I powiedział zwiastun jej: Nie bój się. Mariam, znalazłaś bowiem łaskę u Boga.
καὶ ἰδοὺ συλλήμψῃ ἐν γαστρὶ καὶ τέξῃ υἱὸν καὶ καλέσεις τὸ ὄνομα αὐτοῦ Ἰησοῦν.	Ecce concipies in utero, et paries filium, et vocabis nomen ejus Jesum:	I oto poczniesz w łonie i urodzisz syna, i nazwiesz imię jego Jezus.
οὗτος ἔσται μέγας καὶ υἱὸς ὑψίστου κληθήσεται καὶ δώσει αὐτῷ κύριος ὁ θεὸς τὸν θρόνον Δαυὶδ τοῦ πατρὸς αὐτοῦ,	hic erit magnus, et Filius Altissimi vocabitur, et dabit illi Dominus Deus sedem David patris ejus:	Ten będzie wielki i Synem Najwyższego nazwany będzie, i da mu Pan Bóg tron Dawida ojca jego.
καὶ βασιλεύσει ἐπὶ τὸν οἶκον Ἰακὼβ εἰς τοὺς αἰῶνας καὶ τῆς βασιλείας αὐτοῦ οὐκ ἔσται τέλος.	et regnabit in domo Jacob in æternum, et regni ejus non erit finis.	I królować będzie nad domem Jakuba na wieki, i królestwu jego nie będzie końca.
εἶπεν δὲ Μαριὰμ πρὸς τὸν ἄγγελον, Πῶς ἔσται τοῦτο, ἐπεὶ ἄνδρα οὐ γινώσκω;	Dixit autem Maria ad angelum: Quomodo fiet istud, quoniam virum non cognosco?	Powiedziała zaś Mariam do zwiastuna: Jak będzie to, skoro męża nie znam?
καὶ ἀποκριθεὶς ὁ ἄγγελος εἶπεν αὐτῇ, Πνεῦμα ἅγιον ἐπελεύσεται ἐπὶ σὲ καὶ δύναμις ὑψίστου ἐπισκιάσει σοι· διὸ καὶ τὸ γεννώμενον ἅγιον κληθήσεται υἱὸς θεοῦ.	Et respondens angelus dixit ei: Spiritus Sanctus superveniet in te, et virtus Altissimi obumbrabit tibi. Ideoque et quod nascetur ex te sanctum, vocabitur Filius Dei.	I odpowiadając zwiastun rzekł jej: Duch Święty przyjdzie na ciebie i moc Najwyższego ocieni cię. Dlatego i to narodzone Święte nazwane zostanie, Synem Boga.
καὶ ἰδοὺ Ἐλισάβετ ἡ συγγενίς σου καὶ αὐτὴ συνείληφεν υἱὸν ἐν γήρει αὐτῆς καὶ οὗτος μὴν ἕκτος ἐστὶν αὐτῇ τῇ καλουμένῃ στείρᾳ·	Et ecce Elisabeth cognata tua, et ipsa concepit filium in senectute sua: et hic mensis sextus est illi, quæ vocatur sterilis:	I oto Elżbieta krewna twa i ona poczęła syna w starości jej i ten miesiąc szósty jest jej, nazywanej bezpłodną;
ὅτι οὐκ ἀδυνατήσει παρὰ τοῦ θεοῦ πᾶν ῥῆμα.	quia non erit impossibile apud Deum omne verbum.	bo nie będzie niemożliwa u Boga wszelka rzecz. Słowo, sprawa.
εἶπεν δὲ Μαριάμ, Ἰδοὺ ἡ δούλη κυρίου· γένοιτό μοι κατὰ τὸ ῥῆμά σου. καὶ ἀπῆλθεν ἀπ᾽ αὐτῆς ὁ ἄγγελος.	Dixit autem Maria: Ecce ancilla Domini: fiat mihi secundum verbum tuum. Et discessit ab illa angelus.	Powiedziała zaś Mariam: Oto służka* Pana. Oby się stało mi według słowa twego. I odszedł od niej zwiastun. * Nawet "niewolnica".
Maria odwiedza Elżbietę
Ἀναστᾶσα δὲ Μαριὰμ ἐν ταῖς ἡμέραις ταύταις ἐπορεύθη εἰς τὴν ὀρεινὴν μετὰ σπουδῆς εἰς πόλιν Ἰούδα,	Exsurgens autem Maria in diebus illis, abiit in montana cum festinatione, in civitatem Juda:	Powstawszy zaś Mariam w dniach tych wyruszyła w górzystą (okolicę)* z pośpiechem, do miasta Judy. * Ku pogórzu.
καὶ εἰσῆλθεν εἰς τὸν οἶκον Ζαχαρίου καὶ ἠσπάσατο τὴν Ἐλισάβετ.	et intravit in domum Zachariæ, et salutavit Elisabeth.	I weszła do domu Zachariasza i pozdrowiła Elżbietę.
καὶ ἐγένετο ὡς ἤκουσεν τὸν ἀσπασμὸν τῆς Μαρίας ἡ Ἐλισάβετ, ἐσκίρτησεν τὸ βρέφος ἐν τῇ κοιλίᾳ αὐτῆς, καὶ ἐπλήσθη πνεύματος ἁγίου ἡ Ἐλισάβετ,	Et factum est, ut audivit salutationem Mariæ Elisabeth, exsultavit infans in utero ejus: et repleta est Spiritu Sancto Elisabeth:	I stało się, jak usłyszała pozdrowienie Marii Elżbieta, podskoczyło niemowlę w łonie jej i napełniona została Duchem Świętym Elżbieta.
καὶ ἀνεφώνησεν κραυγῇ μεγάλῃ καὶ εἶπεν, Εὐλογημένη σὺ ἐν γυναιξὶν καὶ εὐλογημένος ὁ καρπὸς τῆς κοιλίας σου.	et exclamavit voce magna, et dixit: Benedicta tu inter mulieres, et benedictus fructus ventris tui.	I zawołała krzykiem wielkim i powiedziała: Błogosławiona ty wśród kobiet, i błogosławiony owoc łona twego.
καὶ πόθεν μοι τοῦτο ἵνα ἔλθῃ ἡ μήτηρ τοῦ κυρίου μου πρὸς ἐμέ;	Et unde hoc mihi, ut veniat mater Domini mei ad me?	I skąd mi to, żeby przyszła matka Pana mego do mnie?
ἰδοὺ γὰρ ὡς ἐγένετο ἡ φωνὴ τοῦ ἀσπασμοῦ σου εἰς τὰ ὦτά μου, ἐσκίρτησεν ἐν ἀγαλλιάσει τὸ βρέφος ἐν τῇ κοιλίᾳ μου.	Ecce enim ut facta est vox salutationis tuæ in auribus meis, exsultavit in gaudio infans in utero meo.	Oto bowiem, jak stał się głos pozdrowienia twego w uszach mych, podskoczyło (z) weselem niemowlę w łonie mym.
καὶ μακαρία ἡ πιστεύσασα ὅτι ἔσται τελείωσις τοῖς λελαλημένοις αὐτῇ παρὰ κυρίου.	Et beata, quæ credidisti, quoniam perficientur ea, quæ dicta sunt tibi a Domino.	I szczęśliwa, (która uwierzyła), że będzie spełnienie* (tych) powiedzianych jej od Pana. * "Będzie dojrzałość (tym) powiedzianym" - dativus possessivus, składniej: "dojrzeje, co jest powiedziane".
Pieśń Marii
Καὶ εἶπεν Μαριάμ, Μεγαλύνει ἡ ψυχή μου τὸν κύριον,	Et ait Maria: Magnificat anima mea Dominum:	I rzekła Mariam:
καὶ ἠγαλλίασεν τὸ πνεῦμά μου ἐπὶ τῷ θεῷ τῷ σωτῆρί μου,	et exsultavit spiritus meus in Deo salutari meo.	Wielbi dusza ma Pana, i rozweselił się duch mój z Boga wybawcy mego,
ὅτι ἐπέβλεψεν ἐπὶ τὴν ταπείνωσιν τῆς δούλης αὐτοῦ. ἰδοὺ γὰρ ἀπὸ τοῦ νῦν μακαριοῦσίν με πᾶσαι αἱ γενεαί,	Quia respexit humilitatem ancillæ suæ: ecce enim ex hoc beatam me dicent omnes generationes,	bo popatrzył na uniżenie służki jego. Oto bowiem od teraz szczęśliwą zwać będą mnie wszystkie pokolenia;
ὅτι ἐποίησέν μοι μεγάλα ὁ δυνατός. καὶ ἅγιον τὸ ὄνομα αὐτοῦ,	quia fecit mihi magna qui potens est: et sanctum nomen ejus,	bo uczynił mi wielkie rzeczy Mocny, i święte imię jego.
καὶ τὸ ἔλεος αὐτοῦ εἰς γενεὰς καὶ γενεὰς τοῖς φοβουμένοις αὐτόν.	et misericordia ejus a progenie in progenies timentibus eum.	I miłosierdzie jego na pokolenia i pokolenia dla bojących się go.
Ἐποίησεν κράτος ἐν βραχίονι αὐτοῦ, διεσκόρπισεν ὑπερηφάνους διανοίᾳ καρδίας αὐτῶν·	Fecit potentiam in brachio suo: dispersit superbos mente cordis sui.	Uczynił siłę ramieniem jego, rozproszył hardych myśleniem serca ich.
καθεῖλεν δυνάστας ἀπὸ θρόνων καὶ ὕψωσεν ταπεινούς,	Deposuit potentes de sede, et exaltavit humiles.	Zdjął możnych z tronów i wywyższył uniżonych.
πεινῶντας ἐνέπλησεν ἀγαθῶν καὶ πλουτοῦντας ἐξαπέστειλεν κενούς.	Esurientes implevit bonis: et divites dimisit inanes.	głodujących nasycił dobrami i bogatych odesłał pustych.
ἀντελάβετο Ἰσραὴλ παιδὸς αὐτοῦ, μνησθῆναι ἐλέους,	Suscepit Israël puerum suum, recordatus misericordiæ suæ:	Przyjął Izraela sługę jego, (tak że) (przypomniał sobie) miłosierdzie,
καθὼς ἐλάλησεν πρὸς τοὺς πατέρας ἡμῶν, τῷ Ἀβραὰμ καὶ τῷ σπέρματι αὐτοῦ εἰς τὸν αἰῶνα.	sicut locutus est ad patres nostros, Abraham et semini ejus in sæcula.	jako powiedział do ojców naszych, Abrahamowi i nasieniu* jego na wiek. * potomstwu.
Ἔμεινεν δὲ Μαριὰμ σὺν αὐτῇ ὡς μῆνας τρεῖς, καὶ ὑπέστρεψεν εἰς τὸν οἶκον αὐτῆς.	Mansit autem Maria cum illa quasi mensibus tribus: et reversa est in domum suam.	Została zaś Mariam z nią jakoś miesiące trzy i wróciła do domu jej.
Narodzenie Jana Chrzciciela
Τῇ δὲ Ἐλισάβετ ἐπλήσθη ὁ χρόνος τοῦ τεκεῖν αὐτὴν καὶ ἐγέννησεν υἱόν.	Elisabeth autem impletum est tempus pariendi, et peperit filium.	Zaś Elżbiecie wypełnił się czas, (rodzenia) jej, i zrodziła syna.
καὶ ἤκουσαν οἱ περίοικοι καὶ οἱ συγγενεῖς αὐτῆς ὅτι ἐμεγάλυνεν κύριος τὸ ἔλεος αὐτοῦ μετ᾽ αὐτῆς καὶ συνέχαιρον αὐτῇ.	Et audierunt vicini et cognati ejus quia magnificavit Dominus misericordiam suam cum illa, et congratulabantur ei.	I usłyszeli sąsiedzi i krewni jej, że wielkim uczynił Pan miłosierdzie jego z nią i współradowali się z nią.
Καὶ ἐγένετο ἐν τῇ ἡμέρᾳ τῇ ὀγδόῃ ἦλθον περιτεμεῖν τὸ παιδίον καὶ ἐκάλουν αὐτὸ ἐπὶ τῷ ὀνόματι τοῦ πατρὸς αὐτοῦ Ζαχαρίαν.	Et factum est in die octavo, venerunt circumcidere puerum, et vocabant eum nomine patris sui Zachariam.	I stało się w dniu ósmym, przyszli obrzezać dziecko i nazywali je za imieniem ojca jego Zachariaszem.
καὶ ἀποκριθεῖσα ἡ μήτηρ αὐτοῦ εἶπεν, Οὐχί, ἀλλὰ κληθήσεται Ἰωάννης.	Et respondens mater ejus, dixit: Nequaquam, sed vocabitur Joannes.	I odpowiadając matka jego rzekła: Nie, ale będzie nazwany Jan.
καὶ εἶπαν πρὸς αὐτὴν ὅτι Οὐδείς ἐστιν ἐκ τῆς συγγενείας σου ὃς καλεῖται τῷ ὀνόματι τούτῳ.	Et dixerunt ad illam: Quia nemo est in cognatione tua, qui vocetur hoc nomine.	I powiedzieli do niej, że: Nikt (nie) jest z rodziny twej. który nazywa się imieniem tym.
ἐνένευον δὲ τῷ πατρὶ αὐτοῦ τὸ τί ἂν θέλοι καλεῖσθαι αὐτό.	Innuebant autem patri ejus, quem vellet vocari eum.	Znaki dawali zaś ojcu jego (o) to. jak chciałby. (by nazywane było) ono.
καὶ αἰτήσας πινακίδιον ἔγραψεν λέγων, Ἰωάννης ἐστὶν ὄνομα αὐτοῦ. καὶ ἐθαύμασαν πάντες.	Et postulans pugillarem scripsit, dicens: Joannes est nomen ejus. Et mirati sunt universi.	I poprosiwszy tabliczkę napisał (tak): Jan jest imię jego. I zdziwili się wszyscy.
ἀνεῴχθη δὲ τὸ στόμα αὐτοῦ παραχρῆμα καὶ ἡ γλῶσσα αὐτοῦ, καὶ ἐλάλει εὐλογῶν τὸν θεόν.	Apertum est autem illico os ejus, et lingua ejus, et loquebatur benedicens Deum.	Otwarte zostały zaś usta jego od razu i język jego, i mówił błogosławiąc Boga.
καὶ ἐγένετο ἐπὶ πάντας φόβος τοὺς περιοικοῦντας αὐτούς, καὶ ἐν ὅλῃ τῇ ὀρεινῇ τῆς Ἰουδαίας διελαλεῖτο πάντα τὰ ῥήματα ταῦτα,	Et factus est timor super omnes vicinos eorum: et super omnia montana Judææ divulgabantur omnia verba hæc:	I stał się na wszystkich strach (tych) sąsiadujących ich i w całej górzystej (okolicy) Judei rozpowiadane były* wszystkie rzeczy te. * Przekazywane z ust do ust.
καὶ ἔθεντο πάντες οἱ ἀκούσαντες ἐν τῇ καρδίᾳ αὐτῶν λέγοντες, Τί ἄρα τὸ παιδίον τοῦτο ἔσται; καὶ γὰρ χεὶρ κυρίου ἦν μετ᾽ αὐτοῦ.	et posuerunt omnes qui audierant in corde suo, dicentes: Quis, putas, puer iste erit? etenim manus Domini erat cum illo.	I składali sobie wszyscy, (którzy usłyszeli), w sercu ich, mówiąc: Czym zatem dziecko to będzie? I bowiem ręka Pana była z nim.
Pieśń Zachariasza
Καὶ Ζαχαρίας ὁ πατὴρ αὐτοῦ ἐπλήσθη πνεύματος ἁγίου καὶ ἐπροφήτευσεν λέγων,	Et Zacharias pater ejus repletus est Spiritu Sancto: et prophetavit, dicens:	I Zachariasz, ojciec jego, napełniony został Duchem Świętym i prorokował mówiąc:
Εὐλογητὸς κύριος ὁ θεὸς τοῦ Ἰσραήλ, ὅτι ἐπεσκέψατο καὶ ἐποίησεν λύτρωσιν τῷ λαῷ αὐτοῦ,	Benedictus Dominus Deus Israël, quia visitavit, et fecit redemptionem plebis suæ:	Błogosławiony Pan Bóg Izraela, bo wejrzał i uczynił wykup ludowi jego,
καὶ ἤγειρεν κέρας σωτηρίας ἡμῖν ἐν οἴκῳ Δαυὶδ παιδὸς αὐτοῦ,	et erexit cornu salutis nobis in domo David pueri sui,	i podniósł róg wybawienia nam w domu Dawida sługi jego,
καθὼς ἐλάλησεν διὰ στόματος τῶν ἁγίων ἀπ᾽ αἰῶνος προφητῶν αὐτοῦ,	sicut locutum est per os sanctorum, qui a sæculo sunt, prophetarum ejus:	jako powiedział przez usta świętych od wieku proroków jego,
σωτηρίαν ἐξ ἐχθρῶν ἡμῶν καὶ ἐκ χειρὸς πάντων τῶν μισούντων ἡμᾶς,	salutem ex inimicis nostris, et de manu omnium qui oderunt nos:	wybawienie od wrogów naszych i z ręki wszystkich nienawidzących nas.
ποιῆσαι ἔλεος μετὰ τῶν πατέρων ἡμῶν καὶ μνησθῆναι διαθήκης ἁγίας αὐτοῦ,	ad faciendam misericordiam cum patribus nostris: et memorari testamenti sui sancti:	(By) uczynić miłosierdzie z ojcami naszymi i przypomnieć sobie (o) przymierzu świętym jego,
ὅρκον ὃν ὤμοσεν πρὸς Ἀβραὰμ τὸν πατέρα ἡμῶν, τοῦ δοῦναι ἡμῖν	jusjurandum, quod juravit ad Abraham patrem nostrum, daturum se nobis	przysiędze, którą przysiągł względem Abrahama, ojca naszego, dać nam
ἀφόβως ἐκ χειρὸς ἐχθρῶν ῥυσθέντας λατρεύειν αὐτῷ	ut sine timore, de manu inimicorum nostrorum liberati, serviamus illi	bez lęku z ręki wrogów wyrwanym służyć mu
ἐν ὁσιότητι καὶ δικαιοσύνῃ ἐνώπιον αὐτοῦ πάσαις ταῖς ἡμέραις ἡμῶν.	in sanctitate et justitia coram ipso, omnibus diebus nostris.	w świątobliwości i sprawiedliwości przed nim wszystkie dni nasze.
Καὶ σὺ δέ, παιδίον, προφήτης ὑψίστου κληθήσῃ· προπορεύσῃ γὰρ ἐνώπιον κυρίου ἑτοιμάσαι ὁδοὺς αὐτοῦ,	Et tu puer, propheta Altissimi vocaberis: præibis enim ante faciem Domini parare vias ejus,	I ty zaś, dziecko, prorokiem Najwyższego będziesz nazwane, wcześniej pójdziesz bowiem przed Panem przygotować drogi jego,
τοῦ δοῦναι γνῶσιν σωτηρίας τῷ λαῷ αὐτοῦ ἐν ἀφέσει ἁμαρτιῶν αὐτῶν,	ad dandam scientiam salutis plebi ejus in remissionem peccatorum eorum	dać poznanie wybawienia ludowi jego przez odpuszczenie grzechów ich,
διὰ σπλάγχνα ἐλέους θεοῦ ἡμῶν, ἐν οἷς ἐπισκέψεται ἡμᾶς ἀνατολὴ ἐξ ὕψους,	per viscera misericordiæ Dei nostri, in quibus visitavit nos, oriens ex alto:	poprzez (litość) miłosierdzia Boga naszego, przez (którą) wejrzy na* nas wschód z wysokości, * Wiele rękopisów "wejrzał".
ἐπιφᾶναι τοῖς ἐν σκότει καὶ σκιᾷ θανάτου καθημένοις, τοῦ κατευθῦναι τοὺς πόδας ἡμῶν εἰς ὁδὸν εἰρήνης.	illuminare his qui in tenebris et in umbra mortis sedent: ad dirigendos pedes nostros in viam pacis.	(by) ukazać się (tym) w ciemności i cieniu śmierci siedzącym, naprostować stopy nasze na drogę pokoju.
Τὸ δὲ παιδίον ηὔξανεν καὶ ἐκραταιοῦτο πνεύματι, καὶ ἦν ἐν ταῖς ἐρήμοις ἕως ἡμέρας ἀναδείξεως αὐτοῦ πρὸς τὸν Ἰσραήλ.	Puer autem crescebat, et confortabatur spiritu: et erat in desertis usque in diem ostensionis suæ ad Israël.	Zaś dziecko wzrastało i umacniało się duchem i było na pustkowiach aż do dnia ukazania się go Izraelowi.

2

Narodzenie Jezusa
Ἐγένετο δὲ ἐν ταῖς ἡμέραις ἐκείναις ἐξῆλθεν δόγμα παρὰ Καίσαρος Αὐγούστου ἀπογράφεσθαι πᾶσαν τὴν οἰκουμένην.	Factum est autem in diebus illis, exiit edictum a Cæsare Augusto ut describeretur universus orbis.	Stało się zaś w dniach owych, wyszedł dekret od Cezara Augusta, (by) (zapisanym był) cały (świat) zamieszkały.
August Cezar stał na czele imperium rzymskiego w latach 30 przed Chr. - 14 po Chr. i podobnie jak inni imperatorzy rzymscy nazywał się chętnie "panem całego świata". Nic też dziwnego, że i zanotowane tu zarządzenie Augusta w dosłownym przekładzie brzmi: aby był spisany cały świat! Zarządzane co pewien czas spisy ludności pozwalały władzom rzymskim zorientować się przede wszystkim co do liczby ludzi, którzy na wypadek wojny mogliby być spożytkowani do wzmocnienia rzymskich legionów; z drugiej strony - i to było nie mniej ważne - listy obywateli sporządzane podczas generalnych spisów były konieczne do skrupulatnego ściągania podatków. Palestyna, mimo iż rezydował w niej Herod mogący używać tytułu króla, nie była zwolniona od poddania się publicznemu spisowi ludności. Warto przy okazji dodać, iż dopełnienie tego obowiązku każdy Izraelita - a Herod chyba w pierwszym rzędzie - uważał za wielkie upokorzenie.
αὕτη ἀπογραφὴ πρώτη ἐγένετο ἡγεμονεύοντος τῆς Συρίας Κυρηνίου.	Hæc descriptio prima facta est a præside Syriæ Cyrino:	Ten spis pierwszy stał się (za) będącego gubernatorem Syrii Kwiryniusza.
καὶ ἐπορεύοντο πάντες ἀπογράφεσθαι, ἕκαστος εἰς τὴν ἑαυτοῦ πόλιν.	et ibant omnes ut profiterentur singuli in suam civitatem.	I wyruszyli wszyscy, (by) być spisywanymi, każdy do swojego miasta.
Ἀνέβη δὲ καὶ Ἰωσὴφ ἀπὸ τῆς Γαλιλαίας ἐκ πόλεως Ναζαρὲθ εἰς τὴν Ἰουδαίαν εἰς πόλιν Δαυὶδ ἥτις καλεῖται Βηθλέεμ, διὰ τὸ εἶναι αὐτὸν ἐξ οἴκου καὶ πατριᾶς Δαυίδ,	Ascendit autem et Joseph a Galilæa de civitate Nazareth in Judæam, in civitatem David, quæ vocatur Bethlehem: eo quod esset de domo et familia David,	Wyszedł zaś i Józef z Galilei z miasta Nazaret do Judei, do miasta Dawida, które nazywa się Betlejem, z powodu (że) (był) on z domu i rodu Dawida,
ἀπογράψασθαι σὺν Μαριὰμ τῇ ἐμνηστευμένῃ αὐτῷ, οὔσῃ ἐγκύῳ.	ut profiteretur cum Maria desponsata sibi uxore prægnante.	(by) zostać zapisanym Mariam. zaręczoną mu będącą ciężarną.
ἐγένετο δὲ ἐν τῷ εἶναι αὐτοὺς ἐκεῖ ἐπλήσθησαν αἱ ἡμέραι τοῦ τεκεῖν αὐτήν,	Factum est autem, cum essent ibi, impleti sunt dies ut pareret.	Stało się zaś. (gdy) (byli) oni tam. wypełniły się dni (rodzenia) jej.
καὶ ἔτεκεν τὸν υἱὸν αὐτῆς τὸν πρωτότοκον, καὶ ἐσπαργάνωσεν αὐτὸν καὶ ἀνέκλινεν αὐτὸν ἐν φάτνῃ, διότι οὐκ ἦν αὐτοῖς τόπος ἐν τῷ καταλύματι.	Et peperit filium suum primogenitum, et pannis eum involvit, et reclinavit eum in præsepio: quia non erat eis locus in diversorio.	i urodziła syna jej pierworodnego. I owinęła pieluszkami go i ułożyła go w żłobie, ponieważ nie było dla nich miejsca w kwaterze.
Pasterze i aniołowie
Καὶ ποιμένες ἦσαν ἐν τῇ χώρᾳ τῇ αὐτῇ ἀγραυλοῦντες καὶ φυλάσσοντες φυλακὰς τῆς νυκτὸς ἐπὶ τὴν ποίμνην αὐτῶν.	Et pastores erant in regione eadem vigilantes, et custodientes vigilias noctis super gregem suum.	I pasterze byli w krainie tej na polu nocujący i strzegący strażami* nocy przy stadzie ich. * Składniej: "odbywający straże".
καὶ ἄγγελος κυρίου ἐπέστη αὐτοῖς καὶ δόξα κυρίου περιέλαμψεν αὐτούς, καὶ ἐφοβήθησαν φόβον μέγαν.	Et ecce angelus Domini stetit juxta illos, et claritas Dei circumfulsit illos, et timuerunt timore magno.	I zwiastun Pana stanął przy nich i chwała Pana oświetliła ich, i przestraszyli się strachem wielkim.
καὶ εἶπεν αὐτοῖς ὁ ἄγγελος, Μὴ φοβεῖσθε, ἰδοὺ γὰρ εὐαγγελίζομαι ὑμῖν χαρὰν μεγάλην ἥτις ἔσται παντὶ τῷ λαῷ,	Et dixit illis angelus: Nolite timere: ecce enim evangelizo vobis gaudium magnum, quod erit omni populo:	I powiedział im zwiastun: Nie bójcie się, oto bowiem ogłaszam wam radość wielką, która będzie całemu ludowi,
ὅτι ἐτέχθη ὑμῖν σήμερον σωτὴρ ὅς ἐστιν Χριστὸς κύριος ἐν πόλει Δαυίδ.	quia natus est vobis hodie Salvator, qui est Christus Dominus, in civitate David.	że urodził się wam dzisiaj wybawca, którym jest Pomazaniec Pan w mieście Dawida.
καὶ τοῦτο ὑμῖν σημεῖον, εὑρήσετε βρέφος ἐσπαργανωμένον καὶ κείμενον ἐν φάτνῃ.	Et hoc vobis signum: invenietis infantem pannis involutum, et positum in præsepio.	I to wam znakiem: znajdziecie niemowlę owinięte pieluszkami i leżące w żłobie.
καὶ ἐξαίφνης ἐγένετο σὺν τῷ ἀγγέλῳ πλῆθος στρατιᾶς οὐρανίου αἰνούντων τὸν θεὸν καὶ λεγόντων,	Et subito facta est cum angelo multitudo militiæ cælestis laudantium Deum, et dicentium:	I nagle (pojawiła się) ze zwiastunem mnogość wojska niebiańskiego, wielbiących Boga i mówiących:
Δόξα ἐν ὑψίστοις θεῷ καὶ ἐπὶ γῆς εἰρήνη ἐν ἀνθρώποις εὐδοκίας.	Gloria in altissimis Deo, et in terra pax hominibus bonæ voluntatis.	Chwała na wysokościach Bogu i na ziemi pokój w ludziach upodobania (jego).
Καὶ ἐγένετο ὡς ἀπῆλθον ἀπ᾽ αὐτῶν εἰς τὸν οὐρανὸν οἱ ἄγγελοι, οἱ ποιμένες ἐλάλουν πρὸς ἀλλήλους, Διέλθωμεν δὴ ἕως Βηθλέεμ καὶ ἴδωμεν τὸ ῥῆμα τοῦτο τὸ γεγονὸς ὃ ὁ κύριος ἐγνώρισεν ἡμῖν.	Et factum est, ut discesserunt ab eis angeli in cælum: pastores loquebantur ad invicem: Transeamus usque Bethlehem, et videamus hoc verbum, quod factum est, quod Dominus ostendit nobis.	I stało się, jak odeszli od nich do nieba zwiastunowie, pasterze mówili do siebie nawzajem: Przejdźmy (ż) do Betlejem i zobaczmy rzecz* tę zaszłą, którą Pan dał poznać nam. * To słowo, nowinę od aniołów.
καὶ ἦλθαν σπεύσαντες καὶ ἀνεῦραν τήν τε Μαριὰμ καὶ τὸν Ἰωσὴφ καὶ τὸ βρέφος κείμενον ἐν τῇ φάτνῃ·	Et venerunt festinantes: et invenerunt Mariam, et Joseph, et infantem positum in præsepio.	I przyszli pospieszając i odnaleźli i Mariam i Józefa i niemowlę leżące w żłobie.
ἰδόντες δὲ ἐγνώρισαν περὶ τοῦ ῥήματος τοῦ λαληθέντος αὐτοῖς περὶ τοῦ παιδίου τούτου.	Videntes autem cognoverunt de verbo, quod dictum erat illis de puero hoc.	Zobaczywszy zaś dali poznać o rzeczy powiedzianej im o dziecku tym.
καὶ πάντες οἱ ἀκούσαντες ἐθαύμασαν περὶ τῶν λαληθέντων ὑπὸ τῶν ποιμένων πρὸς αὐτούς·	Et omnes qui audierunt, mirati sunt: et de his quæ dicta erant a pastoribus ad ipsos.	I wszyscy usłyszawszy zdziwili się z powodu (słów) powiedzianych przez pasterzy do nich.
ἡ δὲ Μαριὰμ πάντα συνετήρει τὰ ῥήματα ταῦτα συμβάλλουσα ἐν τῇ καρδίᾳ αὐτῆς.	Maria autem conservabat omnia verba hæc, conferens in corde suo.	Zaś Mariam wszystkie zachowywała rzeczy* te, składając** w sercu jej. * Słowa, wydarzenia. ** Nie tylko gromadząc, ale i łącząc (składając) i rozważając; "serce" oznacza władze umysłowe.
καὶ ὑπέστρεψαν οἱ ποιμένες δοξάζοντες καὶ αἰνοῦντες τὸν θεὸν ἐπὶ πᾶσιν οἷς ἤκουσαν καὶ εἶδον καθὼς ἐλαλήθη πρὸς αὐτούς.	Et reversi sunt pastores glorificantes et laudantes Deum in omnibus quæ audierant et viderant, sicut dictum est ad illos.	I wrócili pasterze oddawszy chwałę i wielbiąc Boga wszystko, co usłyszeli i zobaczyli, jako zostało powiedziane do nich.
Ofiarowanie Jezusa w świątyni
Καὶ ὅτε ἐπλήσθησαν ἡμέραι ὀκτὼ τοῦ περιτεμεῖν αὐτὸν καὶ ἐκλήθη τὸ ὄνομα αὐτοῦ Ἰησοῦς, τὸ κληθὲν ὑπὸ τοῦ ἀγγέλου πρὸ τοῦ συλλημφθῆναι αὐτὸν ἐν τῇ κοιλίᾳ.	Et postquam consummati sunt dies octo, ut circumcideretur puer, vocatum est nomen ejus Jesus, quod vocatum est ab angelo priusquam in utero conciperetur.	I kiedy wypełniły się dni, osiem, (by) obrzezać go, i nazwane zostało imię jego Jezus, nazwane przez zwiastuna przed poczęciem jego w łonie.
Καὶ ὅτε ἐπλήσθησαν αἱ ἡμέραι τοῦ καθαρισμοῦ αὐτῶν κατὰ τὸν νόμον Μωϋσέως, ἀνήγαγον αὐτὸν εἰς Ἱεροσόλυμα παραστῆσαι τῷ κυρίῳ,	Et postquam impleti sunt dies purgationis ejus secundum legem Moysi, tulerunt illum in Jerusalem, ut sisterent eum Domino,	I kiedy wypełniły się dni oczyszczenia ich według prawa Mojżesza, zanieśli go do Jerozolimy (by) postawić przy Panu,
καθὼς γέγραπται ἐν νόμῳ κυρίου ὅτι Πᾶν ἄρσεν διανοῖγον μήτραν ἅγιον τῷ κυρίῳ κληθήσεται,	sicut scriptum est in lege Domini: Quia omne masculinum adaperiens vulvam, sanctum Domino vocabitur:	jako jest napisane w Prawie Pana, że: Wszelkie męskie, otwierające łono, święte (dla) Pana nazwane będzie.
καὶ τοῦ δοῦναι θυσίαν κατὰ τὸ εἰρημένον ἐν τῷ νόμῳ κυρίου, ζεῦγος τρυγόνων ἢ δύο νοσσοὺς περιστερῶν.	et ut darent hostiam secundum quod dictum est in lege Domini, par turturum, aut duos pullos columbarum.	I (aby) dać ofiarę według (tego co) powiedziane w Prawie Pana, parę* turkawek lub dwa pisklęta gołębi. * Dosłownie "jarzmo".
Καὶ ἰδοὺ ἄνθρωπος ἦν ἐν Ἰερουσαλὴμ ᾧ ὄνομα Συμεὼν καὶ ὁ ἄνθρωπος οὗτος δίκαιος καὶ εὐλαβὴς προσδεχόμενος παράκλησιν τοῦ Ἰσραήλ, καὶ πνεῦμα ἦν ἅγιον ἐπ᾽ αὐτόν·	Et ecce homo erat in Jerusalem, cui nomen Simeon, et homo iste justus, et timoratus, exspectans consolationem Israël: et Spiritus Sanctus erat in eo.	I oto człowiek był w Jeruzalem. któremu imię Symeon, i człowiek ten sprawiedliwy i pobożny, wyczekujący pociechy Izraela, i Duch był Święty na nim.
καὶ ἦν αὐτῷ κεχρηματισμένον ὑπὸ τοῦ πνεύματος τοῦ ἁγίου μὴ ἰδεῖν θάνατον πρὶν ἢ ἂν ἴδῃ τὸν Χριστὸν κυρίου.	Et responsum acceperat a Spiritu Sancto, non visurum se mortem, nisi prius videret Christum Domini.	I było mu podane w wyroczni przez Ducha Świętego nie ujrzeć śmierci. zanim [niż] by ujrzał Pomazańca Pana.
καὶ ἦλθεν ἐν τῷ πνεύματι εἰς τὸ ἱερόν· καὶ ἐν τῷ εἰσαγαγεῖν τοὺς γονεῖς τὸ παιδίον Ἰησοῦν τοῦ ποιῆσαι αὐτοὺς κατὰ τὸ εἰθισμένον τοῦ νόμου περὶ αὐτοῦ	Et venit in spiritu in templum. Et cum inducerent puerum Jesum parentes ejus, ut facerent secundum consuetudinem legis pro eo,	I przyszedł w Duchu do świątyni. I (gdy) (wprowadzali) rodzice dziecko, Jezusa, (by) uczynić według (zwyczaju) Prawa z nim,
καὶ αὐτὸς ἐδέξατο αὐτὸ εἰς τὰς ἀγκάλας καὶ εὐλόγησεν τὸν θεὸν καὶ εἶπεν,	et ipse accepit eum in ulnas suas: et benedixit Deum, et dixit:	i on przyjął je w ramiona i pobłogosławił Boga i powiedział:
Νῦν ἀπολύεις τὸν δοῦλόν σου, δέσποτα, κατὰ τὸ ῥῆμά σου ἐν εἰρήνῃ·	Nunc dimittis servum tuum Domine, secundum verbum tuum in pace:	Teraz uwalniasz sługę twego, Władco, według słowa twego w pokoju.
ὅτι εἶδον οἱ ὀφθαλμοί μου τὸ σωτήριόν σου,	quia viderunt oculi mei salutare tuum,	Bo zobaczyły oczy me wybawienie twe,
ὃ ἡτοίμασας κατὰ πρόσωπον πάντων τῶν λαῶν,	quod parasti ante faciem omnium populorum:	które przygotowałeś wobec oblicza wszystkich ludów,
φῶς εἰς ἀποκάλυψιν ἐθνῶν καὶ δόξαν λαοῦ σου Ἰσραήλ.	lumen ad revelationem gentium, et gloriam plebis tuæ Israël.	światło ku objawieniu (dla) narodów i chwałę ludu twego Izraela.
καὶ ἦν ὁ πατὴρ αὐτοῦ καὶ ἡ μήτηρ θαυμάζοντες ἐπὶ τοῖς λαλουμένοις περὶ αὐτοῦ.	Et erat pater ejus et mater mirantes super his quæ dicebantur de illo.	I był ojciec jego i matka dziwiący się* z wypowiedzianych o nim. * Podziwiający.
καὶ εὐλόγησεν αὐτοὺς Συμεὼν καὶ εἶπεν πρὸς Μαριὰμ τὴν μητέρα αὐτοῦ, Ἰδοὺ οὗτος κεῖται εἰς πτῶσιν καὶ ἀνάστασιν πολλῶν ἐν τῷ Ἰσραὴλ καὶ εἰς σημεῖον ἀντιλεγόμενον	Et benedixit illis Simeon, et dixit ad Mariam matrem ejus: Ecce positus est hic in ruinam, et in resurrectionem multorum in Israël, et in signum cui contradicetur:	I pobłogosławił ich Symeon i powiedział do Mariam. matki jego: Oto ten leży* na upadek i powstanie licznych w Izraelu i na znak zanegowany** * Jest położony, przeznaczony. ** Przeciw któremu będą mówili.
καὶ σοῦ δὲ αὐτῆς τὴν ψυχὴν διελεύσεται ῥομφαία, ὅπως ἂν ἀποκαλυφθῶσιν ἐκ πολλῶν καρδιῶν διαλογισμοί.	et tuam ipsius animam pertransibit gladius ut revelentur ex multis cordibus cogitationes.	(i twą [zaś] samą duszę przejdzie miecz), żeby odsłonięte zostały z licznych serc zamysły.
Καὶ ἦν Ἅννα προφῆτις, θυγάτηρ Φανουήλ, ἐκ φυλῆς Ἀσήρ· αὕτη προβεβηκυῖα ἐν ἡμέραις πολλαῖς, ζήσασα μετὰ ἀνδρὸς ἔτη ἑπτὰ ἀπὸ τῆς παρθενίας αὐτῆς	Et erat Anna prophetissa, filia Phanuel, de tribu Aser: hæc processerat in diebus multis, et vixerat cum viro suo annis septem a virginitate sua.	I była Anna prorokini, córka Fanuela, z plemienia Asera; ta podeszła w dniach licznych, przeżywszy z mężem lat siedem od dziewictwa jej,
καὶ αὐτὴ χήρα ἕως ἐτῶν ὀγδοήκοντα τεσσάρων, ἣ οὐκ ἀφίστατο τοῦ ἱεροῦ νηστείαις καὶ δεήσεσιν λατρεύουσα νύκτα καὶ ἡμέραν.	Et hæc vidua usque ad annos octoginta quatuor: quæ non discedebat de templo, jejuniis, et obsecrationibus serviens nocte ac die.	i ona wdowa aż do lat osiemdziesięciu czterech, która nie odstępowała od świątyni, postami i błaganiami służąca nocą i dniem.
καὶ αὐτῇ τῇ ὥρᾳ ἐπιστᾶσα ἀνθωμολογεῖτο τῷ θεῷ καὶ ἐλάλει περὶ αὐτοῦ πᾶσιν τοῖς προσδεχομένοις λύτρωσιν Ἰερουσαλήμ.	Et hæc, ipsa hora superveniens, confitebatur Domino: et loquebatur de illo omnibus, qui exspectabant redemptionem Israël.	I tej godziny stanąwszy obok dziękowała* Bogu i mówiła o nim wszystkim oczekującym wykupienia Jeruzalem. * Wyznawała (publicznie) Boga.
Καὶ ὡς ἐτέλεσαν πάντα τὰ κατὰ τὸν νόμον κυρίου, ἐπέστρεψαν εἰς τὴν Γαλιλαίαν εἰς πόλιν ἑαυτῶν Ναζαρέθ.	Et ut perfecerunt omnia secundum legem Domini, reversi sunt in Galilæam in civitatem suam Nazareth.	I jak spełnili wszystko, (co) według Prawa Pana, wrócili do Galilei. do miasta ich Nazaretu.
Τὸ δὲ παιδίον ηὔξανεν καὶ ἐκραταιοῦτο πληρούμενον σοφίᾳ, καὶ χάρις θεοῦ ἦν ἐπ᾽ αὐτό.	Puer autem crescebat, et confortabatur plenus sapientia: et gratia Dei erat in illo.	Zaś dziecko wzrastało i umacniało się. wypełniając się mądrością, a łaska Boga była na nim
Dwunastoletni Jezus w świątyni
Καὶ ἐπορεύοντο οἱ γονεῖς αὐτοῦ κατ᾽ ἔτος εἰς Ἰερουσαλὴμ τῇ ἑορτῇ τοῦ πάσχα.	Et ibant parentes ejus per omnes annos in Jerusalem, in die solemni Paschæ.	I chodzili rodzice jego co rok do Jeruzalem dla święta Paschy.
καὶ ὅτε ἐγένετο ἐτῶν δώδεκα, ἀναβαινόντων αὐτῶν κατὰ τὸ ἔθος τῆς ἑορτῆς	Et cum factus esset annorum duodecim, ascendentibus illis Jerosolymam secundum consuetudinem diei festi,	I kiedy stał się lat dwunastu, (gdy wchodzili) (oni) według zwyczaju święta
καὶ τελειωσάντων τὰς ἡμέρας, ἐν τῷ ὑποστρέφειν αὐτοὺς ὑπέμεινεν Ἰησοῦς ὁ παῖς ἐν Ἰερουσαλήμ, καὶ οὐκ ἔγνωσαν οἱ γονεῖς αὐτοῦ.	consummatisque diebus, cum redirent, remansit puer Jesus in Jerusalem, et non cognoverunt parentes ejus.	i (gdy wypełnili) dni, (gdy) - (wracali) oni, pozostał Jezus chłopiec w Jeruzalem, i nie wiedzieli rodzice jego.
νομίσαντες δὲ αὐτὸν εἶναι ἐν τῇ συνοδίᾳ ἦλθον ἡμέρας ὁδὸν καὶ ἀνεζήτουν αὐτὸν ἐν τοῖς συγγενεῦσιν καὶ τοῖς γνωστοῖς,	Existimantes autem illum esse in comitatu, venerunt iter diei, et requirebant eum inter cognatos et notos.	Uważając zaś, (że) on (był) w gromadzie, przeszli dnia drogę i poszukiwali go wśród krewnych i znajomych. Kompanii pielgrzymów.
καὶ μὴ εὑρόντες ὑπέστρεψαν εἰς Ἰερουσαλὴμ ἀναζητοῦντες αὐτόν.	Et non invenientes, regressi sunt in Jerusalem, requirentes eum.	I nie znalazłszy wrócili do Jeruzalem poszukując go.
καὶ ἐγένετο μετὰ ἡμέρας τρεῖς εὗρον αὐτὸν ἐν τῷ ἱερῷ καθεζόμενον ἐν μέσῳ τῶν διδασκάλων καὶ ἀκούοντα αὐτῶν καὶ ἐπερωτῶντα αὐτούς·	Et factum est, post triduum invenerunt illum in templo sedentem in medio doctorum, audientem illos, et interrogantem eos.	I stało się po dniach trzech znaleźli go w świątyni siedzącego w środku nauczycieli i słuchającego ich i pytającego ich.
ἐξίσταντο δὲ πάντες οἱ ἀκούοντες αὐτοῦ ἐπὶ τῇ συνέσει καὶ ταῖς ἀποκρίσεσιν αὐτοῦ.	Stupebant autem omnes qui eum audiebant, super prudentia et responsis ejus.	Zdumiewali się zaś wszyscy słuchający go ze zrozumienia i odpowiedzi jego.
καὶ ἰδόντες αὐτὸν ἐξεπλάγησαν, καὶ εἶπεν πρὸς αὐτὸν ἡ μήτηρ αὐτοῦ, Τέκνον, τί ἐποίησας ἡμῖν οὕτως; ἰδοὺ ὁ πατήρ σου κἀγὼ ὀδυνώμενοι ἐζητοῦμέν σε.	Et videntes admirati sunt. Et dixit mater ejus ad illum: Fili, quid fecisti nobis sic? ecce pater tuus et ego dolentes quærebamus te.	I zobaczywszy go zdumieli się. i rzekła do niego matka jego: Dziecko, czemu uczyniłeś nam tak? Oto ojciec twój i ja bolejąc szukaliśmy cię.
καὶ εἶπεν πρὸς αὐτούς, Τί ὅτι ἐζητεῖτέ με; οὐκ ᾔδειτε ὅτι ἐν τοῖς τοῦ πατρός μου δεῖ εἶναί με;	Et ait ad illos: Quid est quod me quærebatis? nesciebatis quia in his quæ Patris mei sunt, oportet me esse?	I rzeki do nich: Cóż, że szukaliście mnie? Nie wiedzieliście, że w tych Ojca mego trzeba być mi?
καὶ αὐτοὶ οὐ συνῆκαν τὸ ῥῆμα ὃ ἐλάλησεν αὐτοῖς.	Et ipsi non intellexerunt verbum quod locutus est ad eos.	I oni nie zrozumieli słowa, które powiedział im.
καὶ κατέβη μετ᾽ αὐτῶν καὶ ἦλθεν εἰς Ναζαρὲθ καὶ ἦν ὑποτασσόμενος αὐτοῖς. καὶ ἡ μήτηρ αὐτοῦ διετήρει πάντα τὰ ῥήματα ἐν τῇ καρδίᾳ αὐτῆς.	Et descendit cum eis, et venit Nazareth: et erat subditus illis. Et mater ejus conservabat omnia verba hæc in corde suo.	I zeszedł z nimi i przyszedł do Nazaretu i był podporządkowany im. I matka jego strzegła wszystkie te rzeczy* w sercu jej. * Słowa, wydarzenia.
Καὶ Ἰησοῦς προέκοπτεν ἐν τῇ σοφίᾳ καὶ ἡλικίᾳ καὶ χάριτι παρὰ θεῷ καὶ ἀνθρώποις.	Et Jesus proficiebat sapientia, et ætate, et gratia apud Deum et homines.	I Jezus posuwał się [w] mądrości, i dojrzałości, i łasce u Boga i ludzi.

3

Jan Chrzciciel przygotowuje drogę
Ἐν ἔτει δὲ πεντεκαιδεκάτῳ τῆς ἡγεμονίας Τιβερίου Καίσαρος, ἡγεμονεύοντος Ποντίου Πιλάτου τῆς Ἰουδαίας, καὶ τετρααρχοῦντος τῆς Γαλιλαίας Ἡρῴδου, Φιλίππου δὲ τοῦ ἀδελφοῦ αὐτοῦ τετρααρχοῦντος τῆς Ἰτουραίας καὶ Τραχωνίτιδος χώρας, καὶ Λυσανίου τῆς Ἀβιληνῆς τετρααρχοῦντος,	Anno autem quintodecimo imperii Tiberii Cæsaris, procurante Pontio Pilato Judæam, tetrarcha autem Galiææ Herode, Philippo autem fratre ejus tetrarcha Iturææ, et Trachonitidis regionis, et Lysania Abilinæ tetrarcha,	W roku zaś piętnastym władania Tyberiusza Cezara, (za) będącego namiestnikiem Poncjusza Piłata Judei, i tetrarchą będącego Galilei Heroda, Filipa zaś, brata jego, tetrarchą będącego Iturei i Trachonitis krainy, i Lizaniasza Abileny tetrarchą będącego,
ἐπὶ ἀρχιερέως Ἅννα καὶ Καϊάφα, ἐγένετο ῥῆμα θεοῦ ἐπὶ Ἰωάννην τὸν Ζαχαρίου υἱὸν ἐν τῇ ἐρήμῳ.	sub principibus sacerdotum Anna et Caipha: factum est verbum Domini super Joannem, Zachariæ filium, in deserto.	za arcykapłana Annasza i Kajfasza, stało się słowo Boga do Jana, Zachariasza syna na pustkowiu.
Długim, z kilku wierszy złożonym zdaniem wstępnym opisał Łukasz historyczne wkroczenie Boga - poprzez działalność Jana - w ludzkie sprawy, próbując w ten sposób zharmonizować historię zbawienia człowieka z ziemskimi dziejami ludzkości. A oto wyniki owej synchronizacji w przekładzie na naszą rachubę czasu. Piętnasty rok rządów cesarza Tyberiusza, następcy Augusta, to najprawdopodobniej lata 28-29 po Chr. Tyberiusz objął rządy jako Collega Imperii w r. 12 po Chr. Piłat zarządzał Judeą w latach 26-36 po Chr. Do obowiązków namiestnika należało przede wszystkim czuwanie nad regularnymi wpływami podatków do skarbu Imperium. Namiestnikowi przysługiwało również prawo wydawania wyroków śmierci (ius gladii) w wypadkach przewidzianych rzymskim kodeksem karnym. Wśród prowincji poddanych władzy Rzymu niektóre niedostatecznie jeszcze ujarzmione państwa były poddane wprost imperatorowi - stąd nazwa: provinciae imperatoriae - mimo że bezpośrednia władza w owych prowincjach należała do propretorów. Inne, spokojniejsze i od dłuższego czasu już należące do wspólnoty rzymskiej kraje nosiły miano prowincji senatorskich (provinciae senatoriae) i były poddane władzy tzw. prokonsulów. Judea, ze względu na ustawiczne bunty jej mieszkańców, stanowiła część cesarskiej tj. imperatorskiej prowincji Syrii. Królestwo Heroda Wielkiego po jego śmierci (r. 4 przed Chr.) podzielili między siebie trzej synowie Heroda: Archelaos, Herod Antypas i Filip. Archelaos, jako najstarszy wiekiem, otrzymał tytuł etnarchy, tj. głowy ludu, pozostali dwaj bracia nazywali się tetrarchami, czyli "szefami czwartych części". Archelaos zarządzał Judeą, Samarią i Idumeą. Z czasem władze rzymskie w dowód uznania zezwoliły Archelaosowi na posługiwanie się tytułem króla, co zresztą nie uchroniło go przed późniejszymi niełaskami, po których nastąpiło zesłanie go do Galii. Herod Antypas był tetrarchą Galilei i Perei w latach 4 przed Chr. - 39 po Chr. Był już wspominany w związku z uwięzieniem i ścięciem Jana Chrzciciela (Mt 14.1; Mk 6.14-29). Jezus powiedział o nim: Idźcie i powiedzcie temu lisowi (Lk 13.32). Filip, syn Heroda Wielkiego i Kleopatry, był tetrarchą północno-wschodniej części Palestyny, tj. Iturei oraz krainy trachonickiej, w latach 4 przed Chr. - 34 po Chr. Odbudował miasto Betsaidę, a w celu upamiętnienia swoich rządów kazał wznieść miasto, zwane potem Cezareą Filipową. O Lizaniaszu, tetrarsze Abileny, wiadomo tylko to, co wspomniał właśnie przy tej okazji Łukasz. Pewna inskrypcja znaleziona w tej prowincji - na północny zachód od Damaszku - potwierdza notatkę Łukasza.
καὶ ἦλθεν εἰς πᾶσαν τὴν περίχωρον τοῦ Ἰορδάνου κηρύσσων βάπτισμα μετανοίας εἰς ἄφεσιν ἁμαρτιῶν,	Et venit in omnem regionem Jordanis, prædicans baptismum pœnitentiæ in remissionem peccatorum,	I przyszedł d? całej okolicy Jordanu głosząc chrzest zmiany myślenia na odpuszczenie grzechów,
ὡς γέγραπται ἐν βίβλῳ λόγων Ἠσαΐου τοῦ προφήτου, Φωνὴ βοῶντος ἐν τῇ ἐρήμῳ, Ἑτοιμάσατε τὴν ὁδὸν κυρίου, εὐθείας ποιεῖτε τὰς τρίβους αὐτοῦ·	sicut scriptum est in libro sermonum Isaiæ prophetæ: Vox clamantis in deserto: Parate viam Domini; rectas facite semitas ejus:	jak zostało napisane w księdze słów Izajasza proroka: Głos wołającego na pustkowiu: Przygotujcie drogę Pana, proste czyńcie ścieżki jego.
πᾶσα φάραγξ πληρωθήσεται καὶ πᾶν ὄρος καὶ βουνὸς ταπεινωθήσεται, καὶ ἔσται τὰ σκολιὰ εἰς εὐθείαν καὶ αἱ τραχεῖαι εἰς ὁδοὺς λείας·	omnis vallis implebitur, et omnis mons, et collis humiliabitur: et erunt prava in directa, et aspera in vias planas:	Każdy wąwóz zostanie wypełniony i każda góra i wzgórze zostanie zniżona. I będą wypaczone prostą (drogą) i nierówne drogami gładkimi.
καὶ ὄψεται πᾶσα σὰρξ τὸ σωτήριον τοῦ θεοῦ.	et videbit omnis caro salutare Dei.	I ujrzy każde ciało wybawienie (od) Boga.
Ἔλεγεν οὖν τοῖς ἐκπορευομένοις ὄχλοις βαπτισθῆναι ὑπ᾽ αὐτοῦ, Γεννήματα ἐχιδνῶν, τίς ὑπέδειξεν ὑμῖν φυγεῖν ἀπὸ τῆς μελλούσης ὀργῆς;	Dicebat ergo ad turbas quæ exibant ut baptizarentur ab ipso: Genimina viperarum, quis ostendit vobis fugere a ventura ira?	Mówił więc wychodzącym tłumom, (by) zanurzonymi być przez niego: Płody żmij, kto pokazał wam, (jak) uciec od mającego przyjść gniewu?
ποιήσατε οὖν καρποὺς ἀξίους τῆς μετανοίας καὶ μὴ ἄρξησθε λέγειν ἐν ἑαυτοῖς, Πατέρα ἔχομεν τὸν Ἀβραάμ. λέγω γὰρ ὑμῖν ὅτι δύναται ὁ θεὸς ἐκ τῶν λίθων τούτων ἐγεῖραι τέκνα τῷ Ἀβραάμ.	Facite ergo fructus dignos pœnitentiæ, et ne cœperitis dicere: Patrem habemus Abraham. Dico enim vobis quia potens est Deus de lapidibus istis suscitare filios Abrahæ.	Uczyńcie więc owoce godne zmiany myślenia. I nie zacznijcie mówić w sobie: Ojca mamy Abrahama, mówię bowiem wam, że może i Bóg z kamieni tych podnieść* dzieci Abrahamowi. * Wzbudzić.
ἤδη δὲ καὶ ἡ ἀξίνη πρὸς τὴν ῥίζαν τῶν δένδρων κεῖται· πᾶν οὖν δένδρον μὴ ποιοῦν καρπὸν καλὸν ἐκκόπτεται καὶ εἰς πῦρ βάλλεται.	Jam enim securis ad radicem arborum posita est. Omnis ergo arbor non faciens fructum bonum, excidetur, et in ignem mittetur.	Już zaś i siekiera do korzenia drzew jest położona. Każde więc drzewo nie czyniące dobrego owocu jest wycinane i w ogień rzucane jest.
Καὶ ἐπηρώτων αὐτὸν οἱ ὄχλοι λέγοντες, Τί οὖν ποιήσωμεν;	Et interrogabant eum turbæ, dicentes: Quid ergo faciemus?	I pytały go tłumy mówiąc: Co więc mamy uczynić?
ἀποκριθεὶς δὲ ἔλεγεν αὐτοῖς, Ὁ ἔχων δύο χιτῶνας μεταδότω τῷ μὴ ἔχοντι, καὶ ὁ ἔχων βρώματα ὁμοίως ποιείτω.	Respondens autem dicebat illis: Qui habet duas tunicas, det non habenti: et qui habet escas, similiter faciat.	Odpowiadając zaś mówił im: Mający dwie tuniki niech przekaże nie mającemu i mający pokarmy podobnie niech czyni.
ἦλθον δὲ καὶ τελῶναι βαπτισθῆναι καὶ εἶπαν πρὸς αὐτόν, Διδάσκαλε, τί ποιήσωμεν;	Venerunt autem et publicani ut baptizarentur, et dixerunt ad illum: Magister, quid faciemus?	Przyszli zaś i poborcy, (by) zanurzeni być, i powiedzieli do niego: Nauczycielu, co mamy uczynić?
ὁ δὲ εἶπεν πρὸς αὐτούς, Μηδὲν πλέον παρὰ τὸ διατεταγμένον ὑμῖν πράσσετε.	At ille dixit ad eos: Nihil amplius, quam quod constitutum est vobis, faciatis.	On zaś powiedział do nich: Niczego więcej (ponad) rozporządzone wam (nie) róbcie.
ἐπηρώτων δὲ αὐτὸν καὶ στρατευόμενοι λέγοντες, Τί ποιήσωμεν καὶ ἡμεῖς; καὶ εἶπεν αὐτοῖς, Μηδένα διασείσητε μηδὲ συκοφαντήσητε καὶ ἀρκεῖσθε τοῖς ὀψωνίοις ὑμῶν.	Interrogabant autem eum et milites, dicentes: Quid faciemus et nos? Et ait illis: Neminem concutiatis, neque calumniam faciatis: et contenti estote stipendiis vestris.	Pytali zaś go i służący w wojsku mówiąc: Co mamy uczynić i my? I powiedział im: Nikogo (nie) przetrząsajcie ani (nie) wymuszajcie* i zadowalajcie się żołdami waszymi. * Przez donos i szantaż.
Προσδοκῶντος δὲ τοῦ λαοῦ καὶ διαλογιζομένων πάντων ἐν ταῖς καρδίαις αὐτῶν περὶ τοῦ Ἰωάννου, μήποτε αὐτὸς εἴη ὁ Χριστός,	Existimante autem populo, et cogitantibus omnibus in cordibus suis de Joanne, ne forte ipse esset Christus,	(Gdy oczekiwał) zaś lud i (gdy rozważali) wszyscy w sercach ich o Janie. czy nie on byłby Pomazańcem,
ἀπεκρίνατο λέγων πᾶσιν ὁ Ἰωάννης, Ἐγὼ μὲν ὕδατι βαπτίζω ὑμᾶς· ἔρχεται δὲ ὁ ἰσχυρότερός μου, οὗ οὐκ εἰμὶ ἱκανὸς λῦσαι τὸν ἱμάντα τῶν ὑποδημάτων αὐτοῦ· αὐτὸς ὑμᾶς βαπτίσει ἐν πνεύματι ἁγίῳ καὶ πυρί·	respondit Joannes, dicens omnibus: Ego quidem aqua baptizo vos: veniet autem fortior me, cujus non sum dignus solvere corrigiam calceamentorum ejus: ipse vos baptizabit in Spiritu Sancto et igni:	odpowiedział mówiąc wszystkim Jan: Ja wodą chrzczę was, przychodzi zaś silniejszy (ode) mnie. którego nie jestem wart rozwiązać rzemień sandałów jego. On was zanurzy w Duchu Świętym i ogniu.
οὗ τὸ πτύον ἐν τῇ χειρὶ αὐτοῦ διακαθᾶραι τὴν ἅλωνα αὐτοῦ καὶ συναγαγεῖν τὸν σῖτον εἰς τὴν ἀποθήκην αὐτοῦ, τὸ δὲ ἄχυρον κατακαύσει πυρὶ ἀσβέστῳ.	cujus ventilabrum in manu ejus, et purgabit aream suam, et congregabit triticum in horreum suum, paleas autem comburet igni inextinguibili.	Którego wiejadło w ręku jego, (by) wyczyścić klepisko jego i zebrać zboże do składu ego; zaś plewę spali ogniem nieugaszonym.
Πολλὰ μὲν οὖν καὶ ἕτερα παρακαλῶν εὐηγγελίζετο τὸν λαόν.	Multa quidem et alia exhortans evangelizabat populo.	Wiele więc i innych zachęcając głosił ludowi.
ὁ δὲ Ἡρῴδης ὁ τετραάρχης, ἐλεγχόμενος ὑπ᾽ αὐτοῦ περὶ Ἡρῳδιάδος τῆς γυναικὸς τοῦ ἀδελφοῦ αὐτοῦ καὶ περὶ πάντων ὧν ἐποίησεν πονηρῶν ὁ Ἡρῴδης,	Herodes autem tetrarcha cum corriperetur ab illo de Herodiade uxore fratris sui, et de omnibus malis quæ fecit Herodes,	Zaś Herod tetrarcha upominany przez niego o Herodiadę, żonę brata jego, i o wszystkie, które uczynił złe Herod,
προσέθηκεν καὶ τοῦτο ἐπὶ πᾶσιν κατέκλεισεν τὸν Ἰωάννην ἐν φυλακῇ.	adjecit et hoc super omnia, et inclusit Joannem in carcere.	dołożył i to do wszystkich [i] zamknął Jana w strażnicy.
Chrzest i rodowód Jezusa
Ἐγένετο δὲ ἐν τῷ βαπτισθῆναι ἅπαντα τὸν λαὸν καὶ Ἰησοῦ βαπτισθέντος καὶ προσευχομένου ἀνεῳχθῆναι τὸν οὐρανὸν	Factum est autem cum baptizaretur omnis populus, et Jesu baptizato, et orante, apertum est cælum:	Stało się zaś. (gdy) (zanurzany był) cały lud i Jezus (gdy był zanurzany) i (gdy modlił się). (otwarte zostało) niebo
καὶ καταβῆναι τὸ πνεῦμα τὸ ἅγιον σωματικῷ εἴδει ὡς περιστερὰν ἐπ᾽ αὐτόν, καὶ φωνὴν ἐξ οὐρανοῦ γενέσθαι, Σὺ εἶ ὁ υἱός μου ὁ ἀγαπητός, ἐν σοὶ εὐδόκησα.	et descendit Spiritus Sanctus corporali specie sicut columba in ipsum: et vox de cælo facta est: Tu es filius meus dilectus, in te complacui mihi.	i (zeszedł) Duch Święty cielesnym wyglądem jak gołąb na niego, i głos z nieba stał się: Ty jesteś Syn mój umiłowany, w tobie upodobałem.
Καὶ αὐτὸς ἦν Ἰησοῦς ἀρχόμενος ὡσεὶ ἐτῶν τριάκοντα, ὢν υἱός, ὡς ἐνομίζετο, Ἰωσὴφ τοῦ Ἠλὶ	Et ipse Jesus erat incipiens quasi annorum triginta, ut putabatur, filius Joseph, qui fuit Heli, qui fuit Mathat,	A ów był Jezus zaczynający jakieś lat trzydzieści, będąc synem, jak był uważany, Józefa (syna*) Helego "Józef Helego" oznaczało "Józef syn Helego" itd.
τοῦ Μαθθὰτ τοῦ Λευὶ τοῦ Μελχὶ τοῦ Ἰανναὶ τοῦ Ἰωσὴφ	qui fuit Levi, qui fuit Melchi, qui fuit Janne, qui fuit Joseph,	Mattata Lewiego Melchiego Jannaja Józefa
τοῦ Ματταθίου τοῦ Ἀμὼς τοῦ Ναοὺμ τοῦ Ἑσλὶ τοῦ Ναγγαὶ	qui fuit Mathathiæ, qui fuit Amos, qui fuit Nahum, qui fuit Hesli, qui fuit Nagge,	Matatiasza Amosa Nahuma Hesliego Naggaja
τοῦ Μάαθ τοῦ Ματταθίου τοῦ Σεμεῒν τοῦ Ἰωσὴχ τοῦ Ἰωδὰ	qui fuit Mahath, qui fuit Mathathiæ, qui fuit Semei, qui fuit Joseph, qui fuit Juda,	Maata Matatiasza Semeina Josecha Jody
τοῦ Ἰωανὰν τοῦ Ῥησὰ τοῦ Ζοροβαβὲλ τοῦ Σαλαθιὴλ τοῦ Νηρὶ	qui fuit Joanna, qui fuit Resa, qui fuit Zorobabel, qui fuit Salatheil, qui fuit Neri,	Joanana Resy Zorobabela Salatiela Neriego
τοῦ Μελχὶ τοῦ Ἀδδὶ τοῦ Κωσὰμ τοῦ Ἐλμαδὰμ τοῦ Ἢρ	qui fuit Melchi, qui fuit Addi, qui fuit Cosan, qui fuit Elmadan, qui fuit Her,	Melchiego Addiego Kosama Elmadama Era
τοῦ Ἰησοῦ τοῦ Ἐλιέζερ τοῦ Ἰωρὶμ τοῦ Μαθθὰτ τοῦ Λευὶ	qui fuit Jesu, qui fuit Eliezer, qui fuit Jorim, qui fuit Mathat, qui fuit Levi,	Jezusa Eliezera Jorima Mattata Lewiego
τοῦ Συμεὼν τοῦ Ἰούδα τοῦ Ἰωσὴφ τοῦ Ἰωνὰμ τοῦ Ἐλιακὶμ	qui fuit Simeon, qui fuit Juda, qui fuit Joseph, qui fuit Jona, qui fuit Eliakim,	Symeona Judy Józefa Jonama Eliakima
τοῦ Μελεὰ τοῦ Μεννὰ τοῦ Ματταθὰ τοῦ Ναθὰμ τοῦ Δαυὶδ	qui fuit Melea, qui fuit Menna, qui fuit Mathatha, qui fuit Natham, qui fuit David,	Melei Menny Mattaty Natama Dawida
τοῦ Ἰεσσαὶ τοῦ Ἰωβὴδ τοῦ Βόος τοῦ Σαλμών τοῦ Ναασσὼν	qui fuit Jesse, qui fuit Obed, qui fuit Booz, qui fuit Salmon, qui fuit Naasson,	Jessego Jobeda Booza Sali Naassona
τοῦ Ἀμιναδὰβ τοῦ Ἀράμ τοῦ Ἑσρὼμ τοῦ Φάρες τοῦ Ἰούδα	qui fuit Aminadab, qui fuit Aram, qui fuit Esron, qui fuit Phares, qui fuit Judæ,	Aminadaba Admina Arniego Esroma Faresa Judy
τοῦ Ἰακὼβ τοῦ Ἰσαὰκ τοῦ Ἀβραὰμ τοῦ Θάρα τοῦ Ναχὼρ	qui fuit Jacob, qui fuit Isaac, qui fuit Abrahæ, qui fuit Thare, qui fuit Nachor,	Jakuba Izaaka Abrahama Tary Nachora
τοῦ Σεροὺχ τοῦ Ῥαγαὺ τοῦ Φάλεκ τοῦ Ἔβερ τοῦ Σαλὰ	qui fuit Sarug, qui fuit Ragau, qui fuit Phaleg, qui fuit Heber, qui fuit Sale,	Serucha Ragaua Faleka Ebera Sali
τοῦ Καϊνὰμ τοῦ Ἀρφαξὰδ τοῦ Σὴμ τοῦ Νῶε τοῦ Λάμεχ	qui fuit Cainan, qui fuit Arphaxad, qui fuit Sem, qui fuit Noë, qui fuit Lamech,	Kainama Arfaksada Sema Noego Lamecha
τοῦ Μαθουσαλὰ τοῦ Ἑνὼχ τοῦ Ἰάρετ τοῦ Μαλελεὴλ τοῦ Καϊνὰμ	qui fuit Methusale, qui fuit Henoch, qui fuit Jared, qui fuit Malaleel, qui fuit Cainan,	Matusali Henocha Jareta Maleleela Kainama
τοῦ Ἐνὼς τοῦ Σὴθ τοῦ Ἀδὰμ τοῦ θεοῦ.	qui fuit Henos, qui fuit Seth, qui fuit Adam, qui fuit Dei.	Enosza Seta Adama (syna*) Boga. "Józef Helego" oznaczało "Józef syn Helego" itd.

4

Kuszenie Jezusa
Ἰησοῦς δὲ πλήρης πνεύματος ἁγίου ὑπέστρεψεν ἀπὸ τοῦ Ἰορδάνου καὶ ἤγετο ἐν τῷ πνεύματι ἐν τῇ ἐρήμῳ	Jesus autem plenus Spiritu Sancto regressus est a Jordane: et agebatur a Spiritu in desertum	Jezus zaś pełen Ducha Świętego wrócił od Jordanu, i prowadzony był w duchu na pustkowiu
ἡμέρας τεσσεράκοντα πειραζόμενος ὑπὸ τοῦ διαβόλου. καὶ οὐκ ἔφαγεν οὐδὲν ἐν ταῖς ἡμέραις ἐκείναις καὶ συντελεσθεισῶν αὐτῶν ἐπείνασεν.	diebus quadraginta, et tentabatur a diabolo. Et nihil manducavit in diebus illis: et consummatis illis esuriit.	dni czterdzieści, doświadczany przez oszczercę. I nie zjadł nic w dniach owych, i (gdy skończyły się) one, zgłodniał.
Εἶπεν δὲ αὐτῷ ὁ διάβολος, Εἰ υἱὸς εἶ τοῦ θεοῦ, εἰπὲ τῷ λίθῳ τούτῳ ἵνα γένηται ἄρτος.	Dixit autem illi diabolus: Si Filius Dei es, dic lapidi huic ut panis fiat.	Powiedział zaś mu oszczerca: Jeśli Synem jesteś Boga, powiedz kamieniowi temu, by stał się chlebem.
Dwaj synoptycy - Mateusz i Łukasz - opisują dość dokładnie kuszenie Jezusa na pustyni. Marek (Mk 1.12) czyni o tym tylko lakoniczną wzmiankę. Opis Łukasza jest prawie identyczny z relacją Mt, lecz zawiera kilka godnych uwagi retuszów interpretacyjnych. I tak np. nie ma wątpliwości w trzeciej Ewangelii co do tego, kto zawiódł Jezusa na pustynię, bo cały opis zaczyna się od słów: Pełen Ducha Świętego, powrócił Jezus znad Jordanu. Kusiciela nazywa Łukasz po prostu diabłem.
καὶ ἀπεκρίθη πρὸς αὐτὸν ὁ Ἰησοῦς, Γέγραπται ὅτι Οὐκ ἐπ᾽ ἄρτῳ μόνῳ ζήσεται ὁ ἄνθρωπος.	Et respondit ad illum Jesus: Scriptum est: Quia non in solo pane vivit homo, sed in omni verbo Dei.	I odpowiedział do niego Jezus: Jest napisane, że: Nie na chlebie samym żył będzie człowiek.
Καὶ ἀναγαγὼν αὐτὸν ὁ διάβολος εἰς ὄρος ὑψηλὸν ἔδειξεν αὐτῷ πάσας τὰς βασιλείας τῆς οἰκουμένης ἐν στιγμῇ χρόνου	Et duxit illum diabolus in montem excelsum, et ostendit illi omnia regna orbis terræ in momento temporis,	I wprowadziwszy go, pokazał mu wszystkie królestwa (świata) zamieszkałego w chwili czasu.
καὶ εἶπεν αὐτῷ ὁ διάβολος, Σοὶ δώσω τὴν ἐξουσίαν ταύτην ἅπασαν καὶ τὴν δόξαν αὐτῶν, ὅτι ἐμοὶ παραδέδοται καὶ ᾧ ἐὰν θέλω δίδωμι αὐτήν·	et ait illi: Tibi dabo potestatem hanc universam, et gloriam illorum: quia mihi tradita sunt, et cui volo do illa.	I powiedział mu oszczerca: Tobie dam władzę tę całą i chwałę ich, bo mi została wydana i komu zechcę, daję ją.
σὺ οὖν ἐὰν προσκυνήσῃς ἐνώπιον ἐμοῦ, ἔσται σοῦ πᾶσα.	Tu ergo si adoraveris coram me, erunt tua omnia.	Ty więc, jeśli pokłoniłbyś się przede mną, będzie twa wszystka.
καὶ ἀποκριθεὶς ὁ Ἰησοῦς εἶπεν αὐτῷ, Γέγραπται, Κύριον τὸν θεόν σου προσκυνήσεις καὶ αὐτῷ μόνῳ λατρεύσεις.	Et respondens Jesus, dixit illi: Scriptum est: Dominum Deum tuum adorabis, et illi soli servies.	I odpowiadając Jezus powiedział mu: Jest napisane: Panu Bogu twemu kłaniał się będziesz i jemu samemu służył będziesz.
Ἤγαγεν δὲ αὐτὸν εἰς Ἰερουσαλὴμ καὶ ἔστησεν ἐπὶ τὸ πτερύγιον τοῦ ἱεροῦ καὶ εἶπεν αὐτῷ, Εἰ υἱὸς εἶ τοῦ θεοῦ, βάλε σεαυτὸν ἐντεῦθεν κάτω·	Et duxit illum in Jerusalem, et statuit eum super pinnam templi, et dixit illi: Si Filius Dei es, mitte te hinc deorsum.	Zaprowadził zaś go do Jeruzalem i postawił na szczycie świątyni i powiedział mu: Jeśli synem jesteś Boga, rzuć się stąd w dół.
γέγραπται γὰρ ὅτι Τοῖς ἀγγέλοις αὐτοῦ ἐντελεῖται περὶ σοῦ τοῦ διαφυλάξαι σε,	Scriptum est enim quod angelis suis mandavit de te, ut conservent te:	Jest napisane bowiem, że: Zwiastunom jego przykaże o tobie ustrzec cię.
καὶ ὅτι Ἐπὶ χειρῶν ἀροῦσίν σε, μήποτε προσκόψῃς πρὸς λίθον τὸν πόδα σου.	et quia in manibus tollent te, ne forte offendas ad lapidem pedem tuum.	I że: Na rękach poniosą cię, coby nie uderzyłeś o kamień stopy twej.
καὶ ἀποκριθεὶς εἶπεν αὐτῷ ὁ Ἰησοῦς ὅτι Εἴρηται, Οὐκ ἐκπειράσεις κύριον τὸν θεόν σου.	Et respondens Jesus, ait illi: Dictum est: Non tentabis Dominum Deum tuum.	I odpowiadając rzekł mu Jezus, że: Powiedziane jest: Nie będziesz wystawiał na próbę Pana, Boga twego.
Καὶ συντελέσας πάντα πειρασμὸν ὁ διάβολος ἀπέστη ἀπ᾽ αὐτοῦ ἄχρι καιροῦ.	Et consummata omni tentatione, diabolus recessit ab illo, usque ad tempus.	I dokończywszy całe doświadczanie oszczerca odstąpił od niego aż do (sposobnej) pory.
Jezus odrzucony w Nazarecie
Καὶ ὑπέστρεψεν ὁ Ἰησοῦς ἐν τῇ δυνάμει τοῦ πνεύματος εἰς τὴν Γαλιλαίαν. καὶ φήμη ἐξῆλθεν καθ᾽ ὅλης τῆς περιχώρου περὶ αὐτοῦ.	Et regressus est Jesus in virtute Spiritus in Galilæam, et fama exiit per universam regionem de illo.	I wrócił Jezus w mocy Ducha do Galilei. I wiadomość wyszła na całą okolicę o nim.
καὶ αὐτὸς ἐδίδασκεν ἐν ταῖς συναγωγαῖς αὐτῶν δοξαζόμενος ὑπὸ πάντων.	Et ipse docebat in synagogis eorum, et magnificabatur ab omnibus.	I on nauczał w synagogach ich, chwalony przez wszystkich.
Καὶ ἦλθεν εἰς Ναζαρά, οὗ ἦν τεθραμμένος, καὶ εἰσῆλθεν κατὰ τὸ εἰωθὸς αὐτῷ ἐν τῇ ἡμέρᾳ τῶν σαββάτων εἰς τὴν συναγωγὴν καὶ ἀνέστη ἀναγνῶναι.	Et venit Nazareth, ubi erat nutritus, et intravit secundum consuetudinem suam die sabbati in synagogam, et surrexit legere.	I przyszedł do Nazaretu, gdzie był wychowany, i wszedł według przyzwyczajenia (jego) w dniu szabatu do synagogi i powstał odczytać.
καὶ ἐπεδόθη αὐτῷ βιβλίον τοῦ προφήτου Ἠσαΐου καὶ ἀναπτύξας τὸ βιβλίον εὗρεν τὸν τόπον οὗ ἦν γεγραμμένον,	Et traditus est illi liber Isaiæ prophetæ. Et ut revolvit librum, invenit locum ubi scriptum erat:	I podany został mu zwój proroka Izajasza, i rozwinąwszy zwój znalazł miejsce, gdzie było napisane:
Πνεῦμα κυρίου ἐπ᾽ ἐμὲ οὗ εἵνεκεν ἔχρισέν με εὐαγγελίσασθαι πτωχοῖς, ἀπέσταλκέν με, κηρύξαι αἰχμαλώτοις ἄφεσιν καὶ τυφλοῖς ἀνάβλεψιν, ἀποστεῖλαι τεθραυσμένους ἐν ἀφέσει,	Spiritus Domini super me: propter quod unxit me, evangelizare pauperibus misit me, sanare contritos corde, prædicare captivis remissionem, et cæcis visum, dimittere confractos in remissionem,	Duch Pana na mnie, (z) tego (powodu że) namaścił mnie (by) ogłosić dobrą nowinę biednym, wysłał mnie ogłosić wziętym do niewoli uwolnienie, i ślepym przejrzenie, (by) odesłać złamanych w uwolnieniu,
κηρύξαι ἐνιαυτὸν κυρίου δεκτόν.	prædicare annum Domini acceptum et diem retributioni.	(by) ogłosić rok Pana łaskawy. Dosłownie "rocznica Pana przyjęta" (jubileusz?).
καὶ πτύξας τὸ βιβλίον ἀποδοὺς τῷ ὑπηρέτῃ ἐκάθισεν· καὶ πάντων οἱ ὀφθαλμοὶ ἐν τῇ συναγωγῇ ἦσαν ἀτενίζοντες αὐτῷ.	Et cum plicuisset librum, reddit ministro, et sedit. Et omnium in synagoga oculi erant intendentes in eum.	I zwinąwszy zwój, oddawszy słudze usiadł. I wszystkich oczy w synagodze były wpatrzone w niego.
ἤρξατο δὲ λέγειν πρὸς αὐτοὺς ὅτι Σήμερον πεπλήρωται ἡ γραφὴ αὕτη ἐν τοῖς ὠσὶν ὑμῶν.	Cœpit autem dicere ad illos: Quia hodie impleta est hæc scriptura in auribus vestris.	Zaczął zaś mówić do nich, że: Dzisiaj wypełniło się Pismo, to w uszach waszych.
Καὶ πάντες ἐμαρτύρουν αὐτῷ καὶ ἐθαύμαζον ἐπὶ τοῖς λόγοις τῆς χάριτος τοῖς ἐκπορευομένοις ἐκ τοῦ στόματος αὐτοῦ καὶ ἔλεγον, Οὐχὶ υἱός ἐστιν Ἰωσὴφ οὗτος;	Et omnes testimonium illi dabant: et mirabantur in verbis gratiæ, quæ procedebant de ore ipsius, et dicebant: Nonne hic est filius Joseph?	I wszyscy przyświadczali mu i dziwili się na słowa daru, wychodzące z ust jego, i mówili: Czyż nie syn jest Józefa ten? Słowa wdzięku, łaski.
καὶ εἶπεν πρὸς αὐτούς, Πάντως ἐρεῖτέ μοι τὴν παραβολὴν ταύτην· Ἰατρέ, θεράπευσον σεαυτόν· ὅσα ἠκούσαμεν γενόμενα εἰς τὴν Καφαρναοὺμ ποίησον καὶ ὧδε ἐν τῇ πατρίδι σου.	Et ait illis: Utique dicetis mihi hanc similitudinem: Medice cura teipsum: quanta audivimus facta in Capharnaum, fac et hic in patria tua.	I powiedział do nich: Z pewnością powiecie mi przykład ten: Lekarzu, uzdrów siebie. (Tyle) słyszeliśmy, (co stało się) w Kafarnaum, uczyń i tutaj w ojczyźnie twej.
εἶπεν δέ, Ἀμὴν λέγω ὑμῖν ὅτι οὐδεὶς προφήτης δεκτός ἐστιν ἐν τῇ πατρίδι αὐτοῦ.	Ait autem: Amen dico vobis, quia nemo propheta acceptus est in patria sua.	Powiedział zaś: Amen mówię wam, że żaden prorok przyjęty jest w ojczyźnie jego.
ἐπ᾽ ἀληθείας δὲ λέγω ὑμῖν, πολλαὶ χῆραι ἦσαν ἐν ταῖς ἡμέραις Ἠλίου ἐν τῷ Ἰσραήλ, ὅτε ἐκλείσθη ὁ οὐρανὸς ἐπὶ ἔτη τρία καὶ μῆνας ἕξ, ὡς ἐγένετο λιμὸς μέγας ἐπὶ πᾶσαν τὴν γῆν,	In veritate dico vobis, multæ viduæ erant in diebus Eliæ in Israël, quando clausum est cælum annis tribus et mensibus sex, cum facta esset fames magna in omni terra:	Na prawdę zaś mówię wam, liczne wdowy były w dniach Eliasza w Izraelu, kiedy zamknięte zostało niebo na lata trzy i miesięcy sześć, jak stał się głód wielki na całej ziemi.
καὶ πρὸς οὐδεμίαν αὐτῶν ἐπέμφθη Ἠλίας εἰ μὴ εἰς Σάρεπτα τῆς Σιδωνίας πρὸς γυναῖκα χήραν.	et ad nullam illarum missus est Elias, nisi in Sarepta Sidoniæ, ad mulierem viduam.	i do żadnej (z) nich posłany został Eliasz, jeśli nie do Sarepty Sydonu. do kobiety wdowy.
καὶ πολλοὶ λεπροὶ ἦσαν ἐν τῷ Ἰσραὴλ ἐπὶ Ἐλισαίου τοῦ προφήτου, καὶ οὐδεὶς αὐτῶν ἐκαθαρίσθη εἰ μὴ Ναιμὰν ὁ Σύρος.	Et multi leprosi erant in Israël sub Elisæo propheta: et nemo eorum mundatus est nisi Naaman Syrus.	I liczni trędowaci byli w Izraelu za Elizeusza proroka i żaden (z) nich oczyszczony został, jeśli nie Naaman Syryjczyk.
καὶ ἐπλήσθησαν πάντες θυμοῦ ἐν τῇ συναγωγῇ ἀκούοντες ταῦτα	Et repleti sunt omnes in synagoga ira, hæc audientes.	I napełnili się wszyscy szałem w synagodze słysząc to;
καὶ ἀναστάντες ἐξέβαλον αὐτὸν ἔξω τῆς πόλεως καὶ ἤγαγον αὐτὸν ἕως ὀφρύος τοῦ ὄρους ἐφ᾽ οὗ ἡ πόλις ᾠκοδόμητο αὐτῶν ὥστε κατακρημνίσαι αὐτόν·	Et surrexerunt, et ejecerunt illum extra civitatem: et duxerunt illum usque ad supercilium montis, super quem civitas illorum erat ædificata, ut præcipitarent eum.	i powstawszy wyrzucili go na zewnątrz miasta i poprowadzili go aż do krawędzi góry, na której miasto zbudowane było ich, żeby strącić go.
αὐτὸς δὲ διελθὼν διὰ μέσου αὐτῶν ἐπορεύετο.	Ipse autem transiens per medium illorum, ibat.	On zaś przeszedłszy przez środek ich poszedł.
Jezus wypędza złego ducha
Καὶ κατῆλθεν εἰς Καφαρναοὺμ πόλιν τῆς Γαλιλαίας. καὶ ἦν διδάσκων αὐτοὺς ἐν τοῖς σάββασιν·	Et descendit in Capharnaum civitatem Galilææ, ibique docebat illos sabbatis.	I zeszedł do Kafarnaum, miasta Galilei. I był nauczający ich w szabat(y).
καὶ ἐξεπλήσσοντο ἐπὶ τῇ διδαχῇ αὐτοῦ, ὅτι ἐν ἐξουσίᾳ ἦν ὁ λόγος αὐτοῦ.	Et stupebant in doctrina ejus, quia in potestate erat sermo ipsius.	I zdumiewali się na naukę jego, bo (z) władzą było słowo jego.
καὶ ἐν τῇ συναγωγῇ ἦν ἄνθρωπος ἔχων πνεῦμα δαιμονίου ἀκαθάρτου καὶ ἀνέκραξεν φωνῇ μεγάλῃ,	Et in synagoga erat homo habens dæmonium immundum, et exclamavit voce magna,	I w synagodze był człowiek mający ducha demona nieczystego i zakrzyknął głosem wielkim:
Ἔα, τί ἡμῖν καὶ σοί, Ἰησοῦ Ναζαρηνέ; ἦλθες ἀπολέσαι ἡμᾶς; οἶδά σε τίς εἶ, ὁ ἅγιος τοῦ θεοῦ.	dicens: Sine, quid nobis et tibi, Jesu Nazarene? venisti perdere nos? scio te quis sis, Sanctus Dei.	Hej!* Co nam i tobie, Jezusie Nazareński? Przyszedłeś zgubić nas? Znam cię, kto jesteś. Święty Boga. * Albo "zostaw!".
καὶ ἐπετίμησεν αὐτῷ ὁ Ἰησοῦς λέγων, Φιμώθητι καὶ ἔξελθε ἀπ᾽ αὐτοῦ. καὶ ῥίψαν αὐτὸν τὸ δαιμόνιον εἰς τὸ μέσον ἐξῆλθεν ἀπ᾽ αὐτοῦ μηδὲν βλάψαν αὐτόν.	Et increpavit illum Jesus, dicens: Obmutesce, et exi ab eo. Et cum projecisset illum dæmonium in medium, exiit ab illo, nihilque illum nocuit.	I skarcił go Jezus mówiąc: Włóż kaganiec* i wyjdź z niego. I rzuciwszy go demon na środek, wyszedł z niego nic (nie) zaszkodziwszy mu. * Zamilcz.
καὶ ἐγένετο θάμβος ἐπὶ πάντας καὶ συνελάλουν πρὸς ἀλλήλους λέγοντες, Τίς ὁ λόγος οὗτος ὅτι ἐν ἐξουσίᾳ καὶ δυνάμει ἐπιτάσσει τοῖς ἀκαθάρτοις πνεύμασιν καὶ ἐξέρχονται;	Et factus est pavor in omnibus, et colloquebantur ad invicem, dicentes: Quod est hoc verbum, quia in potestate et virtute imperat immundis spiritibus, et exeunt?	I stało się zdumienie na wszystkich, i rozmawiali do siebie mówiąc: Co (za) słowo to, że we władzy i mocy nakazuje nieczystym duchom i wychodzą?
καὶ ἐξεπορεύετο ἦχος περὶ αὐτοῦ εἰς πάντα τόπον τῆς περιχώρου.	Et divulgabatur fama de illo in omnem locum regionis.	I rozeszło się echo o nim na wszelkie miejsce tej okolicy
Jezus uzdrawia wielu chorych
Ἀναστὰς δὲ ἀπὸ τῆς συναγωγῆς εἰσῆλθεν εἰς τὴν οἰκίαν Σίμωνος. πενθερὰ δὲ τοῦ Σίμωνος ἦν συνεχομένη πυρετῷ μεγάλῳ καὶ ἠρώτησαν αὐτὸν περὶ αὐτῆς.	Surgens autem Jesus de synagoga, introivit in domum Simonis. Socrus autem Simonis tenebatur magnis febribus: et rogaverunt illum pro ea.	Wstawszy zaś z synagogi wszedł do domu Szymona. Teściowa zaś Szymona była ogarnięta gorączką wielką i poprosili go co do niej.
καὶ ἐπιστὰς ἐπάνω αὐτῆς ἐπετίμησεν τῷ πυρετῷ καὶ ἀφῆκεν αὐτήν· παραχρῆμα δὲ ἀναστᾶσα διηκόνει αὐτοῖς.	Et stans super illam imperavit febri: et dimisit illam. Et continuo surgens, ministrabat illis.	I przystanąwszy przy niej upomniał gorączkę i opuściła ją. Od razu zaś wstawszy służyła im.
Δύνοντος δὲ τοῦ ἡλίου ἅπαντες ὅσοι εἶχον ἀσθενοῦντας νόσοις ποικίλαις ἤγαγον αὐτοὺς πρὸς αὐτόν· ὁ δὲ ἑνὶ ἑκάστῳ αὐτῶν τὰς χεῖρας ἐπιτιθεὶς ἐθεράπευεν αὐτούς.	Cum autem sol occidisset, omnes qui habebant infirmos variis languoribus, ducebant illos ad eum. At ille singulis manus imponens, curabat eos.	(Gdy zachodziło) zaś słońce, wszyscy, ilu mieli chorujących chorobami różnorodnymi, prowadzili ich do niego. On zaś jednemu każdemu (z) nich ręce nakładając uzdrawiał ich.
ἐξήρχετο δὲ καὶ δαιμόνια ἀπὸ πολλῶν κράζοντα καὶ λέγοντα ὅτι Σὺ εἶ ὁ υἱὸς τοῦ θεοῦ. καὶ ἐπιτιμῶν οὐκ εἴα αὐτὰ λαλεῖν, ὅτι ᾔδεισαν τὸν Χριστὸν αὐτὸν εἶναι.	Exibant autem dæmonia a multis clamantia, et dicentia: Quia tu es Filius Dei: et increpans non sinebat ea loqui: quia sciebant ipsum esse Christum.	Wychodziły zaś i demony z licznych, krzyczące i mówiące, że: Ty jesteś Syn Boga. upominając nie pozwalał im mówić, bo wiedziały, (że) Pomazańcem on (jest).
Γενομένης δὲ ἡμέρας ἐξελθὼν ἐπορεύθη εἰς ἔρημον τόπον· καὶ οἱ ὄχλοι ἐπεζήτουν αὐτὸν καὶ ἦλθον ἕως αὐτοῦ καὶ κατεῖχον αὐτὸν τοῦ μὴ πορεύεσθαι ἀπ᾽ αὐτῶν.	Facta autem die egressus ibat in desertum locum, et turbæ requirebant eum, et venerunt usque ad ipsum: et detinebant illum ne discederet ab eis.	(Gdy stał się) zaś dzień. wyszedłszy wyruszył na puste miejsce. I tłumy poszukiwały go. i przyszli do niego, i zatrzymywali go. (by) nie (odchodził) od nich.
ὁ δὲ εἶπεν πρὸς αὐτοὺς ὅτι Καὶ ταῖς ἑτέραις πόλεσιν εὐαγγελίσασθαί με δεῖ τὴν βασιλείαν τοῦ θεοῦ, ὅτι ἐπὶ τοῦτο ἀπεστάλην.	Quibus ille ait: Quia et aliis civitatibus oportet me evangelizare regnum Dei: quia ideo missus sum.	On zaś powiedział do nich, że: I innym miastom ogłosić dobrą nowinę mi trzeba (o) królestwie Boga, bo na to wysłany zostałem.
καὶ ἦν κηρύσσων εἰς τὰς συναγωγὰς τῆς Ἰουδαίας.	Et erat prædicans in synagogis Galilææ.	I był głoszący w synagogach Judei.

5

Powołanie pierwszych uczniów
Ἐγένετο δὲ ἐν τῷ τὸν ὄχλον ἐπικεῖσθαι αὐτῷ καὶ ἀκούειν τὸν λόγον τοῦ θεοῦ καὶ αὐτὸς ἦν ἑστὼς παρὰ τὴν λίμνην Γεννησαρὲτ	Factum est autem, cum turbæ irruerunt in eum ut audirent verbum Dei, et ipse stabat secus stagnum Genesareth.	Stało się zaś, (gdy) tłum (napierał na) niego i słuchał słowa Boga, i on był stojący przy jeziorze Genezaret.
καὶ εἶδεν δύο πλοῖα ἑστῶτα παρὰ τὴν λίμνην· οἱ δὲ ἁλιεῖς ἀπ᾽ αὐτῶν ἀποβάντες ἔπλυνον τὰ δίκτυα.	Et vidit duas naves stantes secus stagnum: piscatores autem descenderant, et lavabant retia.	I zobaczył dwie łodzie stojące przy jeziorze. Zaś rybacy z nich wyszedłszy płukali sieci.
ἐμβὰς δὲ εἰς ἓν τῶν πλοίων, ὃ ἦν Σίμωνος, ἠρώτησεν αὐτὸν ἀπὸ τῆς γῆς ἐπαναγαγεῖν ὀλίγον, καθίσας δὲ ἐκ τοῦ πλοίου ἐδίδασκεν τοὺς ὄχλους.	Ascendens autem in unam navim, quæ erat Simonis, rogavit eum a terra reducere pusillum. Et sedens docebat de navicula turbas.	Wszedłszy zaś do jednej (z) łodzi, która była Szymona, poprosił, (by) on od ziemi (odpłynął) trochę, usiadłszy zaś, z łodzi nauczał tłumy.
ὡς δὲ ἐπαύσατο λαλῶν, εἶπεν πρὸς τὸν Σίμωνα, Ἐπανάγαγε εἰς τὸ βάθος καὶ χαλάσατε τὰ δίκτυα ὑμῶν εἰς ἄγραν.	Ut cessavit autem loqui, dixit ad Simonem: Duc in altum, et laxate retia vestra in capturam.	Jak zaś przestał (mówić), powiedział do Szymona: Odpłyń na głębię i spuśćcie sieci wasze na połów.
Północny brzeg jeziora Genezaret, przypominając zboczem Górę Błogosławieństw, wnętrze starożytnego amfiteatru, był ulubionym miejscem nauczania Jezusa. Mieszkańcy Galilei przez całe trzy lata publicznej działalności Chrystusa należeli również do Jego słuchaczy, o wiele bardziej wdzięcznych niż Żydzi z Jerozolimy lub innych miast Judei. Komentatorzy zwracają uwagę na fakt, że zapis cudownego połowu ryb zaczyna się od wzmianki o nauczaniu Jezusa z Piotrowej łodzi. Chrystus w szczególny sposób zaczyna wyróżniać Piotra; mieszka w jego domu, wstępuje właśnie do jego łodzi, aby nauczać rzesze. Oto, jak łódź Piotrowa staje się coraz wyraźniej typem Kościoła nauczającego.
καὶ ἀποκριθεὶς Σίμων εἶπεν, Ἐπιστάτα, δι᾽ ὅλης νυκτὸς κοπιάσαντες οὐδὲν ἐλάβομεν· ἐπὶ δὲ τῷ ῥήματί σου χαλάσω τὰ δίκτυα.	Et respondens Simon, dixit illi: Præceptor, per totam noctem laborantes nihil cepimus: in verbo autem tuo laxabo rete.	I odpowiadając Szymon rzekł: Mistrzu, przez całą noc utrudziwszy się nic (nie) wzięliśmy, na zaś słowo twe spuszczę sieci.
καὶ τοῦτο ποιήσαντες συνέκλεισαν πλῆθος ἰχθύων πολύ, διερρήσσετο δὲ τὰ δίκτυα αὐτῶν.	Et cum hoc fecissent, concluserunt piscium multitudinem copiosam: rumpebatur autem rete eorum.	I to uczyniwszy zamknęli mnogość ryb wielką, rozdzierały się zaś sieci ich.
καὶ κατένευσαν τοῖς μετόχοις ἐν τῷ ἑτέρῳ πλοίῳ τοῦ ἐλθόντας συλλαβέσθαι αὐτοῖς· καὶ ἦλθον καὶ ἔπλησαν ἀμφότερα τὰ πλοῖα ὥστε βυθίζεσθαι αὐτά.	Et annuerunt sociis, qui erant in alia navi, ut venirent, et adjuvarent eos. Et venerunt, et impleverunt ambas naviculas, ita ut pene mergerentur.	I skinęli Wspólnikom w drugiej łodzi, (by) przyszedłszy (pomogli) im. I przyszli, i wypełnili obie łodzie, tak że (pogrążały się) one.
ἰδὼν δὲ Σίμων Πέτρος προσέπεσεν τοῖς γόνασιν Ἰησοῦ λέγων, Ἔξελθε ἀπ᾽ ἐμοῦ, ὅτι ἀνὴρ ἁμαρτωλός εἰμι, κύριε.	Quod cum vidisset Simon Petrus, procidit ad genua Jesu, dicens: Exi a me, quia homo peccator sum, Domine.	Zobaczywszy zaś Szymon Piotr przypadł do kolan Jezusa mówiąc: Wyjdź ode mnie, bo mąż grzeszny jestem, Panie.
θάμβος γὰρ περιέσχεν αὐτὸν καὶ πάντας τοὺς σὺν αὐτῷ ἐπὶ τῇ ἄγρᾳ τῶν ἰχθύων ὧν συνέλαβον,	Stupor enim circumdederat eum, et omnes qui cum illo erant, in captura piscium, quam ceperant:	Zdumienie bowiem ogarnęło go i wszystkich z nim z powodu połowu ryb, które złapali;
ὁμοίως δὲ καὶ Ἰάκωβον καὶ Ἰωάννην υἱοὺς Ζεβεδαίου, οἳ ἦσαν κοινωνοὶ τῷ Σίμωνι. καὶ εἶπεν πρὸς τὸν Σίμωνα ὁ Ἰησοῦς, Μὴ φοβοῦ· ἀπὸ τοῦ νῦν ἀνθρώπους ἔσῃ ζωγρῶν.	similiter autem Jacobum et Joannem, filios Zebedæi, qui erunt socii Simonis. Et ait ad Simonem Jesus: Noli timere: ex hoc jam homines eris capiens.	podobnie zaś i Jakuba i Jana synów Zebedeusza, którzy byli wspólnikami Szymona. I rzekł do Szymona Jezus: Nie bój się. Od teraz ludzi będziesz żywcem łowiącym.
καὶ καταγαγόντες τὰ πλοῖα ἐπὶ τὴν γῆν ἀφέντες πάντα ἠκολούθησαν αὐτῷ.	Et subductis ad terram navibus, relictis omnibus, secuti sunt eum.	I doprowadziwszy łodzie do ziemi, opuściwszy wszystko zaczęli towarzyszyć mu.
Trędowaty
Καὶ ἐγένετο ἐν τῷ εἶναι αὐτὸν ἐν μιᾷ τῶν πόλεων καὶ ἰδοὺ ἀνὴρ πλήρης λέπρας· ἰδὼν δὲ τὸν Ἰησοῦν, πεσὼν ἐπὶ πρόσωπον ἐδεήθη αὐτοῦ λέγων, Κύριε, ἐὰν θέλῃς δύνασαί με καθαρίσαι.	Et factum est, cum esset in una civitatum, et ecce vir plenus lepra, et videns Jesum, et procidens in faciem, rogavit eum, dicens: Domine, si vis, potes me mundare.	I stało się, (gdy) (był) on w jednym (z) miast. i oto mąż pełen trądu. Zobaczywszy zaś Jezusa, upadłszy na twarz, błagał go mówiąc: Panie, jeśli zechcesz, możesz mnie oczyścić.
καὶ ἐκτείνας τὴν χεῖρα ἥψατο αὐτοῦ λέγων, Θέλω, καθαρίσθητι· καὶ εὐθέως ἡ λέπρα ἀπῆλθεν ἀπ᾽ αὐτοῦ.	Et extendens manum, tetigit eum dicens: Volo: mundare. Et confestim lepra discessit ab illo.	I wyciągnąwszy rękę dotknął go mówiąc: Chcę, zostań oczyszczony. I zaraz trąd odszedł od niego.
καὶ αὐτὸς παρήγγειλεν αὐτῷ μηδενὶ εἰπεῖν, ἀλλὰ ἀπελθὼν δεῖξον σεαυτὸν τῷ ἱερεῖ καὶ προσένεγκε περὶ τοῦ καθαρισμοῦ σου καθὼς προσέταξεν Μωϋσῆς, εἰς μαρτύριον αὐτοῖς.	Et ipse præcepit illi ut nemini diceret: sed, Vade, ostende te sacerdoti, et offer pro emundatione tua, sicut præcepit Moyses, in testimonium illis.	I on nakazał mu nikomu (nie) powiedzieć, ale: Odszedłszy pokaż się kapłanowi i ofiaruj za oczyszczenie twe. jako nakazał Mojżesz, na świadectwo im.
διήρχετο δὲ μᾶλλον ὁ λόγος περὶ αὐτοῦ, καὶ συνήρχοντο ὄχλοι πολλοὶ ἀκούειν καὶ θεραπεύεσθαι ἀπὸ τῶν ἀσθενειῶν αὐτῶν·	Perambulabat autem magis sermo de illo: et conveniebant turbæ multæ ut audirent, et curarentur ab infirmitatibus suis.	Rozeszło się zaś bardziej słowo o nim i schodziły się tłumy liczne słuchać i być uzdrawianymi ze słabości ich.
αὐτὸς δὲ ἦν ὑποχωρῶν ἐν ταῖς ἐρήμοις καὶ προσευχόμενος.	Ipse autem secedebat in desertum, et orabat.	On zaś był usuwający się na pustkowia i modlący się.
Jezus uzdrawia sparaliżowanego
Καὶ ἐγένετο ἐν μιᾷ τῶν ἡμερῶν καὶ αὐτὸς ἦν διδάσκων, καὶ ἦσαν καθήμενοι Φαρισαῖοι καὶ νομοδιδάσκαλοι οἳ ἦσαν ἐληλυθότες ἐκ πάσης κώμης τῆς Γαλιλαίας καὶ Ἰουδαίας καὶ Ἰερουσαλήμ· καὶ δύναμις κυρίου ἦν εἰς τὸ ἰᾶσθαι αὐτόν.	Et factum est in una dierum, et ipse sedebat docens. Et erant pharisæi sedentes, et legis doctores, qui venerunt ex omni castello Galilææ, et Judææ, et Jerusalem: et virtus Domini erat ad sanandum eos.	I stało się w jednym (z) dni, i on był nauczający, i byli siedzący faryzeusze i nauczyciele Prawa, którzy byli przybyli z każdej wsi Galilei, i Judei, i Jeruzalem. I moc Pana była (ku) (temu) (by uzdrawiał) (on).
καὶ ἰδοὺ ἄνδρες φέροντες ἐπὶ κλίνης ἄνθρωπον ὃς ἦν παραλελυμένος καὶ ἐζήτουν αὐτὸν εἰσενεγκεῖν καὶ θεῖναι αὐτὸν ἐνώπιον αὐτοῦ.	Et ecce viri portantes in lecto hominem, qui erat paralyticus: et quærebant eum inferre, et ponere ante eum.	I oto mężowie niosący na łożu człowieka, który był sparaliżowany, i szukali, (by) go wnieść i położyć [go] przed nim.
καὶ μὴ εὑρόντες ποίας εἰσενέγκωσιν αὐτὸν διὰ τὸν ὄχλον, ἀναβάντες ἐπὶ τὸ δῶμα διὰ τῶν κεράμων καθῆκαν αὐτὸν σὺν τῷ κλινιδίῳ εἰς τὸ μέσον ἔμπροσθεν τοῦ Ἰησοῦ.	Et non invenientes qua parte illum inferrent præ turba, ascenderunt supra tectum, et per tegulas summiserunt eum cum lecto in medium ante Jesum.	I nie znalazłszy, jaką (drogą) wnieśliby go, z powodu tłumu, wszedłszy na taras przez pokrycie z dachówek. spuścili go z lektyką na środek przed Jezusem.
καὶ ἰδὼν τὴν πίστιν αὐτῶν εἶπεν, Ἄνθρωπε, ἀφέωνταί σοι αἱ ἁμαρτίαι σου.	Quorum fidem ut vidit, dixit: Homo, remittuntur tibi peccata tua.	I zobaczywszy wiarę ich powiedział: Człowieku, odpuszczone są ci grzechy twe.
καὶ ἤρξαντο διαλογίζεσθαι οἱ γραμματεῖς καὶ οἱ Φαρισαῖοι λέγοντες, Τίς ἐστιν οὗτος ὃς λαλεῖ βλασφημίας; τίς δύναται ἁμαρτίας ἀφεῖναι εἰ μὴ μόνος ὁ θεός;	Et cœperunt cogitare scribæ et pharisæi, dicentes: Quis est hic, qui loquitur blasphemias? quis potest dimittere peccata, nisi solus Deus?	I zaczęli rozważać uczeni w piśmie i faryzeusze mówiąc: Kto jest ten, który mówi bluźnierstwa? Kto może grzechy odpuścić, jeśli nie sam Bóg?
ἐπιγνοὺς δὲ ὁ Ἰησοῦς τοὺς διαλογισμοὺς αὐτῶν ἀποκριθεὶς εἶπεν πρὸς αὐτούς, Τί διαλογίζεσθε ἐν ταῖς καρδίαις ὑμῶν;	Ut cognovit autem Jesus cogitationes eorum, respondens, dixit ad illos: Quid cogitatis in cordibus vestris?	Poznawszy zaś Jezus rozważania ich, odpowiadając rzekł do nich: Co rozważacie w sercach waszych?
τί ἐστιν εὐκοπώτερον, εἰπεῖν, Ἀφέωνταί σοι αἱ ἁμαρτίαι σου, ἢ εἰπεῖν, Ἔγειρε καὶ περιπάτει;	Quid est facilius dicere: Dimittuntur tibi peccata: an dicere: Surge, et ambula?	Co jest wykonalniejsze, powiedzieć: Odpuszczone są ci grzechy twe, czy powiedzieć: Podnieś się i chodź? Mniej trudu kosztujące, łatwiejsze.
ἵνα δὲ εἰδῆτε ὅτι ὁ υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου ἐξουσίαν ἔχει ἐπὶ τῆς γῆς ἀφιέναι ἁμαρτίας εἶπεν τῷ παραλελυμένῳ, Σοὶ λέγω, ἔγειρε καὶ ἄρας τὸ κλινίδιόν σου πορεύου εἰς τὸν οἶκόν σου.	Ut autem sciatis quia Filius hominis habet potestatem in terra dimittendi peccata, (ait paralytico) tibi dico, surge, tolle lectum tuum, et vade in domum tuam.	Aby zaś widzieliście, że Syn Człowieka władzę ma na ziemi odpuszczać grzechy powiedział sparaliżowanemu: Tobie mówię, podnieś się i zabrawszy lektykę twą, idź do domu twego.
καὶ παραχρῆμα ἀναστὰς ἐνώπιον αὐτῶν, ἄρας ἐφ᾽ ὃ κατέκειτο, ἀπῆλθεν εἰς τὸν οἶκον αὐτοῦ δοξάζων τὸν θεόν.	Et confestim consurgens coram illis, tulit lectum in quo jacebat: et abiit in domum suam, magnificans Deum.	I od razu wstawszy przed nimi, zabrawszy na czym leżał, odszedł do domu jego chwaląc Boga.
καὶ ἔκστασις ἔλαβεν ἅπαντας καὶ ἐδόξαζον τὸν θεὸν καὶ ἐπλήσθησαν φόβου λέγοντες ὅτι Εἴδομεν παράδοξα σήμερον.	Et stupor apprehendit omnes, et magnificabant Deum. Et repleti sunt timore, dicentes: Quia vidimus mirabilia hodie.	I zdumienie (ogarnęło) wszystkich, i chwalili Boga. i napełnieni zostali strachem mówiąc, że: Zobaczyliśmy nieoczekiwane dzisiaj.
Powołanie Lewiego
Καὶ μετὰ ταῦτα ἐξῆλθεν καὶ ἐθεάσατο τελώνην ὀνόματι Λευὶν καθήμενον ἐπὶ τὸ τελώνιον, καὶ εἶπεν αὐτῷ, Ἀκολούθει μοι.	Et post hæc exiit, et vidit publicanum nomine Levi, sedentem ad telonium, et ait illi: Sequere me.	I po tym wyszedł. i ujrzał poborcę imieniem Lewi siedzącego na cle. i powiedział mu: Towarzysz mi. Miejsce poboru podatków.
καὶ καταλιπὼν πάντα ἀναστὰς ἠκολούθει αὐτῷ.	Et relictis omnibus, surgens secutus est eum.	I pozostawiwszy wszystko, wstawszy towarzyszył mu.
Καὶ ἐποίησεν δοχὴν μεγάλην Λευὶς αὐτῷ ἐν τῇ οἰκίᾳ αὐτοῦ, καὶ ἦν ὄχλος πολὺς τελωνῶν καὶ ἄλλων οἳ ἦσαν μετ᾽ αὐτῶν κατακείμενοι.	Et fecit ei convivium magnum Levi in domo sua: et erat turba multa publicanorum, et aliorum qui cum illis erant discumbentes.	I uczynił przyjęcie wielkie Lewi mu w domu jego. I był tłum liczny poborców i innych, którzy byli z nimi, leżący (przy stole).
καὶ ἐγόγγυζον οἱ Φαρισαῖοι καὶ οἱ γραμματεῖς αὐτῶν πρὸς τοὺς μαθητὰς αὐτοῦ λέγοντες, Διὰ τί μετὰ τῶν τελωνῶν καὶ ἁμαρτωλῶν ἐσθίετε καὶ πίνετε;	Et murmurabant pharisæi et scribæ eorum, dicentes ad discipulos ejus: Quare cum publicanis et peccatoribus manducatis et bibitis?	I szemrali faryzeusze i uczeni w piśmie ich do uczniów jego, mówiąc: Dla czego z poborcami i grzesznikami jecie i pijecie?
καὶ ἀποκριθεὶς ὁ Ἰησοῦς εἶπεν πρὸς αὐτούς, Οὐ χρείαν ἔχουσιν οἱ ὑγιαίνοντες ἰατροῦ ἀλλὰ οἱ κακῶς ἔχοντες·	Et respondens Jesus, dixit ad illos: Non egent qui sani sunt medico, sed qui male habent.	I odpowiedziawszy Jezus powiedział do nich: Nie potrzebę mają zdrowymi będący lekarza, ale źle mający się.
οὐκ ἐλήλυθα καλέσαι δικαίους ἀλλὰ ἁμαρτωλοὺς εἰς μετάνοιαν.	Non veni vocare justos, sed peccatores ad pœnitentiam.	Nie przyszedłem powołać* sprawiedliwych, ale grzeszników do zmiany myślenia. * Zaprosić (na ucztę).
Pytanie o post
Οἱ δὲ εἶπαν πρὸς αὐτόν, Οἱ μαθηταὶ Ἰωάννου νηστεύουσιν πυκνὰ καὶ δεήσεις ποιοῦνται ὁμοίως καὶ οἱ τῶν Φαρισαίων, οἱ δὲ σοὶ ἐσθίουσιν καὶ πίνουσιν.	At illi dixerunt ad eum: Quare discipuli Joannis jejunant frequenter, et obsecrationes faciunt, similiter et pharisæorum: tui autem edunt et bibunt?	Oni zaś powiedzieli do niego: Uczniowie Jana poszczą często i błagania czynią, podobnie i (ci) faryzeuszów, zaś twoi jedzą i piją.
ὁ δὲ Ἰησοῦς εἶπεν πρὸς αὐτούς, Μὴ δύνασθε τοὺς υἱοὺς τοῦ νυμφῶνος ἐν ᾧ ὁ νυμφίος μετ᾽ αὐτῶν ἐστιν ποιῆσαι νηστεῦσαι;	Quibus ipse ait: Numquid potestis filios sponsi, dum cum illis est sponsus, facere jejunare?	Zaś Jezus powiedział do nich: Czy możecie synów weselnej komnaty, w tym (czasie co) pan młody z nimi jest, uczynić (poszczącymi)?
ἐλεύσονται δὲ ἡμέραι, καὶ ὅταν ἀπαρθῇ ἀπ᾽ αὐτῶν ὁ νυμφίος, τότε νηστεύσουσιν ἐν ἐκείναις ταῖς ἡμέραις.	Venient autem dies, cum ablatus fuerit ab illis sponsus: tunc jejunabunt in illis diebus.	Przyjdą zaś dni, i kiedy odebrany zostanie od nich pan młody, wtedy będą pościli w owe dni.
Ἔλεγεν δὲ καὶ παραβολὴν πρὸς αὐτοὺς ὅτι Οὐδεὶς ἐπίβλημα ἀπὸ ἱματίου καινοῦ σχίσας ἐπιβάλλει ἐπὶ ἱμάτιον παλαιόν· εἰ δὲ μή γε, καὶ τὸ καινὸν σχίσει καὶ τῷ παλαιῷ οὐ συμφωνήσει τὸ ἐπίβλημα τὸ ἀπὸ τοῦ καινοῦ.	Dicebat autem et similitudinem ad illos: Quia nemo commissuram a novo vestimento immittit in vestimentum vetus: alioquin et novum rumpit, et veteri non convenit commissura a novo.	Mówił zaś i przykład do nich, że: Nikt nakładki z płaszcza nowego, rozdarłszy, (nie) nakłada na płaszcz stary. Jeśli zaś nie, i nowy rozedrze, i (ze) starym nie harmonizuje nakładka z nowego.
καὶ οὐδεὶς βάλλει οἶνον νέον εἰς ἀσκοὺς παλαιούς· εἰ δὲ μή γε, ῥήξει ὁ οἶνος ὁ νέος τοὺς ἀσκοὺς καὶ αὐτὸς ἐκχυθήσεται καὶ οἱ ἀσκοὶ ἀπολοῦνται·	Et nemo mittit vinum novum in utres veteres: alioquin rumpet vinum novum utres, et ipsum effundetur, et utres peribunt:	I nikt (nie) leje wina młodego w bukłaki stare; jeśli zaś nie, rozerwie wino młode bukłaki, i samo wyleje się i bukłaki będą stracone.
ἀλλὰ οἶνον νέον εἰς ἀσκοὺς καινοὺς βλητέον.	sed vinum novum in utres novos mittendum est, et utraque conservantur.	Ale wino młode w bukłaki nowe należy lać.
καὶ οὐδεὶς πιὼν παλαιὸν θέλει νέον· λέγει γάρ, Ὁ παλαιὸς χρηστός ἐστιν.	Et nemo bibens vetus, statim vult novum: dicit enim: Vetus melius est.	[I] nikt, wypiwszy stare, (nie) chce młodego; mówi bowiem: stare przyjemne jest.

6

Pan szabatu
Ἐγένετο δὲ ἐν σαββάτῳ διαπορεύεσθαι αὐτὸν διὰ σπορίμων, καὶ ἔτιλλον οἱ μαθηταὶ αὐτοῦ καὶ ἤσθιον τοὺς στάχυας ψώχοντες ταῖς χερσίν.	Factum est autem in sabbato secundo, primo, cum transiret per sata, vellebant discipuli ejus spicas, et manducabant confricantes manibus.	Stało się zaś w szabat, (przechodził) on przez zboża, i zrywali uczniowie jego i jedli, kłosy rozcierając rękoma.
τινὲς δὲ τῶν Φαρισαίων εἶπαν, Τί ποιεῖτε ὃ οὐκ ἔξεστιν τοῖς σάββασιν;	Quidam autem pharisæorum, dicebant illis: Quid facitis quod non licet in sabbatis?	Jacyś zaś (z) faryzeuszów powiedzieli: Dlaczego czynicie, co nie jest dozwolone (w) szabat?
καὶ ἀποκριθεὶς πρὸς αὐτοὺς εἶπεν ὁ Ἰησοῦς, Οὐδὲ τοῦτο ἀνέγνωτε ὃ ἐποίησεν Δαυὶδ ὅτε ἐπείνασεν αὐτὸς καὶ οἱ μετ᾽ αὐτοῦ	Et respondens Jesus ad eos, dixit: Nec hoc legistis quod fecit David, cum esurisset ipse, et qui cum illo erant?	I odpowiadając do nich rzekł Jezus: Ani to przeczytaliście, co uczynił Dawid, kiedy zgłodniał on i ci z nim [będący]?
εἰσῆλθεν εἰς τὸν οἶκον τοῦ θεοῦ καὶ τοὺς ἄρτους τῆς προθέσεως λαβὼν ἔφαγεν καὶ ἔδωκεν τοῖς μετ᾽ αὐτοῦ, οὓς οὐκ ἔξεστιν φαγεῖν εἰ μὴ μόνους τοὺς ἱερεῖς;	quomodo intravit in domum Dei, et panes propositionis sumpsit, et manducavit, et dedit his qui cum ipso erant: quos non licet manducare nisi tantum sacerdotibus?	[Jak] wszedł do domu Boga i chleby przedkładania wziąwszy zjadł i dał tym z nim; których nie jest dozwolone zjeść, jeśli nie samym kapłanom?
καὶ ἔλεγεν αὐτοῖς, Κύριός ἐστιν τοῦ σαββάτου ὁ υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου.	Et dicebat illis: Quia dominus est Filius hominis etiam sabbati.	I mówił im: Panem jest szabatu Syn Człowieka.
Ze wszystkich trzech synoptyków Łukasz jest najbardziej zwięzły w sposobie przedstawienia konfliktu, który dotyczył przestrzegania prawa szabatu. Nie nazwał po imieniu kapłana Abiatara, za którego urzędowania Dawid wkroczył do świątyni i spożył chleby pokładne; nie wspomina - podobnie zresztą jak Marek - o drugim przykładzie ciągłego gwałcenia prawa szabatu, tj. o posłudze kapłańskiej. Konkluzja sporu, czyli ostatnie słowo Jezusa, jest taka sama wszystkich trzech ewangelistów: Syn Człowieczy jest Panem także szabatu.
Ἐγένετο δὲ ἐν ἑτέρῳ σαββάτῳ εἰσελθεῖν αὐτὸν εἰς τὴν συναγωγὴν καὶ διδάσκειν. καὶ ἦν ἄνθρωπος ἐκεῖ καὶ ἡ χεὶρ αὐτοῦ ἡ δεξιὰ ἦν ξηρά.	Factum est autem in alio sabbato, ut intraret in synagogam, et doceret. Et erat ibi homo, et manus ejus dextra erat arida.	Stało się zaś w inny szabat, (wszedł) on do synagogi i (nauczał). I był człowiek tam i ręka jego prawa była sucha.
παρετηροῦντο δὲ αὐτὸν οἱ γραμματεῖς καὶ οἱ Φαρισαῖοι εἰ ἐν τῷ σαββάτῳ θεραπεύει, ἵνα εὕρωσιν κατηγορεῖν αὐτοῦ.	Observabant autem scribæ et pharisæi si in sabbato curaret, ut invenirent unde accusarent eum.	Pilnowali zaś go uczeni w piśmie i faryzeusze. czy w szabat leczy, aby znaleźli, (by) oskarżać go.
αὐτὸς δὲ ᾔδει τοὺς διαλογισμοὺς αὐτῶν, εἶπεν δὲ τῷ ἀνδρὶ τῷ ξηρὰν ἔχοντι τὴν χεῖρα, Ἔγειρε καὶ στῆθι εἰς τὸ μέσον· καὶ ἀναστὰς ἔστη.	Ipse vero sciebat cogitationes eorum: et ait homini qui habebat manum aridam: Surge, et sta in medium. Et surgens stetit.	On zaś znał rozważania ich, powiedział zaś mężowi suchą mającemu rękę: Podnieś się i stań na środku. I powstawszy stanął.
εἶπεν δὲ ὁ Ἰησοῦς πρὸς αὐτούς, Ἐπερωτῶ ὑμᾶς εἰ ἔξεστιν τῷ σαββάτῳ ἀγαθοποιῆσαι ἢ κακοποιῆσαι, ψυχὴν σῶσαι ἢ ἀπολέσαι;	Ait autem ad illos Jesus: Interrogo vos si licet sabbatis benefacere, an male: animam salvam facere, an perdere?	Powiedział zaś Jezus do nich: Pytam was, czy jest dozwolone (w) szabat dobrze uczynić czy źle uczynić, życie uratować czy zgubić?
καὶ περιβλεψάμενος πάντας αὐτοὺς εἶπεν αὐτῷ, Ἔκτεινον τὴν χεῖρά σου. ὁ δὲ ἐποίησεν καὶ ἀπεκατεστάθη ἡ χεὶρ αὐτοῦ.	Et circumspectis omnibus dixit homini: Extende manum tuam. Et extendit: et restituta est manus ejus.	I obejrzawszy wszystkich ich powiedział* mu: Wyciągnij rękę twą. On zaś uczynił, i przywrócona została ręka jego. * Niektóre rękopisy: "w gniewie powiedział".
αὐτοὶ δὲ ἐπλήσθησαν ἀνοίας καὶ διελάλουν πρὸς ἀλλήλους τί ἂν ποιήσαιεν τῷ Ἰησοῦ.	Ipsi autem repleti sunt insipientia, et colloquebantur ad invicem, quidnam facerent Jesu.	Oni zaś napełnili się bezmyślnością* i rozmawiali (między) sobą, co mogliby uczynić Jezusowi. * Ogarnięci bezrozumnym gniewem, tracąc zdolność myślenia.
Wybór dwunastu apostołów
Ἐγένετο δὲ ἐν ταῖς ἡμέραις ταύταις ἐξελθεῖν αὐτὸν εἰς τὸ ὄρος προσεύξασθαι, καὶ ἦν διανυκτερεύων ἐν τῇ προσευχῇ τοῦ θεοῦ.	Factum est autem in illis diebus, exiit in montem orare, et erat pernoctans in oratione Dei.	Stało się zaś w dniach tych, (wyszedł) on na górę pomodlić się, i był całą noc spędzający na modlitwie (do) Boga.
καὶ ὅτε ἐγένετο ἡμέρα, προσεφώνησεν τοὺς μαθητὰς αὐτοῦ, καὶ ἐκλεξάμενος ἀπ᾽ αὐτῶν δώδεκα, οὓς καὶ ἀποστόλους ὠνόμασεν,	Et cum dies factus esset, vocavit discipulos suos: et elegit duodecim ex ipsis (quos et apostolos nominavit):	I kiedy stał się dzień, przemówił do uczniów jego i wybrawszy sobie z nich dwunastu, tych i wysłannikami nazwał,
Σίμωνα ὃν καὶ ὠνόμασεν Πέτρον, καὶ Ἀνδρέαν τὸν ἀδελφὸν αὐτοῦ, καὶ Ἰάκωβον καὶ Ἰωάννην καὶ Φίλιππον καὶ Βαρθολομαῖον	Simonem, quem cognominavit Petrum, et Andream fratrem ejus, Jacobum, et Joannem, Philippum, et Bartholomæum,	Szymona, którego i nazwał Piotrem, i Andrzeja. brata jego, i Jakuba, i Jana, i Filipa. i Bartłomieja.
καὶ Μαθθαῖον καὶ Θωμᾶν καὶ Ἰάκωβον Ἁλφαίου καὶ Σίμωνα τὸν καλούμενον Ζηλωτὴν	Matthæum, et Thomam, Jacobum Alphæi, et Simonem, qui vocatur Zelotes,	i Mateusza, i Tomasza, i Jakuba (syna) Alfeusza. i Szymona zwanego Gorliwym, Zelotę.
καὶ Ἰούδαν Ἰακώβου καὶ Ἰούδαν Ἰσκαριώθ, ὃς ἐγένετο προδότης.	et Judam Jacobi, et Judam Iscariotem, qui fuit proditor.	i Judę, (syna) Jakuba, i Judę Iskariotę, który stał się zdrajcą.
Szczęśliwi
Καὶ καταβὰς μετ᾽ αὐτῶν ἔστη ἐπὶ τόπου πεδινοῦ, καὶ ὄχλος πολὺς μαθητῶν αὐτοῦ, καὶ πλῆθος πολὺ τοῦ λαοῦ ἀπὸ πάσης τῆς Ἰουδαίας καὶ Ἰερουσαλὴμ καὶ τῆς παραλίου Τύρου καὶ Σιδῶνος,	Et descendens cum illis, stetit in loco campestri, et turba discipulorum ejus, et multitudo copiosa plebis ab omni Judæa, et Jerusalem, et maritima, et Tyri, et Sidonis,	I zeszedłszy z nimi stanął na miejscu płaskim i tłum liczny uczniów jego, i mnogość wielka ludu z całej Judei, i Jeruzalem, i pobrzeża Tyru i Sydonu,
οἳ ἦλθον ἀκοῦσαι αὐτοῦ καὶ ἰαθῆναι ἀπὸ τῶν νόσων αὐτῶν· καὶ οἱ ἐνοχλούμενοι ἀπὸ πνευμάτων ἀκαθάρτων ἐθεραπεύοντο,	qui venerant ut audirent eum, et sanarentur a languoribus suis. Et qui vexabantur a spiritibus immundis, curabantur.	którzy przyszli usłyszeć go i zostać uleczonymi z chorób ich. I dręczeni przez duchy nieczyste byli uzdrawiani.
καὶ πᾶς ὁ ὄχλος ἐζήτουν ἅπτεσθαι αὐτοῦ, ὅτι δύναμις παρ᾽ αὐτοῦ ἐξήρχετο καὶ ἰᾶτο πάντας.	Et omnis turba quærebat eum tangere: quia virtus de illo exibat, et sanabat omnes.	I cały tłum szukał, (by) dotknąć się go, bo moc od niego wychodziła i leczyła wszystkich.
Καὶ αὐτὸς ἐπάρας τοὺς ὀφθαλμοὺς αὐτοῦ εἰς τοὺς μαθητὰς αὐτοῦ ἔλεγεν, Μακάριοι οἱ πτωχοί, ὅτι ὑμετέρα ἐστὶν ἡ βασιλεία τοῦ θεοῦ.	Et ipse elevatis oculis in discipulis suis, dicebat: Beati pauperes, quia vestrum est regnum Dei.	I on podniósłszy oczy jego na uczniów jego mówił: Szczęśliwi biedni, bo wasze jest królestwo Boga.
μακάριοι οἱ πεινῶντες νῦν, ὅτι χορτασθήσεσθε. μακάριοι οἱ κλαίοντες νῦν, ὅτι γελάσετε.	Beati qui nunc esuritis, quia saturabimini. Beati qui nunc fletis, quia ridebitis.	Szczęśliwi zgłodniali teraz, bo nasyceni będziecie. Szczęśliwi płaczący teraz, bo śmiać się będziecie.
μακάριοί ἐστε ὅταν μισήσωσιν ὑμᾶς οἱ ἄνθρωποι καὶ ὅταν ἀφορίσωσιν ὑμᾶς καὶ ὀνειδίσωσιν καὶ ἐκβάλωσιν τὸ ὄνομα ὑμῶν ὡς πονηρὸν ἕνεκα τοῦ υἱοῦ τοῦ ἀνθρώπου·	Beati eritis cum vos oderint homines, et cum separaverint vos, et exprobraverint, et ejicerint nomen vestrum tamquam malum propter Filium hominis.	Szczęśliwi jesteście, kiedy będą nienawidzili was ludzie i kiedy oddzielać będą was, i będą lżyli, i odrzucać będą imię wasze jako złe z powodu Syna Człowieka.
χάρητε ἐν ἐκείνῃ τῇ ἡμέρᾳ καὶ σκιρτήσατε, ἰδοὺ γὰρ ὁ μισθὸς ὑμῶν πολὺς ἐν τῷ οὐρανῷ· κατὰ τὰ αὐτὰ γὰρ ἐποίουν τοῖς προφήταις οἱ πατέρες αὐτῶν.	Gaudete in illa die, et exsultate: ecce enim merces vestra multa est in cælo: secundum hæc enim faciebant prophetis patres eorum.	Uradujcie się w ów dzień i podskoczcie, oto bowiem zapłata wasza wielka w niebie. Według tego samego bowiem czynili prorokom ojcowie ich.
Πλὴν οὐαὶ ὑμῖν τοῖς πλουσίοις, ὅτι ἀπέχετε τὴν παράκλησιν ὑμῶν.	Verumtamen væ vobis divitibus, quia habetis consolationem vestram.	Lecz biada wam bogatym, bo otrzymujecie* pociechę waszą. * W całości.
οὐαὶ ὑμῖν, οἱ ἐμπεπλησμένοι νῦν, ὅτι πεινάσετε. οὐαί, οἱ γελῶντες νῦν, ὅτι πενθήσετε καὶ κλαύσετε.	Væ vobis, qui saturati estis: quia esurietis. Væ vobis, qui ridetis nunc: quia lugebitis et flebitis.	Biada wam nasyceni teraz, bo głodni będziecie. Biada, śmiejący się teraz. bo boleć będziecie i zapłaczecie.
οὐαὶ ὅταν ὑμᾶς καλῶς εἴπωσιν πάντες οἱ ἄνθρωποι· κατὰ τὰ αὐτὰ γὰρ ἐποίουν τοῖς ψευδοπροφήταις οἱ πατέρες αὐτῶν.	Væ cum benedixerint vobis homines: secundum hæc enim faciebant pseudoprophetis patres eorum.	Biada, kiedy (o) was dobrze będą mówić wszyscy ludzie, według tego samego bowiem czynili kłamliwym prorokom ojcowie ich.
Miłość do wrogów
Ἀλλὰ ὑμῖν λέγω τοῖς ἀκούουσιν, ἀγαπᾶτε τοὺς ἐχθροὺς ὑμῶν, καλῶς ποιεῖτε τοῖς μισοῦσιν ὑμᾶς,	Sed vobis dico, qui auditis: diligite inimicos vestros, benefacite his qui oderunt vos.	Ale wam mówię słuchającym, miłujcie wrogów waszych, dobrze czyńcie nienawidzącym was.
εὐλογεῖτε τοὺς καταρωμένους ὑμᾶς, προσεύχεσθε περὶ τῶν ἐπηρεαζόντων ὑμᾶς.	Benedicite maledicentibus vobis, et orate pro calumniantibus vos.	Błogosławcie przeklinających was, módlcie się za uwłaczających wam.
τῷ τύπτοντί σε ἐπὶ τὴν σιαγόνα πάρεχε καὶ τὴν ἄλλην, καὶ ἀπὸ τοῦ αἴροντός σου τὸ ἱμάτιον καὶ τὸν χιτῶνα μὴ κωλύσῃς.	Et qui te percutit in maxillam, præbe et alteram. Et ab eo qui aufert tibi vestimentum, etiam tunicam noli prohibere.	Bijącemu cię w policzek podawaj i inny, i zabierającemu twój płaszcz i tuniki nie zabroń.
παντὶ αἰτοῦντί σε δίδου, καὶ ἀπὸ τοῦ αἴροντος τὰ σὰ μὴ ἀπαίτει.	Omni autem petenti te, tribue: et qui aufert quæ tua sunt, ne repetas.	Każdemu proszącemu cię dawaj i od zabierającego twoje nie żądaj zwrotu.
καὶ καθὼς θέλετε ἵνα ποιῶσιν ὑμῖν οἱ ἄνθρωποι ποιεῖτε αὐτοῖς ὁμοίως.	Et prout vultis ut faciant vobis homines, et vos facite illis similiter.	I jako chcecie, aby czynili wam ludzie, czyńcie im podobnie.
καὶ εἰ ἀγαπᾶτε τοὺς ἀγαπῶντας ὑμᾶς, ποία ὑμῖν χάρις ἐστίν; καὶ γὰρ οἱ ἁμαρτωλοὶ τοὺς ἀγαπῶντας αὐτοὺς ἀγαπῶσιν.	Et si diligitis eos qui vos diligunt, quæ vobis est gratia? nam et peccatores diligentes se diligunt.	I jeśli miłujecie miłujących was, jaka wam wdzięczność* jest? I bowiem grzesznicy miłujących ich miłują. * Jaka wdzięczność się wam należy (od Boga)?
καὶ ἐὰν ἀγαθοποιῆτε τοὺς ἀγαθοποιοῦντας ὑμᾶς, ποία ὑμῖν χάρις ἐστίν; καὶ οἱ ἁμαρτωλοὶ τὸ αὐτὸ ποιοῦσιν.	Et si benefeceritis his qui vobis benefaciunt, quæ vobis est gratia? siquidem et peccatores hoc faciunt.	I [bowiem] jeśli dobrze czynić będziecie dobrze czyniącym wam, jaka wam wdzięczność* jest? I grzesznicy to czynią. * Jaka wdzięczność się wam należy (od Boga)?
καὶ ἐὰν δανίσητε παρ᾽ ὧν ἐλπίζετε λαβεῖν, ποία ὑμῖν χάρις ἐστίν; καὶ ἁμαρτωλοὶ ἁμαρτωλοῖς δανίζουσιν ἵνα ἀπολάβωσιν τὰ ἴσα.	Et si mutuum dederitis his a quibus speratis recipere, quæ gratia est vobis? nam et peccatores peccatoribus fœnerantur, ut recipiant æqualia.	I gdyby pożyczaliście, od których macie nadzieję wziąć, jaka wam wdzięczność* [jest?] I grzesznicy grzesznikom pożyczają. aby odebrali tyle samo. * Jaka wdzięczność się wam należy (od Boga)?
πλὴν ἀγαπᾶτε τοὺς ἐχθροὺς ὑμῶν καὶ ἀγαθοποιεῖτε καὶ δανίζετε μηδὲν ἀπελπίζοντες· καὶ ἔσται ὁ μισθὸς ὑμῶν πολύς, καὶ ἔσεσθε υἱοὶ ὑψίστου, ὅτι αὐτὸς χρηστός ἐστιν ἐπὶ τοὺς ἀχαρίστους καὶ πονηρούς.	Verumtamen diligite inimicos vestros: benefacite, et mutuum date, nihil inde sperantes: et erit merces vestra multa, et eritis filii Altissimi, quia ipse benignus est super ingratos et malos.	Lecz miłujcie wrogów waszych, i dobrze czyńcie i pożyczajcie, niczego (nie) spodziewając się w zamian, i będzie zapłata wasza wielka i będziecie synami Najwyższego, bo on przyjemny jest dla niewdzięcznych i złych.
Γίνεσθε οἰκτίρμονες καθὼς ὁ πατὴρ ὑμῶν οἰκτίρμων ἐστίν.	Estote ergo misericordes sicut et Pater vester misericors est.	Stawajcie się litościwi jako [i] Ojciec wasz litościwy jest.
Osądzanie innych
Καὶ μὴ κρίνετε, καὶ οὐ μὴ κριθῆτε· καὶ μὴ καταδικάζετε, καὶ οὐ μὴ καταδικασθῆτε. ἀπολύετε, καὶ ἀπολυθήσεσθε·	Nolite judicare, et non judicabimini: nolite condemnare, et non condemnabimini. Dimitte, et dimittemini.	I nie sądźcie, a nie zostaniecie osądzeni. I nie potępiajcie, i nie zostaniecie potępieni. Uwalniajcie i będziecie uwolnieni.
δίδοτε, καὶ δοθήσεται ὑμῖν· μέτρον καλὸν πεπιεσμένον σεσαλευμένον ὑπερεκχυννόμενον δώσουσιν εἰς τὸν κόλπον ὑμῶν· ᾧ γὰρ μέτρῳ μετρεῖτε ἀντιμετρηθήσεται ὑμῖν.	Date, et dabitur vobis: mensuram bonam, et confertam, et coagitatam, et supereffluentem dabunt in sinum vestrum. Eadem quippe mensura, qua mensi fueritis, remetietur vobis.	Dawajcie i będzie dane wam; miarę dobrą, upchaną, utrzęsioną, przelewającą się dadzą w zanadrze* wasze. Którą bowiem miarą mierzycie, w zamian mierzone będzie wam. * Ewentualnie "podołek".
Εἶπεν δὲ καὶ παραβολὴν αὐτοῖς· Μήτι δύναται τυφλὸς τυφλὸν ὁδηγεῖν; οὐχὶ ἀμφότεροι εἰς βόθυνον ἐμπεσοῦνται;	Dicebat autem illis et similitudinem: Numquid potest cæcus cæcum ducere? nonne ambo in foveam cadunt?	Powiedział zaś i przykład im: Przecież nie może ślepy ślepego prowadzić? Czyż nie obaj w dół wpadną?
οὐκ ἔστιν μαθητὴς ὑπὲρ τὸν διδάσκαλον· κατηρτισμένος δὲ πᾶς ἔσται ὡς ὁ διδάσκαλος αὐτοῦ.	Non est discipulus super magistrum: perfectus autem omnis erit, si sit sicut magister ejus.	Nie jest uczeń ponad nauczyciela, wydoskonalony zaś cały będzie jak nauczyciel jego.
Τί δὲ βλέπεις τὸ κάρφος τὸ ἐν τῷ ὀφθαλμῷ τοῦ ἀδελφοῦ σου, τὴν δὲ δοκὸν τὴν ἐν τῷ ἰδίῳ ὀφθαλμῷ οὐ κατανοεῖς;	Quid autem vides festucam in oculo fratris tui, trabem autem, quæ in oculo tuo est, non consideras?	Dlaczego zaś widzisz drzazgę w oku brata twego. zaś belki we własnym oku nie zauważasz?
πῶς δύνασαι λέγειν τῷ ἀδελφῷ σου, Ἀδελφέ, ἄφες ἐκβάλω τὸ κάρφος τὸ ἐν τῷ ὀφθαλμῷ σου, αὐτὸς τὴν ἐν τῷ ὀφθαλμῷ σοῦ δοκὸν οὐ βλέπων; ὑποκριτά, ἔκβαλε πρῶτον τὴν δοκὸν ἐκ τοῦ ὀφθαλμοῦ σοῦ, καὶ τότε διαβλέψεις τὸ κάρφος τὸ ἐν τῷ ὀφθαλμῷ τοῦ ἀδελφοῦ σου ἐκβαλεῖν.	aut quomodo potes dicere fratri tuo: Frater, sine ejiciam festucam de oculo tuo: ipse in oculo tuo trabem non videns? Hypocrita, ejice primum trabem de oculo tuo: et tunc perspicies ut educas festucam de oculo fratris tui.	Jak możesz mówić bratu twemu: Bracie, dopuść, niech wyrzucę drzazgę (tę) w oku twym, sarn (tej) w oku twym belki nie widząc? Obłudniku, wyrzuć najpierw belkę z oka twego, i wtedy przejrzysz, drzazgę w oku brata twego (by) wyrzucić.
Drzewo i jego owoce
Οὐ γάρ ἐστιν δένδρον καλὸν ποιοῦν καρπὸν σαπρόν, οὐδὲ πάλιν δένδρον σαπρὸν ποιοῦν καρπὸν καλόν.	Non est enim arbor bona, quæ facit fructus malos: neque arbor mala, faciens fructum bonum.	Nie bowiem jest drzewo dobre czyniące owoc zepsuty, ani znów drzewo zepsute* czyniące owoc dobry. * Spróchniałe.
ἕκαστον γὰρ δένδρον ἐκ τοῦ ἰδίου καρποῦ γινώσκεται· οὐ γὰρ ἐξ ἀκανθῶν συλλέγουσιν σῦκα οὐδὲ ἐκ βάτου σταφυλὴν τρυγῶσιν.	Unaquæque enim arbor de fructu suo cognoscitur. Neque enim de spinis colligunt ficus: neque de rubo vindemiant uvam.	Każde bowiem drzewo z własnego owocu poznawane jest. Nie bowiem z cierni zbierają figi, ani z jeżyny winne grono zrywają.
ὁ ἀγαθὸς ἄνθρωπος ἐκ τοῦ ἀγαθοῦ θησαυροῦ τῆς καρδίας προφέρει τὸ ἀγαθόν, καὶ ὁ πονηρὸς ἐκ τοῦ πονηροῦ θησαυροῦ τῆς καρδίας αὐτοῦ προφέρει τὸ πονηρόν· ἐκ γὰρ περισσεύματος καρδίας λαλεῖ τὸ στόμα αὐτοῦ.	Bonus homo de bono thesauro cordis sui profert bonum: et malus homo de malo thesauro profert malum. Ex abundantia enim cordis os loquitur.	Dobry człowiek z dobrego skarbca serca wynosi* dobro, a zły ze złego wynosi* zło. Z bowiem obfitości serca mówią usta jego. * Wydobywa i przedkłada.
Mądry i głupi budowniczy
Τί δέ με καλεῖτε, Κύριε κύριε, καὶ οὐ ποιεῖτε ἃ λέγω;	Quid autem vocatis me Domine, Domine: et non facitis quæ dico?	Dlaczego zaś mnie wołacie: Panie, Panie i nie czynicie co mówię?
πᾶς ὁ ἐρχόμενος πρός με καὶ ἀκούων μου τῶν λόγων καὶ ποιῶν αὐτούς, ὑποδείξω ὑμῖν τίνι ἐστὶν ὅμοιος·	Omnis qui venit ad me, et audit sermones meos, et facit eos, ostendam vobis cui similis sit:	Każdy, który przychodzący do mnie i słuchający mych słów i czyniący je pokażę wam komu jest podobny.
ὅμοιός ἐστιν ἀνθρώπῳ οἰκοδομοῦντι οἰκίαν ὃς ἔσκαψεν καὶ ἐβάθυνεν καὶ ἔθηκεν θεμέλιον ἐπὶ τὴν πέτραν· πλημμύρης δὲ γενομένης προσέρηξεν ὁ ποταμὸς τῇ οἰκίᾳ ἐκείνῃ, καὶ οὐκ ἴσχυσεν σαλεῦσαι αὐτὴν διὰ τὸ καλῶς οἰκοδομῆσθαι αὐτήν.	similis est homini ædificanti domum, qui fodit in altum, et posuit fundamentum super petram: inundatione autem facta, illisum est flumen domui illi, et non potuit eam movere: fundata enim erat super petram.	Podobny jest człowiekowi budującemu dom, który wykopał i pogłębił i położył fundament na skale. Powódź zaś (gdy stała się), wylała się rzeka (na) dom ów i nie miała siły zachwiać go, (gdyż) dobrze (zbudowany był) on.
ὁ δὲ ἀκούσας καὶ μὴ ποιήσας ὅμοιός ἐστιν ἀνθρώπῳ οἰκοδομήσαντι οἰκίαν ἐπὶ τὴν γῆν χωρὶς θεμελίου, ᾗ προσέρηξεν ὁ ποταμός, καὶ εὐθὺς συνέπεσεν καὶ ἐγένετο τὸ ῥῆγμα τῆς οἰκίας ἐκείνης μέγα.	Qui autem audit, et non facit, similis est homini ædificanti domum suam super terram sine fundamento: in quam illisus est fluvius, et continuo cecidit: et facta est ruina domus illius magna.	Zaś (który usłyszał) i nie (uczynił), podobny jest człowiekowi, (który zbudował) dom na ziemi bez fundamentu, (na) który wylała się rzeka, i zaraz zapadł się, i stała się ruina domu owego wielka.

7

Wiara żołnierza
Ἐπειδὴ ἐπλήρωσεν πάντα τὰ ῥήματα αὐτοῦ εἰς τὰς ἀκοὰς τοῦ λαοῦ, εἰσῆλθεν εἰς Καφαρναούμ.	Cum autem implesset omnia verba sua in aures plebis, intravit Capharnaum.	Skoro wypełnił wszystkie słowa jego do uszu ludu, wszedł do Kafarnaum.
Ἑκατοντάρχου δέ τινος δοῦλος κακῶς ἔχων ἤμελλεν τελευτᾶν, ὃς ἦν αὐτῷ ἔντιμος.	Centurionis autem cujusdam servus male habens, erat moriturus: qui illi erat pretiosus.	Setnika zaś pewnego niewolnik źle mający się miał umierać, który był mu cenny.
ἀκούσας δὲ περὶ τοῦ Ἰησοῦ ἀπέστειλεν πρὸς αὐτὸν πρεσβυτέρους τῶν Ἰουδαίων ἐρωτῶν αὐτὸν ὅπως ἐλθὼν διασώσῃ τὸν δοῦλον αὐτοῦ.	Et cum audisset de Jesu, misit ad eum seniores Judæorum, rogans eum ut veniret et salvaret servum ejus.	Usłyszawszy zaś o Jezusie wysłał do niego starszych (z) Judejczyków. prosząc go, żeby przyszedłszy uratował niewolnika jego.
οἱ δὲ παραγενόμενοι πρὸς τὸν Ἰησοῦν παρεκάλουν αὐτὸν σπουδαίως λέγοντες ὅτι Ἄξιός ἐστιν ᾧ παρέξῃ τοῦτο·	At illi cum venissent ad Jesum, rogabant eum sollicite, dicentes ei: Quia dignus est ut hoc illi præstes:	Zaś przybywszy do Jezusa prosili go gorliwie, mówiąc, że: Godzien jest, (żebyś) mu uczynił to,
ἀγαπᾷ γὰρ τὸ ἔθνος ἡμῶν καὶ τὴν συναγωγὴν αὐτὸς ᾠκοδόμησεν ἡμῖν.	diligit enim gentem nostram, et synagogam ipse ædificavit nobis.	miłuje bowiem naród nasz i synagogę sam zbudował nam.
ὁ δὲ Ἰησοῦς ἐπορεύετο σὺν αὐτοῖς. ἤδη δὲ αὐτοῦ οὐ μακρὰν ἀπέχοντος ἀπὸ τῆς οἰκίας ἔπεμψεν φίλους ὁ ἑκατοντάρχης λέγων αὐτῷ, Κύριε, μὴ σκύλλου, οὐ γὰρ ἱκανός εἰμι ἵνα ὑπὸ τὴν στέγην μου εἰσέλθῃς·	Jesus autem ibat cum illis. Et cum jam non longe esset a domo, misit ad eum centurio amicos, dicens: Domine, noli vexari: non enim sum dignus ut sub tectum meum intres:	Zaś Jezus wyruszył z nimi. Już zaś (gdy) on nie daleko (był oddalony) od domu, posłał przyjaciół setnik mówiąc mu: Panie, nie trudź się, nie bowiem wart jestem, aby pod dach mój wszedłeś.
Łukasz opisał o wiele dokładniej i nieco inaczej niż Mateusz uzdrowienie sługi setnika z Kafarnaum. Tak więc mówi Łukasz najpierw, że cud miał miejsce w Kafarnaum zaraz po wygłoszeniu Kazania na Górze; nie wymienia choroby, na jaką cierpiał sługa setnika, ale mówi, że chory był bliski śmierci; do Jezusa przychodzi, by prosić Go o uleczenie chorego, nie sam setnik - jak u Mt - ale delegacja złożona ze starszych żydowskich, którzy od siebie już starannie umotywowali prośbę o uzdrowienie sługi: setnik, w którego imieniu przychodzą, godzien jest, by Jezus wyświadczył mu tę przysługę, bo kocha naród żydowski, a ponadto zbudował synagogę.
διὸ οὐδὲ ἐμαυτὸν ἠξίωσα πρὸς σὲ ἐλθεῖν· ἀλλὰ εἰπὲ λόγῳ, καὶ ἰαθήτω ὁ παῖς μου.	propter quod et meipsum non sum dignum arbitratus ut venirem ad te: sed dic verbo, et sanabitur puer meus.	Dlatego ani mnie samego uznałem za godnego do ciebie przyjść. Ale powiedz słowem i niech zostanie uleczony sługa mój.
καὶ γὰρ ἐγὼ ἄνθρωπός εἰμι ὑπὸ ἐξουσίαν τασσόμενος ἔχων ὑπ᾽ ἐμαυτὸν στρατιώτας, καὶ λέγω τούτῳ, Πορεύθητι, καὶ πορεύεται, καὶ ἄλλῳ, Ἔρχου, καὶ ἔρχεται, καὶ τῷ δούλῳ μου, Ποίησον τοῦτο, καὶ ποιεῖ.	Nam et ego homo sum sub potestate constitutus, habens sub me milites: et dico huic, Vade, et vadit: et alii, Veni, et venit: et servo meo, Fac hoc, et facit.	I bowiem ja człowiek jestem pod władzą umieszczony, mający pod sobą żołnierzy, i mówię temu: Ruszaj, i wyrusza, i innemu: Przychodź, i przychodzi, i niewolnikowi memu: Uczyń to, i czyni.
ἀκούσας δὲ ταῦτα ὁ Ἰησοῦς ἐθαύμασεν αὐτὸν καὶ στραφεὶς τῷ ἀκολουθοῦντι αὐτῷ ὄχλῳ εἶπεν, Λέγω ὑμῖν, οὐδὲ ἐν τῷ Ἰσραὴλ τοσαύτην πίστιν εὗρον.	Quo audito Jesus miratus est: et conversus sequentibus se turbis, dixit: Amen dico vobis, nec in Israël tantam fidem inveni.	Usłyszawszy zaś to Jezus zadziwił się nim i zwróciwszy się do towarzyszącego mu tłumu rzekł: Mówię wam, nawet nie w Izraelu tak wielką wiarę znalazłem.
καὶ ὑποστρέψαντες εἰς τὸν οἶκον οἱ πεμφθέντες εὗρον τὸν δοῦλον ὑγιαίνοντα.	Et reversi, qui missi fuerant, domum, invenerunt servum, qui languerat, sanum.	I wróciwszy do domu posłani, znaleźli niewolnika będącego zdrowym.
Jezus wskrzesza syna wdowy
Καὶ ἐγένετο ἐν τῷ ἑξῆς ἐπορεύθη εἰς πόλιν καλουμένην Ναῒν καὶ συνεπορεύοντο αὐτῷ οἱ μαθηταὶ αὐτοῦ καὶ ὄχλος πολύς.	Et factum est: deinceps ibat in civitatem quæ vocatur Naim: et ibant cum eo discipuli ejus et turba copiosa.	I stało się w następującym (dniu), udał się do miasta zwanego Nain i szli razem z nim uczniowie jego i tłum liczny.
ὡς δὲ ἤγγισεν τῇ πύλῃ τῆς πόλεως, καὶ ἰδοὺ ἐξεκομίζετο τεθνηκὼς μονογενὴς υἱὸς τῇ μητρὶ αὐτοῦ καὶ αὐτὴ ἦν χήρα, καὶ ὄχλος τῆς πόλεως ἱκανὸς ἦν σὺν αὐτῇ.	Cum autem appropinquaret portæ civitatis, ecce defunctus efferebatur filius unicus matris suæ: et hæc vidua erat: et turba civitatis multa cum illa.	Jak zaś zbliżył się do bramy miasta, i oto wynoszony był zmarły jedynak, syn (dla) matki jego i ona była wdowa, i tłum miasta znaczny był z nią.
καὶ ἰδὼν αὐτὴν ὁ κύριος ἐσπλαγχνίσθη ἐπ᾽ αὐτῇ καὶ εἶπεν αὐτῇ, Μὴ κλαῖε.	Quam cum vidisset Dominus, misericordia motus super eam, dixit illi: Noli flere.	I zobaczywszy ją Pan ulitował się nad nią i powiedział jej: Nie płacz.
καὶ προσελθὼν ἥψατο τῆς σοροῦ, οἱ δὲ βαστάζοντες ἔστησαν, καὶ εἶπεν, Νεανίσκε, σοὶ λέγω, ἐγέρθητι.	Et accessit, et tetigit loculum. (Hi autem qui portabant, steterunt. ) Et ait: Adolescens, tibi dico, surge.	I podszedłszy dotknął mar, zaś dźwigający stanęli, i powiedział: Młodzieńcze, tobie mówię, podnieś się.
καὶ ἀνεκάθισεν ὁ νεκρὸς καὶ ἤρξατο λαλεῖν, καὶ ἔδωκεν αὐτὸν τῇ μητρὶ αὐτοῦ.	Et resedit qui erat mortuus, et cœpit loqui. Et dedit illum matri suæ.	I usiadł martwy i zaczął mówić, i dał go matce jego.
ἔλαβεν δὲ φόβος πάντας καὶ ἐδόξαζον τὸν θεὸν λέγοντες ὅτι Προφήτης μέγας ἠγέρθη ἐν ἡμῖν καὶ ὅτι Ἐπεσκέψατο ὁ θεὸς τὸν λαὸν αὐτοῦ.	Accepit autem omnes timor: et magnificabant Deum, dicentes: Quia propheta magnus surrexit in nobis: et quia Deus visitavit plebem suam.	Wziął zaś strach wszystkich i chwalili Boga mówiąc, że: Prorok wielki podniósł się wśród nas, i że: Wejrzał* Bóg (na) lud jego. * Nawiedził.
καὶ ἐξῆλθεν ὁ λόγος οὗτος ἐν ὅλῃ τῇ Ἰουδαίᾳ περὶ αὐτοῦ καὶ πάσῃ τῇ περιχώρῳ.	Et exiit hic sermo in universam Judæam de eo, et in omnem circa regionem.	I wyszło słowo to na całą Judeę o nim i całą okolicę.
Jezus i Jan Chrzciciel
Καὶ ἀπήγγειλαν Ἰωάννῃ οἱ μαθηταὶ αὐτοῦ περὶ πάντων τούτων. καὶ προσκαλεσάμενος δύο τινὰς τῶν μαθητῶν αὐτοῦ ὁ Ἰωάννης	Et nuntiaverunt Joanni discipuli ejus de omnibus his.	I oznajmili Janowi uczniowie jego o wszystkich tych. I przywoławszy do siebie dwóch jakichś (z) uczniów jego, Jan
ἔπεμψεν πρὸς τὸν κύριον λέγων, Σὺ εἶ ὁ ἐρχόμενος ἢ ἄλλον προσδοκῶμεν;	Et convocavit duos de discipulis suis Joannes, et misit ad Jesum, dicens: Tu es qui venturus es, an alium exspectamus?	posłał do Pana* mówiąc: Ty jesteś Przychodzący czy innego mamy oczekiwać? * Liczne rękopisy nie"do Pana" lecz "do Jezusa".
παραγενόμενοι δὲ πρὸς αὐτὸν οἱ ἄνδρες εἶπαν, Ἰωάννης ὁ βαπτιστὴς ἀπέστειλεν ἡμᾶς πρὸς σὲ λέγων, Σὺ εἶ ὁ ἐρχόμενος ἢ ἄλλον προσδοκῶμεν;	Cum autem venissent ad eum viri, dixerunt: Joannes Baptista misit nos ad te dicens: Tu es qui venturus es, an alium exspectamus?	Przybyszy zaś do niego mężowie powiedzieli: Jan Chrzciciel wysłał nas do ciebie mówiąc: Ty jesteś Przychodzący czy innego mamy oczekiwać?
ἐν ἐκείνῃ τῇ ὥρᾳ ἐθεράπευσεν πολλοὺς ἀπὸ νόσων καὶ μαστίγων καὶ πνευμάτων πονηρῶν καὶ τυφλοῖς πολλοῖς ἐχαρίσατο βλέπειν.	(In ipsa autem hora multos curavit a languoribus, et plagis, et spiritibus malis, et cæcis multis donavit visum. )	W owej godzinie uzdrowił licznych z chorób i batogów* i duchów złych, i ślepym licznym dał łaskę widzieć. * "Batogów"- o jakiejś chorobie.
καὶ ἀποκριθεὶς εἶπεν αὐτοῖς, Πορευθέντες ἀπαγγείλατε Ἰωάννῃ ἃ εἴδετε καὶ ἠκούσατε· τυφλοὶ ἀναβλέπουσιν, χωλοὶ περιπατοῦσιν, λεπροὶ καθαρίζονται καὶ κωφοὶ ἀκούουσιν, νεκροὶ ἐγείρονται, πτωχοὶ εὐαγγελίζονται·	Et respondens, dixit illis: Euntes renuntiate Joanni quæ audistis et vidistis: quia cæci vident, claudi ambulant, leprosi mundantur, surdi audiunt, mortui resurgunt, pauperes evangelizantur:	I odpowiadając rzekł im: Wyruszywszy oznajmijcie Janowi, co zobaczyliście i usłyszeliście: Ślepi znowu widzą, chromi chodzą, trędowaci są oczyszczani i głusi słyszą, martwi podnoszą się, biedni otrzymują dobrą nowinę. Jest im głoszona.
καὶ μακάριός ἐστιν ὃς ἐὰν μὴ σκανδαλισθῇ ἐν ἐμοί.	et beatus est quicumque non fuerit scandalizatus in me.	I szczęśliwy jest, który nie zostałby przywiedziony do obrazy przeze mnie.
Ἀπελθόντων δὲ τῶν ἀγγέλων Ἰωάννου ἤρξατο λέγειν πρὸς τοὺς ὄχλους περὶ Ἰωάννου, Τί ἐξήλθατε εἰς τὴν ἔρημον θεάσασθαι; κάλαμον ὑπὸ ἀνέμου σαλευόμενον;	Et cum discessissent nuntii Joannis, cœpit de Joanne dicere ad turbas: Quid existis in desertum videre? arundinem vento agitatam?	(Gdy odeszli) zaś posłańcy Jana zaczął mówić do tłumów o Janie: Co wyszliście na pustkowie oglądać? Trzcinę przez wiatr chwianą?
ἀλλὰ τί ἐξήλθατε ἰδεῖν; ἄνθρωπον ἐν μαλακοῖς ἱματίοις ἠμφιεσμένον; ἰδοὺ οἱ ἐν ἱματισμῷ ἐνδόξῳ καὶ τρυφῇ ὑπάρχοντες ἐν τοῖς βασιλείοις εἰσίν.	Sed quid existis videre? hominem mollibus vestibus indutum? Ecce qui in veste pretiosa sunt et deliciis, in domibus regum sunt.	Ale co wyszliście zobaczyć? Człowieka w miękkie szaty przyodzianego? Oto (ci) w szacie wspaniałej i zbytku pozostający na (dworach) królewskich* są. * Albo "w pałacach królewskich".
ἀλλὰ τί ἐξήλθατε ἰδεῖν; προφήτην; ναὶ λέγω ὑμῖν, καὶ περισσότερον προφήτου.	Sed quid existis videre? prophetam? Utique dico vobis, et plus quam prophetam:	Ale co wyszliście zobaczyć? Proroka? Tak, mówię wam, i więcej (niż) proroka.
οὗτός ἐστιν περὶ οὗ γέγραπται, Ἰδοὺ ἀποστέλλω τὸν ἄγγελόν μου πρὸ προσώπου σου, ὃς κατασκευάσει τὴν ὁδόν σου ἔμπροσθέν σου.	hic est, de quo scriptum est: Ecce mitto angelum meum ante faciem tuam, qui præparabit viam tuam ante te.	Ten jest, o którym jest napisane: Oto wysyłam zwiastuna mego przed obliczem twym, który uładzi drogę twą przed tobą.
λέγω ὑμῖν, μείζων ἐν γεννητοῖς γυναικῶν Ἰωάννου οὐδείς ἐστιν· ὁ δὲ μικρότερος ἐν τῇ βασιλείᾳ τοῦ θεοῦ μείζων αὐτοῦ ἐστιν.	Dico enim vobis: major inter natos mulierum propheta Joanne Baptista nemo est: qui autem minor est in regno Dei, major est illo.	Mówię wam, większy wśród zrodzonych z kobiet* (od) Jana nikt (nie) jest. Zaś mniejszy w królestwie Boga większy (od) niego jest. * Tutaj wiele rękopisów dodaje słowo "prorok".
Καὶ πᾶς ὁ λαὸς ἀκούσας καὶ οἱ τελῶναι ἐδικαίωσαν τὸν θεὸν βαπτισθέντες τὸ βάπτισμα Ἰωάννου·	Et omnis populus audiens et publicani, justificaverunt Deum, baptizati baptismo Joannis.	(I cały lud usłyszawszy i poborcy uznali za sprawiedliwego Boga, zanurzonymi będąc chrztem Jana.
οἱ δὲ Φαρισαῖοι καὶ οἱ νομικοὶ τὴν βουλὴν τοῦ θεοῦ ἠθέτησαν εἰς ἑαυτοὺς μὴ βαπτισθέντες ὑπ᾽ αὐτοῦ.	Pharisæi autem et legisperiti consilium Dei spreverunt in semetipsos, non baptizati ab eo.	Zaś faryzeusze znawcy Prawa postanowienie Boga odrzucili w sobie, nie będąc zanurzonymi przez niego.)
Τίνι οὖν ὁμοιώσω τοὺς ἀνθρώπους τῆς γενεᾶς ταύτης καὶ τίνι εἰσὶν ὅμοιοι;	Ait autem Dominus: Cui ergo similes dicam homines generationis hujus? et cui similes sunt?	Komu zaś przyrównam ludzi pokolenia tego i komu są podobni?
ὅμοιοί εἰσιν παιδίοις τοῖς ἐν ἀγορᾷ καθημένοις καὶ προσφωνοῦσιν ἀλλήλοις ἃ λέγει, Ηὐλήσαμεν ὑμῖν καὶ οὐκ ὠρχήσασθε, ἐθρηνήσαμεν καὶ οὐκ ἐκλαύσατε.	Similes sunt pueris sedentibus in foro, et loquentibus ad invicem, et dicentibus: Cantavimus vobis tibiis, et non saltastis: lamentavimus, et non plorastis.	Podobni są dzieciom na rynku siedzącym i przemawiającym do innych: które (mówią): Zagraliśmy na flecie* wam i nie zatańczyliście, zaczęliśmy zawodzić i nie zapłakaliście. * Ściślej aulos, instrument podobny do fletu.
ἐλήλυθεν γὰρ Ἰωάννης ὁ βαπτιστὴς μὴ ἐσθίων ἄρτον μήτε πίνων οἶνον, καὶ λέγετε, Δαιμόνιον ἔχει.	Venit enim Joannes Baptista, neque manducans panem, neque bibens vinum, et dicitis: Dæmonium habet.	Przyszedł bowiem Jan Chrzciciel nie jedzący chleba ani nie pijący wina, i mówicie: Demona ma.
ἐλήλυθεν ὁ υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου ἐσθίων καὶ πίνων, καὶ λέγετε, Ἰδοὺ ἄνθρωπος φάγος καὶ οἰνοπότης, φίλος τελωνῶν καὶ ἁμαρτωλῶν.	Venit Filius hominis manducans, et bibens, et dicitis: Ecce homo devorator, et bibens vinum, amicus publicanorum et peccatorum.	Przyszedł Syn Człowieka jedzący i pijący, i mówicie: Oto człowiek żarłoczny i pijący wino, przyjaciel poborców i grzeszników.
καὶ ἐδικαιώθη ἡ σοφία ἀπὸ πάντων τῶν τέκνων αὐτῆς.	Et justificata est sapientia ab omnibus filiis suis.	I usprawiedliwiona została mądrość od wszystkich dzieci jej.
Jezus namaszczony przez grzeszną kobietę
Ἠρώτα δέ τις αὐτὸν τῶν Φαρισαίων ἵνα φάγῃ μετ᾽ αὐτοῦ, καὶ εἰσελθὼν εἰς τὸν οἶκον τοῦ Φαρισαίου κατεκλίθη.	Rogabat autem illum quidam de pharisæis ut manducaret cum illo. Et ingressus domum pharisæi discubuit.	Prosił zaś ktoś go (z) faryzeuszów, aby zjadł z nim. I wszedłszy do domu faryzeusza ułożył się (przy stole).
καὶ ἰδοὺ γυνὴ ἥτις ἦν ἐν τῇ πόλει ἁμαρτωλός, καὶ ἐπιγνοῦσα ὅτι κατάκειται ἐν τῇ οἰκίᾳ τοῦ Φαρισαίου, κομίσασα ἀλάβαστρον μύρου	Et ecce mulier, quæ erat in civitate peccatrix, ut cognovit quod accubuisset in domo pharisæi, attulit alabastrum unguenti:	I oto kobieta, która była w mieście grzeszna, i dowiedziawszy się, że leży w domu faryzeusza. przyniósłszy alabaster pachnidła
καὶ στᾶσα ὀπίσω παρὰ τοὺς πόδας αὐτοῦ κλαίουσα τοῖς δάκρυσιν ἤρξατο βρέχειν τοὺς πόδας αὐτοῦ καὶ ταῖς θριξὶν τῆς κεφαλῆς αὐτῆς ἐξέμασσεν καὶ κατεφίλει τοὺς πόδας αὐτοῦ καὶ ἤλειφεν τῷ μύρῳ.	et stans retro secus pedes ejus, lacrimis cœpit rigare pedes ejus, et capillis capitis sui tergebat, et osculabatur pedes ejus, et unguento ungebat.	i stanąwszy z tyłu, przy stopach jego płacząc, łzami zaczęła zraszać stopy jego i włosami głowy jej wycierała, i całowała stopy jego, i namaszczała pachnidłem.
ἰδὼν δὲ ὁ Φαρισαῖος ὁ καλέσας αὐτὸν εἶπεν ἐν ἑαυτῷ λέγων, Οὗτος εἰ ἦν προφήτης, ἐγίνωσκεν ἂν τίς καὶ ποταπὴ ἡ γυνὴ ἥτις ἅπτεται αὐτοῦ, ὅτι ἁμαρτωλός ἐστιν.	Videns autem pharisæus, qui vocaverat eum, ait intra se dicens: Hic si esset propheta, sciret utique quæ et qualis est mulier, quæ tangit eum: quia peccatrix est.	Zobaczywszy zaś faryzeusz, (ten) (co zaprosił) go, powiedział w sobie mówiąc: Ten gdyby był prorokiem, poznał by, kim i jaka (ta) kobieta, która dotyka go, że grzeszna jest.
καὶ ἀποκριθεὶς ὁ Ἰησοῦς εἶπεν πρὸς αὐτόν, Σίμων, ἔχω σοί τι εἰπεῖν. ὁ δέ, Διδάσκαλε, εἰπέ, φησίν.	Et respondens Jesus, dixit ad illum: Simon, habeo tibi aliquid dicere. At ille ait: Magister, dic.	I odpowiadając Jezus powiedział do niego: Szymonie, mam ci coś powiedzieć. On zaś: Nauczycielu, powiedz, rzecze.
δύο χρεοφειλέται ἦσαν δανιστῇ τινι· ὁ εἷς ὤφειλεν δηνάρια πεντακόσια, ὁ δὲ ἕτερος πεντήκοντα.	Duo debitores erant cuidam fœneratori: unus debebat denarios quingentos, et alius quinquaginta.	Dwaj dłużnicy byli (u) pożyczającego* pewnego. Jeden winien był denarów pięćset, zaś drugi pięćdziesiąt. * Składniej: "Pewien pożyczający miał dwóch dłużników".
μὴ ἐχόντων αὐτῶν ἀποδοῦναι ἀμφοτέροις ἐχαρίσατο. τίς οὖν αὐτῶν πλεῖον ἀγαπήσει αὐτόν;	Non habentibus illis unde redderent, donavit utrisque. Quis ergo eum plus diligit?	(Gdy) nie (mieli) oni, (by) oddać, obydwu darował. Kto więc (z) nich więcej miłować będzie go?
ἀποκριθεὶς Σίμων εἶπεν, Ὑπολαμβάνω ὅτι ᾧ τὸ πλεῖον ἐχαρίσατο. ὁ δὲ εἶπεν αὐτῷ, Ὀρθῶς ἔκρινας.	Respondens Simon dixit: Æstimo quia is cui plus donavit. At ille dixit: Recte judicasti.	Odpowiadając Szymon rzekł: Podejrzewam, że któremu więcej darował. On zaś powiedział mu: Poprawnie osądziłeś.
καὶ στραφεὶς πρὸς τὴν γυναῖκα τῷ Σίμωνι ἔφη, Βλέπεις ταύτην τὴν γυναῖκα; εἰσῆλθόν σου εἰς τὴν οἰκίαν, ὕδωρ μοι ἐπὶ πόδας οὐκ ἔδωκας· αὕτη δὲ τοῖς δάκρυσιν ἔβρεξέν μου τοὺς πόδας καὶ ταῖς θριξὶν αὐτῆς ἐξέμαξεν.	Et conversus ad mulierem, dixit Simoni: Vides hanc mulierem? Intravi in domum tuam, aquam pedibus meis non dedisti: hæc autem lacrimis rigavit pedes meos, et capillis suis tersit.	I zwróciwszy się do kobiety Szymonowi rzekł: Widzisz tę kobietę? Wszedłem twojego do domu, wody mi na stopy nie dałeś, ta zaś łzami zrosiła me stopy i włosami jej wytarła.
φίλημά μοι οὐκ ἔδωκας· αὕτη δὲ ἀφ᾽ ἧς εἰσῆλθον οὐ διέλιπεν καταφιλοῦσά μου τοὺς πόδας.	Osculum mihi non dedisti: hæc autem ex quo intravit, non cessavit osculari pedes meos.	Pocałunku mi nie dałeś, ta zaś, odkąd weszła, nie przestała, całując me stopy.
ἐλαίῳ τὴν κεφαλήν μου οὐκ ἤλειψας· αὕτη δὲ μύρῳ ἤλειψεν τοὺς πόδας μου.	Oleo caput meum non unxisti: hæc autem unguento unxit pedes meos.	Oliwą głowy mej nie namaściłeś, ta zaś pachnidłem namaściła stopy me.
οὗ χάριν λέγω σοι, ἀφέωνται αἱ ἁμαρτίαι αὐτῆς αἱ πολλαί, ὅτι ἠγάπησεν πολύ· ᾧ δὲ ὀλίγον ἀφίεται, ὀλίγον ἀγαπᾷ.	Propter quod dico tibi: remittuntur ei peccata multa, quoniam dilexit multum. Cui autem minus dimittitur, minus diligit.	Czego (za sprawą*)[ Przez wdzięczność za co?] mówię ci, odpuszczone są grzechy jej liczne, bo umiłowała wiele. Któremu zaś mało odpuszczane jest, mało miłuje.
εἶπεν δὲ αὐτῇ, Ἀφέωνταί σου αἱ ἁμαρτίαι.	Dixit autem ad illam: Remittuntur tibi peccata.	Powiedział zaś jej: Odpuszczone są twe grzechy.
καὶ ἤρξαντο οἱ συνανακείμενοι λέγειν ἐν ἑαυτοῖς, Τίς οὗτός ἐστιν ὃς καὶ ἁμαρτίας ἀφίησιν;	Et cœperunt qui simul accumbebant, dicere intra se: Quis est hic qui etiam peccata dimittit?	I zaczęli razem leżący mówić w sobie: Kto ten jest, który i grzechy odpuszcza?
εἶπεν δὲ πρὸς τὴν γυναῖκα, Ἡ πίστις σου σέσωκέν σε· πορεύου εἰς εἰρήνην.	Dixit autem ad mulierem: Fides tua te salvam fecit: vade in pace.	Powiedział zaś do kobiety: Wiara twa uratowała cię; idź w pokoju.

8

Przypowieść o siewcy
Καὶ ἐγένετο ἐν τῷ καθεξῆς καὶ αὐτὸς διώδευεν κατὰ πόλιν καὶ κώμην κηρύσσων καὶ εὐαγγελιζόμενος τὴν βασιλείαν τοῦ θεοῦ καὶ οἱ δώδεκα σὺν αὐτῷ,	Et factum est deinceps, et ipse iter faciebat per civitates, et castella prædicans, et evangelizans regnum Dei: et duodecim cum illo,	I stało się w kolejności, i on przechodził po mieście i wsi, głosząc i zwiastując dobrą nowinę (o) królestwie Boga i dwunastu z nim.
καὶ γυναῖκές τινες αἳ ἦσαν τεθεραπευμέναι ἀπὸ πνευμάτων πονηρῶν καὶ ἀσθενειῶν, Μαρία ἡ καλουμένη Μαγδαληνή, ἀφ᾽ ἧς δαιμόνια ἑπτὰ ἐξεληλύθει,	et mulieres aliquæ, quæ erant curatæ a spiritibus malignis et infirmatibus: Maria, quæ vocatur Magdalene, de qua septem dæmonia exierant,	I kobiety pewne, które były uzdrowione z duchów złych i słabości, Maria, zwana Magdaleną, z której demonów siedem wyszło.
καὶ Ἰωάννα γυνὴ Χουζᾶ ἐπιτρόπου Ἡρῴδου καὶ Σουσάννα καὶ ἕτεραι πολλαί, αἵτινες διηκόνουν αὐτοῖς ἐκ τῶν ὑπαρχόντων αὐταῖς.	et Joanna uxor Chusæ procuratoris Herodis, et Susanna, et aliæ multæ, quæ ministrabant ei de facultatibus suis.	i Joanna, żona Chuzy, zarządcy Heroda, i Zuzanna i inne liczne, które służyły im z (tych) (własnością) będących im. Służyły im z tego, co miały.
Συνιόντος δὲ ὄχλου πολλοῦ καὶ τῶν κατὰ πόλιν ἐπιπορευομένων πρὸς αὐτὸν εἶπεν διὰ παραβολῆς,	Cum autem turba plurima convenirent, et de civitatibus properarent ad eum, dixit per similitudinem:	(Gdy schodził się) zaś tłum liczny i (ci) po miastach (przychodzili) do niego, powiedział przez przykład:
Ἐξῆλθεν ὁ σπείρων τοῦ σπεῖραι τὸν σπόρον αὐτοῦ. καὶ ἐν τῷ σπείρειν αὐτὸν ὃ μὲν ἔπεσεν παρὰ τὴν ὁδὸν καὶ κατεπατήθη, καὶ τὰ πετεινὰ τοῦ οὐρανοῦ κατέφαγεν αὐτό.	Exiit qui seminat, seminare semen suum. Et dum seminat, aliud cecidit secus viam, et conculcatum est, et volucres cæli comederunt illud.	Wyszedł siewca zasiać siew jego. I (gdy) (siał) on, które padło obok drogi, i zdeptane zostało, i ptaki nieba pożarły je.
καὶ ἕτερον κατέπεσεν ἐπὶ τὴν πέτραν, καὶ φυὲν ἐξηράνθη διὰ τὸ μὴ ἔχειν ἰκμάδα.	Et aliud cecidit supra petrum: et natum aruit, quia non habebat humorem.	I inne upadło na skałę i urósłszy wysuszone zostało, (bo) nie (miało) wilgoci.
καὶ ἕτερον ἔπεσεν ἐν μέσῳ τῶν ἀκανθῶν, καὶ συμφυεῖσαι αἱ ἄκανθαι ἀπέπνιξαν αὐτό.	Et aliud cecidit inter spinas, et simul exortæ spinæ suffocaverunt illud.	I inne padło w środku cierni i razem urósłszy ciernie zadusiły je.
Charakter syntetyzujący pewien okres działalności Jezusa posiadają pierwsze trzy wiersze rozdziału ósmego. Łukasz stwierdza ponownie, że Jezus nie trwa na jednym miejscu, nie czeka aż ludzie do Niego przyjdą, tylko podróżuje od miasta do miasta, od wsi do wsi i głosi Ewangelię o królestwie Bożym. Idea królestwa Bożego - to temat centralny katechezy Jezusa. W tym nauczycielskim trudzie towarzyszą Mu Apostołowie. Przy Jego boku, wsłuchując się w Jego słowa, patrząc własnymi oczyma na dokonywane przez Niego cuda, mają się uczyć sztuki apostolskiego posługiwania. Jest to ich seminarium duchowne, z całą teorią i praktyką przyszłego kapłaństwa.
καὶ ἕτερον ἔπεσεν εἰς τὴν γῆν τὴν ἀγαθὴν καὶ φυὲν ἐποίησεν καρπὸν ἑκατονταπλασίονα. ταῦτα λέγων ἐφώνει, Ὁ ἔχων ὦτα ἀκούειν ἀκουέτω.	Et aliud cecidit in terram bonam: et ortum fecit fructum centuplum. Hæc dicens clamabat: Qui habet aures audiendi, audiat.	I inne padło w ziemię dobrą i urósłszy uczyniło owoc stokrotny. To mówiąc wołał: Mający uszy (by) słuchać, niech słucha.
Ἐπηρώτων δὲ αὐτὸν οἱ μαθηταὶ αὐτοῦ τίς αὕτη εἴη ἡ παραβολή.	Interrogabant autem eum discipuli ejus, quæ esset hæc parabola.	Pytali zaś go uczniowie jego. czym ten byłby przykład.
ὁ δὲ εἶπεν, Ὑμῖν δέδοται γνῶναι τὰ μυστήρια τῆς βασιλείας τοῦ θεοῦ, τοῖς δὲ λοιποῖς ἐν παραβολαῖς, ἵνα βλέποντες μὴ βλέπωσιν καὶ ἀκούοντες μὴ συνιῶσιν.	Quibus ipse dixit: Vobis datum est nosse mysterium regni Dei, ceteris autem in parabolis: ut videntes non videant, et audientes non intelligant.	On zaś powiedział: Wam dane jest poznać tajemnice królestwa Boga, zaś pozostałym w przykładach, aby: patrząc nie widzieli i słysząc nie rozumieli.
Ἔστιν δὲ αὕτη ἡ παραβολή· Ὁ σπόρος ἐστὶν ὁ λόγος τοῦ θεοῦ.	Est autem hæc parabola: Semen est verbum Domini.	Jest zaś taki (ten) przykład: Siewem jest słowo Boga.
οἱ δὲ παρὰ τὴν ὁδόν εἰσιν οἱ ἀκούσαντες, εἶτα ἔρχεται ὁ διάβολος καὶ αἴρει τὸν λόγον ἀπὸ τῆς καρδίας αὐτῶν, ἵνα μὴ πιστεύσαντες σωθῶσιν.	Qui autem secus viam, hi sunt qui audiunt: deinde venit diabolus, et tollit verbum de corde eorum, ne credentes salvi fiant.	(Tymi) zaś obok drogi są (ci), (którzy usłyszeli), a potem przychodzi oszczerca i zabiera słowo z serc ich, aby nie, uwierzywszy, zostali uratowani.
οἱ δὲ ἐπὶ τῆς πέτρας οἳ ὅταν ἀκούσωσιν μετὰ χαρᾶς δέχονται τὸν λόγον, καὶ οὗτοι ῥίζαν οὐκ ἔχουσιν, οἳ πρὸς καιρὸν πιστεύουσιν καὶ ἐν καιρῷ πειρασμοῦ ἀφίστανται.	Nam qui supra petram, qui cum audierint, cum gaudio suscipiunt verbum: et hi radices non habent: qui ad tempus credunt, et in tempore tentationis recedunt.	(Tymi) zaś na skale, (ci którzy), kiedy usłyszą, z radością przyjmują słowo, i ci korzenia nie mają, ci do (czasu) wierzą i w porze doświadczenia odstępują.
τὸ δὲ εἰς τὰς ἀκάνθας πεσόν, οὗτοί εἰσιν οἱ ἀκούσαντες, καὶ ὑπὸ μεριμνῶν καὶ πλούτου καὶ ἡδονῶν τοῦ βίου πορευόμενοι συμπνίγονται καὶ οὐ τελεσφοροῦσιν.	Quod autem in spinas cecidit: hi sunt qui audierunt, et a sollicitudinibus, et divitiis, et voluptatibus vitæ euntes, suffocantur, et non referunt fructum.	(To) zaś w ciernie padłe, ci są, którzy usłyszeli. i przez troski i bogactwo i przyjemności życia idąc, duszeni są i nie dochodzą do dojrzałości.
τὸ δὲ ἐν τῇ καλῇ γῇ, οὗτοί εἰσιν οἵτινες ἐν καρδίᾳ καλῇ καὶ ἀγαθῇ ἀκούσαντες τὸν λόγον κατέχουσιν καὶ καρποφοροῦσιν ἐν ὑπομονῇ.	Quod autem in bonam terram: hi sunt qui in corde bono et optimo audientes verbum retinent, et fructum afferunt in patientia.	(To) zaś w dobrą ziemię, ci są. którzy w sercu pięknym i dobrym usłyszawszy, słowo zatrzymują i owoc przynoszą w wytrwałości.
Lampa na podwyższeniu
Οὐδεὶς δὲ λύχνον ἅψας καλύπτει αὐτὸν σκεύει ἢ ὑποκάτω κλίνης τίθησιν, ἀλλ᾽ ἐπὶ λυχνίας τίθησιν, ἵνα οἱ εἰσπορευόμενοι βλέπωσιν τὸ φῶς.	Nemo autem lucernam accendens, operit eam vase, aut subtus lectum ponit: sed supra candelabrum ponit, ut intrantes videant lumen.	Nikt zaś lampkę zapaliwszy (nie) przykrywa jej naczyniem lub popod łoże kładzie, ale na świeczniku* kładzie, aby wchodzący widzieli światło. * "Lampniku".
οὐ γάρ ἐστιν κρυπτὸν ὃ οὐ φανερὸν γενήσεται οὐδὲ ἀπόκρυφον ὃ οὐ μὴ γνωσθῇ καὶ εἰς φανερὸν ἔλθῃ.	Non est enim occultum, quod non manifestetur: nec absconditum, quod non cognoscatur, et in palam veniat.	Nie bowiem jest ukryte, co nie widocznym stanie się, ani zakryte, co nie zostałoby poznane i na widoczne przyszłoby.
βλέπετε οὖν πῶς ἀκούετε· ὃς ἂν γὰρ ἔχῃ, δοθήσεται αὐτῷ· καὶ ὃς ἂν μὴ ἔχῃ, καὶ ὃ δοκεῖ ἔχειν ἀρθήσεται ἀπ᾽ αὐτοῦ.	Videte ergo quomodo audiatis? Qui enim habet, dabitur illi: et quicumque non habet, etiam quod putat se habere, auferetur ab illo.	Patrzajcie więc jak słuchacie. Który bowiem będzie miał, dane będzie mu, i który nie będzie miał, i co zdaje się mieć, zabrane będzie od niego.
Matka i bracia Jezusa
Παρεγένετο δὲ πρὸς αὐτὸν ἡ μήτηρ καὶ οἱ ἀδελφοὶ αὐτοῦ καὶ οὐκ ἠδύναντο συντυχεῖν αὐτῷ διὰ τὸν ὄχλον.	Venerunt autem ad illum mater et fratres ejus, et non poterant adire eum præ turba.	Przybyła zaś do niego matka i bracia jego i nie mogli spotkać się z* nim z powodu tłumu. * Dostać się do niego.
ἀπηγγέλη δὲ αὐτῷ, Ἡ μήτηρ σου καὶ οἱ ἀδελφοί σου ἑστήκασιν ἔξω ἰδεῖν θέλοντές σε.	Et nuntiatum est illi: Mater tua et fratres tui stant foris, volentes te videre.	Oznajmione zostało zaś mu: Matka twa i bracia twoi stoją na zewnątrz, zobaczyć chcąc cię.
ὁ δὲ ἀποκριθεὶς εἶπεν πρὸς αὐτούς, Μήτηρ μου καὶ ἀδελφοί μου οὗτοί εἰσιν οἱ τὸν λόγον τοῦ θεοῦ ἀκούοντες καὶ ποιοῦντες.	Qui respondens, dixit ad eos: Mater mea et fratres mei hi sunt, qui verbum Dei audiunt et faciunt.	On zaś odpowiadając rzekł do nich: Matką mą i braćmi moimi ci są: słowo Boga słuchający i czyniący.
Jezus ucisza burzę
Ἐγένετο δὲ ἐν μιᾷ τῶν ἡμερῶν καὶ αὐτὸς ἐνέβη εἰς πλοῖον καὶ οἱ μαθηταὶ αὐτοῦ καὶ εἶπεν πρὸς αὐτούς, Διέλθωμεν εἰς τὸ πέραν τῆς λίμνης, καὶ ἀνήχθησαν.	Factum est autem in una dierum: et ipse ascendit in naviculam, et discipuli ejus, et ait ad illos: Transfretemus trans stagnum. Et ascenderunt.	Stało się zaś w jeden (z) dni, i on wszedł do łodzi i uczniowie jego i powiedział do nich: Przejdźmy na przeciwko jeziora. I wypłynęli.
πλεόντων δὲ αὐτῶν ἀφύπνωσεν. καὶ κατέβη λαῖλαψ ἀνέμου εἰς τὴν λίμνην καὶ συνεπληροῦντο καὶ ἐκινδύνευον.	Et navigantibus illis, obdormivit, et descendit procella venti in stagnum, et complebantur, et periclitabantur.	(Gdy płynęli) zaś (oni), zapadł w sen. I zeszła nawałnica wiatru na jezioro, i napełniali się i byli w niebezpieczeństwie.
προσελθόντες δὲ διήγειραν αὐτὸν λέγοντες, Ἐπιστάτα ἐπιστάτα, ἀπολλύμεθα. ὁ δὲ διεγερθεὶς ἐπετίμησεν τῷ ἀνέμῳ καὶ τῷ κλύδωνι τοῦ ὕδατος· καὶ ἐπαύσαντο καὶ ἐγένετο γαλήνη.	Accedentes autem suscitaverunt eum, dicentes: Præceptor, perimus. At ille surgens, increpavit ventum, et tempestatem aquæ, et cessavit: et facta est tranquillitas.	Podszedłszy zaś rozbudzili go mówiąc: Mistrzu, Mistrzu, giniemy. On zaś rozbudzony skarcił wiatr i falę wody. I przestały i stała się cisza.
εἶπεν δὲ αὐτοῖς, Ποῦ ἡ πίστις ὑμῶν; φοβηθέντες δὲ ἐθαύμασαν λέγοντες πρὸς ἀλλήλους, Τίς ἄρα οὗτός ἐστιν ὅτι καὶ τοῖς ἀνέμοις ἐπιτάσσει καὶ τῷ ὕδατι, καὶ ὑπακούουσιν αὐτῷ;	Dixit autem illis: Ubi est fides vestra? Qui timentes, mirati sunt ad invicem, dicentes: Quis putas hic est, quia et ventis, et mari imperat, et obediunt ei?	Powiedział zaś im: Gdzie wiara wasza? Przestraszeni zaś zdziwili się, mówiąc do siebie: Kto zatem ten jest, że i wiatrom rozkazuje i wodzie, i są posłuszne jemu?
Uzdrowienie człowieka opanowanego przez demona
Καὶ κατέπλευσαν εἰς τὴν χώραν τῶν Γερασηνῶν, ἥτις ἐστὶν ἀντιπέρα τῆς Γαλιλαίας.	Et navigaverunt ad regionem Gerasenorum, quæ est contra Galilæam.	I dopłynęli do krainy Gerazeńczyków, która jest naprzeciwko Galilei. Albo: Gergezytów, albo Gadareńczyków - według różnych rękopisów.
ἐξελθόντι δὲ αὐτῷ ἐπὶ τὴν γῆν ὑπήντησεν ἀνήρ τις ἐκ τῆς πόλεως ἔχων δαιμόνια καὶ χρόνῳ ἱκανῷ οὐκ ἐνεδύσατο ἱμάτιον καὶ ἐν οἰκίᾳ οὐκ ἔμενεν ἀλλ᾽ ἐν τοῖς μνήμασιν.	Et cum egressus esset ad terram, occurrit illi vir quidam, qui habebat dæmonium jam temporibus multis, et vestimento non induebatur, neque in domo manebat, sed in monumentis.	(Gdy wyszedł) zaś on na ziemię, wyszedł naprzeciw mąż pewien z miasta, mający demona. I (przez) czas znaczny nie ubierał płaszcza i w domu nie pozostawał, ale w grobowcach.
ἰδὼν δὲ τὸν Ἰησοῦν ἀνακράξας προσέπεσεν αὐτῷ καὶ φωνῇ μεγάλῃ εἶπεν, Τί ἐμοὶ καὶ σοί, Ἰησοῦ υἱὲ τοῦ θεοῦ τοῦ ὑψίστου; δέομαί σου, μή με βασανίσῃς.	Is, ut vidit Jesum, procidit ante illum: et exclamans voce magna, dixit: Quid mihi et tibi est, Jesu Fili Dei Altissimi? obsecro te, ne me torqueas.	Zobaczywszy zaś Jezusa, zakrzyknąwszy przypadł do niego i głosem wielkim rzekł: Co mi i tobie, Jezusie, Synu Boga Najwyższego? Proszę cię, (aby) nie mnie zacząłbyś męczyć.
παρήγγειλεν γὰρ τῷ πνεύματι τῷ ἀκαθάρτῳ ἐξελθεῖν ἀπὸ τοῦ ἀνθρώπου. πολλοῖς γὰρ χρόνοις συνηρπάκει αὐτὸν καὶ ἐδεσμεύετο ἁλύσεσιν καὶ πέδαις φυλασσόμενος καὶ διαρρήσσων τὰ δεσμὰ ἠλαύνετο ὑπὸ τοῦ δαιμονίου εἰς τὰς ἐρήμους.	Præcipiebat enim spiritui immundo ut exiret ab homine. Multis enim temporibus arripiebat illum, et vinciebatur catenis, et compedibus custoditus. Et ruptis vinculis agebatur a dæmonio in deserta.	Nakazał bowiem duchowi nieczystemu wyjść z (tego) człowieka. Wieloma bowiem czasami* porwał był go, i wiązany był kajdanami i dybami strzeżony, i rozdzierając więzy pędzony był przez demona na pustkowia. * Od dawna.
ἐπηρώτησεν δὲ αὐτὸν ὁ Ἰησοῦς, Τί σοι ὄνομά ἐστιν; ὁ δὲ εἶπεν, Λεγιών, ὅτι εἰσῆλθεν δαιμόνια πολλὰ εἰς αὐτόν.	Interrogavit autem illum Jesus, dicens: Quod tibi nomen est? At ille dixit: Legio: quia intraverant dæmonia multa in eum.	Zapytał zaś go Jezus: Jakie ci imię jest? On zaś powiedział: Legion, bo weszły* demony liczne w niego. * Liczba pojedyncza.
καὶ παρεκάλουν αὐτὸν ἵνα μὴ ἐπιτάξῃ αὐτοῖς εἰς τὴν ἄβυσσον ἀπελθεῖν.	Et rogabant illum ne imperaret illis ut in abyssum irent.	I prosiły go, aby nie nakazał im do otchłani odejść.
Ἦν δὲ ἐκεῖ ἀγέλη χοίρων ἱκανῶν βοσκομένη ἐν τῷ ὄρει· καὶ παρεκάλεσαν αὐτὸν ἵνα ἐπιτρέψῃ αὐτοῖς εἰς ἐκείνους εἰσελθεῖν· καὶ ἐπέτρεψεν αὐτοῖς.	Erat autem ibi grex porcorum multorum pascentium in monte: et rogabant eum, ut permitteret eis in illos ingredi. Et permisit illis.	Było zaś tam stado świń dość licznych pasące się na górze. I poprosiły go, aby pozwolił im w nie wejść. I pozwolił im.
ἐξελθόντα δὲ τὰ δαιμόνια ἀπὸ τοῦ ἀνθρώπου εἰσῆλθον εἰς τοὺς χοίρους, καὶ ὥρμησεν ἡ ἀγέλη κατὰ τοῦ κρημνοῦ εἰς τὴν λίμνην καὶ ἀπεπνίγη.	Exierunt ergo dæmonia ab homine, et intraverunt in porcos: et impetu abiit grex per præceps in stagnum, et suffocatus est.	Wyszedłszy zaś demony z człowieka, weszły w świnie. i ruszyło stado w dół urwiska w jezioro i utopiło się.
ἰδόντες δὲ οἱ βόσκοντες τὸ γεγονὸς ἔφυγον καὶ ἀπήγγειλαν εἰς τὴν πόλιν καὶ εἰς τοὺς ἀγρούς.	Quod ut viderunt factum qui pascebant, fugerunt, et nuntiaverunt in civitatem et in villas.	Zobaczywszy zaś pasący. (co) (stało się), uciekli i oznajmili w mieście i w polach.
ἐξῆλθον δὲ ἰδεῖν τὸ γεγονὸς καὶ ἦλθον πρὸς τὸν Ἰησοῦν καὶ εὗρον καθήμενον τὸν ἄνθρωπον ἀφ᾽ οὗ τὰ δαιμόνια ἐξῆλθεν ἱματισμένον καὶ σωφρονοῦντα παρὰ τοὺς πόδας τοῦ Ἰησοῦ, καὶ ἐφοβήθησαν.	Exierunt autem videre quod factum est, et venerunt ad Jesum, et invenerunt hominem sedentem, a quo dæmonia exierant, vestitum ac sana mente, ad pedes ejus, et timuerunt.	Wyszli zaś zobaczyć, (co) (stało się), i przyszli do Jezusa i znaleźli siedzącego człowieka, z którego demony wyszły, ubranego i zachowującego rozsądek u stóp Jezusa, i przestraszyli się.
ἀπήγγειλαν δὲ αὐτοῖς οἱ ἰδόντες πῶς ἐσώθη ὁ δαιμονισθείς.	Nuntiaverunt autem illis et qui viderant, quomodo sanus factus esset a legione:	Oznajmili zaś im (ci), (którzy zobaczyli), jak uratowany został* opętany. * Uzdrowiony.
καὶ ἠρώτησεν αὐτὸν ἅπαν τὸ πλῆθος τῆς περιχώρου τῶν Γερασηνῶν ἀπελθεῖν ἀπ᾽ αὐτῶν, ὅτι φόβῳ μεγάλῳ συνείχοντο· αὐτὸς δὲ ἐμβὰς εἰς πλοῖον ὑπέστρεψεν.	et rogaverunt illum omnis multitudo regionis Gerasenorum ut discederet ab ipsis: quia magno timore tenebantur. Ipse autem ascendens navim, reversus est.	I poprosiło go całe mnóstwo (z) okolicy Gerazeńczyków odejść od nich, bo strachem wielkim byli ogarnięci. On zaś wszedłszy do łodzi wrócił.
ἐδεῖτο δὲ αὐτοῦ ὁ ἀνὴρ ἀφ᾽ οὗ ἐξεληλύθει τὰ δαιμόνια εἶναι σὺν αὐτῷ· ἀπέλυσεν δὲ αὐτὸν λέγων,	Et rogabat illum vir, a quo dæmonia exierant, ut cum eo esset. Dimisit autem eum Jesus, dicens:	Prosił zaś go mąż, z którego wyszły były demony, (by) być z nim. Oddalił zaś go mówiąc:
Ὑπόστρεφε εἰς τὸν οἶκόν σου καὶ διηγοῦ ὅσα σοι ἐποίησεν ὁ θεός. καὶ ἀπῆλθεν καθ᾽ ὅλην τὴν πόλιν κηρύσσων ὅσα ἐποίησεν αὐτῷ ὁ Ἰησοῦς.	Redi in domum tuam, et narra quanta tibi fecit Deus. Et abiit per universam civitatem, prædicans quanta illi fecisset Jesus.	Wracaj do domu twego i opowiadaj, ile ci uczynił Bóg· I odszedł po całym mieście głosząc, ile uczynił mu Jezus.
Zmarła dziewczynka i chora kobieta
Ἐν δὲ τῷ ὑποστρέφειν τὸν Ἰησοῦν ἀπεδέξατο αὐτὸν ὁ ὄχλος· ἦσαν γὰρ πάντες προσδοκῶντες αὐτόν.	Factum est autem cum rediisset Jesus, excepit illum turba: erunt enim omnes exspectantes eum.	(Gdy) zaś (wracał) Jezus, przywitał go tłum, byli bowiem wszyscy oczekujący go.
καὶ ἰδοὺ ἦλθεν ἀνὴρ ᾧ ὄνομα Ἰάϊρος καὶ οὗτος ἄρχων τῆς συναγωγῆς ὑπῆρχεν, καὶ πεσὼν παρὰ τοὺς πόδας τοῦ Ἰησοῦ παρεκάλει αὐτὸν εἰσελθεῖν εἰς τὸν οἶκον αὐτοῦ,	Et ecce venit vir, cui nomen Jairus, et ipse princeps synagogæ erat: et cecidit ad pedes Jesu, rogans eum ut intraret in domum ejus,	I oto przyszedł mąż. któremu imię Jair, i ten przełożonym synagogi był, i padłszy u stóp Jezusa, prosił go, (by) (wszedł) do domu jego,
ὅτι θυγάτηρ μονογενὴς ἦν αὐτῷ ὡς ἐτῶν δώδεκα καὶ αὐτὴ ἀπέθνῃσκεν. Ἐν δὲ τῷ ὑπάγειν αὐτὸν οἱ ὄχλοι συνέπνιγον αὐτόν.	quia unica filia erat ei fere annorum duodecim, et hæc moriebatur. Et contigit, dum iret, a turba comprimebatur.	bo córka jedynaczka była mu, jakieś lat dwanaście, i ona umierała. (Gdy) zaś (poszedł) on, tłumy dusiły go.
καὶ γυνὴ οὖσα ἐν ῥύσει αἵματος ἀπὸ ἐτῶν δώδεκα, ἥτις οὐκ ἴσχυσεν ἀπ᾽ οὐδενὸς θεραπευθῆναι,	Et mulier quædam erat in fluxu sanguinis ab annis duodecim, quæ in medicos erogaverat omnem substantiam suam, nec ab ullo potuit curari:	I kobieta będąca w upływie krwi od lat dwunastu, która [lekarzom wydawszy całe (środki na )życie] nie mogła* przez nikogo zostać uzdrowiona, * Nie zdołała.
προσελθοῦσα ὄπισθεν ἥψατο τοῦ κρασπέδου τοῦ ἱματίου αὐτοῦ καὶ παραχρῆμα ἔστη ἡ ῥύσις τοῦ αἵματος αὐτῆς.	accessit retro, et tetigit fimbriam vestimenti ejus: et confestim stetit fluxus sanguinis ejus.	podszedłszy z tyłu dotknęła obramowania płaszcza jego i od razu stanął upływ krwi jej. Lb 15.38-40 Pwt 22.12
καὶ εἶπεν ὁ Ἰησοῦς, Τίς ὁ ἁψάμενός μου; ἀρνουμένων δὲ πάντων εἶπεν ὁ Πέτρος, Ἐπιστάτα, οἱ ὄχλοι συνέχουσίν σε καὶ ἀποθλίβουσιν.	Et ait Jesus: Quis est, qui me tetigit? Negantibus autem omnibus, dixit Petrus, et qui cum illo erant: Præceptor, turbæ te comprimunt, et affligunt, et dicis: Quis me tetigit?	I powiedział Jezus: Kto (ten), (który dotknął się) mnie? (Gdy wypierali się) zaś wszyscy, rzekł Piotr: Mistrzu. tłumy otaczają cię i ściskają.
ὁ δὲ Ἰησοῦς εἶπεν, Ἥψατό μού τις, ἐγὼ γὰρ ἔγνων δύναμιν ἐξεληλυθυῖαν ἀπ᾽ ἐμοῦ.	Et dicit Jesus: Tetigit me aliquis: nam ego novi virtutem de me exiisse.	Zaś Jezus powiedział: Dotknął mnie ktoś, ja bowiem poznałem moc wyszłą ze mnie.
ἰδοῦσα δὲ ἡ γυνὴ ὅτι οὐκ ἔλαθεν, τρέμουσα ἦλθεν καὶ προσπεσοῦσα αὐτῷ δι᾽ ἣν αἰτίαν ἥψατο αὐτοῦ ἀπήγγειλεν ἐνώπιον παντὸς τοῦ λαοῦ καὶ ὡς ἰάθη παραχρῆμα.	Videns autem mulier, quia non latuit, tremens venit, et procidit ante pedes ejus: et ob quam causam tetigerit eum, indicavit coram omni populo: et quemadmodum confestim sanata sit.	Zobaczywszy zaś kobieta, że nie ukryła się, drżąc przyszła i przypadłszy do niego, przez jaką przyczynę dotknęła go, oznajmiła wobec całego ludu, i jak uleczona została od razu.
ὁ δὲ εἶπεν αὐτῇ, Θυγάτηρ, ἡ πίστις σου σέσωκέν σε· πορεύου εἰς εἰρήνην.	At ipse dixit ei: Filia, fides tua salvam te fecit: vade in pace.	On zaś powiedział jej: Córko, wiara twa uratowała cię; idź w pokoju.
Ἔτι αὐτοῦ λαλοῦντος ἔρχεταί τις παρὰ τοῦ ἀρχισυναγώγου λέγων ὅτι Τέθνηκεν ἡ θυγάτηρ σου· μηκέτι σκύλλε τὸν διδάσκαλον.	Adhuc illo loquente, venit quidam ad principem synagogæ, dicens ei: Quia mortua est filia tua, noli vexare illum.	Jeszcze (gdy) on mówił, przychodzi ktoś od przełożonego synagogi mówiąc, że: Umarła córka twa, już nie szarp nauczyciela.
ὁ δὲ Ἰησοῦς ἀκούσας ἀπεκρίθη αὐτῷ, Μὴ φοβοῦ, μόνον πίστευσον, καὶ σωθήσεται.	Jesus autem, audito hoc verbo, respondit patri puellæ: Noli timere, crede tantum, et salva erit.	Zaś Jezus usłyszawszy odpowiedział mu: Nie bój się, jedynie uwierz, i będzie uratowana.
ἐλθὼν δὲ εἰς τὴν οἰκίαν οὐκ ἀφῆκεν εἰσελθεῖν τινα σὺν αὐτῷ εἰ μὴ Πέτρον καὶ Ἰωάννην καὶ Ἰάκωβον καὶ τὸν πατέρα τῆς παιδὸς καὶ τὴν μητέρα.	Et cum venisset domum, non permisit intrare secum quemquam, nisi Petrum, et Jacobum, et Joannem, et patrem, et matrem puellæ.	Przyszedłszy zaś do domu nie dopuścił wejść (komuś) z nim, jeśli nie Piotrowi i Janowi i Jakubowi i ojcu dziewczynki i matce.
ἔκλαιον δὲ πάντες καὶ ἐκόπτοντο αὐτήν. ὁ δὲ εἶπεν, Μὴ κλαίετε, οὐ γὰρ ἀπέθανεν ἀλλὰ καθεύδει.	Flebant autem omnes, et plangebant illam. At ille dixit: Nolite flere: non est mortua puella, sed dormit.	Płakali zaś wszyscy i bili się (w piersi) (za nią). On zaś powiedział: Nie płaczcie, nie bowiem umarła, ale śpi.
καὶ κατεγέλων αὐτοῦ εἰδότες ὅτι ἀπέθανεν.	Et deridebant eum, scientes quod mortua esset.	I wyśmiewali go, wiedząc, że umarła.
αὐτὸς δὲ κρατήσας τῆς χειρὸς αὐτῆς ἐφώνησεν λέγων, Ἡ παῖς, ἔγειρε.	Ipse autem tenens manum ejus clamavit, dicens: Puella, surge.	On zaś chwyciwszy rękę jej zawołał mówiąc: Dziewczynko, podnieś się. Zbudź się.
καὶ ἐπέστρεψεν τὸ πνεῦμα αὐτῆς καὶ ἀνέστη παραχρῆμα καὶ διέταξεν αὐτῇ δοθῆναι φαγεῖν.	Et reversus est spiritus ejus, et surrexit continuo. Et jussit illi dari manducare.	I powrócił duch jej i powstała od razu, i zarządził, jej dać zjeść.
καὶ ἐξέστησαν οἱ γονεῖς αὐτῆς· ὁ δὲ παρήγγειλεν αὐτοῖς μηδενὶ εἰπεῖν τὸ γεγονός.	Et stupuerunt parentes ejus, quibus præcepit ne alicui dicerent quod factum erat.	I zdumieli się rodzice jej On zaś nakazał im nikomu (nie) powiedzieć, co (się stało).

9

Jezus posyła Dwunastu
Συγκαλεσάμενος δὲ τοὺς δώδεκα ἔδωκεν αὐτοῖς δύναμιν καὶ ἐξουσίαν ἐπὶ πάντα τὰ δαιμόνια καὶ νόσους θεραπεύειν	Convocatis autem duodecim Apostolis, dedit illis virtutem et potestatem super omnia dæmonia, et ut languores curarent.	Zwoławszy do siebie zaś dwunastu dał im moc i władzę nad wszystkimi demonami i choroby leczyć,
καὶ ἀπέστειλεν αὐτοὺς κηρύσσειν τὴν βασιλείαν τοῦ θεοῦ καὶ ἰᾶσθαι τοὺς ἀσθενεῖς,	Et misit illos prædicare regnum Dei, et sanare infirmos.	i wysłał ich głosić królestwo Boga i leczyć [ chorych];
καὶ εἶπεν πρὸς αὐτούς, Μηδὲν αἴρετε εἰς τὴν ὁδόν, μήτε ῥάβδον μήτε πήραν μήτε ἄρτον μήτε ἀργύριον μήτε δύο χιτῶνας ἔχειν.	Et ait ad illos: Nihil tuleritis in via, neque virgam, neque peram, neque panem, neque pecuniam, neque duas tunicas habeatis.	i powiedział do nich: Niczego (nie) zabierajcie w drogę, ani laski, ani torby, ani chleba, ani srebra, ani [po] dwie tuniki mieć.
καὶ εἰς ἣν ἂν οἰκίαν εἰσέλθητε, ἐκεῖ μένετε καὶ ἐκεῖθεν ἐξέρχεσθε.	Et in quamcumque domum intraveritis, ibi manete, et inde ne exeatis.	I w który dom wejdziecie, tam pozostawajcie i stamtąd wychodźcie.
καὶ ὅσοι ἂν μὴ δέχωνται ὑμᾶς, ἐξερχόμενοι ἀπὸ τῆς πόλεως ἐκείνης τὸν κονιορτὸν ἀπὸ τῶν ποδῶν ὑμῶν ἀποτινάσσετε εἰς μαρτύριον ἐπ᾽ αὐτούς.	Et quicumque non receperint vos: exeuntes de civitate illa, etiam pulverem pedum vestrorum excutite in testimonium supra illos.	I jacy(ś) jeśli nie przyjmą was, wychodząc z miasta owego, pył ze stóp waszych strząsajcie na świadectwo na nich.
ἐξερχόμενοι δὲ διήρχοντο κατὰ τὰς κώμας εὐαγγελιζόμενοι καὶ θεραπεύοντες πανταχοῦ.	Egressi autem circuibant per castella evangelizantes, et curantes ubique.	Wychodząc zaś przechodzili po wsiach głosząc dobrą nowinę i uzdrawiając wszędzie.
Ἤκουσεν δὲ Ἡρῴδης ὁ τετραάρχης τὰ γινόμενα πάντα καὶ διηπόρει διὰ τὸ λέγεσθαι ὑπό τινων ὅτι Ἰωάννης ἠγέρθη ἐκ νεκρῶν,	Audivit autem Herodes tetrarcha omnia quæ fiebant ab eo, et hæsitabat eo quod diceretur	Usłyszał zaś Herod tetrarcha (te) stające się wszystkie, i był w niepewności z powodu (mówienia) przez niektórych, że Jan podniósł się z martwych.
ὑπό τινων δὲ ὅτι Ἠλίας ἐφάνη, ἄλλων δὲ ὅτι προφήτης τις τῶν ἀρχαίων ἀνέστη.	a quibusdam: Quia Joannes surrexit a mortuis: a quibusdam vero: Quia Elias apparuit: ab aliis autem: Quia propheta unus de antiquis surrexit.	przez niektórych zaś, że Eliasz pojawił się, innych zaś, że prorok jakiś (z) dawnych powstał.
Tak zwane pierwsze rozesłanie dwunastu Apostołów każdy z trzech synoptyków opisuje trochę inaczej. Łukasz jest najbardziej zbliżony do Marka. Obaj mówią o wezwaniu Apostołów przez Jezusa i o wyposażeniu ich w specjalną władzę. Dzięki tej władzy będą Apostołowie mogli - jak stwierdza Łukasz - wyrzucać z ludzi złe duchy. Otrzymali też moc leczenia wszelkich dolegliwości. Jeszcze w czasach Jezusa i nawet w Ewangeliach wszystkie choroby - zwłaszcza schorzenia natury psychicznej - uważano za wyraz obecności szatana w cierpiącym człowieku. Każda choroba jest swoistym dowodem jego działania. Łukasz, będąc lekarzem, wyraźnie odróżnia władzę nad wszystkimi złymi duchami i moc leczenia chorób. Obdarzonych taką podwójną władzą, wysłał Jezus Dwunastu. Dopiero od tego momentu będą zasługiwali w pełni na miano Apostołów, czyli posłanych. Wtedy też rozpoczęły się dzieje misyjnej działalności Kościoła, prowadzonej ze zmiennym powodzeniem po dzień dzisiejszy. Cel posłannictwa Apostołów jest podwójny: mają głosić królestwo Boże i uzdrawiać chorych. Głoszenie Królestwa jest wymienione na pierwszym miejscu. Tak się rzecz ma we wszystkich nowotestamentowych opisach posługi apostolskiej. Tak zwany czyn apostolski, w tym wypadku - leczenie chorych, znajduje się na drugim miejscu.
εἶπεν δὲ Ἡρῴδης, Ἰωάννην ἐγὼ ἀπεκεφάλισα· τίς δέ ἐστιν οὗτος περὶ οὗ ἀκούω τοιαῦτα; καὶ ἐζήτει ἰδεῖν αὐτόν.	Et ait Herodes: Joannem ego decollavit: quis est autem iste, de quo ego talia audio? Et quærebat videre eum.	Powiedział zaś Herod: Janowi ja ściąłem głowę. Kto zaś jest ten, o którym słyszę takie (rzeczy)? I szukał (by) zobaczyć go.
Jezus karmi pięć tysięcy mężczyzn
Καὶ ὑποστρέψαντες οἱ ἀπόστολοι διηγήσαντο αὐτῷ ὅσα ἐποίησαν. καὶ παραλαβὼν αὐτοὺς ὑπεχώρησεν κατ᾽ ἰδίαν εἰς πόλιν καλουμένην Βηθσαϊδά.	Et reversi Apostoli, narraverunt illi quæcumque fecerunt: et assumptis illis secessit seorsum in locum desertum, qui est Bethsaidæ.	I wróciwszy wysłannicy opowiedzieli mu, ile uczynili. I wziąwszy ze sobą ich usunął się na osobności do miasta zwanego Betsaida.
οἱ δὲ ὄχλοι γνόντες ἠκολούθησαν αὐτῷ· καὶ ἀποδεξάμενος αὐτοὺς ἐλάλει αὐτοῖς περὶ τῆς βασιλείας τοῦ θεοῦ, καὶ τοὺς χρείαν ἔχοντας θεραπείας ἰᾶτο.	Quod cum cognovissent turbæ, secutæ sunt illum: et excepit eos, et loquebatur illis de regno Dei, et eos, qui cura indigebant, sanabat.	Zaś tłumy dowiedziawszy się zaczęły towarzyszyć mu. I przyjąwszy ich mówił im o królestwie Boga i potrzebę mających uzdrowienia leczył.
Ἡ δὲ ἡμέρα ἤρξατο κλίνειν· προσελθόντες δὲ οἱ δώδεκα εἶπαν αὐτῷ, Ἀπόλυσον τὸν ὄχλον, ἵνα πορευθέντες εἰς τὰς κύκλῳ κώμας καὶ ἀγροὺς καταλύσωσιν καὶ εὕρωσιν ἐπισιτισμόν, ὅτι ὧδε ἐν ἐρήμῳ τόπῳ ἐσμέν.	Dies autem cœperat declinare, et accedentes duodecim dixerunt illi: Dimitte turbas, ut euntes in castella villasque quæ circa sunt, divertant, et inveniant escas: quia hic in loco deserto sumus.	Zaś dzień zaczął chylić się. Podszedłszy zaś dwunastu powiedzieli mu: Oddal tłum. aby podążywszy do (tych) wokół wsi i pól (rozłożyli się) i znaleźli prowiant, bo tu w pustym miejscu jesteśmy.
εἶπεν δὲ πρὸς αὐτούς, Δότε αὐτοῖς ὑμεῖς φαγεῖν. οἱ δὲ εἶπαν, Οὐκ εἰσὶν ἡμῖν πλεῖον ἢ ἄρτοι πέντε καὶ ἰχθύες δύο, εἰ μήτι πορευθέντες ἡμεῖς ἀγοράσωμεν εἰς πάντα τὸν λαὸν τοῦτον βρώματα.	Ait autem ad illos: Vos date illis manducare. At illi dixerunt: Non sunt nobis plus quam quinque panes et duo pisces: nisi forte nos eamus, et emamus in omnem hanc turbam escas.	Powiedział zaś do nich Dajcie im wy zjeść. Oni zaś powiedzieli: Nie jest nam więcej niż chlebów pięć i ryby dwie. chyba nie wyruszywszy my mamy kupić dla całego ludu tego pokarmy.
ἦσαν γὰρ ὡσεὶ ἄνδρες πεντακισχίλιοι. εἶπεν δὲ πρὸς τοὺς μαθητὰς αὐτοῦ, Κατακλίνατε αὐτοὺς κλισίας ὡσεὶ33 ἀνὰ πεντήκοντα.	Erant autem fere viri quinque millia. Ait autem ad discipulos suos: Facite illos discumbere per convivia quinquagenos.	(Było) jakieś mężów pięć tysięcy. Powiedział zaś do uczniów jego: Ułóżcie ich grupami* [jakieś] po pięćdziesiąt. * Słowo oznacza właśnie grupy ułożone razem do jedzenia.
καὶ ἐποίησαν οὕτως καὶ κατέκλιναν ἅπαντας.	Et ita fecerunt: et discumbere fecerunt omnes.	I uczynili tak i ułożyli wszystkich.
λαβὼν δὲ τοὺς πέντε ἄρτους καὶ τοὺς δύο ἰχθύας ἀναβλέψας εἰς τὸν οὐρανὸν εὐλόγησεν αὐτοὺς καὶ κατέκλασεν καὶ ἐδίδου τοῖς μαθηταῖς παραθεῖναι τῷ ὄχλῳ.	Acceptis autem quinque panibus et duobus piscibus, respexit in cælum, et benedixit illis: et fregit, et distribuit discipulis suis, ut ponerent ante turbas.	Wziąwszy zaś pięć chlebów i dwie ryby spojrzawszy do góry w niebo błogosławił je i połamał i dawał uczniom, (by) podać tłumowi.
καὶ ἔφαγον καὶ ἐχορτάσθησαν πάντες, καὶ ἤρθη τὸ περισσεῦσαν αὐτοῖς κλασμάτων κόφινοι δώδεκα.	Et manducaverunt omnes, et saturati sunt. Et sublatum est quod superfuit illis, fragmentorum cophini duodecim.	I zjedli i nasyceni zostali wszyscy i zebrane zostało (to), (co zbyło)* im, ułomków koszyków dwanaście. * Pozostałość.
Piotr wyznaje Chrystusa
Καὶ ἐγένετο ἐν τῷ εἶναι αὐτὸν προσευχόμενον κατὰ μόνας συνῆσαν αὐτῷ οἱ μαθηταί, καὶ ἐπηρώτησεν αὐτοὺς λέγων, Τίνα με λέγουσιν οἱ ὄχλοι εἶναι;	Et factum est cum solus esset orans, erant cum illo et discipuli: et interrogavit illos, dicens: Quem me dicunt esse turbæ?	I stało się (gdy) (był) on modlący się samotnie, byli razem z nim uczniowie i zapytał ich, mówiąc: Kim ja, mówią tłumy, (jestem)?
οἱ δὲ ἀποκριθέντες εἶπαν, Ἰωάννην τὸν βαπτιστήν, ἄλλοι δὲ Ἠλίαν, ἄλλοι δὲ ὅτι προφήτης τις τῶν ἀρχαίων ἀνέστη.	At illi responderunt, et dixerunt: Joannem Baptistam, alii autem Eliam, alii vero unus propheta de prioribus surrexit.	Oni zaś odpowiadając rzekli: Janem Chrzcicielem, inni zaś Eliaszem, inni zaś, że prorok jakiś z) dawnych powstał.
εἶπεν δὲ αὐτοῖς, Ὑμεῖς δὲ τίνα με λέγετε εἶναι; Πέτρος δὲ ἀποκριθεὶς εἶπεν, Τὸν Χριστὸν τοῦ θεοῦ.	Dixit autem illis: Vos autem quem me esse dicitis? Respondens Simon Petrus, dixit: Christum Dei.	Powiedział zaś im: Wy zaś. kim ja, mówicie, (jestem)? Piotr zaś odpowiadając rzekł: Pomazańcem* Boga. * Z greckiego: „Chrystus", z hebrajskiego: „Mesjasz".
Ὁ δὲ ἐπιτιμήσας αὐτοῖς παρήγγειλεν μηδενὶ λέγειν τοῦτο	At ille increpans illos, præcepit ne cui dicerent hoc,	On zaś upomniawszy ich, nakazał nikomu (nie) mówić tego,
εἰπὼν ὅτι Δεῖ τὸν υἱὸν τοῦ ἀνθρώπου πολλὰ παθεῖν καὶ ἀποδοκιμασθῆναι ἀπὸ τῶν πρεσβυτέρων καὶ ἀρχιερέων καὶ γραμματέων καὶ ἀποκτανθῆναι καὶ τῇ τρίτῃ ἡμέρᾳ ἐγερθῆναι.	dicens: Quia oportet Filium hominis multa pati, et reprobari a senioribus, et principibus sacerdotum, et scribis, et occidi, et tertia die resurgere.	powiedziawszy, że: Ma Syn Człowieka wiele wycierpieć i zostać odrzuconym* przez starszych, i arcykapłanów, i uczonych w piśmie, i zostać zabitym, i trzeciego dnia podnieść się. * Nie zaaprobowanym, zdyskwalifikowanym.
Ἔλεγεν δὲ πρὸς πάντας, Εἴ τις θέλει ὀπίσω μου ἔρχεσθαι, ἀρνησάσθω ἑαυτὸν καὶ ἀράτω τὸν σταυρὸν αὐτοῦ καθ᾽ ἡμέραν καὶ ἀκολουθείτω μοι.	Dicebat autem ad omnes: Si quis vult post me venire, abneget semetipsum, et tollat crucem suam quotidie, et sequatur me.	Mówił zaś do wszystkich: Jeśli ktoś chce za mną iść, niech się wyprze siebie i niech zabierze krzyż jego co dzień, i niech towarzyszy mi.
ὃς γὰρ ἂν θέλῃ τὴν ψυχὴν αὐτοῦ σῶσαι ἀπολέσει αὐτήν· ὃς δ᾽ ἂν ἀπολέσῃ τὴν ψυχὴν αὐτοῦ ἕνεκεν ἐμοῦ οὗτος σώσει αὐτήν.	Qui enim voluerit animam suam salvam facere, perdet illam: nam qui perdiderit animam suam propter me, salvam faciet illam.	Który bowiem chciałby życie jego uratować, zgubi je; który zaś zgubiłby życie jego ze względu na mnie, ten uratuje je.
τί γὰρ ὠφελεῖται ἄνθρωπος κερδήσας τὸν κόσμον ὅλον ἑαυτὸν δὲ ἀπολέσας ἢ ζημιωθείς;	Quid enim proficit homo, si lucretur universum mundum, se autem ipsum perdat, et detrimentum sui faciat?	(W) czym bowiem pomaga sobie człowiek, zyskawszy świat cały, siebie zaś zgubiwszy czy doznawszy straty?
ὃς γὰρ ἂν ἐπαισχυνθῇ με καὶ τοὺς ἐμοὺς λόγους, τοῦτον ὁ υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου ἐπαισχυνθήσεται, ὅταν ἔλθῃ ἐν τῇ δόξῃ αὐτοῦ καὶ τοῦ πατρὸς καὶ τῶν ἁγίων ἀγγέλων.	Nam qui me erubuerit, et meos sermones: hunc Filius hominis erubescet cum venerit in majestate sua, et Patris, et sanctorum angelorum.	Który bowiem zawstydziłby się mnie i moich słów. tego Syn Człowieka zawstydzi się, kiedy przyjdzie w chwale jego i Ojca i świętych zwiastunów.
λέγω δὲ ὑμῖν ἀληθῶς, εἰσίν τινες τῶν αὐτοῦ ἑστηκότων οἳ οὐ μὴ γεύσωνται θανάτου ἕως ἂν ἴδωσιν τὴν βασιλείαν τοῦ θεοῦ.	Dico autem vobis vere: sunt aliqui hic stantes, qui non gustabunt mortem donec videant regnum Dei.	Mówię zaś wam prawdziwie, są niektórzy (z) (tutaj) stojących, którzy nie skosztują śmierci, aż zobaczą królestwo Boga.
Przemienienie
Ἐγένετο δὲ μετὰ τοὺς λόγους τούτους ὡσεὶ ἡμέραι ὀκτὼ παραλαβὼν Πέτρον καὶ Ἰωάννην καὶ Ἰάκωβον ἀνέβη εἰς τὸ ὄρος προσεύξασθαι.	Factum est autem post hæc verba fere dies octo, et assumpsit Petrum, et Jacobum, et Joannem, et ascendit in montem ut oraret.	Stało się zaś po słowach tych jakieś dni osiem, [i] wziąwszy ze sobą Piotra, i Jana, i Jakuba wszedł na górę pomodlić się.
καὶ ἐγένετο ἐν τῷ προσεύχεσθαι αὐτὸν τὸ εἶδος τοῦ προσώπου αὐτοῦ ἕτερον καὶ ὁ ἱματισμὸς αὐτοῦ λευκὸς ἐξαστράπτων.	Et facta est, dum oraret, species vultus ejus altera: et vestitus ejus albus et refulgens.	I stał się (przy) (modleniu się) (jego) wygląd twarzy jego inny i szata jego biała promieniująca.
καὶ ἰδοὺ ἄνδρες δύο συνελάλουν αὐτῷ, οἵτινες ἦσαν Μωϋσῆς καὶ Ἠλίας,	Et ecce duo viri loquebantur cum illo. Erant autem Moyses et Elias,	I oto mężowie dwaj rozmawiali z nim, tymi byli Mojżesz i Eliasz,
οἳ ὀφθέντες ἐν δόξῃ ἔλεγον τὴν ἔξοδον αὐτοῦ, ἣν ἤμελλεν πληροῦν ἐν Ἰερουσαλήμ.	visi in majestate: et dicebant excessum ejus, quem completurus erat in Jerusalem.	którzy dawszy się zobaczyć w chwale mówili (o) odejściu jego, które miał dopełnić w Jeruzalem.
ὁ δὲ Πέτρος καὶ οἱ σὺν αὐτῷ ἦσαν βεβαρημένοι ὕπνῳ· διαγρηγορήσαντες δὲ εἶδον τὴν δόξαν αὐτοῦ καὶ τοὺς δύο ἄνδρας τοὺς συνεστῶτας αὐτῷ.	Petrus vero, et qui cum illo erant, gravati erant somno. Et evigilantes viderunt majestatem ejus, et duos viros qui stabant cum illo.	Zaś Piotr i (ci co) z nim byli, obciążeni snem; ocknąwszy się zaś zobaczyli chwałę jego i dwóch mężów stojących razem z nim.
καὶ ἐγένετο ἐν τῷ διαχωρίζεσθαι αὐτοὺς ἀπ᾽ αὐτοῦ εἶπεν ὁ Πέτρος πρὸς τὸν Ἰησοῦν, Ἐπιστάτα, καλόν ἐστιν ἡμᾶς ὧδε εἶναι, καὶ ποιήσωμεν σκηνὰς τρεῖς, μίαν σοὶ καὶ μίαν Μωϋσεῖ καὶ μίαν Ἠλίᾳ, μὴ εἰδὼς ὃ λέγει.	Et factum est cum discederent ab illo, ait Petrus ad Jesum: Præceptor, bonum est nos hic esse: et faciamus tria tabernacula, unum tibi, et unum Moysi, et unum Eliæ: nesciens quid diceret.	I stało się (gdy) (odłączali się) oni od niego, powiedział Piotr do Jezusa: Mistrzu, dobrze jest, (że) my tu (jesteśmy), i uczyńmy namioty trzy, jeden tobie, i jeden Mojżeszowi, i jeden Eliaszowi, nie wiedząc, mówi.
ταῦτα δὲ αὐτοῦ λέγοντος ἐγένετο νεφέλη καὶ ἐπεσκίαζεν αὐτούς· ἐφοβήθησαν δὲ ἐν τῷ εἰσελθεῖν αὐτοὺς εἰς τὴν νεφέλην.	Hæc autem illo loquente, facta est nubes, et obumbravit eos: et timuerunt, intrantibus illis in nubem.	To zaś on (gdy mówił), stała się chmura i ocieniała ich. Przestraszyli się zaś, (gdy) (weszli) oni w chmurę.
καὶ φωνὴ ἐγένετο ἐκ τῆς νεφέλης λέγουσα, Οὗτός ἐστιν ὁ υἱός μου ὁ ἐκλελεγμένος, αὐτοῦ ἀκούετε.	Et vox facta est de nube, dicens: Hic est Filius meus dilectus, ipsum audite.	I głos stał się z chmury mówiący: Ten jest Syn mój wybrany, jego słuchajcie.
καὶ ἐν τῷ γενέσθαι τὴν φωνὴν εὑρέθη Ἰησοῦς μόνος. καὶ αὐτοὶ ἐσίγησαν καὶ οὐδενὶ ἀπήγγειλαν ἐν ἐκείναις ταῖς ἡμέραις οὐδὲν ὧν ἑώρακαν.	Et dum fieret vox, inventus est Jesus solus. Et ipsi tacuerunt, et nemini dixerunt in illis diebus quidquam ex his quæ viderant.	I (gdy) (stał się) głos, znaleziony został Jezus sam. I oni zachowali milczenie i nikomu (nie) oznajmili w owych dniach niczego, co zobaczyli.
Uzdrowienie chłopca zniewolonego przez demona
Ἐγένετο δὲ τῇ ἑξῆς ἡμέρᾳ κατελθόντων αὐτῶν ἀπὸ τοῦ ὄρους συνήντησεν αὐτῷ ὄχλος πολύς.	Factum est autem in sequenti die, descendentibus illis de monte, occurrit illis turba multa.	Stało się zaś (w) następnym dniu, (gdy zeszli) oni z góry, wyszedł na spotkanie mu tłum liczny.
καὶ ἰδοὺ ἀνὴρ ἀπὸ τοῦ ὄχλου ἐβόησεν λέγων, Διδάσκαλε, δέομαί σου ἐπιβλέψαι ἐπὶ τὸν υἱόν μου, ὅτι μονογενής μοί ἐστιν,	Et ecce vir de turba exclamavit, dicens: Magister, obsecro te, respice in filium meum quia unicus est mihi:	I oto mąż z tłumu zawołał mówiąc: Nauczycielu, proszę cię, popatrz na syna mego, bo jedynak mi jest,
καὶ ἰδοὺ πνεῦμα λαμβάνει αὐτὸν καὶ ἐξαίφνης κράζει καὶ σπαράσσει αὐτὸν μετὰ ἀφροῦ καὶ μόγις ἀποχωρεῖ ἀπ᾽ αὐτοῦ συντρῖβον αὐτόν·	et ecce spiritus apprehendit eum, et subito clamat, et elidit, et dissipat eum cum spuma, et vix discedit dilanians eum:	i oto duch bierze go i nagle krzyczy, i trzęsie go z pianą i ledwo odstępuje od niego tłukąc* go. * Łamiąc, krusząc, gniotąc.
καὶ ἐδεήθην τῶν μαθητῶν σου ἵνα ἐκβάλωσιν αὐτό, καὶ οὐκ ἠδυνήθησαν.	et rogavi discipulos tuos ut ejicerent illum, et non potuerunt.	I poprosiłem uczniów twych, aby wyrzucili go, i nie mogli.
ἀποκριθεὶς δὲ ὁ Ἰησοῦς εἶπεν, Ὦ γενεὰ ἄπιστος καὶ διεστραμμένη, ἕως πότε ἔσομαι πρὸς ὑμᾶς καὶ ἀνέξομαι ὑμῶν; προσάγαγε ὧδε τὸν υἱόν σου.	Respondens autem Jesus, dixit: O generatio infidelis, et perversa, usquequo ero apud vos, et patiar vos? adduc huc filium tuum.	Odpowiadając zaś Jezus rzekł: O pokolenie bez wiary i przewrotne. aż do kiedy będę przy was i będę znosił was? Doprowadź tu syna twego.
ἔτι δὲ προσερχομένου αὐτοῦ ἔρρηξεν αὐτὸν τὸ δαιμόνιον καὶ συνεσπάραξεν· ἐπετίμησεν δὲ ὁ Ἰησοῦς τῷ πνεύματι τῷ ἀκαθάρτῳ καὶ ἰάσατο τὸν παῖδα καὶ ἀπέδωκεν αὐτὸν τῷ πατρὶ αὐτοῦ.	Et cum accederet, elisit illum dæmonium, et dissipavit. Et increpavit Jesus spiritum immundum, et sanavit puerum, et reddidit illum patri ejus.	Już zaś (gdy podchodził) on, szarpnął nim demon i potrząsnął. Skarcił zaś Jezus ducha nieczystego i uleczył chłopca i oddał go ojcu jego.
ἐξεπλήσσοντο δὲ πάντες ἐπὶ τῇ μεγαλειότητι τοῦ θεοῦ. Πάντων δὲ θαυμαζόντων ἐπὶ πᾶσιν οἷς ἐποίει εἶπεν πρὸς τοὺς μαθητὰς αὐτοῦ,	Stupebant autem omnes in magnitudine Dei: omnibusque mirantibus in omnibus quæ faciebat, dixit ad discipulos suos:	Zdumieli się zaś wszyscy na wielkość Boga. (Gdy) wszyscy zaś (dziwili się) na wszystko, co uczynił, rzekł do uczniów jego:
Θέσθε ὑμεῖς εἰς τὰ ὦτα ὑμῶν τοὺς λόγους τούτους· ὁ γὰρ υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου μέλλει παραδίδοσθαι εἰς χεῖρας ἀνθρώπων.	Ponite vos in cordibus vestris sermones istos: Filius enim hominis futurum est ut tradatur in manus hominum.	Włóżcie sobie wy w uszy wasze słowa te, bowiem Syn Człowieka ma wydawanym być w ręce ludzi.
οἱ δὲ ἠγνόουν τὸ ῥῆμα τοῦτο καὶ ἦν παρακεκαλυμμένον ἀπ᾽ αὐτῶν ἵνα μὴ αἴσθωνται αὐτό, καὶ ἐφοβοῦντο ἐρωτῆσαι αὐτὸν περὶ τοῦ ῥήματος τούτου.	At illi ignorabant verbum istud, et erat velatum ante eos ut non sentirent illud: et timebant eum interrogare de hoc verbo.	Oni zaś nie rozeznawali rzeczy tej i była zasłonięta od nich, aby nie pojęli jej, i bali się zapytać go o rzecz tę.
Kto jest największy?
Εἰσῆλθεν δὲ διαλογισμὸς ἐν αὐτοῖς, τὸ τίς ἂν εἴη μείζων αὐτῶν.	Intravit autem cogitatio in eos quis eorum major esset.	Weszła zaś myśl w nich, kto byłby większy (z) nich.
ὁ δὲ Ἰησοῦς εἰδὼς τὸν διαλογισμὸν τῆς καρδίας αὐτῶν, ἐπιλαβόμενος παιδίον ἔστησεν αὐτὸ παρ᾽ ἑαυτῷ	At Jesus videns cogitationes cordis illorum, apprehendit puerum, et statuit illum secus se,	Zaś Jezus poznawszy myśl serca ich, wziąwszy dziecko postawił je przy sobie,
καὶ εἶπεν αὐτοῖς, Ὃς ἐὰν δέξηται τοῦτο τὸ παιδίον ἐπὶ τῷ ὀνόματί μου, ἐμὲ δέχεται· καὶ ὃς ἂν ἐμὲ δέξηται, δέχεται τὸν ἀποστείλαντά με· ὁ γὰρ μικρότερος ἐν πᾶσιν ὑμῖν ὑπάρχων οὗτός ἐστιν μέγας.	et ait illis: Quicumque susceperit puerum istum in nomine meo, me recipit: et quicumque me receperit, recipit eum qui me misit. Nam qui minor est inter vos omnes, hic major est.	i powiedział im: który przyjmie to dziecko w imię me, mnie przyjmuje, i który mnie przyjmie, przyjmuje (tego), (który wysłał) mnie. Bowiem mniejszym wśród wszystkich was będący, ten jest wielki.
Ἀποκριθεὶς δὲ Ἰωάννης εἶπεν, Ἐπιστάτα, εἴδομέν τινα ἐν τῷ ὀνόματί σου ἐκβάλλοντα δαιμόνια καὶ ἐκωλύομεν αὐτόν, ὅτι οὐκ ἀκολουθεῖ μεθ᾽ ἡμῶν.	Respondens autem Joannes dixit: Præceptor, vidimus quemdam in nomine tuo ejicientem dæmonia, et prohibuimus eum: quia non sequitur nobiscum.	Odpowiadając zaś Jan rzekł: Mistrzu, zobaczyliśmy kogoś w imię twe wyrzucającego demony i zabranialiśmy mu, bo nie towarzyszy z nami.
εἶπεν δὲ πρὸς αὐτὸν ὁ Ἰησοῦς, Μὴ κωλύετε· ὃς γὰρ οὐκ ἔστιν καθ᾽ ὑμῶν, ὑπὲρ ὑμῶν ἐστιν.	Et ait ad illum Jesus: Nolite prohibere: qui enim non est adversum vos, pro vobis est.	Powiedział zaś do niego Jezus: Nie zabraniajcie, który bowiem nie jest przeciw wam, za wami jest.
Sprzeciw Samarytan
Ἐγένετο δὲ ἐν τῷ συμπληροῦσθαι τὰς ἡμέρας τῆς ἀναλήμψεως αὐτοῦ καὶ αὐτὸς τὸ πρόσωπον ἐστήρισεν τοῦ πορεύεσθαι εἰς Ἰερουσαλήμ.	Factum est autem dum complerentur dies assumptionis ejus, et ipse faciem suam firmavit ut iret in Jerusalem.	Stało się zaś, (gdy) (dopełniły się) dni wzięcia do góry go i on oblicze utwierdził* (by) ruszyć do Jeruzalem, * Tzn. postanowił.
καὶ ἀπέστειλεν ἀγγέλους πρὸ προσώπου αὐτοῦ. καὶ πορευθέντες εἰσῆλθον εἰς κώμην Σαμαριτῶν ὡς ἑτοιμάσαι αὐτῷ·	Et misit nuntios ante conspectum suum: et euntes intraverunt in civitatem Samaritanorum ut parerent illi.	i wysłał zwiastunów przed obliczem jego. I wyruszywszy weszli do wsi Samarytan, (by) przygotować mu.
καὶ οὐκ ἐδέξαντο αὐτόν, ὅτι τὸ πρόσωπον αὐτοῦ ἦν πορευόμενον εἰς Ἰερουσαλήμ.	Et non receperunt eum, quia facies ejus erat euntis in Jerusalem.	I nie przyjęli go, bo oblicze jego było skierowane ku Jeruzalem.
ἰδόντες δὲ οἱ μαθηταὶ Ἰάκωβος καὶ Ἰωάννης εἶπαν, Κύριε, θέλεις εἴπωμεν πῦρ καταβῆναι ἀπὸ τοῦ οὐρανοῦ καὶ ἀναλῶσαι αὐτούς;	Cum vidissent autem discipuli ejus Jacobus et Joannes, dixerunt: Domine, vis dicimus ut ignis descendat de cælo, et consumat illos?	Zobaczywszy zaś uczniowie Jakub i Jan powiedzieli: Panie, chcesz, powiedzmy, ogień (zejdzie) z nieba i (strawi) ich?
στραφεὶς δὲ ἐπετίμησεν αὐτοῖς.	Et conversus increpavit illos.	Odwróciwszy się zaś skarcił ich. Wiele rękopisów dodaje: "nie wiecie, jakiego ducha jesteście" lub rozmaite podobne zwroty.
καὶ ἐπορεύθησαν εἰς ἑτέραν κώμην.	Et abierunt in aliud castellum.	I poszli do innej wsi.
Cena naśladowania Jezusa
Καὶ πορευομένων αὐτῶν ἐν τῇ ὁδῷ εἶπέν τις πρὸς αὐτόν, Ἀκολουθήσω σοι ὅπου ἐὰν ἀπέρχῃ.	Factum est autem: ambulantibus illis in via, dixit quidam ad illum: Sequar te quocumque ieris.	I (gdy szli) oni po drodze, powiedział ktoś do niego: Będę towarzyszył ci, gdzie by(ś) poszedł.
καὶ εἶπεν αὐτῷ ὁ Ἰησοῦς, Αἱ ἀλώπεκες φωλεοὺς ἔχουσιν καὶ τὰ πετεινὰ τοῦ οὐρανοῦ κατασκηνώσεις, ὁ δὲ υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου οὐκ ἔχει ποῦ τὴν κεφαλὴν κλίνῃ.	Dixit illi Jesus: Vulpes foveas habent, et volucres cæli nidos: Filius autem hominis non habet ubi caput reclinet.	I powiedział mu Jezus: Lisy nory mają i ptaki nieba gniazda, zaś Syn Człowieka nie ma gdzie głowę skłoniłby.
Εἶπεν δὲ πρὸς ἕτερον, Ἀκολούθει μοι. ὁ δὲ εἶπεν, Κύριε, ἐπίτρεψόν μοι ἀπελθόντι πρῶτον θάψαι τὸν πατέρα μου.	Ait autem ad alterum: Sequere me: ille autem dixit: Domine, permitte mihi primum ire, et sepelire patrem meum.	Powiedział zaś do drugiego: Towarzysz mi. On zaś powiedział: [Panie,] zezwól mi odszedłszy najpierw pogrzebać ojca mego.
εἶπεν δὲ αὐτῷ, Ἄφες τοὺς νεκροὺς θάψαι τοὺς ἑαυτῶν νεκρούς, σὺ δὲ ἀπελθὼν διάγγελλε τὴν βασιλείαν τοῦ θεοῦ.	Dixitque ei Jesus: Sine ut mortui sepeliant mortuos suos: tu autem vade, et annuntia regnum Dei.	Powiedział zaś mu: Zostaw (by) martwi (pogrzebali) swoich martwych, ty zaś odszedłszy oznajmiaj królestwo Boga.
Εἶπεν δὲ καὶ ἕτερος, Ἀκολουθήσω σοι, κύριε· πρῶτον δὲ ἐπίτρεψόν μοι ἀποτάξασθαι τοῖς εἰς τὸν οἶκόν μου.	Et ait alter: Sequar te Domine, sed permitte mihi primum renuntiare his quæ domi sunt.	Powiedział zaś i inny: Będę towarzyszył ci, Panie. Najpierw zaś zezwól mi pożegnać się (z) (tymi) w domu mym.
εἶπεν δὲ ὁ Ἰησοῦς, Οὐδεὶς ἐπιβαλὼν τὴν χεῖρα ἐπ᾽ ἄροτρον καὶ βλέπων εἰς τὰ ὀπίσω εὔθετός ἐστιν τῇ βασιλείᾳ τοῦ θεοῦ.	Ait ad illum Jesus: Nemo mittens manum suam ad aratrum, et respiciens retro, aptus est regno Dei.	Powiedział zaś [do niego] Jezus: Nikt kto nałożywszy rękę na pług I patrzący na to, (co) z tyłu, zdatny jest królestwu* Boga. * Część rękopisów: "do królestwa".

10

Jezus posyła siedemdziesięciu
Μετὰ δὲ ταῦτα ἀνέδειξεν ὁ κύριος ἑτέρους ἑβδομήκοντα δύο, καὶ ἀπέστειλεν αὐτοὺς ἀνὰ δύο δύο πρὸ προσώπου αὐτοῦ εἰς πᾶσαν πόλιν καὶ τόπον οὗ ἤμελλεν αὐτὸς ἔρχεσθαι.	Post hæc autem designavit Dominus et alios septuaginta duos: et misit illos binos ante faciem suam in omnem civitatem et locum, quo erat ipse venturus.	Po zaś tym wyznaczył Pan innych siedemdziesięciu [dwóch] i wysłał ich po dwóch przed obliczem jego do każdego miasta i miejsca, gdzie miał sam przychodzić.
ἔλεγεν δὲ πρὸς αὐτούς, Ὁ μὲν θερισμὸς πολύς, οἱ δὲ ἐργάται ὀλίγοι· δεήθητε οὖν τοῦ κυρίου τοῦ θερισμοῦ ὅπως ἐργάτας ἐκβάλῃ εἰς τὸν θερισμὸν αὐτοῦ.	Et dicebat illis: Messis quidem multa, operarii autem pauci. Rogate ergo dominum messis ut mittat operarios in messem suam.	Mówił zaś do nich: Wprawdzie żniwo wielkie, lecz pracownicy nieliczni. Poproście więc Pana żniwa, żeby pracowników (wysłał)* na żniwo jego. * Dosłownie "wyrzucił".
ὑπάγετε· ἰδοὺ ἀποστέλλω ὑμᾶς ὡς ἄρνας ἐν μέσῳ λύκων.	Ite: ecce ego mitto vos sicut agnos inter lupos.	Odchodźcie: oto wysyłam was jak jagnięta w środek wilków.
μὴ βαστάζετε βαλλάντιον, μὴ πήραν, μὴ ὑποδήματα, καὶ μηδένα κατὰ τὴν ὁδὸν ἀσπάσησθε.	Nolite portare sacculum, neque peram, neque calceamenta, et neminem per viam salutaveritis.	Nie noście trzosu, nie torbę, nie sandały, i nikogo na drodze (nie) pozdrówcie.
εἰς ἣν δ᾽ ἂν εἰσέλθητε οἰκίαν, πρῶτον λέγετε, Εἰρήνη τῷ οἴκῳ τούτῳ.	In quamcumque domum intraveritis, primum dicite: Pax huic domui:	Do którego zaś wejdziecie domu, najpierw mówcie: Pokój domowi temu.
καὶ ἐὰν ἐκεῖ ᾖ υἱὸς εἰρήνης, ἐπαναπαήσεται ἐπ᾽ αὐτὸν ἡ εἰρήνη ὑμῶν· εἰ δὲ μή γε, ἐφ᾽ ὑμᾶς ἀνακάμψει.	et si ibi fuerit filius pacis, requiescet super illum pax vestra: sin autem, ad vos revertetur.	I jeśli tam byłby syn pokoju, spocznie na nim pokój wasz. Jeśli zaś nie, do was zawróci.
ἐν αὐτῇ δὲ τῇ οἰκίᾳ μένετε ἐσθίοντες καὶ πίνοντες τὰ παρ᾽ αὐτῶν· ἄξιος γὰρ ὁ ἐργάτης τοῦ μισθοῦ αὐτοῦ. μὴ μεταβαίνετε ἐξ οἰκίας εἰς οἰκίαν.	In eadem autem domo manete, edentes et bibentes quæ apud illos sunt: dignus est enim operarius mercede sua. Nolite transire de domo in domum.	W tym zaś domu pozostawajcie, jedząc i pijąc (to) u nich, godny bowiem pracownik zapłaty jego. Nie przechodźcie z domu do domu.
καὶ εἰς ἣν ἂν πόλιν εἰσέρχησθε καὶ δέχωνται ὑμᾶς, ἐσθίετε τὰ παρατιθέμενα ὑμῖν	Et in quamcumque civitatem intraveritis, et susceperint vos, manducate quæ apponuntur vobis:	I do którego miasta wejdziecie i przyjmą was, jedzcie (te) podawane wam,
καὶ θεραπεύετε τοὺς ἐν αὐτῇ ἀσθενεῖς καὶ λέγετε αὐτοῖς, Ἤγγικεν ἐφ᾽ ὑμᾶς ἡ βασιλεία τοῦ θεοῦ.	et curate infirmos, qui in illa sunt, et dicite illis: Appropinquavit in vos regnum Dei.	i uzdrawiajcie (tych) w nim chorych i mówcie im: Zbliżyło się do was królestwo Boga.
Tylko u autora trzeciej Ewangelii jest mowa, obok Apostołów i uczniów, o tak zwanych siedemdziesięciu dwóch i tylko przy okazji ich rozesłania na prace misyjne. Warianty w niektórych rękopisach zmieniające liczbę 72 na 70 zdają się być dość wyraźną próbą stworzenia analogii do 70 narodów ziemi (Rdz 10), do 70 starszych (Lb 11.16.17.24), do 70 członków Sanhedrynu itp. Niektóre elementy Łukaszowego opowiadania o rozesłaniu siedemdziesięciu dwóch podaje także Mateusz, wplatając je w relację o rozesłaniu Dwunastu. Grono siedemdziesięciu dwóch należy utożsamiać z ludźmi, którzy gdzie indziej są określani mianem uczniów, choć nie ma podstaw, by twierdzić, że wszystkich uczniów Pańskich było razem tylko siedemdziesięciu dwóch, podobnie jak nie wiadomo, ilu ich było w ogóle. Wydaje się, że jednak mają rację ci, którzy sądzą, iż w rzeczywistości było tylko jedno rozesłanie uczniów, i to w liczbie bliżej nam dziś nie znanej. Dla zaprezentowania własnych tez teologicznych Mateusz i Marek mówią tylko o rozesłaniu Dwunastu, Łukasz zaś, korzystając z materiału dwóch pierwszych Ewangelii, wspomniał o rozesłaniu Dwunastu, a nadto dołączył opowiadanie bardziej nawet zbliżone, jak się zdaje, do oryginalnej mowy Jezusa, o rozesłaniu na misje siedemdziesięciu dwóch; chciał może lepiej uwydatnić uniwersalistyczny zasięg misji Jezusa. Wysyłanie siedemdziesięciu dwóch parami było podyktowane względami praktycznymi: łatwiej było, a niekiedy nawet bezpieczniej nauczać, wędrując we dwójkę. Zresztą świadectwo dwóch posiadało większą moc przekonującą i bardziej urzędowy charakter (Pwt 19.15). Szczegół dość znamienny stanowi to, że wszystkie miasta i miejscowości, do których z polecenia Jezusa udawali się uczniowie, miał później nawiedzać Jezus osobiście. Uczniowie byli więc wysłannikami zapowiadającymi i przygotowującymi uroczyste przyjście Jezusa.
εἰς ἣν δ᾽ ἂν πόλιν εἰσέλθητε καὶ μὴ δέχωνται ὑμᾶς, ἐξελθόντες εἰς τὰς πλατείας αὐτῆς εἴπατε,	In quamcumque autem civitatem intraveritis, et non susceperint vos, exeuntes in plateas ejus, dicite:	Do którego zaś miasta wejdziecie i nie przyjmą was, wyszedłszy na place jego powiedzcie:
Καὶ τὸν κονιορτὸν τὸν κολληθέντα ἡμῖν ἐκ τῆς πόλεως ὑμῶν εἰς τοὺς πόδας ἀπομασσόμεθα ὑμῖν· πλὴν τοῦτο γινώσκετε ὅτι ἤγγικεν ἡ βασιλεία τοῦ θεοῦ.	Etiam pulverem, qui adhæsit nobis de civitate vestra, extergimus in vos: tamen hoc scitote, quia appropinquavit regnum Dei.	I pył przylepiony nam z miasta waszego do stóp ścieramy wam. Nadto to wiedzcie, że zbliżyło się królestwo Boga.
λέγω ὑμῖν ὅτι Σοδόμοις ἐν τῇ ἡμέρᾳ ἐκείνῃ ἀνεκτότερον ἔσται ἢ τῇ πόλει ἐκείνῃ.	Dico vobis, quia Sodomis in die illa remissius erit, quam illi civitati.	Mówię wam, że Sodomie w dzień ów znośniej będzie niż miastu owemu.
Οὐαί σοι, Χοραζίν, οὐαί σοι, Βηθσαϊδά· ὅτι εἰ ἐν Τύρῳ καὶ Σιδῶνι ἐγενήθησαν αἱ δυνάμεις αἱ γενόμεναι ἐν ὑμῖν, πάλαι ἂν ἐν σάκκῳ καὶ σποδῷ καθήμενοι μετενόησαν.	Væ tibi Corozain ! væ tibi Bethsaida ! quia si in Tyro et Sidone factæ fuissent virtutes quæ factæ sunt in vobis, olim in cilicio et cinere sedentes pœniterent.	Biada ci, Korozain! Biada ci, Betsaido, bo gdyby w Tyrze i Sydonie stały się dzieła mocy (które stały się) wśród was, dawno by w worze i popiele siedząc zmieniły myślenie.
πλὴν Τύρῳ καὶ Σιδῶνι ἀνεκτότερον ἔσται ἐν τῇ κρίσει ἢ ὑμῖν.	Verumtamen Tyro et Sidoni remissius erit in judicio, quam vobis.	Nadto Tyrowi i Sydonowi znośniej będzie na sądzie niż wam.
καὶ σύ, Καφαρναούμ, μὴ ἕως οὐρανοῦ ὑψωθήσῃ; ἕως τοῦ ᾅδου καταβήσῃ.	Et tu Capharnaum, usque ad cælum exaltata, usque ad infernum demergeris.	I ty, Kafarnaum, Czy aż do nieba wywyższone będziesz? Aż do otchłani zejdziesz.
Ὁ ἀκούων ὑμῶν ἐμοῦ ἀκούει, καὶ ὁ ἀθετῶν ὑμᾶς ἐμὲ ἀθετεῖ· ὁ δὲ ἐμὲ ἀθετῶν ἀθετεῖ τὸν ἀποστείλαντά με.	Qui vos audit, me audit: et qui vos spernit, me spernit. Qui autem me spernit, spernit eum qui misit me.	Słuchający was mnie słucha i odrzucający was mnie odrzuca, zaś mnie odrzucający o (tego), (który wysłał) mnie.
Ὑπέστρεψαν δὲ οἱ ἑβδομήκοντα δύο μετὰ χαρᾶς λέγοντες, Κύριε, καὶ τὰ δαιμόνια ὑποτάσσεται ἡμῖν ἐν τῷ ὀνόματί σου.	Reversi sunt autem septuaginta duo cum gaudio, dicentes: Domine, etiam dæmonia subjiciuntur nobis in nomine tuo.	Wrócili zaś siedemdziesięciu [dwóch] z radością mówiąc: Panie, i demony podporządkowują się nam w imię twe.
εἶπεν δὲ αὐτοῖς, Ἐθεώρουν τὸν Σατανᾶν ὡς ἀστραπὴν ἐκ τοῦ οὐρανοῦ πεσόντα.	Et ait illis: Videbam Satanam sicut fulgor de cælo cadentem.	Powiedział zaś im: Oglądałem Szatana jak błyskawice z nieba spadającego.
ἰδοὺ δέδωκα ὑμῖν τὴν ἐξουσίαν τοῦ πατεῖν ἐπάνω ὄφεων καὶ σκορπίων, καὶ ἐπὶ πᾶσαν τὴν δύναμιν τοῦ ἐχθροῦ, καὶ οὐδὲν ὑμᾶς οὐ μὴ ἀδικήσῃ.	Ecce dedi vobis potestatem calcandi supra serpentes, et scorpiones, et super omnem virtutem inimici: et nihil vobis nocebit.	Oto dałem wam władzę stąpać po wężach i skorpionach i po całej mocy wroga, i nic (wam) nie zaszkodzi.
πλὴν ἐν τούτῳ μὴ χαίρετε ὅτι τὰ πνεύματα ὑμῖν ὑποτάσσεται, χαίρετε δὲ ὅτι τὰ ὀνόματα ὑμῶν ἐγγέγραπται ἐν τοῖς οὐρανοῖς.	Verumtamen in hoc nolite gaudere quia spiritus vobis subjiciuntur: gaudete autem, quod nomina vestra scripta sunt in cælis.	Nadto z powodu tego nie radujcie się, że duchy wam podporządkowują się, radujcie się, że imiona wasze wypisane są w niebiosach.
Ἐν αὐτῇ τῇ ὥρᾳ ἠγαλλιάσατο τῷ πνεύματι τῷ ἁγίῳ καὶ εἶπεν, Ἐξομολογοῦμαί σοι, πάτερ, κύριε τοῦ οὐρανοῦ καὶ τῆς γῆς, ὅτι ἀπέκρυψας ταῦτα ἀπὸ σοφῶν καὶ συνετῶν καὶ ἀπεκάλυψας αὐτὰ νηπίοις· ναὶ ὁ πατήρ, ὅτι οὕτως εὐδοκία ἐγένετο ἔμπροσθέν σου.	In ipsa hora exsultavit Spiritu Sancto, et dixit: Confiteor tibi Pater, Domine cæli et terræ, quod abscondisti hæc a sapientibus et prudentibus, et revelasti ea parvulis. Etiam Pater: quoniam sic placuit ante te.	W tej godzinie rozweselił się [w] Duchu Świętym i powiedział: Wyznaję cię, Ojcze, Panie nieba i ziemi, bo zakryłeś to przed mądrymi i rozumnymi i odsłoniłeś to małoletnim. Tak, Ojcze, bo tak upodobanie stało się przed tobą.
Πάντα μοι παρεδόθη ὑπὸ τοῦ πατρός μου, καὶ οὐδεὶς γινώσκει τίς ἐστιν ὁ υἱὸς εἰ μὴ ὁ πατήρ, καὶ τίς ἐστιν ὁ πατὴρ εἰ μὴ ὁ υἱὸς καὶ ᾧ ἐὰν βούληται ὁ υἱὸς ἀποκαλύψαι.	Omnia mihi tradita sunt a Patre meo. Et nemo scit quis sit Filius, nisi Pater: et quis sit Pater, nisi Filius, et cui voluerit Filius revelare.	Wszystko mi przekazane zostało przez Ojca mego, i nikt (nie) pojmuje, kim jest Syn, jeśli nie Ojciec, i kim jest Ojciec, jeśli nie Syn i któremu postanowi Syn odsłonić.
Καὶ στραφεὶς πρὸς τοὺς μαθητὰς κατ᾽ ἰδίαν εἶπεν, Μακάριοι οἱ ὀφθαλμοὶ οἱ βλέποντες ἃ βλέπετε.	Et conversus ad discipulos suos, dixit: Beati oculi qui vident quæ vos videtis.	I zwróciwszy się do uczniów na osobności rzekł: Szczęśliwe oczy widzące, co widzicie.
λέγω γὰρ ὑμῖν ὅτι πολλοὶ προφῆται καὶ βασιλεῖς ἠθέλησαν ἰδεῖν ἃ ὑμεῖς βλέπετε καὶ οὐκ εἶδαν, καὶ ἀκοῦσαι ἃ ἀκούετε καὶ οὐκ ἤκουσαν.	Dico enim vobis quod multi prophetæ et reges voluerunt videre quæ vos videtis, et non viderunt: et audire quæ auditis, et non audierunt.	Mówię bowiem wam, że liczni prorocy i królowie chcieli zobaczyć, co wy widzicie, i nie zobaczyli, i usłyszeć, co słyszycie, i nie usłyszeli.
Przypowieść o Samarytaninie
Καὶ ἰδοὺ νομικός τις ἀνέστη ἐκπειράζων αὐτὸν λέγων, Διδάσκαλε, τί ποιήσας ζωὴν αἰώνιον κληρονομήσω;	Et ecce quidam legisperitus surrexit tentans illum, et dicens: Magister, quid faciendo vitam æternam possidebo?	I oto znawca Prawa jakiś powstał wypróbowując go mówiący: Nauczycielu, co uczyniwszy życie wieczne odziedziczę?
ὁ δὲ εἶπεν πρὸς αὐτόν, Ἐν τῷ νόμῳ τί γέγραπται; πῶς ἀναγινώσκεις;	At ille dixit ad eum: In lege quid scriptum est? quomodo legis?	On zaś powiedział do niego: W Prawie co jest napisane? Jak odczytujesz?
ὁ δὲ ἀποκριθεὶς εἶπεν, Ἀγαπήσεις κύριον τὸν θεόν σου ἐξ ὅλης καρδίας σου καὶ ἐν ὅλῃ τῇ ψυχῇ σου καὶ ἐν ὅλῃ τῇ ἰσχύϊ σου καὶ ἐν ὅλῃ τῇ διανοίᾳ σου, καὶ τὸν πλησίον σου ὡς σεαυτόν.	Ille respondens dixit: Diliges Dominum Deum tuum ex toto corde tuo, et ex tota anima tua, et ex omnibus virtutibus tuis, et ex omni mente tua: et proximum tuum sicut teipsum.	On zaś odpowiadając rzekł: Będziesz miłował Pana, Boga twego, z całego serca twego, i całą duszą twą, i całą siłą twą, i całą myślą twą, i bliźniego twego jak siebie.
εἶπεν δὲ αὐτῷ, Ὀρθῶς ἀπεκρίθης· τοῦτο ποίει καὶ ζήσῃ.	Dixitque illi: Recte respondisti: hoc fac, et vives.	Powiedział zaś mu: Poprawnie odpowiedziałeś. To czyń i żyć będziesz.
ὁ δὲ θέλων δικαιῶσαι ἑαυτὸν εἶπεν πρὸς τὸν Ἰησοῦν, Καὶ τίς ἐστίν μου πλησίον;	Ille autem volens justificare seipsum, dixit ad Jesum: Et quis est meus proximus?	On zaś chcąc usprawiedliwić siebie, powiedział do Jezusa: I kto jest mym bliźnim?
ὑπολαβὼν ὁ Ἰησοῦς εἶπεν, Ἄνθρωπός τις κατέβαινεν ἀπὸ Ἰερουσαλὴμ εἰς Ἰεριχὼ καὶ λῃσταῖς περιέπεσεν, οἳ καὶ ἐκδύσαντες αὐτὸν καὶ πληγὰς ἐπιθέντες ἀπῆλθον ἀφέντες ἡμιθανῆ.	Suscipiens autem Jesus, dixit: Homo quidam descendebat ab Jerusalem in Jericho, et incidit in latrones, qui etiam despoliaverunt eum: et plagis impositis abierunt semivivo relicto.	Podjąwszy Jezus rzekł: Człowiek pewien schodził z Jeruzalem do Jerycha i (na) rozbójników wpadł, ci i obdarłszy go i ciosy zadawszy odeszli, pozostawiwszy półumarłego.
κατὰ συγκυρίαν δὲ ἱερεύς τις κατέβαινεν ἐν τῇ ὁδῷ ἐκείνῃ καὶ ἰδὼν αὐτὸν ἀντιπαρῆλθεν·	Accidit autem ut sacerdos quidam descenderet eadem via: et viso illo præterivit.	Przez przypadek zaś kapłan pewien schodził drogą ową i zobaczywszy go obszedł drugą stroną.
ὁμοίως δὲ καὶ Λευίτης κατὰ τὸν τόπον ἐλθὼν καὶ ἰδὼν ἀντιπαρῆλθεν.	Similiter et Levita, cum esset secus locum, et videret eum, pertransiit.	Podobnie zaś i lewita, [(co zjawił się)] na tym miejscu, przyszedłszy i zobaczywszy obszedł drugą stroną.
Σαμαρίτης δέ τις ὁδεύων ἦλθεν κατ᾽ αὐτὸν καὶ ἰδὼν ἐσπλαγχνίσθη,	Samaritanus autem quidam iter faciens, venit secus eum: et videns eum, misericordia motus est.	Samarytanin zaś pewien podróżując szedł wedle niego i zobaczywszy ulitował się,
καὶ προσελθὼν κατέδησεν τὰ τραύματα αὐτοῦ ἐπιχέων ἔλαιον καὶ οἶνον, ἐπιβιβάσας δὲ αὐτὸν ἐπὶ τὸ ἴδιον κτῆνος ἤγαγεν αὐτὸν εἰς πανδοχεῖον καὶ ἐπεμελήθη αὐτοῦ.	Et appropians alligavit vulnera ejus, infundens oleum et vinum: et imponens illum in jumentum suum, duxit in stabulum, et curam ejus egit.	i podszedłszy obwiązał rany jego polewając oliwą i winem, posadziwszy zaś go na własne bydlę poprowadził go do gospody i zadbał o niego.
καὶ ἐπὶ τὴν αὔριον ἐκβαλὼν ἔδωκεν δύο δηνάρια τῷ πανδοχεῖ καὶ εἶπεν, Ἐπιμελήθητι αὐτοῦ, καὶ ὅ τι ἂν προσδαπανήσῃς ἐγὼ ἐν τῷ ἐπανέρχεσθαί με ἀποδώσω σοι.	Et altera die protulit duos denarios, et dedit stabulario, et ait: Curam illius habe: et quodcumque supererogaveris, ego cum rediero reddam tibi.	I na zajutrz wyciągnąwszy dał dwa denary karczmarzowi i powiedział: Zadbaj o niego, i to, co nadto wydałbyś, ja (przy) (powracaniu) mym oddam ci.
τίς τούτων τῶν τριῶν πλησίον δοκεῖ σοι γεγονέναι τοῦ ἐμπεσόντος εἰς τοὺς λῃστάς;	Quis horum trium videtur tibi proximus fuisse illi, qui incidit in latrones?	Kto (z) tych trzech bliźnim zdaje się ci (okazał się) wpadłego na rozbójników?
ὁ δὲ εἶπεν, Ὁ ποιήσας τὸ ἔλεος μετ᾽ αὐτοῦ. εἶπεν δὲ αὐτῷ ὁ Ἰησοῦς, Πορεύου καὶ σὺ ποίει ὁμοίως.	At ille dixit: Qui fecit misericordiam in illum. Et ait illi Jesus: Vade, et tu fac similiter.	On zaś powiedział: (Ten) (który uczynił) miłosierdzie wobec niego. Powiedział zaś mu Jezus: Ruszaj i ty czyń podobnie.
W domu Marty i Marii
Ἐν δὲ τῷ πορεύεσθαι αὐτοὺς αὐτὸς εἰσῆλθεν εἰς κώμην τινά· γυνὴ δέ τις ὀνόματι Μάρθα ὑπεδέξατο αὐτόν.	Factum est autem, dum irent, et ipse intravit in quoddam castellum: et mulier quædam, Martha nomine, excepit illum in domum suam,	(Gdy) zaś (wyruszyli) oni, on wszedł do wsi jakiejś. Kobieta zaś jakaś imieniem Marta podjęła go.
καὶ τῇδε ἦν ἀδελφὴ καλουμένη Μαριάμ, ἣ καὶ παρακαθεσθεῖσα πρὸς τοὺς πόδας τοῦ κυρίου ἤκουεν τὸν λόγον αὐτοῦ.	et huic erat soror nomine Maria, quæ etiam sedens secus pedes Domini, audiebat verbum illius.	I tej była siostra zwana Mariam, [która] i przysiadłszy u stóp Pana słuchała słowa jego.
ἡ δὲ Μάρθα περιεσπᾶτο περὶ πολλὴν διακονίαν· ἐπιστᾶσα δὲ εἶπεν, Κύριε, οὐ μέλει σοι ὅτι ἡ ἀδελφή μου μόνην με κατέλιπεν διακονεῖν· εἰπὲ οὖν αὐτῇ ἵνα μοι συναντιλάβηται.	Martha autem satagebat circa frequens ministerium: quæ stetit, et ait: Domine, non est tibi curæ quod soror mea reliquit me solam ministrare? dic ergo illi ut me adjuvet.	Zaś Marta była zajęta przy licznych usługach. Przystanąwszy zaś powiedziała: Panie, nie obchodzi cię, że siostra ma samą mnie zostawiła służyć? Powiedz więc jej, aby mnie wspomogła. Dosłowniej "przy licznej służbie".
ἀποκριθεὶς δὲ εἶπεν αὐτῇ ὁ κύριος, Μάρθα Μάρθα, μεριμνᾷς καὶ θορυβάζῃ περὶ πολλά,	Et respondens dixit illis Dominus: Martha, Martha, sollicita es, et turbaris erga plurima,	Odpowiadając zaś rzekł jej Pan: Marto, Marto, martwisz się i niepokoisz o wiele,
ὀλίγων δέ ἐστι χρεία ἢ ἕνος· Μαριὰμ γὰρ τὴν ἀγαθὴν μερίδα ἐξελέξατο ἥτις οὐκ ἀφαιρεθήσεται αὐτῆς.	porro unum est necessarium. Maria optimam partem elegit, quæ non auferetur ab ea.	jednego zaś jest potrzeba: Mariam bowiem dobry udział wybrała sobie, który nie zostanie odebrany jej.

11

Nauczanie o modlitwie
Καὶ ἐγένετο ἐν τῷ εἶναι αὐτὸν ἐν τόπῳ τινὶ προσευχόμενον, ὡς ἐπαύσατο, εἶπέν τις τῶν μαθητῶν αὐτοῦ πρὸς αὐτόν, Κύριε, δίδαξον ἡμᾶς προσεύχεσθαι, καθὼς καὶ Ἰωάννης ἐδίδαξεν τοὺς μαθητὰς αὐτοῦ.	Et factum est: cum esset in quodam loco orans, ut cessavit, dixit unus ex discipulis ejus ad eum: Domine, doce nos orare, sicut docuit et Joannes discipulos suos.	I stało się, (gdy) (był) on w miejscu jakimś modląc się, jak przestał, powiedział ktoś (z) uczniów jego do niego: Panie, naucz nas modlić się, jako i Jan nauczył uczniów jego.
εἶπεν δὲ αὐτοῖς, Ὅταν προσεύχησθε λέγετε, Πάτερ, ἁγιασθήτω τὸ ὄνομά σου· ἐλθέτω ἡ βασιλεία σου·	Et ait illis: Cum oratis, dicite: Pater, sanctificetur nomen tuum. Adveniat regnum tuum.	Powiedział zaś im: Kiedy modlicie się, mówcie: Ojcze, niech zostanie uświęcone imię twe, niech przyjdzie królestwo twe,
τὸν ἄρτον ἡμῶν τὸν ἐπιούσιον δίδου ἡμῖν τὸ καθ᾽ ἡμέραν·	Panem nostrum quotidianum da nobis hodie.	chleb nasz powszedni* dawaj nam co dzień. * Znaczenie niepewne: powszedni = codzienny? obecny? niezbędny?
καὶ ἄφες ἡμῖν τὰς ἁμαρτίας ἡμῶν, καὶ γὰρ αὐτοὶ ἀφίομεν παντὶ ὀφείλοντι ἡμῖν· καὶ μὴ εἰσενέγκῃς ἡμᾶς εἰς πειρασμόν.	Et dimitte nobis peccata nostra, siquidem et ipsi dimittimus omni debenti nobis. Et ne nos inducas in tentationem.	I odpuść nam grzechy nasze, i bowiem sami odpuszczamy każdemu dłużnemu nam. I nie wprowadziłbyś nas w doświadczenie. Pokusę.
Καὶ εἶπεν πρὸς αὐτούς, Τίς ἐξ ὑμῶν ἕξει φίλον καὶ πορεύσεται πρὸς αὐτὸν μεσονυκτίου καὶ εἴπῃ αὐτῷ, Φίλε, χρῆσόν μοι τρεῖς ἄρτους,	Et ait ad illos: Quis vestrum habebit amicum, et ibit ad illum media nocte, et dicet illi: Amice, commoda mihi tres panes,	I powiedział do nich: Ktoś z was będzie miał przyjaciela i podąży do niego w środku nocy, i rzekłby mu: Przyjacielu, pożycz mi trzy chleby,
ἐπειδὴ φίλος μου παρεγένετο ἐξ ὁδοῦ πρός με καὶ οὐκ ἔχω ὃ παραθήσω αὐτῷ·	quoniam amicus meus venit de via ad me, et non habeo quod ponam ante illum,	gdyż przyjaciel mój przybył z drogi do mnie i nie mam, co podam mu.
κἀκεῖνος ἔσωθεν ἀποκριθεὶς εἴπῃ, Μή μοι κόπους πάρεχε· ἤδη ἡ θύρα κέκλεισται καὶ τὰ παιδία μου μετ᾽ ἐμοῦ εἰς τὴν κοίτην εἰσίν· οὐ δύναμαι ἀναστὰς δοῦναί σοι.	et ille de intus respondens dicat: Noli mihi molestus esse, jam ostrium clausum est, et pueri mei mecum sunt in cubili: non possum surgere, et dare tibi.	A tamten ze środka odpowiedziawszy, rzekłby: Nie mi kłopotów przydawaj. Już drzwi zamknięte są i dzieci me ze mną w łożu są. Nie mogę wstawszy dać ci.
λέγω ὑμῖν, εἰ καὶ οὐ δώσει αὐτῷ ἀναστὰς διὰ τὸ εἶναι φίλον αὐτοῦ, διά γε τὴν ἀναίδειαν αὐτοῦ ἐγερθεὶς δώσει αὐτῷ ὅσων χρῄζει.	Et si ille perseveraverit pulsans: dico vobis, etsi non dabit illi surgens eo quod amicus ejus sit, propter improbitatem tamen ejus surget, et dabit illi quotquot habet necessarios.	Mówię wam, jeśli i nie da mu wstawszy z powodu bycia przyjacielem jego, z powodu natręctwa jego podniósłszy się, da mu, ile potrzebuje.
κἀγὼ ὑμῖν λέγω, αἰτεῖτε καὶ δοθήσεται ὑμῖν, ζητεῖτε καὶ εὑρήσετε, κρούετε καὶ ἀνοιγήσεται ὑμῖν·	Et ego dico vobis: Petite, et dabitur vobis; quærite, et invenietis; pulsate, et aperietur vobis.	I ja wam mówię, proście i będzie dane wam, szukajcie i znajdziecie, pukajcie i otworzone będzie wam.
πᾶς γὰρ ὁ αἰτῶν λαμβάνει καὶ ὁ ζητῶν εὑρίσκει καὶ τῷ κρούοντι ἀνοιγήσεται.	Omnis enim qui petit, accipit: et qui quærit, invenit: et pulsanti aperietur.	Każdy bowiem proszący bierze i szukający znajduje i pukającemu otworzone będzie.
Rozdział jedenasty Ewangelii Łukasza rozpoczyna się znów od wzmianki o przebywaniu Jezusa na modlitwie. Wielokrotnie już zaznaczaliśmy, że Łukasz bardzo chętnie ukazuje osobę Jezusa rozmodlonego. Zazwyczaj jednak Jezus oddala się od ludzi, gdy pragnie się modlić. Tym razem świadkami Jego rozmodlenia są uczniowie; im również udzieliło się pragnienie oddania się modlitwie. Zwrócili się więc do Jezusa, żeby ich nauczył modlić się tak, jak nauczył J swych uczniów. Nie jest wykluczone, że ten, który przemawiał w imieniu wszystkich, był kiedyś w bliższym kontakcie z uczniami Jana lub może z samym Janem. Nowość, jaką Jezus wnosił samą swoją osobą i działalnością, była według uczniów dostatecznym powodem dokonania ewentualnej zmiany w dotychczasowym zwracaniu się do Boga.
τίνα δὲ ἐξ ὑμῶν τὸν πατέρα αἰτήσει ὁ υἱὸς ἰχθύν, καὶ ἀντὶ ἰχθύος ὄφιν αὐτῷ ἐπιδώσει;	Quis autem ex vobis patrem petit panem, numquid lapidem dabit illi? aut piscem, numquid pro pisce serpentem dabit illi?	Jakiego zaś z was ojca poprosi syn* (o) rybę i zamiast ryby węża mu poda? * Niektóre rękopisy wstawiają tu słowa "o chleb, nie kamień mu poda, lub… "
ἢ καὶ αἰτήσει ᾠόν, ἐπιδώσει αὐτῷ σκορπίον;	aut si petierit ovum, numquid porriget illi scorpionem?	Lub i poprosi o jajko, poda mu skorpiona?
εἰ οὖν ὑμεῖς πονηροὶ ὑπάρχοντες οἴδατε δόματα ἀγαθὰ διδόναι τοῖς τέκνοις ὑμῶν, πόσῳ μᾶλλον ὁ πατὴρ ὁ ἐξ οὐρανοῦ δώσει πνεῦμα ἅγιον τοῖς αἰτοῦσιν αὐτόν.	Si ergo vos, cum sitis mali, nostis bona data dare filiis vestris: quanto magis Pater vester de cælo dabit spiritum bonum petentibus se?	Jeśli więc wy złymi będąc umiecie dary dobre dawać dzieciom waszym, ile bardziej Ojciec z nieba da Ducha Świętego proszącym go.
Jezus i Belzebub
Καὶ ἦν ἐκβάλλων δαιμόνιον κωφόν· ἐγένετο δὲ τοῦ δαιμονίου ἐξελθόντος ἐλάλησεν ὁ κωφὸς καὶ ἐθαύμασαν οἱ ὄχλοι.	Et erat ejiciens dæmonium, et illud erat mutum. Et cum ejecisset dæmonium, locutus est mutus, et admiratæ sunt turbæ.	I był wyrzucający demona [i ten był] niemy. Stało się zaś, demon (gdy wyszedł), przemówił niemy. I zdumiały się tłumy.
τινὲς δὲ ἐξ αὐτῶν εἶπον, Ἐν Βεελζεβοὺλ τῷ ἄρχοντι τῶν δαιμονίων ἐκβάλλει τὰ δαιμόνια·	Quidam autem ex eis dixerunt: In Beelzebub principe dæmoniorum ejicit dæmonia.	Jacyś zaś z nich powiedzieli: Przez Belzebula, przywódcę demonów, wyrzuca demony.
ἕτεροι δὲ πειράζοντες σημεῖον ἐξ οὐρανοῦ ἐζήτουν παρ᾽ αὐτοῦ.	Et alii tentantes, signum de cælo quærebant ab eo.	Drudzy zaś, próbując, znaku z nieba szukali od niego.
αὐτὸς δὲ εἰδὼς αὐτῶν τὰ διανοήματα εἶπεν αὐτοῖς, Πᾶσα βασιλεία ἐφ᾽ ἑαυτὴν διαμερισθεῖσα ἐρημοῦται καὶ οἶκος ἐπὶ οἶκον πίπτει.	Ipse autem ut vidit cogitationes eorum, dixit eis: Omne regnum in seipsum divisum desolabitur, et domus supra domum cadet.	On zaś znając ich rozumowania powiedział im: Każde królestwo w sobie rozdzielone pustoszone jest i dom na dom pada.
εἰ δὲ καὶ ὁ Σατανᾶς ἐφ᾽ ἑαυτὸν διεμερίσθη, πῶς σταθήσεται ἡ βασιλεία αὐτοῦ; ὅτι λέγετε ἐν Βεελζεβοὺλ ἐκβάλλειν με τὰ δαιμόνια.	Si autem et Satanas in seipsum divisus est, quomodo stabit regnum ejus? quia dicitis in Beelzebub me ejicere dæmonia.	Jeśli zaś i Szatan w sobie rozdzielony zostałby, jak stać będzie królestwo jego? Bo mówicie, przez Belzebula (wyrzucam) ja demony.
εἰ δὲ ἐγὼ ἐν Βεελζεβοὺλ ἐκβάλλω τὰ δαιμόνια, οἱ υἱοὶ ὑμῶν ἐν τίνι ἐκβάλλουσιν; διὰ τοῦτο αὐτοὶ ὑμῶν κριταὶ ἔσονται.	Si autem ego in Beelzebub ejicio dæmonia: filii vestri in quo ejiciunt? ideo ipsi judices vestri erunt.	Jeśli zaś ja przez Belzebula wyrzucam demony, synowie wasi przez kogo wyrzucają? Dla tego oni waszymi sędziami będą.
εἰ δὲ ἐν δακτύλῳ θεοῦ ἐγὼ ἐκβάλλω τὰ δαιμόνια, ἄρα ἔφθασεν ἐφ᾽ ὑμᾶς ἡ βασιλεία τοῦ θεοῦ.	Porro si in digito Dei ejicio dæmonia: profecto pervenit in vos regnum Dei.	Jeśli zaś przez palec Boga [ja] wyrzucam demony, zatem dotarło do was królestwo Boga.
ὅταν ὁ ἰσχυρὸς καθωπλισμένος φυλάσσῃ τὴν ἑαυτοῦ αὐλήν, ἐν εἰρήνῃ ἐστὶν τὰ ὑπάρχοντα αὐτοῦ·	Cum fortis armatus custodit atrium suum, in pace sunt ea quæ possidet.	Kiedy siłacz uzbrojony strzeże swojego dziedzińca, w pokoju jest (to) będące jego. Pałacu.
ἐπὰν δὲ ἰσχυρότερος αὐτοῦ ἐπελθὼν νικήσῃ αὐτόν, τὴν πανοπλίαν αὐτοῦ αἴρει ἐφ᾽ ᾗ ἐπεποίθει καὶ τὰ σκῦλα αὐτοῦ διαδίδωσιν.	Si autem fortior eo superveniens vicerit eum, universa arma ejus auferet, in quibus confidebat, et spolia ejus distribuet.	Kiedy zaś silniejszy (od) niego nadszedłszy zwycięży go, cały oręż jego zabiera, na którym polegał, i łupy jego rozdaje.
ὁ μὴ ὢν μετ᾽ ἐμοῦ κατ᾽ ἐμοῦ ἐστιν, καὶ ὁ μὴ συνάγων μετ᾽ ἐμοῦ σκορπίζει.	Qui non est mecum, contra me est: et qui non colligit mecum, dispergit.	Nie będący ze mną przeciw mnie jest i nie zbierający ze mną rozrzuca.
Ὅταν τὸ ἀκάθαρτον πνεῦμα ἐξέλθῃ ἀπὸ τοῦ ἀνθρώπου, διέρχεται δι᾽ ἀνύδρων τόπων ζητοῦν ἀνάπαυσιν καὶ μὴ εὑρίσκον· τότε λέγει, Ὑποστρέψω εἰς τὸν οἶκόν μου ὅθεν ἐξῆλθον·	Cum immundus spiritus exierit de homine, ambulat per loca inaquosa, quærens requiem: et non inveniens dicit: Revertar in domum meam unde exivi.	Kiedy nieczysty duch wyjdzie z człowieka, przechodzi przez bezwodne miejsca, szukając wypoczynku, i nie znajdując, [wtedy] mówi: Wrócę do domu mego, skąd wyszedłem.
καὶ ἐλθὸν εὑρίσκει σεσαρωμένον καὶ κεκοσμημένον.	Et cum venerit, invenit eam scopis mundatam, et ornatam.	I przyszedłszy znajduje zamieciony i przystrojony.
τότε πορεύεται καὶ παραλαμβάνει ἕτερα πνεύματα πονηρότερα ἑαυτοῦ ἑπτὰ καὶ εἰσελθόντα κατοικεῖ ἐκεῖ· καὶ γίνεται τὰ ἔσχατα τοῦ ἀνθρώπου ἐκείνου χείρονα τῶν πρώτων.	Tunc vadit, et assumit septem alios spiritus secum, nequiores se, et ingressi habitant ibi. Et fiunt novissima hominis illius pejora prioribus.	Wtedy wyrusza i bierze inne duchy gorsze (od) niego, siedem, i wszedłszy mieszkają tam, i stają się (te) ostatnie człowieka owego gorsze (od) (tych) pierwszych.
Ἐγένετο δὲ ἐν τῷ λέγειν αὐτὸν ταῦτα ἐπάρασά τις φωνὴν γυνὴ ἐκ τοῦ ὄχλου εἶπεν αὐτῷ, Μακαρία ἡ κοιλία ἡ βαστάσασά σε καὶ μαστοὶ οὓς ἐθήλασας.	Factum est autem, cum hæc diceret: extollens vocem quædam mulier de turba dixit illi: Beatus venter qui te portavit, et ubera quæ suxisti.	Stało się zaś, (gdy) (mówił) on to, podniósłszy jakaś głos kobieta z tłumu powiedziała mu: Szczęśliwe łono, (które nosiło) cię, i piersi, które ssałeś.
αὐτὸς δὲ εἶπεν, Μενοῦν μακάριοι οἱ ἀκούοντες τὸν λόγον τοῦ θεοῦ καὶ φυλάσσοντες.	At ille dixit: Quinimmo beati, qui audiunt verbum Dei et custodiunt illud.	On zaś powiedział: Zaiste, szczęśliwi słuchający słowa Boga i strzegący.
Znak Jonasza
Τῶν δὲ ὄχλων ἐπαθροιζομένων ἤρξατο λέγειν, Ἡ γενεὰ αὕτη γενεὰ πονηρά ἐστιν· σημεῖον ζητεῖ, καὶ σημεῖον οὐ δοθήσεται αὐτῇ εἰ μὴ τὸ σημεῖον Ἰωνᾶ.	Turbis autem concurrentibus cœpit dicere: Generatio hæc, generatio nequam est: signum quærit, et signum non dabitur ei, nisi signum Jonæ prophetæ.	Zaś tłumy (gdy gromadziły się), zaczął mówić: Pokolenie to pokoleniem złym jest. Znaku szuka i znak nie będzie dany mu, jeśli nie znak Jonasza.
καθὼς γὰρ ἐγένετο Ἰωνᾶς τοῖς Νινευίταις σημεῖον, οὕτως ἔσται καὶ ὁ υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου τῇ γενεᾷ ταύτῃ.	Nam sicut fuit Jonas signum Ninivitis, ita erit et Filius hominis generationi isti.	Jako bowiem stal się Jonasz Niniwitom znakiem, tak będzie i Syn Człowieka pokoleniu temu.
βασίλισσα νότου ἐγερθήσεται ἐν τῇ κρίσει μετὰ τῶν ἀνδρῶν τῆς γενεᾶς ταύτης καὶ κατακρινεῖ αὐτούς, ὅτι ἦλθεν ἐκ τῶν περάτων τῆς γῆς ἀκοῦσαι τὴν σοφίαν Σολομῶνος, καὶ ἰδοὺ πλεῖον Σολομῶνος ὧδε.	Regina austri surget in judicio cum viris generationis hujus, et condemnabit illos: quia venit a finibus terræ audire sapientiam Salomonis: et ecce plus quam Salomon hic.	Królowa południa podniesie się na sądzie z pokolenia tego i zasądzi* ich, bo przyszła z kresów ziemi usłyszeć mądrość Salomona, i oto więcej (od) Salomona tutaj. * Potępi.
ἄνδρες Νινευῖται ἀναστήσονται ἐν τῇ κρίσει μετὰ τῆς γενεᾶς ταύτης καὶ κατακρινοῦσιν αὐτήν· ὅτι μετενόησαν εἰς τὸ κήρυγμα Ἰωνᾶ, καὶ ἰδοὺ πλεῖον Ἰωνᾶ ὧδε.	Viri Ninivitæ surgent in judicio cum generatione hac, et condemnabunt illam: quia pœnitentiam egerunt ad prædicationem Jonæ, et ecce plus quam Jonas hic.	Mężowie Niniwici wstaną na sądzie z pokoleniem tym i zasądzą* je, bo zmienili myślenie na ogłaszanie Jonasza, i oto więcej (od) Jonasza tutaj. * Potępi.
Lampa ciała
Οὐδεὶς λύχνον ἅψας εἰς κρύπτην τίθησιν οὐδὲ ὑπὸ τὸν μόδιον ἀλλ᾽ ἐπὶ τὴν λυχνίαν, ἵνα οἱ εἰσπορευόμενοι τὸ φῶς βλέπωσιν.	Nemo lucernam accendit, et in abscondito ponit, neque sub modio: sed supra candelabrum, ut qui ingrediuntur, lumen videant.	Nikt lampkę zapaliwszy do kryjówki kładzie, [ani pod korcem,] ale na świeczniku, aby wchodzący światło widzieli.
ὁ λύχνος τοῦ σώματός ἐστιν ὁ ὀφθαλμός σου. ὅταν ὁ ὀφθαλμός σου ἁπλοῦς ᾖ, καὶ ὅλον τὸ σῶμά σου φωτεινόν ἐστιν· ἐπὰν δὲ πονηρὸς ᾖ, καὶ τὸ σῶμά σου σκοτεινόν.	Lucerna corporis tui est oculus tuus. Si oculus tuus fuerit simplex, totum corpus tuum lucidum erit: si autem nequam fuerit, etiam corpus tuum tenebrosum erit.	Lampką ciała jest oko twe. Kiedy oko twe jasne* będzie, i całe ciało twe świetliste jest. Kiedy zaś złe będzie, i ciało twe ciemne. * Dosłownie "proste". Może jasno i prosto widzące?
σκόπει οὖν μὴ τὸ φῶς τὸ ἐν σοὶ σκότος ἐστίν.	Vide ergo ne lumen quod in te est, tenebræ sint.	Bacz więc, (czy) nie światło w tobie ciemnością jest.
εἰ οὖν τὸ σῶμά σου ὅλον φωτεινόν, μὴ ἔχον μέρος τι σκοτεινόν, ἔσται φωτεινὸν ὅλον ὡς ὅταν ὁ λύχνος τῇ ἀστραπῇ φωτίζῃ σε.	Si ergo corpus tuum totum lucidum fuerit, non habens aliquam partem tenebrarum, erit lucidum totum, et sicut lucerna fulgoris illuminabit te.	Jeśli więc ciało twe całe świetliste, nie mające części jakiej ciemnej jest świetliste całe, jak gdyby lampka blaskiem oświetlała cię.
Błąd faryzeuszy i przywódców religijnych
Ἐν δὲ τῷ λαλῆσαι ἐρωτᾷ αὐτὸν Φαρισαῖος ὅπως ἀριστήσῃ παρ᾽ αὐτῷ· εἰσελθὼν δὲ ἀνέπεσεν.	Et cum loqueretur, rogavit illum quidam pharisæus ut pranderet apud se. Et ingressus recubuit.	(Gdy) zaś (powiedział), prosi go faryzeusz, żeby zjadł obiad u niego. Wszedłszy zaś położył się.
ὁ δὲ Φαρισαῖος ἰδὼν ἐθαύμασεν ὅτι οὐ πρῶτον ἐβαπτίσθη πρὸ τοῦ ἀρίστου.	Pharisæus autem cœpit intra se reputans dicere, quare non baptizatus esset ante prandium.	Zaś faryzeusz zobaczywszy zdziwił się, że nie najpierw został polany przed obiadem.
εἶπεν δὲ ὁ κύριος πρὸς αὐτόν, Νῦν ὑμεῖς οἱ Φαρισαῖοι τὸ ἔξωθεν τοῦ ποτηρίου καὶ τοῦ πίνακος καθαρίζετε, τὸ δὲ ἔσωθεν ὑμῶν γέμει ἁρπαγῆς καὶ πονηρίας.	Et ait Dominus ad illum: Nunc vos pharisæi, quod deforis est calicis et catini, mundatis: quod autem intus est vestrum, plenum est rapina et iniquitate.	Powiedział zaś Pan do niego: Teraz wy faryzeusze (to co) z zewnątrz kielicha i tacy oczyszczacie, (to co) zaś wewnątrz was, pełne jest grabieży i złości.
ἄφρονες, οὐχ ὁ ποιήσας τὸ ἔξωθεν καὶ τὸ ἔσωθεν ἐποίησεν;	Stulti nonne qui fecit quod deforis est, etiam id quod deintus est fecit?	Nierozsądni, czyż nie ten, (który uczynił) co zewnątrz, i (co) wewnątrz uczynił?
πλὴν τὰ ἐνόντα δότε ἐλεημοσύνην, καὶ ἰδοὺ πάντα καθαρὰ ὑμῖν ἐστιν.	Verumtamen quod superest, date eleemosynam: et ecce omnia munda sunt vobis.	Jednakże wewnątrz będące dajcie (jako) jałmużnę, i oto wszystko czyste wam jest.
ἀλλὰ οὐαὶ ὑμῖν τοῖς Φαρισαίοις, ὅτι ἀποδεκατοῦτε τὸ ἡδύοσμον καὶ τὸ πήγανον καὶ πᾶν λάχανον καὶ παρέρχεσθε τὴν κρίσιν καὶ τὴν ἀγάπην τοῦ θεοῦ· ταῦτα δὲ ἔδει ποιῆσαι κἀκεῖνα μὴ παρεῖναι.	Sed væ vobis, pharisæis, quia decimatis mentham, et rutam, et omne olus, et præteritis judicium et caritatem Dei: hæc autem oportuit facere, et illa non omittere.	Ale biada wam faryzeuszom, bo dajecie na dziesięcinę miętę i rutę i wszelką jarzynę, i obchodzicie (z boku) sąd miłość Boga. To zaś należało uczynić i tamtego nie opuścić.
οὐαὶ ὑμῖν τοῖς Φαρισαίοις, ὅτι ἀγαπᾶτε τὴν πρωτοκαθεδρίαν ἐν ταῖς συναγωγαῖς καὶ τοὺς ἀσπασμοὺς ἐν ταῖς ἀγοραῖς.	Væ vobis, pharisæis, quia diligitis primas cathedras in synagogis, et salutationes in foro.	Biada wam faryzeuszom, bo miłujecie pierwsze ławy w synagogach i pozdrowienia na rynkach.
οὐαὶ ὑμῖν, ὅτι ἐστὲ ὡς τὰ μνημεῖα τὰ ἄδηλα, καὶ οἱ ἄνθρωποι περιπατοῦντες ἐπάνω οὐκ οἴδασιν.	Væ vobis, quia estis ut monumenta, quæ non apparent, et homines ambulantes supra, nesciunt.	Biada wam, bo jesteście jak grobowce niewidoczne, i ludzie chodzący powyżej nie wiedzą.
Ἀποκριθεὶς δέ τις τῶν νομικῶν λέγει αὐτῷ, Διδάσκαλε, ταῦτα λέγων καὶ ἡμᾶς ὑβρίζεις.	Respondens autem quidam ex legisperitis, ait illi: Magister, hæc dicens etiam contumeliam nobis facis.	Odpowiadając zaś ktoś (ze) znawców Prawa mówi mu: Nauczycielu, to mówiąc i nas obrażasz.
ὁ δὲ εἶπεν, Καὶ ὑμῖν τοῖς νομικοῖς οὐαί, ὅτι φορτίζετε τοὺς ἀνθρώπους φορτία δυσβάστακτα, καὶ αὐτοὶ ἑνὶ τῶν δακτύλων ὑμῶν οὐ προσψαύετε τοῖς φορτίοις.	At ille ait: Et vobis legisperitis væ: quia oneratis homines oneribus, quæ portare non possunt, et ipsi uno digito vestro non tangitis sarcinas.	On zaś rzekł: I wam znawcom Prawa biada, bo obciążacie ludzi ciężarami niemożliwymi (do noszenia, a sami jednym (z) palców waszych nie dotykacie (tych) ciężarów.
οὐαὶ ὑμῖν, ὅτι οἰκοδομεῖτε τὰ μνημεῖα τῶν προφητῶν, οἱ δὲ πατέρες ὑμῶν ἀπέκτειναν αὐτούς.	Væ vobis, qui ædificatis monumenta prophetarum: patres autem vestri occiderunt illos.	Biada wam, bo budujecie grobowce proroków, zaś ojcowie wasi zabili ich.
ἄρα μάρτυρές ἐστε καὶ συνευδοκεῖτε τοῖς ἔργοις τῶν πατέρων ὑμῶν, ὅτι αὐτοὶ μὲν ἀπέκτειναν αὐτούς, ὑμεῖς δὲ οἰκοδομεῖτε.	Profecto testificamini quod consentitis operibus patrum vestrorum: quoniam ipsi quidem eos occiderunt, vos autem ædificatis eorum sepulchra.	Zatem świadkami jesteście i zgadzacie się z* czynami ojców waszych, bo oni zabili ich, wy zaś budujecie. * Za dobre uznajecie.
διὰ τοῦτο καὶ ἡ σοφία τοῦ θεοῦ εἶπεν, Ἀποστελῶ εἰς αὐτοὺς προφήτας καὶ ἀποστόλους, καὶ ἐξ αὐτῶν ἀποκτενοῦσιν καὶ διώξουσιν,	Propterea et sapientia Dei dixit: Mittam ad illos prophetas, et apostolos, et ex illis occident, et persequentur:	Dla tego i mądrość Boga powiedziała: Wyślę do nich proroków i wysłanników, a z nich zabiją i prześladować będą,
ἵνα ἐκζητηθῇ τὸ αἷμα πάντων τῶν προφητῶν τὸ ἐκκεχυμένον ἀπὸ καταβολῆς κόσμου ἀπὸ τῆς γενεᾶς ταύτης,	ut inquiratur sanguis omnium prophetarum, qui effusus est a constitutione mundi a generatione ista,	aby zażądana została krew wszystkich proroków wylana od założenia świata od pokolenia tego.
ἀπὸ αἵματος Ἅβελ ἕως αἵματος Ζαχαρίου τοῦ ἀπολομένου μεταξὺ τοῦ θυσιαστηρίου καὶ τοῦ οἴκου· ναὶ λέγω ὑμῖν, ἐκζητηθήσεται ἀπὸ τῆς γενεᾶς ταύτης.	a sanguine Abel, usque ad sanguinem Zachariæ, qui periit inter altare et ædem. Ita dico vobis, requiretur ab hac generatione.	od krwi Abla aż do krwi Zachariasza, (który zginął) pomiędzy ołtarzem a domem. Tak, mówię wam, zażądana będzie od pokolenia tego.
οὐαὶ ὑμῖν τοῖς νομικοῖς, ὅτι ἤρατε τὴν κλεῖδα τῆς γνώσεως· αὐτοὶ οὐκ εἰσήλθατε καὶ τοὺς εἰσερχομένους ἐκωλύσατε.	Væ vobis, legisperitis, quia tulistis clavem scientiæ: ipsi non introistis, et eos qui introibant, prohibuistis.	Biada wam. znawcom Prawa, bo zabraliście klucz poznania: sami nie weszliście i wchodzących powstrzymaliście.
Κἀκεῖθεν ἐξελθόντος αὐτοῦ ἤρξαντο οἱ γραμματεῖς καὶ οἱ Φαρισαῖοι δεινῶς ἐνέχειν καὶ ἀποστοματίζειν αὐτὸν περὶ πλειόνων,	Cum autem hæc ad illos diceret, cœperunt pharisæi et legisperiti graviter insistere, et os ejus opprimere de multis,	I stamtąd (gdy wyszedł) (on), zaczęli uczeni w piśmie i faryzeusze okropnie czuć urazę i wypytywać go co do wielu (rzeczy),
ἐνεδρεύοντες αὐτὸν θηρεῦσαί τι ἐκ τοῦ στόματος αὐτοῦ.	insidiantes ei, et quærentes aliquid capere de ore ejus, ut accusarent eum.	zastawiając pułapkę na niego, (by) upolować coś z ust jego.

12

Słowa ostrzeżenia i zachęty
Ἐν οἷς ἐπισυναχθεισῶν τῶν μυριάδων τοῦ ὄχλου, ὥστε καταπατεῖν ἀλλήλους, ἤρξατο λέγειν πρὸς τοὺς μαθητὰς αὐτοῦ πρῶτον, Προσέχετε ἑαυτοῖς ἀπὸ τῆς ζύμης, ἥτις ἐστὶν ὑπόκρισις, τῶν Φαρισαίων.	Multis autem turbis circumstantibus, ita ut se invicem conculcarent, cœpit dicere ad discipulos suos: Attendite a fermento pharisæorum, quod est hypocrisis.	Wśród tych, (które zebrały się), dziesiątków tysięcy tłumu, tak że (deptali) jedni drugich, zaczął mówić do uczniów jego; najpierw: Wystrzegajcie się od zaczynu, którym jest obłuda, faryzeuszów.
οὐδὲν δὲ συγκεκαλυμμένον ἐστὶν ὃ οὐκ ἀποκαλυφθήσεται καὶ κρυπτὸν ὃ οὐ γνωσθήσεται.	Nihil autem opertum est, quod non reveletur: neque absconditum, quod non sciatur.	Nic zaś pozasłaniane (nie) jest, co nie będzie odsłonięte, i ukryte, co nie będzie poznane.
ἀνθ᾽ ὧν ὅσα ἐν τῇ σκοτίᾳ εἴπατε ἐν τῷ φωτὶ ἀκουσθήσεται, καὶ ὃ πρὸς τὸ οὖς ἐλαλήσατε ἐν τοῖς ταμείοις κηρυχθήσεται ἐπὶ τῶν δωμάτων.	Quoniam quæ in tenebris dixistis, in lumine dicentur: et quod in aurem locuti estis in cubiculis, prædicabitur in tectis.	Zamiast tego. (co by) w ciemności powiedzieliście, w świetle będzie słyszane, i do ucha powiedzieliście w alkierzach, głoszone będzie na tarasach.
Λέγω δὲ ὑμῖν τοῖς φίλοις μου, μὴ φοβηθῆτε ἀπὸ τῶν ἀποκτεινόντων τὸ σῶμα καὶ μετὰ ταῦτα μὴ ἐχόντων περισσότερόν τι ποιῆσαι.	Dico autem vobis amicis meis: Ne terreamini ab his qui occidunt corpus, et post hæc non habent amplius quid faciant.	Mówię zaś wam przyjaciołom mym, nie przestraszcie się zabijających ciało i po tym nie mających więcej coś uczynić.
ὑποδείξω δὲ ὑμῖν τίνα φοβηθῆτε· φοβήθητε τὸν μετὰ τὸ ἀποκτεῖναι ἔχοντα ἐξουσίαν ἐμβαλεῖν εἰς τὴν γέενναν. ναὶ λέγω ὑμῖν, τοῦτον φοβήθητε.	Ostendam autem vobis quem timeatis: timete eum qui, postquam occiderit, habet potestatem mittere in gehennam: ita dico vobis, hunc timete.	Pokażę zaś wam, kogo macie się bać: przestraszcie się tego po zabiciu mającego władzę wrzucić do Gehenny; tak, mówię wam, tego przestraszcie się.
οὐχὶ πέντε στρουθία πωλοῦνται ἀσσαρίων δύο; καὶ ἓν ἐξ αὐτῶν οὐκ ἔστιν ἐπιλελησμένον ἐνώπιον τοῦ θεοῦ.	Nonne quinque passeres veneunt dipondio, et unus ex illis non est in oblivione coram Deo?	Czyż nie pięć wróbli sprzedawane są (za) asy dwa? I jeden z nich nie jest zapomniany przed Bogiem.
ἀλλὰ καὶ αἱ τρίχες τῆς κεφαλῆς ὑμῶν πᾶσαι ἠρίθμηνται. μὴ φοβεῖσθε· πολλῶν στρουθίων διαφέρετε.	sed et capilli capitis vestri omnes numerati sunt. Nolite ergo timere: multis passeribus pluris estis vos.	Ale i włosy głowy waszej wszystkie są policzone. Nie bójcie się. Wiele wróbli przewyższacie.
Λέγω δὲ ὑμῖν, πᾶς ὃς ἂν ὁμολογήσῃ ἐν ἐμοὶ ἔμπροσθεν τῶν ἀνθρώπων, καὶ ὁ υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου ὁμολογήσει ἐν αὐτῷ ἔμπροσθεν τῶν ἀγγέλων τοῦ θεοῦ·	Dico autem vobis: Omnis quicumque confessus fuerit me coram hominibus, et Filius hominis confitebitur illum coram angelis Dei:	Mówię zaś wam, każdy, który przyzna się* do mnie wobec ludzi, i Syn Człowieka przyzna się do niego wobec zwiastunów Boga. * Uznałby mnie.
ὁ δὲ ἀρνησάμενός με ἐνώπιον τῶν ἀνθρώπων ἀπαρνηθήσεται ἐνώπιον τῶν ἀγγέλων τοῦ θεοῦ.	qui autem negaverit me coram hominibus, negabitur coram angelis Dei.	Zaś (który wyparł się) mnie wobec ludzi, dozna wyparcia się wobec zwiastunów Boga.
καὶ πᾶς ὃς ἐρεῖ λόγον εἰς τὸν υἱὸν τοῦ ἀνθρώπου, ἀφεθήσεται αὐτῷ· τῷ δὲ εἰς τὸ ἅγιον πνεῦμα βλασφημήσαντι οὐκ ἀφεθήσεται.	Et omnis qui dicit verbum in Filium hominis, remittetur illi: ei autem qui in Spiritum Sanctum blasphemaverit, non remittetur.	I każdy, który powie słowo na Syna Człowieka. zostanie odpuszczone mu. (Temu) zaś na Świętego Ducha (który zbluźnił), nie zostanie odpuszczone.
ὅταν δὲ εἰσφέρωσιν ὑμᾶς ἐπὶ τὰς συναγωγὰς καὶ τὰς ἀρχὰς καὶ τὰς ἐξουσίας, μὴ μεριμνήσητε πῶς ἢ τί ἀπολογήσησθε ἢ τί εἴπητε·	Cum autem inducent vos in synagogas, et ad magistratus, et potestates, nolite solliciti esse qualiter, aut quid respondeatis, aut quid dicatis.	Kiedy zaś wprowadzą was przed synagogi* i rządzących i władze, nie martwcie się. jak lub czym obronicie się, lub co powiecie. * Zgromadzenia.
Pierwsza z owych przestróg jest właściwie napomnieniem, żeby uczniowie wystrzegali się tego, co Jezus tak ostro napiętnował przed chwilą u faryzeuszy: żeby nie byli obłudni. Obłuda jest niczym kwas, który zakwasza i niszczy całego człowieka. Jej istota sprowadza się ostatecznie do tego, że człowiek jest inny w swym wnętrzu duchowym, a inny na zewnątrz. Wobec Boga człowiek niczego nie może ukryć. Co więcej, nawet i ludzie odkryją z czasem nasze prawdziwe, choćby najstaranniej ukrywane oblicze.
τὸ γὰρ ἅγιον πνεῦμα διδάξει ὑμᾶς ἐν αὐτῇ τῇ ὥρᾳ ἃ δεῖ εἰπεῖν.	Spiritus enim Sanctus docebit vos in ipsa hora quid oporteat vos dicere.	Bowiem Święty Duch nauczy was w tej godzinie, co trzeba powiedzieć.
Przypowieść o bogatym głupcu
Εἶπεν δέ τις ἐκ τοῦ ὄχλου αὐτῷ, Διδάσκαλε, εἰπὲ τῷ ἀδελφῷ μου μερίσασθαι μετ᾽ ἐμοῦ τὴν κληρονομίαν.	Ait autem ei quidam de turba: Magister, dic fratri meo ut dividat mecum hæreditatem.	Powiedział zaś ktoś z tłumu mu: Nauczycielu, powiedz bratu memu podzielić się ze mną dziedzictwem.
ὁ δὲ εἶπεν αὐτῷ, Ἄνθρωπε, τίς με κατέστησεν κριτὴν ἢ μεριστὴν ἐφ᾽ ὑμᾶς;	At ille dixit illi: Homo, quis me constituit judicem, aut divisorem super vos?	On zaś powiedział mu: Człowiecze, kto mnie ustanowił sędzią lub rozdzielaczem nad wami?
εἶπεν δὲ πρὸς αὐτούς, Ὁρᾶτε καὶ φυλάσσεσθε ἀπὸ πάσης πλεονεξίας, ὅτι οὐκ ἐν τῷ περισσεύειν τινὶ ἡ ζωὴ αὐτοῦ ἐστιν ἐκ τῶν ὑπαρχόντων αὐτῷ.	Dixitque ad illos: Videte, et cavete ab omni avaritia: quia non in abundantia cujusquam vita ejus est ex his quæ possidet.	Powiedział zaś do nich: Patrzajcie i strzeżcie się od wszelkiej zachłanności, bo nie, (gdy) zbywa komuś, życie jego jest z (rzeczy należących) (do niego)* * Sens: "nie jest tak, że"; "nawet gdy komuś zbywa, życie jego nie jest…" ** Dosłowniej: "Jest dzięki tym będącym jemu" - sens: "zależy od tego, co posiada".
Εἶπεν δὲ παραβολὴν πρὸς αὐτοὺς λέγων, Ἀνθρώπου τινὸς πλουσίου εὐφόρησεν ἡ χώρα.	Dixit autem similitudinem ad illos, dicens: Hominis cujusdam divitis uberes fructus ager attulit:	Powiedział zaś przykład do nich mówiąc: Człowieka pewnego bogatego obrodziło pole.
καὶ διελογίζετο ἐν ἑαυτῷ λέγων, Τί ποιήσω, ὅτι οὐκ ἔχω ποῦ συνάξω τοὺς καρπούς μου;	et cogitabat intra se dicens: Quid faciam, quia non habeo quo congregam fructus meos?	I rozważał w sobie mówiąc: Co mam czynić, bo nie mam gdzie zgromadziłbym owoce* me? * Plony.
καὶ εἶπεν, Τοῦτο ποιήσω, καθελῶ μου τὰς ἀποθήκας καὶ μείζονας οἰκοδομήσω καὶ συνάξω ἐκεῖ πάντα τὸν σῖτον καὶ τὰ ἀγαθά μου	Et dixit: Hoc faciam: destruam horrea mea, et majora faciam: et illuc congregabo omnia quæ nata sunt mihi, et bona mea,	I powiedział: To uczynię: zniszczę me składy i większe zbuduję, i zgromadzę tam całe zboże i dobra me.
καὶ ἐρῶ τῇ ψυχῇ μου, Ψυχή, ἔχεις πολλὰ ἀγαθὰ κείμενα εἰς ἔτη πολλά· ἀναπαύου, φάγε, πίε, εὐφραίνου.	et dicam animæ meæ: Anima, habes multa bona posita in annos plurimos: requiesce, comede, bibe, epulare.	I powiem duszy mej: Duszo, masz liczne dobra złożone na lata liczne. Wypoczywaj, zjedz, wypij, ciesz się. Świętuj sobie.
εἶπεν δὲ αὐτῷ ὁ θεός, Ἄφρων, ταύτῃ τῇ νυκτὶ τὴν ψυχήν σου ἀπαιτοῦσιν ἀπὸ σοῦ· ἃ δὲ ἡτοίμασας, τίνι ἔσται;	Dixit autem illi Deus: Stulte, hac nocte animam tuam repetunt a te: quæ autem parasti, cujus erunt?	Powiedział zaś mu Bóg: Nierozsądny, tej nocy duszy* twej zażądają od ciebie. Co zaś przygotowałeś, komu będzie? * Życia.
οὕτως ὁ θησαυρίζων ἑαυτῷ καὶ μὴ εἰς θεὸν πλουτῶν.	Sic est qui sibi thesaurizat, et non est in Deum dives.	Tak oto (ten) skarb zbierający sobie, a nie u Boga bogatym będący.
Nie martwcie się!
Εἶπεν δὲ πρὸς τοὺς μαθητάς αὐτοῦ, Διὰ τοῦτο λέγω ὑμῖν· μὴ μεριμνᾶτε τῇ ψυχῇ τί φάγητε, μηδὲ τῷ σώματι τί ἐνδύσησθε.	Dixitque ad discipulos suos: Ideo dico vobis, nolite solliciti esse animæ vestræ quid manducetis, neque corpori quid induamini.	Powiedział zaś do uczniów [jego]: Dla tego mówię wam, nie martwcie się życiem, co zjedlibyście, ani ciałem, co wdzialibyście na siebie.
ἡ γὰρ ψυχὴ πλεῖόν ἐστιν τῆς τροφῆς καὶ τὸ σῶμα τοῦ ἐνδύματος.	Anima plus est quam esca, et corpus plus quam vestimentum.	Bowiem życie więcej jest (od) pokarmu i ciało (od) odzienia.
κατανοήσατε τοὺς κόρακας ὅτι οὐ σπείρουσιν οὐδὲ θερίζουσιν, οἷς οὐκ ἔστιν ταμεῖον οὐδὲ ἀποθήκη, καὶ ὁ θεὸς τρέφει αὐτούς· πόσῳ μᾶλλον ὑμεῖς διαφέρετε τῶν πετεινῶν.	Considerate corvos, quia non seminant, neque metunt, quibus non est cellarium, neque horreum, et Deus pascit illos. Quanto magis vos pluris estis illis?	Zauważcie kruki, że nie sieją ani żną. (których) nie jest spiżarnia ani skład, a Bóg karmi je. Ile bardziej wy przewyższacie ptaki.
τίς δὲ ἐξ ὑμῶν μεριμνῶν δύναται ἐπὶ τὴν ἡλικίαν αὐτοῦ προσθεῖναι πῆχυν;	Quis autem vestrum cogitando potest adjicere ad staturam suam cubitum unum?	Kto zaś z was martwiąc się może do wzrostu* jego dołożyć łokieć? * Albo "wieku".
εἰ οὖν οὐδὲ ἐλάχιστον δύνασθε, τί περὶ τῶν λοιπῶν μεριμνᾶτε;	Si ergo neque quod minimum est potestis, quid de ceteris solliciti estis?	Jeśli więc ani nawet bardzo mało możecie, dlaczego o pozostałe martwicie się?
κατανοήσατε τὰ κρίνα πῶς αὐξάνει· οὐ κοπιᾷ οὐδὲ νήθει· λέγω δὲ ὑμῖν, οὐδὲ Σολομὼν ἐν πάσῃ τῇ δόξῃ αὐτοῦ περιεβάλετο ὡς ἓν τούτων.	Considerate lilia quomodo crescunt: non laborant, neque nent: dico autem vobis, nec Salomon in omni gloria sua vestiebatur sicut unum ex istis.	Zauważcie lilie, jak wzrastają. Nie trudzą się ani przędą; mówię zaś wam, nawet nie Salomon w całej chwale jego odział się jak jedna (z) tych. Kwiaty polne w ogóle?
εἰ δὲ ἐν ἀγρῷ τὸν χόρτον ὄντα σήμερον καὶ αὔριον εἰς κλίβανον βαλλόμενον ὁ θεὸς οὕτως ἀμφιέζει, πόσῳ μᾶλλον ὑμᾶς, ὀλιγόπιστοι.	Si autem fœnum, quod hodie est in agro, et cras in clibanum mittitur, Deus sic vestit: quanto magis vos pusillæ fidei?	Jeśli zaś w polu trawę, będącą dzisiaj i jutro w piec rzucaną, Bóg tak ubiera, ile bardziej was, małej wiary?
καὶ ὑμεῖς μὴ ζητεῖτε τί φάγητε καὶ τί πίητε καὶ μὴ μετεωρίζεσθε·	Et vos nolite quærere quid manducetis, aut quid bibatis: et nolite in sublime tolli:	I wy nie szukajcie, co zjecie i co wypijecie, i nie bądźcie niespokojni.
ταῦτα γὰρ πάντα τὰ ἔθνη τοῦ κόσμου ἐπιζητοῦσιν, ὑμῶν δὲ ὁ πατὴρ οἶδεν ὅτι χρῄζετε τούτων.	hæc enim omnia gentes mundi quærunt. Pater autem vester scit quoniam his indigetis.	Tego bowiem wszystkiego narody świata poszukują. Wasz zaś Ojciec wie, że potrzebujecie tych.
πλὴν ζητεῖτε τὴν βασιλείαν αὐτοῦ, καὶ ταῦτα προστεθήσεται ὑμῖν.	Verumtamen quærite primum regnum Dei, et justitiam ejus: et hæc omnia adjicientur vobis.	Lecz szukajcie królestwa jego, a to dołożone będzie wam.
Μὴ φοβοῦ, τὸ μικρὸν ποίμνιον, ὅτι εὐδόκησεν ὁ πατὴρ ὑμῶν δοῦναι ὑμῖν τὴν βασιλείαν.	Nolite timere pusillus grex, quia complacuit Patri vestro dare vobis regnum.	Nie bój się, mała trzódko, bo spodobało się Ojcu waszemu dać wam królestwo.
Πωλήσατε τὰ ὑπάρχοντα ὑμῶν καὶ δότε ἐλεημοσύνην· ποιήσατε ἑαυτοῖς βαλλάντια μὴ παλαιούμενα, θησαυρὸν ἀνέκλειπτον ἐν τοῖς οὐρανοῖς, ὅπου κλέπτης οὐκ ἐγγίζει οὐδὲ σὴς διαφθείρει·	Vendite quæ possidetis, et date eleemosynam. Facite vobis sacculos, qui non veterascunt, thesaurum non deficientem in cælis: quo fur non appropriat, neque tinea corrumpit.	Sprzedajcie (te co są) wasze, i dajcie (jako) jałmużnę. Uczyńcie sobie trzosy nie starzejące się, skarb niewyczerpany w niebiosach, gdzie kradnący nie zbliża się ani mól niszczy.
ὅπου γάρ ἐστιν ὁ θησαυρὸς ὑμῶν, ἐκεῖ καὶ ἡ καρδία ὑμῶν ἔσται.	Ubi enim thesaurus vester est, ibi et cor vestrum erit.	Gdzie bowiem jest skarb twój, tam i serce twe będzie.
Czuwajcie!
Ἔστωσαν ὑμῶν αἱ ὀσφύες περιεζωσμέναι καὶ οἱ λύχνοι καιόμενοι·	Sint lumbi vestri præcincti, et lucernæ ardentes in manibus vestris,	Niech będą wasze biodra opasane i lampki palące się.
καὶ ὑμεῖς ὅμοιοι ἀνθρώποις προσδεχομένοις τὸν κύριον ἑαυτῶν πότε ἀναλύσῃ ἐκ τῶν γάμων, ἵνα ἐλθόντος καὶ κρούσαντος εὐθέως ἀνοίξωσιν αὐτῷ.	et vos similes hominibus exspectantibus dominum suum quando revertatur a nuptiis: ut, cum venerit et pulsaverit, confestim aperiant ei.	I wy podobni ludziom oczekującym pana swego, kiedy powróci z wesela, aby (gdy przyjdzie) i (gdy zapuka), zaraz otworzyliby mu.
μακάριοι οἱ δοῦλοι ἐκεῖνοι, οὓς ἐλθὼν ὁ κύριος εὑρήσει γρηγοροῦντας· ἀμὴν λέγω ὑμῖν ὅτι περιζώσεται καὶ ἀνακλινεῖ αὐτοὺς καὶ παρελθὼν διακονήσει αὐτοῖς.	Beati servi illi quos, cum venerit dominus, invenerit vigilantes: amen dico vobis, quod præcinget se, et faciet illos discumbere, et transiens ministrabit illis.	Szczęśliwi słudzy owi, których przyszedłszy pan znajdzie czuwających. Amen mówię wam, że opasze się i ułoży (przy stole) ich i obchodząc służyć będzie im.
κἂν ἐν τῇ δευτέρᾳ κἂν ἐν τῇ τρίτῃ φυλακῇ ἔλθῃ καὶ εὕρῃ οὕτως, μακάριοί εἰσιν ἐκεῖνοι.	Et si venerit in secunda vigilia, et si in tertia vigilia venerit, et ita invenerit, beati sunt servi illi.	I jeśli podczas drugiej i jeśli podczas trzeciej straży przyjdzie i znajdzie tak, szczęśliwi są oni.
τοῦτο δὲ γινώσκετε ὅτι εἰ ᾔδει ὁ οἰκοδεσπότης ποίᾳ ὥρᾳ ὁ κλέπτης ἔρχεται, οὐκ ἂν ἀφῆκεν διορυχθῆναι τὸν οἶκον αὐτοῦ.	Hoc autem scitote, quoniam si sciret paterfamilias, qua hora fur veniret, vigilaret utique, et non sineret perfodi domum suam.	To zaś wiedzcie, że jeśli wiedziałby pan domu, (o) jakiej godzinie kradnący przychodzi, nie dopuściłby, (by doznał włamania) dom jego.
καὶ ὑμεῖς γίνεσθε ἕτοιμοι, ὅτι ᾗ ὥρᾳ οὐ δοκεῖτε ὁ υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου ἔρχεται.	Et vos estote parati: quia qua hora non putatis, Filius hominis veniet.	I wy stawajcie się gotowi, bo której godziny nie wydaje się wam, Syn Człowieka przychodzi.
Εἶπεν δὲ ὁ Πέτρος, Κύριε, πρὸς ἡμᾶς τὴν παραβολὴν ταύτην λέγεις ἢ καὶ πρὸς πάντας;	Ait autem et Petrus: Domine, ad nos dicis hanc parabolam, an et ad omnes?	Powiedział zaś Piotr: Panie, do nas przykład ten mówisz, czy i do wszystkich?
καὶ εἶπεν ὁ κύριος, Τίς ἄρα ἐστὶν ὁ πιστὸς οἰκονόμος ὁ φρόνιμος, ὃν καταστήσει ὁ κύριος ἐπὶ τῆς θεραπείας αὐτοῦ τοῦ διδόναι ἐν καιρῷ τὸ σιτομέτριον;	Dixit autem Dominus: Quis, putas, est fidelis dispensator, et prudens, quem constituit dominus supra familiam suam, ut det illis in tempore tritici mensuram?	I powiedział Pan: Kto zatem jest wiernym szafarzem, rozsądnym, którego ustanowi Pan nad służbą jego, dawać w porę przydział zboża?
μακάριος ὁ δοῦλος ἐκεῖνος, ὃν ἐλθὼν ὁ κύριος αὐτοῦ εὑρήσει ποιοῦντα οὕτως.	Beatus ille servus quem, cum venerit dominus, invenerit ita facientem.	Szczęśliwy sługa ów, którego przyszedłszy pan jego znajdzie czyniącego tak
ἀληθῶς λέγω ὑμῖν ὅτι ἐπὶ πᾶσιν τοῖς ὑπάρχουσιν αὐτοῦ καταστήσει αὐτόν.	Vere dico vobis, quoniam supra omnia quæ possidet, constituet illum.	Prawdziwie mówię wam, że nad wszystkimi będącymi jego ustanowi go.
ἐὰν δὲ εἴπῃ ὁ δοῦλος ἐκεῖνος ἐν τῇ καρδίᾳ αὐτοῦ, Χρονίζει ὁ κύριός μου ἔρχεσθαι, καὶ ἄρξηται τύπτειν τοὺς παῖδας καὶ τὰς παιδίσκας, ἐσθίειν τε καὶ πίνειν καὶ μεθύσκεσθαι,	Quod si dixerit servus ille in corde suo: Moram facit dominus meus venire: et cœperit percutere servos, et ancillas, et edere, et bibere, et inebriari:	Gdyby zaś rzekł sługa ów w sercu jego: Zwleka pan mój, (by) przyjść, i zacząłby bić sługi i służebne, jeść i pić i upijać się,
ἥξει ὁ κύριος τοῦ δούλου ἐκείνου ἐν ἡμέρᾳ ᾗ οὐ προσδοκᾷ καὶ ἐν ὥρᾳ ᾗ οὐ γινώσκει, καὶ διχοτομήσει αὐτὸν καὶ τὸ μέρος αὐτοῦ μετὰ τῶν ἀπίστων θήσει.	veniet dominus servi illius in die qua non sperat, et hora qua nescit, et dividet eum, partemque ejus cum infidelibus ponet.	przyjdzie pan sługi owego w dniu, którego nie oczekuje, i w godzinie, której nie zna. I rozpołowi* go i udział jego z niewierzącymi położy. * Może "oddzieli"?
ἐκεῖνος δὲ ὁ δοῦλος ὁ γνοὺς τὸ θέλημα τοῦ κυρίου αὐτοῦ καὶ μὴ ἑτοιμάσας ἢ ποιήσας πρὸς τὸ θέλημα αὐτοῦ δαρήσεται πολλάς·	Ille autem servus qui cognovit voluntatem domini sui, et non præparavit, et non facit secundum voluntatem ejus, vapulabit multis:	Ów zaś sługa, (który poznał) wolę pana jego, i nie przygotował bądź (uczynił) zgodnie z wolą jego, chłostany będzie wieloma.
ὁ δὲ μὴ γνούς, ποιήσας δὲ ἄξια πληγῶν δαρήσεται ὀλίγας. παντὶ δὲ ᾧ ἐδόθη πολύ, πολὺ ζητηθήσεται παρ᾽ αὐτοῦ, καὶ ᾧ παρέθεντο πολύ, περισσότερον αἰτήσουσιν αὐτόν.	qui autem non cognovit, et fecit digna plagis, vapulabit paucis. Omni autem cui multum datum est, multum quæretur ab eo: et cui commendaverunt multum, plus petent ab eo.	(Który) zaś nie (poznał), (uczynił) zaś godne plag, chłostany będzie nielicznymi. (Od) każdego zaś, któremu dane zostało wiele, wiele szukane będzie* u niego, i któremu powierzone zostało wiele, więcej zażądają (od) niego. * Wymagane.
Nie pokój, ale niezgoda
Πῦρ ἦλθον βαλεῖν ἐπὶ τὴν γῆν, καὶ τί θέλω εἰ ἤδη ἀνήφθη.	Ignem veni mittere in terram, et quid volo nisi ut accendatur?	Ogień przyszedłem rzucić na ziemię i czego chcę, czy już zapłonął.
βάπτισμα δὲ ἔχω βαπτισθῆναι, καὶ πῶς συνέχομαι ἕως ὅτου τελεσθῇ.	Baptismo autem habeo baptizari: et quomodo coarctor usque dum perficiatur?	Chrztem zaś mam zostać zanurzony i jak jestem dręczony, aż do tego (czasu gdy) dokonany zostanie.
δοκεῖτε ὅτι εἰρήνην παρεγενόμην δοῦναι ἐν τῇ γῇ; οὐχί, λέγω ὑμῖν, ἀλλ᾽ ἢ διαμερισμόν.	Putatis quia pacem veni dare in terram? non, dico vobis, sed separationem:	Zdaje się wam, że pokój przybyłem dać na ziemi? Nie, mówię wam, ale rozdzielenie.
ἔσονται γὰρ ἀπὸ τοῦ νῦν πέντε ἐν ἑνὶ οἴκῳ διαμεμερισμένοι, τρεῖς ἐπὶ δυσὶν καὶ δύο ἐπὶ τρισίν,	erunt enim ex hoc quinque in domo una divisi, tres in duos, et duo in tres	Będą bowiem od teraz pięciu* w jednym domu rozdzieleni, trzech przeciw dwom i dwaj przeciw trzem, * Poza kilkoma formami liczebniki nie rozróżniają rodzaju i przypadku.
διαμερισθήσονται πατὴρ ἐπὶ υἱῷ καὶ υἱὸς ἐπὶ πατρί, μήτηρ ἐπὶ τὴν θυγατέρα καὶ θυγάτηρ ἐπὶ τὴν μητέρα, πενθερὰ ἐπὶ τὴν νύμφην αὐτῆς καὶ νύμφη ἐπὶ τὴν πενθεράν.	dividentur: pater in filium, et filius in patrem suum, mater in filiam, et filia in matrem, socrus in nurum suam, et nurus in socrum suam.	rozdzielony zostanie ojciec przeciw synowi i syn przeciw ojcu, matka przeciw córce i córka przeciw matce, teściowa przeciw synowej jej i synowa przeciw teściowej.
Rozpoznawanie znaków czasu
Ἔλεγεν δὲ καὶ τοῖς ὄχλοις, Ὅταν ἴδητε νεφέλην ἀνατέλλουσαν ἐπὶ δυσμῶν, εὐθέως λέγετε ὅτι Ὄμβρος ἔρχεται, καὶ γίνεται οὕτως·	Dicebat autem et ad turbas: Cum videritis nubem orientem ab occasu, statim dicitis: Nimbus venit: et ita fit.	Mówił zaś i tłumom: Kiedy zobaczycie chmurę wznoszącą się na zachodzie, zaraz mówicie, że: Deszcz przychodzi i staje się tak
καὶ ὅταν νότον πνέοντα, λέγετε ὅτι Καύσων ἔσται, καὶ γίνεται.	Et cum austrum flantem, dicitis: Quia æstus erit: et fit.	I kiedy wiatr południowy dmący, mówicie, że: Upał będzie. i staje się.
ὑποκριταί, τὸ πρόσωπον τῆς γῆς καὶ τοῦ οὐρανοῦ οἴδατε δοκιμάζειν, τὸν καιρὸν δὲ τοῦτον πῶς οὐκ οἴδατε δοκιμάζειν;	Hypocritæ ! faciem cæli et terræ nostis probare: hoc autem tempus quomodo non probatis?	Obłudnicy, oblicze ziemi i nieba umiecie badać, pory zaś tej jak nie umiecie badać?
Τί δὲ καὶ ἀφ᾽ ἑαυτῶν οὐ κρίνετε τὸ δίκαιον;	quid autem et a vobis ipsis non judicatis quod justum est?	Dlaczego zaś i od siebie nie osądzacie, (co) sprawiedliwe?
ὡς γὰρ ὑπάγεις μετὰ τοῦ ἀντιδίκου σου ἐπ᾽ ἄρχοντα, ἐν τῇ ὁδῷ δὸς ἐργασίαν ἀπηλλάχθαι ἀπ᾽ αὐτοῦ, μήποτε κατασύρῃ σε πρὸς τὸν κριτήν, καὶ ὁ κριτής σε παραδώσει τῷ πράκτορι, καὶ ὁ πράκτωρ σε βαλεῖ εἰς φυλακήν.	Cum autem vadis cum adversario tuo ad principem, in via da operam liberari ab illo, ne forte trahat te ad judicem, et judex tradat te exactori, et exactor mittat te in carcerem.	Gdy bowiem idziesz z przeciwnikiem* twym do urzędnika, w drodze (za)daj (sobie) trud, (by) uwolnić się** od niego, coby nie zawlókł cię do sędziego, i sędzia cię wyda wykonawcy i wykonawca cię rzuci do strażnicy. * Przeciwna strona w sądzie. ** W sensie prawnym - pozbyć się przez wycofanie skargi lub spłacenie długu. "Ułóż się polubownie".
λέγω σοι, οὐ μὴ ἐξέλθῃς ἐκεῖθεν, ἕως καὶ τὸ ἔσχατον λεπτὸν ἀποδῷς.	Dico tibi, non exies inde, donec etiam novissimum minutum reddas.	Mówię ci, nie wyjdziesz stamtąd, aż i ostatni pieniążek oddasz.

13

Opamiętanie albo potępienie
Παρῆσαν δέ τινες ἐν αὐτῷ τῷ καιρῷ ἀπαγγέλλοντες αὐτῷ περὶ τῶν Γαλιλαίων ὧν τὸ αἷμα Πιλᾶτος ἔμιξεν μετὰ τῶν θυσιῶν αὐτῶν.	Aderant autem quidam ipso in tempore, nuntiantes illi de Galilæis, quorum sanguinem Pilatus miscuit cum sacrificiis eorum.	Byli obecni zaś jacyś w tej samej porze, oznajmiający mu o Galilejczykach, których krew Piłat zmieszał z ofiarami ich.
καὶ ἀποκριθεὶς εἶπεν αὐτοῖς, Δοκεῖτε ὅτι οἱ Γαλιλαῖοι οὗτοι ἁμαρτωλοὶ παρὰ πάντας τοὺς Γαλιλαίους ἐγένοντο, ὅτι ταῦτα πεπόνθασιν;	Et respondens dixit illis: Putatis quod hi Galilæi præ omnibus Galilæis peccatores fuerint, quia talia passi sunt?	I odpowiadając rzekł im: Wydaje się wam, że Galilejczycy ci grzesznikami przy wszystkich Galilejczykach stali się. bo to ucierpieli? Okazali się grzesznikami w porównaniu z innymi.
οὐχί, λέγω ὑμῖν, ἀλλ᾽ ἐὰν μὴ μετανοῆτε πάντες ὁμοίως ἀπολεῖσθε.	Non, dico vobis: sed nisi pœnitentiam habueritis, omnes similiter peribitis.	Nie, mówię wam, ale jeśli nie zmienicie myślenia, wszyscy podobnie zginiecie.
ἢ ἐκεῖνοι οἱ δεκαοκτὼ ἐφ᾽ οὓς ἔπεσεν ὁ πύργος ἐν τῷ Σιλωὰμ καὶ ἀπέκτεινεν αὐτούς, δοκεῖτε ὅτι αὐτοὶ ὀφειλέται ἐγένοντο παρὰ πάντας τοὺς ἀνθρώπους τοὺς κατοικοῦντας Ἰερουσαλήμ;	Sicut illi decem et octo, supra quos cecidit turris in Siloë, et occidit eos: putatis quia et ipsi debitores fuerint præter omnes homines habitantes in Jerusalem?	Lub owych osiemnastu, na których upadła wieża w Siloam i zabiła ich, wydaje się wam, że oni winnymi stali się* przy wszystkich ludziach zamieszkujących Jeruzalem? * Okazali się grzesznikami w porównaniu z innymi.
οὐχί, λέγω ὑμῖν, ἀλλ᾽ ἐὰν μὴ μετανοῆτε πάντες ὡσαύτως ἀπολεῖσθε.	Non, dico vobis: sed si pœnitentiam non egeritis, omnes similiter peribitis.	Nie, mówię wam, ale jeśli nie zmienicie myślenia, wszyscy tak samo zginiecie.
Ἔλεγεν δὲ ταύτην τὴν παραβολήν· Συκῆν εἶχέν τις πεφυτευμένην ἐν τῷ ἀμπελῶνι αὐτοῦ, καὶ ἦλθεν ζητῶν καρπὸν ἐν αὐτῇ καὶ οὐχ εὗρεν.	Dicebat autem et hanc similitudinem: Arborem fici habebat quidam plantatam in vinea sua, et venit quærens fructum in illa, et non invenit.	Mówił zaś ten przykład: Figę miał ktoś zasadzoną w winnicy jego i przyszedł szukając owocu na niej i nie znalazł.
εἶπεν δὲ πρὸς τὸν ἀμπελουργόν, Ἰδοὺ τρία ἔτη ἀφ᾽ οὗ ἔρχομαι ζητῶν καρπὸν ἐν τῇ συκῇ ταύτῃ καὶ οὐχ εὑρίσκω· ἔκκοψον αὐτήν, ἱνατί καὶ τὴν γῆν καταργεῖ;	Dixit autem ad cultorem vineæ: Ecce anni tres sunt ex quo venio quærens fructum in ficulnea hac, et non invenio: succide ergo illam: ut quid etiam terram occupat?	Powiedział zaś do winogrodnika: Oto trzy lata, od (kiedy) przychodzę szukając owocu na fidze tej, i nie znajduję. Wytnij [więc] ją. Po co i ziemię zostawia bezczynną?
ὁ δὲ ἀποκριθεὶς λέγει αὐτῷ, Κύριε, ἄφες αὐτὴν καὶ τοῦτο τὸ ἔτος, ἕως ὅτου σκάψω περὶ αὐτὴν καὶ βάλω κόπρια,	At ille respondens, dicit illi: Domine dimitte illam et hoc anno, usque dum fodiam circa illam, et mittam stercora,	On zaś odpowiadając mówi mu: Panie, pozostaw ją i ten rok, aż kiedy skopię wokół niej i rzucę nawóz.
κἂν μὲν ποιήσῃ καρπὸν εἰς τὸ μέλλον· εἰ δὲ μή γε, ἐκκόψεις αὐτήν.	et siquidem fecerit fructum: sin autem, in futurum succides eam.	I (może) uczyni owoc w mającym przyjść - jeśli zaś nie, wytniesz ją.
Uzdrowienie kobiety w szabat
Ἦν δὲ διδάσκων ἐν μιᾷ τῶν συναγωγῶν ἐν τοῖς σάββασιν.	Erat autem docens in synagoga eorum sabbatis.	Był zaś nauczający w jednej (z) synagog w szabat.
καὶ ἰδοὺ γυνὴ πνεῦμα ἔχουσα ἀσθενείας ἔτη δεκαοκτὼ καὶ ἦν συγκύπτουσα καὶ μὴ δυναμένη ἀνακύψαι εἰς τὸ παντελές.	Et ecce mulier, quæ habebat spiritum infirmitatis annis decem et octo: et erat inclinata, nec omnino poterat sursum respicere.	I oto kobieta ducha mająca słabości lat osiemnaście, i była zgięta i nie mogąca odgiąć się w ogóle.
ἰδὼν δὲ αὐτὴν ὁ Ἰησοῦς προσεφώνησεν καὶ εἶπεν αὐτῇ, Γύναι, ἀπολέλυσαι τῆς ἀσθενείας σου,	Quam cum videret Jesus, vocavit eam ad se, et ait illi: Mulier, dimissa es ab infirmitate tua.	Zobaczywszy zaś ją Jezus przemówił i powiedział jej: Kobieto, uwolniona jesteś (od) słabości twej.
Od nawoływań do nawrócenia rozpoczyna się również rozdział trzynasty Ewangelii Łukasza. Wykorzystuje przy tym Jezus dwa wydarzenia historyczne, by tym skuteczniej przekonać swoich słuchaczy o konieczności poprawy życia. Pierwszy z owych historycznych faktów to masakra, jakiej Piłat dopuścił się na grupie mieszkańców Galilei w chwili składania przez nich ofiar w święto Paschy. Widok był straszliwy: ciał pomordowanych ludzi nie można było odróżnić od mięsa zwierząt składanych w ofierze. Doniesiono o tym wszystkim Jezusowi, być może z myślą, że zareaguje w jakiś niezwykły sposób na tak straszną zbrodnię. Tymczasem Jezus oświadczył, że nieszczęście spotkało Galilejczyków nie dlatego, że byli wyjątkowymi grzesznikami. Żydzi byli bowiem przekonani, że każde nieszczęście spadające na człowieka jest w jakimś sensie karą za jego grzechy: im większe nieszczęście, tym cięższe musiały być grzechy. Otóż nie! Niejeden raz będzie Chrystus tłumaczył, że tak nie musi być, jednakże dodał, że wszystkich grzeszników, nawet tych, co za Nim chodzą, może spotkać takie samo nieszczęście.
καὶ ἐπέθηκεν αὐτῇ τὰς χεῖρας· καὶ παραχρῆμα ἀνωρθώθη καὶ ἐδόξαζεν τὸν θεόν.	Et imposuit illi manus, et confestim erecta est, et glorificabat Deum.	I nałożył jej ręce. I od razu znowu wyprostowała się i chwaliła Boga.
ἀποκριθεὶς δὲ ὁ ἀρχισυνάγωγος, ἀγανακτῶν ὅτι τῷ σαββάτῳ ἐθεράπευσεν ὁ Ἰησοῦς, ἔλεγεν τῷ ὄχλῳ ὅτι Ἓξ ἡμέραι εἰσὶν ἐν αἷς δεῖ ἐργάζεσθαι· ἐν αὐταῖς οὖν ἐρχόμενοι θεραπεύεσθε καὶ μὴ τῇ ἡμέρᾳ τοῦ σαββάτου.	Respondens autem archisynagogus, indignans quia sabbato curasset Jesus, dicebat turbæ: Sex dies sunt in quibus oportet operari: in his ergo venite, et curamini, et non in die sabbati.	Odpowiadając zaś przełożony synagogi, oburzając się, że (w) szabat wyleczył Jezus, mówił tłumowi, że: Sześć dni są, w których należy pracować, w te więc przychodząc leczcie się i nie dniem szabatu.
ἀπεκρίθη δὲ αὐτῷ ὁ κύριος καὶ εἶπεν, Ὑποκριταί, ἕκαστος ὑμῶν τῷ σαββάτῳ οὐ λύει τὸν βοῦν αὐτοῦ ἢ τὸν ὄνον ἀπὸ τῆς φάτνης καὶ ἀπαγαγὼν ποτίζει;	Respondens autem ad illum Dominus, dixit: Hypocritæ, unusquisque vestrum sabbato non solvit bovem suum, aut asinum a præsepio, et ducit adaquare?	Odpowiedział zaś mu Pan i rzekł: Obłudnicy, każdy (z) was (w) szabat nie odwiązuje wołu jego lub osła od żłobu i wyprowadziwszy poi?
ταύτην δὲ θυγατέρα Ἀβραὰμ οὖσαν, ἣν ἔδησεν ὁ Σατανᾶς ἰδοὺ δέκα καὶ ὀκτὼ ἔτη, οὐκ ἔδει λυθῆναι ἀπὸ τοῦ δεσμοῦ τούτου τῇ ἡμέρᾳ τοῦ σαββάτου;	Hanc autem filiam Abrahæ, quam alligavit Satanas, ecce decem et octo annis, non oportuit solvi a vinculo isto die sabbati?	Tej zaś, córką Abrahama będącej, którą związał Szatan oto dziesięć i osiem lat, nie należało uwolnioną zostać od więzów tych dniem szabatu?
καὶ ταῦτα λέγοντος αὐτοῦ κατῃσχύνοντο πάντες οἱ ἀντικείμενοι αὐτῷ, καὶ πᾶς ὁ ὄχλος ἔχαιρεν ἐπὶ πᾶσιν τοῖς ἐνδόξοις τοῖς γινομένοις ὑπ᾽ αὐτοῦ.	Et cum hæc diceret, erubescant omnes adversarii ejus: et omnis populus gaudebat in universis, quæ gloriosæ fiebant ab eo.	I to (gdy mówił) on, zawstydzeni byli wszyscy będący przeciwni mu, i cały tłum radował się ze wszystkich wspaniałości (dziejących się) przez niego.
Przypowieść o ziarnie gorczycy i kwasie
Ἔλεγεν οὖν, Τίνι ὁμοία ἐστὶν ἡ βασιλεία τοῦ θεοῦ καὶ τίνι ὁμοιώσω αὐτήν;	Dicebat ergo: Cui simile est regnum Dei, et cui simile æstimabo illud?	Mówił więc: Do czego podobne jest królestwo Boga, i do czego przyrównam je?
ὁμοία ἐστὶν κόκκῳ σινάπεως, ὃν λαβὼν ἄνθρωπος ἔβαλεν εἰς κῆπον ἑαυτοῦ, καὶ ηὔξησεν καὶ ἐγένετο εἰς δένδρον, καὶ τὰ πετεινὰ τοῦ οὐρανοῦ κατεσκήνωσεν ἐν τοῖς κλάδοις αὐτοῦ.	Simile est grano sinapis, quod acceptum homo misit in hortum suum, et crevit, et factum est in arborem magnam: et volucres cæli requieverunt in ramis ejus.	Podobne jest ziarnu gorczycy, które wziąwszy człowiek rzucił w ogrodzie swoim, i urosło i stało się drzewem, i ptaki nieba zagnieździły się w gałęziach jego.
Καὶ πάλιν εἶπεν, Τίνι ὁμοιώσω τὴν βασιλείαν τοῦ θεοῦ;	Et iterum dixit: Cui simile æstimabo regnum Dei?	I znów powiedział: Do czego przyrównam królestwo Boga?
ὁμοία ἐστὶν ζύμῃ, ἣν λαβοῦσα γυνὴ ἐνέκρυψεν εἰς ἀλεύρου σάτα τρία ἕως οὗ ἐζυμώθη ὅλον.	Simile est fermento, quod acceptum mulier abscondit in farinæ sata tria, donec fermentaretur totum.	Podobne jest zaczynowi, który wziąwszy kobieta schowała w mąki pszennej miary* trzy, aż do (kiedy) zakwasiło się całe. * Nazwa miary liczącej półtora korca, czyli około 15 1.
Wąskie drzwi
Καὶ διεπορεύετο κατὰ πόλεις καὶ κώμας διδάσκων καὶ πορείαν ποιούμενος εἰς Ἱεροσόλυμα.	Et ibat per civitates et castella, docens, et iter faciens in Jerusalem.	I przechodził przez miasta i wsie nauczając i podróż czyniąc ku Jerozolimie.
εἶπεν δέ τις αὐτῷ, Κύριε, εἰ ὀλίγοι οἱ σῳζόμενοι; ὁ δὲ εἶπεν πρὸς αὐτούς,	Ait autem illi quidam: Domine, si pauci sunt, qui salvantur? Ipse autem dixit ad illos:	Powiedział zaś ktoś mu: Panie, czy nieliczni (są) wybawiani? On zaś powiedział do nich:
Ἀγωνίζεσθε εἰσελθεῖν διὰ τῆς στενῆς θύρας, ὅτι πολλοί, λέγω ὑμῖν, ζητήσουσιν εἰσελθεῖν καὶ οὐκ ἰσχύσουσιν.	Contendite intrare per angustam portam: quia multi, dico vobis, quærent intrare, et non poterunt.	Walczcie* (by) wejść przez wąskie drzwi, bo liczni. mówię wam. szukać będą, (by) wejść, i nie będą mieli siły. * Ścigajcie się, współzawodniczcie.
ἀφ᾽ οὗ ἂν ἐγερθῇ ὁ οἰκοδεσπότης καὶ ἀποκλείσῃ τὴν θύραν καὶ ἄρξησθε ἔξω ἑστάναι καὶ κρούειν τὴν θύραν λέγοντες, Κύριε, ἄνοιξον ἡμῖν, καὶ ἀποκριθεὶς ἐρεῖ ὑμῖν, Οὐκ οἶδα ὑμᾶς πόθεν ἐστέ.	Cum autem intraverit paterfamilias, et clauserit ostium, incipietis foris stare, et pulsare ostium, dicentes: Domine, aperi nobis: et respondens dicet vobis: Nescio vos unde sitis:	Od (kiedy) podniesie się pan domu i zamknie drzwi, i zaczniecie zewnątrz stawać i pukać (do) drzwi mówiąc: Panie, otwórz nam; i odpowiadając powie wam: Nie znam was, skąd jesteście. Zdanie "od kiedy (…) drzwi" może łączyć się ze słowami poprzednimi "nie będą mogli".
τότε ἄρξεσθε λέγειν, Ἐφάγομεν ἐνώπιόν σου καὶ ἐπίομεν καὶ ἐν ταῖς πλατείαις ἡμῶν ἐδίδαξας·	tunc incipietis dicere: Manducavimus coram te, et bibimus, et in plateis nostris docuisti.	Wtedy zaczniecie mówić: Jedliśmy przed tobą i piliśmy, i na placach naszych nauczałeś.
καὶ ἐρεῖ λέγων ὑμῖν, Οὐκ οἶδα ὑμᾶς πόθεν ἐστέ· ἀπόστητε ἀπ᾽ ἐμοῦ πάντες ἐργάται ἀδικίας.	Et dicet vobis: Nescio vos unde sitis: discedite a me omnes operarii iniquitatis.	I powie mówiąc wam: Nie znam [was], skąd jesteście, odstąpcie ode mnie wszyscy sprawcy bezprawia.
ἐκεῖ ἔσται ὁ κλαυθμὸς καὶ ὁ βρυγμὸς τῶν ὀδόντων, ὅταν ὄψεσθε Ἀβραὰμ καὶ Ἰσαὰκ καὶ Ἰακὼβ καὶ πάντας τοὺς προφήτας ἐν τῇ βασιλείᾳ τοῦ θεοῦ, ὑμᾶς δὲ ἐκβαλλομένους ἔξω.	Ibi erit fletus et stridor dentium: cum videritis Abraham, et Isaac, et Jacob, et omnes prophetas in regno Dei, vos autem expelli foras.	Tam będzie płacz i zgrzyt zębów, kiedy ujrzycie Abrahama i Izaaka i Jakuba i wszystkich proroków w królestwie Boga, was zaś wyrzucanych na zewnątrz.
καὶ ἥξουσιν ἀπὸ ἀνατολῶν καὶ δυσμῶν καὶ ἀπὸ βορρᾶ καὶ νότου καὶ ἀνακλιθήσονται ἐν τῇ βασιλείᾳ τοῦ θεοῦ.	Et venient ab oriente, et occidente, et aquilone, et austro, et accumbent in regno Dei.	I przyjdą od wschodu i zachodu i od północy i południa i położeni zostaną (do stołu) w królestwie Boga.
καὶ ἰδοὺ εἰσὶν ἔσχατοι οἳ ἔσονται πρῶτοι καὶ εἰσὶν πρῶτοι οἳ ἔσονται ἔσχατοι.	Et ecce sunt novissimi qui erunt primi, et sunt primi qui erunt novissimi.	I oto są ostatni, którzy będą pierwsi, i są pierwsi, którzy będą ostatni.
Jezus płacze nad Jerozolimą
Ἐν αὐτῇ τῇ ὥρᾳ προσῆλθάν τινες Φαρισαῖοι λέγοντες αὐτῷ, Ἔξελθε καὶ πορεύου ἐντεῦθεν, ὅτι Ἡρῴδης θέλει σε ἀποκτεῖναι.	In ipsa die accesserunt quidam pharisæorum, dicentes illi: Exi, et vade hinc: quia Herodes vult te occidere.	W tej godzinie podeszli jacyś faryzeusze mówiąc mu: Wyjdź i wyrusz stąd, bo Herod chce cię zabić.
καὶ εἶπεν αὐτοῖς, Πορευθέντες εἴπατε τῇ ἀλώπεκι ταύτῃ, Ἰδοὺ ἐκβάλλω δαιμόνια καὶ ἰάσεις ἀποτελῶ σήμερον καὶ αὔριον καὶ τῇ τρίτῃ τελειοῦμαι.	Et ait illis: Ite, et dicite vulpi illi: Ecce ejicio dæmonia, et sanitates perficio hodie, et cras, et tertia die consummor.	I powiedział im: Wyruszywszy powiedzcie lisowi temu: Oto wyrzucam demony i uleczeń dokonuję dzisiaj i jutro, i trzeciego kończę.
πλὴν δεῖ με σήμερον καὶ αὔριον καὶ τῇ ἐχομένῃ πορεύεσθαι, ὅτι οὐκ ἐνδέχεται προφήτην ἀπολέσθαι ἔξω Ἰερουσαλήμ.	Verumtamen oportet me hodie et cras et sequenti die ambulare: quia non capit prophetam perire extra Jerusalem.	Lecz trzeba, (mi) dzisiaj i jutro i (dnia) następnego iść, bo nie jest dopuszczalne prorok(owi) zginąć poza Jeruzalem.
Ἰερουσαλὴμ Ἰερουσαλήμ, ἡ ἀποκτείνουσα τοὺς προφήτας καὶ λιθοβολοῦσα τοὺς ἀπεσταλμένους πρὸς αὐτήν, ποσάκις ἠθέλησα ἐπισυνάξαι τὰ τέκνα σου ὃν τρόπον ὄρνις τὴν ἑαυτῆς νοσσιὰν ὑπὸ τὰς πτέρυγας, καὶ οὐκ ἠθελήσατε.	Jerusalem, Jerusalem, quæ occidis prophetas, et lapidas eos qui mittuntur ad te, quoties volui congregare filios tuos quemadmodum avis nidum suum sub pennis, et noluisti?	Jeruzalem, Jeruzalem, zabijające proroków i kamienujące wysłanych do niego, ilekroć chciałem zebrać dzieci twe, w taki sposób (jak) kura* swoje gniazdo pod skrzydła, i nie chcieliście. * Albo w ogóle ptak.
ἰδοὺ ἀφίεται ὑμῖν ὁ οἶκος ὑμῶν. λέγω δὲ ὑμῖν, οὐ μὴ ἴδητέ με ἕως εἴπητε, Εὐλογημένος ὁ ἐρχόμενος ἐν ὀνόματι κυρίου.	Ecce relinquetur vobis domus vestra deserta. Dico autem vobis, quia non videbitis me donec veniat cum dicetis: Benedictus qui venit in nomine Domini.	Oto zostawiany jest wam dom wasz. Mówię [zaś] wam, nie ujrzycie mnie, aż [przyjdzie, gdy] powiecie: Błogosławiony przychodzący w imię Pana.

14

Jezus w domu faryzeusza
Καὶ ἐγένετο ἐν τῷ ἐλθεῖν αὐτὸν εἰς οἶκόν τινος τῶν ἀρχόντων τῶν Φαρισαίων σαββάτῳ φαγεῖν ἄρτον καὶ αὐτοὶ ἦσαν παρατηρούμενοι αὐτόν.	Et factum est cum intraret Jesus in domum cujusdam principis pharisæorum sabbato manducare panem, et ipsi observabant eum.	I stało się (gdy) (przyszedł) on do domu kogoś (z) przywódców faryzeuszów w szabat, (by) zjeść chleb i oni byli pilnujący go.
καὶ ἰδοὺ ἄνθρωπός τις ἦν ὑδρωπικὸς ἔμπροσθεν αὐτοῦ.	Et ecce homo quidam hydropicus erat ante illum.	I oto człowiek jakiś był chory na wodną puchlinę przed nim.
καὶ ἀποκριθεὶς ὁ Ἰησοῦς εἶπεν πρὸς τοὺς νομικοὺς καὶ Φαρισαίους λέγων, Ἔξεστιν τῷ σαββάτῳ θεραπεῦσαι ἢ οὔ;	Et respondens Jesus dixit ad legisperitos et pharisæos, dicens: Si licet sabbato curare?	I odpowiadając Jezus rzekł do znawców Prawa i faryzeuszów mówiąc: Jest dozwolone w szabat uleczyć czy nie?
οἱ δὲ ἡσύχασαν. καὶ ἐπιλαβόμενος ἰάσατο αὐτὸν καὶ ἀπέλυσεν.	At illi tacuerunt. Ipse vero apprehensum sanavit eum, ac dimisit.	Oni zaś byli cicho. I ująwszy uzdrowił go i zwolnił.
καὶ πρὸς αὐτοὺς εἶπεν, Τίνος ὑμῶν υἱὸς ἢ βοῦς εἰς φρέαρ πεσεῖται, καὶ οὐκ εὐθέως ἀνασπάσει αὐτὸν ἐν ἡμέρᾳ τοῦ σαββάτου;	Et respondens ad illos dixit: Cujus vestrum asinus, aut bos in puteum cadet, et non continuo extrahet illum die sabbati?	I do nich rzekł: Kogo z was syn lub wół do studni wpadnie, i nie zaraz wyciągnie go w dzień szabatu?
καὶ οὐκ ἴσχυσαν ἀνταποκριθῆναι πρὸς ταῦτα.	Et non poterant ad hæc respondere illi.	I nie mieli siły odpowiedzieć przeciw na to.
Właściwe miejsce
Ἔλεγεν δὲ πρὸς τοὺς κεκλημένους παραβολήν, ἐπέχων πῶς τὰς πρωτοκλισίας ἐξελέγοντο, λέγων πρὸς αὐτούς,	Dicebat autem et ad invitatos parabolam, intendens quomodo primos accubitus eligerent, dicens ad illos:	Mówił zaś do zaproszonych przykład, zauważając, jak pierwsze leżanki wybierali sobie, mówiąc do nich: Zatrzymując uwagę na tym.
Ὅταν κληθῇς ὑπό τινος εἰς γάμους, μὴ κατακλιθῇς εἰς τὴν πρωτοκλισίαν, μήποτε ἐντιμότερός σου ᾖ κεκλημένος ὑπ᾽ αὐτοῦ,	Cum invitatus fueris ad nuptias, non discumbas in primo loco, ne forte honoratior te sit invitatus ab illo.	Kiedy zaproszony byłbyś przez kogoś na wesele, nie kładź się na pierwszej leżance, coby nie bardziej honorowany (od) ciebie był zaproszony przez niego;
καὶ ἐλθὼν ὁ σὲ καὶ αὐτὸν καλέσας ἐρεῖ σοι, Δὸς τούτῳ τόπον, καὶ τότε ἄρξῃ μετὰ αἰσχύνης τὸν ἔσχατον τόπον κατέχειν.	Et veniens is, qui te et illum vocavit, dicat tibi: Da huic locum: et tunc incipias cum rubore novissimum locum tenere.	i przyszedłszy, (ten) ciebie i jego zapraszający powie ci: Daj temu miejsce, i wtedy zaczniesz ze wstydem ostatnie miejsce zajmować.
ἀλλ᾽ ὅταν κληθῇς, πορευθεὶς ἀνάπεσε εἰς τὸν ἔσχατον τόπον, ἵνα ὅταν ἔλθῃ ὁ κεκληκώς σε ἐρεῖ σοι, Φίλε, προσανάβηθι ἀνώτερον· τότε ἔσται σοι δόξα ἐνώπιον πάντων τῶν συνανακειμένων σοι.	Sed cum vocatus fueris, vade, recumbe in novissimo loco: ut, cum venerit qui te invitavit, dicat tibi: Amice, ascende superius. Tunc erit tibi gloria coram simul discumbentibus:	Ale kiedy zaproszony byłbyś, poszedłszy połóż się na ostatnim miejscu, aby kiedy przyjdzie (ten). (który zaprosił) cię, powie ci: Przyjacielu, postąp wyżej. Wtedy będzie ci chwała wobec wszystkich współleżących z tobą.
ὅτι πᾶς ὁ ὑψῶν ἑαυτὸν ταπεινωθήσεται, καὶ ὁ ταπεινῶν ἑαυτὸν ὑψωθήσεται.	quia omnis, qui se exaltat, humiliabitur: et qui se humiliat, exaltabitur.	Bo każdy wywyższający siebie uniżony zostanie i uniżający siebie wywyższony zostanie.
Ἔλεγεν δὲ καὶ τῷ κεκληκότι αὐτόν, Ὅταν ποιῇς ἄριστον ἢ δεῖπνον, μὴ φώνει τοὺς φίλους σου μηδὲ τοὺς ἀδελφούς σου μηδὲ τοὺς συγγενεῖς σου μηδὲ γείτονας πλουσίους, μήποτε καὶ αὐτοὶ ἀντικαλέσωσίν σε καὶ γένηται ἀνταπόδομά σοι.	Dicebat autem et ei, qui invitaverat: Cum facis prandium, aut cœnam, noli vocare amicos tuos, neque fratres tuos, neque cognatos, neque vicinos divites: ne forte te et ipsi reinvitent, et fiat tibi retributio;	Mówił zaś i temu (który zaprosił) go: Kiedy czyniłbyś obiad lub wieczerzę, nie wołaj przyjaciół twych ani braci twych ani krewnych twych ani sąsiadów bogatych; coby nie* i oni w zamian zaprosili cię i stałoby się wyrównanie ci. * Tzn. nie jest dobrze, żeby…
ἀλλ᾽ ὅταν δοχὴν ποιῇς, κάλει πτωχούς, ἀναπείρους, χωλούς, τυφλούς·	sed cum facis convivium, voca pauperes, debiles, claudos, et cæcos:	Ale kiedy przyjęcie czyniłbyś, zapraszaj biednych, okaleczonych, chromych, ślepych.
Opis uleczenia w szabat człowieka chorego na puchlinę bardzo przypomina relację o uzdrowieniu niewiasty, która miała ducha niemocy (Lk 13.10-17). Różnice - nieistotne zresztą - polegają na tym, że nie faryzeusze zgłaszają pretensje o łamanie prawa szabatu, lecz Jezus sam pyta, czy wolno w szabat uzdrawiać czy nie. Co więcej, nawet na wyraźne pytanie Jezusa faryzeusze nie zgłaszają żadnych sprzeciwów: po prostu milczą. Domy na Wschodzie rzadko kiedy bywają zamykane zwyczajem mieszkańców Europy. Człowiek chory mógł bez trudności wejść do domu faryzeusza i stanąć przed Jezusem. Zresztą są powody do przypuszczeń, że chory na puchlinę był sprowadzony specjalnie przez samych faryzeuszy. W każdym razie zjawienie się tego człowieka przed Jezusem, którego wrażliwość na ludzką niedolę znali już dobrze sami faryzeusze, stało się powodem niepokojącego milczenia. Był przecież szabat: Czy Jezus odważy się dokonać uleczenia? Ciszę przerwał Jezus pytaniem. Gdyby uczeni w Prawie i faryzeusze odpowiedzieli, że wolno w szabat uzdrawiać, znaleźliby się - według własnego mniemania - w kolizji z Prawem, którego przestrzeganie głosili jako największą konieczność życiową. Gdyby odpowiedzieli, że w szabat nie wolno uzdrawiać, Chrystus i tak mógłby dokonać uleczenia - już niejeden raz uzdrawiał w święto - a oni musieliby przyznać, że chory dzięki Bożej interwencji odzyskał zdrowie. Obydwie odpowiedzi godziłyby w interesy faryzeuszy. Postawione przez Jezusa pytanie pozostało więc bez odpowiedzi
καὶ μακάριος ἔσῃ, ὅτι οὐκ ἔχουσιν ἀνταποδοῦναί σοι, ἀνταποδοθήσεται γάρ σοι ἐν τῇ ἀναστάσει τῶν δικαίων.	et beatus eris, quia non habent retribuere tibi: retribuetur enim tibi in resurrectione justorum.	I szczęśliwy będziesz, bo nie mają, (by) w zamian oddać ci, w zamian oddane będzie bowiem ci w (zmartwych)wstaniu sprawiedliwych.
Przypowieść o wielkim przyjęciu
Ἀκούσας δέ τις τῶν συνανακειμένων ταῦτα εἶπεν αὐτῷ, Μακάριος ὅστις φάγεται ἄριστον ἐν τῇ βασιλείᾳ τοῦ θεοῦ.	Hæc cum audisset quidam de simul discumbentibus, dixit illi: Beatus qui manducabit panem in regno Dei.	Usłyszawszy zaś ktoś (ze) współleżących to, powiedział mu: Szczęśliwy, kto jadł będzie chleb w królestwie Boga.
ὁ δὲ εἶπεν αὐτῷ, Ἄνθρωπός τις ἐποίει δεῖπνον μέγα, καὶ ἐκάλεσεν πολλοὺς	At ipse dixit ei: Homo quidam fecit cœnam magnam, et vocavit multos.	On zaś powiedział mu: Człowiek pewien czynił wieczerzę wielką i zaprosił licznych.
καὶ ἀπέστειλεν τὸν δοῦλον αὐτοῦ τῇ ὥρᾳ τοῦ δείπνου εἰπεῖν τοῖς κεκλημένοις, Ἔρχεσθε, ὅτι ἤδη ἕτοιμά ἐστιν.	Et misit servum suum hora cœnæ dicere invitatis ut venirent, quia jam parata sunt omnia.	I wysłał sługę jego godziną wieczerzy, (by) powiedzieć zaproszonym: Przychodźcie, bo już gotowe jest.
καὶ ἤρξαντο ἀπὸ μιᾶς πάντες παραιτεῖσθαι. ὁ πρῶτος εἶπεν αὐτῷ, Ἀγρὸν ἠγόρασα καὶ ἔχω ἀνάγκην ἐξελθὼν ἰδεῖν αὐτόν· ἐρωτῶ σε, ἔχε με παρῃτημένον.	Et cœperunt simul omnes excusare. Primus dixit ei: Villam emi, et necesse habeo exire, et videre illam: rogo te, habe me excusatum.	I zaczęli jednakowo wszyscy wymawiać się. Pierwszy powiedział mu: Pole kupiłem i mam konieczność wyjść, (by) zobaczyć je. Proszę cię, miej mnie wymówionym. Dosłownie "odpraszać się", odwoływać przyjęcie zaproszenia.
καὶ ἕτερος εἶπεν, Ζεύγη βοῶν ἠγόρασα πέντε καὶ πορεύομαι δοκιμάσαι αὐτά· ἐρωτῶ σε, ἔχε με παρῃτημένον.	Et alter dixit: Juga boum emi quinque, et eo probare illa: rogo te, habe me excusatum.	I drugi powiedział: Par* wołów kupiłem pięć i idę wypróbować je. Proszę cię, miej mnie wymówionym. * Dosłowniej "jarzm".
καὶ ἕτερος εἶπεν, Γυναῖκα ἔγημα καὶ διὰ τοῦτο οὐ δύναμαι ἐλθεῖν.	Et alius dixit: Uxorem duxi, et ideo non possum venire.	I (inny) powiedział: Żonę poślubiłem i dla tego nie mogę przyjść.
καὶ παραγενόμενος ὁ δοῦλος ἀπήγγειλεν τῷ κυρίῳ αὐτοῦ ταῦτα. τότε ὀργισθεὶς ὁ οἰκοδεσπότης εἶπεν τῷ δούλῳ αὐτοῦ, Ἔξελθε ταχέως εἰς τὰς πλατείας καὶ ῥύμας τῆς πόλεως καὶ τοὺς πτωχοὺς καὶ ἀναπείρους καὶ τυφλοὺς καὶ χωλοὺς εἰσάγαγε ὧδε.	Et reversus servus nuntiavit hæc domino suo. Tunc iratus paterfamilias, dixit servo suo: Exi cito in plateas et vicos civitatis: et pauperes, ac debiles, et cæcos, et claudos introduc huc.	I przybywszy sługa oznajmił panu jego to. Wtedy rozgniewawszy się pan domu powiedział słudze jego: Wyjdź prędko na place i ulice miasta, i biednych i okaleczonych i ślepych i chromych wprowadź tu.
καὶ εἶπεν ὁ δοῦλος, Κύριε, γέγονεν ὃ ἐπέταξας, καὶ ἔτι τόπος ἐστίν.	Et ait servus: Domine, factum est ut imperasti, et adhuc locus est.	I powiedział sługa: Panie. stało się, co nakazałeś i jeszcze miejsce jest.
καὶ εἶπεν ὁ κύριος πρὸς τὸν δοῦλον, Ἔξελθε εἰς τὰς ὁδοὺς καὶ φραγμοὺς καὶ ἀνάγκασον εἰσελθεῖν, ἵνα γεμισθῇ μου ὁ οἶκος·	Et ait dominus servo: Exi in vias, et sæpes: et compelle intrare, ut impleatur domus mea.	I powiedział pan do sługi: Wyjdź na drogi i płoty i przymuszaj (do) wejścia, aby napełniony został mój dom.
λέγω γὰρ ὑμῖν ὅτι οὐδεὶς τῶν ἀνδρῶν ἐκείνων τῶν κεκλημένων γεύσεταί μου τοῦ δείπνου.	Dico autem vobis quod nemo virorum illorum qui vocati sunt, gustabit cœnam meam.	Mówię bowiem wam, że nikt (z) mężów tamtych zaproszonych (nie) skosztuje mej wieczerzy.
Cena naśladowania Jezusa
Συνεπορεύοντο δὲ αὐτῷ ὄχλοι πολλοί, καὶ στραφεὶς εἶπεν πρὸς αὐτούς,	Ibant autem turbæ multæ cum eo: et conversus dixit ad illos:	Szły razem z nim tłumy liczne i zwróciwszy się powiedział do nich:
Εἴ τις ἔρχεται πρός με καὶ οὐ μισεῖ τὸν πατέρα ἑαυτοῦ καὶ τὴν μητέρα καὶ τὴν γυναῖκα καὶ τὰ τέκνα καὶ τοὺς ἀδελφοὺς καὶ τὰς ἀδελφὰς ἔτι τε καὶ τὴν ψυχὴν ἑαυτοῦ, οὐ δύναται εἶναί μου μαθητής.	Si quis venit ad me, et non odit patrem suum, et matrem, et uxorem, et filios, et fratres, et sorores, adhuc autem et animam suam, non potest meus esse discipulus.	Jeśli ktoś przychodzi do mnie i nie nienawidzi ojca swego i matki i żony i dzieci i braci i sióstr, więc i życia* swego, nie może być mym uczniem. * "Duszy", co oznacza tu życie.
ὅστις οὐ βαστάζει τὸν σταυρὸν ἑαυτοῦ καὶ ἔρχεται ὀπίσω μου, οὐ δύναται εἶναί μου μαθητής.	Et qui non bajulat crucem suam, et venit post me, non potest meus esse discipulus.	Kto nie niesie krzyża swego a idzie za mną, nie może być mym uczniem.
τίς γὰρ ἐξ ὑμῶν θέλων πύργον οἰκοδομῆσαι οὐχὶ πρῶτον καθίσας ψηφίζει τὴν δαπάνην, εἰ ἔχει εἰς ἀπαρτισμόν;	Quis enim ex vobis volens turrim ædificare, non prius sedens computat sumptus, qui necessarii sunt, si habeat ad perficiendum,	Kto bowiem z was chcący wieżę zbudować, czy nie najpierw usiadłszy przelicza wydatek, czy ma na wykonanie?
ἵνα μήποτε θέντος αὐτοῦ θεμέλιον καὶ μὴ ἰσχύοντος ἐκτελέσαι πάντες οἱ θεωροῦντες ἄρξωνται αὐτῷ ἐμπαίζειν	ne, posteaquam posuerit fundamentum, et non potuerit perficere, omnes qui vident, incipiant illudere ei,	Aby coby nie, (gdy położył) (on) fundament i nie (zdołał) wykończyć, wszyscy oglądający zaczęli (z) niego kpić,
λέγοντες ὅτι Οὗτος ὁ ἄνθρωπος ἤρξατο οἰκοδομεῖν καὶ οὐκ ἴσχυσεν ἐκτελέσαι.	dicentes: Quia hic homo cœpit ædificare, et non potuit consummare?	mówiąc, że: Ten człowiek zaczął budować i nie zdołał wykończyć.
ἢ τίς βασιλεὺς πορευόμενος ἑτέρῳ βασιλεῖ συμβαλεῖν εἰς πόλεμον οὐχὶ καθίσας πρῶτον βουλεύσεται εἰ δυνατός ἐστιν ἐν δέκα χιλιάσιν ὑπαντῆσαι τῷ μετὰ εἴκοσι χιλιάδων ἐρχομένῳ ἐπ᾽ αὐτόν;	Aut quis rex iturus committere bellum adversus alium regem, non sedens prius cogitat, si possit cum decem millibus occurrere ei, qui cum viginti millibus venit ad se?	Lub jaki król wyruszający (z) drugim królem zderzyć się* na wojnie, czy nie usiadłszy najpierw będzie planował, czy mocen jest w dziesięć tysięcy wyjść przeciwko z dwudziestoma tysiącami przychodzącemu przeciw niemu? * Zetrzeć się z.
εἰ δὲ μή γε, ἔτι αὐτοῦ πόρρω ὄντος πρεσβείαν ἀποστείλας ἐρωτᾷ τὰ πρὸς εἰρήνην.	Alioquin adhuc illo longe agente, legationem mittens rogat ea quæ pacis sunt.	Jeśli zaś nie, jeszcze on daleko (gdy jest), poselstwo wysławszy prosi (co) do pokoju.
οὕτως οὖν πᾶς ἐξ ὑμῶν ὃς οὐκ ἀποτάσσεται πᾶσιν τοῖς ἑαυτοῦ ὑπάρχουσιν οὐ δύναται εἶναί μου μαθητής.	Sic ergo omnis ex vobis, qui non renuntiat omnibus quæ possidet, non potest meus esse discipulus.	Tak więc każdy z was, który nie żegna się ze* wszystkimi (tymi) jego będącymi, nie może być mym uczniem. * Sens: "wyrzeka się".
Καλὸν οὖν τὸ ἅλας· ἐὰν δὲ καὶ τὸ ἅλας μωρανθῇ, ἐν τίνι ἀρτυθήσεται;	Bonum est sal: si autem sal evanuerit, in quo condietur?	Dobra więc sól. Jeżeli zaś i sól smak straci, czym przyprawiona zostanie?
οὔτε εἰς γῆν οὔτε εἰς κοπρίαν εὔθετόν ἐστιν, ἔξω βάλλουσιν αὐτό. ὁ ἔχων ὦτα ἀκούειν ἀκουέτω.	Neque in terram, neque in sterquilinium utile est, sed foras mittetur. Qui habet aures audiendi, audiat.	Ani* do ziemi ani* do nawozu odpowiednia (nie) jest. Na zewnątrz rzucają ją. Mający uszy (by) słuchać, niech słucha. * Nawet.

15

Przypowieść o zagubionej owcy
Ἦσαν δὲ αὐτῷ ἐγγίζοντες πάντες οἱ τελῶναι καὶ οἱ ἁμαρτωλοὶ ἀκούειν αὐτοῦ.	Erant autem appropinquantes ei publicani, et peccatores ut audirent illum.	Byli zaś do niego zbliżający się wszyscy poborcy i grzesznicy, (by) słuchać go.
καὶ διεγόγγυζον οἵ τε Φαρισαῖοι καὶ οἱ γραμματεῖς λέγοντες ὅτι Οὗτος ἁμαρτωλοὺς προσδέχεται καὶ συνεσθίει αὐτοῖς.	Et murmurabant pharisæi, et scribæ, dicentes: Quia hic peccatores recipit, et manducat cum illis.	I szemrali i faryzeusze i uczeni w piśmie mówiąc, że: Ten grzeszników przyjmuje i je razem z nimi.
εἶπεν δὲ πρὸς αὐτοὺς τὴν παραβολὴν ταύτην λέγων,	Et ait ad illos parabolam istam dicens:	Powiedział zaś do nich przykład ten mówiąc:
Τίς ἄνθρωπος ἐξ ὑμῶν ἔχων ἑκατὸν πρόβατα καὶ ἀπολέσας ἐξ αὐτῶν ἓν οὐ καταλείπει τὰ ἐνενήκοντα ἐννέα ἐν τῇ ἐρήμῳ καὶ πορεύεται ἐπὶ τὸ ἀπολωλὸς ἕως εὕρῃ αὐτό;	Quis ex vobis homo, qui habet centum oves, et si perdiderit unam ex illis, nonne dimittit nonaginta novem in deserto, et vadit ad illam quæ perierat, donec inveniat eam?	Jaki człowiek z was mający sto owiec, i zgubiwszy z nich jedną, nie zostawia dziewięćdziesięciu dziewięciu na pustkowiu i wyrusza za zaginioną, aż znajdzie ją?
καὶ εὑρὼν ἐπιτίθησιν ἐπὶ τοὺς ὤμους αὐτοῦ χαίρων	Et cum invenerit eam, imponit in humeros suos gaudens:	I znalazłszy nakłada na ramiona jego radując się,
καὶ ἐλθὼν εἰς τὸν οἶκον συγκαλεῖ τοὺς φίλους καὶ τοὺς γείτονας λέγων αὐτοῖς, Συγχάρητέ μοι, ὅτι εὗρον τὸ πρόβατόν μου τὸ ἀπολωλός.	et veniens domum convocat amicos et vicinos, dicens illis: Congratulamini mihi, quia inveni ovem meam, quæ perierat.	i przyszedłszy do domu zwołuje przyjaciół i sąsiadów mówiąc im: Radujcie się ze mną, bo znalazłem owcę mą zaginioną.
λέγω ὑμῖν ὅτι οὕτως χαρὰ ἐν τῷ οὐρανῷ ἔσται ἐπὶ ἑνὶ ἁμαρτωλῷ μετανοοῦντι ἢ ἐπὶ ἐνενήκοντα ἐννέα δικαίοις οἵτινες οὐ χρείαν ἔχουσιν μετανοίας.	Dico vobis quod ita gaudium erit in cælo super uno peccatore pœnitentiam agente, quam super nonaginta novem justis, qui non indigent pœnitentia.	Mówię wam, że tak radość w niebie będzie z jednego grzesznika zmieniającego myślenie, niż z dziewięćdziesięciu dziewięciu sprawiedliwych, którzy nie potrzebę mają zmiany myślenia.
Przypowieść o zgubionej monecie
Ἢ τίς γυνὴ δραχμὰς ἔχουσα δέκα ἐὰν ἀπολέσῃ δραχμὴν μίαν, οὐχὶ ἅπτει λύχνον καὶ σαροῖ τὴν οἰκίαν καὶ ζητεῖ ἐπιμελῶς ἕως οὗ εὕρῃ;	Aut quæ mulier habens drachmas decem, si perdiderit drachmam unam, nonne accendit lucernam, et everrit domum, et quærit diligenter, donec inveniat?	Lub jaka kobieta drachm mająca dziesięć, jeśli zgubiła drachmę jedną, czy nie zapala lampki i zamiata dom i szuka starannie, aż (kiedy) znajdzie?
καὶ εὑροῦσα συγκαλεῖ τὰς φίλας καὶ γείτονας λέγουσα, Συγχάρητέ μοι, ὅτι εὗρον τὴν δραχμὴν ἣν ἀπώλεσα.	Et cum invenerit convocat amicas et vicinas, dicens: Congratulamini mihi, quia inveni drachmam quam perdideram.	I znalazłszy zwołuje przyjaciółki i sąsiadki mówiąc: Radujcie się ze mną, bo znalazłam drachmę, którą zgubiłam.
οὕτως, λέγω ὑμῖν, γίνεται χαρὰ ἐνώπιον τῶν ἀγγέλων τοῦ θεοῦ ἐπὶ ἑνὶ ἁμαρτωλῷ μετανοοῦντι.	Ita, dico vobis, gaudium erit coram angelis Dei super uno peccatore pœnitentiam agente.	Tak. mówię wam. staje się radość (wśród) zwiastunów Boga z jednego grzesznika zmieniającego myślenie.
Przypowieść o zagubionym synu
Εἶπεν δέ, Ἄνθρωπός τις εἶχεν δύο υἱούς.	Ait autem: Homo quidam habuit duos filios:	Powiedział zaś: Człowiek pewien miał dwóch synów.
καὶ εἶπεν ὁ νεώτερος αὐτῶν τῷ πατρί, Πάτερ, δός μοι τὸ ἐπιβάλλον μέρος τῆς οὐσίας. ὁ δὲ διεῖλεν αὐτοῖς τὸν βίον.	et dixit adolescentior ex illis patri: Pater, da mihi portionem substantiæ, quæ me contingit. Et divisit illis substantiam.	I powiedział młodszy z nich ojcu: Ojcze, daj mi przypadającą część majątku. On zaś rozdzielił im środki na życie.
καὶ μετ᾽ οὐ πολλὰς ἡμέρας συναγαγὼν πάντα ὁ νεώτερος υἱὸς ἀπεδήμησεν εἰς χώραν μακρὰν καὶ ἐκεῖ διεσκόρπισεν τὴν οὐσίαν αὐτοῦ ζῶν ἀσώτως.	Et non post multos dies, congregatis omnibus, adolescentior filius peregre profectus est in regionem longinquam, et ibi dissipavit substantiam suam vivendo luxuriose.	I po nie wielu dniach zebrawszy wszystko młodszy syn odjechał do krainy dalekiej i tam rozproszył* majątek jego żyjąc rozwiąźle. * Roztrwonił.
δαπανήσαντος δὲ αὐτοῦ πάντα ἐγένετο λιμὸς ἰσχυρὰ κατὰ τὴν χώραν ἐκείνην, καὶ αὐτὸς ἤρξατο ὑστερεῖσθαι.	Et postquam omnia consummasset, facta est fames valida in regione illa, et ipse cœpit egere.	(Gdy wydał) zaś on wszystko, stał się głód silny po krainie owej i on zaczął być w niedostatku.
Dwie przypowieści o owcy zgubionej i odnalezionej drachmie stanowią dwie części opowiadania, którego myśl główna wyraża szczególne zatroskanie Boga o to, co małe, cierpiące, zgubione i potrzebujące pomocy. Pan Bóg zajmuje się najmniejszą istotą tak bardzo, jakby Go nie obchodziło istnienie całego świata. Obowiązkiem celników było ściąganie podatków, których wysokość Rzymianie podnosili do ostatecznych granic. Stąd niechęć, jaką okazywano nie tylko władzom rzymskim, lecz także celnikom, była w pełni uzasadniona. Oni bowiem mieli obowiązek zebrać i wpłacić do skarbu określoną kwotę, a przy okazji ustalić własną prowizję (por. nauczanie Jana Chrzciciela: Lk 3.12). Grzesznikami zaś faryzeusze zwykli nazywać tych wszystkich, którzy nie dość skrupulatnie przestrzegali przepisów Prawa. W Ewangelii Łukasza jest wzmianka o obecności celników w domu Lewiego podczas uczty wyprawianej na cześć Jezusa (Lk 5.29). Tym razem jednak celnicy zjawili się sami, iżby lepiej poznać osobę i naukę Jezusa. Rzecz zrozumiała, iż faryzeusze od samego początku patrzyli krzywym okiem na przestawanie Jezusa z celnikami i grzesznikami. Może na żadnym terenie logika faryzeuszy nie była w tak wyraźnej opozycji do Chrystusowego sposobu myślenia, jak właśnie w sprawie stosunku sprawiedliwych do grzeszników. Gdy faryzeusze sądzili, że wszelkie kontakty z grzesznikami brukają sprawiedliwych, Chrystus Pan wychodził grzesznikom naprzeciw, nauczając, że pomocy lekarza potrzebuje człowiek chory, a nie dobrze się mający (por. Lk 5.31). Nigdy też Chrystus nie pragnął śmierci grzesznika (por. Ez 18.23). Sam dobrowolnie poszedł na śmierć, aby tylko grzesznik mógł się nawrócić i żyć.
καὶ πορευθεὶς ἐκολλήθη ἑνὶ τῶν πολιτῶν τῆς χώρας ἐκείνης, καὶ ἔπεμψεν αὐτὸν εἰς τοὺς ἀγροὺς αὐτοῦ βόσκειν χοίρους,	Et abiit, et adhæsit uni civium regionis illius: et misit illum in villam suam ut pasceret porcos.	I ruszywszy przyłączył się do jednego (z) obywateli krainy owej, i posłał go na pola jego paść świnie.
καὶ ἐπεθύμει γεμίσαι τὴν κοιλίαν αὐτοῦ ἐκ τῶν κερατίων ὧν ἤσθιον οἱ χοῖροι, καὶ οὐδεὶς ἐδίδου αὐτῷ.	Et cupiebat implere ventrem suum de siliquis, quas porci manducabant: et nemo illi dabat.	I pragnął nasycić się ze strąków, które jadły świnie, i nikt (nie) dawał mu. Strąki "chleba świętojańskiego".
εἰς ἑαυτὸν δὲ ἐλθὼν ἔφη, Πόσοι μίσθιοι τοῦ πατρός μου περισσεύονται ἄρτων, ἐγὼ δὲ λιμῷ ὧδε ἀπόλλυμαι.	In se autem reversus, dixit: Quanti mercenarii in domo patris mei abundant panibus, ego autem hic fame pereo !	Do siebie zaś, przyszedłszy, rzekł: Ilu najemników ojca mego ma w obfitości chleby, ja zaś głodem tu ginę.
ἀναστὰς πορεύσομαι πρὸς τὸν πατέρα μου καὶ ἐρῶ αὐτῷ, Πάτερ, ἥμαρτον εἰς τὸν οὐρανὸν καὶ ἐνώπιόν σου,	surgam, et ibo ad patrem meum, et dicam ei: Pater, peccavi in cælum, et coram te:	Wstawszy wyruszę do ojca mego i powiem mu: Ojcze, zgrzeszyłem przeciw niebu i wobec ciebie,
οὐκέτι εἰμὶ ἄξιος κληθῆναι υἱός σου· ποίησόν με ὡς ἕνα τῶν μισθίων σου.	jam non sum dignus vocari filius tuus: fac me sicut unum de mercenariis tuis.	już nie jestem godny nazwać się synem twym. Uczyń mnie jak jednego (z) najemników twych.
καὶ ἀναστὰς ἦλθεν πρὸς τὸν πατέρα ἑαυτοῦ. ἔτι δὲ αὐτοῦ μακρὰν ἀπέχοντος εἶδεν αὐτὸν ὁ πατὴρ αὐτοῦ καὶ ἐσπλαγχνίσθη καὶ δραμὼν ἐπέπεσεν ἐπὶ τὸν τράχηλον αὐτοῦ καὶ κατεφίλησεν αὐτόν.	Et surgens venit ad patrem suum. Cum autem adhuc longe esset, vidit illum pater ipsius, et misericordia motus est, et accurrens cecidit super collum ejus, et osculatus est eum.	I wstawszy przyszedł do ojca swego. Jeszcze zaś on daleko (gdy był oddalony), zobaczył go ojciec jego i ulitował się, i pobiegłszy upadł na szyję jego i ucałował go. Wzruszył się.
εἶπεν δὲ ὁ υἱὸς αὐτῷ, Πάτερ, ἥμαρτον εἰς τὸν οὐρανὸν καὶ ἐνώπιόν σου, οὐκέτι εἰμὶ ἄξιος κληθῆναι υἱός σου.	Dixitque ei filius: Pater, peccavi in cælum, et coram te: jam non sum dignus vocari filius tuus.	Powiedział zaś syn mu: Ojcze, zgrzeszyłem przeciw niebu i wobec ciebie, już nie jestem godny nazwać się synem twym.
εἶπεν δὲ ὁ πατὴρ πρὸς τοὺς δούλους αὐτοῦ, Ταχὺ ἐξενέγκατε στολὴν τὴν πρώτην καὶ ἐνδύσατε αὐτόν, καὶ δότε δακτύλιον εἰς τὴν χεῖρα αὐτοῦ καὶ ὑποδήματα εἰς τοὺς πόδας,	Dixit autem pater ad servos suos: Cito proferte stolam primam, et induite illum, et date annulum in manum ejus, et calceamenta in pedes ejus:	Powiedział zaś ojciec do niewolników jego: Szybko wynieście szatę, (tę) (naj)pierwszą, i wdziejcie na niego, i dajcie pierścień na rękę jego i sandały na stopy,
καὶ φέρετε τὸν μόσχον τὸν σιτευτόν, θύσατε, καὶ φαγόντες εὐφρανθῶμεν,	et adducite vitulum saginatum, et occidite, et manducemus, et epulemur:	i prowadźcie cielę utuczone, zabijcie na ofiarę i zjadłszy ucieszmy się,
ὅτι οὗτος ὁ υἱός μου νεκρὸς ἦν καὶ ἀνέζησεν, ἦν ἀπολωλὼς καὶ εὑρέθη. καὶ ἤρξαντο εὐφραίνεσθαι.	quia hic filius meus mortuus erat, et revixit: perierat, et inventus est. Et cœperunt epulari.	bo ten syn mój martwy był i odżył, był zaginiony i znalazł się. I zaczęli cieszyć się.
Ἦν δὲ ὁ υἱὸς αὐτοῦ ὁ πρεσβύτερος ἐν ἀγρῷ· καὶ ὡς ἐρχόμενος ἤγγισεν τῇ οἰκίᾳ, ἤκουσεν συμφωνίας καὶ χορῶν,	Erat autem filius ejus senior in agro: et cum veniret, et appropinquaret domui, audivit symphoniam et chorum:	Był zaś syn jego starszy na polu, i gdy przychodząc zbliżył się (do) domu, usłyszał muzykę i tańce.
καὶ προσκαλεσάμενος ἕνα τῶν παίδων ἐπυνθάνετο τί ἂν εἴη ταῦτα.	et vocavit unum de servis, et interrogavit quid hæc essent.	I przywoławszy jednego (ze) sług dowiadywał się, co byłoby to.
ὁ δὲ εἶπεν αὐτῷ ὅτι Ὁ ἀδελφός σου ἥκει, καὶ ἔθυσεν ὁ πατήρ σου τὸν μόσχον τὸν σιτευτόν, ὅτι ὑγιαίνοντα αὐτὸν ἀπέλαβεν.	Isque dixit illi: Frater tuus venit, et occidit pater tuus vitulum saginatum, quia salvum illum recepit.	On zaś powiedział mu, że: Brat twój przychodzi i zabił na ofiarę ojciec twój cielę utuczone, bo zdrowego go odzyskał.
ὠργίσθη δὲ καὶ οὐκ ἤθελεν εἰσελθεῖν, ὁ δὲ πατὴρ αὐτοῦ ἐξελθὼν παρεκάλει αὐτόν.	Indignatus est autem, et nolebat introire. Pater ergo illius egressus, cœpit rogare illum.	Rozgniewał się zaś i nie chciał wejść. Zaś ojciec jego wyszedłszy prosił* go. * Napominał, tłumaczył.
ὁ δὲ ἀποκριθεὶς εἶπεν τῷ πατρὶ αὐτοῦ, Ἰδοὺ τοσαῦτα ἔτη δουλεύω σοι καὶ οὐδέποτε ἐντολήν σου παρῆλθον, καὶ ἐμοὶ οὐδέποτε ἔδωκας ἔριφον ἵνα μετὰ τῶν φίλων μου εὐφρανθῶ·	At ille respondens, dixit patri suo: Ecce tot annis servio tibi, et numquam mandatum tuum præterivi: et numquam dedisti mihi hædum ut cum amicis meis epularer.	On zaś odpowiadając rzekł ojcu jego: Oto tyle lat służę ci i nigdy przykazania twego (nie) przekroczyłem, i mi nigdy (nie) dałeś kozła, aby z przyjaciółmi mymi ucieszyłbym się.
ὅτε δὲ ὁ υἱός σου οὗτος ὁ καταφαγών σου τὸν βίον μετὰ πορνῶν ἦλθεν, ἔθυσας αὐτῷ τὸν σιτευτὸν μόσχον.	Sed postquam filius tuus hic, qui devoravit substantiam suam cum meretricibus, venit, occidisti illi vitulum saginatum.	Kiedy zaś syn twój ten, przejadłszy twe środki na życie z prostytutkami, przyszedł, zabiłeś na ofiarę mu utuczone cielę.
ὁ δὲ εἶπεν αὐτῷ, Τέκνον, σὺ πάντοτε μετ᾽ ἐμοῦ εἶ, καὶ πάντα τὰ ἐμὰ σά ἐστιν·	At ipse dixit illi: Fili, tu semper mecum es, et omnia mea tua sunt:	On zaś powiedział mu: Dziecko, ty zawsze ze mną jesteś, i wszystko moje twoje jest.
εὐφρανθῆναι δὲ καὶ χαρῆναι ἔδει, ὅτι ὁ ἀδελφός σου οὗτος νεκρὸς ἦν καὶ ἔζησεν, καὶ ἀπολωλὼς καὶ εὑρέθη.	epulari autem, et gaudere oportebat, quia frater tuus hic mortuus erat, et revixit; perierat, et inventus est.	Ucieszyć się zaś i uradować się trzeba było, bo brat twój ten martwy był i ożył, i zaginiony i znalazł się.

16

Przypowieść o sprytnym zarządcy
Ἔλεγεν δὲ καὶ πρὸς τοὺς μαθητάς, Ἄνθρωπός τις ἦν πλούσιος ὃς εἶχεν οἰκονόμον, καὶ οὗτος διεβλήθη αὐτῷ ὡς διασκορπίζων τὰ ὑπάρχοντα αὐτοῦ.	Dicebat autem et ad discipulos suos: Homo quidam erat dives, qui habebat villicum: et hic diffamatus est apud illum quasi dissipasset bona ipsius.	Mówił zaś i do uczniów: Człowiek pewien był bogaty, który miał szafarza i ten oczerniony został* (przed) nim, jako trwoniący (dobra) będące jego. * Zarzucono mu.
καὶ φωνήσας αὐτὸν εἶπεν αὐτῷ, Τί τοῦτο ἀκούω περὶ σοῦ; ἀπόδος τὸν λόγον τῆς οἰκονομίας σου, οὐ γὰρ δύνῃ ἔτι οἰκονομεῖν.	Et vocavit illum, et ait illi: Quid hoc audio de te? redde rationem villicationis tuæ: jam enim non poteris villicare.	I zawoławszy go powiedział mu: Co to słyszę o tobie? Oddaj rachunek szafarstwa* twego, nie bowiem możesz już szafarzować. * Zarządzania domem.
εἶπεν δὲ ἐν ἑαυτῷ ὁ οἰκονόμος, Τί ποιήσω, ὅτι ὁ κύριός μου ἀφαιρεῖται τὴν οἰκονομίαν ἀπ᾽ ἐμοῦ; σκάπτειν οὐκ ἰσχύω, ἐπαιτεῖν αἰσχύνομαι.	Ait autem villicus intra se: Quid faciam? quia dominus meus aufert a me villicationem. Fodere non valeo, mendicare erubesco.	Powiedział zaś w sobie szafarz: Co mam uczynić, bo pan mój odbiera szafarzowanie ode mnie? Kopać nie mam siły, żebrać wstydzę się.
ἔγνων τί ποιήσω, ἵνα ὅταν μετασταθῶ ἐκ τῆς οἰκονομίας δέξωνταί με εἰς τοὺς οἴκους αὐτῶν.	Scio quid faciam, ut, cum amotus fuero a villicatione, recipiant me in domos suas.	Pojąłem, co mam uczynić, aby kiedy usunięty zostanę z szafarzowania, przyjęli mnie do domów ich. Poznałem.
καὶ προσκαλεσάμενος ἕνα ἕκαστον τῶν χρεοφειλετῶν τοῦ κυρίου ἑαυτοῦ ἔλεγεν τῷ πρώτῳ, Πόσον ὀφείλεις τῷ κυρίῳ μου;	Convocatis itaque singulis debitoribus domini sui, dicebat primo: Quantum debes domino meo?	I przywoławszy jednego każdego (z) dłużników pana swego, mówił pierwszemu: Ile winien jesteś panu memu?
ὁ δὲ εἶπεν, Ἑκατὸν βάτους ἐλαίου. ὁ δὲ εἶπεν αὐτῷ, Δέξαι σου τὰ γράμματα καὶ καθίσας ταχέως γράψον πεντήκοντα.	At ille dixit: Centum cados olei. Dixitque illi: Accipe cautionem tuam: et sede cito, scribe quinquaginta.	On zaś powiedział: Sto baryłek* oliwy. On zaś powiedział mu: Weź twe zapisy** i usiadłszy szybko napisz pięćdziesiąt. * Miara płynów licząca ok. 45 1. ** Kwity.
ἔπειτα ἑτέρῳ εἶπεν, Σὺ δὲ πόσον ὀφείλεις; ὁ δὲ εἶπεν, Ἑκατὸν κόρους σίτου. λέγει αὐτῷ, Δέξαι σου τὰ γράμματα καὶ γράψον ὀγδοήκοντα.	Deinde alii dixit: Tu vero quantum debes? Qui ait: Centum coros tritici. Ait illi: Accipe litteras tuas, et scribe octoginta.	Potem drugiemu powiedział: Ty zaś ile winien jesteś? On zaś powiedział: Sto,,kor"* zboża. Mówi mu: Weź twe zapisy** i napisz osiemdziesiąt. * Hebr. miara objętości, ok. 39 l. ** Kwity.
καὶ ἐπῄνεσεν ὁ κύριος τὸν οἰκονόμον τῆς ἀδικίας ὅτι φρονίμως ἐποίησεν· ὅτι οἱ υἱοὶ τοῦ αἰῶνος τούτου φρονιμώτεροι ὑπὲρ τοὺς υἱοὺς τοῦ φωτὸς εἰς τὴν γενεὰν τὴν ἑαυτῶν εἰσιν.	Et laudavit dominus villicum iniquitatis, quia prudenter fecisset: quia filii hujus sæculi prudentiores filiis lucis in generatione sua sunt.	I pochwalił pan szafarza niesprawiedliwości, że rozsądnie uczynił. Bo synowie wieku tego rozsądniejsi nad synów światła (względem) pokolenia swego są. Tzn. bezprawnie postępującego.
Καὶ ἐγὼ ὑμῖν λέγω, ἑαυτοῖς ποιήσατε φίλους ἐκ τοῦ μαμωνᾶ τῆς ἀδικίας, ἵνα ὅταν ἐκλίπῃ δέξωνται ὑμᾶς εἰς τὰς αἰωνίους σκηνάς.	Et ego vobis dico: facite vobis amicos de mammona iniquitatis: ut, cum defeceritis, recipiant vos in æterna tabernacula.	I ja wam mówię, sobie uczyńcie przyjaciół z mamony* niesprawiedliwości, aby kiedy ustanie, przyjęli was do wieczystych namiotów. * Mamona: słowo aramajskie, znaczy prawdopodobnie "ostoja", czyli majątek jako oparcie.
ὁ πιστὸς ἐν ἐλαχίστῳ καὶ ἐν πολλῷ πιστός ἐστιν, καὶ ὁ ἐν ἐλαχίστῳ ἄδικος καὶ ἐν πολλῷ ἄδικός ἐστιν.	Qui fidelis est in minimo, et in majori fidelis est: et qui in modico iniquus est, et in majori iniquus est.	Wierny w najmniejszym i w wielkim wierny jest, i w najmniejszym niesprawiedliwy i w wielkim niesprawiedliwy jest.
εἰ οὖν ἐν τῷ ἀδίκῳ μαμωνᾷ πιστοὶ οὐκ ἐγένεσθε, τὸ ἀληθινὸν τίς ὑμῖν πιστεύσει;	Si ergo in iniquo mammona fideles non fuistis quod verum est, quis credet vobis?	Jeśli więc w niesprawiedliwej mamonie* wierni nie staliście się, prawdziwe kto wam powierzy? * Mamona: słowo aramajskie, znaczy prawdopodobnie "ostoja", czyli majątek jako oparcie.
καὶ εἰ ἐν τῷ ἀλλοτρίῳ πιστοὶ οὐκ ἐγένεσθε, τὸ ὑμέτερον τίς ὑμῖν δώσει;	Et si in alieno fideles non fuistis, quod vestrum est, quis dabit vobis?	I jeśli w cudzym wierni nie staliście się, wasze kto wam da?
Οὐδεὶς οἰκέτης δύναται δυσὶ κυρίοις δουλεύειν· ἢ γὰρ τὸν ἕνα μισήσει καὶ τὸν ἕτερον ἀγαπήσει, ἢ ἑνὸς ἀνθέξεται καὶ τοῦ ἑτέρου καταφρονήσει. οὐ δύνασθε θεῷ δουλεύειν καὶ μαμωνᾷ.	Nemo servus potest duobus dominis servire: aut enim unum odiet, et alterum diliget: aut uni adhærebit, et alterum contemnet. Non potestis Deo servire et mammonæ.	Żaden domownik (nie) może dwom panom służyć. Albo bowiem jednego znienawidzi a drugiego będzie miłował, albo jednego trzymał się będzie a drugiego zlekceważy. Nie możecie Bogu służyć i mamonie. Mamona: słowo aramajskie, znaczy prawdopodobnie "ostoja", czyli majątek jako oparcie.
Ἤκουον δὲ ταῦτα πάντα οἱ Φαρισαῖοι φιλάργυροι ὑπάρχοντες καὶ ἐξεμυκτήριζον αὐτόν.	Audiebant autem omnia hæc pharisæi, qui erant avari: et deridebant illum.	Słuchali zaś tego wszystkiego faryzeusze lubiącymi pieniądze będący i wyśmiewali go.
καὶ εἶπεν αὐτοῖς, Ὑμεῖς ἐστε οἱ δικαιοῦντες ἑαυτοὺς ἐνώπιον τῶν ἀνθρώπων, ὁ δὲ θεὸς γινώσκει τὰς καρδίας ὑμῶν· ὅτι τὸ ἐν ἀνθρώποις ὑψηλὸν βδέλυγμα ἐνώπιον τοῦ θεοῦ.	Et ait illis: Vos estis qui justificatis vos coram hominibus: Deus autem novit corda vestra: quia quod hominibus altum est, abominatio est ante Deum.	I powiedział im: Wy jesteście uznającymi za sprawiedliwych siebie przed ludźmi, zaś Bóg poznaje serca wasze. Bo (co) wśród ludzi wysokie, obrzydliwością przed Bogiem.
Dalsze nauczanie
Cały szesnasty rozdział Ewangelii Łukasza składa się z przypowieści, obrazujących dobre i złe użycie pieniędzy. Przypowieść zaś o roztropnym włodarzu potwierdza bardzo wyraźnie znane w egzegezie nowotestamentowej spostrzeżenie, że nierzadko autora natchnionego interesuje w całej przypowieści tylko jeden element potrzebny do wyrażenia zamierzonej myśli. Bogaty człowiek był - jak się wydaje - posiadaczem rozległych włości. Oddając się przyjemnościom tego świata, troskę o swoją majętność powierzył rządcy. Instytucja ta, znana zarówno Semitom, jak i Grekom, polegała na całkowitym zaufaniu, którym właściciel obdarzał swego rządcę. Zdarzało się jednak, że włodarze nadużywali niekiedy owego kredytu zaufania; trwonili majątek, który winni byli pomnażać. Nie mieli oni pensji, lecz pobierali prowizję od dłużników Dla myśli przewodniej naszej przypowieści wcale nie jest istotne to, w jaki sposób nieuczciwy rządca marnował mienie swego pana. Zwykła zawiść ludzka, a może i niesprawiedliwość, której rządca dopuszczał się prawdopodobnie względem innych ludzi, sprawiły, że o nadużyciach rychło dowiedział się właściciel włości.
Ὁ νόμος καὶ οἱ προφῆται μέχρι Ἰωάννου· ἀπὸ τότε ἡ βασιλεία τοῦ θεοῦ εὐαγγελίζεται καὶ πᾶς εἰς αὐτὴν βιάζεται.	Lex et prophetæ usque ad Joannem: ex eo regnum Dei evangelizatur, et omnis in illud vim facit.	Prawo i prorocy aż po Jana. Od wtedy królestwo Boga głoszone jest* i każdy do niego gwałtem się wdziera. * Jako dobra nowina.
Εὐκοπώτερον δέ ἐστιν τὸν οὐρανὸν καὶ τὴν γῆν παρελθεῖν ἢ τοῦ νόμου μίαν κεραίαν πεσεῖν.	Facilius est autem cælum et terram præterire, quam de lege unum apicem cadere.	Wykonalniejsze zaś jest, niebu i ziemi przeminąć, niż Prawa jednemu rożkowi* upaść. * Kresce w literze?
Πᾶς ὁ ἀπολύων τὴν γυναῖκα αὐτοῦ καὶ γαμῶν ἑτέραν μοιχεύει, καὶ ὁ ἀπολελυμένην ἀπὸ ἀνδρὸς γαμῶν μοιχεύει.	Omnis qui dimittit uxorem suam et alteram ducit, mœchatur: et qui dimissam a viro ducit, mœchatur.	Każdy oddalający żonę jego i poślubiający drugą cudzołoży, i oddaloną od męża poślubiający cudzołoży.
Bogacz i Łazarz
Ἄνθρωπος δέ τις ἦν πλούσιος, καὶ ἐνεδιδύσκετο πορφύραν καὶ βύσσον εὐφραινόμενος καθ᾽ ἡμέραν λαμπρῶς.	Homo quidam erat dives, qui induebatur purpura et bysso, et epulabatur quotidie splendide.	Człowiek zaś pewien był bogaty i wdziewał na siebie purpurę i cienki len, świętując co dzień wspaniale.
πτωχὸς δέ τις ὀνόματι Λάζαρος ἐβέβλητο πρὸς τὸν πυλῶνα αὐτοῦ εἱλκωμένος	Et erat quidam mendicus, nomine Lazarus, qui jacebat ad januam ejus, ulceribus plenus,	Biedny zaś pewien imieniem Łazarz rzucony był przy bramie jego owrzodzony,
καὶ ἐπιθυμῶν χορτασθῆναι ἀπὸ τῶν πιπτόντων ἀπὸ τῆς τραπέζης τοῦ πλουσίου· ἀλλὰ καὶ οἱ κύνες ἐρχόμενοι ἐπέλειχον τὰ ἕλκη αὐτοῦ.	cupiens saturari de micis quæ cadebant de mensa divitis, et nemo illi dabat: sed et canes veniebant, et lingebant ulcera ejus.	i pożądający, (by) nasycić się ze spadających ze stołu bogatego. Ale i psy przychodzące oblizywały wrzody jego
ἐγένετο δὲ ἀποθανεῖν τὸν πτωχὸν καὶ ἀπενεχθῆναι αὐτὸν ὑπὸ τῶν ἀγγέλων εἰς τὸν κόλπον Ἀβραάμ· ἀπέθανεν δὲ καὶ ὁ πλούσιος καὶ ἐτάφη.	Factum est autem ut moreretur mendicus, et portaretur ab angelis in sinum Abrahæ. Mortuus est autem et dives, et sepultus est in inferno.	Stało się zaś, (umarł) biedny i (odniesiony został) on przez zwiastunów na łono Abrahama. Umarł zaś i bogaty i pogrzebany został.
καὶ ἐν τῷ ᾅδῃ ἐπάρας τοὺς ὀφθαλμοὺς αὐτοῦ, ὑπάρχων ἐν βασάνοις, ὁρᾷ Ἀβραὰμ ἀπὸ μακρόθεν καὶ Λάζαρον ἐν τοῖς κόλποις αὐτοῦ.	Elevans autem oculos suos, cum esset in tormentis, vidit Abraham a longe, et Lazarum in sinu ejus:	I w otchłani podniósłszy oczy jego, będąc w męczarniach, widzi Abrahama z daleka i Łazarza na łonie jego.
καὶ αὐτὸς φωνήσας εἶπεν, Πάτερ Ἀβραάμ, ἐλέησόν με καὶ πέμψον Λάζαρον ἵνα βάψῃ τὸ ἄκρον τοῦ δακτύλου αὐτοῦ ὕδατος καὶ καταψύξῃ τὴν γλῶσσάν μου, ὅτι ὀδυνῶμαι ἐν τῇ φλογὶ ταύτῃ.	et ipse clamans dixit: Pater Abraham, miserere mei, et mitte Lazarum ut intingat extremum digiti sui in aquam, ut refrigeret linguam meam, quia crucior in hac flamma.	I on wołając rzekł: Ojcze Abrahamie, zlituj się (nade) mną i poślij Łazarza, aby zamoczył czubek palca jego wodą i ochłodził język mój, bo boleję w płomieniu tym.
εἶπεν δὲ Ἀβραάμ, Τέκνον, μνήσθητι ὅτι ἀπέλαβες τὰ ἀγαθά σου ἐν τῇ ζωῇ σου, καὶ Λάζαρος ὁμοίως τὰ κακά· νῦν δὲ ὧδε παρακαλεῖται, σὺ δὲ ὀδυνᾶσαι.	Et dixit illi Abraham: Fili, recordare quia recepisti bona in vita tua, et Lazarus similiter mala: nunc autem hic consolatur, tu vero cruciaris:	Powiedział zaś Abraham: Dziecko, przypomnij sobie, że odebrałeś dobra twe w życiu twym, i Łazarz podobnie złe. Teraz zaś tutaj pocieszany jest, ty zaś bolejesz.
καὶ ἐν πᾶσι τούτοις μεταξὺ ἡμῶν καὶ ὑμῶν χάσμα μέγα ἐστήρικται, ὅπως οἱ θέλοντες διαβῆναι ἔνθεν πρὸς ὑμᾶς μὴ δύνωνται, μηδὲ ἐκεῖθεν πρὸς ἡμᾶς διαπερῶσιν.	et in his omnibus inter nos et vos chaos magnum firmatum est: ut hi qui volunt hinc transire ad vos, non possint, neque inde huc transmeare.	I wśród wszystkich tych: pomiędzy nami i wami przepaść wielka jest utwierdzona, żeby chcący przejść stąd do was nie mogli, ani stamtąd do nas (aby) przeprawili się. (powodów).
εἶπεν δέ, Ἐρωτῶ σε οὖν, πάτερ, ἵνα πέμψῃς αὐτὸν εἰς τὸν οἶκον τοῦ πατρός μου,	Et ait: Rogo ergo te, pater, ut mittas eum in domum patris mei:	Powiedział zaś: Proszę cię więc, ojcze, aby posłałeś go do domu ojca mego.
ἔχω γὰρ πέντε ἀδελφούς, ὅπως διαμαρτύρηται αὐτοῖς, ἵνα μὴ καὶ αὐτοὶ ἔλθωσιν εἰς τὸν τόπον τοῦτον τῆς βασάνου.	habeo enim quinque fratres: ut testetur illis, ne et ipsi veniant in hunc locum tormentorum.	Mam bowiem pięciu braci, żeby zaświadczył im, aby nie i oni przyszli do miejsca tego męczarni.
λέγει δὲ Ἀβραάμ, Ἔχουσι Μωϋσέα καὶ τοὺς προφήτας· ἀκουσάτωσαν αὐτῶν.	Et ait illi Abraham: Habent Moysen et prophetas: audiant illos.	Mówi zaś Abraham: Mają Mojżesza i proroków. Niech posłuchają ich.
ὁ δὲ εἶπεν, Οὐχί, πάτερ Ἀβραάμ, ἀλλ᾽ ἐάν τις ἀπὸ νεκρῶν πορευθῇ πρὸς αὐτοὺς μετανοήσουσιν.	At ille dixit: Non, pater Abraham: sed si quis ex mortuis ierit ad eos, pœnitentiam agent.	On zaś powiedział: Nie, ojcze Abrahamie, ale jeśli ktoś z martwych pójdzie do nich, zmienią myślenie.
εἶπεν δὲ αὐτῷ, Εἰ Μωϋσέως καὶ τῶν προφητῶν οὐκ ἀκούουσιν, οὐδ᾽ ἐάν τις ἐκ νεκρῶν ἀναστῇ πεισθήσονται.	Ait autem illi: Si Moysen et prophetas non audiunt, neque si quis ex mortuis resurrexerit, credent.	Powiedział zaś mu: Jeśli Mojżesza i proroków nie słuchają, ani jak ktoś z martwych wstanie, przekonani będą.

17

Grzech i przebaczenie
Εἶπεν δὲ πρὸς τοὺς μαθητὰς αὐτοῦ, Ἀνένδεκτόν ἐστιν τοῦ τὰ σκάνδαλα μὴ ἐλθεῖν, πλὴν οὐαὶ δι᾽ οὗ ἔρχεται·	Et ait ad discipulos suos: Impossibile est ut non veniant scandala: væ autem illi per quem veniunt.	Powiedział zaś do uczniów jego: Niemożliwe jest obrazom nie przyjść, lecz biada przez którego przychodzą.
λυσιτελεῖ αὐτῷ εἰ λίθος μυλικὸς περίκειται περὶ τὸν τράχηλον αὐτοῦ καὶ ἔρριπται εἰς τὴν θάλασσαν ἢ ἵνα σκανδαλίσῃ τῶν μικρῶν τούτων ἕνα.	Utilius est illi si lapis molaris imponatur circa collum ejus, et projiciatur in mare quam ut scandalizet unum de pusillis istis.	Korzystniej jest mu, jeśli kamień młyński włożony jest wokół szyi jego i rzucony jest w morze, niż aby przywiódł do obrazy (z) małych tych jednego.
προσέχετε ἑαυτοῖς. ἐὰν ἁμάρτῃ ὁ ἀδελφός σου ἐπιτίμησον αὐτῷ, καὶ ἐὰν μετανοήσῃ ἄφες αὐτῷ.	Attendite vobis: Si peccaverit in te frater tuus, increpa illum: et si pœnitentiam egerit, dimitte illi.	Uważajcie na siebie. Jeśli zgrzeszy brat twój, upomnij go, i jeśli zmieni myślenie, odpuść mu.
καὶ ἐὰν ἑπτάκις τῆς ἡμέρας ἁμαρτήσῃ εἰς σὲ καὶ ἑπτάκις ἐπιστρέψῃ πρὸς σὲ λέγων, Μετανοῶ, ἀφήσεις αὐτῷ.	Et si septies in die peccaverit in te, et septies in die conversus fuerit ad te, dicens: Pœnitet me, dimitte illi.	I jeśli siedmiokroć (na) dzień zgrzeszyłby przeciw tobie i siedmiokroć zawróciłby do ciebie mówiąc: Zmieniam myślenie, odpuścisz mu.
Wiara i wdzięczność
Καὶ εἶπαν οἱ ἀπόστολοι τῷ κυρίῳ, Πρόσθες ἡμῖν πίστιν.	Et dixerunt apostoli Domino: Adauge nobis fidem.	I powiedzieli wysłannicy Panu: Dołóż nam wiary.
εἶπεν δὲ ὁ κύριος, Εἰ ἔχετε πίστιν ὡς κόκκον σινάπεως, ἐλέγετε ἂν τῇ συκαμίνῳ ταύτῃ, Ἐκριζώθητι καὶ φυτεύθητι ἐν τῇ θαλάσσῃ· καὶ ὑπήκουσεν ἂν ὑμῖν.	Dixit autem Dominus: Si habueritis fidem sicut granum sinapis, dicetis huic arbori moro: Eradicare, et transplantare in mare, et obediet vobis.	Powiedział zaś Pan: Jeśli macie wiarę jak ziarno gorczycy, powiedzieliście by morwie [tej]: Wykorzeń się i zasadź się w morzu. I posłuszna była by wam.
Τίς δὲ ἐξ ὑμῶν δοῦλον ἔχων ἀροτριῶντα ἢ ποιμαίνοντα, ὃς εἰσελθόντι ἐκ τοῦ ἀγροῦ ἐρεῖ αὐτῷ, Εὐθέως παρελθὼν ἀνάπεσε,	Quis autem vestrum habens servum arantem aut pascentem, qui regresso de agro dicat illi: Statim transi, recumbe:	Kto zaś z was niewolnika mając orzącego lub pasącego, który, weszłemu z pola, powie mu: Zaraz przeszedłszy odpocznij?
ἀλλ᾽ οὐχὶ ἐρεῖ αὐτῷ, Ἑτοίμασον τί δειπνήσω καὶ περιζωσάμενος διακόνει μοι ἕως φάγω καὶ πίω, καὶ μετὰ ταῦτα φάγεσαι καὶ πίεσαι σύ;	et non dicat ei: Para quod cœnem, et præcinge te, et ministra mihi donec manducem, et bibam, et post hæc tu manducabis, et bibes?	Ale czyż nie powie mu: Przygotuj, co spożyłbym na wieczerzę, i opasawszy się służ mi, aż zjem i wypiję, a po tym zjesz sobie i wypijesz ty?
μὴ ἔχει χάριν τῷ δούλῳ ὅτι ἐποίησεν τὰ διαταχθέντα;	Numquid gratiam habet servo illi, quia fecit quæ ei imperaverat?	Czy ma wdzięczność niewolnikowi, że uczynił (co) rozporządzone?
οὕτως καὶ ὑμεῖς, ὅταν ποιήσητε πάντα τὰ διαταχθέντα ὑμῖν, λέγετε ὅτι Δοῦλοι ἀχρεῖοί ἐσμεν, ὃ ὠφείλομεν ποιῆσαι πεποιήκαμεν.	non puto. Sic et vos cum feceritis omnia quæ præcepta sunt vobis, dicite: Servi inutiles sumus: quod debuimus facere, fecimus.	Tak i wy, kiedy uczynicie wszystko rozporządzone wam, mówcie, że: Niewolnicy niepotrzebni jesteśmy, co byśmy winni uczynić, uczyniliśmy.
Dziesięciu trędowatych
Καὶ ἐγένετο ἐν τῷ πορεύεσθαι εἰς Ἰερουσαλὴμ καὶ αὐτὸς διήρχετο διὰ μέσον Σαμαρείας καὶ Γαλιλαίας.	Et factum est, dum iret in Jerusalem, transibat per mediam Samariam et Galilæam.	I stało się (gdy) (podążał) do Jeruzalem i on przechodził przez środek* Samarii i Galilei. * Może chodzi o miejsca leżące pośrodku między nimi.
καὶ εἰσερχομένου αὐτοῦ εἴς τινα κώμην ἀπήντησαν αὐτῷ δέκα λεπροὶ ἄνδρες, οἳ ἔστησαν πόρρωθεν	Et cum ingrederetur quoddam castellum, occurrerunt ei decem viri leprosi, qui steterunt a longe:	I (gdy wchodził) on do pewnej wsi, napotkało* [go] dziesięciu trędowatych mężów, którzy stanęli z dala; * Wyszli naprzeciw.
καὶ αὐτοὶ ἦραν φωνὴν λέγοντες, Ἰησοῦ ἐπιστάτα, ἐλέησον ἡμᾶς.	et levaverunt vocem, dicentes: Jesu præceptor, miserere nostri.	i oni podnieśli glos mówiąc: Jezu mistrzu, zlituj się (nad) nami.
καὶ ἰδὼν εἶπεν αὐτοῖς, Πορευθέντες ἐπιδείξατε ἑαυτοὺς τοῖς ἱερεῦσιν. καὶ ἐγένετο ἐν τῷ ὑπάγειν αὐτοὺς ἐκαθαρίσθησαν.	Quos ut vidit, dixit: Ite, ostendite vos sacerdotibus. Et factum est, dum irent, mundati sunt.	I zobaczywszy powiedział im: Wyruszywszy pokażcie siebie kapłanom. I stało się, (gdy) (odchodzili) oni, zostali oczyszczeni.
εἷς δὲ ἐξ αὐτῶν, ἰδὼν ὅτι ἰάθη, ὑπέστρεψεν μετὰ φωνῆς μεγάλης δοξάζων τὸν θεόν,	Unus autem ex illis, ut vidit quia mundatus est, regressus est, cum magna voce magnificans Deum,	Jeden zaś z nich, zobaczywszy że został uleczony, wrócił z głosem wielkim, chwaląc Boga,
καὶ ἔπεσεν ἐπὶ πρόσωπον παρὰ τοὺς πόδας αὐτοῦ εὐχαριστῶν αὐτῷ· καὶ αὐτὸς ἦν Σαμαρίτης.	et cecidit in faciem ante pedes ejus, gratias agens: et hic erat Samaritanus.	i padł na twarz przy stopach jego dziękując mu. I on był Samarytaninem.
Przestrogi przed zgorszeniem podają wszyscy trzej synoptycy, ale każdy w nieco odmiennej formie. Łukasz zaznacza - czego nie czynią pozostali dwaj synoptycy - że słuchaczami tych przestróg byli uczniowie Jezusa. Wszyscy trzej natomiast mówią o tym, że zgorszenia muszą przyjść, lecz biada tym, którzy spowodują w sposób bezpośredni ich przyjście; wszyscy trzej dają do zrozumienia, iż gorszyciele maluczkich na pewno nie wejdą do królestwa niebieskiego, i stwierdzają, iż lepiej by było, gdyby ich zatopiono w głębinach morskich. Maluczcy - to ubodzy, niewykształceni, w ogóle nic nie znaczący w oczach tego świata. Właśnie w maluczkich tego świata od początku w sposób szczególny upodobał sobie Bóg i ich kazał otaczać szczególną troską (Jk 2.2-5; Mt 18.6.10.14). Dlatego za wyrządzanie im zwłaszcza duchowej krzywdy przewiduje Jezus takie surowe kary. Końcową uwagę, skierowaną do uczniów: Uważajcie na siebie, podaje już tylko Łukasz. Wynika z tego, że grzechem szczególnie ciężkim byłoby spowodowane przez uczniów zgorszenie tych, którzy byli przedmiotem wyjątkowego upodobania Bożego.
ἀποκριθεὶς δὲ ὁ Ἰησοῦς εἶπεν, Οὐχὶ οἱ δέκα ἐκαθαρίσθησαν; οἱ δὲ ἐννέα ποῦ;	Respondens autem Jesus, dixit: Nonne decem mundati sunt? et novem ubi sunt?	Odpowiadając zaś Jezus powiedział: Czy nie dziesięciu oczyszczonych zostało? O dziewięciu gdzie?
οὐχ εὑρέθησαν ὑποστρέψαντες δοῦναι δόξαν τῷ θεῷ εἰ μὴ ὁ ἀλλογενὴς οὗτος;	Non est inventus qui rediret, et daret gloriam Deo, nisi hic alienigena.	Nie znaleźli się, (by) wróciwszy dać chwałę Bogu, jeśli nie cudzoziemiec ten?
καὶ εἶπεν αὐτῷ, Ἀναστὰς πορεύου· ἡ πίστις σου σέσωκέν σε.	Et ait illi: Surge, vade: quia fides tua te salvum fecit.	I powiedział mu: Wstawszy ruszaj. Wiara twa uratowała cię.
Nadchodzące królestwo Boże
Ἐπερωτηθεὶς δὲ ὑπὸ τῶν Φαρισαίων πότε ἔρχεται ἡ βασιλεία τοῦ θεοῦ ἀπεκρίθη αὐτοῖς καὶ εἶπεν, Οὐκ ἔρχεται ἡ βασιλεία τοῦ θεοῦ μετὰ παρατηρήσεως,	Interrogatus autem a pharisæis: Quando venit regnum Dei? respondens eis, dixit: Non venit regnum Dei cum observatione:	Zapytany zaś przez faryzeuszów, kiedy przychodzi królestwo Boga, odpowiedział im i rzekł: Nie przychodzi królestwo Boga (do) zaobserwowania. W sposób możliwy do obserwacji.
οὐδὲ ἐροῦσιν, Ἰδοὺ ὧδε ἤ, Ἐκεῖ, ἰδοὺ γὰρ ἡ βασιλεία τοῦ θεοῦ ἐντὸς ὑμῶν ἐστιν.	neque dicent: Ecce hic, aut ecce illic. Ecce enim regnum Dei intra vos est.	Ani powiedzą: Oto tu, lub: Tam. Oto bowiem królestwo Boga wewnątrz* was jest. * W waszym zasięgu?
Εἶπεν δὲ πρὸς τοὺς μαθητάς, Ἐλεύσονται ἡμέραι ὅτε ἐπιθυμήσετε μίαν τῶν ἡμερῶν τοῦ υἱοῦ τοῦ ἀνθρώπου ἰδεῖν καὶ οὐκ ὄψεσθε.	Et ait ad discipulos suos: Venient dies quando desideretis videre unum diem Filii hominis, et non videbitis.	Powiedział zaś do uczniów: Przyjdą dni, gdy zapragniecie jeden (z) dni Syna Człowieka ujrzeć i nie zobaczycie.
καὶ ἐροῦσιν ὑμῖν, Ἰδοὺ ἐκεῖ, ἤ, Ἰδοὺ ὧδε· μὴ ἀπέλθητε μηδὲ διώξητε.	Et dicent vobis: Ecce hic, et ecce illic. Nolite ire, neque sectemini:	I powiedzą wam: Oto tam, [lub:] Oto tu. Nie odejdźcie ani pogońcie.
ὥσπερ γὰρ ἡ ἀστραπὴ ἀστράπτουσα ἐκ τῆς ὑπὸ τὸν οὐρανὸν εἰς τὴν ὑπ᾽ οὐρανὸν λάμπει, οὕτως ἔσται ὁ υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου ἐν τῇ ἡμέρᾳ αὐτοῦ.	nam, sicut fulgur coruscans de sub cælo in ea quæ sub cælo sunt, fulget: ita erit Filius hominis in die sua.	Jako bowiem błyskawica błyskając z tego* pod niebem ku temu pod niebem świeci, tak będzie Syn Człowieka [w dniu jego]. * (miejsca).
πρῶτον δὲ δεῖ αὐτὸν πολλὰ παθεῖν καὶ ἀποδοκιμασθῆναι ἀπὸ τῆς γενεᾶς ταύτης.	Primum autem oportet illum multa pati, et reprobari a generatione hac.	Najpierw zaś trzeba (mu) wiele wycierpieć i odrzuconym zostać* (przez) pokolenie to. * Zdyskwalifikowanym.
καὶ καθὼς ἐγένετο ἐν ταῖς ἡμέραις Νῶε, οὕτως ἔσται καὶ ἐν ταῖς ἡμέραις τοῦ υἱοῦ τοῦ ἀνθρώπου·	Et sicut factum est in diebus Noë, ita erit et in diebus Filii hominis:	I jako stało się w dniach Noego, tak będzie i w dniach Syna Człowieka.
ἤσθιον, ἔπινον, ἐγάμουν, ἐγαμίζοντο, ἄχρι ἧς ἡμέρας εἰσῆλθεν Νῶε εἰς τὴν κιβωτὸν καὶ ἦλθεν ὁ κατακλυσμὸς καὶ ἀπώλεσεν πάντας.	edebant et bibebant: uxores ducebant et dabantur ad nuptias, usque in diem, qua intravit Noë in arcam: et venit diluvium, et perdidit omnes.	Jedli, pili, żenili się, za mąż wychodziły, aż do tego dnia, (kiedy) wszedł Noe do arki, i przyszedł potop i wygubił wszystkich.
ὁμοίως καθὼς ἐγένετο ἐν ταῖς ἡμέραις Λώτ· ἤσθιον, ἔπινον, ἠγόραζον, ἐπώλουν, ἐφύτευον, ᾠκοδόμουν·	Similiter sicut factum est in diebus Lot: edebant et bibebant, emebant et vendebant, plantabant et ædificabant:	Podobnie jak stało się w dniach Lota. Jedli, pili, kupowali, sprzedawali, sadzili, budowali.
ᾗ δὲ ἡμέρᾳ ἐξῆλθεν Λὼτ ἀπὸ Σοδόμων, ἔβρεξεν πῦρ καὶ θεῖον ἀπ᾽ οὐρανοῦ καὶ ἀπώλεσεν πάντας.	qua die autem exiit Lot a Sodomis, pluit ignem et sulphur de cælo, et omnes perdidit:	Którego zaś dnia wyszedł Lot z Sodomy, spadł deszczem ogień i siarka z nieba i wygubił wszystkich
κατὰ τὰ αὐτὰ ἔσται ᾗ ἡμέρᾳ ὁ υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου ἀποκαλύπτεται.	secundum hæc erit qua die Filius hominis revelabitur.	Według tego będzie dniem, (w którym) Syn Człowieka się odsłania.
ἐν ἐκείνῃ τῇ ἡμέρᾳ ὃς ἔσται ἐπὶ τοῦ δώματος καὶ τὰ σκεύη αὐτοῦ ἐν τῇ οἰκίᾳ, μὴ καταβάτω ἆραι αὐτά, καὶ ὁ ἐν ἀγρῷ ὁμοίως μὴ ἐπιστρεψάτω εἰς τὰ ὀπίσω.	In illa hora, qui fuerit in tecto, et vasa ejus in domo, ne descendat tollere illa: et qui in agro, similiter non redeat retro.	W owym dniu, kto będzie na tarasie i rzeczy jego w domu, nie niech schodzi zabrać je, i ten w polu podobnie nie niech zawraca w tył.
μνημονεύετε τῆς γυναικὸς Λώτ.	Memores estote uxoris Lot.	Przypomnijcie sobie żonę Lota.
ὃς ἐὰν ζητήσῃ τὴν ψυχὴν αὐτοῦ περιποιήσασθαι ἀπολέσει αὐτήν, ὃς δ᾽ ἂν ἀπολέσῃ ζῳογονήσει αὐτήν.	Quicumque quæsierit animam suam salvam facere, perdet illam: et quicumque perdiderit illam, vivificabit eam.	Który będzie szukał, życie* jego (by) zachować, straci je, który zaś straci, żywym uczyni je. * "Duszę" oznacza tu życie.
λέγω ὑμῖν, ταύτῃ τῇ νυκτὶ ἔσονται δύο ἐπὶ κλίνης μιᾶς, ὁ εἷς παραλημφθήσεται καὶ ὁ ἕτερος ἀφεθήσεται·	Dico vobis: In illa nocte erunt duo in lecto uno: unus assumetur, et alter relinquetur:	Mówię wam, tamtej nocy będą dwaj na łożu jednym, jeden zostanie zabrany i drugi zostanie zostawiony.
ἔσονται δύο ἀλήθουσαι ἐπὶ τὸ αὐτό, ἡ μία παραλημφθήσεται, ἡ δὲ ἑτέρα ἀφεθήσεται.	duæ erunt molentes in unum: una assumetur, et altera relinquetur: duo in agro: unus assumetur, et alter relinquetur.	Będą dwie mlące na tym samym, jedna zostanie zabrana, zaś druga zostanie zostawiona.
καὶ ἀποκριθέντες λέγουσιν αὐτῷ, Ποῦ, κύριε; ὁ δὲ εἶπεν αὐτοῖς, Ὅπου τὸ σῶμα, ἐκεῖ καὶ οἱ ἀετοὶ ἐπισυναχθήσονται.	Respondentes dicunt illi: Ubi Domine? Qui dixit illis: Ubicumque fuerit corpus, illuc congregabuntur et aquilæ.	I odpowiadając mówią mu: Gdzie, Panie? On zaś powiedział im: Gdzie ciało, tam i orły zbiorą się.

18

Przypowieść o upartej wdowie
Ἔλεγεν δὲ παραβολὴν αὐτοῖς πρὸς τὸ δεῖν πάντοτε προσεύχεσθαι αὐτοὺς καὶ μὴ ἐγκακεῖν,	Dicebat autem et parabolam ad illos, quoniam oportet semper orare et non deficere,	Mówił zaś przykład im względem (tego że) trzeba zawsze modlić się (im) i nie ustawać,
λέγων, Κριτής τις ἦν ἔν τινι πόλει τὸν θεὸν μὴ φοβούμενος καὶ ἄνθρωπον μὴ ἐντρεπόμενος.	dicens: Judex quidam erat in quadam civitate, qui Deum non timebat, et hominem non reverebatur.	mówiąc: Sędzia pewien był w jakimś mieście Boga nie bojący się i człowieka nie szanujący.
χήρα δὲ ἦν ἐν τῇ πόλει ἐκείνῃ καὶ ἤρχετο πρὸς αὐτὸν λέγουσα, Ἐκδίκησόν με ἀπὸ τοῦ ἀντιδίκου μου.	Vidua autem quædam erat in civitate illa, et veniebat ad eum, dicens: Vindica me de adversario meo.	Wdowa zaś była w mieście owym i przychodziła do niego mówiąc: Weź w obronę mnie od przeciwnika mego.
καὶ οὐκ ἤθελεν ἐπὶ χρόνον. μετὰ δὲ ταῦτα εἶπεν ἐν ἑαυτῷ, Εἰ καὶ τὸν θεὸν οὐ φοβοῦμαι οὐδὲ ἄνθρωπον ἐντρέπομαι,	Et nolebat per multum tempus. Post hæc autem dixit intra se: Etsi Deum non timeo, nec hominem revereor:	I nie chciał przez czas (pewien), po zaś tym powiedział w sobie: Chociaż i Boga nie boję się ani człowieka (nie) szanuję,
διά γε τὸ παρέχειν μοι κόπον τὴν χήραν ταύτην ἐκδικήσω αὐτήν, ἵνα μὴ εἰς τέλος ἐρχομένη ὑπωπιάζῃ με.	tamen quia molesta est mihi hæc vidua, vindicabo illam, ne in novissimo veniens sugillet me.	z powodu przydawania mi trudu (przez) wdowę tę, wezmę w obronę ją, aby nie do końca przychodząc dręczyła* mnie. * Dosłownie: przyprawiła o sińce pod oczyma.
Εἶπεν δὲ ὁ κύριος, Ἀκούσατε τί ὁ κριτὴς τῆς ἀδικίας λέγει·	Ait autem Dominus: Audite quid judex iniquitatis dicit:	Powiedział zaś Pan: Posłuchajcie, co sędzia niesprawiedliwości* mówi. * Tzn. niesprawiedliwy.
ὁ δὲ θεὸς οὐ μὴ ποιήσῃ τὴν ἐκδίκησιν τῶν ἐκλεκτῶν αὐτοῦ τῶν βοώντων αὐτῷ ἡμέρας καὶ νυκτός, καὶ μακροθυμεῖ ἐπ᾽ αὐτοῖς;	Deus autem non faciet vindictam electorum suorum clamantium ad se die ac nocte, et patientiam habebit in illis?	Zaś Bóg nie miałby uczynić obrony wybranych jego, wołających do niego dniem i nocą, i zwleka* (względem) nich? * Albo"czyż zwleka w ich sprawie?".
λέγω ὑμῖν ὅτι ποιήσει τὴν ἐκδίκησιν αὐτῶν ἐν τάχει. πλὴν ὁ υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου ἐλθὼν ἆρα εὑρήσει τὴν πίστιν ἐπὶ τῆς γῆς;	Dico vobis quia cito faciet vindictam illorum. Verumtamen Filius hominis veniens, putas, inveniet fidem in terra?	Mówię wam, że uczyni obronę ich w pośpiechu. Lecz Syn Człowieka przyszedłszy, czy znajdzie wiarę na ziemi?
Faryzeusz i poborca podatkowy
Εἶπεν δὲ καὶ πρός τινας τοὺς πεποιθότας ἐφ᾽ ἑαυτοῖς ὅτι εἰσὶν δίκαιοι καὶ ἐξουθενοῦντας τοὺς λοιποὺς τὴν παραβολὴν ταύτην·	Dixit autem et ad quosdam qui in se confidebant tamquam justi, et aspernabantur ceteros, parabolam istam:	Powiedział zaś i do jakichś polegających na sobie samych że są sprawiedliwi, i za nic mających pozostałych, przykład ten:
Ἄνθρωποι δύο ἀνέβησαν εἰς τὸ ἱερὸν προσεύξασθαι, ὁ εἷς Φαρισαῖος καὶ ὁ ἕτερος τελώνης.	Duo homines ascenderunt in templum ut orarent: unus pharisæus et alter publicanus.	Ludzie dwaj weszli do świątyni pomodlić się, jeden faryzeusz i drugi poborca.
ὁ Φαρισαῖος σταθεὶς πρὸς ἑαυτὸν ταῦτα προσηύχετο, Ὁ θεός, εὐχαριστῶ σοι ὅτι οὐκ εἰμὶ ὥσπερ οἱ λοιποὶ τῶν ἀνθρώπων, ἅρπαγες, ἄδικοι, μοιχοί, ἢ καὶ ὡς οὗτος ὁ τελώνης·	Pharisæus stans, hæc apud se orabat: Deus, gratias ago tibi, quia non sum sicut ceteri hominum: raptores, injusti, adulteri, velut etiam hic publicanus:	Faryzeusz stanąwszy do siebie tak modlił się: Boże, dziękuję ci, że nie jestem jak pozostali (z) ludzi, drapieżni, niesprawiedliwi, cudzołożni, lub i jak ten poborca.
νηστεύω δὶς τοῦ σαββάτου, ἀποδεκατῶ πάντα ὅσα κτῶμαι.	jejuno bis in sabbato, decimas do omnium quæ possideo.	Poszczę dwakroć (w) tygodniu, daję dziesięcinę (ze) wszystkiego, co nabywam.
ὁ δὲ τελώνης μακρόθεν ἑστὼς οὐκ ἤθελεν οὐδὲ τοὺς ὀφθαλμοὺς ἐπᾶραι εἰς τὸν οὐρανόν, ἀλλ᾽ ἔτυπτεν τὸ στῆθος αὐτοῦ λέγων, Ὁ θεός, ἱλάσθητί μοι τῷ ἁμαρτωλῷ.	Et publicanus a longe stans, nolebat nec oculos ad cælum levare: sed percutiebat pectus suum, dicens: Deus propitius esto mihi peccatori.	Zaś poborca z daleka stojący nie chciał nawet oczu podnieść ku niebu, ale bił (się w) pierś jego mówiąc: Boże, daj się przebłagać mi grzesznemu.
λέγω ὑμῖν, κατέβη οὗτος δεδικαιωμένος εἰς τὸν οἶκον αὐτοῦ παρ᾽ ἐκεῖνον· ὅτι πᾶς ὁ ὑψῶν ἑαυτὸν ταπεινωθήσεται, ὁ δὲ ταπεινῶν ἑαυτὸν ὑψωθήσεται.	Dico vobis, descendit hic justificatus in domum suam ab illo: quia omnis qui se exaltat, humiliabitur, et qui se humiliat, exaltabitur.	Mówię wam, zeszedł ten usprawiedliwiony do domu jego wbrew tamtemu; bo każdy wywyższający siebie uniżony zostanie, zaś uniżający siebie wywyższony zostanie. W porównaniu z tamtym.
Jezus i małe dzieci
Προσέφερον δὲ αὐτῷ καὶ τὰ βρέφη ἵνα αὐτῶν ἅπτηται· ἰδόντες δὲ οἱ μαθηταὶ ἐπετίμων αὐτοῖς.	Afferebant autem ad illum et infantes, ut eos tangeret. Quod cum viderent discipuli, increpabant illos.	Przynosili zaś mu i niemowlęta, aby ich dotykał. Zobaczywszy zaś uczniowie karcili ich.
ὁ δὲ Ἰησοῦς προσεκαλέσατο αὐτὰ λέγων, Ἄφετε τὰ παιδία ἔρχεσθαι πρός με καὶ μὴ κωλύετε αὐτά, τῶν γὰρ τοιούτων ἐστὶν ἡ βασιλεία τοῦ θεοῦ.	Jesus autem convocans illos, dixit: Sinite pueros venire ad me, et nolite vetare eos: talium est enim regnum Dei.	Zaś Jezus przywołał je mówiąc: Dopuśćcie dzieciom przychodzić do mnie i nie zabraniajcie im, bowiem takich jest królestwo Boga.
ἀμὴν λέγω ὑμῖν, ὃς ἂν μὴ δέξηται τὴν βασιλείαν τοῦ θεοῦ ὡς παιδίον, οὐ μὴ εἰσέλθῃ εἰς αὐτήν.	Amen dico vobis, quicumque non acceperit regnum Dei sicut puer, non intrabit in illud.	Amen, mówię wam, który nie przyjmie królestwa Boga jak dziecko, nie wejdzie* do niego. * Forma coniunctivus, sens przyszły.
Życie wieczne i bogactwo
Osiemnasty rozdział Ewangelii Łukasza zawiera między innymi dwie przypowieści, którymi Chrystus zilustrował zasadnicze przymioty modlitwy, tj. wytrwałość i ufność.
Καὶ ἐπηρώτησέν τις αὐτὸν ἄρχων λέγων, Διδάσκαλε ἀγαθέ, τί ποιήσας ζωὴν αἰώνιον κληρονομήσω;	Et interrogavit eum quidam princeps, dicens: Magister bone, quid faciens vitam æternam possidebo?	I zapytał jakiś go urzędnik mówiąc: Nauczycielu dobry, co uczyniwszy życie wieczne odziedziczę?
εἶπεν δὲ αὐτῷ ὁ Ἰησοῦς, Τί με λέγεις ἀγαθόν; οὐδεὶς ἀγαθὸς εἰ μὴ εἷς ὁ θεός.	Dixit autem ei Jesus: Quid me dicis bonum? nemo bonus nisi solus Deus.	Powiedział zaś mu Jezus: Czemu mnie nazywasz dobrym? Nikt dobry, jeśli nie jeden Bóg.
τὰς ἐντολὰς οἶδας· Μὴ μοιχεύσῃς, Μὴ φονεύσῃς, Μὴ κλέψῃς, Μὴ ψευδομαρτυρήσῃς, Τίμα τὸν πατέρα σου καὶ τὴν μητέρα.	Mandata nosti: non occides; non mœchaberis; non furtum facies; non falsum testimonium dices; honora patrem tuum et matrem.	Przykazania znasz: Nie scudzołóż, nie zabij, nie ukradnij, nie zaświadcz kłamliwie, szanuj ojca swego i matkę.
ὁ δὲ εἶπεν, Ταῦτα πάντα ἐφύλαξα ἐκ νεότητος.	Qui ait: Hæc omnia custodivi a juventute mea.	On zaś powiedział: Tego wszystkiego strzegłem od młodości.
ἀκούσας δὲ ὁ Ἰησοῦς εἶπεν αὐτῷ, Ἔτι ἕν σοι λείπει· πάντα ὅσα ἔχεις πώλησον καὶ διάδος πτωχοῖς, καὶ ἕξεις θησαυρὸν ἐν τοῖς οὐρανοῖς, καὶ δεῦρο ἀκολούθει μοι.	Quo audito, Jesus ait ei: Adhuc unum tibi deest: omnia quæcumque habes vende, et da pauperibus, et habebis thesaurum in cælo: et veni, sequere me.	Usłyszawszy zaś Jezus powiedział mu: Jeszcze jednego ci brakuje, wszystko ile masz sprzedaj i rozdaj biednym, i będziesz miał skarb w niebiosach, i chodźże towarzysz mi.
ὁ δὲ ἀκούσας ταῦτα περίλυπος ἐγενήθη· ἦν γὰρ πλούσιος σφόδρα.	His ille auditis, contristatus est: quia dives erat valde.	On zaś usłyszawszy to zasmucony stał się, był bowiem bogaty bardzo.
Ἰδὼν δὲ αὐτὸν ὁ Ἰησοῦς εἶπεν, Πῶς δυσκόλως οἱ τὰ χρήματα ἔχοντες εἰς τὴν βασιλείαν τοῦ θεοῦ εἰσπορεύονται·	Videns autem Jesus illum tristem factum, dixit: Quam difficile, qui pecunias habent, in regnum Dei intrabunt !	Zobaczywszy zaś go Jezus [zasmucony stawszy się] rzekł: Jak z trudem majątek mający do królestwa Boga wchodzą.
εὐκοπώτερον γάρ ἐστιν κάμηλον διὰ τρήματος βελόνης εἰσελθεῖν ἢ πλούσιον εἰς τὴν βασιλείαν τοῦ θεοῦ εἰσελθεῖν.	facilius est enim camelum per foramen acus transire quam divitem intrare in regnum Dei.	Wykonalniejsze bowiem jest wielbłądowi przez otwór igły wejść, niż bogatemu do królestwa Boga wejść.
εἶπαν δὲ οἱ ἀκούσαντες, Καὶ τίς δύναται σωθῆναι;	Et dixerunt qui audiebant: Et quis potest salvus fieri?	Powiedzieli zaś (którzy usłyszeli): I kto może uratować się?
ὁ δὲ εἶπεν, Τὰ ἀδύνατα παρὰ ἀνθρώποις δυνατὰ παρὰ τῷ θεῷ ἐστιν.	Ait illis: Quæ impossibilia sunt apud homines, possibilia sunt apud Deum.	On zaś powiedział: Niemożliwe* u ludzi, możliwe* u Boga jest. * Liczba mnoga!
Εἶπεν δὲ ὁ Πέτρος, Ἰδοὺ ἡμεῖς ἀφέντες τὰ ἴδια ἠκολουθήσαμέν σοι.	Ait autem Petrus: Ecce nos dimisimus omnia et secuti sumus te.	Powiedział zaś Piotr: Oto my opuściwszy, (co) własne, zaczęliśmy towarzyszyć ci.
ὁ δὲ εἶπεν αὐτοῖς, Ἀμὴν λέγω ὑμῖν ὅτι οὐδείς ἐστιν ὃς ἀφῆκεν οἰκίαν ἢ γυναῖκα ἢ ἀδελφοὺς ἢ γονεῖς ἢ τέκνα ἕνεκεν τῆς βασιλείας τοῦ θεοῦ,	Qui dixit eis: Amen dico vobis, nemo est qui reliquit domum, aut parentes, aut fratres, aut uxorem, aut filios propter regnum Dei,	On zaś powiedział im: Amen mówię wam, że nikt (nie) jest, który opuścił dom lub żonę lub braci lub rodziców lub dzieci ze względu na królestwo Boga,
ὃς οὐχὶ μὴ ἀπολάβῃ πολλαπλασίονα ἐν τῷ καιρῷ τούτῳ καὶ ἐν τῷ αἰῶνι τῷ ἐρχομένῳ ζωὴν αἰώνιον.	et non recipiat multo plura in hoc tempore, et in sæculo venturo vitam æternam.	który nie nie odbierze wielokrotnie (więcej) w porze tej, a w wieku przychodzącym życie wieczne.
Jezus ponownie zapowiada swoją śmierć
Παραλαβὼν δὲ τοὺς δώδεκα εἶπεν πρὸς αὐτούς, Ἰδοὺ ἀναβαίνομεν εἰς Ἰερουσαλήμ, καὶ τελεσθήσεται πάντα τὰ γεγραμμένα διὰ τῶν προφητῶν τῷ υἱῷ τοῦ ἀνθρώπου·	Assumpsit autem Jesus duodecim, et ait illis: Ecce ascendimus Jerosolymam, et consummabuntur omnia quæ scripta sunt per prophetas de Filio hominis:	Wziąwszy ze sobą zaś dwunastu powiedział do nich: Oto wchodzimy ku Jeruzalem, i dokonane zostanie wszystko napisane przez proroków Synowi Człowieka.
παραδοθήσεται γὰρ τοῖς ἔθνεσιν καὶ ἐμπαιχθήσεται καὶ ὑβρισθήσεται καὶ ἐμπτυσθήσεται	tradetur enim gentibus, et illudetur, et flagellabitur, et conspuetur:	Wydany zostanie bowiem poganom, i wykpiony zostanie, i zostanie znieważony, i zostanie opluty,
καὶ μαστιγώσαντες ἀποκτενοῦσιν αὐτόν, καὶ τῇ ἡμέρᾳ τῇ τρίτῃ ἀναστήσεται.	et postquam flagellaverint, occident eum, et tertia die resurget.	i wybatożywszy zabiją go, i dnia trzeciego powstanie.
καὶ αὐτοὶ οὐδὲν τούτων συνῆκαν καὶ ἦν τὸ ῥῆμα τοῦτο κεκρυμμένον ἀπ᾽ αὐτῶν καὶ οὐκ ἐγίνωσκον τὰ λεγόμενα.	Et ipsi nihil horum intellexerunt, et erat verbum istud absconditum ab eis, et non intelligebant quæ dicebantur.	I oni nic (z) tego (nie) zrozumieli, i była rzecz ta skryta przed nimi i nie pojmowali powiedzianego.
Niewidomy żebrak odzyskuje wzrok
Ἐγένετο δὲ ἐν τῷ ἐγγίζειν αὐτὸν εἰς Ἰεριχὼ τυφλός τις ἐκάθητο παρὰ τὴν ὁδὸν ἐπαιτῶν.	Factum est autem, cum appropinquaret Jericho, cæcus quidam sedebat secus viam, mendicans.	Stało się zaś, (gdy) (zbliżał się) on do Jerycha, ślepy pewien siedział przy drodze żebrząc.
ἀκούσας δὲ ὄχλου διαπορευομένου ἐπυνθάνετο τί εἴη τοῦτο.	Et cum audiret turbam prætereuntem, interrogabat quid hoc esset.	Usłyszawszy zaś tłum przechodzący dowiadywał się, co byłoby to.
ἀπήγγειλαν δὲ αὐτῷ ὅτι Ἰησοῦς ὁ Ναζωραῖος παρέρχεται.	Dixerunt autem ei quod Jesus Nazarenus transiret.	Oznajmili zaś mu, że Jezus Nazarejczyk przechodzi obok.
καὶ ἐβόησεν λέγων, Ἰησοῦ υἱὲ Δαυίδ, ἐλέησόν με.	Et clamavit, dicens: Jesu, fili David, miserere mei.	I zawołał mówiąc: Jezusie, synu Dawida, zlituj się nade mną.
καὶ οἱ προάγοντες ἐπετίμων αὐτῷ ἵνα σιγήσῃ, αὐτὸς δὲ πολλῷ μᾶλλον ἔκραζεν, Υἱὲ Δαυίδ, ἐλέησόν με.	Et qui præibant, increpabant eum ut taceret. Ipse vero multo magis clamabat: Fili David, miserere mei.	I przodem idący karcili go, aby zamilkł. On zaś wiele bardziej krzyczał: Synu Dawida, zlituj się nade mną.
σταθεὶς δὲ ὁ Ἰησοῦς ἐκέλευσεν αὐτὸν ἀχθῆναι πρὸς αὐτόν. ἐγγίσαντος δὲ αὐτοῦ ἐπηρώτησεν αὐτόν,	Stans autem Jesus jussit illum adduci ad se. Et cum appropinquasset, interrogavit illum,	Stanąwszy zaś Jezus kazał, (by) on (został przyprowadzony) do niego; (gdy zbliżył się) zaś on, spytał go:
Τί σοι θέλεις ποιήσω; ὁ δὲ εἶπεν, Κύριε, ἵνα ἀναβλέψω.	dicens: Quid tibi vis faciam? At ille dixit: Domine, ut videam.	Co tobie chcesz, bym uczynił? On zaś powiedział: Panie, abym (znowu) widział.
καὶ ὁ Ἰησοῦς εἶπεν αὐτῷ, Ἀνάβλεψον· ἡ πίστις σου σέσωκέν σε.	Et Jesus dixit illi: Respice, fides tua te salvum fecit.	I Jezus powiedział mu: Zacznij znowu widzieć. Wiara twa uratowała cię.
καὶ παραχρῆμα ἀνέβλεψεν καὶ ἠκολούθει αὐτῷ δοξάζων τὸν θεόν. καὶ πᾶς ὁ λαὸς ἰδὼν ἔδωκεν αἶνον τῷ θεῷ.	Et confestim vidit, et sequebatur illum magnificans Deum. Et omnis plebs ut vidit, dedit laudem Deo.	I od razu zaczął znowu widzieć, i towarzyszył mu, chwaląc Boga. I cały lud zobaczywszy dał pochwałę Bogu.

19

Zacheusz
Καὶ εἰσελθὼν διήρχετο τὴν Ἰεριχώ.	Et ingressus perambulabat Jericho.	I wszedłszy przechodził Jerycho.
καὶ ἰδοὺ ἀνὴρ ὀνόματι καλούμενος Ζακχαῖος, καὶ αὐτὸς ἦν ἀρχιτελώνης καὶ αὐτὸς πλούσιος·	Et ecce vir nomine Zachæus: et hic princeps erat publicanorum, et ipse dives:	I oto mąż imieniem nazwany Zacheusz, i on był zwierzchnik poborców i on bogaty.
καὶ ἐζήτει ἰδεῖν τὸν Ἰησοῦν τίς ἐστιν καὶ οὐκ ἠδύνατο ἀπὸ τοῦ ὄχλου, ὅτι τῇ ἡλικίᾳ μικρὸς ἦν.	et quærebat videre Jesum, quis esset: et non poterat præ turba, quia statura pusillus erat.	I szukał (by) ujrzeć Jezusa, kto jest, i nie mógł od tłumu, bo wzrostem mały był.
καὶ προδραμὼν εἰς τὸ ἔμπροσθεν ἀνέβη ἐπὶ συκομορέαν ἵνα ἴδῃ αὐτὸν ὅτι ἐκείνης ἤμελλεν διέρχεσθαι.	Et præcurrens ascendit in arborem sycomorum ut videret eum: quia inde erat transiturus.	I podbiegłszy ku (przodowi) wszedł na sykomorę, aby ujrzeć go, bo (tamtędy) miał przechodzić.
καὶ ὡς ἦλθεν ἐπὶ τὸν τόπον, ἀναβλέψας ὁ Ἰησοῦς εἶπεν πρὸς αὐτόν, Ζακχαῖε, σπεύσας κατάβηθι, σήμερον γὰρ ἐν τῷ οἴκῳ σου δεῖ με μεῖναι.	Et cum venisset ad locum, suspiciens Jesus vidit illum, et dixit ad eum: Zachæe, festinans descende: quia hodie in domo tua oportet me manere.	1 jak przyszedł na (to) miejsce, spojrzawszy do góry Jezus powiedział do niego: Zacheuszu, pospieszywszy się zejdź, dzisiaj bowiem w domu twym trzeba mi pozostać.
καὶ σπεύσας κατέβη καὶ ὑπεδέξατο αὐτὸν χαίρων.	Et festinans descendit, et excepit illum gaudens.	I pospieszywszy się zeszedł, i podjął go radując się.
καὶ ἰδόντες πάντες διεγόγγυζον λέγοντες ὅτι Παρὰ ἁμαρτωλῷ ἀνδρὶ εἰσῆλθεν καταλῦσαι.	Et cum viderent omnes, murmurabant, dicentes quod ad hominem peccatorem divertisset.	I zobaczywszy wszyscy szemrali mówiąc, że: U grzesznego męża wszedł (by) być gościem.
σταθεὶς δὲ Ζακχαῖος εἶπεν πρὸς τὸν κύριον, Ἰδοὺ τὰ ἡμίσιά μου τῶν ὑπαρχόντων, κύριε, τοῖς πτωχοῖς δίδωμι, καὶ εἴ τινός τι ἐσυκοφάντησα ἀποδίδωμι τετραπλοῦν.	Stans autem Zachæus, dixit ad Dominum: Ecce dimidium bonorum meorum, Domine, do pauperibus: et si quid aliquem defraudavi, reddo quadruplum.	Stanąwszy zaś Zacheusz powiedział do Pana: Oto połowę moich (co są). Panie. biednym daję, i jeśli (z) kogo co wymusiłem* oddaję poczwórnie. * Przez donos lub szantaż.
εἶπεν δὲ πρὸς αὐτὸν ὁ Ἰησοῦς ὅτι Σήμερον σωτηρία τῷ οἴκῳ τούτῳ ἐγένετο, καθότι καὶ αὐτὸς υἱὸς Ἀβραάμ ἐστιν·	Ait Jesus ad eum: Quia hodie salus domui huic facta est: eo quod et ipse filius sit Abrahæ.	Powiedział zaś do niego Jezus, że: Dzisiaj wybawienie domowi temu stało się, według tego że i on synem Abrahama jest.
ἦλθεν γὰρ ὁ υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου ζητῆσαι καὶ σῶσαι τὸ ἀπολωλός.	Venit enim Filius hominis quærere, et salvum facere quod perierat.	Przyszedł bowiem Syn Człowieka odszukać i uratować, co zaginione.
Przypowieść o dziesięciu udziałach pieniężnych
Ἀκουόντων δὲ αὐτῶν ταῦτα προσθεὶς εἶπεν παραβολὴν διὰ τὸ ἐγγὺς εἶναι Ἰερουσαλὴμ αὐτὸν καὶ δοκεῖν αὐτοὺς ὅτι παραχρῆμα μέλλει ἡ βασιλεία τοῦ θεοῦ ἀναφαίνεσθαι.	Hæc illis audientibus adjiciens, dixit parabolam, eo quod esset prope Jerusalem: et quia existimarent quod confestim regnum Dei manifestaretur.	(Gdy słuchali) zaś oni tego, przedłożywszy powiedział przykład dla tego, (że) blisko (był) Jeruzalem on i (wydawało się) im, że od razu ma królestwo Boga stać się widziane.
εἶπεν οὖν, Ἄνθρωπός τις εὐγενὴς ἐπορεύθη εἰς χώραν μακρὰν λαβεῖν ἑαυτῷ βασιλείαν καὶ ὑποστρέψαι.	Dixit ergo: Homo quidam nobilis abiit in regionem longinquam accipere sibi regnum, et reverti.	Powiedział więc: Człowiek pewien dobrze urodzony wyruszył do krainy dalekiej wziąć sobie królestwo* i powrócić. * Uzyskać godność, władzę królewską.
καλέσας δὲ δέκα δούλους ἑαυτοῦ ἔδωκεν αὐτοῖς δέκα μνᾶς καὶ εἶπεν πρὸς αὐτούς, Πραγματεύσασθε ἐν ᾧ ἔρχομαι.	Vocatis autem decem servis suis, dedit eis decem mnas, et ait ad illos: Negotiamini dum venio.	Wezwawszy zaś dziesięciu sług jego dał im dziesięć min i powiedział do nich: Zajmijcie się sprawami w tym (czasie dopóki) przychodzę. Sens zapewne taki: "dopóki nie przybędę".
οἱ δὲ πολῖται αὐτοῦ ἐμίσουν αὐτὸν καὶ ἀπέστειλαν πρεσβείαν ὀπίσω αὐτοῦ λέγοντες, Οὐ θέλομεν τοῦτον βασιλεῦσαι ἐφ᾽ ἡμᾶς.	Cives autem ejus oderant eum: et miserunt legationem post illum, dicentes: Nolumus hunc regnare super nos.	Zaś obywatele jego nienawidzili go i wysłali poselstwo za nim, mówiąc: Nie chcemy, (by) ten (zakrólował) nad nami.
Καὶ ἐγένετο ἐν τῷ ἐπανελθεῖν αὐτὸν λαβόντα τὴν βασιλείαν καὶ εἶπεν φωνηθῆναι αὐτῷ τοὺς δούλους τούτους οἷς δεδώκει τὸ ἀργύριον, ἵνα γνοῖ τί διεπραγματεύσαντο.	Et factum est ut rediret accepto regno: et jussit vocari servos, quibus dedit pecuniam, ut sciret quantum quisque negotiatus esset.	I stało się, (gdy) (powrócił) on, wziąwszy królestwo, i powiedział (by) zawołać mu sługi te, którym dał srebro, aby poznał, co uzyskali w interesach. Królowanie, władzę.
παρεγένετο δὲ ὁ πρῶτος λέγων, Κύριε, ἡ μνᾶ σου δέκα προσηργάσατο μνᾶς.	Venit autem primus dicens: Domine, mna tua decem mnas acquisivit.	Przybył zaś pierwszy mówiąc: Panie, mina twa dziesięć przysporzyła min.
καὶ εἶπεν αὐτῷ, Εὖγε, ἀγαθὲ δοῦλε, ὅτι ἐν ἐλαχίστῳ πιστὸς ἐγένου, ἴσθι ἐξουσίαν ἔχων ἐπάνω δέκα πόλεων.	Et ait illi: Euge bone serve, quia in modico fuisti fidelis, eris potestatem habens super decem civitates.	I powiedział mu: Dobrze, dobry sługo, bo w najmniejszym wierny stałeś się, bądź władzę mający ponad dziesięcioma miastami.
καὶ ἦλθεν ὁ δεύτερος λέγων, Ἡ μνᾶ σου, κύριε, ἐποίησεν πέντε μνᾶς.	Et alter venit, dicens: Domine, mna tua fecit quinque mnas.	I przyszedł drugi mówiąc: Mina twa, panie, uczyniła pięć min.
Opowiadanie o spotkaniu Jezusa z celnikiem Zacheuszem przekazuje tylko autor trzeciej Ewangelii. Zdarzenie miało miejsce w Jerychu, u którego bram Jezus uzdrowił niewidomego. Zacheusz jest przedstawiony jako człowiek zamożny i przełożony celników. Kim byli celnicy i jaką cieszyli się reputacją w ówczesnym świecie - wiadomo już z wyjaśnień odpowiednich fragmentów Ewangelii Mt (Mt 9.9-13; por. Lk 15.1 - z komentarzem). Dobrobyt Zacheusza również nie przysparzał mu sympatii u ludzi, a poza tym - według nauki Chrystusa - jego ewentualne wejście do królestwa Bożego czynił co najmniej tak trudnym, jak przejście wielbłąda przez ucho igielne.
εἶπεν δὲ καὶ τούτῳ, Καὶ σὺ ἐπάνω γίνου πέντε πόλεων.	Et huic ait: Et tu esto super quinque civitates.	Powiedział zaś i temu: I ty ponad stań się pięciu miastami.
καὶ ὁ ἕτερος ἦλθεν λέγων, Κύριε, ἰδοὺ ἡ μνᾶ σου ἣν εἶχον ἀποκειμένην ἐν σουδαρίῳ·	Et alter venit, dicens: Domine, ecce mna tua, quam habui repositam in sudario:	I (inny) przyszedł mówiąc: Panie, oto mina twa, którą miałem odłożoną w chustce.
ἐφοβούμην γάρ σε, ὅτι ἄνθρωπος αὐστηρὸς εἶ, αἴρεις ὃ οὐκ ἔθηκας καὶ θερίζεις ὃ οὐκ ἔσπειρας.	timui enim te, quia homo austerus es: tollis quod non posuisti, et metis quod non seminasti.	Bałem się bowiem ciebie, bo człowiek surowy jesteś, podnosisz, czego nie położyłeś, i żniesz, czego nie siałeś.
λέγει αὐτῷ, Ἐκ τοῦ στόματός σου κρίνω σε, πονηρὲ δοῦλε. ᾔδεις ὅτι ἐγὼ ἄνθρωπος αὐστηρός εἰμι, αἴρων ὃ οὐκ ἔθηκα καὶ θερίζων ὃ οὐκ ἔσπειρα;	Dicit ei: De ore tuo te judico, serve nequam. Sciebas quod ego homo austerus sum, tollens quod non posui, et metens quod non seminavi:	Mówi mu: Z ust twych sądzę cię, zły sługo. Wiedziałeś, że ja człowiek surowy jestem, podnoszący, czego nie położyłem, i żnący, czego nie posiałem?
καὶ διὰ τί οὐκ ἔδωκάς μου τὸ ἀργύριον ἐπὶ τράπεζαν; κἀγὼ ἐλθὼν σὺν τόκῳ ἂν αὐτὸ ἔπραξα.	et quare non dedisti pecuniam meam ad mensam, ut ego veniens cum usuris utique exegissem illam?	I dla czego nie dałeś mego srebra na stół (bankiera)? I ja przyszedłszy z odsetkiem je odebrałbym.
καὶ τοῖς παρεστῶσιν εἶπεν, Ἄρατε ἀπ᾽ αὐτοῦ τὴν μνᾶν καὶ δότε τῷ τὰς δέκα μνᾶς ἔχοντι.	Et astantibus dixit: Auferte ab illo mnam, et date illi qui decem mnas habet.	I obok stojącym powiedział: Zabierzcie od niego minę i dajcie dziesięć min mającemu.
καὶ εἶπαν αὐτῷ, Κύριε, ἔχει δέκα μνᾶς.	Et dixerunt ei: Domine, habet decem mnas.	I powiedzieli mu: Panie, ma dziesięć min! -
λέγω ὑμῖν ὅτι παντὶ τῷ ἔχοντι δοθήσεται, ἀπὸ δὲ τοῦ μὴ ἔχοντος καὶ ὃ ἔχει ἀρθήσεται.	Dico autem vobis, quia omni habenti dabitur, et abundabit: ab eo autem qui non habet, et quod habet auferetur ab eo.	Mówię wam, że każdemu mającemu będzie dane, od zaś nie mającego, i co ma, zabrane będzie.
πλὴν τοὺς ἐχθρούς μου τούτους τοὺς μὴ θελήσαντάς με βασιλεῦσαι ἐπ᾽ αὐτοὺς ἀγάγετε ὧδε καὶ κατασφάξατε αὐτοὺς ἔμπροσθέν μου.	Verumtamen inimicos meos illos, qui noluerunt me regnare super se, adducite huc: et interficite ante me.	Nadto wrogów mych, tych, nie chcących (mego) (królowania) nad nimi, poprowadźcie tu i wymordujcie ich przede mną.
Wjazd do Jerozolimy
Καὶ εἰπὼν ταῦτα ἐπορεύετο ἔμπροσθεν ἀναβαίνων εἰς Ἱεροσόλυμα.	Et his dictis, præcedebat ascendens Jerosolymam.	I rzekłszy to ruszył naprzód podchodząc do Jerozolimy.
Καὶ ἐγένετο ὡς ἤγγισεν εἰς Βηθφαγὴ καὶ Βηθανίαν πρὸς τὸ ὄρος τὸ καλούμενον Ἐλαιῶν, ἀπέστειλεν δύο τῶν μαθητῶν	Et factum est, cum appropinquasset ad Bethphage et Bethaniam, ad montem qui vocatur Oliveti, misit duos discipulos suos,	I stało się, jak zbliżał się do Betfage i Betanii, ku Górze zwanej Oliwek, wysłał dwóch (z) uczniów
λέγων, Ὑπάγετε εἰς τὴν κατέναντι κώμην, ἐν ᾗ εἰσπορευόμενοι εὑρήσετε πῶλον δεδεμένον, ἐφ᾽ ὃν οὐδεὶς πώποτε ἀνθρώπων ἐκάθισεν, καὶ λύσαντες αὐτὸν ἀγάγετε.	dicens: Ite in castellum quod contra est: in quod introëuntes, invenietis pullum asinæ alligatum, cui nemo umquam hominum sedit: solvite illum, et adducite.	mówiąc: Odejdźcie do (tej) naprzeciw wsi, w którą wchodząc znajdziecie oślę uwiązane, na którym nikt kiedykolwiek (z) ludzi (nie) usiadł i odwiązawszy je przyprowadźcie.
καὶ ἐάν τις ὑμᾶς ἐρωτᾷ, Διὰ τί λύετε; οὕτως ἐρεῖτε ὅτι Ὁ κύριος αὐτοῦ χρείαν ἔχει.	Et si quis vos interrogaverit: Quare solvitis? sic dicetis ei: Quia Dominus operam ejus desiderat.	I jeśli ktoś was zapyta: Dla czego odwiązujecie?, tak powiecie, że: Pan go potrzebę ma.
ἀπελθόντες δὲ οἱ ἀπεσταλμένοι εὗρον καθὼς εἶπεν αὐτοῖς.	Abierunt autem qui missi erant: et invenerunt, sicut dixit illis, stantem pullum.	Odszedłszy zaś wysłani znaleźli jako Powiedział im.
λυόντων δὲ αὐτῶν τὸν πῶλον εἶπαν οἱ κύριοι αὐτοῦ πρὸς αὐτούς, Τί λύετε τὸν πῶλον;	Solventibus autem illis pullum, dixerunt domini ejus ad illos: Quid solvitis pullum?	(Gdy odwiązywali) zaś oni oślę, powiedzieli panowie jego do nich: Dlaczego odwiązujecie oślę?
οἱ δὲ εἶπαν ὅτι Ὁ κύριος αὐτοῦ χρείαν ἔχει.	At illi dixerunt: Quia Dominus eum necessarium habet.	Oni zaś powiedzieli, że: Pan go potrzebę ma.
καὶ ἤγαγον αὐτὸν πρὸς τὸν Ἰησοῦν καὶ ἐπιρίψαντες αὐτῶν τὰ ἱμάτια ἐπὶ τὸν πῶλον ἐπεβίβασαν τὸν Ἰησοῦν.	Et duxerunt illum ad Jesum. Et jacentes vestimenta sua supra pullum, imposuerunt Jesum.	I przyprowadzili je do Jezusa i narzuciwszy ich szaty na oślę, wsadzili Jezusa.
πορευομένου δὲ αὐτοῦ ὑπεστρώννυον τὰ ἱμάτια αὐτῶν ἐν τῇ ὁδῷ.	Eunte autem illo, substernebant vestimenta sua in via:	(Gdy jechał) zaś on, podścielali szaty ich na drodze.
Ἐγγίζοντος δὲ αὐτοῦ ἤδη πρὸς τῇ καταβάσει τοῦ Ὄρους τῶν Ἐλαιῶν ἤρξαντο ἅπαν τὸ πλῆθος τῶν μαθητῶν χαίροντες αἰνεῖν τὸν θεὸν φωνῇ μεγάλῃ περὶ πασῶν ὧν εἶδον δυνάμεων,	et cum appropinquaret jam ad descensum montis Oliveti, cœperunt omnes turbæ discipulorum gaudentes laudare Deum voce magna super omnibus, quas viderant, virtutibus,	(Gdy zbliżał się) zaś on już do podnóża Góry Oliwek, zaczęła cała mnogość uczniów radując się wielbić Boga głosem wielkim za wszystkie, które widzieli, dzieła mocy,
λέγοντες, Εὐλογημένος ὁ ἐρχόμενος, ὁ βασιλεὺς ἐν ὀνόματι κυρίου· ἐν οὐρανῷ εἰρήνη καὶ δόξα ἐν ὑψίστοις.	dicentes: Benedictus, qui venit rex in nomine Domini: pax in cælo, et gloria in excelsis.	mówiąc: Błogosławiony przychodzący król w imię Pana. W niebie pokój i chwała na wysokościach.
καί τινες τῶν Φαρισαίων ἀπὸ τοῦ ὄχλου εἶπαν πρὸς αὐτόν, Διδάσκαλε, ἐπιτίμησον τοῖς μαθηταῖς σου.	Et quidam pharisæorum de turbis dixerunt ad illum: Magister, increpa discipulos tuos.	I jacyś (z) faryzeuszów z tłumu powiedzieli do niego: Nauczycielu, upomnij uczniów twych.
καὶ ἀποκριθεὶς εἶπεν, Λέγω ὑμῖν, ἐὰν οὗτοι σιωπήσουσιν, οἱ λίθοι κράξουσιν.	Quibus ipse ait: Dico vobis, quia si hi tacuerint, lapides clamabunt.	I odpowiadając rzekł: Mówię wam, jeżeli ci umilkną, kamienie krzyczeć będą.
Καὶ ὡς ἤγγισεν ἰδὼν τὴν πόλιν ἔκλαυσεν ἐπ᾽ αὐτήν	Et ut appropinquavit, videns civitatem flevit super illam, dicens:	I jak zbliżył się, zobaczywszy miasto zapłakał nad nim,
λέγων ὅτι Εἰ ἔγνως ἐν τῇ ἡμέρᾳ ταύτῃ καὶ σὺ τὰ πρὸς εἰρήνην· νῦν δὲ ἐκρύβη ἀπὸ ὀφθαλμῶν σου.	Quia si cognovisses et tu, et quidem in hac die tua, quæ ad pacem tibi: nunc autem abscondita sunt ab oculis tuis.	mówiąc, że: Jeśli byś poznało w dniu tym i ty, (co) (wiedzie) do pokoju, - teraz zaś zakryte zostało od oczu twych.
ὅτι ἥξουσιν ἡμέραι ἐπὶ σὲ καὶ παρεμβαλοῦσιν οἱ ἐχθροί σου χάρακά σοι καὶ περικυκλώσουσίν σε καὶ συνέξουσίν σε πάντοθεν,	Quia venient dies in te: et circumdabunt te inimici tui vallo, et circumdabunt te: et coangustabunt te undique:	Bo nadejdą dni na ciebie i ustawią wrogowie twoi obóz warowny przeciwko tobie, i okrążą cię, i ścisną cię zewsząd,
καὶ ἐδαφιοῦσίν σε καὶ τὰ τέκνα σου ἐν σοί, καὶ οὐκ ἀφήσουσιν λίθον ἐπὶ λίθον ἐν σοί, ἀνθ᾽ ὧν οὐκ ἔγνως τὸν καιρὸν τῆς ἐπισκοπῆς σου.	et ad terram prosternent te, et filios tuos, qui in te sunt, et non relinquent in te lapidem super lapidem: eo quod non cognoveris tempus visitationis tuæ.	i powalą na ziemię ciebie i dzieci twe w tobie, i nie zostawią kamienia na kamieniu w tobie, za (to że) nie poznałaś pory nawiedzenia twego.
Jezus w świątyni
Καὶ εἰσελθὼν εἰς τὸ ἱερὸν ἤρξατο ἐκβάλλειν τοὺς πωλοῦντας	Et ingressus in templum, cœpit ejicere vendentes in illo, et ementes,	I wszedłszy do świątyni zaczął wyrzucać sprzedających,
λέγων αὐτοῖς, Γέγραπται, Καὶ ἔσται ὁ οἶκός μου οἶκος προσευχῆς, ὑμεῖς δὲ αὐτὸν ἐποιήσατε σπήλαιον λῃστῶν.	dicens illis: Scriptum est: Quia domus mea domus orationis est: vos autem fecistis illam speluncam latronum.	mówiąc im: Jest napisane: będzie dom mój domem modlitwy, wy zaś go uczyniliście jaskinią rozbójników.
Καὶ ἦν διδάσκων τὸ καθ᾽ ἡμέραν ἐν τῷ ἱερῷ. οἱ δὲ ἀρχιερεῖς καὶ οἱ γραμματεῖς ἐζήτουν αὐτὸν ἀπολέσαι καὶ οἱ πρῶτοι τοῦ λαοῦ,	Et erat docens quotidie in templo. Principes autem sacerdotum, et scribæ, et princeps plebis quærebant illum perdere:	I był nauczający co dzień w świątyni. Zaś arcykapłani i uczeni w piśmie szukali (by) go zgubić, i pierwsi ludu.
καὶ οὐχ εὕρισκον τὸ τί ποιήσωσιν, ὁ λαὸς γὰρ ἅπας ἐξεκρέματο αὐτοῦ ἀκούων.	et non inveniebant quid facerent illi. Omnis enim populus suspensus erat, audiens illum.	I nie znajdowali, co uczyniliby, lud bowiem cały zawisał* go słuchając. * Sens: "słuchał z zapartym tchem".

20

Podważanie autorytetu Jezusa
Καὶ ἐγένετο ἐν μιᾷ τῶν ἡμερῶν διδάσκοντος αὐτοῦ τὸν λαὸν ἐν τῷ ἱερῷ καὶ εὐαγγελιζομένου ἐπέστησαν οἱ ἀρχιερεῖς καὶ οἱ γραμματεῖς σὺν τοῖς πρεσβυτέροις	Et factum est in una dierum, docente illo populum in templo, et evangelizante, convenerunt principes sacerdotum, et scribæ cum senioribus,	I stało się w jednym (z) dni (gdy nauczał) on lud w świątyni i (gdy głosił dobrą nowinę), stanęli (przy nim) arcykapłani i uczeni w piśmie ze starszymi.
καὶ εἶπαν λέγοντες πρὸς αὐτόν, Εἰπὸν ἡμῖν ἐν ποίᾳ ἐξουσίᾳ ταῦτα ποιεῖς, ἢ τίς ἐστιν ὁ δούς σοι τὴν ἐξουσίαν ταύτην;	et aiunt dicentes ad illum: Dic nobis in qua potestate hæc facis? aut quis est qui dedit tibi hanc potestatem?	I powiedzieli mówiąc do niego: Powiedz nam, jaką władzą to czynisz, lub kto jest (ten), (który dał) ci władzę tę?
ἀποκριθεὶς δὲ εἶπεν πρὸς αὐτούς, Ἐρωτήσω ὑμᾶς κἀγὼ λόγον, καὶ εἴπατέ μοι·	Respondens autem Jesus, dixit ad illos: Interrogabo vos et ego unum verbum. Respondete mihi:	Odpowiadając zaś rzekł do nich: Zapytam was i ja (o) słowo, i powiedzcie mi.
Τὸ βάπτισμα Ἰωάννου ἐξ οὐρανοῦ ἦν ἢ ἐξ ἀνθρώπων;	baptismus Joannis de cælo erat, an ex hominibus?	Chrzest Jana z nieba był czy z ludzi?
οἱ δὲ συνελογίσαντο πρὸς ἑαυτοὺς λέγοντες ὅτι Ἐὰν εἴπωμεν, Ἐξ οὐρανοῦ, ἐρεῖ, Διὰ τί οὐκ ἐπιστεύσατε αὐτῷ;	At illi cogitabant intra se, dicentes: Quia si dixerimus: De cælo, dicet: Quare ergo non credidistis illi?	Oni zaś zaczęli wspólnie rozważać, do siebie mówiąc, że: Jeśli powiedzielibyśmy: Z nieba, powie: Dla czego nie uwierzyliście mu?
ἐὰν δὲ εἴπωμεν, Ἐξ ἀνθρώπων, ὁ λαὸς ἅπας καταλιθάσει ἡμᾶς, πεπεισμένος γάρ ἐστιν Ἰωάννην προφήτην εἶναι.	Si autem dixerimus: Ex hominibus, plebs universa lapidabit nos: certi sunt enim Joannem prophetam esse.	Jeśli zaś powiedzielibyśmy: Z ludzi, lud cały ukamienuje nas. przekonany bowiem jest, (że) Jan prorokiem (był).
καὶ ἀπεκρίθησαν μὴ εἰδέναι πόθεν.	Et responderunt se nescire unde esset.	I odpowiedzieli, (że) nie (wiedzą) skąd.
καὶ ὁ Ἰησοῦς εἶπεν αὐτοῖς, Οὐδὲ ἐγὼ λέγω ὑμῖν ἐν ποίᾳ ἐξουσίᾳ ταῦτα ποιῶ.	Et Jesus ait illis: Neque ego dico vobis in qua potestate hæc facio.	I Jezus rzekł im: Ani ja mówię wam, jaką władzą to czynię.
Przypowieść o dzierżawcach winnicy
Ἤρξατο δὲ πρὸς τὸν λαὸν λέγειν τὴν παραβολὴν ταύτην· Ἄνθρωπός τις ἐφύτευσεν ἀμπελῶνα καὶ ἐξέδετο αὐτὸν γεωργοῖς καὶ ἀπεδήμησεν χρόνους ἱκανούς.	Cœpit autem dicere ad plebem parabolam hanc: Homo plantavit vineam, et locavit eam colonis: et ipse peregre fuit multis temporibus.	Zaczął zaś do ludu mówić przykład ten: Człowiek [pewien] zasadził winnicę i wynajął ją rolnikom i odjechał (na) czasy dość długie.
καὶ καιρῷ ἀπέστειλεν πρὸς τοὺς γεωργοὺς δοῦλον ἵνα ἀπὸ τοῦ καρποῦ τοῦ ἀμπελῶνος δώσουσιν αὐτῷ· οἱ δὲ γεωργοὶ ἐξαπέστειλαν αὐτὸν δείραντες κενόν.	Et in tempore misit ad cultores servum, ut de fructu vineæ darent illi. Qui cæsum dimiserunt eum inanem.	I porą* wysłał do rolników sługę, aby z owocu winnicy dali mu. Zaś rolnicy odesłali go pobiwszy pustego*. (zbiorów). ** Z pustymi rękoma, "na pusto", z niczym.
καὶ προσέθετο ἕτερον πέμψαι δοῦλον· οἱ δὲ κἀκεῖνον δείραντες καὶ ἀτιμάσαντες ἐξαπέστειλαν κενόν.	Et addidit alterum servum mittere. Illi autem hunc quoque cædentes, et afficientes contumelia, dimiserunt inanem.	I (ponownie tak zrobił żeby)* drugiego posłać sługę, oni zaś i tamtego pobiwszy i znieważywszy odesłali pustego*. Dosłownie "dodał", powtórzył czynność. ** Z pustymi rękoma, "na pusto", z niczym.
καὶ προσέθετο τρίτον πέμψαι· οἱ δὲ καὶ τοῦτον τραυματίσαντες ἐξέβαλον.	Et addidit tertium mittere: qui et illum vulnerantes ejecerunt.	I (ponownie tak zrobił żeby)* trzeciego posłać. Oni zaś i tego poraniwszy wyrzucili. * Dosłownie "dodał", powtórzył czynność.
εἶπεν δὲ ὁ κύριος τοῦ ἀμπελῶνος, Τί ποιήσω; πέμψω τὸν υἱόν μου τὸν ἀγαπητόν· ἴσως τοῦτον ἐντραπήσονται.	Dixit autem dominus vineæ: Quid faciam? Mittam filium meum dilectum: forsitan, cum hunc viderint, verebuntur.	Powiedział zaś pan winnicy: Co uczynię? Poślę syna mego umiłowanego; może tego uszanują.
ἰδόντες δὲ αὐτὸν οἱ γεωργοὶ διελογίζοντο πρὸς ἀλλήλους λέγοντες, Οὗτός ἐστιν ὁ κληρονόμος· ἀποκτείνωμεν αὐτόν, ἵνα ἡμῶν γένηται ἡ κληρονομία.	Quem cum vidissent coloni, cogitaverunt intra se, dicentes: Hic est hæres, occidamus illum, ut nostra fiat hæreditas.	Ujrzawszy zaś go rolnicy rozważali do siebie nawzajem mówiąc: Ten jest dziedzic, zabijmy go. aby nasze stało się dziedzictwo.
καὶ ἐκβαλόντες αὐτὸν ἔξω τοῦ ἀμπελῶνος ἀπέκτειναν. τί οὖν ποιήσει αὐτοῖς ὁ κύριος τοῦ ἀμπελῶνος;	Et ejectum illum extra vineam, occiderunt. Quid ergo faciet illis dominus vineæ?	I wyrzuciwszy go poza winnicę zabili. Co więc uczyni im pan winnicy?
ἐλεύσεται καὶ ἀπολέσει τοὺς γεωργοὺς τούτους καὶ δώσει τὸν ἀμπελῶνα ἄλλοις. ἀκούσαντες δὲ εἶπαν, Μὴ γένοιτο.	veniet, et perdet colonos istos, et dabit vineam aliis. Quo audito, dixerunt illi: Absit.	Przyjdzie i wygubi rolników tych, i da winnicę innym. Usłyszawszy zaś powiedzieli: Nie oby się stało!
ὁ δὲ ἐμβλέψας αὐτοῖς εἶπεν, Τί οὖν ἐστιν τὸ γεγραμμένον τοῦτο· Λίθον ὃν ἀπεδοκίμασαν οἱ οἰκοδομοῦντες, οὗτος ἐγενήθη εἰς κεφαλὴν γωνίας;	Ille autem aspiciens eos, ait: Quid est ergo hoc quod scriptum est: Lapidem quem reprobaverunt ædificantes, hic factus est in caput anguli?	On zaś przypatrzywszy się im rzekł: Czym więc jest napisane to: Kamień, który zdyskwalifikowali* budujący, ten stał się głowicą narożnika. * Zbadali i nie zaaprobowali.
πᾶς ὁ πεσὼν ἐπ᾽ ἐκεῖνον τὸν λίθον συνθλασθήσεται· ἐφ᾽ ὃν δ᾽ ἂν πέσῃ, λικμήσει αὐτόν.	Omnis qui ceciderit super illum lapidem, conquassabitur: super quem autem ceciderit, comminuet illum.	Każdy, (który upadł) na ów kamień, roztrzaskany zostanie; na którego zaś upadłby, na proch skruszy* go. * Albo „jak kupę plew rozrzuci".
Καὶ ἐζήτησαν οἱ γραμματεῖς καὶ οἱ ἀρχιερεῖς ἐπιβαλεῖν ἐπ᾽ αὐτὸν τὰς χεῖρας ἐν αὐτῇ τῇ ὥρᾳ, καὶ ἐφοβήθησαν τὸν λαόν, ἔγνωσαν γὰρ ὅτι πρὸς αὐτοὺς εἶπεν τὴν παραβολὴν ταύτην.	Et quærebant principes sacerdotum et scribæ mittere in illum manus illa hora, et timuerunt populum: cognoverunt enim quod ad ipsos dixerit similitudinem hanc.	I zaczęli szukać uczeni w piśmie i arcykapłani (by) narzucić na niego ręce w tej godzinie, i przestraszyli się ludu; poznali bowiem, że do nich powiedział przykład ten.
Płacenie podatków
Dialog Jezusa z arcykapłanami pragnącymi dowiedzieć się, skąd posiada Jezus władzę nauczania, referują wszyscy trzej Synoptycy (Mt 21.23-27 - zob. komentarz; Mk 11.27-33) w identyczny sposób: na postawione Jezusowi pytanie - ostatecznie miało ono na celu wydobycie od Niego stwierdzenia, czy jest Mesjaszem - nie otrzymali arcykapłani żadnej odpowiedzi, ponieważ sami nie chcieli czy nie mogli wyjaśnić, skąd pochodził i jakie miał znaczenie chrzest Jana. Od właściwego zrozumienia posłannictwa Janowego zależało pozytywne ustosunkowanie się do misji Jezusa. J przecież przygotowywał drogę Zbawicielowi.
Καὶ παρατηρήσαντες ἀπέστειλαν ἐγκαθέτους ὑποκρινομένους ἑαυτοὺς δικαίους εἶναι, ἵνα ἐπιλάβωνται αὐτοῦ λόγου, ὥστε παραδοῦναι αὐτὸν τῇ ἀρχῇ καὶ τῇ ἐξουσίᾳ τοῦ ἡγεμόνος.	Et observantes miserunt insidiatores, qui se justos simularent, ut caparent eum in sermone, ut traderent illum principatui, et potestati præsidis.	I zacząwszy pilnować* wysłali szpiegów udających, (że) oni sami sprawiedliwymi (są), aby schwycili go (na) słowie, żeby wydać go zwierzchności i władzy namiestnika. * Część rękopisów ma: "oddaliwszy się".
καὶ ἐπηρώτησαν αὐτὸν λέγοντες, Διδάσκαλε, οἴδαμεν ὅτι ὀρθῶς λέγεις καὶ διδάσκεις καὶ οὐ λαμβάνεις πρόσωπον, ἀλλ᾽ ἐπ᾽ ἀληθείας τὴν ὁδὸν τοῦ θεοῦ διδάσκεις·	Et interrogaverunt eum, dicentes: Magister, scimus quia recte dicis et doces: et non accipis personam, sed viam Dei in veritate doces.	I zapytali go mówiąc: Nauczycielu, wiemy, że poprawnie mówisz i nauczasz i nie bierzesz (po wyglądzie), ale w prawdzie drogi Pana nauczasz. Dosłownie "nie bierzesz (według) twarzy"; jakimi się wydają.
ἔξεστιν ἡμᾶς Καίσαρι φόρον δοῦναι ἢ οὔ;	Licet nobis tributum dare Cæsari, an non?	Dozwolone jest (nam) Cezarowi daninę dać czy nie?
κατανοήσας δὲ αὐτῶν τὴν πανουργίαν εἶπεν πρὸς αὐτούς,	Considerans autem dolum illorum, dixit ad eos: Quid me tentatis?	Zauważywszy zaś ich podstępność powiedział do nich:
Δείξατέ μοι δηνάριον· τίνος ἔχει εἰκόνα καὶ ἐπιγραφήν; οἱ δὲ εἶπαν, Καίσαρος.	ostendite mihi denarium. Cujus habet imaginem et inscriptionem? Respondentes dixerunt ei: Cæsaris.	Pokażcie mi denara. Kogo ma obraz i napis? Oni zaś powiedzieli: Cezara.
ὁ δὲ εἶπεν πρὸς αὐτούς, Τοίνυν ἀπόδοτε τὰ Καίσαρος Καίσαρι καὶ τὰ τοῦ θεοῦ τῷ θεῷ.	Et ait illis: Reddite ergo quæ sunt Cæsaris, Cæsari: et quæ sunt Dei, Deo.	On zaś powiedział do nich: A więc oddajcie co Cezara Cezarowi i co Boga Bogu.
καὶ οὐκ ἴσχυσαν ἐπιλαβέσθαι αὐτοῦ ῥήματος ἐναντίον τοῦ λαοῦ καὶ θαυμάσαντες ἐπὶ τῇ ἀποκρίσει αὐτοῦ ἐσίγησαν.	Et non potuerunt verbum ejus reprehendere coram plebe: et mirati in responso ejus, tacuerunt.	I nie mieli siły złapać go (na) słowie wobec ludu i zdziwieni odpowiedzią jego zamilkli.
Po zmartwychwstaniu
Προσελθόντες δέ τινες τῶν Σαδδουκαίων, οἱ λέγοντες ἀνάστασιν μὴ εἶναι, ἐπηρώτησαν αὐτὸν	Accesserunt autem quidam sadducæorum, qui negant esse resurrectionem, et interrogaverunt eum,	Podszedłszy zaś jacyś (z) saduceuszów, (przeciw) mówiący że (zmartwych)powstania nie (ma), zapytali go
λέγοντες, Διδάσκαλε, Μωϋσῆς ἔγραψεν ἡμῖν, ἐάν τινος ἀδελφὸς ἀποθάνῃ ἔχων γυναῖκα, καὶ οὗτος ἄτεκνος ᾖ, ἵνα λάβῃ ὁ ἀδελφὸς αὐτοῦ τὴν γυναῖκα καὶ ἐξαναστήσῃ σπέρμα τῷ ἀδελφῷ αὐτοῦ.	dicentes: Magister, Moyses scripsit nobis: Si frater alicujus mortuus fuerit habens uxorem, et hic sine liberis fuerit, ut accipiat eam frater ejus uxorem, et suscitet semen fratri suo.	mówiąc: Nauczycielu, Mojżesz napisał nam, "jeśli czyjś brat umrze" mając żonę "i ten bezdzietny byłby", aby,,wziął brat jego (tę) żonę i wzbudził potomstwo* bratu jego." * Dosłownie"nasienie".
ἑπτὰ οὖν ἀδελφοὶ ἦσαν· καὶ ὁ πρῶτος λαβὼν γυναῖκα ἀπέθανεν ἄτεκνος·	Septem ergo fratres erant: et primus accepit uxorem, et mortuus est sine filiis.	Siedmiu więc braci było. I pierwszy wziąwszy żonę umarł bezdzietny. Dosłownie "bracia byli".
καὶ ὁ δεύτερος	Et sequens accepit illam, et ipse mortuus est sine filio.	I drugi
καὶ ὁ τρίτος ἔλαβεν αὐτήν, ὡσαύτως δὲ καὶ οἱ ἑπτὰ οὐ κατέλιπον τέκνα καὶ ἀπέθανον.	Et tertius accepit illam. Similiter et omnes septem, et non reliquerunt semen, et mortui sunt.	i trzeci wziął ją, tak samo zaś i siedmiu nie zostawili dzieci i umarli.
ὕστερον καὶ ἡ γυνὴ ἀπέθανεν.	Novissime omnium mortua est et mulier.	Później i żona umarła.
ἡ γυνὴ οὖν ἐν τῇ ἀναστάσει τίνος αὐτῶν γίνεται γυνή; οἱ γὰρ ἑπτὰ ἔσχον αὐτὴν γυναῖκα.	In resurrectione ergo, cujus eorum erit uxor? siquidem septem habuerunt eam uxorem.	(Ta) żona więc w (zmartwych)powstaniu kogo (z) nich staje się żoną? Bowiem siedmiu mieli tę samą żonę.
καὶ εἶπεν αὐτοῖς ὁ Ἰησοῦς, Οἱ υἱοὶ τοῦ αἰῶνος τούτου γαμοῦσιν καὶ γαμίσκονται,	Et ait illis Jesus: Filii hujus sæculi nubunt, et traduntur ad nuptias:	I powiedział im Jezus: Synowie wieku tego poślubiają i za mąż wychodzą.
οἱ δὲ καταξιωθέντες τοῦ αἰῶνος ἐκείνου τυχεῖν καὶ τῆς ἀναστάσεως τῆς ἐκ νεκρῶν οὔτε γαμοῦσιν οὔτε γαμίζονται·	illi vero qui digni habebuntur sæculo illo, et resurrectione ex mortuis, neque nubent, neque ducent uxores:	Zaś uznani za godnych wieku owego osiągnięcia i powstania z martwych ani poślubiają ani są zaślubiane.
οὐδὲ γὰρ ἀποθανεῖν ἔτι δύνανται, ἰσάγγελοι γάρ εἰσιν καὶ υἱοί εἰσιν θεοῦ τῆς ἀναστάσεως υἱοὶ ὄντες.	neque enim ultra mori potuerunt: æquales enim angelis sunt, et filii sunt Dei, cum sint filii resurrectionis.	Ani bowiem umrzeć jeszcze mogą. równi aniołom bowiem są i synami są Boga. (zmartwych)wstania synami będąc.
ὅτι δὲ ἐγείρονται οἱ νεκροί, καὶ Μωϋσῆς ἐμήνυσεν ἐπὶ τῆς βάτου, ὡς λέγει κύριον τὸν θεὸν Ἀβραὰμ καὶ θεὸν Ἰσαὰκ καὶ θεὸν Ἰακώβ.	Quia vero resurgant mortui, et Moyses ostendit secus rubum, sicut dicit Dominum, Deum Abraham, et Deum Isaac, et Deum Jacob.	Że zaś podnoszą się martwi, i Mojżesz ujawnił przy jeżynie, jak mówi: Pan, Bóg Abrahama Bóg Izaaka i Bóg Jakuba. "W opowiadaniu o krzaku jeżynowym" (w przekładzie greckim S.T. tak określono gatunek płonącego krzewu z Księgi Wyjścia 3.2-4).
θεὸς δὲ οὐκ ἔστιν νεκρῶν ἀλλὰ ζώντων, πάντες γὰρ αὐτῷ ζῶσιν.	Deus autem non est mortuorum, sed vivorum: omnes enim vivunt ei.	Bogiem zaś nie jest martwych, ale żyjących, wszyscy bowiem jemu żyją.
ἀποκριθέντες δέ τινες τῶν γραμματέων εἶπαν, Διδάσκαλε, καλῶς εἶπας.	Respondentes autem quidam scribarum, dixerunt ei: Magister, bene dixisti.	Odpowiadając zaś jacyś (z) uczonych w piśmie rzekli: Nauczycielu, dobrze powiedziałeś.
οὐκέτι γὰρ ἐτόλμων ἐπερωτᾶν αὐτὸν οὐδέν.	Et amplius non audebant eum quidquam interrogare.	Już nie bowiem odważali się pytać go (o) nic.
Mesjasz—Synem Boga
Εἶπεν δὲ πρὸς αὐτούς, Πῶς λέγουσιν τὸν Χριστὸν εἶναι Δαυὶδ υἱόν;	Dixit autem ad illos: Quomodo dicunt Christum filium esse David?	Powiedział zaś do nich: Jak mówią (że) Pomazaniec być (ma) Dawida synem?
αὐτὸς γὰρ Δαυὶδ λέγει ἐν βίβλῳ ψαλμῶν, Εἶπεν κύριος τῷ κυρίῳ μου, Κάθου ἐκ δεξιῶν μου,	et ipse David dicit in libro Psalmorum: Dixit Dominus Domino meo: sede a dextris meis,	Sam bowiem Dawid mówi w księdze śpiewów: Rzekł Pan Panu memu, siadaj po prawicy mej,
ἕως ἂν θῶ τοὺς ἐχθρούς σου ὑποπόδιον τῶν ποδῶν σου.	donec ponam inimicos tuos scabellum pedum tuorum.	aż położę wrogów twych (jako) podnóżek stóp twych.
Δαυὶδ οὖν κύριον αὐτὸν καλεῖ, καὶ πῶς αὐτοῦ υἱός ἐστιν;	David ergo Dominum illum vocat: et quomodo filius ejus est?	Dawid więc Panem go nazywa, i jak jego synem jest?
Ἀκούοντος δὲ παντὸς τοῦ λαοῦ εἶπεν τοῖς μαθηταῖς αὐτοῦ,	Audiente autem omni populo, dixit discipulis suis:	(Gdy słuchał) zaś cały lud, powiedział uczniom [jego]:
Προσέχετε ἀπὸ τῶν γραμματέων τῶν θελόντων περιπατεῖν ἐν στολαῖς καὶ φιλούντων ἀσπασμοὺς ἐν ταῖς ἀγοραῖς καὶ πρωτοκαθεδρίας ἐν ταῖς συναγωγαῖς καὶ πρωτοκλισίας ἐν τοῖς δείπνοις,	Attendite a scribis, qui volunt ambulare in stolis, et amant salutationes in foro, et primas cathedras in synagogis, et primos discubitus in conviviis,	Wystrzegajcie się uczonych w piśmie chcących chadzać w (długich) szatach i kochających pozdrowienia na rynkach i pierwsze siedzenia w synagogach i pierwsze leżanki na wieczerzach
οἳ κατεσθίουσιν τὰς οἰκίας τῶν χηρῶν καὶ προφάσει μακρὰ προσεύχονται· οὗτοι λήμψονται περισσότερον κρίμα.	qui devorant domos viduarum, simulantes longam orationem: hi accipient damnationem majorem.	którzy objadają domy wdów i dla pozoru długo modlą się. Ci wezmą wiele większy wyrok.

21

Wdowi grosz
Ἀναβλέψας δὲ εἶδεν τοὺς βάλλοντας εἰς τὸ γαζοφυλάκιον τὰ δῶρα αὐτῶν πλουσίους.	Respiciens autem, vidit eos qui mittebant munera sua in gazophylacium, divites.	Popatrzywszy zaś zobaczył rzucających do skarbony dary ich, bogatych.
εἶδεν δέ τινα χήραν πενιχρὰν βάλλουσαν ἐκεῖ λεπτὰ δύο,	Vidit autem et quamdam viduam pauperculam mittentem æra minuta duo.	Zobaczył zaś pewną wdowę ubogą rzucającą tam pieniążki dwa,
καὶ εἶπεν, Ἀληθῶς λέγω ὑμῖν ὅτι ἡ χήρα αὕτη ἡ πτωχὴ πλεῖον πάντων ἔβαλεν·	Et dixit: Vere dico vobis, quia vidua hæc pauper plus quam omnes misit.	i powiedział: Prawdziwie mówię wam, że wdowa ta biedna więcej (od) wszystkich rzuciła.
πάντες γὰρ οὗτοι ἐκ τοῦ περισσεύοντος αὐτοῖς ἔβαλον εἰς τὰ δῶρα, αὕτη δὲ ἐκ τοῦ ὑστερήματος αὐτῆς πάντα τὸν βίον ὃν εἶχεν ἔβαλεν.	Nam omnes hi ex abundanti sibi miserunt in munera Dei: hæc autem ex eo quod deest illi, omnem victum suum quem habuit, misit.	Wszyscy bowiem ci ze zbywającego im rzucili do darów, ta zaś z braku jej całe środki na życie, które miała, rzuciła.
Znaki końca czasów
Καί τινων λεγόντων περὶ τοῦ ἱεροῦ ὅτι λίθοις καλοῖς καὶ ἀναθήμασιν κεκόσμηται εἶπεν,	Et quibusdam dicentibus de templo quod bonis lapidibus et donis ornatum esset, dixit:	I jacyś (gdy mówili) o świątyni, że kamieniami pięknymi i wotami jest przystrojona, rzekł:
Ταῦτα ἃ θεωρεῖτε, ἐλεύσονται ἡμέραι ἐν αἷς οὐκ ἀφεθήσεται λίθος ἐπὶ λίθῳ ὃς οὐ καταλυθήσεται.	Hæc quæ videtis, venient dies in quibus non relinquetur lapis super lapidem, qui non destruatur.	To, co oglądacie, przyjdą dni, w których nie pozostawiony zostanie kamień na kamieniu, który nie zostanie obalony.
Ἐπηρώτησαν δὲ αὐτὸν λέγοντες, Διδάσκαλε, πότε οὖν ταῦτα ἔσται καὶ τί τὸ σημεῖον ὅταν μέλλῃ ταῦτα γίνεσθαι;	Interrogaverunt autem illum, dicentes: Præceptor, quando hæc erunt, et quod signum cum fieri incipient?	Zapytali zaś go mówiąc: Nauczycielu, kiedy więc to będzie, i co znakiem, kiedy miałoby to stać się?
ὁ δὲ εἶπεν, Βλέπετε μὴ πλανηθῆτε· πολλοὶ γὰρ ἐλεύσονται ἐπὶ τῷ ὀνόματί μου λέγοντες, Ἐγώ εἰμι, καί, Ὁ καιρὸς ἤγγικεν. μὴ πορευθῆτε ὀπίσω αὐτῶν.	Qui dixit: Videte ne seducamini: multi enim venient in nomine meo, dicentes quia ego sum: et tempus appropinquavit: nolite ergo ire post eos.	On zaś powiedział: Strzeżcie się, (by) nie zostaliście zwiedzeni. Liczni bowiem przyjdą w imię me mówiąc: Ja jestem. I: Pora się zbliżyła. Nie podążajcie za nimi.
ὅταν δὲ ἀκούσητε πολέμους καὶ ἀκαταστασίας, μὴ πτοηθῆτε· δεῖ γὰρ ταῦτα γενέσθαι πρῶτον, ἀλλ᾽ οὐκ εὐθέως τὸ τέλος.	Cum autem audieritis prælia et seditiones, nolite terreri: oportet primum hæc fieri, sed nondum statim finis.	Kiedy zaś usłyszycie (o) wojnach i przewrotach, nie wpadnijcie w panikę. Ma bowiem to stać się najpierw, ale nie zaraz koniec.
Τότε ἔλεγεν αὐτοῖς, Ἐγερθήσεται ἔθνος ἐπ᾽ ἔθνος καὶ βασιλεία ἐπὶ βασιλείαν,	Tunc dicebat illis: Surget gens contra gentem, et regnum adversus regnum.	Wtedy mówił im: Podniesie się naród na naród i królestwo na królestwo,
σεισμοί τε μεγάλοι καὶ κατὰ τόπους λιμοὶ καὶ λοιμοὶ ἔσονται, φόβητρά τε καὶ ἀπ᾽ οὐρανοῦ σημεῖα μεγάλα ἔσται.	Et terræmotus magni erunt per loca, et pestilentiæ, et fames, terroresque de cælo, et signa magna erunt.	trzęsienia wielkie i po miejscach głody i zarazy będą, rzeczy postrach budzące i z nieba znaki wielkie będą.
πρὸ δὲ τούτων πάντων ἐπιβαλοῦσιν ἐφ᾽ ὑμᾶς τὰς χεῖρας αὐτῶν καὶ διώξουσιν, παραδιδόντες εἰς τὰς συναγωγὰς καὶ φυλακάς, ἀπαγομένους ἐπὶ βασιλεῖς καὶ ἡγεμόνας ἕνεκεν τοῦ ὀνόματός μου·	Sed ante hæc omnia injicient vobis manus suas, et persequentur tradentes in synagogas et custodias, trahentes ad reges et præsides propter nomen meum:	Przed zaś tymi wszystkimi narzucą na was ręce ich i prześladować będą wydając do synagog i strażnic, odprowadzanych przed królów i gubernatorów ze względu na imię me.
ἀποβήσεται ὑμῖν εἰς μαρτύριον.	continget autem vobis in testimonium.	Wyjdzie wam na świadectwo.
θέτε οὖν ἐν ταῖς καρδίαις ὑμῶν μὴ προμελετᾶν ἀπολογηθῆναι·	Ponite ergo in cordibus vestris non præmeditari quemadmodum respondeatis:	Połóżcie więc w sercach waszych nie troszczyć się naprzód, (jak) bronić się,
ἐγὼ γὰρ δώσω ὑμῖν στόμα καὶ σοφίαν ᾗ οὐ δυνήσονται ἀντιστῆναι ἢ ἀντειπεῖν ἅπαντες οἱ ἀντικείμενοι ὑμῖν.	ego enim dabo vobis os et sapientiam, cui non poterunt resistere et contradicere omnes adversarii vestri.	ja bowiem dam wam usta* i mądrość, której nie będą mogli przeciwstawić się lub odpowiedzieć wszyscy przeciwni wam. * Wymowę.
παραδοθήσεσθε δὲ καὶ ὑπὸ γονέων καὶ ἀδελφῶν καὶ συγγενῶν καὶ φίλων, καὶ θανατώσουσιν ἐξ ὑμῶν,	Trademini autem a parentibus, et fratribus, et cognatis, et amicis, et morte afficient ex vobis:	Wydawani będziecie zaś i przez rodziców i braci, i krewnych i przyjaciół, i uśmiercą (spośród) was,
καὶ ἔσεσθε μισούμενοι ὑπὸ πάντων διὰ τὸ ὄνομά μου.	et eritis odio omnibus propter nomen meum:	i będziecie nienawidzeni przez wszystkich z powodu imienia mego.
καὶ θρὶξ ἐκ τῆς κεφαλῆς ὑμῶν οὐ μὴ ἀπόληται.	et capillus de capite vestro non peribit.	I włos z głowy waszej nie zginie.
ἐν τῇ ὑπομονῇ ὑμῶν κτήσασθε τὰς ψυχὰς ὑμῶν.	In patientia vestra possidebitis animas vestras.	W wytrwałości waszej zyskacie życie* wasze. * Duszę.
Ὅταν δὲ ἴδητε κυκλουμένην ὑπὸ στρατοπέδων Ἰερουσαλήμ, τότε γνῶτε ὅτι ἤγγικεν ἡ ἐρήμωσις αὐτῆς.	Cum autem videritis circumdari ab exercitu Jerusalem, tunc scitote quia appropinquavit desolatio ejus:	Kiedy zaś zobaczycie otoczone przez obozy Jeruzalem, wtedy wiedzcie, że zbliżyło się spustoszenie jej.
Występująca w tej przestrodze wzmianka o wdowach była spowodowana, być może, tym, co się działo w obecności Jezusa i Jego uczniów: oto widziano, jak ludzie zamożni przychodzili i wrzucali - pewnie dość duże - ofiary do skarbony świątynnej. Lecz na pochwałę Jezusa zasłużyli sobie nie oni, tylko uboga wdowa, która podeszła i złożyła w ofierze dwa pieniążki, nie przedstawiające wielkiej wartości, lecz stanowiące cały jej majątek. Dała wszystko, co miała, a nie tylko to, co jej zbywało, jak owym bogaczom. Całkowicie zaufała Bogu i Jego dobroci w przekonaniu, że Bóg nie opuści jej w potrzebie (por. Mk 12.41-44).
τότε οἱ ἐν τῇ Ἰουδαίᾳ φευγέτωσαν εἰς τὰ ὄρη καὶ οἱ ἐν μέσῳ αὐτῆς ἐκχωρείτωσαν καὶ οἱ ἐν ταῖς χώραις μὴ εἰσερχέσθωσαν εἰς αὐτήν,	tunc qui in Judæa sunt, fugiant ad montes, et qui in medio ejus, discedant: et qui in regionibus, non intrent in eam,	Wtedy (ci) w Judei niech uciekają w góry, a (ci) w środku jej niech opuszczają kraj, i (ci) na wsiach nie niech wchodzą do niej,
ὅτι ἡμέραι ἐκδικήσεως αὗταί εἰσιν τοῦ πλησθῆναι πάντα τὰ γεγραμμένα.	quia dies ultionis hi sunt, ut impleantur omnia quæ scripta sunt.	bo dniami ukarania są, (by wypełniło się) wszystko, (co) napisane.
οὐαὶ ταῖς ἐν γαστρὶ ἐχούσαις καὶ ταῖς θηλαζούσαις ἐν ἐκείναις ταῖς ἡμέραις· ἔσται γὰρ ἀνάγκη μεγάλη ἐπὶ τῆς γῆς καὶ ὀργὴ τῷ λαῷ τούτῳ,	Væ autem prægnantibus et nutrientibus in illis diebus ! erit enim pressura magna super terram, et ira populo huic.	Biada w łonie mającym i karmiącym piersią w owe dni. Będzie bowiem przymus wielki na ziemi i gniew ludowi temu,
καὶ πεσοῦνται στόματι μαχαίρης καὶ αἰχμαλωτισθήσονται εἰς τὰ ἔθνη πάντα, καὶ Ἰερουσαλὴμ ἔσται πατουμένη ὑπὸ ἐθνῶν, ἄχρι οὗ πληρωθῶσιν καιροὶ ἐθνῶν.	Et cadent in ore gladii, et captivi ducentur in omnes gentes, et Jerusalem calcabitur a gentibus, donec impleantur tempora nationum.	i padną (pod) ostrzem miecza i zabrani będą do niewoli do narodów wszystkich. I Jeruzalem będzie deptane przez narody, aż do (kiedy) wypełnią się pory narodów.
Καὶ ἔσονται σημεῖα ἐν ἡλίῳ καὶ σελήνῃ καὶ ἄστροις, καὶ ἐπὶ τῆς γῆς συνοχὴ ἐθνῶν ἐν ἀπορίᾳ ἤχους θαλάσσης καὶ σάλου,	Et erunt signa in sole, et luna, et stellis, et in terris pressura gentium præ confusione sonitus maris, et fluctuum:	I będą znaki na słońcu i księżycu i gwiazdach, i na ziemi przygniecenie (strachem) narodów w bezradności (od) szumu morza i nawałnicy;
ἀποψυχόντων ἀνθρώπων ἀπὸ φόβου καὶ προσδοκίας τῶν ἐπερχομένων τῇ οἰκουμένῃ, αἱ γὰρ δυνάμεις τῶν οὐρανῶν σαλευθήσονται.	arescentibus hominibus præ timore, et exspectatione, quæ supervenient universo orbi: nam virtutes cælorum movebuntur:	(kiedy mdleją) ludzie ze strachu i oczekiwania (rzeczy) przychodzących na świat zamieszkały, bowiem moce niebios zostaną zachwiane. Ewentualnie "umierają".
καὶ τότε ὄψονται τὸν υἱὸν τοῦ ἀνθρώπου ἐρχόμενον ἐν νεφέλῃ μετὰ δυνάμεως καὶ δόξης πολλῆς.	et tunc videbunt Filium hominis venientem in nube cum potestate magna et majestate.	I wtedy zobaczą Syna Człowieka przychodzącego w chmurze z mocą i chwałą wielką.
ἀρχομένων δὲ τούτων γίνεσθαι ἀνακύψατε καὶ ἐπάρατε τὰς κεφαλὰς ὑμῶν, διότι ἐγγίζει ἡ ἀπολύτρωσις ὑμῶν.	His autem fieri incipientibus, respicite, et levate capita vestra: quoniam appropinquat redemptio vestra.	(Gdy zaczną) zaś te stawać się, odegnijcie się i podnieście głowy wasze, ponieważ zbliża się wykupienie wasze.
Καὶ εἶπεν παραβολὴν αὐτοῖς· Ἴδετε τὴν συκῆν καὶ πάντα τὰ δένδρα·	Et dixit illis similitudinem: Videte ficulneam, et omnes arbores:	I powiedział przykład im: Zobaczcie figę i wszystkie drzewa.
ὅταν προβάλωσιν ἤδη, βλέποντες ἀφ᾽ ἑαυτῶν γινώσκετε ὅτι ἤδη ἐγγὺς τὸ θέρος ἐστίν·	cum producunt jam ex se fructum, scitis quoniam prope est æstas.	Kiedy zaczną pączkować już, patrząc z siebie poznajecie, że już blisko lato jest.
οὕτως καὶ ὑμεῖς, ὅταν ἴδητε ταῦτα γινόμενα, γινώσκετε ὅτι ἐγγύς ἐστιν ἡ βασιλεία τοῦ θεοῦ.	Ita et vos cum videritis hæc fieri, scitote quoniam prope est regnum Dei.	Tak i wy, kiedy zobaczycie to stające się, poznawajcie, że blisko jest królestwo Boga.
ἀμὴν λέγω ὑμῖν ὅτι οὐ μὴ παρέλθῃ ἡ γενεὰ αὕτη ἕως ἂν πάντα γένηται.	Amen dico vobis, quia non præteribit generatio hæc, donec omnia fiant.	Amen mówię wam, że nie przeminie pokolenie to, aż wszystko stanie się.
ὁ οὐρανὸς καὶ ἡ γῆ παρελεύσονται, οἱ δὲ λόγοι μου οὐ μὴ παρελεύσονται.	Cælum et terra transibunt: verba autem mea non transibunt.	Niebo i ziemia przeminą, zaś słowa me nie przeminą.
Προσέχετε δὲ ἑαυτοῖς μήποτε βαρηθῶσιν ὑμῶν αἱ καρδίαι ἐν κραιπάλῃ καὶ μέθῃ καὶ μερίμναις βιωτικαῖς καὶ ἐπιστῇ ἐφ᾽ ὑμᾶς αἰφνίδιος ἡ ἡμέρα ἐκείνη	Attendite autem vobis, ne forte graventur corda vestra in crapula, et ebrietate, et curis hujus vitæ, et superveniat in vos repentina dies illa:	Uważajcie zaś na siebie, coby nie ociężałe stały się wasze serca w rauszu i pijaństwie i troskach życiowych, i nastałby na was nagły dzień ów
ὡς παγίς· ἐπεισελεύσεται γὰρ ἐπὶ πάντας τοὺς καθημένους ἐπὶ πρόσωπον πάσης τῆς γῆς.	tamquam laqueus enim superveniet in omnes qui sedent super faciem omnis terræ.	jak pułapka. Przyjdzie bowiem na wszystkich siedzących na obliczu całej ziemi.
ἀγρυπνεῖτε δὲ ἐν παντὶ καιρῷ δεόμενοι ἵνα κατισχύσητε ἐκφυγεῖν ταῦτα πάντα τὰ μέλλοντα γίνεσθαι καὶ σταθῆναι ἔμπροσθεν τοῦ υἱοῦ τοῦ ἀνθρώπου.	Vigilate itaque, omni tempore orantes, ut digni habeamini fugere ista omnia quæ futura sunt, et stare ante Filium hominis.	Trwajcie bez snu zaś, w każdej porze prosząc, aby nabraliście sił (by) wymknąć się z tego wszystkiego mającego stać się, i (by stanąć) przed Synem Człowieka.
Ἦν δὲ τὰς ἡμέρας ἐν τῷ ἱερῷ διδάσκων, τὰς δὲ νύκτας ἐξερχόμενος ηὐλίζετο εἰς τὸ ὄρος τὸ καλούμενον Ἐλαιῶν·	Erat autem diebus docens in templo: noctibus vero exiens, morabatur in monte qui vocatur Oliveti.	Był zaś dniami w świątyni nauczający, zaś nocami wychodząc nocował na górze zwanej Oliwek.
καὶ πᾶς ὁ λαὸς ὤρθριζεν πρὸς αὐτὸν ἐν τῷ ἱερῷ ἀκούειν αὐτοῦ.	Et omnis populus manicabat ad eum in templo audire eum.	I cały lud szedł o brzasku* do niego w świątyni słuchać go. * Albo "szukał gorliwie".

22

Judasz zgadza się zdradzić Jezusa
Ἤγγιζεν δὲ ἡ ἑορτὴ τῶν ἀζύμων ἡ λεγομένη πάσχα.	Appropinquat autem dies festus azymorum, qui dicitur Pascha:	Zbliżało się zaś święto Przaśników nazywane Paschą.
καὶ ἐζήτουν οἱ ἀρχιερεῖς καὶ οἱ γραμματεῖς τὸ πῶς ἀνέλωσιν αὐτόν, ἐφοβοῦντο γὰρ τὸν λαόν.	et quærebant principes sacerdotum, et scribæ, quomodo Jesum interficerent: timebant vero plebem.	I szukali arcykapłani i uczeni w piśmie. jak zgładziliby g?, bali się bowiem ludu.
Εἰσῆλθεν δὲ Σατανᾶς εἰς Ἰούδαν τὸν καλούμενον Ἰσκαριώτην, ὄντα ἐκ τοῦ ἀριθμοῦ τῶν δώδεκα·	Intravit autem Satanas in Judam, qui cognominabatur Iscariotes, unum de duodecim:	Wszedł zaś Szatan w Judę zwanego Iskariotą, będącego z liczby dwunastu.
καὶ ἀπελθὼν συνελάλησεν τοῖς ἀρχιερεῦσιν καὶ στρατηγοῖς τὸ πῶς αὐτοῖς παραδῷ αὐτόν.	et abiit, et locutus est cum principibus sacerdotum, et magistratibus, quemadmodum illum traderet eis.	I odszedłszy rozmawiał z arcykapłanami i komendantami, jak im wydałby go.
καὶ ἐχάρησαν καὶ συνέθεντο αὐτῷ ἀργύριον δοῦναι.	Et gavisi sunt, et pacti sunt pecuniam illi dare.	I uradowali się i ułożyli się mu srebro dać.
καὶ ἐξωμολόγησεν, καὶ ἐζήτει εὐκαιρίαν τοῦ παραδοῦναι αὐτὸν ἄτερ ὄχλου αὐτοῖς.	Et spopondit, et quærebat opportunitatem ut traderet illum sine turbis.	I zgodził się, i szukał dobrej pory, (by) wydać go z dala od tłumu im.
Ostatnia wieczerza
Ἦλθεν δὲ ἡ ἡμέρα τῶν ἀζύμων, ᾗ ἔδει θύεσθαι τὸ πάσχα·	Venit autem dies azymorum, in qua necesse erat occidi pascha.	Przyszedł zaś dzień Przaśników, [w] którym należało ofiarowywać Paschę.
καὶ ἀπέστειλεν Πέτρον καὶ Ἰωάννην εἰπών, Πορευθέντες ἑτοιμάσατε ἡμῖν τὸ πάσχα ἵνα φάγωμεν.	Et misit Petrum et Joannem, dicens: Euntes parate nobis pascha, ut manducemus.	I wysłał Piotra i Jana rzekłszy: Wyruszywszy przygotujcie nam Paschę, aby zjedliśmy.
οἱ δὲ εἶπαν αὐτῷ, Ποῦ θέλεις ἑτοιμάσωμεν;	At illi dixerunt: Ubi vis paremus?	Oni zaś powiedzieli mu: Gdzie chcesz byśmy przygotowali?
ὁ δὲ εἶπεν αὐτοῖς, Ἰδοὺ εἰσελθόντων ὑμῶν εἰς τὴν πόλιν συναντήσει ὑμῖν ἄνθρωπος κεράμιον ὕδατος βαστάζων· ἀκολουθήσατε αὐτῷ εἰς τὴν οἰκίαν εἰς ἣν εἰσπορεύεται	Et dixit ad eos: Ecce introëuntibus vobis in civitatem occurret vobis homo quidam amphoram aquæ portans: sequimini eum in domum, in quam intrat,	On zaś powiedział im: Oto (gdy wejdziecie) wy do miasta, wyjdzie na spotkanie wam człowiek dzban wody niosący; pójdźcie za nim do domu, do którego wchodzi.
καὶ ἐρεῖτε τῷ οἰκοδεσπότῃ τῆς οἰκίας, Λέγει σοι ὁ διδάσκαλος, Ποῦ ἐστιν τὸ κατάλυμα ὅπου τὸ πάσχα μετὰ τῶν μαθητῶν μου φάγω;	et dicetis patrifamilias domus: Dicit tibi Magister: Ubi est diversorium, ubi pascha cum discipulis meis manducem?	I powiecie panu domu (tego) domu: Mówi ci nauczyciel: Gdzie jest kwatera, gdzie Paschę z uczniami mymi zjadłbym?
κἀκεῖνος ὑμῖν δείξει ἀνάγαιον μέγα ἐστρωμένον· ἐκεῖ ἑτοιμάσατε.	Et ipse ostendet vobis cœnaculum magnum stratum, et ibi parate.	Ów wam pokaże piętro wielkie usłane. Tam przygotujcie.
ἀπελθόντες δὲ εὗρον καθὼς εἰρήκει αὐτοῖς καὶ ἡτοίμασαν τὸ πάσχα.	Euntes autem invenerunt sicut dixit illis, et paraverunt pascha.	Odszedłszy zaś, znaleźli jako rzekł im i przygotowali Paschę.
Καὶ ὅτε ἐγένετο ἡ ὥρα, ἀνέπεσεν καὶ οἱ ἀπόστολοι σὺν αὐτῷ.	Et cum facta esset hora, discubuit, et duodecim apostoli cum eo.	I kiedy stała się (ta) godzina, położył się i wysłannicy z nim.
καὶ εἶπεν πρὸς αὐτούς, Ἐπιθυμίᾳ ἐπεθύμησα τοῦτο τὸ πάσχα φαγεῖν μεθ᾽ ὑμῶν πρὸ τοῦ με παθεῖν·	Et ait illis: Desiderio desideravi hoc pascha manducare vobiscum, antequam patiar.	I powiedział do nich: Pragnieniem zapragnąłem tę Paschę zjeść z wami, zanim ja cierpieć (zacznę).
λέγω γὰρ ὑμῖν ὅτι οὐ μὴ φάγω αὐτὸ ἕως ὅτου πληρωθῇ ἐν τῇ βασιλείᾳ τοῦ θεοῦ.	Dico enim vobis, quia ex hoc non manducabo illud, donec impleatur in regno Dei.	Mówię bowiem wam, że nie będę jeść jej, aż do kiedy zostanie wypełniona w królestwie Boga.
καὶ δεξάμενος ποτήριον εὐχαριστήσας εἶπεν, Λάβετε τοῦτο καὶ διαμερίσατε εἰς ἑαυτούς·	Et accepto calice gratias egit, et dixit: Accipite, et dividite inter vos.	I* przyjąwszy kielich dzięki uczyniwszy powiedział: Weźcie to i rozdzielcie między siebie. * Porządek zdań tekstu bywa w poszczególnych rękopisach odmienny; w niektórych brakuje ww. 19b - 20.
λέγω γὰρ ὑμῖν, οὐ μὴ πίω ἀπὸ τοῦ νῦν ἀπὸ τοῦ γενήματος τῆς ἀμπέλου ἕως οὗ ἡ βασιλεία τοῦ θεοῦ ἔλθῃ.	Dico enim vobis quod non bibam de generatione vitis donec regnum Dei veniat.	Mówię bowiem wam, [że] nie będę pił od teraz z plonu winnicy, aż (kiedy) królestwo Boga przyjdzie.
καὶ λαβὼν ἄρτον εὐχαριστήσας ἔκλασεν καὶ ἔδωκεν αὐτοῖς λέγων, Τοῦτό ἐστιν τὸ σῶμά μου τὸ ὑπὲρ ὑμῶν διδόμενον· τοῦτο ποιεῖτε εἰς τὴν ἐμὴν ἀνάμνησιν.	Et accepto pane gratias egit, et fregit, et dedit eis, dicens: Hoc est corpus meum, quod pro vobis datur: hoc facite in meam commemorationem.	I wziąwszy chleb dzięki uczyniwszy połamał i dał im mówiąc: To jest ciało me za was dające się. To czyńcie dla mojego przypomnienia.
καὶ τὸ ποτήριον ὡσαύτως μετὰ τὸ δειπνῆσαι, λέγων, Τοῦτο τὸ ποτήριον ἡ καινὴ διαθήκη ἐν τῷ αἵματί μου τὸ ὑπὲρ ὑμῶν ἐκχυννόμενον.	Similiter et calicem, postquam cœnavit, dicens: Hic est calix novum testamentum in sanguine meo, qui pro vobis fundetur.	I kielich tak samo po (spożyciu wieczerzy)* mówiąc: Ten kielich nowym przymierzem we krwi mej, za was wylewający się. * Dosłownie "po tym (jak) wieczerzać".
πλὴν ἰδοὺ ἡ χεὶρ τοῦ παραδιδόντος με μετ᾽ ἐμοῦ ἐπὶ τῆς τραπέζης.	Verumtamen ecce manus tradentis me, mecum est in mensa.	Lecz oto ręka wydającego mnie ze mną na stole.
Od rozdziału dwudziestego drugiego poczynając, Ewangelia Łukasza przedstawia dzieje męki Jezusa. Podobnie jak dwaj pozostali synoptycy (Mt 26.14-16; Mk 14.10-11) mówi Łukasz o spisku, który w sposób coraz bardziej wyraźny knuli przeciw Jezusowi arcykapłani i uczeni w Piśmie. Właściwie wszystko już było gotowe: można było rozpocząć akcję mającą na celu w pierwszym rzędzie pojmanie Jezusa, gdyby nie to, że nadchodziło święto Paschy i w związku z tym w mieście zgromadziło się wielu ludzi. Przywódcy żydowscy wyraźnie się ich bali, ponieważ ludzie ci stali zdecydowanie po stronie Jezusa. Słuchali pouczeń Chrystusa (Lk 6.18) i widzieli w Nim wielkiego proroka, obdarzonego szczególną mocą Bożą (Lk 7.16). Tej postawy nie można było lekceważyć.
ὅτι ὁ υἱὸς μὲν τοῦ ἀνθρώπου κατὰ τὸ ὡρισμένον πορεύεται, πλὴν οὐαὶ τῷ ἀνθρώπῳ ἐκείνῳ δι᾽ οὗ παραδίδοται.	Et quidem Filius hominis, secundum quod definitum est, vadit: verumtamen væ homini illi per quem tradetur.	Bo Syn wprawdzie Człowieka według ustalonego idzie, lecz biada człowiekowi owemu, przez którego zostaje wydany.
καὶ αὐτοὶ ἤρξαντο συζητεῖν πρὸς ἑαυτοὺς τὸ τίς ἄρα εἴη ἐξ αὐτῶν ὁ τοῦτο μέλλων πράσσειν.	Et ipsi cœperunt quærere inter se quis esset ex eis qui hoc facturus esset.	I oni zaczęli dociekać razem do siebie, kto zatem byłby z nich (tym) to mającym robić.
Ἐγένετο δὲ καὶ φιλονεικία ἐν αὐτοῖς, τὸ τίς αὐτῶν δοκεῖ εἶναι μείζων.	Facta est autem et contentio inter eos, quis eorum videretur esse major.	Stała się zaś i chęć do sporu w nich (o to), kto (z) nich zdaje się być większy.
ὁ δὲ εἶπεν αὐτοῖς, Οἱ βασιλεῖς τῶν ἐθνῶν κυριεύουσιν αὐτῶν καὶ οἱ ἐξουσιάζοντες αὐτῶν εὐεργέται καλοῦνται.	Dixit autem eis: Reges gentium dominantur eorum: et qui potestatem habent super eos, benefici vocantur.	On zaś powiedział im: Królowie narodów panują (nad) nimi i władzę sprawujący ich dobroczyńcami są nazywani.
ὑμεῖς δὲ οὐχ οὕτως, ἀλλ᾽ ὁ μείζων ἐν ὑμῖν γινέσθω ὡς ὁ νεώτερος καὶ ὁ ἡγούμενος ὡς ὁ διακονῶν.	Vos autem non sic: sed qui major est in vobis, fiat sicut minor: et qui præcessor est, sicut ministrator.	Wy zaś nie tak, ale większy wśród was niech się stanie jak młodszy, i dowodzący jak służący.
τίς γὰρ μείζων, ὁ ἀνακείμενος ἢ ὁ διακονῶν; οὐχὶ ὁ ἀνακείμενος; ἐγὼ δὲ ἐν μέσῳ ὑμῶν εἰμι ὡς ὁ διακονῶν.	Nam quis major est, qui recumbit, an qui ministrat? nonne qui recumbit? Ego autem in medio vestrum sum, sicut qui ministrat:	Kto bowiem większy, leżący (przy stole) czy służący? Czy nie leżący? Ja zaś w środku was jestem jak służący.
ὑμεῖς δέ ἐστε οἱ διαμεμενηκότες μετ᾽ ἐμοῦ ἐν τοῖς πειρασμοῖς μου·	vos autem estis, qui permansistis mecum in tentationibus meis.	Wy zaś jesteście (tymi), (którzy wytrwali) ze mną w doświadczeniach mych.
κἀγὼ διατίθεμαι ὑμῖν καθὼς διέθετό μοι ὁ πατήρ μου βασιλείαν,	Et ego dispono vobis sicut disposuit mihi Pater meus regnum,	I ja ustanawiam* mi Ojciec mój, królestwo, wam, jako ustanowił* * Na mocy przymierza lub testamentu.
ἵνα ἔσθητε καὶ πίνητε ἐπὶ τῆς τραπέζης μου ἐν τῇ βασιλείᾳ μου, καὶ καθήσεσθε ἐπὶ θρόνων τὰς δώδεκα φυλὰς κρίνοντες τοῦ Ἰσραήλ.	ut edatis et bibatis super mensam meam in regno meo, et sedeatis super thronos judicantes duodecim tribus Israël.	aby jedliście i piliście przy stole mym w królestwie mym i (aby) siedliście na tronach, dwanaście plemion sądzący Izraela.
Σίμων Σίμων, ἰδοὺ ὁ Σατανᾶς ἐξῃτήσατο ὑμᾶς τοῦ σινιάσαι ὡς τὸν σῖτον·	Ait autem Dominus: Simon, Simon, ecce Satanas expetivit vos ut cribraret sicut triticum:	Szymonie, Szymonie, oto Szatan zaczął domagać się, (by) was przesiać jak zboże.
ἐγὼ δὲ ἐδεήθην περὶ σοῦ ἵνα μὴ ἐκλίπῃ ἡ πίστις σου· καὶ σύ ποτε ἐπιστρέψας στήρισον τοὺς ἀδελφούς σου.	ego autem rogavi pro te ut non deficiat fides tua: et tu aliquando conversus, confirma fratres tuos.	Ja zaś poprosiłem co do ciebie, aby nie ustała wiara twa. I ty kiedyś zawróciwszy utwierdź braci twych.
ὁ δὲ εἶπεν αὐτῷ, Κύριε, μετὰ σοῦ ἕτοιμός εἰμι καὶ εἰς φυλακὴν καὶ εἰς θάνατον πορεύεσθαι.	Qui dixit ei: Domine, tecum paratus sum et in carcerem et in mortem ire.	On zaś powiedział mu: Panie, z tobą gotowy jestem i do strażnicy i na śmierć iść.
ὁ δὲ εἶπεν, Λέγω σοι, Πέτρε, οὐ φωνήσει σήμερον ἀλέκτωρ ἕως τρίς με ἀπαρνήσῃ εἰδέναι.	At ille dixit: Dico tibi, Petre, non cantabit hodie gallus, donec ter abneges nosse me. Et dixit eis:	On zaś powiedział: Mówię ci, Piotrze, nie (zapieje) dzisiaj kogut, aż trzykroć mnie wyprzesz się znać.
Καὶ εἶπεν αὐτοῖς, Ὅτε ἀπέστειλα ὑμᾶς ἄτερ βαλλαντίου καὶ πήρας καὶ ὑποδημάτων, μή τινος ὑστερήσατε; οἱ δὲ εἶπαν, Οὐθενός.	Quando misi vos sine sacculo, et pera, et calceamentis, numquid aliquid defuit vobis?	I powiedział im: Kiedy wysłałem was bez trzosu. i torby, i sandałów, czy czegoś zbrakło wam? Oni zaś powiedzieli: Niczego.
εἶπεν δὲ αὐτοῖς, Ἀλλὰ νῦν ὁ ἔχων βαλλάντιον ἀράτω, ὁμοίως καὶ πήραν, καὶ ὁ μὴ ἔχων πωλησάτω τὸ ἱμάτιον αὐτοῦ καὶ ἀγορασάτω μάχαιραν.	At illi dixerunt: Nihil. Dixit ergo eis: Sed nunc qui habet sacculum, tollat; similiter et peram: et qui non habet, vendat tunicam suam et emat gladium.	Powiedział zaś im: Ale teraz mający trzos niech zabierze, podobnie i torbę, i nie mający niech sprzeda płaszcz jego i niech kupi miecz.
λέγω γὰρ ὑμῖν ὅτι τοῦτο τὸ γεγραμμένον δεῖ τελεσθῆναι ἐν ἐμοί, τὸ Καὶ μετὰ ἀνόμων ἐλογίσθη· καὶ γὰρ τὸ περὶ ἐμοῦ τέλος ἔχει.	Dico enim vobis, quoniam adhuc hoc quod scriptum est, oportet impleri in me: Et cum iniquis deputatus est. Etenim ea quæ sunt de me finem habent.	Mówię bowiem wam, że to napisane ma dokonać się co do mnie: I ze złoczyńcami zaliczony został. I bowiem (to) o mnie koniec* ma. * Tzn. zbliża się do kresu, ku wypełnieniu.
οἱ δὲ εἶπαν, Κύριε, ἰδοὺ μάχαιραι ὧδε δύο. ὁ δὲ εἶπεν αὐτοῖς, Ἱκανόν ἐστιν.	At illi dixerunt: Domine, ecce duo gladii hic. At ille dixit eis: Satis est.	Oni zaś powiedzieli: Panie, oto miecze tu dwa. On zaś powiedział im: Wystarczające jest.
Jezus modli się na Górze Oliwnej
Καὶ ἐξελθὼν ἐπορεύθη κατὰ τὸ ἔθος εἰς τὸ Ὄρος τῶν Ἐλαιῶν, ἠκολούθησαν δὲ αὐτῷ καὶ οἱ μαθηταί.	Et egressus ibat secundum consuetudinem in monte Olivarum. Secuti sunt autem illum et discipuli.	I wyszedłszy udał się według zwyczaju ku Górze Oliwek. Towarzyszyli zaś mu i uczniowie.
γενόμενος δὲ ἐπὶ τοῦ τόπου εἶπεν αὐτοῖς, Προσεύχεσθε μὴ εἰσελθεῖν εἰς πειρασμόν.	Et cum pervenisset ad locum, dixit illis: Orate ne intretis in tentationem.	(Będąc) zaś na miejscu, powiedział im: Módlcie się, (by) nie wejść w doświadczenie.
καὶ αὐτὸς ἀπεσπάσθη ἀπ᾽ αὐτῶν ὡσεὶ λίθου βολὴν καὶ θεὶς τὰ γόνατα προσηύχετο	Et ipse avulsus est ab eis quantum jactus est lapidis: et positis genibus orabat,	I sam odsunął się od nich około kamienia rzutu, i (zgiąwszy)* kolana modlił się * Dosłownie "położywszy".
λέγων, Πάτερ, εἰ βούλει παρένεγκε τοῦτο τὸ ποτήριον ἀπ᾽ ἐμοῦ· πλὴν μὴ τὸ θέλημά μου ἀλλὰ τὸ σὸν γινέσθω.	dicens: Pater, si vis, transfer calicem istum a me: verumtamen non mea voluntas, sed tua fiat.	mówiąc: Ojcze, jeśli postanawiasz, odwróć ten kielich ode mnie. Lecz nie wola ma, ale twoja niech się staje.
ὤφθη δὲ αὐτῷ ἄγγελος ἀπ᾽ οὐρανοῦ ἐνισχύων αὐτόν.	Apparuit autem illi angelus de cælo, confortans eum. Et factus in agonia, prolixius orabat.	[Ukazał się zaś mu anioł z nieba umacniając go.
καὶ γενόμενος ἐν ἀγωνίᾳ ἐκτενέστερον προσηύχετο· καὶ ἐγένετο ὁ ἱδρὼς αὐτοῦ ὡσεὶ θρόμβοι αἵματος καταβαίνοντες ἐπὶ τὴν γῆν.	Et factus est sudor ejus sicut guttæ sanguinis decurrentis in terram.	I będąc w udręce (naj)silniej modlił się. I stał się pot jego jakby skrzepami krwi (spadającej) na ziemię.]
καὶ ἀναστὰς ἀπὸ τῆς προσευχῆς ἐλθὼν πρὸς τοὺς μαθητὰς εὗρεν κοιμωμένους αὐτοὺς ἀπὸ τῆς λύπης,	Et cum surrexisset ab oratione et venisset ad discipulos suos, invenit eos dormientes præ tristitia.	I wstawszy od modlitwy, przyszedłszy do uczniów znalazł śpiących ich ze smutku,
καὶ εἶπεν αὐτοῖς, Τί καθεύδετε; ἀναστάντες προσεύχεσθε, ἵνα μὴ εἰσέλθητε εἰς πειρασμόν.	Et ait illis: Quid dormitis? surgite, orate, ne intretis in tentationem.	i powiedział im: Dlaczego śpicie? Wstawszy módlcie się, aby nie weszliście w doświadczenie.
Aresztowanie Jezusa
Ἔτι αὐτοῦ λαλοῦντος ἰδοὺ ὄχλος, καὶ ὁ λεγόμενος Ἰούδας εἷς τῶν δώδεκα προήρχετο αὐτοὺς καὶ ἤγγισεν τῷ Ἰησοῦ φιλῆσαι αὐτόν.	Adhuc eo loquente, ecce turba: et qui vocabatur Judas, unus de duodecim, antecedebat eos, et appropinquavit Jesu ut oscularetur eum.	Jeszcze on (gdy mówił), oto tłum, i nazywany Judą, jeden (z) dwunastu, szedł na przedzie ich i zbliżył się do Jezusa, (by) pocałować go.
Ἰησοῦς δὲ εἶπεν αὐτῷ, Ἰούδα, φιλήματι τὸν υἱὸν τοῦ ἀνθρώπου παραδίδως;	Jesus autem dixit illi: Juda, osculo Filium hominis tradis?	Jezus zaś powiedział mu: Judo, pocałunkiem Syna Człowieka wydajesz?
ἰδόντες δὲ οἱ περὶ αὐτὸν τὸ ἐσόμενον εἶπαν, Κύριε, εἰ πατάξομεν ἐν μαχαίρῃ;	Videntes autem hi qui circa ipsum erant, quod futurum erat, dixerunt ei: Domine, si percutimus in gladio?	Zobaczywszy zaś ci przy nim, (co) (ma być), powiedzieli: Panie, czy uderzymy mieczem?
καὶ ἐπάταξεν εἷς τις ἐξ αὐτῶν τοῦ ἀρχιερέως τὸν δοῦλον καὶ ἀφεῖλεν τὸ οὖς αὐτοῦ τὸ δεξιόν.	Et percussit unus ex illis servum principis sacerdotum, et amputavit auriculam ejus dexteram.	I uderzył jeden ktoś z nich arcykapłana sługę i pozbawił ucha go prawego.
ἀποκριθεὶς δὲ ὁ Ἰησοῦς εἶπεν, Ἐᾶτε ἕως τούτου· καὶ ἁψάμενος τοῦ ὠτίου ἰάσατο αὐτόν.	Respondens autem Jesus, ait: Sinite usque huc. Et cum tetigisset auriculam ejus, sanavit eum.	Odpowiadając zaś Jezus rzekł: Dopuśćcie aż do tego. I dotknąwszy ucha uleczył go.
εἶπεν δὲ Ἰησοῦς πρὸς τοὺς παραγενομένους ἐπ᾽ αὐτὸν ἀρχιερεῖς καὶ στρατηγοὺς τοῦ ἱεροῦ καὶ πρεσβυτέρους, Ὡς ἐπὶ λῃστὴν ἐξήλθατε μετὰ μαχαιρῶν καὶ ξύλων;	Dixit autem Jesus ad eos qui venerant ad se principes sacerdotum, et magistratus templi, et seniores: Quasi ad latronem existis cum gladiis et fustibus?	Powiedział zaś Jezus do przybyłych do niego arcykapłanów i komendantów świątyni i starszych: Jak na rozbójnika wyszliście z mieczami i kijami?
καθ᾽ ἡμέραν ὄντος μου μεθ᾽ ὑμῶν ἐν τῷ ἱερῷ οὐκ ἐξετείνατε τὰς χεῖρας ἐπ᾽ ἐμέ, ἀλλ᾽ αὕτη ἐστὶν ὑμῶν ἡ ὥρα καὶ ἡ ἐξουσία τοῦ σκότους.	Cum quotidie vobiscum fuerim in templo, non extendistis manus in me: sed hæc est hora vestra, et potestas tenebrarum.	Co dzień, (gdy byłem) ja z wami w świątyni, nie wyciągnęliście rąk na mnie, ale ta jest wasza godzina i władza ciemności.
Piotr wypiera się Jezusa
Συλλαβόντες δὲ αὐτὸν ἤγαγον καὶ εἰσήγαγον εἰς τὴν οἰκίαν τοῦ ἀρχιερέως· ὁ δὲ Πέτρος ἠκολούθει μακρόθεν.	Comprehendentes autem eum, duxerunt ad domum principis sacerdotum: Petrus vero sequebatur a longe.	Ująwszy zaś go poprowadzili i wprowadzili do domu arcykapłana. Zaś Piotr towarzyszył z dala.
περιαψάντων δὲ πῦρ ἐν μέσῳ τῆς αὐλῆς καὶ συγκαθισάντων ἐκάθητο ὁ Πέτρος μέσος αὐτῶν.	Accenso autem igne in medio atrii et circumsedentibus illis, erat Petrus in medio eorum.	(Gdy zapalili) zaś ogień na środku dziedzińca i (gdy razem usiedli), usiadł Piotr (pośród) nich.
ἰδοῦσα δὲ αὐτὸν παιδίσκη τις καθήμενον πρὸς τὸ φῶς καὶ ἀτενίσασα αὐτῷ εἶπεν, Καὶ οὗτος σὺν αὐτῷ ἦν.	Quem cum vidisset ancilla quædam sedentem ad lumen, et eum fuisset intuita, dixit: Et hic cum illo erat.	Zobaczywszy zaś go służebna jakaś siedzącego przy świetle i popatrzywszy wprost na niego, powiedziała: I ten z nim był.
ὁ δὲ ἠρνήσατο λέγων, Οὐκ οἶδα αὐτόν, γύναι.	At ille negavit eum, dicens: Mulier, non novi illum.	On zaś wyparł się mówiąc: Nie znam go, kobieto.
καὶ μετὰ βραχὺ ἕτερος ἰδὼν αὐτὸν ἔφη, Καὶ σὺ ἐξ αὐτῶν εἶ. ὁ δὲ Πέτρος ἔφη, Ἄνθρωπε, οὐκ εἰμί.	Et post pusillum alius videns eum, dixit: Et tu de illis es. Petrus vero ait: O homo, non sum.	I po krótkiej (chwili) drugi zobaczywszy go rzekł: I ty z nich jesteś. Zaś Piotr rzekł: Człowieku, nie jestem.
καὶ διαστάσης ὡσεὶ ὥρας μιᾶς ἄλλος τις διϊσχυρίζετο λέγων, Ἐπ᾽ ἀληθείας καὶ οὗτος μετ᾽ αὐτοῦ ἦν, καὶ γὰρ Γαλιλαῖός ἐστιν.	Et intervallo facto quasi horæ unius, alius quidam affirmabat, dicens: Vere et hic cum illo erat: nam et Galilæus est.	I (gdy przeszło) około godziny jednej, inny ktoś usilnie zapewniał mówiąc: Na prawdę i ten z nim był, i bowiem Galilejczyk jest.
εἶπεν δὲ ὁ Πέτρος, Ἄνθρωπε, οὐκ οἶδα ὃ λέγεις. καὶ παραχρῆμα ἔτι λαλοῦντος αὐτοῦ ἐφώνησεν ἀλέκτωρ.	Et ait Petrus: Homo, nescio quid dicis. Et continuo, adhuc illo loquente, cantavit gallus.	Powiedział zaś Piotr: Człowieku, nie wiem, co mówisz. I natychmiast, jeszcze (gdy mówił) on, (zapiał) kogut.
καὶ στραφεὶς ὁ κύριος ἐνέβλεψεν τῷ Πέτρῳ, καὶ ὑπεμνήσθη ὁ Πέτρος τοῦ ῥήματος τοῦ κυρίου ὡς εἶπεν αὐτῷ ὅτι Πρὶν ἀλέκτορα φωνῆσαι σήμερον ἀπαρνήσῃ με τρίς.	Et conversus Dominus respexit Petrum, et recordatus est Petrus verbi Domini, sicut dixerat: Quia priusquam gallus cantet, ter me negabis.	I odwróciwszy się Pan przypatrzył się Piotrowi i przypomniał sobie Piotr słowo Pana, jak powiedział mu, że: Pierwej nim kogut (zapieje) dzisiaj, wyprzesz się mnie trzykroć.
καὶ ἐξελθὼν ἔξω ἔκλαυσεν πικρῶς.	Et egressus foras Petrus flevit amare.	I wyszedłszy na zewnątrz zapłakał gorzko.
Żołnierze śmieją z Jezusa
Καὶ οἱ ἄνδρες οἱ συνέχοντες αὐτὸν ἐνέπαιζον αὐτῷ δέροντες,	Et viri qui tenebant illum, illudebant ei, cædentes.	A mężowie dręcząc go kpili z niego bijąc,
καὶ περικαλύψαντες αὐτὸν ἐπηρώτων λέγοντες, Προφήτευσον, τίς ἐστιν ὁ παίσας σε;	Et velaverunt eum, et percutiebant faciem ejus: et interrogabant eum, dicentes: Prophetiza, quis est, qui te percussit?	i zasłaniając go pytali mówiąc: Wyprorokuj, kto jest, (który uderzył) cię?
καὶ ἕτερα πολλὰ βλασφημοῦντες ἔλεγον εἰς αὐτόν.	Et alia multa blasphemantes dicebant in eum.	I inne liczne bluźniąc mówili do niego.
Jezus przed Wysoką Radą
Καὶ ὡς ἐγένετο ἡμέρα, συνήχθη τὸ πρεσβυτέριον τοῦ λαοῦ, ἀρχιερεῖς τε καὶ γραμματεῖς, καὶ ἀπήγαγον αὐτὸν εἰς τὸ συνέδριον αὐτῶν	Et ut factus est dies, convenerunt seniores plebis, et principes sacerdotum, et scribæ, et duxerunt illum in concilium suum,	I gdy stał się dzień, zebrała się starszyzna ludu, arcykapłani i uczeni w piśmie, i odprowadzili go na miejsce posiedzeń ich,
λέγοντες, Εἰ σὺ εἶ ὁ Χριστός, εἰπὸν ἡμῖν. εἶπεν δὲ αὐτοῖς, Ἐὰν ὑμῖν εἴπω, οὐ μὴ πιστεύσητε·	dicentes: Si tu es Christus, dic nobis. Et ait illis: Si vobis dixero, non credetis mihi:	mówiąc: Jeśli ty jesteś Pomazaniec, powiedz nam. Rzekł zaś im: Jeśli wam powiem, nie uwierzycie.
ἐὰν δὲ ἐρωτήσω, οὐ μὴ ἀποκριθῆτε.	si autem et interrogavero, non respondebitis mihi, neque dimittetis.	Jeśli zaś spytam, nie odpowiecie.
ἀπὸ τοῦ νῦν δὲ ἔσται ὁ υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου καθήμενος ἐκ δεξιῶν τῆς δυνάμεως τοῦ θεοῦ.	Ex hoc autem erit Filius hominis sedens a dextris virtutis Dei.	Od teraz będzie Syn Człowieka siedzący po prawicy mocy Boga.
εἶπαν δὲ πάντες, Σὺ οὖν εἶ ὁ υἱὸς τοῦ θεοῦ; ὁ δὲ πρὸς αὐτοὺς ἔφη, Ὑμεῖς λέγετε ὅτι ἐγώ εἰμι.	Dixerunt autem omnes: Tu ergo es Filius Dei? Qui ait: Vos dicitis, quia ego sum.	Powiedzieli zaś wszyscy: Ty więc jesteś Syn Boga? On zaś do nich rzekł: Wy mówicie, że ja jestem.
οἱ δὲ εἶπαν, Τί ἔτι ἔχομεν μαρτυρίας χρείαν; αὐτοὶ γὰρ ἠκούσαμεν ἀπὸ τοῦ στόματος αὐτοῦ.	At illi dixerunt: Quid adhuc desideramus testimonium? ipsi enim audivimus de ore ejus.	Oni zaś powiedzieli: Jaką jeszcze mamy świadectwa potrzebę? Sami bowiem usłyszeliśmy z ust jego.

23

Jezus przed Piłatem i Herodem
Καὶ ἀναστὰν ἅπαν τὸ πλῆθος αὐτῶν ἤγαγον αὐτὸν ἐπὶ τὸν Πιλᾶτον.	Et surgens omnis multitudo eorum, duxerunt illum ad Pilatum.	I wstawszy cała mnogość ich poprowadzili go do Piłata.
ἤρξαντο δὲ κατηγορεῖν αὐτοῦ λέγοντες, Τοῦτον εὕραμεν διαστρέφοντα τὸ ἔθνος ἡμῶν καὶ κωλύοντα φόρους Καίσαρι διδόναι καὶ λέγοντα ἑαυτὸν Χριστὸν βασιλέα εἶναι.	Cœperunt autem illum accusare, dicentes: Hunc invenimus subvertentem gentem nostram, et prohibentem tributa dare Cæsari, et dicentem se Christum regem esse.	Zaczęli zaś oskarżać go mówiąc: Tego znaleźliśmy agitującego* lud nasz i zabraniającego daniny Cezarowi dawać i mówiącego o sobie, Pomazańcem królem (że jest). * Zwodzącego, odwracającego (z właściwej drogi).
ὁ δὲ Πιλᾶτος ἠρώτησεν αὐτὸν λέγων, Σὺ εἶ ὁ βασιλεὺς τῶν Ἰουδαίων; ὁ δὲ ἀποκριθεὶς αὐτῷ ἔφη, Σὺ λέγεις.	Pilatus autem interrogavit eum, dicens: Tu es rex Judæorum? At ille respondens ait: Tu dicis.	Zaś Piłat zapytał go mówiąc: Ty jesteś król Judejczyków? On zaś odpowiadając mu rzekł: Ty mówisz.
ὁ δὲ Πιλᾶτος εἶπεν πρὸς τοὺς ἀρχιερεῖς καὶ τοὺς ὄχλους, Οὐδὲν εὑρίσκω αἴτιον ἐν τῷ ἀνθρώπῳ τούτῳ.	Ait autem Pilatus ad principes sacerdotum et turbas: Nihil invenio causæ in hoc homine.	Zaś Piłat powiedział do arcykapłanów i tłumów: Żadną znajduję przyczynę* w człowieku tym. * Winy czy zbrodni jako racji dla wszczęcia sprawy sądowej.
οἱ δὲ ἐπίσχυον λέγοντες ὅτι Ἀνασείει τὸν λαὸν διδάσκων καθ᾽ ὅλης τῆς Ἰουδαίας, καὶ ἀρξάμενος ἀπὸ τῆς Γαλιλαίας ἕως ὧδε.	At illi invalescebant, dicentes: Commovet populum docens per universam Judæam, incipiens a Galilæa usque huc.	Oni zaś napierali mówiąc, że: Podburza lud nauczając po całej Judei, i zacząwszy od Galilei aż tu.
Πιλᾶτος δὲ ἀκούσας ἐπηρώτησεν εἰ ὁ ἄνθρωπος Γαλιλαῖός ἐστιν,	Pilatus autem audiens Galilæam, interrogavit si homo Galilæus esset.	Piłat zaś usłyszawszy spytał. czy (ten) człowiek Galilejczykiem jest.
καὶ ἐπιγνοὺς ὅτι ἐκ τῆς ἐξουσίας Ἡρῴδου ἐστὶν ἀνέπεμψεν αὐτὸν πρὸς Ἡρῴδην, ὄντα καὶ αὐτὸν ἐν Ἱεροσολύμοις ἐν ταύταις ταῖς ἡμέραις.	Et ut cognovit quod de Herodis potestate esset, remisit eum ad Herodem, qui et ipse Jerosolymis erat illis diebus.	I poznawszy, że z władzy Heroda jest. przesłał go do Heroda. będącego i jego w Jerozolimie w tych dniach.
ὁ δὲ Ἡρῴδης ἰδὼν τὸν Ἰησοῦν ἐχάρη λίαν, ἦν γὰρ ἐξ ἱκανῶν χρόνων θέλων ἰδεῖν αὐτὸν διὰ τὸ ἀκούειν περὶ αὐτοῦ καὶ ἤλπιζέν τι σημεῖον ἰδεῖν ὑπ᾽ αὐτοῦ γινόμενον.	Herodes autem viso Jesu, gavisus est valde. Erat enim cupiens ex multo tempore videre eum, eo quod audierat multa de eo, et sperabat signum aliquod videre ab eo fieri.	Zaś Herod zobaczywszy Jezusa uradował się bardzo, był bowiem od znacznego czasu chcącym zobaczyć go z powodu (słyszenia) o nim, i miał nadzieję jakiś znak zobaczyć przez niego stający się.
ἐπηρώτα δὲ αὐτὸν ἐν λόγοις ἱκανοῖς, αὐτὸς δὲ οὐδὲν ἀπεκρίνατο αὐτῷ.	Interrogabat autem eum multis sermonibus. At ipse nihil illi respondebat.	Pytał zaś go w słowach dość licznych. On zaś nic (nie) odpowiedział mu.
εἱστήκεισαν δὲ οἱ ἀρχιερεῖς καὶ οἱ γραμματεῖς εὐτόνως κατηγοροῦντες αὐτοῦ.	Stabant autem principes sacerdotum et scribæ constanter accusantes eum.	Stali zaś arcykapłani i uczeni w piśmie gwałtownie oskarżając go.
ἐξουθενήσας δὲ αὐτὸν ὁ Ἡρῴδης σὺν τοῖς στρατεύμασιν αὐτοῦ καὶ ἐμπαίξας περιβαλὼν ἐσθῆτα λαμπρὰν ἀνέπεμψεν αὐτὸν τῷ Πιλάτῳ.	Sprevit autem illum Herodes cum exercitu suo: et illusit indutum veste alba, et remisit ad Pilatum.	Za nic wziąwszy zaś go [i] Herod z wojskiem* jego i zakpiwszy, odziawszy strojem wspaniałym przesłał go Piłatowi. * Ewentualnie "z zastępami".
ἐγένοντο δὲ φίλοι ὅ τε Ἡρῴδης καὶ ὁ Πιλᾶτος ἐν αὐτῇ τῇ ἡμέρᾳ μετ᾽ ἀλλήλων· προϋπῆρχον γὰρ ἐν ἔχθρᾳ ὄντες πρὸς αὐτούς.	Et facti sunt amici Herodes et Pilatus in ipsa die: nam antea inimici erant ad invicem.	Stali się zaś przyjaciółmi Herod i Piłat w tym dniu między sobą: wcześniej byli bowiem we wrogości będący do (siebie).
Πιλᾶτος δὲ συγκαλεσάμενος τοὺς ἀρχιερεῖς καὶ τοὺς ἄρχοντας καὶ τὸν λαὸν	Pilatus autem, convocatis principibus sacerdotum, et magistratibus, et plebe,	Piłat zaś zwoławszy arcykapłanów i przywódców i lud
εἶπεν πρὸς αὐτούς, Προσηνέγκατέ μοι τὸν ἄνθρωπον τοῦτον ὡς ἀποστρέφοντα τὸν λαόν, καὶ ἰδοὺ ἐγὼ ἐνώπιον ὑμῶν ἀνακρίνας οὐθὲν εὗρον ἐν τῷ ἀνθρώπῳ τούτῳ αἴτιον ὧν κατηγορεῖτε κατ᾽ αὐτοῦ.	dixit ad illos: Obtulistis mihi hunc hominem, quasi avertentem populum, et ecce ego coram vobis interrogans, nullam causam inveni in homine isto ex his in quibus eum accusatis.	powiedział do nich: Przyprowadziliście mi człowieka tego jako agitującego lud, i oto ja wobec was osądziwszy żadnej (nie) znalazłem w człowieku tym przyczyny, (z tych co) oskarżacie przeciw niemu,
ἀλλ᾽ οὐδὲ Ἡρῴδης, ἀνέπεμψεν γὰρ αὐτὸν πρὸς ἡμᾶς, καὶ ἰδοὺ οὐδὲν ἄξιον θανάτου ἐστὶν πεπραγμένον αὐτῷ·	Sed neque Herodes: nam remisi vos ad illum, et ecce nihil dignum morte actum est ei.	ale ani Herod; przesłał bowiem go do nas. I oto nic godnego śmierci (nie) jest zrobione (przez) niego.
παιδεύσας οὖν αὐτὸν ἀπολύσω.	Emendatum ergo illum dimittam.	Skarciwszy* więc go uwolnię. * Dawszy nauczkę przez chłostę (jako karę "pedagogiczną").
	Necesse autem habebat dimittere eis per diem festum unum.
ἀνέκραγον δὲ παμπληθεὶ λέγοντες, Αἶρε τοῦτον, ἀπόλυσον δὲ ἡμῖν τὸν Βαραββᾶν·	Exclamavit autem simul universa turba, dicens: Tolle hunc, et dimitte nobis Barabbam:	Zakrzyknęli zaś wszyscy razem mówiąc: Usuń tego, uwolnij zaś nam Barabasza;
ὅστις ἦν διὰ στάσιν τινὰ γενομένην ἐν τῇ πόλει καὶ φόνον βληθεὶς ἐν τῇ φυλακῇ.	qui erat propter seditionem quamdam factam in civitate et homicidium missus in carcerem.	który był z powodu rozruchu jakiegoś zaszłego w mieście i morderstwa rzucony do strażnicy.
πάλιν δὲ ὁ Πιλᾶτος προσεφώνησεν αὐτοῖς θέλων ἀπολῦσαι τὸν Ἰησοῦν.	Iterum autem Pilatus locutus est ad eos, volens dimittere Jesum.	Znów zaś Piłat przemówił do nich, chcąc uwolnić Jezusa.
οἱ δὲ ἐπεφώνουν λέγοντες, Σταύρου σταύρου αὐτόν.	At illi succlamabant, dicentes: Crucifige, crucifige eum.	Oni zaś wykrzykiwali mówiąc: Krzyżuj, krzyżuj go.
ὁ δὲ τρίτον εἶπεν πρὸς αὐτούς, Τί γὰρ κακὸν ἐποίησεν οὗτος; οὐδὲν αἴτιον θανάτου εὗρον ἐν αὐτῷ· παιδεύσας οὖν αὐτὸν ἀπολύσω.	Ille autem tertio dixit ad illos: Quid enim mali fecit iste? nullam causam mortis invenio in eo: corripiam ergo illum et dimittam.	On zaś trzeci raz rzekł do nich: Co bowiem złego uczynił ten? Żadnej przyczyny śmierci (nie) znalazłem w nim. Skarciwszy* więc go uwolnię. * Dawszy nauczkę przez chłostę (jako karę "pedagogiczną").
Członkowie Wysokiej Rady wydali Jezusa w ręce Piłata; żeby zaś sprawa nabrała większej powagi, w drodze do Piłata Jezusowi towarzyszył cały Sanhedryn. Wysunięto przeciwko Oskarżonemu trzy zarzuty: 1) że podburza naród; 2) że odwodzi od płacenia podatku Cezarowi; 3) że podaje się za Mesjasza-Króla. Widać więc z tego, że oskarżenia powyższe wykraczają daleko poza granice informacji, jakie Wysoka Rada zdołała zebrać podczas przesłuchania Jezusa. Wszystkie zarzuty miały charakter, przynajmniej po części, polityczny, gdyż w spory wewnętrzno-religijne Żydów władze rzymskie nie zwykły się mieszać. Pomówienie o namowę do niepłacenia podatków stanowi, być może, aluzję do źle zrozumianej wypowiedzi o monecie czynszowej. Posądzanie Jezusa o tzw. podburzanie narodu jest jeszcze bardziej nie sprecyzowane niż poprzedni zarzut.
οἱ δὲ ἐπέκειντο φωναῖς μεγάλαις αἰτούμενοι αὐτὸν σταυρωθῆναι, καὶ κατίσχυον αἱ φωναὶ αὐτῶν.	At illi instabant vocibus magnis postulantes ut crucifigeretur: et invalescebant voces eorum.	Oni zaś napierali głosami wielkimi żądając, (by) on (został ukrzyżowany), i wzmagały się głosy ich.
καὶ Πιλᾶτος ἐπέκρινεν γενέσθαι τὸ αἴτημα αὐτῶν·	Et Pilatus adjudicavit fieri petitionem eorum.	I Piłat zawyrokował, (by wykonana była) prośba ich.
ἀπέλυσεν δὲ τὸν διὰ στάσιν καὶ φόνον βεβλημένον εἰς φυλακὴν ὃν ᾐτοῦντο, τὸν δὲ Ἰησοῦν παρέδωκεν τῷ θελήματι αὐτῶν.	Dimisit autem illis eum qui propter homicidium et seditionem missus fuerat in carcerem, quem petebant: Jesum vero tradidit voluntati eorum.	Uwolnił zaś (tego) z powodu rozruchu i morderstwa rzuconego do strażnicy, którego żądali, zaś Jezusa wydał woli ich.
Ukrzyżowanie
Καὶ ὡς ἀπήγαγον αὐτόν, ἐπιλαβόμενοι Σίμωνά τινα Κυρηναῖον ἐρχόμενον ἀπ᾽ ἀγροῦ ἐπέθηκαν αὐτῷ τὸν σταυρὸν φέρειν ὄπισθεν τοῦ Ἰησοῦ.	Et cum ducerent eum, apprehenderunt Simonem quemdam Cyrenensem venientem de villa: et imposuerunt illi crucem portare post Jesum.	I jak odprowadzili go, chwyciwszy Szymona, pewnego Cyrenejczyka, przychodzącego z pola, nałożyli mu krzyż, (by) niósł za Jezusem.
Ἠκολούθει δὲ αὐτῷ πολὺ πλῆθος τοῦ λαοῦ καὶ γυναικῶν αἳ ἐκόπτοντο καὶ ἐθρήνουν αὐτόν.	Sequebatur autem illum multa turba populi et mulierum, quæ plangebant et lamentabantur eum.	Towarzyszyła zaś mu wielka mnogość ludu i kobiet, które biły się (w piersi) i zawodziły (nad) nim.
στραφεὶς δὲ πρὸς αὐτὰς Ἰησοῦς εἶπεν, Θυγατέρες Ἰερουσαλήμ, μὴ κλαίετε ἐπ᾽ ἐμέ· πλὴν ἐφ᾽ ἑαυτὰς κλαίετε καὶ ἐπὶ τὰ τέκνα ὑμῶν,	Conversus autem ad illas Jesus, dixit: Filiæ Jerusalem, nolite flere super me, sed super vos ipsas flete et super filios vestros.	Zwróciwszy się zaś do nich Jezus powiedział: Córki Jeruzalem, nie płaczcie nade mną, lecz nad sobą płaczcie i nad dziećmi waszymi,
ὅτι ἰδοὺ ἔρχονται ἡμέραι ἐν αἷς ἐροῦσιν, Μακάριαι αἱ στεῖραι καὶ αἱ κοιλίαι αἳ οὐκ ἐγέννησαν καὶ μαστοὶ οἳ οὐκ ἔθρεψαν.	Quoniam ecce venient dies in quibus dicent: Beatæ steriles, et ventres qui non genuerunt, et ubera quæ non lactaverunt.	bo oto przychodzą dni, w których powiedzą: Szczęśliwe bezpłodne i łona, które nie urodziły. i piersi, które nie zaczęły karmić.
τότε ἄρξονται λέγειν τοῖς ὄρεσιν, Πέσετε ἐφ᾽ ἡμᾶς, καὶ τοῖς βουνοῖς, Καλύψατε ἡμᾶς·	Tunc incipient dicere montibus: Cadite super nos; et collibus: Operite nos.	Wtedy zaczną mówić górom: Padnijcie na nas, i wzgórzom: Przykryjcie nas.
ὅτι εἰ ἐν τῷ ὑγρῷ ξύλῳ ταῦτα ποιοῦσιν, ἐν τῷ ξηρῷ τί γένηται;	Quia si in viridi ligno hæc faciunt, in arido quid fiet?	Bo jeśli wilgotnemu drzewu to czynią, suchemu co stanie się?
Ἤγοντο δὲ καὶ ἕτεροι κακοῦργοι δύο σὺν αὐτῷ ἀναιρεθῆναι.	Ducebantur autem et alii duo nequam cum eo, ut interficerentur.	Prowadzeni byli zaś i inni złoczyńcy dwaj z nim, (by zostali zgładzeni).
καὶ ὅτε ἦλθον ἐπὶ τὸν τόπον τὸν καλούμενον Κρανίον, ἐκεῖ ἐσταύρωσαν αὐτὸν καὶ τοὺς κακούργους, ὃν μὲν ἐκ δεξιῶν ὃν δὲ ἐξ ἀριστερῶν.	Et postquam venerunt in locum qui vocatur Calvariæ, ibi crucifixerunt eum: et latrones, unum a dextris, et alterum a sinistris.	I kiedy przyszli na miejsce zwane Czaszką, tam ukrzyżowali go i złoczyńców, tego z prawej, tego zaś z lewej.
ὁ δὲ Ἰησοῦς ἔλεγεν, Πάτερ, ἄφες αὐτοῖς, οὐ γὰρ οἴδασιν τί ποιοῦσιν. διαμεριζόμενοι δὲ τὰ ἱμάτια αὐτοῦ ἔβαλον κλήρους.	Jesus autem dicebat: Pater, dimitte illis: non enim sciunt quid faciunt. Dividentes vero vestimenta ejus, miserunt sortes.	[ Zaś Jezus mówił: Ojcze, odpuść im, nie bowiem wiedzą, co czynią.] Rozdzielając zaś szaty jego rzucili losy.
καὶ εἱστήκει ὁ λαὸς θεωρῶν. ἐξεμυκτήριζον δὲ καὶ οἱ ἄρχοντες λέγοντες, Ἄλλους ἔσωσεν, σωσάτω ἑαυτόν, εἰ οὗτός ἐστιν ὁ Χριστὸς τοῦ θεοῦ ὁ ἐκλεκτός.	Et stabat populus spectans, et deridebant eum principes cum eis, dicentes: Alios salvos fecit, se salvum faciat, si hic est Christus Dei electus.	I stał i lud oglądając. Wyśmiewali zaś i przywódcy mówiąc: Innych uratował, niech uratuje siebie, jeśli ten jest Pomazaniec Boga wybrany.
ἐνέπαιξαν δὲ αὐτῷ καὶ οἱ στρατιῶται προσερχόμενοι, ὄξος προσφέροντες αὐτῷ	Illudebant autem ei et milites accedentes, et acetum offerentes ei,	Zaczęli kpić zaś (z) niego i żołnierze podchodzący, ocet przynoszący mu
καὶ λέγοντες, Εἰ σὺ εἶ ὁ βασιλεὺς τῶν Ἰουδαίων, σῶσον σεαυτόν.	et dicentes: Si tu es rex Judæorum, salvum te fac.	i mówiący: Jeśli ty jesteś król Judejczyków, uratuj siebie.
ἦν δὲ καὶ ἐπιγραφὴ ἐπ᾽ αὐτῷ, Ὁ βασιλεὺς τῶν Ἰουδαίων οὗτος.	Erat autem et superscriptio scripta super eum litteris græcis, et latinis, et hebraicis: Hic est rex Judæorum.	Był zaś i napis nad nim: Król Judejczyków ten.
Εἷς δὲ τῶν κρεμασθέντων κακούργων ἐβλασφήμει αὐτὸν λέγων, Οὐχὶ σὺ εἶ ὁ Χριστός; σῶσον σεαυτὸν καὶ ἡμᾶς.	Unus autem de his, qui pendebant, latronibus, blasphemabat eum, dicens: Si tu es Christus, salvum fac temetipsum et nos.	Jeden zaś (z) powieszonych złoczyńców bluźnił mu mówiąc: Czy nie ty jesteś Pomazaniec? Uratuj siebie i nas.
ἀποκριθεὶς δὲ ὁ ἕτερος ἐπιτιμῶν αὐτῷ ἔφη, Οὐδὲ φοβῇ σὺ τὸν θεόν, ὅτι ἐν τῷ αὐτῷ κρίματι εἶ;	Respondens autem alter increpabat eum, dicens: Neque tu times Deum, quod in eadem damnatione es.	Odpowiadając zaś drugi, karcąc go, rzekł: Nawet nie boisz się ty Boga, bo (pod) (tym) samym sądem jesteś?
καὶ ἡμεῖς μὲν δικαίως, ἄξια γὰρ ὧν ἐπράξαμεν ἀπολαμβάνομεν· οὗτος δὲ οὐδὲν ἄτοπον ἔπραξεν.	Et nos quidem juste, nam digna factis recipimus: hic vero nihil mali gessit.	A my zaś sprawiedliwie, godne bowiem (za co) zrobiliśmy, odbieramy. Ten jednak nic niegodziwego (nie) zrobił.
καὶ ἔλεγεν, Ἰησοῦ, μνήσθητί μου ὅταν ἔλθῃς εἰς τὴν βασιλείαν σου.	Et dicebat ad Jesum: Domine, memento mei cum veneris in regnum tuum.	I mówił: Jezusie, przypomnij sobie (o) mnie, kiedy przyjdziesz do królestwa twego.
καὶ εἶπεν αὐτῷ, Ἀμήν σοι λέγω, σήμερον μετ᾽ ἐμοῦ ἔσῃ ἐν τῷ παραδείσῳ.	Et dixit illi Jesus: Amen dico tibi: Hodie mecum eris in paradiso.	I powiedział mu: Amen ci mówię, dzisiaj ze mną będziesz w raju.
Śmierć Jezusa
Καὶ ἦν ἤδη ὡσεὶ ὥρα ἕκτη καὶ σκότος ἐγένετο ἐφ᾽ ὅλην τὴν γῆν ἕως ὥρας ἐνάτης	Erat autem fere hora sexta, et tenebræ factæ sunt in universam terram usque ad horam nonam.	I było już około godziny szóstej i ciemność stała się na całej ziemi aż do godziny dziewiątej.
τοῦ ἡλίου ἐκλιπόντος, ἐσχίσθη δὲ τὸ καταπέτασμα τοῦ ναοῦ μέσον.	Et obscuratus est sol, et velum templi scissum est medium.	(Słońce) (gdy ustało), rozdarła się zaś zasłona przybytku (przez) środek. Zaćmiło się.
καὶ φωνήσας φωνῇ μεγάλῃ ὁ Ἰησοῦς εἶπεν, Πάτερ, εἰς χεῖράς σου παρατίθεμαι τὸ πνεῦμά μου. τοῦτο δὲ εἰπὼν ἐξέπνευσεν.	Et clamans voce magna Jesus ait: Pater, in manus tuas commendo spiritum meum. Et hæc dicens, expiravit.	I zawoławszy wołaniem wielkim Jezus rzekł: Ojcze, w ręce twe powierzam ducha mego. To zaś rzekłszy, wyzionął ducha.
Ἰδὼν δὲ ὁ ἑκατοντάρχης τὸ γενόμενον ἐδόξαζεν τὸν θεὸν λέγων, Ὄντως ὁ ἄνθρωπος οὗτος δίκαιος ἦν.	Videns autem centurio quod factum fuerat, glorificavit Deum, dicens: Vere hic homo justus erat.	Widząc zaś setnik (to), (co się stało), oddal chwałę Bogu mówiąc: Istotnie człowiek ten sprawiedliwy był.
καὶ πάντες οἱ συμπαραγενόμενοι ὄχλοι ἐπὶ τὴν θεωρίαν ταύτην, θεωρήσαντες τὰ γενόμενα, τύπτοντες τὰ στήθη ὑπέστρεφον.	Et omnis turba eorum, qui simul aderant ad spectaculum istud, et videbant quæ fiebant, percutientes pectora sua revertebantur.	I wszystkie. razem przybyłe tłumy na widowisko to, oglądnąwszy (to), (co się stało). uderzając się w piersi wracały.
εἱστήκεισαν δὲ πάντες οἱ γνωστοὶ αὐτῷ ἀπὸ μακρόθεν καὶ γυναῖκες αἱ συνακολουθοῦσαι αὐτῷ ἀπὸ τῆς Γαλιλαίας ὁρῶσαι ταῦτα.	Stabant autem omnes noti ejus a longe, et mulieres, quæ secutæ eum erant a Galilæa, hæc videntes.	Stali zaś wszyscy znajomi mu z daleka i kobiety współtowarzyszące mu od Galilei, patrzące (na) to.
Pogrzeb Jezusa
Καὶ ἰδοὺ ἀνὴρ ὀνόματι Ἰωσὴφ βουλευτὴς ὑπάρχων ἀνὴρ ἀγαθὸς καὶ δίκαιος	Et ecce vir nomine Joseph, qui erat decurio, vir bonus et justus:	I oto mąż imieniem Józef, radcą będący [i] mężem dobrym i sprawiedliwym,
οὗτος οὐκ ἦν συγκατατεθειμένος τῇ βουλῇ καὶ τῇ πράξει αὐτῶν ἀπὸ Ἁριμαθαίας πόλεως τῶν Ἰουδαίων, ὃς προσεδέχετο τὴν βασιλείαν τοῦ θεοῦ,	hic non consenserat consilio, et actibus eorum, ab Arimathæa civitate Judææ, qui exspectabat et ipse regnum Dei:	- ten nie był zgadzający się z* postanowieniem i czynem ich - z Arymatei miasta Judejczyków, który oczekiwał królestwa Boga, * Głosujący za.
οὗτος προσελθὼν τῷ Πιλάτῳ ᾐτήσατο τὸ σῶμα τοῦ Ἰησοῦ	hic accessit ad Pilatum et petiit corpus Jesu:	ten podszedłszy do Piłata poprosił (o) ciało Jezusa.
καὶ καθελὼν ἐνετύλιξεν αὐτὸ σινδόνι καὶ ἔθηκεν αὐτὸ ἐν μνήματι λαξευτῷ οὗ οὐκ ἦν οὐδεὶς οὔπω κείμενος.	et depositum involvit sindone, et posuit eum in monumento exciso, in quo nondum quisquam positus fuerat.	I zdjąwszy owinął je prześcieradłem i położył go w grobowcu wykutym. gdzie nie był nikt jeszcze leżący.
καὶ ἡμέρα ἦν παρασκευῆς καὶ σάββατον ἐπέφωσκεν.	Et dies erat parasceves, et sabbatum illucescebat.	I dzień był przygotowania, i szabat rozjaśniał się. Czyli rozpoczynał, "świtał", "dniał" - choć było to o zmroku! Inne wyjaśnienie: "gdy rozjaśniały się lampy szabatowe".
Κατακολουθήσασαι δὲ αἱ γυναῖκες, αἵτινες ἦσαν συνεληλυθυῖαι ἐκ τῆς Γαλιλαίας αὐτῷ, ἐθεάσαντο τὸ μνημεῖον καὶ ὡς ἐτέθη τὸ σῶμα αὐτοῦ,	Subsecutæ autem mulieres, quæ cum eo venerant de Galilæa, viderunt monumentum, et quemadmodum positum erat corpus ejus.	Towarzyszące zaś kobiety, które były razem przybyłe z Galilei (z) nim, obejrzały grobowiec i jak położone zostało ciało jego.
ὑποστρέψασαι δὲ ἡτοίμασαν ἀρώματα καὶ μύρα. Καὶ τὸ μὲν σάββατον ἡσύχασαν κατὰ τὴν ἐντολήν.	Et revertentes paraverunt aromata, et unguenta: et sabbato quidem siluerunt secundum mandatum.	Wróciwszy zaś przygotowały wonności i pachnidła. I (w ten) szabat (spoczywały) według przykazania,

24

Zmartwychwstanie
τῇ δὲ μιᾷ τῶν σαββάτων ὄρθρου βαθέως ἐπὶ τὸ μνῆμα ἦλθον φέρουσαι ἃ ἡτοίμασαν ἀρώματα.	Una autem sabbati valde diluculo venerunt ad monumentum, portantes quæ paraverant aromata:	jednak pierwszego (dnia) tygodnia, (o) brzasku głębokim do grobowca przyszły niosąc, które przygotowały wonności.
εὗρον δὲ τὸν λίθον ἀποκεκυλισμένον ἀπὸ τοῦ μνημείου,	et invenerunt lapidem revolutum a monumento.	Znalazły zaś kamień odtoczony od grobowca,
εἰσελθοῦσαι δὲ οὐχ εὗρον τὸ σῶμα τοῦ κυρίου Ἰησοῦ.	Et ingressæ non invenerunt corpus Domini Jesu.	wszedłszy zaś nie znalazły ciała Pana* Jezusa. * Szereg ważnych rękopisów opuszcza tutaj słowo "Pana".
καὶ ἐγένετο ἐν τῷ ἀπορεῖσθαι αὐτὰς περὶ τούτου καὶ ἰδοὺ ἄνδρες δύο ἐπέστησαν αὐταῖς ἐν ἐσθῆτι ἀστραπτούσῃ.	Et factum est, dum mente consternatæ essent de isto, ecce duo viri steterunt secus illas in veste fulgenti.	I stało się, (gdy) (zdezorientowały się) one co do tego, i oto mężowie dwaj stanęli obok nich w stroju błyskającym.
ἐμφόβων δὲ γενομένων αὐτῶν καὶ κλινουσῶν τὰ πρόσωπα εἰς τὴν γῆν εἶπαν πρὸς αὐτάς, Τί ζητεῖτε τὸν ζῶντα μετὰ τῶν νεκρῶν·	Cum timerent autem, et declinarent vultum in terram, dixerunt ad illas: Quid quæritis viventem cum mortuis?	Przestraszone zaś (gdy stały się) one i (gdy skłoniły) twarze ku ziemi, powiedzieli do nich: Dlaczego szukacie żyjącego z martwymi?
οὐκ ἔστιν ὧδε, ἀλλὰ ἠγέρθη. μνήσθητε ὡς ἐλάλησεν ὑμῖν ἔτι ὢν ἐν τῇ Γαλιλαίᾳ	non est hic, sed surrexit: recordamini qualiter locutus est vobis, cum adhuc in Galilæa esset,	Nie jest tutaj, ale podniósł się. Przypomnijcie sobie, jak powiedział wam, jeszcze będąc w Galilei,
λέγων τὸν υἱὸν τοῦ ἀνθρώπου ὅτι δεῖ παραδοθῆναι εἰς χεῖρας ἀνθρώπων ἁμαρτωλῶν καὶ σταυρωθῆναι καὶ τῇ τρίτῃ ἡμέρᾳ ἀναστῆναι.	dicens: Quia oportet Filium hominis tradi in manus hominum peccatorum, et crucifigi, et die tertia resurgere.	mówiąc (o) Synu Człowieka, że ma wydanym zostać w ręce ludzi grzesznych i zostać ukrzyżowanym i trzeciego dnia powstać.
καὶ ἐμνήσθησαν τῶν ῥημάτων αὐτοῦ.	Et recordatæ sunt verborum ejus.	I przypomniały sobie słowa jego,
καὶ ὑποστρέψασαι ἀπὸ τοῦ μνημείου ἀπήγγειλαν ταῦτα πάντα τοῖς ἕνδεκα καὶ πᾶσιν τοῖς λοιποῖς.	Et regressæ a monumento nuntiaverunt hæc omnia illis undecim, et ceteris omnibus.	i wróciwszy od grobowca oznajmiły to wszystko jedenastu i wszystkim pozostałym.
ἦσαν δὲ ἡ Μαγδαληνὴ Μαρία καὶ Ἰωάννα καὶ Μαρία ἡ Ἰακώβου καὶ αἱ λοιπαὶ σὺν αὐταῖς. ἔλεγον πρὸς τοὺς ἀποστόλους ταῦτα,	Erat autem Maria Magdalene, et Joanna, et Maria Jacobi, et ceteræ quæ cum eis erant, quæ dicebant ad apostolos hæc.	Były zaś Magdalena Maria, i Joanna, i Maria, (ta) Jakuba, i pozostałe z nimi mówiły do wysłanników to.
καὶ ἐφάνησαν ἐνώπιον αὐτῶν ὡσεὶ λῆρος τὰ ῥήματα ταῦτα, καὶ ἠπίστουν αὐταῖς.	Et visa sunt ante illos sicut deliramentum verba ista, et non crediderunt illis.	I wydały się przed nimi jakby brednią słowa te i nie wierzyli im.
Ὁ δὲ Πέτρος ἀναστὰς ἔδραμεν ἐπὶ τὸ μνημεῖον καὶ παρακύψας βλέπει τὰ ὀθόνια μόνα, καὶ ἀπῆλθεν πρὸς ἑαυτὸν θαυμάζων τὸ γεγονός.	Petrus autem surgens cucurrit ad monumentum: et procumbens vidit linteamina sola posita, et abiit secum mirans quod factum fuerat.	* Zaś Piotr wstawszy pobiegł do grobowca, i zajrzawszy widzi płótna same; i odszedł do siebie dziwiąc się (tym), (co się stało). * Kilka ważnych rękopisów opuszcza ten wiersz.
W drodze do Emaus
Καὶ ἰδοὺ δύο ἐξ αὐτῶν ἐν αὐτῇ τῇ ἡμέρᾳ ἦσαν πορευόμενοι εἰς κώμην ἀπέχουσαν σταδίους ἑξήκοντα ἀπὸ Ἰερουσαλήμ, ᾗ ὄνομα Ἐμμαοῦς,	Et ecce duo ex illis ibant ipsa die in castellum, quod erat in spatio stadiorum sexaginta ab Jerusalem, nomine Emmaus.	I oto dwaj z nich w tym samym dniu byli udający się do wsi oddalonej stadiów sześćdziesiąt od Jeruzalem, której imię Emaus,
καὶ αὐτοὶ ὡμίλουν πρὸς ἀλλήλους περὶ πάντων τῶν συμβεβηκότων τούτων.	Et ipsi loquebantur ad invicem de his omnibus quæ acciderant.	i oni mówili do siebie o wszystkich, (które zaszły) tych.
καὶ ἐγένετο ἐν τῷ ὁμιλεῖν αὐτοὺς καὶ συζητεῖν καὶ αὐτὸς Ἰησοῦς ἐγγίσας συνεπορεύετο αὐτοῖς,	Et factum est, dum fabularentur, et secum quærerent: et ipse Jesus appropinquans ibat cum illis:	I stało się (przy) (mówieniu) ich i (dyskutowaniu), i sam Jezus zbliżywszy się szedł razem z nimi.
οἱ δὲ ὀφθαλμοὶ αὐτῶν ἐκρατοῦντο τοῦ μὴ ἐπιγνῶναι αὐτόν.	oculi autem illorum tenebantur ne eum agnoscerent.	Zaś oczy ich trzymane były, (by) nie (poznali) go.
εἶπεν δὲ πρὸς αὐτούς, Τίνες οἱ λόγοι οὗτοι οὓς ἀντιβάλλετε πρὸς ἀλλήλους περιπατοῦντες; καὶ ἐστάθησαν σκυθρωποί.	Et ait ad illos: Qui sunt hi sermones, quos confertis ad invicem ambulantes, et estis tristes?	Powiedział zaś do nich: Jakie słowa te, które wymieniacie do siebie idąc? I stanęli ponurzy.
ἀποκριθεὶς δὲ εἷς ὀνόματι Κλεοπᾶς εἶπεν πρὸς αὐτόν, Σὺ μόνος παροικεῖς Ἰερουσαλὴμ καὶ οὐκ ἔγνως τὰ γενόμενα ἐν αὐτῇ ἐν ταῖς ἡμέραις ταύταις;	Et respondens unus, cui nomen Cleophas, dixit ei: Tu solus peregrinus es in Jerusalem, et non cognovisti quæ facta sunt in illa his diebus?	Odpowiadając zaś jeden imieniem Kleofas powiedział do niego: Ty jedyny przebywasz (w) Jeruzalem, a nie dowiedziałeś się (o tych), (które stały się) w niej w dniach tych?
καὶ εἶπεν αὐτοῖς, Ποῖα; οἱ δὲ εἶπαν αὐτῷ, Τὰ περὶ Ἰησοῦ τοῦ Ναζαρηνοῦ, ὃς ἐγένετο ἀνὴρ προφήτης δυνατὸς ἐν ἔργῳ καὶ λόγῳ ἐναντίον τοῦ θεοῦ καὶ παντὸς τοῦ λαοῦ,	Quibus ille dixit: Quæ? Et dixerunt: De Jesu Nazareno, qui fuit vir propheta, potens in opere et sermone coram Deo et omni populo:	I powiedział im: Jakie? Oni zaś powiedzieli mu: Te co do Jezusa Nazarejczyka, który (był) mężem prorokiem mocnym w dziele i słowie przed Bogiem i całym ludem,
ὅπως τε παρέδωκαν αὐτὸν οἱ ἀρχιερεῖς καὶ οἱ ἄρχοντες ἡμῶν εἰς κρίμα θανάτου καὶ ἐσταύρωσαν αὐτόν.	et quomodo eum tradiderunt summi sacerdotes et principes nostri in damnationem mortis, et crucifixerunt eum:	jak wydali go arcykapłani i przywódcy nasi na wyrok śmierci i ukrzyżowali go.
ἡμεῖς δὲ ἠλπίζομεν ὅτι αὐτός ἐστιν ὁ μέλλων λυτροῦσθαι τὸν Ἰσραήλ· ἀλλά γε καὶ σὺν πᾶσιν τούτοις τρίτην ταύτην ἡμέραν ἄγει ἀφ᾽ οὗ ταῦτα ἐγένετο.	nos autem sperabamus quia ipse esset redempturus Israël: et nunc super hæc omnia, tertia dies est hodie quod hæc facta sunt.	My zaś mieliśmy nadzieję, że on jest mającym wykupywać Izraela. Ale i z wszystkimi tymi, trzeci ten dzień (upływa), od (kiedy) to stało się.
ἀλλὰ καὶ γυναῖκές τινες ἐξ ἡμῶν ἐξέστησαν ἡμᾶς, γενόμεναι ὀρθριναὶ ἐπὶ τὸ μνημεῖον,	Sed et mulieres quædam ex nostris terruerunt nos, quæ ante lucem fuerunt ad monumentum,	Ale i kobiety pewne z naszych zdumiały nas. (Będąc) (przedświtem) przy grobowcu
καὶ μὴ εὑροῦσαι τὸ σῶμα αὐτοῦ ἦλθον λέγουσαι καὶ ὀπτασίαν ἀγγέλων ἑωρακέναι, οἳ λέγουσιν αὐτὸν ζῆν.	et non invento corpore ejus, venerunt, dicentes se etiam visionem angelorum vidisse, qui dicunt eum vivere.	i nie znalazłszy ciała jego przyszły mówiąc, i (że) widzenie zwiastunów (zobaczyły), którzy mówią, (że) on (żyje).
Wszyscy trzej synoptycy opisują wydarzenia, które miały miejsce rano w pierwszy dzień tygodnia: skoro świt niewiasty poszły do grobu, by namaścić ciało Jezusa. Łukasz nie mówi jednak na razie, ile było niewiast, nie wymienia ich imion - uczyni to dopiero pod koniec opowiadania - i nie notuje ich troski o to, kto odwali kamień tarasujący wejście do grobu.
καὶ ἀπῆλθόν τινες τῶν σὺν ἡμῖν ἐπὶ τὸ μνημεῖον καὶ εὗρον οὕτως καθὼς καὶ αἱ γυναῖκες εἶπον, αὐτὸν δὲ οὐκ εἶδον.	Et abierunt quidam ex nostris ad monumentum: et ita invenerunt sicut mulieres dixerunt, ipsum vero non invenerunt.	I odszedłszy pewni (z tych) z nami do grobowca, i znaleźli tak jako i kobiety powiedziały, jego zaś nie zobaczyli.
καὶ αὐτὸς εἶπεν πρὸς αὐτούς, Ὦ ἀνόητοι καὶ βραδεῖς τῇ καρδίᾳ τοῦ πιστεύειν ἐπὶ πᾶσιν οἷς ἐλάλησαν οἱ προφῆται·	Et ipse dixit ad eos: O stulti, et tardi corde ad credendum in omnibus quæ locuti sunt prophetæ !	I on powiedział do nich: o bezmyślni i powolni sercem, (by) wierzyć we wszystkie, które powiedzieli prorocy.
οὐχὶ ταῦτα ἔδει παθεῖν τὸν Χριστὸν καὶ εἰσελθεῖν εἰς τὴν δόξαν αὐτοῦ;	Nonne hæc oportuit pati Christum, et ita intrare in gloriam suam?	Czy nie to miał wycierpieć Pomazaniec i wejść do chwały jego?
καὶ ἀρξάμενος ἀπὸ Μωϋσέως καὶ ἀπὸ πάντων τῶν προφητῶν διερμήνευσεν αὐτοῖς ἐν πάσαις ταῖς γραφαῖς τὰ περὶ ἑαυτοῦ.	Et incipiens a Moyse, et omnibus prophetis, interpretabatur illis in omnibus scripturis quæ de ipso erant.	I zacząwszy od Mojżesza i od wszystkich proroków wytłumaczył im we wszystkich Pismach (to co) o nim samym.
Καὶ ἤγγισαν εἰς τὴν κώμην οὗ ἐπορεύοντο, καὶ αὐτὸς προσεποιήσατο πορρώτερον πορεύεσθαι.	Et appropinquaverunt castello quo ibant: et ipse se finxit longius ire.	I zbliżyli się do wsi, gdzie szli, i on udał, (że) dalej (podąża).
καὶ παρεβιάσαντο αὐτὸν λέγοντες, Μεῖνον μεθ᾽ ἡμῶν, ὅτι πρὸς ἑσπέραν ἐστὶν καὶ κέκλικεν ἤδη ἡ ἡμέρα. καὶ εἰσῆλθεν τοῦ μεῖναι σὺν αὐτοῖς.	Et coëgerunt illum, dicentes: Mane nobiscum, quoniam advesperascit, et inclinata est jam dies. Et intravit cum illis.	I przymusili go mówiąc: Zostań z nami, bo ku wieczorowi jest i nachylił się już dzień. I wszedł, (by) zostać z nimi.
καὶ ἐγένετο ἐν τῷ κατακλιθῆναι αὐτὸν μετ᾽ αὐτῶν λαβὼν τὸν ἄρτον εὐλόγησεν καὶ κλάσας ἐπεδίδου αὐτοῖς,	Et factum est, dum recumberet cum eis, accepit panem, et benedixit, ac fregit, et porrigebat illis.	I stało się, (gdy) położył się (przy stole) on z nimi, wziąwszy chleb pobłogosławił i połamawszy podawał im.
αὐτῶν δὲ διηνοίχθησαν οἱ ὀφθαλμοὶ καὶ ἐπέγνωσαν αὐτόν· καὶ αὐτὸς ἄφαντος ἐγένετο ἀπ᾽ αὐτῶν.	Et aperti sunt oculi eorum, et cognoverunt eum: et ipse evanuit ex oculis eorum.	Ich zaś otwarte zostały oczy i poznali go. I on niewidzialny stał się od nich.
καὶ εἶπαν πρὸς ἀλλήλους, Οὐχὶ ἡ καρδία ἡμῶν καιομένη ἦν ἐν ἡμῖν ὡς ἐλάλει ἡμῖν ἐν τῇ ὁδῷ, ὡς διήνοιγεν ἡμῖν τὰς γραφάς;	Et dixerunt ad invicem: Nonne cor nostrum ardens erat in nobis dum loqueretur in via, et aperiret nobis Scripturas?	I powiedzieli do siebie: Czyż nie serce nasze płonące było [w nas], jak mówił nam w drodze, jak otwierał nam Pisma?
καὶ ἀναστάντες αὐτῇ τῇ ὥρᾳ ὑπέστρεψαν εἰς Ἰερουσαλὴμ καὶ εὗρον ἠθροισμένους τοὺς ἕνδεκα καὶ τοὺς σὺν αὐτοῖς,	Et surgentes eadem hora regressi sunt in Jerusalem: et invenerunt congregatos undecim, et eos qui cum illis erant,	I wstawszy tej samej godziny, wrócili do Jeruzalem i znaleźli zebranych jedenastu i (tych) z nimi,
λέγοντας ὅτι ὄντως ἠγέρθη ὁ κύριος καὶ ὤφθη Σίμωνι.	dicentes: Quod surrexit Dominus vere, et apparuit Simoni.	mówiących, że istotnie podniósł się Pan i ukazał się Szymonowi.
καὶ αὐτοὶ ἐξηγοῦντο τὰ ἐν τῇ ὁδῷ καὶ ὡς ἐγνώσθη αὐτοῖς ἐν τῇ κλάσει τοῦ ἄρτου.	Et ipsi narrabant quæ gesta erant in via, et quomodo cognoverunt eum in fractione panis.	I oni wyjaśniali (to co) w drodze, i jak dał się poznać im przy łamaniu chleba.
Jezus ukazuje się uczniom
Ταῦτα δὲ αὐτῶν λαλούντων αὐτὸς ἔστη ἐν μέσῳ αὐτῶν καὶ λέγει αὐτοῖς, Εἰρήνη ὑμῖν.	Dum autem hæc loquuntur, stetit Jesus in medio eorum, et dicit eis: Pax vobis: ego sum, nolite timere.	To zaś oni (gdy mówili), sam stanął w środku nich i mówi im: Pokój wam.
πτοηθέντες δὲ καὶ ἔμφοβοι γενόμενοι ἐδόκουν πνεῦμα θεωρεῖν.	Conturbati vero et conterriti, existimabant se spiritum videre.	Spanikowanymi zaś i przestraszonymi stawszy się, uważali (że) ducha (oglądają).
καὶ εἶπεν αὐτοῖς, Τί τεταραγμένοι ἐστὲ καὶ διὰ τί διαλογισμοὶ ἀναβαίνουσιν ἐν τῇ καρδίᾳ ὑμῶν;	Et dixit eis: Quid turbati estis, et cogitationes ascendunt in corda vestra?	I powiedział im: Dlaczego zmąceni jesteście i dla czego spory powstają w sercu waszym?
ἴδετε τὰς χεῖράς μου καὶ τοὺς πόδας μου ὅτι ἐγώ εἰμι αὐτός· ψηλαφήσατέ με καὶ ἴδετε, ὅτι πνεῦμα σάρκα καὶ ὀστέα οὐκ ἔχει καθὼς ἐμὲ θεωρεῖτε ἔχοντα.	videte manus meas, et pedes, quia ego ipse sum; palpate et videte, quia spiritus carnem et ossa non habet, sicut me videtis habere.	Zobaczcie ręce me i stopy me, że ja jestem sam. Pomacajcie mnie i zobaczcie, bo duch mięsa i kości nie ma jak mnie oglądacie mającego.
καὶ τοῦτο εἰπὼν ἔδειξεν αὐτοῖς τὰς χεῖρας καὶ τοὺς πόδας.	Et cum hoc dixisset, ostendit eis manus et pedes.	I to powiedziawszy pokazał im ręce i stopy. Kilka ważnych rękopisów opuszcza ten wiersz.
ἔτι δὲ ἀπιστούντων αὐτῶν ἀπὸ τῆς χαρᾶς καὶ θαυμαζόντων εἶπεν αὐτοῖς, Ἔχετέ τι βρώσιμον ἐνθάδε;	Adhuc autem illis non credentibus, et mirantibus præ gaudio, dixit: Habetis hic aliquid quod manducetur?	Jeszcze zaś (gdy nie wierzyli) oni z radości i (gdy dziwili się), powiedział im: Macie co jadalnego tutaj?
οἱ δὲ ἐπέδωκαν αὐτῷ ἰχθύος ὀπτοῦ μέρος·	At illi obtulerunt ei partem piscis assi et favum mellis.	Oni zaś podali mu ryby smażonej część.
καὶ λαβὼν ἐνώπιον αὐτῶν ἔφαγεν.	Et cum manducasset coram eis, sumens reliquias dedit eis.	I wziąwszy wobec nich zjadł.
Εἶπεν δὲ πρὸς αὐτούς, Οὗτοι οἱ λόγοι μου οὓς ἐλάλησα πρὸς ὑμᾶς ἔτι ὢν σὺν ὑμῖν, ὅτι δεῖ πληρωθῆναι πάντα τὰ γεγραμμένα ἐν τῷ νόμῳ Μωϋσέως καὶ τοῖς προφήταις καὶ ψαλμοῖς περὶ ἐμοῦ.	Et dixit ad eos: Hæc sunt verba quæ locutus sum ad vos cum adhuc essem vobiscum, quoniam necesse est impleri omnia quæ scripta sunt in lege Moysi, et prophetis, et Psalmis de me.	Powiedział zaś do nich: Te słowa me, które powiedziałem do was jeszcze będąc z wami, że ma wypełnić się wszystko napisane w prawie Mojżesza i prorokach i śpiewach o mnie.
τότε διήνοιξεν αὐτῶν τὸν νοῦν τοῦ συνιέναι τὰς γραφάς·	Tunc aperuit illis sensum ut intelligerent Scripturas,	Wtedy otworzył ich myśl, (by) (rozumieli) Pisma.
καὶ εἶπεν αὐτοῖς ὅτι Οὕτως γέγραπται παθεῖν τὸν Χριστὸν καὶ ἀναστῆναι ἐκ νεκρῶν τῇ τρίτῃ ἡμέρᾳ,	et dixit eis: Quoniam sic scriptum est, et sic oportebat Christum pati, et resurgere a mortuis tertia die:	I powiedział im, że: Tak jest napisane, (że ma) wycierpieć Pomazaniec i powstać z martwych trzeciego dnia,
καὶ κηρυχθῆναι ἐπὶ τῷ ὀνόματι αὐτοῦ μετάνοιαν εἰς ἄφεσιν ἁμαρτιῶν εἰς πάντα τὰ ἔθνη. ἀρξάμενοι ἀπὸ Ἰερουσαλὴμ	et prædicari in nomine ejus pœnitentiam, et remissionem peccatorum in omnes gentes, incipientibus ab Jerosolyma.	i (ma) zostać ogłoszona w imię jego zmiana myślenia na odpuszczenie grzechów dla wszystkich narodów zacząwszy od Jeruzalem.
ὑμεῖς μάρτυρες τούτων.	Vos autem testes estis horum.	Wy świadkami tego.
καὶ ἐγὼ ἀποστέλλω τὴν ἐπαγγελίαν τοῦ πατρός μου ἐφ᾽ ὑμᾶς· ὑμεῖς δὲ καθίσατε ἐν τῇ πόλει ἕως οὗ ἐνδύσησθε ἐξ ὕψους δύναμιν.	Et ego mitto promissum Patris mei in vos; vos autem sedete in civitate, quoadusque induamini virtute ex alto.	I [oto] ja wysyłam obietnicę Ojca mego do was. Wy zaś siedźcie w mieście, aż (kiedy) wdziejecie na siebie z wysokości moc.
Wniebowstąpienie
Ἐξήγαγεν δὲ αὐτοὺς ἕως πρὸς Βηθανίαν, καὶ ἐπάρας τὰς χεῖρας αὐτοῦ εὐλόγησεν αὐτούς.	Eduxit autem eos foras in Bethaniam, et elevatis manibus suis benedixit eis.	Wyprowadził zaś ich [na zewnątrz] aż ku Betanii j podniósłszy ręce jego pobłogosławił ich.
καὶ ἐγένετο ἐν τῷ εὐλογεῖν αὐτὸν αὐτοὺς διέστη ἀπ᾽ αὐτῶν καὶ ἀνεφέρετο εἰς τὸν οὐρανόν.	Et factum est, dum benediceret illis, recessit ab eis, et ferebatur in cælum.	I stało się, (gdy) (błogosławił) on ich, rozstał się z nimi i wznosił się do nieba. Kilka ważnych rękopisów pomija słowa "wznosił się do nieba" (mogły zostać dodane na podstawie Dz 1.9-11).
καὶ αὐτοὶ προσκυνήσαντες αὐτὸν ὑπέστρεψαν εἰς Ἰερουσαλὴμ μετὰ χαρᾶς μεγάλης	Et ipsi adorantes regressi sunt in Jerusalem cum gaudio magno:	I oni pokłoniwszy się mu wrócili do Jeruzalem z radością wielką,
καὶ ἦσαν διὰ παντὸς ἐν τῷ ἱερῷ εὐλογοῦντες τὸν θεόν.	et erant semper in templo, laudantes et benedicentes Deum. Amen.	i byli przez cały (czas) w świątyni błogosławiąc Boga.