Κατὰ Ἰωάννην^PDF

Jan, któremu już najstarsza tradycja przypisuje autorstwo czwartej Ewangelii, był synem Zebedeusza i Salome (Mt 4.21 par.; Mt 27.56; Mk 15.40; Mk 16.1) a bratem Jakuba Starszego. Należał najpierw do grona uczniów Jana Chrzciciela a potem Jezusa, i stał się - jak to sam wyznaje - uczniem, którego Jezus miłował (J 13.23; J 19.26n; J 21.7.20) i któremu, umierając na krzyżu, oddał w opiekę swą Matkę (J 19.27). Przemilczając starannie swoje imię, Autor Ewangelii Jana pośrednio potwierdza dane tradycji, że to właśnie on jest umiłowanym uczniem i naocznym świadkiem słów i czynów Jezusa. Obok Piotra i Jakuba Młodszego był Jan filarem Kościoła jerozolimskiego. Brał udział w pierwszym tzw. soborze jerozolimskim (Ga 2.9) i według wszelkiego prawdopodobieństwa przebywał w Palestynie aż do wojny żydowskiej w roku 66/67. Potem udał się do Efezu, gdzie spotkał go jeszcze biskup Papiasz około roku 96/97.

Na całość Ewangelii Jana składają się, ogólnie rzecz ujmując, opisy cudów Jezusa ("księga znaków" - rozdziały: 1-12 [J 1.1]) oraz historia Jego męki ("księga męki" - rozdziały: 13-21 [J 13.1]).

Cuda Chrystusa w ujęciu Autora czwartej Ewangelii są nie tylko faktami historycznymi, lecz przede wszystkim "znakami" potwierdzającymi autentyczność posłannictwa Chrystusa.

Każdy przejaw cudotwórczej mocy Jezusa jest nazywany w Ewangelii Jana "godziną Jezusa". Ale "godziną Jezusa" lub "czasem Jezusa" w sensie ścisłym jest właśnie śmierć i triumfalny powrót do Ojca.

Rozmieszczone na przestrzeni całej Ewangelii mowy Jezusa są nie tylko zbiorem przemówień literacko uporządkowanych, lecz stanowią jakby oddzielne traktaty teologiczne. W Ewangelii Jana Jezus wcale nie posługuje się tak typowymi dla Synoptyków przypowieściami. Jest natomiast w czwartej Ewangelii wiele zwykłych obrazów przechodzących niekiedy w alegorie. Oto tematy chrystologiczne, które dominują w mowach Jezusa u Jana: Chrystus jest w czwartej Ewangelii źródłem wody żywej (rozdz. 4 [J 4.1]), pokarmem niebieskim (rozdz. 6 [J 6.1]), światłością świata (rozdz. 9 [J 9.1]), zmartwychwstaniem i życiem (rozdz. 11 [J 11.1]). Ta symbolika, szczególnie mocno uwydatniona w określeniach Jezusa, jest zresztą typowa dla całej Ewangelii Jana. Autorowi czwartej Ewangelii chodziło przede wszystkim o to, by czytelnicy jego pisma uwierzyli w Jezusa Chrystusa i zasłużyli sobie w ten sposób na życie wieczne (J 20.31). Można też przyjąć, że czwarta Ewangelia była swoistą apologią Chrystusa. Chodziło najprawdopodobniej o przeciwstawienie się pewnym odmianom gnozy, której zwolennicy, z twórcą gnozy Keryntem na czele, zaprzeczali istnienia pierwiastka ludzkiego w Chrystusie. Podkreślając tak zdecydowanie człowieczeństwo Jezusa, nie mniej wyraźnie mówił Jan o preegzystencji Boskiego Słowa (Logos) jako drugiej Osoby Trójcy. Wyrażano niekiedy pogląd, że Janowa nauka o Logosie jest zapożyczeniem z pogańskiej filozofii greckiej. Nie należy jednak zapominać, że pojęcie Logosu, przemawiającego do świata i stanowiącego dla ludzi źródło światłości i życia, było znane od dawna na Bliskim Wschodzie. Pojęciem tym posługiwano się jednak błędnie, zwłaszcza w kołach gnostyckich, i w sposób niewłaściwy stosowano je do Chrystusa. Ewangelista wypełnia tu więc obowiązek apologety także wobec Chrystusa jako Słowa, które było na początku i które z miłości do ludzi stało się ciałem. Nawiązuje zaś Jan przy tym nie do filozofii pogańskiej, lecz do starotestamentalnej literatury mądrościowej, gdzie nauka o Logosie była zarysowana wyjątkowo wyraźnie (por. Prz 8.22n; Mdr 7.1). Język Ewangelii Jana jest dość ubogi, słownictwo bardzo niezróżnicowane, styl bezpretensjonalny, czasem wręcz niedbały, obfitujący w liczne semityzmy, skąd zrodziło się nawet przypuszczenie, że czwarta Ewangelia była najpierw zredagowana częściowo lub w całości po aramejsku.

Ewangelia Jana przedstawia prozę o ściśle określonej i skrupulatnie przestrzeganej rytmice, przy czym daje się zauważyć upodobanie Autora do podejmowanie coraz to na nowo poszczególnych terminów lub całych zwrotów po to, by nad nimi długo medytować i odkrywać w nich prawdy wyższego rzędu ("Ewangelia duchowa").

Czwarta Ewangelia zawiera wiele różnic w zestawieniu z Ewangeliami synoptycznymi. Inne jest u Jana samo rozmieszczenie materiału związanego z życiem i działalnością Jezusa, inne są również środki literackie, którymi posługuje się Autor tej Ewangelii. Podczas gdy Synoptycy traktują dość pobieżnie pobyt Jezusa w Jerozolimie i Jego działalność w tym mieście, to u Jana Jezus przebywa i naucza przede wszystkim w Jerozolimie. Okres publicznej działalności Jezusa obejmuje u św. Jana trzy Święta Paschy (J 2.13; J 6.4; J 11.55).

Jest to Ewangelia chronologicznie najpóźniejsza spośród czterech Ewangelii. Nie wydaje się jednak, by datę jej powstania można było przesunąć poza rok 100 po Chrystusie, gdyż najstarszy papirus z jej tekstem, pochodzący z egipskiego lekcjonarza liturgicznego, został napisany w pierwszych dziesiątkach II wieku.

1

Słowo stało się ciałem
Analiza literacka Prologu wskazuje, że posiada on zwarty rdzeń a obok niego uzupełnienia teologiczne (np. J 1.6-8; J 1.13; J 1.15), akcenty polemiczne lub nawet kerygmatyczne. Pierwotnie był Prolog może jednym z licznych hymnów śpiewanych w pierwotnym Kościele, przede wszystkim w ramach nabożeństw liturgicznych. Takie hymny zawierają Listy św. Pawła (Flp 2.6-11; Kol 1.15-20; 1Tm 3.16), a Hipolit Rzymski (u Euzebiusza z Cezarei, Hist. V, 28) wspomina wyraźnie o takich praktykach (hymny na cześć Chrystusa-Słowa!). Umieszczając hymn w swojej Ewangelii, J dostosował go do jej założeń, dodając odpowiednie wyjaśnienia. W obecnej swej postaci dzieli się Prolog na cztery zwrotki: dwie przedstawiają Słowo na płaszczyźnie ponadhistorycznej i ponadczasowej (J 1.1-5; J 1.9-13), inne dwie natomiast - w perspektywie historycznej (J 1.6-8; J 1.14-18). J pragnie głębiej niż pozostali Ewangeliści wniknąć w pochodzenie Mistrza. Chce ukazać nie Jego ziemskie i ludzkie powiązania, ale właściwe Jego pochodzenie, które prowadzi ku nieskończonym głębinom życia Bożego. Pierwsze słowa Prologu przypominają żywo stylem i wyrażeniami pierwsze słowa Biblii (Rdz 1.1). Tak jak Księga Rodzaju przedstawia czwarta Ewangelia Boga w decydującym dla świata momencie. Gdy jednak ST wprowadza czytelnika w porządek i piękno świata jako dzieła Stwórcy, to J otwiera przed chrześcijanami całą głębię życia Bożego. Mówi nie tylko o tym, co zostało stworzone przez Boga, ale co było u Niego i Nim. Słowo, które było u Boga, jest znów pokazane w swoich najściślejszych powiązaniach z Bogiem (J 1.1-2) i ze światem (J 1.3-5). Kim było to Słowo? Imię Jezusa Chrystusa nie występuje ani razu w Prologu, nawet w tych jego częściach, które mówią o historycznej działalności Jezusa na ziemi. Również sam Jezus nie nazywa siebie nigdy w ten sposób. Chodzi więc Janowi nie o aspekt czasowy. Nie mówi też o początku Słowa, ale stwierdza, że istniało Ono już na początku, czyli w okresie, gdy jeszcze świat nie istniał ani bieg czasu się nie rozpoczął. Do tego odwiecznego istnienia będzie powracał niejednokrotnie (por. J 17.5; J 17.24; 1J 1.1; 1J 2.13-14). Do najbardziej spornych zagadnień czwartej Ewangelii należy pojęcie Słowa. Niewątpliwie przygotował je ST, na co wskazują wzmiankowane już założenia kompozycyjne, a jeszcze bardziej wypowiedzi ostatnich ksiąg Starego Przymierza. Wśród pojęć teologicznych Słowo odgrywa rolę uprzywilejowaną: tworzy Ono i przenika całą historię zbawienia, nadając jej zamierzony przez Boga sens; oddziałując na człowieka, wzbudza i utwierdza jego wiarę. Dlatego też już ST rozpoczyna proces personifikacji (uosabiania) "słowa", analogicznie do takiego rozumienia "mądrości" (por. Syr 1.4; 24.8-9; Mdr 8.3). Ps 119.89 mówi o wieczności i niezmienności słowa, inne księgi przedstawiają je jako wykonawcę planów Bożych - np. Ps 147.15; Iz 55.11; Mdr 18.15 nn. Tak więc Słowo w Prologu należy rozumieć jako najwyższą formę Objawienia Bożego, czyli "mówienia" Boga do ludzi od pierwszego słowa stwórczego aż do najwyższego jego wyrazu w Jezusie Chrystusie (por. Hbr 1.1-2). Należy jednak podkreślić, że ST mówiąc o mądrości czy słowie Boga jako przymiotach o charakterze osobowym, nie wspomina o tajemnicach życia Bożego, tak jak Prolog. Dlatego też nowoczesna krytyka biblijna poszukuje dodatkowych źródeł, które by wyjaśniały użycie terminu Logos-Słowo w sensie przedstawienia niewymownego, odwiecznego pochodzenia Syna. Jako najbardziej prawdopodobne źródła, którymi mógłby się posłużyć Ewangelista jako środkami przekazu nowego objawienia Boga w Jezusie, wymienia się współczesne Janowi dociekania filozoficzno-religijne, uwzględniające byty pośrednie (hipostazy), pochodzenia żydowsko-helleńskiego lub wczesnognostyckiego.
Ἐν ἀρχῇ ἦν ὁ λόγος, καὶ ὁ λόγος ἦν πρὸς τὸν θεόν, καὶ θεὸς ἦν ὁ λόγος.	In principio erat Verbum, et Verbum erat apud Deum, et Deus erat Verbum.	Na początku było Słowo, i Słowo było u Boga, i Bogiem było Słowo.
οὗτος ἦν ἐν ἀρχῇ πρὸς τὸν θεόν.	Hoc erat in principio apud Deum.	Ono (to) było na początku u Boga.
πάντα δι᾽ αὐτοῦ ἐγένετο, καὶ χωρὶς αὐτοῦ ἐγένετο οὐδὲ ἕν. ὃ γέγονεν	Omnia per ipsum facta sunt: et sine ipso factum est nihil, quod factum est.	Wszystko przez nie stało się i bez niego (nie) stało się ani jedno. Które stało się
ἐν αὐτῷ ζωὴ ἦν, καὶ ἡ ζωὴ ἦν τὸ φῶς τῶν ἀνθρώπων·	In ipso vita erat, et vita erat lux hominum:	w nim, życie(m) było, i życie było światłem ludzi. Dwie możliwości: "które stało się w nim, życiem było" oraz "bez niego nie stało się ani jedno, które się stało. W nim życie było."
καὶ τὸ φῶς ἐν τῇ σκοτίᾳ φαίνει, καὶ ἡ σκοτία αὐτὸ οὐ κατέλαβεν.	et lux in tenebris lucet, et tenebræ eam non comprehenderunt.	I światło w ciemności ukazuje się i ciemność go nie opanowała.
Ἐγένετο ἄνθρωπος, ἀπεσταλμένος παρὰ θεοῦ, ὄνομα αὐτῷ Ἰωάννης·	Fuit homo missus a Deo, cui nomen erat Joannes.	(Był) człowiek wysłany od Boga, na imię mu Jan.
οὗτος ἦλθεν εἰς μαρτυρίαν ἵνα μαρτυρήσῃ περὶ τοῦ φωτός, ἵνα πάντες πιστεύσωσιν δι᾽ αὐτοῦ.	Hic venit in testimonium ut testimonium perhiberet de lumine, ut omnes crederent per illum.	Ten przyszedł na świadectwo, aby zaświadczył o świetle, aby wszyscy uwierzyli przez nie(go).
οὐκ ἦν ἐκεῖνος τὸ φῶς, ἀλλ᾽ ἵνα μαρτυρήσῃ περὶ τοῦ φωτός.	Non erat ille lux, sed ut testimonium perhiberet de lumine.	Nie był on światłem, ale aby zaświadczył o świetle.
Ἦν τὸ φῶς τὸ ἀληθινόν, ὃ φωτίζει πάντα ἄνθρωπον, ἐρχόμενον εἰς τὸν κόσμον.	Erat lux vera, quæ illuminat omnem hominem venientem in hunc mundum.	Było światło prawdziwe, które oświetla każdego człowieka. przychodzącego na świat.
ἐν τῷ κόσμῳ ἦν, καὶ ὁ κόσμος δι᾽ αὐτοῦ ἐγένετο, καὶ ὁ κόσμος αὐτὸν οὐκ ἔγνω.	In mundo erat, et mundus per ipsum factus est, et mundus eum non cognovit.	Na świecie było i świat przez nie stał się, i świat go nie poznał.
εἰς τὰ ἴδια ἦλθεν, καὶ οἱ ἴδιοι αὐτὸν οὐ παρέλαβον.	In propria venit, et sui eum non receperunt.	Do swoich* przyszło i swoi go nie przyjęli. * Do swoich (rzeczy): rodzaj nijaki.
ὅσοι δὲ ἔλαβον αὐτόν, ἔδωκεν αὐτοῖς ἐξουσίαν τέκνα θεοῦ γενέσθαι, τοῖς πιστεύουσιν εἰς τὸ ὄνομα αὐτοῦ,	Quotquot autem receperunt eum, dedit eis potestatem filios Dei fieri, his qui credunt in nomine ejus:	Jacy zaś przyjęli je, dało im władzę dziećmi Boga stać się, wierzącym w imię jego,
οἳ οὐκ ἐξ αἱμάτων οὐδὲ ἐκ θελήματος σαρκὸς οὐδὲ ἐκ θελήματος ἀνδρὸς ἀλλ᾽ ἐκ θεοῦ ἐγεννήθησαν.	qui non ex sanguinibus, neque ex voluntate carnis, neque ex voluntate viri, sed ex Deo nati sunt.	którzy nie z krwi, ani z woli ciała, ani z woli męża, ale z Boga zrodzeni zostali.
Καὶ ὁ λόγος σὰρξ ἐγένετο καὶ ἐσκήνωσεν ἐν ἡμῖν, καὶ ἐθεασάμεθα τὴν δόξαν αὐτοῦ, δόξαν ὡς μονογενοῦς παρὰ πατρός, πλήρης χάριτος καὶ ἀληθείας.	Et Verbum caro factum est, et habitavit in nobis: et vidimus gloriam ejus, gloriam quasi unigeniti a Patre plenum gratiæ et veritatis.	I słowo ciałem stało się i rozbiło namiot wśród nas, i ujrzeliśmy chwałę jego, chwałę jako jednorodzonego od Ojca, pełen* łaski i prawdy. * "Pełen" może się odnosić do słowa, chwały lub jednorodzonego, wymienionych poprzednio.
Jan Chrzciciel
Ἰωάννης μαρτυρεῖ περὶ αὐτοῦ καὶ κέκραγεν λέγων, Οὗτος ἦν ὃν εἶπον, Ὁ ὀπίσω μου ἐρχόμενος ἔμπροσθέν μου γέγονεν, ὅτι πρῶτός μου ἦν.	Joannes testimonium perhibet de ipso, et clamat dicens: Hic erat quem dixi: Qui post me venturus est, ante me factus est: quia prior me erat.	Jan świadczy o nim i zakrzyknął mówiąc: Ten był, (o) którym powiedziałem: Za mną przychodzący przede mną stał się. bo pierwszy (ode) mnie był. perfectum - stawszy się, stoi przede mną (bo jest godniejszy).
ὅτι ἐκ τοῦ πληρώματος αὐτοῦ ἡμεῖς πάντες ἐλάβομεν καὶ χάριν ἀντὶ χάριτος·	Et de plenitudine ejus nos omnes accepimus, et gratiam pro gratia:	Bo z pełności jego my wszyscy wzięliśmy, i łaskę zamiast* łaski. * Łaskę Chrystusa zamiast łaski Prawa? Możliwe jest też "łaskę za łaską".
ὅτι ὁ νόμος διὰ Μωϋσέως ἐδόθη, ἡ χάρις καὶ ἡ ἀλήθεια διὰ Ἰησοῦ Χριστοῦ ἐγένετο.	quia lex per Moysen data est, gratia et veritas per Jesum Christum facta est.	Bo Prawo przez Mojżesza dane zostało. łaska i prawda przez Jezusa Pomazańca stała się.
θεὸν οὐδεὶς ἑώρακεν πώποτε· μονογενὴς θεὸς ὁ ὢν εἰς τὸν κόλπον τοῦ πατρὸς ἐκεῖνος ἐξηγήσατο.	Deum nemo vidit umquam: unigenitus Filius, qui est in sinu Patris, ipse enarravit.	Boga nikt (nie) zobaczył kiedykolwiek. Jednorodzony Bóg - będący (w) łonie Ojca, ów wyjaśnił.
Καὶ αὕτη ἐστὶν ἡ μαρτυρία τοῦ Ἰωάννου, ὅτε ἀπέστειλαν πρὸς αὐτὸν οἱ Ἰουδαῖοι ἐξ Ἱεροσολύμων ἱερεῖς καὶ Λευίτας ἵνα ἐρωτήσωσιν αὐτόν, Σὺ τίς εἶ;	Et hoc est testimonium Joannis, quando miserunt Judæi ab Jerosolymis sacerdotes et Levitas ad eum ut interrogarent eum: Tu quis es?	I to jest świadectwo Jana, gdy wysłali [do niego] Judejczycy z Jerozolimy kapłanów i lewitów, aby zapytali go: Ty kto jesteś?
καὶ ὡμολόγησεν καὶ οὐκ ἠρνήσατο, καὶ ὡμολόγησεν ὅτι Ἐγὼ οὐκ εἰμὶ ὁ Χριστός.	Et confessus est, et non negavit, et confessus est: Quia non sum ego Christus.	I przyznał, i nie wyparł się, i przyznał, że: Ja nie jestem Pomazańcem. * Ogłosił, wyznał.
καὶ ἠρώτησαν αὐτόν, Τί οὖν; Σὺ Ἠλίας εἶ; καὶ λέγει, Οὐκ εἰμί. Ὁ προφήτης εἶ σύ; καὶ ἀπεκρίθη, Οὔ.	Et interrogaverunt eum: Quid ergo? Elias es tu? Et dixit: Non sum. Propheta es tu? Et respondit: Non.	I spytali go: Kim więc? Ty Eliaszem jesteś? I mówi: Nie jestem. Prorokiem jesteś ty? I odpowiedział: Nie.
εἶπαν οὖν αὐτῷ, Τίς εἶ; ἵνα ἀπόκρισιν δῶμεν τοῖς πέμψασιν ἡμᾶς· τί λέγεις περὶ σεαυτοῦ;	Dixerunt ergo ei: Quis es ut responsum demus his qui miserunt nos? quid dicis de teipso?	Powiedzieli więc mu: Kto jesteś? Aby odpowiedź daliśmy (tym), (którzy posłali) nas. Co mówisz o sobie samym?
ἔφη, Ἐγὼ φωνὴ βοῶντος ἐν τῇ ἐρήμῳ, Εὐθύνατε τὴν ὁδὸν κυρίου, καθὼς εἶπεν Ἠσαΐας ὁ προφήτης.	Ait: Ego vox clamantis in deserto: Dirigite viam Domini, sicut dixit Isaias propheta.	Rzekł: Ja głos wołającego na pustkowiu: Wyprostujcie drogę Pana, jako powiedział Izajasz prorok.
Καὶ ἀπεσταλμένοι ἦσαν ἐκ τῶν Φαρισαίων.	Et qui missi fuerant, erant ex pharisæis.	I wysłani byli z faryzeuszów.
καὶ ἠρώτησαν αὐτὸν καὶ εἶπαν αὐτῷ, Τί οὖν βαπτίζεις εἰ σὺ οὐκ εἶ ὁ Χριστὸς οὐδὲ Ἠλίας οὐδὲ ὁ προφήτης;	Et interrogaverunt eum, et dixerunt ei: Quid ergo baptizas, si tu non es Christus, neque Elias, neque propheta?	I zapytali go i powiedzieli mu: Dlaczego więc zanurzasz, jeśli ty nie jesteś Pomazańcem, ani Eliaszem, ani prorokiem?
ἀπεκρίθη αὐτοῖς ὁ Ἰωάννης λέγων, Ἐγὼ βαπτίζω ἐν ὕδατι· μέσος ὑμῶν ἕστηκεν ὃν ὑμεῖς οὐκ οἴδατε,	Respondit eis Joannes, dicens: Ego baptizo in aqua: medius autem vestrum stetit, quem vos nescitis.	Odpowiedział im Jan mówiąc: Ja zanurzani w wodzie. (Pośród) was stanął, którego wy nie znacie,
ὁ ὀπίσω μου ἐρχόμενος, οὗ οὐκ εἰμὶ ἐγὼ ἄξιος ἵνα λύσω αὐτοῦ τὸν ἱμάντα τοῦ ὑποδήματος.	Ipse est qui post me venturus est, qui ante me factus est: cujus ego non sum dignus ut solvam ejus corrigiam calceamenti.	(ten) za mną przychodzący, którego nie jestem [ja] godny, aby (rozwiązać) jego rzemień sandała.
Ταῦτα ἐν Βηθανίᾳ ἐγένετο πέραν τοῦ Ἰορδάνου, ὅπου ἦν ὁ Ἰωάννης βαπτίζων.	Hæc in Bethania facta sunt trans Jordanem, ubi erat Joannes baptizans.	To w Betanii* stało się za Jordanem, gdzie był Jan zanurzając. * W wielu rękopisach Betabara.
Jezus ofiarnym Barankiem Bożym
Τῇ ἐπαύριον βλέπει τὸν Ἰησοῦν ἐρχόμενον πρὸς αὐτὸν καὶ λέγει, Ἴδε ὁ ἀμνὸς τοῦ θεοῦ ὁ αἴρων τὴν ἁμαρτίαν τοῦ κόσμου.	Altera die vidit Joannes Jesum venientem ad se, et ait: Ecce agnus Dei, ecce qui tollit peccatum mundi.	Nazajutrz widzi Jezusa przychodzącego do niego i mówi: Oto baranek Boga, usuwający grzech świata.
οὗτός ἐστιν ὑπὲρ οὗ ἐγὼ εἶπον, Ὀπίσω μου ἔρχεται ἀνὴρ ὃς ἔμπροσθέν μου γέγονεν, ὅτι πρῶτός μου ἦν.	Hic est de quo dixi: Post me venit vir qui ante me factus est: quia prior me erat:	Ten jest, o którym ja powiedziałem: Za mną przychodzi mąż, który przede mną stał się, bo pierwszy (ode) mnie był. Stawszy się, stoi przede mną (bo jest godniejszy).
κἀγὼ οὐκ ᾔδειν αὐτόν, ἀλλ᾽ ἵνα φανερωθῇ τῷ Ἰσραὴλ διὰ τοῦτο ἦλθον ἐγὼ ἐν ὕδατι βαπτίζων.	et ego nesciebam eum, sed ut manifestetur in Israël, propterea veni ego in aqua baptizans.	I ja nie znałem go, ale aby ujawnił się Izraelowi, dla tego przyszedłem ja w wodzie zanurzając.
Καὶ ἐμαρτύρησεν Ἰωάννης λέγων ὅτι Τεθέαμαι τὸ πνεῦμα καταβαῖνον ὡς περιστερὰν ἐξ οὐρανοῦ καὶ ἔμεινεν ἐπ᾽ αὐτόν.	Et testimonium perhibuit Joannes, dicens: Quia vidi Spiritum descendentem quasi columbam de cælo, et mansit super eum.	I zaświadczył Jan mówiąc, że: Ujrzałem ducha schodzącego jak gołąb z nieba, i został na nim.
κἀγὼ οὐκ ᾔδειν αὐτόν, ἀλλ᾽ ὁ πέμψας με βαπτίζειν ἐν ὕδατι ἐκεῖνός μοι εἶπεν, Ἐφ᾽ ὃν ἂν ἴδῃς τὸ πνεῦμα καταβαῖνον καὶ μένον ἐπ᾽ αὐτόν, οὗτός ἐστιν ὁ βαπτίζων ἐν πνεύματι ἁγίῳ.	Et ego nesciebam eum: sed qui misit me baptizare in aqua, ille mihi dixit: Super quem videris Spiritum descendentem, et manentem super eum, hic est qui baptizat in Spiritu Sancto.	I ja nie znałem go, ale (ten), (który posłał) mnie zanurzać w wodzie, tamten mi powiedział: Na którego zobaczysz ducha schodzącego i zostającego na nim, ten jest zanurzający w Duchu Świętym.
κἀγὼ ἑώρακα καὶ μεμαρτύρηκα ὅτι οὗτός ἐστιν ὁ ἐκλέκτος τοῦ θεοῦ.	Et ego vidi: et testimonium perhibui quia hic est Filius Dei.	I ja zobaczyłem, i zaświadczyłem, że ten jest Syn Boga. Sens perfectum: ujrzałem, więc wiem; teraz zaświadczam.
Pierwsi uczniowie Jezusa
Τῇ ἐπαύριον πάλιν εἱστήκει ὁ Ἰωάννης καὶ ἐκ τῶν μαθητῶν αὐτοῦ δύο	Altera die iterum stabat Joannes, et ex discipulis ejus duo.	Nazajutrz znów stał Jan i z uczniów jego dwóch.
καὶ ἐμβλέψας τῷ Ἰησοῦ περιπατοῦντι λέγει, Ἴδε ὁ ἀμνὸς τοῦ θεοῦ.	Et respiciens Jesum ambulantem, dicit: Ecce agnus Dei.	I przypatrzywszy się Jezusowi przechodzącemu mówi: Oto baranek Boga.
καὶ ἤκουσαν οἱ δύο μαθηταὶ αὐτοῦ λαλοῦντος καὶ ἠκολούθησαν τῷ Ἰησοῦ.	Et audierunt eum duo discipuli loquentem, et secuti sunt Jesum.	I usłyszeli dwaj uczniowie go mówiącego i (zaczęli) towarzyszyć Jezusowi.
στραφεὶς δὲ ὁ Ἰησοῦς καὶ θεασάμενος αὐτοὺς ἀκολουθοῦντας λέγει αὐτοῖς, Τί ζητεῖτε; οἱ δὲ εἶπαν αὐτῷ, Ῥαββί, ὃ λέγεται μεθερμηνευόμενον Διδάσκαλε, ποῦ μένεις;	Conversus autem Jesus, et videns eos sequentes se, dicit eis: Quid quæritis? Qui dixerunt ei: Rabbi (quod dicitur interpretatum Magister), ubi habitas?	Odwróciwszy się zaś Jezus i zobaczywszy ich towarzyszących, mówi im: Czego szukacie? Oni zaś rzekli mu: Rabbi (co nazywa się przetłumaczone,,Nauczycielu"), gdzie pozostajesz?
λέγει αὐτοῖς, Ἔρχεσθε καὶ ὄψεσθε. ἦλθαν οὖν καὶ εἶδαν ποῦ μένει καὶ παρ᾽ αὐτῷ ἔμειναν τὴν ἡμέραν ἐκείνην· ὥρα ἦν ὡς δεκάτη.	Dicit eis: Venite et videte. Venerunt, et viderunt ubi maneret, et apud eum manserunt die illo: hora autem erat quasi decima.	Mówi im: Przychodźcie, a zobaczycie. Przyszli więc i zobaczyli gdzie pozostaje, i u niego pozostali (przez) dzień ów; godzina była jakoś dziesiąta.
Ἦν Ἀνδρέας ὁ ἀδελφὸς Σίμωνος Πέτρου εἷς ἐκ τῶν δύο τῶν ἀκουσάντων παρὰ Ἰωάννου καὶ ἀκολουθησάντων αὐτῷ·	Erat autem Andreas, frater Simonis Petri, unus ex duobus qui audierant a Joanne, et secuti fuerant eum.	Był Andrzej brat Szymona Piotra jednym z dwóch, (którzy usłyszeli) od Jana i (którzy zaczęli towarzyszyć) mu.
εὑρίσκει οὗτος πρῶτον τὸν ἀδελφὸν τὸν ἴδιον Σίμωνα καὶ λέγει αὐτῷ, Εὑρήκαμεν τὸν Μεσσίαν, ὅ ἐστιν μεθερμηνευόμενον Χριστός·	Invenit hic primum fratrem suum Simonem, et dicit ei: Invenimus Messiam (quod est interpretatum Christus).	Znajduje ten najpierw brata własnego Szymona i mówi mu: Znaleźliśmy Mesjasza (co jest przetłumaczane Pomazaniec).
ἤγαγεν αὐτὸν πρὸς τὸν Ἰησοῦν. ἐμβλέψας αὐτῷ ὁ Ἰησοῦς εἶπεν, Σὺ εἶ Σίμων ὁ υἱὸς Ἰωάννου, σὺ κληθήσῃ Κηφᾶς, ὃ ἑρμηνεύεται Πέτρος.	Et adduxit eum ad Jesum. Intuitus autem eum Jesus, dixit: Tu es Simon, filius Jona; tu vocaberis Cephas, quod interpretatur Petrus.	Zaprowadził go do Jezusa. Przypatrzywszy się mu Jezus powiedział: Ty jesteś Szymon, syn Jana; ty nazywany będziesz Kefas (co tłumaczy się Skała).
Jezus powołuje Filipa i Natanaela
Τῇ ἐπαύριον ἠθέλησεν ἐξελθεῖν εἰς τὴν Γαλιλαίαν καὶ εὑρίσκει Φίλιππον. καὶ λέγει αὐτῷ ὁ Ἰησοῦς, Ἀκολούθει μοι.	In crastinam voluit exire in Galilæam, et invenit Philippum. Et dicit ei Jesus: Sequere me.	Nazajutrz chciał wyjść do Galilei, i znajduje Filipa. I mówi mu Jezus: Towarzysz mi.
ἦν δὲ ὁ Φίλιππος ἀπὸ Βηθσαϊδά, ἐκ τῆς πόλεως Ἀνδρέου καὶ Πέτρου.	Erat autem Philippus a Bethsaida, civitate Andreæ et Petri.	Był zaś Filip z Betsaidy, z miasta Andrzeja i Piotra.
εὑρίσκει Φίλιππος τὸν Ναθαναὴλ καὶ λέγει αὐτῷ, Ὃν ἔγραψεν Μωϋσῆς ἐν τῷ νόμῳ καὶ οἱ προφῆται εὑρήκαμεν, Ἰησοῦν υἱὸν τοῦ Ἰωσὴφ τὸν ἀπὸ Ναζαρέτ.	Invenit Philippus Nathanaël, et dicit ei: Quem scripsit Moyses in lege, et prophetæ, invenimus Jesum filium Joseph a Nazareth.	Znajduje Filip Natanaela i mówi mu: (O) którym napisał Mojżesz w Prawie i prorocy, znaleźliśmy: Jezusa, syna Józefa, (tego) z Nazaretu.
καὶ εἶπεν αὐτῷ Ναθαναήλ, Ἐκ Ναζαρὲτ δύναταί τι ἀγαθὸν εἶναι; λέγει αὐτῷ ὁ Φίλιππος, Ἔρχου καὶ ἴδε.	Et dixit ei Nathanaël: A Nazareth potest aliquid boni esse? Dicit ei Philippus: Veni et vide.	I powiedział mu Natanael: Z Nazaretu może coś dobrego być? Mówi mu Filip: Przychodź i zobacz.
εἶδεν ὁ Ἰησοῦς τὸν Ναθαναὴλ ἐρχόμενον πρὸς αὐτὸν καὶ λέγει περὶ αὐτοῦ, Ἴδε ἀληθῶς Ἰσραηλίτης ἐν ᾧ δόλος οὐκ ἔστιν.	Vidit Jesus Nathanaël venientem ad se, et dicit de eo: Ecce vere Israëlita, in quo dolus non est.	Zobaczył Jezus Natanaela przychodzącego do niego i mówi o nim: Oto prawdziwie Izraelita, w którym podstęp nie jest.
λέγει αὐτῷ Ναθαναήλ, Πόθεν με γινώσκεις; ἀπεκρίθη Ἰησοῦς καὶ εἶπεν αὐτῷ, Πρὸ τοῦ σε Φίλιππον φωνῆσαι ὄντα ὑπὸ τὴν συκῆν εἶδόν σε.	Dicit ei Nathanaël: Unde me nosti? Respondit Jesus, et dixit ei: Priusquam te Philippus vocavit, cum esses sub ficu, vidi te.	Mówi mu Natanael: Skąd mnie znasz? Odpowiedział Jezus i powiedział mu: Zanim cię Filip (zawołał), będącego pod figowcem zobaczyłem cię.
ἀπεκρίθη αὐτῷ Ναθαναήλ, Ῥαββί, σὺ εἶ ὁ υἱὸς τοῦ θεοῦ, σὺ βασιλεὺς εἶ τοῦ Ἰσραήλ.	Respondit ei Nathanaël, et ait: Rabbi, tu es Filius Dei, tu es rex Israël.	Odpowiedział mu Natanael: Rabbi, ty jesteś Syn Boga, ty król jesteś Izraela.
ἀπεκρίθη Ἰησοῦς καὶ εἶπεν αὐτῷ, Ὅτι εἶπόν σοι ὅτι εἶδόν σε ὑποκάτω τῆς συκῆς, πιστεύεις; μείζω τούτων ὄψῃ.	Respondit Jesus, et dixit ei: Quia dixi tibi: Vidi te sub ficu, credis; majus his videbis.	Odpowiedział Jezus i rzekł mu: Bo powiedziałem ci, że zobaczyłem cię popod figowcem, wierzysz? Większe (od) tych zobaczysz.
καὶ λέγει αὐτῷ, Ἀμὴν ἀμὴν λέγω ὑμῖν, ὄψεσθε τὸν οὐρανὸν ἀνεῳγότα καὶ τοὺς ἀγγέλους τοῦ θεοῦ ἀναβαίνοντας καὶ καταβαίνοντας ἐπὶ τὸν υἱὸν τοῦ ἀνθρώπου.	Et dicit ei: Amen, amen dico vobis, videbitis cælum apertum, et angelos Dei ascendentes, et descendentes supra Filium hominis.	I mówi mu: Amen, amen mówię wam, zobaczycie niebo otworzone i zwiastunów Boga wchodzących i schodzących na Syna Człowieka.

2

Jezus zamienia wodę w wino
Καὶ τῇ ἡμέρᾳ τῇ τρίτῃ γάμος ἐγένετο ἐν Κανὰ τῆς Γαλιλαίας, καὶ ἦν ἡ μήτηρ τοῦ Ἰησοῦ ἐκεῖ·	Et die tertia nuptiæ factæ sunt in Cana Galilææ, et erat mater Jesu ibi.	I dnia trzeciego wesele (było) w Kanie Galilei, i była matka Jezusa tam.
Opis pierwszego znaku zdziałanego przez Jezusa w rodzinnym mieście Natanaela występuje tylko w czwartej Ewangelii. Najważniejszymi jego wątkami są obok samego imponującego cudu przede wszystkim dialog z Maryją, Matką Jezusa, oraz skutki znaku: wiara uczniów. Mimo bogatej symboliki przemienienia wody w wino chodzi o opis rzeczywistego zdarzenia, nie zaś o przypowieść czy literacką kompozycję Ewangelisty w celu wyrażenia pewnych myśli teologicznych przy pomocy helleńskiego mitu o Dionizosie. Tematyka uczty weselnej i związanych z nią obrzędów jest treścią przekazów ST, a także i NT (por. Mt 9.15; Mt 25.1; J 3.29; Ap 21.2). Uczta weselna trwała zwykle cały tydzień; oprócz rodziny nowożeńców zapraszano na nią wybitne osobistości jako gości honorowych oraz osoby zaprzyjaźnione. Poza gośćmi honorowymi zaproszeni uczestniczyli w kosztach przyjęcia, ofiarując (na zasadzie wzajemności!) dar nowożeńcom lub rodzinie. Matka Jezusa była prawdopodobnie zaprzyjaźniona lub nawet spokrewniona z nowożeńcami. Na tej samej podstawie przybył zapewne Jezus wraz ze swymi uczniami. Jego obecność jako gościa honorowego byłaby przed rozpoczęciem publicznej działalności w Galilei trudna do zrozumienia. Opisany epizod odnosi się raczej do końcowej fazy uroczystości weselnych, skoro zabrakło wina. Wzmianka "trzeciego dnia" niczego nie wyjaśnia, nie wiadomo bowiem, czy chodzi o okres czasu od powołania Natanaela, od przybycia do Galilei, czy też wręcz o cyfrę schematyczną (w podobnym sensie jak poprzednio "nazajutrz"). Choć symbolika weselna, a zwłaszcza Chrystusa-Oblubieńca (Kościoła-Oblubienicy), należy do częstych, Ewangelie znają tylko ten wypadek uczestnictwa Jezusa w przyjęciu weselnym. Natomiast często bierze On udział w innych przyjęciach, przygotowywanych niekiedy specjalnie, celem uczczenia Jezusa, lub okolicznościowo, a gdy to staje się powodem szemrania przeciwników i pytań uczniów Janowych, uzasadnia On postawę swoją i swoich uczniów radością wynikającą z nastania ery mesjańskiej. Uczniowie mają pełne prawo do tej radości obcując z Chrystusem-Oblubieńcem; gdy On będzie "zabrany", nastanie dla nich okres postu (por. Mt 9.15 par.)
ἐκλήθη δὲ καὶ ὁ Ἰησοῦς καὶ οἱ μαθηταὶ αὐτοῦ εἰς τὸν γάμον.	Vocatus est autem et Jesus, et discipuli ejus, ad nuptias.	Zaproszony został zaś i Jezus i uczniowie jego na wesele.
καὶ ὑστερήσαντος οἴνου λέγει ἡ μήτηρ τοῦ Ἰησοῦ πρὸς αὐτόν, Οἶνον οὐκ ἔχουσιν.	Et deficiente vino, dicit mater Jesu ad eum: Vinum non habent.	I (gdy zabrakło) wina, mówi matka Jezusa do niego: Wina nie mają.
λέγει αὐτῇ ὁ Ἰησοῦς, Τί ἐμοὶ καὶ σοί, γύναι; οὔπω ἥκει ἡ ὥρα μου.	Et dicit ei Jesus: Quid mihi et tibi est, mulier? nondum venit hora mea.	[I] mówi jej Jezus: Co mi i tobie, kobieto? Jeszcze nie nadeszła godzina ma.
λέγει ἡ μήτηρ αὐτοῦ τοῖς διακόνοις, Ὅ τι ἂν λέγῃ ὑμῖν ποιήσατε.	Dicit mater ejus ministris: Quodcumque dixerit vobis, facite.	Mówi matka jego sługom: To. co powie wam. uczyńcie.
ἦσαν δὲ ἐκεῖ λίθιναι ὑδρίαι ἓξ κατὰ τὸν καθαρισμὸν τῶν Ἰουδαίων κείμεναι, χωροῦσαι ἀνὰ μετρητὰς δύο ἢ τρεῖς.	Erant autem ibi lapideæ hydriæ sex positæ secundum purificationem Judæorum, capientes singulæ metretas binas vel ternas.	Były zaś tam kamienne stągwie, sześć, na oczyszczanie się Judejczyków położone, mające miejsce na miary* dwie lub trzy. * "Miara" - ok. 40 1.
λέγει αὐτοῖς ὁ Ἰησοῦς, Γεμίσατε τὰς ὑδρίας ὕδατος. καὶ ἐγέμισαν αὐτὰς ἕως ἄνω.	Dicit eis Jesus: Implete hydrias aqua. Et impleverunt eas usque ad summum.	Mówi im Jezus: Napełnijcie stągwie wodą. I napełnili je aż do góry.
καὶ λέγει αὐτοῖς, Ἀντλήσατε νῦν καὶ φέρετε τῷ ἀρχιτρικλίνῳ· οἱ δὲ ἤνεγκαν.	Et dicit eis Jesus: Haurite nunc, et ferte architriclinio. Et tulerunt.	I mówi im: Zaczerpnijcie teraz i nieście mistrzowi ceremonii. Oni zaś zanieśli. Nadzorujący porządek i obsługę na uczcie, szef służby.
ὡς δὲ ἐγεύσατο ὁ ἀρχιτρίκλινος τὸ ὕδωρ οἶνον γεγενημένον καὶ οὐκ ᾔδει πόθεν ἐστίν, οἱ δὲ διάκονοι ᾔδεισαν οἱ ἠντληκότες τὸ ὕδωρ, φωνεῖ τὸν νυμφίον ὁ ἀρχιτρίκλινος	Ut autem gustavit architriclinius aquam vinum factam, et non sciebat unde esset, ministri autem sciebant, qui hauserant aquam: vocat sponsum architriclinius,	Jak zaś spróbował mistrz ceremonii* wody winem stałej się, i nie wiedział skąd jest, zaś słudzy wiedzieli, (ci) (którzy zaczerpnęli) wodę, woła pana młodego mistrz ceremonii* * Nadzorujący porządek i obsługę na uczcie, szef służby.
καὶ λέγει αὐτῷ, Πᾶς ἄνθρωπος πρῶτον τὸν καλὸν οἶνον τίθησιν καὶ ὅταν μεθυσθῶσιν τὸν ἐλάσσω· σὺ τετήρηκας τὸν καλὸν οἶνον ἕως ἄρτι.	et dicit ei: Omnis homo primum bonum vinum ponit et cum inebriati fuerint, tunc id, quod deterius est. Tu autem servasti bonum vinum usque adhuc.	i mówi mu: Każdy człowiek najpierw dobre wino kładzie, i kiedy staną się pijani, gorsze. Ty ustrzegłeś * dobre wino aż do teraz.
Ταύτην ἐποίησεν ἀρχὴν τῶν σημείων ὁ Ἰησοῦς ἐν Κανὰ τῆς Γαλιλαίας καὶ ἐφανέρωσεν τὴν δόξαν αὐτοῦ, καὶ ἐπίστευσαν εἰς αὐτὸν οἱ μαθηταὶ αὐτοῦ.	Hoc fecit initium signorum Jesus in Cana Galilææ; et manifestavit gloriam suam, et crediderunt in eum discipuli ejus.	Ten uczynił początek znaków Jezus w Kanie Galilei i uczynił widoczną chwałę jego i uwierzyli w niego uczniowie jego.
Jezus oczyszcza świątynię
Μετὰ τοῦτο κατέβη εἰς Καφαρναοὺμ αὐτὸς καὶ ἡ μήτηρ αὐτοῦ καὶ οἱ ἀδελφοὶ καὶ οἱ μαθηταὶ αὐτοῦ καὶ ἐκεῖ ἔμειναν οὐ πολλὰς ἡμέρας.	Post hoc descendit Capharnaum ipse, et mater ejus, et fratres ejus, et discipuli ejus: et ibi manserunt non multis diebus.	Po tym zeszedł do Kafarnaum on sam i matka jego i bracia [jego] i uczniowie jego, i tam pozostał nie liczne dni.
Καὶ ἐγγὺς ἦν τὸ πάσχα τῶν Ἰουδαίων, καὶ ἀνέβη εἰς Ἱεροσόλυμα ὁ Ἰησοῦς.	Et prope erat Pascha Judæorum, et ascendit Jesus Jerosolymam:	I blisko była Pascha Judejczyków i wszedł do Jerozolimy Jezus.
καὶ εὗρεν ἐν τῷ ἱερῷ τοὺς πωλοῦντας βόας καὶ πρόβατα καὶ περιστερὰς καὶ τοὺς κερματιστὰς καθημένους,	et invenit in templo vendentes boves, et oves, et columbas, et numularios sedentes.	I znalazł w świątyni sprzedających woły i owce i gołębie, i bankierów siedzących;
καὶ ποιήσας φραγέλλιον ἐκ σχοινίων πάντας ἐξέβαλεν ἐκ τοῦ ἱεροῦ τά τε πρόβατα καὶ τοὺς βόας, καὶ τῶν κολλυβιστῶν ἐξέχεεν τὸ κέρμα καὶ τὰς τραπέζας ἀνέτρεψεν,	Et cum fecisset quasi flagellum de funiculis, omnes ejecit de templo, oves quoque, et boves, et numulariorum effudit æs, et mensas subvertit.	i uczyniwszy bicz ze sznurów wszystkich wyrzucił ze świątyni, i owce i woły, i wymieniaczy wysypał monety i stoły przewrócił.
καὶ τοῖς τὰς περιστερὰς πωλοῦσιν εἶπεν, Ἄρατε ταῦτα ἐντεῦθεν, μὴ ποιεῖτε τὸν οἶκον τοῦ πατρός μου οἶκον ἐμπορίου.	Et his qui columbas vendebant, dixit: Auferte ista hinc, et nolite facere domum patris mei, domum negotiationis.	I gołębie sprzedającym rzekł: Zabierzcie te stąd; nie czyńcie domu Ojca mego domem targowiska.
Ἐμνήσθησαν οἱ μαθηταὶ αὐτοῦ ὅτι γεγραμμένον ἐστίν, Ὁ ζῆλος τοῦ οἴκου σου καταφάγεταί με.	Recordati sunt vero discipuli ejus quia scriptum est: Zelus domus tuæ comedit me.	Przypomnieli sobie uczniowie jego, że napisane jest: Gorliwość (o) dom twój pożera mnie.
ἀπεκρίθησαν οὖν οἱ Ἰουδαῖοι καὶ εἶπαν αὐτῷ, Τί σημεῖον δεικνύεις ἡμῖν ὅτι ταῦτα ποιεῖς;	Responderunt ergo Judæi, et dixerunt ei: Quod signum ostendis nobis, quia hæc facis?	Odpowiedzieli więc Judejczycy i powiedzieli mu: Jaki znak pokazujesz nam, że to czynisz?
ἀπεκρίθη Ἰησοῦς καὶ εἶπεν αὐτοῖς, Λύσατε τὸν ναὸν τοῦτον καὶ ἐν τρισὶν ἡμέραις ἐγερῶ αὐτόν.	Respondit Jesus, et dixit eis: Solvite templum hoc, et in tribus diebus excitabo illud.	Odpowiedział Jezus i rzekł im: Zburzcie przybytek ten i w trzy dni podniosę go.
εἶπαν οὖν οἱ Ἰουδαῖοι, Τεσσεράκοντα καὶ ἓξ ἔτεσιν οἰκοδομήθη ὁ ναὸς οὗτος, καὶ σὺ ἐν τρισὶν ἡμέραις ἐγερεῖς αὐτόν;	Dixerunt ergo Judæi: Quadraginta et sex annis ædificatum est templum hoc, et tu in tribus diebus excitabis illud?	Powiedzieli więc Judejczycy: Czterdzieści i sześć lat budowany był przybytek ten, a ty w trzy dni podniesiesz go?
ἐκεῖνος δὲ ἔλεγεν περὶ τοῦ ναοῦ τοῦ σώματος αὐτοῦ.	Ille autem dicebat de templo corporis sui.	On zaś mówił o przybytku ciała jego.
ὅτε οὖν ἠγέρθη ἐκ νεκρῶν, ἐμνήσθησαν οἱ μαθηταὶ αὐτοῦ ὅτι τοῦτο ἔλεγεν, καὶ ἐπίστευσαν τῇ γραφῇ καὶ τῷ λόγῳ ὃν εἶπεν ὁ Ἰησοῦς.	Cum ergo resurrexisset a mortuis, recordati sunt discipuli ejus, quia hoc dicebat, et crediderunt scripturæ et sermoni quem dixit Jesus.	Gdy więc podniósł się z martwych, przypomnieli sobie uczniowie jego, że to mówił i uwierzyli Pismu i słowu, które powiedział Jezus.
Ὡς δὲ ἦν ἐν τοῖς Ἱεροσολύμοις ἐν τῷ πάσχα ἐν τῇ ἑορτῇ, πολλοὶ ἐπίστευσαν εἰς τὸ ὄνομα αὐτοῦ θεωροῦντες αὐτοῦ τὰ σημεῖα ἃ ἐποίει·	Cum autem esset Jerosolymis in Pascha in die festo, multi crediderunt in nomine ejus, videntes signa ejus, quæ faciebat.	Jak zaś był w Jerozolimie w Paschę, w święto, liczni uwierzyli w imię jego, oglądając jego znaki, które czynił.
αὐτὸς δὲ Ἰησοῦς οὐκ ἐπίστευεν αὐτὸν αὐτοῖς διὰ τὸ αὐτὸν γινώσκειν πάντας	Ipse autem Jesus non credebat semetipsum eis, eo quod ipse nosset omnes,	Sam zaś Jezus nie zdawał (się) (na) nich z powodu tego (że) on (znał) wszystkich,
καὶ ὅτι οὐ χρείαν εἶχεν ἵνα τις μαρτυρήσῃ περὶ τοῦ ἀνθρώπου· αὐτὸς γὰρ ἐγίνωσκεν τί ἦν ἐν τῷ ἀνθρώπῳ.	et quia opus ei non erat ut quis testimonium perhiberet de homine: ipse enim sciebat quid esset in homine.	i że nie potrzebę miał, żeby ktoś świadczył o człowieku; sam bowiem wiedział, co było w człowieku.

3

Jezus naucza Nikodema
Ἦν δὲ ἄνθρωπος ἐκ τῶν Φαρισαίων, Νικόδημος ὄνομα αὐτῷ, ἄρχων τῶν Ἰουδαίων·	Erat autem homo ex pharisæis, Nicodemus nomine, princeps Judæorum.	Był zaś człowiek z faryzeuszów, Nikodem (na) imię mu, przywódca Judejczyków.
οὗτος ἦλθεν πρὸς αὐτὸν νυκτὸς καὶ εἶπεν αὐτῷ, Ῥαββί, οἴδαμεν ὅτι ἀπὸ θεοῦ ἐλήλυθας διδάσκαλος· οὐδεὶς γὰρ δύναται ταῦτα τὰ σημεῖα ποιεῖν ἃ σὺ ποιεῖς, ἐὰν μὴ ᾖ ὁ θεὸς μετ᾽ αὐτοῦ.	Hic venit ad Jesum nocte, et dixit ei: Rabbi, scimus quia a Deo venisti magister, nemo enim potest hæc signa facere, quæ tu facis, nisi fuerit Deus cum eo.	Ten przyszedł do niego nocą i powiedział mu: Rabbi, wiemy że od Boga przyszedłeś (jako) nauczyciel. Nikt bowiem (nie) może tych znaków czynić, które ty czynisz, jeśli nie byłby Bóg z nim.
To wydarzenie jest przedstawione w czwartej Ewangelii w sposób typowo Janowy. Rozpoczyna je dialog z Nikodemem (J 3.1-12), który przechodzi niemal niespostrzeżenie w refleksję Ewangelisty, przerwaną jeszcze jednym świadectwem Jana Chrzciciela (J 3.22-30) i kontynuowaną w J 3.31-36 Chronologiczne następstwo wydarzeń istnieje jedynie być może między działalnością Jezusa w czasie Paschy a rozmową z Nikodemem; poza tym dominują tendencje doktrynalne. Faryzeusze należeli do najpopularniejszego ugrupowania religijnego w Palestynie w czasach Jezusa Chrystusa. Spośród nich rekrutowali się niemal wyłącznie "uczeni w Piśmie", a wpływy ich sięgały Najwyższej Rady, czyli Sanhedrynu. Nikodem był właśnie członkiem tej Rady, wyróżniającym się jednak od pozostałych radnych, wrogich Jezusowi, postawą otwartą na Jego naukę i gotową do dialogu. Będąc człowiekiem zamożnym (por. J 19.39) i zapewne wpływowym (podobnie jak Józef z Arymatei - J 19.38), nie waha się nawet wystąpić publicznie w obronie Jezusa (J 7.50) wobec całej Rady. Greckie brzmienie jego imienia nie stanowi bynajmniej wyjątku wśród dostojników żydowskich okresu helleńskiego i rzymskiego. Nawet jeśli jego znaczenie ma wydźwięk symboliczny (Nikodemos - "zwycięski lud"), sama postać jest historyczna. Talmud żydowski zna to imię może w formie aramejskiej; Naqai (Sanh. 43a), wymieniony jako zwolennik Chrystusa.
ἀπεκρίθη Ἰησοῦς καὶ εἶπεν αὐτῷ, Ἀμὴν ἀμὴν λέγω σοι, ἐὰν μή τις γεννηθῇ ἄνωθεν, οὐ δύναται ἰδεῖν τὴν βασιλείαν τοῦ θεοῦ.	Respondit Jesus, et dixit ei: Amen, amen dico tibi, nisi quis renatus fuerit denuo, non potest videre regnum Dei.	Odpowiedział Jezus i rzekł mu: Amen, amen mówię ci. jeśli nie ktoś zostanie zrodzony z góry, nie może zobaczyć Królestwa Boga. Albo "od nowa, od początku" (oba sensy są zamierzone).
λέγει πρὸς αὐτὸν ὁ Νικόδημος, Πῶς δύναται ἄνθρωπος γεννηθῆναι γέρων ὤν; μὴ δύναται εἰς τὴν κοιλίαν τῆς μητρὸς αὐτοῦ δεύτερον εἰσελθεῖν καὶ γεννηθῆναι;	Dicit ad eum Nicodemus: Quomodo potest homo nasci, cum sit senex? numquid potest in ventrem matris suæ iterato introire et renasci?	Mówi do niego Nikodem: Jak może człowiek zostać zrodzony starcem będąc? Czy może do łona matki jego drugi (raz) wejść i zostać zrodzonym?
ἀπεκρίθη Ἰησοῦς, Ἀμὴν ἀμὴν λέγω σοι, ἐὰν μή τις γεννηθῇ ἐξ ὕδατος καὶ πνεύματος, οὐ δύναται εἰσελθεῖν εἰς τὴν βασιλείαν τοῦ θεοῦ.	Respondit Jesus: Amen, amen dico tibi, nisi quis renatus fuerit ex aqua, et Spiritu Sancto, non potest introire in regnum Dei.	Odpowiedział Jezus: Amen, amen mówię ci, jeśli nie ktoś zostanie zrodzony z wody i ducha, nie może wejść do Królestwa Boga.
τὸ γεγεννημένον ἐκ τῆς σαρκὸς σάρξ ἐστιν, καὶ τὸ γεγεννημένον ἐκ τοῦ πνεύματος πνεῦμά ἐστιν.	Quod natum est ex carne, caro est: et quod natum est ex spiritu, spiritus est.	Zrodzone z ciała ciałem jest, i zrodzone z Ducha duchem jest.
μὴ θαυμάσῃς ὅτι εἶπόν σοι, Δεῖ ὑμᾶς γεννηθῆναι ἄνωθεν.	Non mireris quia dixi tibi: oportet vos nasci denuo.	Nie dziw się, że rzekłem ci: Trzeba (wam) zrodzonym zostać z góry. Albo "od nowa, od początku" (oba sensy są zamierzone).
τὸ πνεῦμα ὅπου θέλει πνεῖ καὶ τὴν φωνὴν αὐτοῦ ἀκούεις, ἀλλ᾽ οὐκ οἶδας πόθεν ἔρχεται καὶ ποῦ ὑπάγει· οὕτως ἐστὶν πᾶς ὁ γεγεννημένος ἐκ τοῦ πνεύματος.	Spiritus ubi vult spirat, et vocem ejus audis, sed nescis unde veniat, aut quo vadat: sic est omnis qui natus est ex spiritu.	Wiatr* gdzie chce dmie, i głos jego słyszysz, ale nie wiesz skąd przychodzi i gdzie odchodzi. Tak jest każdy zrodzony z Ducha. * Wiatr, duch, tchnienie - jedno słowo.
ἀπεκρίθη Νικόδημος καὶ εἶπεν αὐτῷ, Πῶς δύναται ταῦτα γενέσθαι;	Respondit Nicodemus, et dixit ei: Quomodo possunt hæc fieri?	Odpowiedział Nikodem i rzekł mu: Jak może to stać się?
ἀπεκρίθη Ἰησοῦς καὶ εἶπεν αὐτῷ, Σὺ εἶ ὁ διδάσκαλος τοῦ Ἰσραὴλ καὶ ταῦτα οὐ γινώσκεις;	Respondit Jesus, et dixit ei: Tu es magister in Israël, et hæc ignoras?	Odpowiedział Jezus i rzekł mu: Ty jesteś nauczyciel Izraela i tego nie wiesz?
ἀμὴν ἀμὴν λέγω σοι ὅτι ὃ οἴδαμεν λαλοῦμεν καὶ ὃ ἑωράκαμεν μαρτυροῦμεν, καὶ τὴν μαρτυρίαν ἡμῶν οὐ λαμβάνετε.	amen, amen dico tibi, quia quod scimus loquimur, et quod vidimus testamur, et testimonium nostrum non accipitis.	Amen, amen mówię ci, że co wiemy, mówimy, i co ujrzeliśmy, poświadczamy, i świadectwa naszego nie przyjmujecie.
εἰ τὰ ἐπίγεια εἶπον ὑμῖν καὶ οὐ πιστεύετε, πῶς ἐὰν εἴπω ὑμῖν τὰ ἐπουράνια πιστεύσετε;	Si terrena dixi vobis, et non creditis: quomodo, si dixero vobis cælestia, credetis?	Jeśli ziemskie powiedziałem wam i nie wierzycie, jak, jeśli powiem wam niebieskie, uwierzycie?
καὶ οὐδεὶς ἀναβέβηκεν εἰς τὸν οὐρανὸν εἰ μὴ ὁ ἐκ τοῦ οὐρανοῦ καταβάς, ὁ υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου.	Et nemo ascendit in cælum, nisi qui descendit de cælo, Filius hominis, qui est in cælo.	I nikt (nie) wstąpił do nieba, jeśli nie (ten) z nieba (który zstąpił), Syn Człowieka.
καὶ καθὼς Μωϋσῆς ὕψωσεν τὸν ὄφιν ἐν τῇ ἐρήμῳ, οὕτως ὑψωθῆναι δεῖ τὸν υἱὸν τοῦ ἀνθρώπου,	Et sicut Moyses exaltavit serpentem in deserto, ita exaltari oportet Filium hominis:	I jako Mojżesz wywyższył węża na pustkowiu, tak wywyższonym zostać trzeba Synowi Człowieka,
ἵνα πᾶς ὁ πιστεύων ἐν αὐτῷ ἔχῃ ζωὴν αἰώνιον.	ut omnis qui credit in ipsum, non pereat, sed habeat vitam æternam.	aby każdy wierzący w niego miał życie wieczne.
Οὕτως γὰρ ἠγάπησεν ὁ θεὸς τὸν κόσμον, ὥστε τὸν υἱὸν τὸν μονογενῆ ἔδωκεν, ἵνα πᾶς ὁ πιστεύων εἰς αὐτὸν μὴ ἀπόληται ἀλλ᾽ ἔχῃ ζωὴν αἰώνιον.	Sic enim Deus dilexit mundum, ut Filium suum unigenitum daret: ut omnis qui credit in eum, non pereat, sed habeat vitam æternam.	Tak bowiem umiłował Bóg świat, że Syna jednorodzonego dał, aby każdy wierzący w niego nie zginął, ale miał życie wieczne.
οὐ γὰρ ἀπέστειλεν ὁ θεὸς τὸν υἱὸν εἰς τὸν κόσμον ἵνα κρίνῃ τὸν κόσμον, ἀλλ᾽ ἵνα σωθῇ ὁ κόσμος δι᾽ αὐτοῦ.	Non enim misit Deus Filium suum in mundum, ut judicet mundum, sed ut salvetur mundus per ipsum.	Nie bowiem wysłał Bóg Syna na świat, aby osądził* świat, ale aby wybawiony został świat przez niego. * Wydał wyrok (potępiający).
ὁ πιστεύων εἰς αὐτὸν οὐ κρίνεται· ὁ δὲ μὴ πιστεύων ἤδη κέκριται, ὅτι μὴ πεπίστευκεν εἰς τὸ ὄνομα τοῦ μονογενοῦς υἱοῦ τοῦ θεοῦ.	Qui credit in eum, non judicatur; qui autem non credit, jam judicatus est: quia non credit in nomine unigeniti Filii Dei.	Wierzący w niego nie jest sądzony; zaś nie wierzący już osądzony został, bo nie uwierzył w imię jednorodzonego Syna Boga. * Albo "potępiony".
αὕτη δέ ἐστιν ἡ κρίσις ὅτι τὸ φῶς ἐλήλυθεν εἰς τὸν κόσμον καὶ ἠγάπησαν οἱ ἄνθρωποι μᾶλλον τὸ σκότος ἢ τὸ φῶς· ἦν γὰρ αὐτῶν πονηρὰ τὰ ἔργα.	Hoc est autem judicium: quia lux venit in mundum, et dilexerunt homines magis tenebras quam lucem: erant enim eorum mala opera.	To zaś jest sąd, że światło przyszło na świat i umiłowali ludzie raczej ciemność niż światło, był(y) bowiem ich złymi czyny. Wyrok.
πᾶς γὰρ ὁ φαῦλα πράσσων μισεῖ τὸ φῶς καὶ οὐκ ἔρχεται πρὸς τὸ φῶς, ἵνα μὴ ἐλεγχθῇ τὰ ἔργα αὐτοῦ·	Omnis enim qui male agit, odit lucem, et non venit ad lucem, ut non arguantur opera ejus:	Każdy bowiem bezwartościowe robiący nienawidzi światła i nie przychodzi do światła, aby nie ujawnione zostały czyny jego. Część rękopisów dodaje słowa"że złe są".
ὁ δὲ ποιῶν τὴν ἀλήθειαν ἔρχεται πρὸς τὸ φῶς, ἵνα φανερωθῇ αὐτοῦ τὰ ἔργα ὅτι ἐν θεῷ ἐστιν εἰργασμένα.	qui autem facit veritatem, venit ad lucem, ut manifestentur opera ejus, quia in Deo sunt facta.	Zaś czyniący prawdę przychodzi do światła, aby stały się widoczne jego czyny, że w Bogu (są)* zdziałane. * Dosłownie liczba pojedyncza.
Wyznanie Jana Chrzciciela o Jezusie
Μετὰ ταῦτα ἦλθεν ὁ Ἰησοῦς καὶ οἱ μαθηταὶ αὐτοῦ εἰς τὴν Ἰουδαίαν γῆν καὶ ἐκεῖ διέτριβεν μετ᾽ αὐτῶν καὶ ἐβάπτιζεν.	Post hæc venit Jesus et discipuli ejus in terram Judæam: et illic demorabatur cum eis, et baptizabat.	Po tym przyszedł Jezus i uczniowie jego do Judei ziemi, i tam przebywał z nimi i zanurzał.
ἦν δὲ καὶ ὁ Ἰωάννης βαπτίζων ἐν Αἰνὼν ἐγγὺς τοῦ Σαλείμ, ὅτι ὕδατα πολλὰ ἦν ἐκεῖ, καὶ παρεγίνοντο καὶ ἐβαπτίζοντο·	Erat autem et Joannes baptizans, in Ænnon, juxta Salim: quia aquæ multæ erant illic, et veniebant et baptizabantur.	Był zaś i Jan zanurzający w Ainon blisko Salem, bo wody liczne były tam, i przybywali i byli zanurzani.
οὔπω γὰρ ἦν βεβλημένος εἰς τὴν φυλακὴν ὁ Ἰωάννης.	Nondum enim missus fuerat Joannes in carcerem.	Jeszcze nie bowiem był wrzucony do strażnicy Jan.
Ἐγένετο οὖν ζήτησις ἐκ τῶν μαθητῶν Ἰωάννου μετὰ Ἰουδαίου περὶ καθαρισμοῦ.	Facta est autem quæstio ex discipulis Joannis cum Judæis de purificatione.	Stała się więc dysputa od uczniów Jana z Judejczykiem o oczyszczaniu (się).
καὶ ἦλθον πρὸς τὸν Ἰωάννην καὶ εἶπαν αὐτῷ, Ῥαββί, ὃς ἦν μετὰ σοῦ πέραν τοῦ Ἰορδάνου, ᾧ σὺ μεμαρτύρηκας, ἴδε οὗτος βαπτίζει καὶ πάντες ἔρχονται πρὸς αὐτόν.	Et venerunt ad Joannem, et dixerunt ei: Rabbi, qui erat tecum trans Jordanem, cui tu testimonium perhibuisti, ecce hic baptizat, et omnes veniunt ad eum.	I przyszli do Jana i powiedzieli mu: Rabbi, (ten) który był z tobą poza Jordanem, któremu ty zaświadczyłeś, oto ten zanurza i wszyscy przychodzą do niego.
ἀπεκρίθη Ἰωάννης καὶ εἶπεν, Οὐ δύναται ἄνθρωπος λαμβάνειν οὐδὲ ἓν ἐὰν μὴ ᾖ δεδομένον αὐτῷ ἐκ τοῦ οὐρανοῦ.	Respondit Joannes, et dixit: Non potest homo accipere quidquam, nisi fuerit ei datum de cælo.	Odpowiedział Jan i rzekł: Nie może człowiek brać ani jednego, jeśli nie będzie dane mu z nieba.
αὐτοὶ ὑμεῖς μοι μαρτυρεῖτε ὅτι εἶπον Οὐκ εἰμὶ ἐγὼ ὁ Χριστός, ἀλλ᾽ ὅτι Ἀπεσταλμένος εἰμὶ ἔμπροσθεν ἐκείνου.	Ipsi vos mihi testimonium perhibetis, quod dixerim: Non sum ego Christus: sed quia missus sum ante illum.	Sarni wy mi świadczycie, że powiedziałem, [że]: Nie jestem ja Pomazańcem, ale że: Wysłany jestem przed niego.
ὁ ἔχων τὴν νύμφην νυμφίος ἐστίν· ὁ δὲ φίλος τοῦ νυμφίου ὁ ἑστηκὼς καὶ ἀκούων αὐτοῦ χαρᾷ χαίρει διὰ τὴν φωνὴν τοῦ νυμφίου. αὕτη οὖν ἡ χαρὰ ἡ ἐμὴ πεπλήρωται.	Qui habet sponsam, sponsus est: amicus autem sponsi, qui stat, et audit eum, gaudio gaudet propter vocem sponsi. Hoc ergo gaudium meum impletum est.	Mający pannę młodą panem młodym jest. Zaś przyjaciel pana młodego, stojący i słuchający jego, radością raduje się z głosu pana młodego. Ta więc radość moja wypełniona jest.
ἐκεῖνον δεῖ αὐξάνειν, ἐμὲ δὲ ἐλαττοῦσθαι.	Illum oportet crescere, me autem minui.	Tamtemu trzeba wzrastać, mi zaś stawać się mniejszym.
Ὁ ἄνωθεν ἐρχόμενος ἐπάνω πάντων ἐστίν· ὁ ὢν ἐκ τῆς γῆς ἐκ τῆς γῆς ἐστιν καὶ ἐκ τῆς γῆς λαλεῖ. ὁ ἐκ τοῦ οὐρανοῦ ἐρχόμενος ἐπάνω πάντων ἐστίν·	Qui desursum venit, super omnes est. Qui est de terra, de terra est, et de terra loquitur. Qui de cælo venit, super omnes est.	Z góry przychodzący ponad wszystkimi jest. Będący z ziemi z ziemi jest i z ziemi mówi. Z nieba przychodzący [ponad wszystkimi jest,]
ὃ ἑώρακεν καὶ ἤκουσεν τοῦτο μαρτυρεῖ, καὶ τὴν μαρτυρίαν αὐτοῦ οὐδεὶς λαμβάνει.	Et quod vidit, et audivit, hoc testatur: et testimonium ejus nemo accipit.	co ujrzał i usłyszał to świadczy, i świadectwa jego nikt nie przyjmuje.
ὁ λαβὼν αὐτοῦ τὴν μαρτυρίαν ἐσφράγισεν ὅτι ὁ θεὸς ἀληθής ἐστιν.	Qui accepit ejus testimonium signavit, quia Deus verax est.	(Ten), (który przyjął) jego świadectwo, opieczętował, że Bóg prawdomówny jest. Tzn. potwierdził.
ὃν γὰρ ἀπέστειλεν ὁ θεὸς τὰ ῥήματα τοῦ θεοῦ λαλεῖ, οὐ γὰρ ἐκ μέτρου δίδωσιν τὸ πνεῦμα.	Quem enim misit Deus, verba Dei loquitur: non enim ad mensuram dat Deus spiritum.	Którego bowiem wysłał Bóg, słowa Boga mówi. nie bowiem z miary* daje Ducha. * Nie mierząc, bez miary.
ὁ πατὴρ ἀγαπᾷ τὸν υἱὸν καὶ πάντα δέδωκεν ἐν τῇ χειρὶ αὐτοῦ.	Pater diligit Filium et omnia dedit in manu ejus.	Ojciec miłuje Syna i wszystko oddał w rękę jego.
ὁ πιστεύων εἰς τὸν υἱὸν ἔχει ζωὴν αἰώνιον· ὁ δὲ ἀπειθῶν τῷ υἱῷ οὐκ ὄψεται ζωήν, ἀλλ᾽ ἡ ὀργὴ τοῦ θεοῦ μένει ἐπ᾽ αὐτόν.	Qui credit in Filium, habet vitam æternam; qui autem incredulus est Filio, non videbit vitam, sed ira Dei manet super eum.	Wierzący w Syna ma życie wieczne. Zaś nieuległy Synowi nie zobaczy życia, ale gniew Boga pozostaje na nim.

4

Jezus rozmawia z Samarytanką
Ὡς οὖν ἔγνω ὁ Ἰησοῦς ὅτι ἤκουσαν οἱ Φαρισαῖοι ὅτι Ἰησοῦς πλείονας μαθητὰς ποιεῖ καὶ βαπτίζει ἢ Ἰωάννης	Ut ergo cognovit Jesus quia audierunt pharisæi quod Jesus plures discipulos facit, et baptizat, quam Joannes	Jak więc poznał Jezus, że usłyszeli faryzeusze, że Jezus liczniejszych uczniów czyni i zanurza niż Jan Wiele rękopisów "Pan".
καίτοιγε Ἰησοῦς αὐτὸς οὐκ ἐβάπτιζεν ἀλλ᾽ οἱ μαθηταὶ αὐτοῦ	(quamquam Jesus non baptizaret, sed discipuli ejus),	lecz właściwie Jezus sam nie zanurzał, ale uczniowie jego -
ἀφῆκεν τὴν Ἰουδαίαν καὶ ἀπῆλθεν πάλιν εἰς τὴν Γαλιλαίαν.	reliquit Judæam, et abiit iterum in Galilæam.	opuścił Judeę i odszedł znów do Galilei.
Nikodem reprezentował w czwartej Ewangelii typ przedstawiciela judaizmu oświeconego, związanego z kołami kierowniczymi, ale usposobionego pozytywnie do nauki Jezusa. Samarytanka jest przedstawicielką zupełnie innego środowiska: synkretycznego, niemalże pogańskiego, usposobionego negatywnie do Izraela, ale również oczekującego odkupienia. Jk Nikodem, Samarytanka ma wszelkie cechy postaci historycznej, podobnie jak i całe zdarzenie, mimo że Synoptycy o nim nie wspominają. Możliwe, że o umieszczeniu go i doborze tradycyjnego materiału zadecydowała aktualna sytuacja wspólnot chrześcijańskich w Samarii w chwili powstania czwartej Ewangelii. J Ewangelista chciał przypomnieć początki misji w Samarii, wywodzące się od samego Jezusa Chrystusa. Jezus ogranicza zasadniczo swoją misję do narodu wybranego, do którego kieruje przede wszystkim zbawczy apel Boży. W swej eschatologicznej pełni obejmuje on jednak także i pogan, szczególnie wobec negatywnej postawy Żydów. Z jednej strony Jezus zakazuje formalnie swoim uczniom działalności wśród Samarytan, zaliczanych często praktycznie do pogan (Mt 10.5-6), ale sam uzdrawia trędowatego Samarytanina (Lk 17.16 nn), a miłosierny Samarytanin staje się postacią typową u Łukasza (J 10.30-37). Toteż w pierwszych latach pracy apostolskiej misje chrześcijańskie objęły Samarię, a działalność w nich rozwijał zapewne nie tylko Filip (Dz 8.4 nn). Faryzeusze, którzy już przedtem interesowali się żywo działalnością Jana Chrzciciela, nie mogli pozostać obojętni na nauczanie Jezusa, szczególnie wobec zaznaczonych dwukrotnie sukcesów pracy apostolskiej (J 3.26; J 4.1). Po raz pierwszy - choć jeszcze niezbyt wyraźnie - zarysowuje się negatywna ich postawa wobec Jezusa, który wiedząc o tym udaje się w powrotną drogę do Galilei. Godzina Jego jeszcze nie nadeszła, jeszcze pozostawało do spełnienia zlecone Mu przez Ojca zadanie: przygotowanie nowego ludu Bożego i uczniów do realizacji nowego okresu historii zbawienia.
ἔδει δὲ αὐτὸν διέρχεσθαι διὰ τῆς Σαμαρείας.	Oportebat autem eum transire per Samariam.	Trzeba było zaś mu przechodzić przez Samarię.
ἔρχεται οὖν εἰς πόλιν τῆς Σαμαρείας λεγομένην Συχὰρ πλησίον τοῦ χωρίου ὃ ἔδωκεν Ἰακὼβ τῷ Ἰωσὴφ τῷ υἱῷ αὐτοῦ·	Venit ergo in civitatem Samariæ, quæ dicitur Sichar, juxta prædium quod dedit Jacob Joseph filio suo.	Przychodzi więc do miasta Samarii zwanego Sychar, blisko terenu, który dał Jakub Józefowi, synowi jego.
ἦν δὲ ἐκεῖ πηγὴ τοῦ Ἰακώβ. ὁ οὖν Ἰησοῦς κεκοπιακὼς ἐκ τῆς ὁδοιπορίας ἐκαθέζετο οὕτως ἐπὶ τῇ πηγῇ· ὥρα ἦν ὡς ἕκτη.	Erat autem ibi fons Jacob. Jesus ergo fatigatus ex itinere, sedebat sic supra fontem. Hora erat quasi sexta.	Było zaś tam źródło* Jakuba. A więc Jezus strudzony od wędrowania siedział tak przy źródle* Godzina była jakoś szósta. * Słowo to oznacza miejsce, gdzie występuje woda, ale niekoniecznie wypływ naturalny (por. 4.11).
Ἔρχεται γυνὴ ἐκ τῆς Σαμαρείας ἀντλῆσαι ὕδωρ. λέγει αὐτῇ ὁ Ἰησοῦς, Δός μοι πεῖν·	Venit mulier de Samaria haurire aquam. Dicit ei Jesus: Da mihi bibere.	Przychodzi kobieta z Samarii zaczerpnąć wodę. Mówi jej Jezus: Daj mi pić.
οἱ γὰρ μαθηταὶ αὐτοῦ ἀπεληλύθεισαν εἰς τὴν πόλιν ἵνα τροφὰς ἀγοράσωσιν.	(Discipuli enim ejus abierant in civitatem ut cibos emerent. )	Bowiem uczniowie jego odeszli do miasta, aby pokarmy kupili.
λέγει οὖν αὐτῷ ἡ γυνὴ ἡ Σαμαρῖτις, Πῶς σὺ Ἰουδαῖος ὢν παρ᾽ ἐμοῦ πεῖν αἰτεῖς γυναικὸς Σαμαρίτιδος οὔσης; οὐ γὰρ συγχρῶνται Ἰουδαῖοι Σαμαρίταις.	Dicit ergo ei mulier illa Samaritana: Quomodo tu, Judæus cum sis, bibere a me poscis, quæ sum mulier Samaritana? non enim coutuntur Judæi Samaritanis.	Mówi więc mu kobieta Samarytanka: Jak ty, Judejczykiem będący, u mnie pić prosisz, kobiety Samarytanką będącej? (Nie bowiem przestają Judejczycy (z) Samarytanami.)
ἀπεκρίθη Ἰησοῦς καὶ εἶπεν αὐτῇ, Εἰ ᾔδεις τὴν δωρεὰν τοῦ θεοῦ καὶ τίς ἐστιν ὁ λέγων σοι, Δός μοι πεῖν, σὺ ἂν ᾔτησας αὐτὸν καὶ ἔδωκεν ἄν σοι ὕδωρ ζῶν.	Respondit Jesus, et dixit ei: Si scires donum Dei, et quis est qui dicit tibi: Da mihi bibere, tu forsitan petisses ab eo, et dedisset tibi aquam vivam.	Odpowiedział Jezus i rzekł jej: Jeśli znałabyś dar Boga i kto jest mówiący ci: Daj mi pić, ty prosiłabyś go i dałby ci wodę żyjącą. Tzn. źródlaną, płynącą, zarazem sens przenośny.
λέγει αὐτῷ ἡ γυνή, Κύριε, οὔτε ἄντλημα ἔχεις καὶ τὸ φρέαρ ἐστὶν βαθύ· πόθεν οὖν ἔχεις τὸ ὕδωρ τὸ ζῶν;	Dicit ei mulier: Domine, neque in quo haurias habes, et puteus altus est: unde ergo habes aquam vivam?	Mówi mu [ kobieta]: Panie, ani czerpak masz i studnia jest głęboka. Skąd więc masz wodę żyjącą? Tzn. źródlaną, płynącą, zarazem sens przenośny.
μὴ σὺ μείζων εἶ τοῦ πατρὸς ἡμῶν Ἰακώβ, ὃς ἔδωκεν ἡμῖν τὸ φρέαρ καὶ αὐτὸς ἐξ αὐτοῦ ἔπιεν καὶ οἱ υἱοὶ αὐτοῦ καὶ τὰ θρέμματα αὐτοῦ;	Numquid tu major es patre nostro Jacob, qui dedit nobis puteum, et ipse ex eo bibit, et filii ejus, et pecora ejus?	Czy ty większy jesteś (od) ojca naszego Jakuba, który dał nam studnię i sam z niej pił, i synowie jego, i trzody jego?
ἀπεκρίθη Ἰησοῦς καὶ εἶπεν αὐτῇ, Πᾶς ὁ πίνων ἐκ τοῦ ὕδατος τούτου διψήσει πάλιν·	Respondit Jesus, et dixit ei: Omnis qui bibit ex aqua hac, sitiet iterum;	Odpowiedział Jezus i powiedział jej: Każdy pijący z wody tej pragnąć będzie znowu.
ὃς δ᾽ ἂν πίῃ ἐκ τοῦ ὕδατος οὗ ἐγὼ δώσω αὐτῷ, οὐ μὴ διψήσει εἰς τὸν αἰῶνα, ἀλλὰ τὸ ὕδωρ ὃ δώσω αὐτῷ γενήσεται ἐν αὐτῷ πηγὴ ὕδατος ἁλλομένου εἰς ζωὴν αἰώνιον.	qui autem biberit ex aqua quam ego dabo ei, non sitiet in æternum: sed aqua quam ego dabo ei, fiet in eo fons aquæ salientis in vitam æternam.	Który zaś wypije z wody. którą ja dam mu, nie będzie pragnął na wiek. ale woda, którą dam mu, stanie się w nim źródłem wody wytryskującej na życie wieczne.
λέγει πρὸς αὐτὸν ἡ γυνή, Κύριε, δός μοι τοῦτο τὸ ὕδωρ, ἵνα μὴ διψῶ μηδὲ διέρχωμαι ἐνθάδε ἀντλεῖν.	Dicit ad eum mulier: Domine, da mihi hanc aquam, ut non sitiam, neque veniam huc haurire.	Mówi do niego kobieta: Panie, daj mi tę wodę, aby nie zapragnęłam ani dochodziłam tutaj czerpać.
Λέγει αὐτῇ, Ὕπαγε φώνησον τὸν ἄνδρα σου καὶ ἐλθὲ ἐνθάδε.	Dicit ei Jesus: Vade, voca virum tuum, et veni huc.	Mówi jej: Idź, zawołaj męża twego i przyjdź tutaj.
ἀπεκρίθη ἡ γυνὴ καὶ εἶπεν αὐτῷ, Οὐκ ἔχω ἄνδρα. λέγει αὐτῇ ὁ Ἰησοῦς, Καλῶς εἶπας ὅτι Ἄνδρα οὐκ ἔχω·	Respondit mulier, et dixit: Non habeo virum. Dicit ei Jesus: Bene dixisti, quia non habeo virum;	Odpowiedziała kobieta i rzekła mu: Nie mam męża. Mówi jej Jezus: Dobrze powiedziałaś, że: "Męża nie mam".
πέντε γὰρ ἄνδρας ἔσχες καὶ νῦν ὃν ἔχεις οὐκ ἔστιν σου ἀνήρ· τοῦτο ἀληθὲς εἴρηκας.	quinque enim viros habuisti, et nunc, quem habes, non est tuus vir: hoc vere dixisti.	Pięciu bowiem mężów miałaś i teraz, którego masz, nie jest twój mąż. To prawdziwie rzekłaś.
λέγει αὐτῷ ἡ γυνή, Κύριε, θεωρῶ ὅτι προφήτης εἶ σύ.	Dicit ei mulier: Domine, video quia propheta es tu.	Mówi mu kobieta: Panie, widzę, że prorokiem jesteś ty.
οἱ πατέρες ἡμῶν ἐν τῷ ὄρει τούτῳ προσεκύνησαν· καὶ ὑμεῖς λέγετε ὅτι ἐν Ἱεροσολύμοις ἐστὶν ὁ τόπος ὅπου προσκυνεῖν δεῖ.	Patres nostri in monte hoc adoraverunt, et vos dicitis, quia Jerosolymis est locus ubi adorare oportet.	Ojcowie nasi na górze tej zaczęli kłaniać się. A wy mówicie, że w Jerozolimie jest miejsce. gdzie kłaniać się trzeba. * Oddawać cześć Bogu.
λέγει αὐτῇ ὁ Ἰησοῦς, Πίστευέ μοι, γύναι, ὅτι ἔρχεται ὥρα ὅτε οὔτε ἐν τῷ ὄρει τούτῳ οὔτε ἐν Ἱεροσολύμοις προσκυνήσετε τῷ πατρί.	Dicit ei Jesus: Mulier, crede mihi, quia venit hora, quando neque in monte hoc, neque in Jerosolymis adorabitis Patrem.	Mówi jej Jezus: Wierz mi, kobieto. ze przychodzi godzina, gdy ani na górze tej, ani w Jerozolimie kłaniać się będziecie* Ojcu. * Oddawać cześć Bogu.
ὑμεῖς προσκυνεῖτε ὃ οὐκ οἴδατε· ἡμεῖς προσκυνοῦμεν ὃ οἴδαμεν, ὅτι ἡ σωτηρία ἐκ τῶν Ἰουδαίων ἐστίν.	Vos adoratis quod nescitis: nos adoramus quod scimus, quia salus ex Judæis est.	Wy kłaniacie się. (temu) kogo nie znacie, my kłaniamy się. (temu) kogo znamy. bo wybawienie z Judejczyków jest. * Oddawać cześć Bogu.
ἀλλὰ ἔρχεται ὥρα καὶ νῦν ἐστιν, ὅτε οἱ ἀληθινοὶ προσκυνηταὶ προσκυνήσουσιν τῷ πατρὶ ἐν πνεύματι καὶ ἀληθείᾳ· καὶ γὰρ ὁ πατὴρ τοιούτους ζητεῖ τοὺς προσκυνοῦντας αὐτόν.	Sed venit hora, et nunc est, quando veri adoratores adorabunt Patrem in spiritu et veritate. Nam et Pater tales quærit, qui adorent eum.	Ale przychodzi godzina, i teraz jest, gdy prawdziwi kłaniający się* kłaniać się będą* Ojcu w duchu i prawdzie. I bowiem Ojciec takich szuka kłaniających się* mu. * Oddawać cześć Bogu.
πνεῦμα ὁ θεός, καὶ τοὺς προσκυνοῦντας αὐτὸν ἐν πνεύματι καὶ ἀληθείᾳ δεῖ προσκυνεῖν.	Spiritus est Deus: et eos qui adorant eum, in spiritu et veritate oportet adorare.	Duchem Bóg, i kłaniający(m) się* mu, w duchu i prawdzie trzeba kłaniać się. Oddawać cześć Bogu.
λέγει αὐτῷ ἡ γυνή, Οἶδα ὅτι Μεσσίας ἔρχεται ὁ λεγόμενος Χριστός· ὅταν ἔλθῃ ἐκεῖνος, ἀναγγελεῖ ἡμῖν ἅπαντα.	Dicit ei mulier: Scio quia Messias venit (qui dicitur Christus): cum ergo venerit ille, nobis annuntiabit omnia.	Mówi mu kobieta: Wiem, że Mesjasz przychodzi, nazywany Pomazańcem; kiedy przyjdzie on, oznajmi nam wszystko.
λέγει αὐτῇ ὁ Ἰησοῦς, Ἐγώ εἰμι, ὁ λαλῶν σοι.	Dicit ei Jesus: Ego sum, qui loquor te.	Mówi jej Jezus: Ja jestem, mówiący ci.
Powrót uczniów
Καὶ ἐπὶ τούτῳ ἦλθαν οἱ μαθηταὶ αὐτοῦ καὶ ἐθαύμαζον ὅτι μετὰ γυναικὸς ἐλάλει· οὐδεὶς μέντοι εἶπεν, Τί ζητεῖς; ἢ Τί λαλεῖς μετ᾽ αὐτῆς;	Et continuo venerunt discipuli ejus, et mirabantur quia cum muliere loquebatur. Nemo tamen dixit: Quid quæris? aut, Quid loqueris cum ea?	I na to przyszli uczniowie jego, i dziwili się, że z kobietą mówił. Nikt jednakże powiedział: Czego szukasz? Lub: Dlaczego mówisz z nią?
ἀφῆκεν οὖν τὴν ὑδρίαν αὐτῆς ἡ γυνὴ καὶ ἀπῆλθεν εἰς τὴν πόλιν καὶ λέγει τοῖς ἀνθρώποις,	Reliquit ergo hydriam suam mulier, et abiit in civitatem, et dicit illis hominibus:	Opuściła więc stągiew jej kobieta, i odeszła do miasta i mówi ludziom:
Δεῦτε ἴδετε ἄνθρωπον ὃς εἶπέν μοι πάντα ὅσα ἐποίησα, μήτι οὗτός ἐστιν ὁ Χριστός;	Venite, et videte hominem qui dixit mihi omnia quæcumque feci: numquid ipse est Christus?	Idźcież, zobaczcie człowieka, który powiedział mi wszystko, ile uczyniłam. Czyż nie ten jest Pomazańcem?
ἐξῆλθον ἐκ τῆς πόλεως καὶ ἤρχοντο πρὸς αὐτόν.	Exierunt ergo de civitate et veniebant ad eum.	Wyszli z miasta i przychodzili do niego.
Ἐν τῷ μεταξὺ ἠρώτων αὐτὸν οἱ μαθηταὶ λέγοντες, Ῥαββί, φάγε.	Interea rogabant eum discipuli, dicentes: Rabbi, manduca.	W (międzyczasie)* prosili go uczniowie mówiąc: Rabbi, zjedz. * Dosłownie "pomiędzy".
ὁ δὲ εἶπεν αὐτοῖς, Ἐγὼ βρῶσιν ἔχω φαγεῖν ἣν ὑμεῖς οὐκ οἴδατε.	Ille autem dicit eis: Ego cibum habeo manducare, quem vos nescitis.	On zaś powiedział im: Ja jedzenie mam (aby) zjeść, którego wy nie znacie.
ἔλεγον οὖν οἱ μαθηταὶ πρὸς ἀλλήλους, Μή τις ἤνεγκεν αὐτῷ φαγεῖν;	Dicebant ergo discipuli ad invicem: Numquid aliquis attulit ei manducare?	Mówili więc uczniowie do siebie nawzajem: Czy ktoś przyniósł mu jeść?
λέγει αὐτοῖς ὁ Ἰησοῦς, Ἐμὸν βρῶμά ἐστιν ἵνα ποιήσω τὸ θέλημα τοῦ πέμψαντός με καὶ τελειώσω αὐτοῦ τὸ ἔργον.	Dicit eis Jesus: Meus cibus est ut faciam voluntatem ejus qui misit me, ut perficiam opus ejus.	Mówi im Jezus: Moim pokarmem jest, aby uczyniłem wolę tego, (który posłał) mnie i bym wypełnił jego dzieło.
οὐχ ὑμεῖς λέγετε ὅτι Ἔτι τετράμηνός ἐστιν καὶ ὁ θερισμὸς ἔρχεται; ἰδοὺ λέγω ὑμῖν, ἐπάρατε τοὺς ὀφθαλμοὺς ὑμῶν καὶ θεάσασθε τὰς χώρας ὅτι λευκαί εἰσιν πρὸς θερισμόν. ἤδη	Nonne vos dicitis quod adhuc quatuor menses sunt, et messis venit? Ecce dico vobis: levate oculos vestros, et videte regiones, quia albæ sunt jam ad messem.	Czyż nie wy mówicie, że: Jeszcze cztery miesiące jest i żniwo przychodzi? Oto mówię wam, podnieście oczy wasze i obejrzyjcie (pola), że białe są do żniwa. Już Dosłownie krainy, okolice wiejskie.
ὁ θερίζων μισθὸν λαμβάνει καὶ συνάγει καρπὸν εἰς ζωὴν αἰώνιον, ἵνα ὁ σπείρων ὁμοῦ χαίρῃ καὶ ὁ θερίζων.	Et qui metit, mercedem accipit, et congregat fructum in vitam æternam: ut et qui seminat, simul gaudeat, et qui metit.	żnący zapłatę bierze i zbiera owoc na życie wieczne. aby siejący razem radował się i żnący.
ἐν γὰρ τούτῳ ὁ λόγος ἐστὶν ἀληθινὸς ὅτι Ἄλλος ἐστὶν ὁ σπείρων καὶ ἄλλος ὁ θερίζων.	In hoc enim est verbum verum: quia alius est qui seminat, et alius est qui metit.	W bowiem tym słowo* jest prawdziwe, że: Inny jest siejący i inny żnący. * Powiedzenie.
ἐγὼ ἀπέστειλα ὑμᾶς θερίζειν ὃ οὐχ ὑμεῖς κεκοπιάκατε· ἄλλοι κεκοπιάκασιν καὶ ὑμεῖς εἰς τὸν κόπον αὐτῶν εἰσεληλύθατε.	Ego misi vos metere quod vos non laborastis: alii laboraverunt, et vos in labores eorum introistis.	Ja wysłałem was żąć, (to czym) nie wy natrudziliście się. Inni natrudzili się, a wy w trud ich weszliście.
Wiara Samarytan
Ἐκ δὲ τῆς πόλεως ἐκείνης πολλοὶ ἐπίστευσαν εἰς αὐτὸν τῶν Σαμαριτῶν διὰ τὸν λόγον τῆς γυναικὸς μαρτυρούσης ὅτι Εἶπέν μοι πάντα ἃ ἐποίησα	Ex civitate autem illa multi crediderunt in eum Samaritanorum, propter verbum mulieris testimonium perhibentis: Quia dixit mihi omnia quæcumque feci.	Z zaś miasta owego liczni uwierzyli w niego (z) Samarytan z powodu słowa kobiety świadczącej, że: Powiedział mi wszystko, co uczyniłam.
ὡς οὖν ἦλθον πρὸς αὐτὸν οἱ Σαμαρῖται, ἠρώτων αὐτὸν μεῖναι παρ᾽ αὐτοῖς· καὶ ἔμεινεν ἐκεῖ δύο ἡμέρας.	Cum venissent ergo ad illum Samaritani, rogaverunt eum ut ibi maneret. Et mansit ibi duos dies.	Jak więc przyszli do niego Samarytanie, prosili go pozostać u nich. I pozostał tam dwa dni.
καὶ πολλῷ πλείους ἐπίστευσαν διὰ τὸν λόγον αὐτοῦ,	Et multo plures crediderunt in eum propter sermonem ejus.	I wiele liczniejsi uwierzyli z powodu słowa jego,
τῇ τε γυναικὶ ἔλεγον ὅτι Οὐκέτι διὰ τὴν σὴν λαλιὰν πιστεύομεν, αὐτοὶ γὰρ ἀκηκόαμεν καὶ οἴδαμεν ὅτι οὗτός ἐστιν ἀληθῶς ὁ σωτὴρ τοῦ κόσμου.	Et mulieri dicebant: Quia jam non propter tuam loquelam credimus: ipsi enim audivimus, et scimus quia hic est vere Salvator mundi.	a kobiecie mówili, że: Już nie z powodu twego mówienia wierzymy. Sami bowiem usłyszeliśmy i wiemy, że ten jest prawdziwie wybawca świata.
Jezus uzdrawia syna urzędnika
Μετὰ δὲ τὰς δύο ἡμέρας ἐξῆλθεν ἐκεῖθεν εἰς τὴν Γαλιλαίαν·	Post duos autem dies exiit inde, et abiit in Galilæam.	Po zaś dwóch dniach wyszedł stamtąd do Galilei.
αὐτὸς γὰρ Ἰησοῦς ἐμαρτύρησεν ὅτι προφήτης ἐν τῇ ἰδίᾳ πατρίδι τιμὴν οὐκ ἔχει.	Ipse enim Jesus testimonium perhibuit, quia propheta in sua patria honorem non habet.	Sam bowiem Jezus zaświadczył, że prorok we własnej ojczyźnie szacunku nie ma.
ὅτε οὖν ἦλθεν εἰς τὴν Γαλιλαίαν, ἐδέξαντο αὐτὸν οἱ Γαλιλαῖοι πάντα ἑωρακότες ὅσα ἐποίησεν ἐν Ἱεροσολύμοις ἐν τῇ ἑορτῇ, καὶ αὐτοὶ γὰρ ἦλθον εἰς τὴν ἑορτήν.	Cum ergo venisset in Galilæam, exceperunt eum Galilæi, cum omnia vidissent quæ fecerat Jerosolymis in die festo: et ipsi enim venerant ad diem festum.	Gdy więc przyszli do Galilei, przyjęli go Galilejczycy, wszystko ujrzawszy, ile uczynił w Jerozolimie w święto, i sami bowiem przyszli na święto.
Ἦλθεν οὖν πάλιν εἰς τὴν Κανὰ τῆς Γαλιλαίας, ὅπου ἐποίησεν τὸ ὕδωρ οἶνον. καὶ ἦν τις βασιλικὸς οὗ ὁ υἱὸς ἠσθένει ἐν Καφαρναούμ.	Venit ergo iterum in Cana Galilææ, ubi fecit aquam vinum. Et erat quidam regulus, cujus filius infirmabatur Capharnaum.	Przyszedł więc znowu do Kany Galilei, gdzie uczynił wodę winem. I był ktoś królewski (dworzanin), którego syn chorował w Kafarnaum.
οὗτος ἀκούσας ὅτι Ἰησοῦς ἥκει ἐκ τῆς Ἰουδαίας εἰς τὴν Γαλιλαίαν ἀπῆλθεν πρὸς αὐτὸν καὶ ἠρώτα ἵνα καταβῇ καὶ ἰάσηται αὐτοῦ τὸν υἱόν, ἤμελλεν γὰρ ἀποθνῄσκειν.	Hic cum audisset quia Jesus adveniret a Judæa in Galilæam, abiit ad eum, et rogabat eum ut descenderet, et sanaret filium ejus: incipiebat enim mori.	Ten usłyszawszy, że Jezus nadchodzi z Judei do Galilei, poszedł do niego i prosił, żeby zeszedł* i uleczył jego syna, (miał)** bowiem umrzeć. * Kana leży na wyżynie. ** Zapowiadało się, że umrze.
εἶπεν οὖν ὁ Ἰησοῦς πρὸς αὐτόν, Ἐὰν μὴ σημεῖα καὶ τέρατα ἴδητε, οὐ μὴ πιστεύσητε.	Dixit ergo Jesus ad eum: Nisi signa et prodigia videritis, non creditis.	Powiedział więc Jezus do niego: Jeśli nie znaki i dziwy zobaczycie, nie uwierzycie.
λέγει πρὸς αὐτὸν ὁ βασιλικός, Κύριε, κατάβηθι πρὶν ἀποθανεῖν τὸ παιδίον μου.	Dicit ad eum regulus: Domine, descende priusquam moriatur filius meus.	Mówi do niego królewski (dworzanin): Panie, zejdź zanim (umrze) dziecko me.
λέγει αὐτῷ ὁ Ἰησοῦς, Πορεύου, ὁ υἱός σου ζῇ. ἐπίστευσεν ὁ ἄνθρωπος τῷ λόγῳ ὃν εἶπεν αὐτῷ ὁ Ἰησοῦς καὶ ἐπορεύετο.	Dicit ei Jesus: Vade, filius tuus vivit. Credidit homo sermoni quem dixit ei Jesus, et ibat.	Mówi mu Jezus: Wyruszaj! Syn twój żyje. Uwierzył człowiek słowu, które powiedział mu Jezus, i wyruszył.
ἤδη δὲ αὐτοῦ καταβαίνοντος οἱ δοῦλοι αὐτοῦ ὑπήντησαν αὐτῷ λέγοντες ὅτι ὁ παῖς αὐτοῦ ζῇ.	Jam autem eo descendente, servi occurrerunt ei, et nuntiaverunt dicentes, quia filius ejus viveret.	Jeszcze zaś on (gdy schodził), niewolnicy jego wyszli naprzeciw mu mówiąc, że chłopiec jego żyje.
ἐπύθετο οὖν τὴν ὥραν παρ᾽ αὐτῶν ἐν ᾗ κομψότερον ἔσχεν· εἶπαν οὖν αὐτῷ ὅτι Ἐχθὲς ὥραν ἑβδόμην ἀφῆκεν αὐτὸν ὁ πυρετός.	Interrogabat ergo horam ab eis in qua melius habuerit. Et dixerunt ei: Quia heri hora septima reliquit eum febris.	Dowiadywał się więc (o) godzinę od nich, w której lepiej zaczął się mieć. Powiedzieli więc mu, że: Wczoraj godziną siódmą opuściła go gorączka.
ἔγνω οὖν ὁ πατὴρ ὅτι ἐκείνῃ τῇ ὥρᾳ ἐν ᾗ εἶπεν αὐτῷ ὁ Ἰησοῦς, Ὁ υἱός σου ζῇ, καὶ ἐπίστευσεν αὐτὸς καὶ ἡ οἰκία αὐτοῦ ὅλη.	Cognovit ergo pater, quia illa hora erat in qua dixit ei Jesus: Filius tuus vivit; et credidit ipse et domus ejus tota.	Poznał więc ojciec, że [w] owej godzinie, w której powiedział mu Jezus: Syn twój żyje. i uwierzył on i dom jego cały.
Τοῦτο δὲ πάλιν δεύτερον σημεῖον ἐποίησεν ὁ Ἰησοῦς ἐλθὼν ἐκ τῆς Ἰουδαίας εἰς τὴν Γαλιλαίαν.	Hoc iterum secundum signum fecit Jesus, cum venisset a Judæa in Galilæam.	Ten [zaś] znów drugi znak uczynił Jezus przyszedłszy z Judei do Galilei.

5

Uzdrowienie przy sadzawce
Μετὰ ταῦτα ἦν ἑορτὴ τῶν Ἰουδαίων καὶ ἀνέβη Ἰησοῦς εἰς Ἱεροσόλυμα.	Post hæc erat dies festus Judæorum, et ascendit Jesus Jerosolymam.	Po tym było święto Judejczyków i wszedł Jezus do Jerozolimy.
ἔστιν δὲ ἐν τοῖς Ἱεροσολύμοις ἐπὶ τῇ προβατικῇ κολυμβήθρα ἡ ἐπιλεγομένη Ἑβραϊστὶ Βηθεσδὰ πέντε στοὰς ἔχουσα.	Est autem Jerosolymis probatica piscina, quæ cognominatur hebraice Bethsaida, quinque porticus habens.	Jest zaś w Jerozolimie przy Owczej (bramie) basen nazywany (po) hebrajsku Bethzatha, pięć portyków mający. Rękopisy podają rozmaite brzmienie tej nazwy.
ἐν ταύταις κατέκειτο πλῆθος τῶν ἀσθενούντων, τυφλῶν, χωλῶν, ξηρῶν.	In his jacebat multitudo magna languentium, cæcorum, claudorum, aridorum, exspectantium aquæ motum.	W tych leżało mnóstwo chorujących, ślepych, chromych, uschłych. Sparaliżowanych.
	Angelus autem Domini descendebat secundum tempus in piscinam, et movebatur aqua. Et qui prior descendisset in piscinam post motionem aquæ, sanus fiebat a quacumque detinebatur infirmitate.
O ile Jezus w pierwszych rozdziałach (J 2-4) działa wobec ściślejszego grona uczniów i przygodnych słuchaczy, dalsza część Jego działalności publicznej odnosi się do znacznie szerszego audytorium spośród Ludu Bożego; wśród nich odgrywają eksponowaną rolę oczywiście Apostołowie. Geograficznie odbywa się nauczanie Jezusa przede wszystkim w Judei, choć Ewangelista przenosi niekiedy wystąpienia Jezusa na teren Galilei, i to nawet w sposób dość nieoczekiwany. Orientację ułatwiają chronologiczne ramy świąt żydowskich, w których Jezus uczestniczy wraz z uczniami. Właśnie w Judei, dokładniej, w Jerozolimie, zarysowuje się nieubłagane przeciwieństwo, następnie zaś śmiertelna nienawiść oficjalnych kół żydowskich do Jezusa. Na tym tle rozwija się Jego walka z siłami ciemności, dążąca ku wyznaczonej przez Ojca godzinie. Wola Ojca i zbawcze Jego posłannictwo kieruje Jezusa znów do centrum religijnego judaizmu i to w czasie, kiedy zbierały się tam większe rzesze Ludu Bożego. Wiersz nie mówi dokładniej, o jakie święto chodziło, zapewne o Pięćdziesiątnicę lub Święto Namiotów.
ἦν δέ τις ἄνθρωπος ἐκεῖ τριάκοντα ὀκτὼ ἔτη ἔχων ἐν τῇ ἀσθενείᾳ αὐτοῦ·	Erat autem quidam homo ibi triginta et octo annos habens in infirmitate sua.	Był zaś pewien człowiek tam, trzydzieści [i] osiem lat mający się w słabości jego.
τοῦτον ἰδὼν ὁ Ἰησοῦς κατακείμενον καὶ γνοὺς ὅτι πολὺν ἤδη χρόνον ἔχει, λέγει αὐτῷ, Θέλεις ὑγιὴς γενέσθαι;	Hunc autem cum vidisset Jesus jacentem, et cognovisset quia jam multum tempus haberet, dicit ei: Vis sanus fieri?	Tego zobaczywszy Jezus leżącego i poznawszy, że wielki już czas ma, mówi mu: Chcesz zdrowy stać się?
ἀπεκρίθη αὐτῷ ὁ ἀσθενῶν, Κύριε, ἄνθρωπον οὐκ ἔχω ἵνα ὅταν ταραχθῇ τὸ ὕδωρ βάλῃ με εἰς τὴν κολυμβήθραν· ἐν ᾧ δὲ ἔρχομαι ἐγώ, ἄλλος πρὸ ἐμοῦ καταβαίνει.	Respondit ei languidus: Domine, hominem non habeo, ut, cum turbata fuerit aqua, mittat me in piscinam: dum venio enim ego, alius ante me descendit.	Odpowiedział mu chorujący: Panie, człowieka nie mam, aby kiedy poruszy się woda, rzucił mnie do basenu. W tym (czasie gdy) zaś przychodzę ja, inny przede mną schodzi.
λέγει αὐτῷ ὁ Ἰησοῦς, Ἔγειρε ἆρον τὸν κράβαττόν σου καὶ περιπάτει.	Dicit ei Jesus: Surge, tolle grabatum tuum et ambula.	Mówi mu Jezus: Podnieś się, zabierz matę twą chodź.
καὶ εὐθέως ἐγένετο ὑγιὴς ὁ ἄνθρωπος καὶ ἦρεν τὸν κράβαττον αὐτοῦ καὶ περιεπάτει. Ἦν δὲ σάββατον ἐν ἐκείνῃ τῇ ἡμέρᾳ.	Et statim sanus factus est homo ille: et sustulit grabatum suum, et ambulabat. Erat autem sabbatum in die illo.	I zaraz stał się zdrowy (ten) człowiek i zabrał matę jego i chodził. Był zaś szabat w owym dniu.
ἔλεγον οὖν οἱ Ἰουδαῖοι τῷ τεθεραπευμένῳ, Σάββατόν ἐστιν, καὶ οὐκ ἔξεστίν σοι ἆραι τὸν κράβαττόν σου.	Dicebant ergo Judæi illi qui sanatus fuerat: Sabbatum est, non licet tibi tollere grabatum tuum.	Mówili więc Judejczycy uzdrowionemu: Szabat jest, i nie jest dozwolone ci zabrać matę twą.
ὁ δὲ ἀπεκρίθη αὐτοῖς, Ὁ ποιήσας με ὑγιῆ ἐκεῖνός μοι εἶπεν, Ἆρον τὸν κράβαττόν σου καὶ περιπάτει.	Respondit eis: Qui me sanum fecit, ille mihi dixit: Tolle grabatum tuum et ambula.	On zaś odpowiedział im: (Ten), (który uczynił) mnie zdrowym, ten mi powiedział: Zabierz matę twą i chodź.
ἠρώτησαν αὐτόν, Τίς ἐστιν ὁ ἄνθρωπος ὁ εἰπών σοι, Ἆρον καὶ περιπάτει;	Interrogaverunt ergo eum: Quis est ille homo qui dixit tibi: Tolle grabatum tuum et ambula?	Spytali go: Kto jest (tym) człowiekiem, (który rzekł) ci: Zabierz i chodź?
ὁ δὲ ἰαθεὶς οὐκ ᾔδει τίς ἐστιν, ὁ γὰρ Ἰησοῦς ἐξένευσεν ὄχλου ὄντος ἐν τῷ τόπῳ.	Is autem qui sanus fuerat effectus, nesciebat quis esset. Jesus enim declinavit a turba constituta in loco.	Zaś uleczony nie wiedział, kto jest, bowiem Jezus odsunął się od tłumu będącego w tym miejscu.
μετὰ ταῦτα εὑρίσκει αὐτὸν ὁ Ἰησοῦς ἐν τῷ ἱερῷ καὶ εἶπεν αὐτῷ, Ἴδε ὑγιὴς γέγονας, μηκέτι ἁμάρτανε, ἵνα μὴ χεῖρόν σοί τι γένηται.	Postea invenit eum Jesus in templo, et dixit illi: Ecce sanus factus es; jam noli peccare, ne deterius tibi aliquid contingat.	Po tym znajduje go Jezus w świątyni i powiedział mu: Oto zdrowy stałeś się. Już nie grzesz, aby nie gorsze ci coś stało się.
ἀπῆλθεν ὁ ἄνθρωπος καὶ ἀνήγγειλεν τοῖς Ἰουδαίοις ὅτι Ἰησοῦς ἐστιν ὁ ποιήσας αὐτὸν ὑγιῆ.	Abiit ille homo, et nuntiavit Judæis quia Jesus esset, qui fecit eum sanum.	Odszedł (ten) człowiek i oznajmił Judejczykom, że Jezus jest (tym), (który uczynił) go zdrowym.
Życie dzięki Synowi
καὶ διὰ τοῦτο ἐδίωκον οἱ Ἰουδαῖοι τὸν Ἰησοῦν, ὅτι ταῦτα ἐποίει ἐν σαββάτῳ.	Propterea persequebantur Judæi Jesum, quia hæc faciebat in sabbato.	I dla tego prześladowali Judejczycy Jezusa, bo to czynił w szabat.
ὁ δὲ ἀπεκρίνατο αὐτοῖς, Ὁ πατήρ μου ἕως ἄρτι ἐργάζεται κἀγὼ ἐργάζομαι·	Jesus autem respondit eis: Pater meus usque modo operatur, et ego operor.	Zaś [Jezus] odpowiedział im: Ojciec mój aż do teraz działa, i ja działam.
διὰ τοῦτο οὖν μᾶλλον ἐζήτουν αὐτὸν οἱ Ἰουδαῖοι ἀποκτεῖναι, ὅτι οὐ μόνον ἔλυεν τὸ σάββατον, ἀλλὰ καὶ πατέρα ἴδιον ἔλεγεν τὸν θεὸν ἴσον ἑαυτὸν ποιῶν τῷ θεῷ.	Propterea ergo magis quærebant eum Judæi interficere: quia non solum solvebat sabbatum, sed et patrem suum dicebat Deum, æqualem se faciens Deo. Respondit itaque Jesus, et dixit eis:	Dla tego więc bardziej (usiłowali) go Judejczycy zabić, bo nie tylko (unieważniał)* szabat, ale i ojcem własnym nazywał Boga, równym siebie czyniąc Bogu. * Dosłownie "rozwiązywał".
Ἀπεκρίνατο οὖν ὁ Ἰησοῦς καὶ ἔλεγεν αὐτοῖς, Ἀμὴν ἀμὴν λέγω ὑμῖν, οὐ δύναται ὁ υἱὸς ποιεῖν ἀφ᾽ ἑαυτοῦ οὐδὲν ἐὰν μή τι βλέπῃ τὸν πατέρα ποιοῦντα· ἃ γὰρ ἂν ἐκεῖνος ποιῇ, ταῦτα καὶ ὁ υἱὸς ὁμοίως ποιεῖ.	Amen, amen dico vobis: non potest Filius a se facere quidquam, nisi quod viderit Patrem facientem: quæcumque enim ille fecerit, hæc et Filius similiter facit.	Odpowiedział więc Jezus i mówił im: Amen, amen mówię wam, nie może syn uczynić od siebie nic, jeśli nie coś widziałby ojca czyniącego. Co bowiem ów czyniłby, to i syn podobnie czyni.
ὁ γὰρ πατὴρ φιλεῖ τὸν υἱὸν καὶ πάντα δείκνυσιν αὐτῷ ἃ αὐτὸς ποιεῖ, καὶ μείζονα τούτων δείξει αὐτῷ ἔργα, ἵνα ὑμεῖς θαυμάζητε.	Pater enim diligit Filium, et omnia demonstrat ei quæ ipse facit: et majora his demonstrabit ei opera, ut vos miremini.	Bowiem Ojciec kocha Syna i wszystko pokazuje mu, co sam czyni, i większe (od) tych pokaże mu dzieła, aby wy podziwialiście.
ὥσπερ γὰρ ὁ πατὴρ ἐγείρει τοὺς νεκροὺς καὶ ζῳοποιεῖ, οὕτως καὶ ὁ υἱὸς οὓς θέλει ζῳοποιεῖ.	Sicut enim Pater suscitat mortuos, et vivificat, sic et Filius, quos vult, vivificat.	Jako bowiem Ojciec podnosi martwych i ożywia, tak i Syn, których chce, ożywia.
οὐδὲ γὰρ ὁ πατὴρ κρίνει οὐδένα, ἀλλὰ τὴν κρίσιν πᾶσαν δέδωκεν τῷ υἱῷ,	Neque enim Pater judicat quemquam: sed omne judicium dedit Filio,	Ani bowiem Ojciec sądzi nikogo, ale sąd cały dał Synowi,
ἵνα πάντες τιμῶσι τὸν υἱὸν καθὼς τιμῶσι τὸν πατέρα. ὁ μὴ τιμῶν τὸν υἱὸν οὐ τιμᾷ τὸν πατέρα τὸν πέμψαντα αὐτόν.	ut omnes honorificent Filium, sicut honorificant Patrem; qui non honorificat Filium, non honorificat Patrem, qui misit illum.	aby wszyscy szanowali Syna, jako szanują Ojca. Nie szanujący Syna nie szanuje Ojca, (który posłał) go.
Ἀμὴν ἀμὴν λέγω ὑμῖν ὅτι ὁ τὸν λόγον μου ἀκούων καὶ πιστεύων τῷ πέμψαντί με ἔχει ζωὴν αἰώνιον καὶ εἰς κρίσιν οὐκ ἔρχεται, ἀλλὰ μεταβέβηκεν ἐκ τοῦ θανάτου εἰς τὴν ζωήν.	Amen, amen dico vobis, quia qui verbum meum audit, et credit ei qui misit me, habet vitam æternam, et in judicium non venit, sed transiit a morte in vitam.	Amen, amen mówię wam, że słowa mego słuchający i wierzący (temu), (który posłał) mnie, ma życie wieczne, i na sąd nie przychodzi, ale przeszedł ze śmierci w życie.
ἀμὴν ἀμὴν λέγω ὑμῖν ὅτι ἔρχεται ὥρα καὶ νῦν ἐστιν ὅτε οἱ νεκροὶ ἀκούσουσιν τῆς φωνῆς τοῦ υἱοῦ τοῦ θεοῦ καὶ οἱ ἀκούσαντες ζήσουσιν.	Amen, amen dico vobis, quia venit hora, et nunc est, quando mortui audient vocem Filii Dei: et qui audierint, vivent.	Amen, amen mówię wam, że przychodzi godzina i teraz jest, gdy martwi usłyszą głos Syna Boga i (ci), (którzy usłyszeli), ożyją.
ὥσπερ γὰρ ὁ πατὴρ ἔχει ζωὴν ἐν ἑαυτῷ, οὕτως καὶ τῷ υἱῷ ἔδωκεν ζωὴν ἔχειν ἐν ἑαυτῷ.	Sicut enim Pater habet vitam in semetipso, sic dedit et Filio habere vitam in semetipso:	Jako bowiem Ojciec ma życie w sobie, tak i Synowi dał życie mieć w sobie.
καὶ ἐξουσίαν ἔδωκεν αὐτῷ κρίσιν ποιεῖν, ὅτι υἱὸς ἀνθρώπου ἐστίν.	et potestatem dedit ei judicium facere, quia Filius hominis est.	I władzę dał mu sąd czynić, bo Synem Człowieka jest.
μὴ θαυμάζετε τοῦτο, ὅτι ἔρχεται ὥρα ἐν ᾗ πάντες οἱ ἐν τοῖς μνημείοις ἀκούσουσιν τῆς φωνῆς αὐτοῦ	Nolite mirari hoc, quia venit hora in qua omnes qui in monumentis sunt audient vocem Filii Dei:	Nie dziwcie się temu, bo przychodzi godzina, w której wszyscy w grobowcach usłyszą głos jego,
καὶ ἐκπορεύσονται οἱ τὰ ἀγαθὰ ποιήσαντες εἰς ἀνάστασιν ζωῆς, οἱ δὲ τὰ φαῦλα πράξαντες εἰς ἀνάστασιν κρίσεως.	et procedent qui bona fecerunt, in resurrectionem vitæ; qui vero mala egerunt, in resurrectionem judicii.	i wyjdą: (ci), dobre (którzy uczynili), na powstanie (do) życia, (ci) zaś, bezwartościowe (którzy zrobili), na powstanie (do) sądu.
Οὐ δύναμαι ἐγὼ ποιεῖν ἀπ᾽ ἐμαυτοῦ οὐδέν· καθὼς ἀκούω κρίνω, καὶ ἡ κρίσις ἡ ἐμὴ δικαία ἐστίν, ὅτι οὐ ζητῶ τὸ θέλημα τὸ ἐμὸν ἀλλὰ τὸ θέλημα τοῦ πέμψαντός με.	Non possum ego a meipso facere quidquam. Sicut audio, judico: et judicium meum justum est, quia non quæro voluntatem meam, sed voluntatem ejus qui misit me.	Nie mogę ja czynić od siebie nic. Jako słyszę sądzę, i sąd mój sprawiedliwy jest. bo nie szukam woli mojej, ale woli (tego), (który posłał) mnie.
Świadectwo o Jezusie
ἐὰν ἐγὼ μαρτυρῶ περὶ ἐμαυτοῦ, ἡ μαρτυρία μου οὐκ ἔστιν ἀληθής·	Si ego testimonium perhibeo de meipso, testimonium meum non est verum.	Jeśli ja świadczyć będę o sobie. świadectwo me nie jest prawdziwe.
ἄλλος ἐστὶν ὁ μαρτυρῶν περὶ ἐμοῦ, καὶ οἶδα ὅτι ἀληθής ἐστιν ἡ μαρτυρία ἣν μαρτυρεῖ περὶ ἐμοῦ.	Alius est qui testimonium perhibet de me: et scio quia verum est testimonium, quod perhibet de me.	Inny jest świadczący o mnie. i wiem, że prawdziwe jest świadectwo, którym świadczy o mnie.
ὑμεῖς ἀπεστάλκατε πρὸς Ἰωάννην, καὶ μεμαρτύρηκεν τῇ ἀληθείᾳ·	Vos misistis ad Joannem, et testimonium perhibuit veritati.	Wy wysłaliście do Jana i zaświadczył prawdzie.
ἐγὼ δὲ οὐ παρὰ ἀνθρώπου τὴν μαρτυρίαν λαμβάνω, ἀλλὰ ταῦτα λέγω ἵνα ὑμεῖς σωθῆτε.	Ego autem non ab homine testimonium accipio: sed hæc dico ut vos salvi sitis.	Ja zaś nie od człowieka świadectwo biorę, ale to mówię, aby wy zostaliście wybawieni.
ἐκεῖνος ἦν ὁ λύχνος ὁ καιόμενος καὶ φαίνων, ὑμεῖς δὲ ἠθελήσατε ἀγαλλιαθῆναι πρὸς ὥραν ἐν τῷ φωτὶ αὐτοῦ.	Ille erat lucerna ardens et lucens: vos autem voluistis ad horam exsultare in luce ejus.	On był lampką zapaloną i ukazującą się, wy zaś chcieliście weselić się do godziny w świetle jej. = jego.
ἐγὼ δὲ ἔχω τὴν μαρτυρίαν μείζω τοῦ Ἰωάννου· τὰ γὰρ ἔργα ἃ δέδωκέν μοι ὁ πατὴρ ἵνα τελειώσω αὐτά, αὐτὰ τὰ ἔργα ἃ ποιῶ μαρτυρεῖ περὶ ἐμοῦ ὅτι ὁ πατήρ με ἀπέσταλκεν.	Ego autem habeo testimonium majus Joanne. Opera enim quæ dedit mihi Pater ut perficiam ea: ipsa opera, quæ ego facio, testimonium perhibent de me, quia Pater misit me:	Ja zaś mam świadectwo większe (niż) Jana. Bowiem dzieła, które dał mi Ojciec, aby(m) dopełnił je, te dzieła, które czynię, świadczą o mnie, że Ojciec mnie wysłał.
καὶ ὁ πέμψας με πατὴρ ἐκεῖνος μεμαρτύρηκεν περὶ ἐμοῦ. οὔτε φωνὴν αὐτοῦ πώποτε ἀκηκόατε οὔτε εἶδος αὐτοῦ ἑωράκατε,	et qui misit me Pater, ipse testimonium perhibuit de me: neque vocem ejus umquam audistis, neque speciem ejus vidistis:	I (ten), (który posłał) mnie, Ojciec, ten zaświadczył o mnie; ani głos jego kiedykolwiek usłyszeliście, ani postać jego ujrzeliście,
καὶ τὸν λόγον αὐτοῦ οὐκ ἔχετε ἐν ὑμῖν μένοντα, ὅτι ὃν ἀπέστειλεν ἐκεῖνος, τούτῳ ὑμεῖς οὐ πιστεύετε.	et verbum ejus non habetis in vobis manens: quia quem misit ille, huic vos non creditis.	i słowa jego nie macie w was pozostającego, bo którego wysłał on, temu wy nie wierzycie.
ἐραυνᾶτε τὰς γραφάς, ὅτι ὑμεῖς δοκεῖτε ἐν αὐταῖς ζωὴν αἰώνιον ἔχειν· καὶ ἐκεῖναί εἰσιν αἱ μαρτυροῦσαι περὶ ἐμοῦ·	Scrutamini Scripturas, quia vos putatis in ipsis vitam æternam habere: et illæ sunt quæ testimonium perhibent de me:	Badacie pisma, bo wam zdaje się, w nich życie wieczne mieć. I one są świadczące o mnie.
καὶ οὐ θέλετε ἐλθεῖν πρός με ἵνα ζωὴν ἔχητε.	et non vultis venire ad me ut vitam habeatis.	I nie chcecie przyjść do mnie, aby życie mieliście.
Δόξαν παρὰ ἀνθρώπων οὐ λαμβάνω,	Claritatem ab hominibus non accipio.	Chwały od ludzi nie biorę,
ἀλλὰ ἔγνωκα ὑμᾶς ὅτι τὴν ἀγάπην τοῦ θεοῦ οὐκ ἔχετε ἐν ἑαυτοῖς.	Sed cognovi vos, quia dilectionem Dei non habetis in vobis.	ale poznałem was, że miłości Boga nie macie w sobie.
ἐγὼ ἐλήλυθα ἐν τῷ ὀνόματι τοῦ πατρός μου, καὶ οὐ λαμβάνετέ με· ἐὰν ἄλλος ἔλθῃ ἐν τῷ ὀνόματι τῷ ἰδίῳ, ἐκεῖνον λήμψεσθε.	Ego veni in nomine Patris mei, et non accipitis me; si alius venerit in nomine suo, illum accipietis.	Ja przyszedłem w imieniu Ojca mego i nie przyjmujecie mnie. Jeśli inny przyjdzie w imieniu własnym, tego przyjmiecie.
πῶς δύνασθε ὑμεῖς πιστεῦσαι δόξαν παρὰ ἀλλήλων λαμβάνοντες, καὶ τὴν δόξαν τὴν παρὰ τοῦ μόνου θεοῦ οὐ ζητεῖτε;	Quomodo vos potestis credere, qui gloriam ab invicem accipitis, et gloriam quæ a solo Deo est, non quæritis?	Jak możecie wy uwierzyć, chwałę od siebie nawzajem biorący, i chwały od jedynego Boga nie szukacie?
μὴ δοκεῖτε ὅτι ἐγὼ κατηγορήσω ὑμῶν πρὸς τὸν πατέρα· ἔστιν ὁ κατηγορῶν ὑμῶν Μωϋσῆς, εἰς ὃν ὑμεῖς ἠλπίκατε.	Nolite putare quia ego accusaturus sim vos apud Patrem: est qui accusat vos Moyses, in quo vos speratis.	(Niech) nie zdaje się wam, że ja oskarżę was do Ojca. Jest oskarżający was Mojżesz, w którym wy położyliście nadzieję.
εἰ γὰρ ἐπιστεύετε Μωϋσεῖ, ἐπιστεύετε ἂν ἐμοί· περὶ γὰρ ἐμοῦ ἐκεῖνος ἔγραψεν.	Si enim crederetis Moysi, crederetis forsitan et mihi: de me enim ille scripsit.	Gdyby bowiem wierzyliście Mojżeszowi, uwierzylibyście mi, o bowiem mnie on napisał.
εἰ δὲ τοῖς ἐκείνου γράμμασιν οὐ πιστεύετε, πῶς τοῖς ἐμοῖς ῥήμασιν πιστεύσετε;	Si autem illius litteris non creditis, quomodo verbis meis credetis?	Jeśli zaś jego pismom nie wierzycie, jak moim słowom uwierzycie?

6

Jezus karmi pięć tysięcy mężczyzn
Μετὰ ταῦτα ἀπῆλθεν ὁ Ἰησοῦς πέραν τῆς θαλάσσης τῆς Γαλιλαίας τῆς Τιβεριάδος.	Post hæc abiit Jesus trans mare Galilææ, quod est Tiberiadis:	Po tym odszedł Jezus poza morze Galilei, Tyberiady.
ἠκολούθει δὲ αὐτῷ ὄχλος πολύς, ὅτι ἐθεώρουν τὰ σημεῖα ἃ ἐποίει ἐπὶ τῶν ἀσθενούντων.	et sequebatur eum multitudo magna, quia videbant signa quæ faciebat super his qui infirmabantur.	Towarzyszył zaś mu tłum liczny, bo oglądali znaki, które czynił na chorujących.
ἀνῆλθεν δὲ εἰς τὸ ὄρος Ἰησοῦς καὶ ἐκεῖ ἐκάθητο μετὰ τῶν μαθητῶν αὐτοῦ.	Subiit ergo in montem Jesus et ibi sedebat cum discipulis suis.	Wszedł zaś na górę Jezus i tam siedział z uczniami jego.
ἦν δὲ ἐγγὺς τὸ πάσχα, ἡ ἑορτὴ τῶν Ἰουδαίων.	Erat autem proximum Pascha dies festus Judæorum.	Była zaś blisko Pascha, święto Judejczyków.
ἐπάρας οὖν τοὺς ὀφθαλμοὺς ὁ Ἰησοῦς καὶ θεασάμενος ὅτι πολὺς ὄχλος ἔρχεται πρὸς αὐτὸν λέγει πρὸς Φίλιππον, Πόθεν ἀγοράσωμεν ἄρτους ἵνα φάγωσιν οὗτοι;	Cum sublevasset ergo oculos Jesus, et vidisset quia multitudo maxima venit ad eum, dixit ad Philippum: Unde ememus panes, ut manducent hi?	Podniósłszy więc oczy Jezus i ujrzawszy, że liczny tłum przychodzi do niego, mówi do Filipa: Skąd kupimy chleby, aby zjedli ci?
O cudzie rozmnożenia chleba opowiadają wszyscy Ewangeliści; niektórzy nawet dwukrotnie (Mk 6.34-44; Mk 8.1-9; Mt 14.13-21; Mk 15.32-39: por. Lk 9.10-17); J przedstawia je w ramach ogólniejszego tematu teologicznego J 6: "Chrystus chlebem życia", dostosowując opis do swych założeń doktrynalnych.
τοῦτο δὲ ἔλεγεν πειράζων αὐτόν· αὐτὸς γὰρ ᾔδει τί ἔμελλεν ποιεῖν.	Hoc autem dicebat tentans eum: ipse enim sciebat quid esset facturus.	To zaś mówił wypróbowując go, sam bowiem wiedział, co miał czynić.
ἀπεκρίθη αὐτῷ Φίλιππος, Διακοσίων δηναρίων ἄρτοι οὐκ ἀρκοῦσιν αὐτοῖς ἵνα ἕκαστος βραχύ τι λάβῃ.	Respondit ei Philippus: Ducentorum denariorum panes non sufficiunt eis, ut unusquisque modicum quid accipiat.	Odpowiedział mu Filip: (Za) dwieście denarów chleby nie wystarczają im, aby każdy małe [coś] wziął.
λέγει αὐτῷ εἷς ἐκ τῶν μαθητῶν αὐτοῦ, Ἀνδρέας ὁ ἀδελφὸς Σίμωνος Πέτρου,	Dicit ei unus ex discipulis ejus, Andreas, frater Simonis Petri:	Mówi mu jeden z uczniów jego, Andrzej, brat Szymona Piotra:
Ἔστιν παιδάριον ὧδε ὃς ἔχει πέντε ἄρτους κριθίνους καὶ δύο ὀψάρια· ἀλλὰ ταῦτα τί ἐστιν εἰς τοσούτους;	Est puer unus hic qui habet quinque panes hordeaceos et duos pisces: sed hæc quid sunt inter tantos?	Jest chłopczyk tu, który ma pięć chlebów jęczmiennych i dwie rybki. Ale te czym to jest dla tak wielu?
εἶπεν ὁ Ἰησοῦς, Ποιήσατε τοὺς ἀνθρώπους ἀναπεσεῖν. ἦν δὲ χόρτος πολὺς ἐν τῷ τόπῳ. ἀνέπεσαν οὖν οἱ ἄνδρες τὸν ἀριθμὸν ὡς πεντακισχίλιοι.	Dixit ergo Jesus: Facite homines discumbere. Erat autem fœnum multum in loco. Discumberunt ergo viri, numero quasi quinque millia.	Powiedział Jezus: Uczyńcie (by) ludzie (rozłożyli się). Była zaś trawa liczna w tym miejscu. Rozłożyli się więc mężowie liczbą jakieś pięć tysięcy.
ἔλαβεν οὖν τοὺς ἄρτους ὁ Ἰησοῦς καὶ εὐχαριστήσας διέδωκεν τοῖς ἀνακειμένοις ὁμοίως καὶ ἐκ τῶν ὀψαρίων ὅσον ἤθελον.	Accepit ergo Jesus panes: et cum gratias egisset, distribuit discumbentibus: similiter et ex piscibus quantum volebant.	Wziął więc chleby Jezus i dzięki uczyniwszy rozdał leżącym, podobnie i z rybek, ile chcieli.
ὡς δὲ ἐνεπλήσθησαν, λέγει τοῖς μαθηταῖς αὐτοῦ, Συναγάγετε τὰ περισσεύσαντα κλάσματα, ἵνα μή τι ἀπόληται.	Ut autem impleti sunt, dixit discipulis suis: Colligite quæ superaverunt fragmenta, ne pereant.	Jak zaś nasycili się, mówi uczniom jego: Zbierzcie zbywające ułomki, aby nie coś zginęło.
συνήγαγον οὖν καὶ ἐγέμισαν δώδεκα κοφίνους κλασμάτων ἐκ τῶν πέντε ἄρτων τῶν κριθίνων ἃ ἐπερίσσευσαν τοῖς βεβρωκόσιν.	Collegerunt ergo, et impleverunt duodecim cophinos fragmentorum ex quinque panibus hordeaceis, quæ superfuerunt his qui manducaverant.	Zebrali więc, i napełnili dwanaście koszyków ułomków z pięciu chlebów jęczmiennych, które zbyły (tym) (którzy zjedli).
Οἱ οὖν ἄνθρωποι ἰδόντες ὃ ἐποίησεν σημεῖον ἔλεγον ὅτι Οὗτός ἐστιν ἀληθῶς ὁ προφήτης ὁ ἐρχόμενος εἰς τὸν κόσμον.	Illi ergo homines cum vidissent quod Jesus fecerat signum, dicebant: Quia hic est vere propheta, qui venturus est in mundum.	A więc ludzie zobaczywszy, (jaki) uczynił znak, mówili, że: Ten jest prawdziwie prorok przychodzący na świat.
Ἰησοῦς οὖν γνοὺς ὅτι μέλλουσιν ἔρχεσθαι καὶ ἁρπάζειν αὐτὸν ἵνα ποιήσωσιν βασιλέα, ἀνεχώρησεν πάλιν εἰς τὸ ὄρος αὐτὸς μόνος.	Jesus ergo cum cognovisset quia venturi essent ut raperent eum, et facerent eum regem, fugit iterum in montem ipse solus.	Jezus więc poznawszy, że zamierzają przyjść i porwać go, aby (uczynić) królem, wycofał się znów na górę sam jeden.
Jezus chodzi po wodzie
Ὡς δὲ ὀψία ἐγένετο κατέβησαν οἱ μαθηταὶ αὐτοῦ ἐπὶ τὴν θάλασσαν	Ut autem sero factum est, descenderunt discipuli ejus ad mare.	Jak zaś wieczór stał się, zeszli uczniowie jego na morze,
καὶ ἐμβάντες εἰς πλοῖον ἤρχοντο πέραν τῆς θαλάσσης εἰς Καφαρναούμ. καὶ σκοτία ἤδη ἐγεγόνει καὶ οὔπω ἐληλύθει πρὸς αὐτοὺς ὁ Ἰησοῦς,	Et cum ascendissent navim, venerunt trans mare in Capharnaum: et tenebræ jam factæ erant et non venerat ad eos Jesus.	i wszedłszy do łodzi (płynęli)* poza morze do Kafarnaum. I ciemność już stała się i jeszcze nie przybył do nich Jezus. * "byli w trakcie przychodzenia".
ἥ τε θάλασσα ἀνέμου μεγάλου πνέοντος διεγείρετο.	Mare autem, vento magno flante, exsurgebat.	A morze (przy) wietrze wielkim dmącym było rozbudzone.
ἐληλακότες οὖν ὡς σταδίους εἴκοσι πέντε ἢ τριάκοντα θεωροῦσιν τὸν Ἰησοῦν περιπατοῦντα ἐπὶ τῆς θαλάσσης καὶ ἐγγὺς τοῦ πλοίου γινόμενον, καὶ ἐφοβήθησαν.	Cum remigassent ergo quasi stadia viginti quinque aut triginta, vident Jesum ambulantem supra mare, et proximum navi fieri, et timuerunt.	Przewiosłowawszy więc jakieś stadiów dwadzieścia pięć lub trzydzieści widzą Jezusa chodzącego po morzu i blisko łodzi będącego, i przestraszyli się.
ὁ δὲ λέγει αὐτοῖς, Ἐγώ εἰμι· μὴ φοβεῖσθε.	Ille autem dicit eis: Ego sum, nolite timere.	On zaś mówi im: Ja jestem, nie bójcie się.
ἤθελον οὖν λαβεῖν αὐτὸν εἰς τὸ πλοῖον, καὶ εὐθέως ἐγένετο τὸ πλοῖον ἐπὶ τῆς γῆς εἰς ἣν ὑπῆγον.	Voluerunt ergo accipere eum in navim et statim navis fuit ad terram, in quam ibant.	Chcieli więc wziąć go do łodzi, i zaraz stała się łódź przy ziemi, do której (zmierzali)* * "byli odchodzący".
Τῇ ἐπαύριον ὁ ὄχλος ὁ ἑστηκὼς πέραν τῆς θαλάσσης εἶδον ὅτι πλοιάριον ἄλλο οὐκ ἦν ἐκεῖ εἰ μὴ ἓν καὶ ὅτι οὐ συνεισῆλθεν τοῖς μαθηταῖς αὐτοῦ ὁ Ἰησοῦς εἰς τὸ πλοῖον ἀλλὰ μόνοι οἱ μαθηταὶ αὐτοῦ ἀπῆλθον·	Altera die, turba, quæ stabat trans mare, vidit quia navicula alia non erat ibi nisi una, et quia non introisset cum discipulis suis Jesus in navim, sed soli discipuli ejus abiissent:	Nazajutrz tłum stojący za morzem zobaczył, że łódka inna nie była tam, jeśli nie jedna, i że nie wszedł razem z uczniami jego Jezus do łodzi, ale sami uczniowie jego odeszli.
ἄλλα ἦλθεν πλοιά ἐκ Τιβεριάδος ἐγγὺς τοῦ τόπου ὅπου ἔφαγον τὸν ἄρτον εὐχαριστήσαντος τοῦ κυρίου.	aliæ vero supervenerunt naves a Tiberiade juxta locum ubi manducaverunt panem, gratias agente Domino.	Ale przyszły łódki z Tyberiady blisko miejsca, gdzie zjedli chleb, (gdy dzięki uczynił) Pan. Niektóre rękopisy zamiast "Pan" mają "Jezus", inne jeszcze omijają te słowa.
ὅτε οὖν εἶδεν ὁ ὄχλος ὅτι Ἰησοῦς οὐκ ἔστιν ἐκεῖ οὐδὲ οἱ μαθηταὶ αὐτοῦ, ἐνέβησαν αὐτοὶ εἰς τὰ πλοιάρια καὶ ἦλθον εἰς Καφαρναοὺμ ζητοῦντες τὸν Ἰησοῦν.	Cum ergo vidisset turba quia Jesus non esset ibi, neque discipuli ejus, ascenderunt in naviculas, et venerunt Capharnaum quærentes Jesum.	Gdy więc zobaczył tłum, że Jezus nie jest tam, ani uczniowie jego, weszli sami do łódek i przyszli do Kafarnaum, szukając Jezusa.
Jezus chlebem życia
καὶ εὑρόντες αὐτὸν πέραν τῆς θαλάσσης εἶπον αὐτῷ, Ῥαββί, πότε ὧδε γέγονας;	Et cum invenissent eum trans mare, dixerunt ei: Rabbi, quando huc venisti?	I znalazłszy go za morzem rzekli mu: Rabbi, kiedy tu (zjawiłeś się)? Dosłownie "stałeś się".
ἀπεκρίθη αὐτοῖς ὁ Ἰησοῦς καὶ εἶπεν, Ἀμὴν ἀμὴν λέγω ὑμῖν, ζητεῖτέ με οὐχ ὅτι εἴδετε σημεῖα, ἀλλ᾽ ὅτι ἐφάγετε ἐκ τῶν ἄρτων καὶ ἐχορτάσθητε.	Respondit eis Jesus, et dixit: Amen, amen dico vobis: quæritis me non quia vidistis signa, sed quia manducastis ex panibus et saturati estis.	Odpowiedział im Jezus i rzekł: Amen, amen mówię wam, szukacie mnie nie bo ujrzeliście znaki, ale bo zjedliście z chlebów i nasyciliście się.
ἐργάζεσθε μὴ τὴν βρῶσιν τὴν ἀπολλυμένην ἀλλὰ τὴν βρῶσιν τὴν μένουσαν εἰς ζωὴν αἰώνιον, ἣν ὁ υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου ὑμῖν δώσει· τοῦτον γὰρ ὁ πατὴρ ἐσφράγισεν ὁ θεός.	Operamini non cibum, qui perit, sed qui permanet in vitam æternam, quem Filius hominis dabit vobis. Hunc enim Pater signavit Deus.	Wypracowujcie nie pokarm ginący, ale pokarm pozostający na życie wieczne, który* Syn Człowieka wam da. Tego bowiem Ojciec opieczętował, Bóg. * Możliwe też: "które".
εἶπον οὖν πρὸς αὐτόν, Τί ποιῶμεν ἵνα ἐργαζώμεθα τὰ ἔργα τοῦ θεοῦ;	Dixerunt ergo ad eum: Quid faciemus ut operemur opera Dei?	Powiedzieli więc do niego: Co mamy czynić, aby wypracowaliśmy dzieła Boga?
ἀπεκρίθη Ἰησοῦς καὶ εἶπεν αὐτοῖς, Τοῦτό ἐστιν τὸ ἔργον τοῦ θεοῦ, ἵνα πιστεύητε εἰς ὃν ἀπέστειλεν ἐκεῖνος.	Respondit Jesus, et dixit eis: Hoc est opus Dei, ut credatis in eum quem misit ille.	Odpowiedział Jezus i powiedział im: To jest dzieło Boga, aby wierzyliście w (tego) którego wysłał On.
εἶπον οὖν αὐτῷ, Τί οὖν ποιεῖς σὺ σημεῖον, ἵνα ἴδωμεν καὶ πιστεύσωμέν σοι; τί ἐργάζῃ;	Dixerunt ergo ei: Quod ergo tu facis signum ut videamus et credamus tibi? quid operaris?	Powiedzieli więc mu: Jaki więc czynisz ty znak, aby zobaczyliśmy i uwierzyliśmy ci? Co robisz?
οἱ πατέρες ἡμῶν τὸ μάννα ἔφαγον ἐν τῇ ἐρήμῳ, καθώς ἐστιν γεγραμμένον, Ἄρτον ἐκ τοῦ οὐρανοῦ ἔδωκεν αὐτοῖς φαγεῖν.	Patres nostri manducaverunt manna in deserto, sicut scriptum est: Panem de cælo dedit eis manducare.	Ojcowie nasi mannę zjedli na pustkowiu, jako jest napisane: Chleb z nieba dał im zjeść.
εἶπεν οὖν αὐτοῖς ὁ Ἰησοῦς, Ἀμὴν ἀμὴν λέγω ὑμῖν, οὐ Μωϋσῆς δέδωκεν ὑμῖν τὸν ἄρτον ἐκ τοῦ οὐρανοῦ, ἀλλ᾽ ὁ πατήρ μου δίδωσιν ὑμῖν τὸν ἄρτον ἐκ τοῦ οὐρανοῦ τὸν ἀληθινόν·	Dixit ergo eis Jesus: Amen, amen dico vobis: non Moyses dedit vobis panem de cælo, sed Pater meus dat vobis panem de cælo verum.	Powiedział więc im Jezus: Amen, amen mówię wam, nie Mojżesz dał wam chleb z nieba, ale Ojciec mój daje wam chleb z nieba prawdziwy.
ὁ γὰρ ἄρτος τοῦ θεοῦ ἐστιν ὁ καταβαίνων ἐκ τοῦ οὐρανοῦ καὶ ζωὴν διδοὺς τῷ κόσμῳ.	Panis enim Dei est, qui de cælo descendit, et dat vitam mundo.	Bowiem chlebem Boga jest schodzący z nieba i życie dający światu.
Εἶπον οὖν πρὸς αὐτόν, Κύριε, πάντοτε δὸς ἡμῖν τὸν ἄρτον τοῦτον.	Dixerunt ergo ad eum: Domine, semper da nobis panem hunc.	Powiedzieli więc do niego: Panie, zawsze daj nam chleb ten.
εἶπεν οὖν αὐτοῖς ὁ Ἰησοῦς, Ἐγώ εἰμι ὁ ἄρτος τῆς ζωῆς· ὁ ἐρχόμενος πρὸς ἐμὲ οὐ μὴ πεινάσῃ, καὶ ὁ πιστεύων εἰς ἐμὲ οὐ μὴ διψήσει πώποτε.	Dixit autem eis Jesus: Ego sum panis vitæ: qui venit ad me, non esuriet, et qui credit in me, non sitiet umquam.	Powiedział im Jezus: Ja jestem (ten) chleb życia. Przychodzący do mnie nie będzie głodny i wierzący we mnie nie będzie pragnął kiedykolwiek.
ἀλλ᾽ εἶπον ὑμῖν ὅτι καὶ ἑωράκατέ με καὶ οὐ πιστεύετε.	Sed dixi vobis quia et vidistis me, et non creditis.	Ale powiedziałem wam, że i ujrzeliście [mnie] i nie wierzycie.
Πᾶν ὃ δίδωσίν μοι ὁ πατὴρ πρὸς ἐμὲ ἥξει, καὶ τὸν ἐρχόμενον πρὸς ἐμὲ οὐ μὴ ἐκβάλω ἔξω,	Omne quod dat mihi Pater, ad me veniet: et eum qui venit ad me, non ejiciam foras:	Wszystko, co daje mi Ojciec, do mnie przyjdzie, i przychodzącego do mnie nie wyrzucę na zewnątrz,
ὅτι καταβέβηκα ἀπὸ τοῦ οὐρανοῦ οὐχ ἵνα ποιῶ τὸ θέλημα τὸ ἐμὸν ἀλλὰ τὸ θέλημα τοῦ πέμψαντός με.	quia descendi de cælo, non ut faciam voluntatem meam, sed voluntatem ejus qui misit me.	bo zeszedłem z nieba nie aby(m) czynił wolę moją, ale wolę (tego), (który posłał) mnie.
τοῦτο δέ ἐστιν τὸ θέλημα τοῦ πέμψαντός με, ἵνα πᾶν ὃ δέδωκέν μοι μὴ ἀπολέσω ἐξ αὐτοῦ, ἀλλὰ ἀναστήσω αὐτὸ τῇ ἐσχάτῃ ἡμέρᾳ.	Hæc est autem voluntas ejus qui misit me, Patris: ut omne quod dedit mihi, non perdam ex eo, sed resuscitem illud in novissimo die.	To zaś jest wolą (tego), (który posłał) mnie, aby wszystko, co dał mi, nie zgubiłbym z tego, ale podniósłbym* je [w] ostatnim dniu. * "Podnieś" znaczy tu "wskrzesić" (semityzm).
τοῦτο γάρ ἐστιν τὸ θέλημα τοῦ πατρός μου, ἵνα πᾶς ὁ θεωρῶν τὸν υἱὸν καὶ πιστεύων εἰς αὐτὸν ἔχῃ ζωὴν αἰώνιον, καὶ ἀναστήσω αὐτὸν ἐγὼ τῇ ἐσχάτῃ ἡμέρᾳ.	Hæc est autem voluntas Patris mei, qui misit me: ut omnis qui videt Filium et credit in eum, habeat vitam æternam, et ego resuscitabo eum in novissimo die.	To bowiem jest wolą Ojca mego, aby każdy oglądający Syna i wierzący w niego miał życie wieczne, i podniósłbym* go ja [w] dniu ostatnim. * "Podnieś" znaczy tu "wskrzesić" (semityzm).
Ἐγόγγυζον οὖν οἱ Ἰουδαῖοι περὶ αὐτοῦ ὅτι εἶπεν, Ἐγώ εἰμι ὁ ἄρτος ὁ καταβὰς ἐκ τοῦ οὐρανοῦ,	Murmurabant ergo Judæi de illo, quia dixisset: Ego sum panis vivus, qui de cælo descendi,	Szemrali więc Judejczycy co do niego, bo powiedział: Ja jestem chlebem. (który zszedł) z nieba,
καὶ ἔλεγον, Οὐχ οὗτός ἐστιν Ἰησοῦς ὁ υἱὸς Ἰωσήφ, οὗ ἡμεῖς οἴδαμεν τὸν πατέρα καὶ τὴν μητέρα; πῶς νῦν λέγει ὅτι Ἐκ τοῦ οὐρανοῦ καταβέβηκα;	et dicebant: Nonne hic est Jesus filius Joseph, cujus nos novimus patrem et matrem? quomodo ergo dicit hic: Quia de cælo descendi?	i mówili: (Czyż) nie ten jest Jezusem synem Józefa, którego my znamy ojca i matkę? Jak teraz mówi, że: Z nieba zeszedłem?
ἀπεκρίθη Ἰησοῦς καὶ εἶπεν αὐτοῖς, Μὴ γογγύζετε μετ᾽ ἀλλήλων.	Respondit ergo Jesus, et dixit eis: Nolite murmurare in invicem:	Odpowiedział Jezus i rzekł im: Nie szemrajcie między sobą.
οὐδεὶς δύναται ἐλθεῖν πρός με ἐὰν μὴ ὁ πατὴρ ὁ πέμψας με ἑλκύσῃ αὐτόν, κἀγὼ ἀναστήσω αὐτὸν ἐν τῇ ἐσχάτῃ ἡμέρᾳ.	nemo potest venire ad me, nisi Pater, qui misit me, traxerit eum; et ego resuscitabo eum in novissimo die.	Nikt (nie) może przyjść do mnie, jeśli nie Ojciec, (który posłał) mnie, pociągnie go, i ja podniosę* go w ostatnim dniu. * "Podnieś" znaczy tu "wskrzesić" (semityzm).
ἔστιν γεγραμμένον ἐν τοῖς προφήταις, Καὶ ἔσονται πάντες διδακτοὶ θεοῦ· πᾶς ὁ ἀκούσας παρὰ τοῦ πατρὸς καὶ μαθὼν ἔρχεται πρὸς ἐμέ.	Est scriptum in prophetis: Et erunt omnes docibiles Dei. Omnis qui audivit a Patre, et didicit, venit ad me.	Jest napisane w prorokach: I będą wszyscy wyuczonymi (przez) Boga. Każdy, (który usłyszał) od Ojca i (który nauczył się), przychodzi do mnie.
οὐχ ὅτι τὸν πατέρα ἑώρακέν τις εἰ μὴ ὁ ὢν παρὰ τοῦ θεοῦ, οὗτος ἑώρακεν τὸν πατέρα.	Non quia Patrem vidit quisquam, nisi is, qui est a Deo, hic vidit Patrem.	Nie, że Ojca ujrzał ktoś, (tylko) będący od Boga, ten ujrzał Ojca.
ἀμὴν ἀμὴν λέγω ὑμῖν, ὁ πιστεύων ἔχει ζωὴν αἰώνιον.	Amen, amen dico vobis: qui credit in me, habet vitam æternam.	Amen, amen mówię wam, wierzący ma życie wieczne.
ἐγώ εἰμι ὁ ἄρτος τῆς ζωῆς.	Ego sum panis vitæ.	Ja jestem chleb życia.
οἱ πατέρες ὑμῶν ἔφαγον ἐν τῇ ἐρήμῳ τὸ μάννα καὶ ἀπέθανον·	Patres vestri manducaverunt manna in deserto, et mortui sunt.	Ojcowie wasi zjedli na pustkowiu mannę i umarli.
οὗτός ἐστιν ὁ ἄρτος ὁ ἐκ τοῦ οὐρανοῦ καταβαίνων, ἵνα τις ἐξ αὐτοῦ φάγῃ καὶ μὴ ἀποθάνῃ.	Hic est panis de cælo descendens: ut si quis ex ipso manducaverit, non moriatur.	Ten jest chleb z nieba schodzący. aby ktokolwiek z niego zje i nie umarł.
ἐγώ εἰμι ὁ ἄρτος ὁ ζῶν ὁ ἐκ τοῦ οὐρανοῦ καταβάς· ἐάν τις φάγῃ ἐκ τούτου τοῦ ἄρτου ζήσει εἰς τὸν αἰῶνα, καὶ ὁ ἄρτος δὲ ὃν ἐγὼ δώσω ἡ σάρξ μού ἐστιν ὑπὲρ τῆς τοῦ κόσμου ζωῆς.	Ego sum panis vivus, qui de cælo descendi. Si quis manducaverit ex hoc pane, vivet in æternum: et panis quem ego dabo, caro mea est pro mundi vita.	Ja jestem chlebem żyjącym, (tym) z nieba (który zszedł). Jeśli ktoś zje z tego chleba. żyć będzie na wiek. O chlebem zaś, który ja dam, ciało me jest za świata życie.
Ἐμάχοντο οὖν πρὸς ἀλλήλους οἱ Ἰουδαῖοι λέγοντες, Πῶς δύναται οὗτος ἡμῖν δοῦναι τὴν σάρκα αὐτοῦ φαγεῖν;	Litigabant ergo Judæi ad invicem, dicentes: Quomodo potest hic nobis carnem suam dare ad manducandum?	Walczyli więc ze sobą nawzajem Judejczycy mówiąc: Jak może ten nam dać ciało [jego] zjeść?
εἶπεν οὖν αὐτοῖς ὁ Ἰησοῦς, Ἀμὴν ἀμὴν λέγω ὑμῖν, ἐὰν μὴ φάγητε τὴν σάρκα τοῦ υἱοῦ τοῦ ἀνθρώπου καὶ πίητε αὐτοῦ τὸ αἷμα, οὐκ ἔχετε ζωὴν ἐν ἑαυτοῖς.	Dixit ergo eis Jesus: Amen, amen dico vobis: nisi manducaveritis carnem Filii hominis, et biberitis ejus sanguinem, non habebitis vitam in vobis.	Powiedział więc im Jezus: Amen, amen mówię wam, jeśli nie zjecie ciała Syna Człowieka i (nie) wypijecie jego krwi, nie macie życia w sobie.
ὁ τρώγων μου τὴν σάρκα καὶ πίνων μου τὸ αἷμα ἔχει ζωὴν αἰώνιον, κἀγὼ ἀναστήσω αὐτὸν τῇ ἐσχάτῃ ἡμέρᾳ.	Qui manducat meam carnem, et bibit meum sanguinem, habet vitam æternam: et ego resuscitabo eum in novissimo die.	Jedzący me ciało i pijący mą krew ma życie wieczne i ja podniosę* go (w) ostatnim dniu. * "Podnieś" znaczy tu "wskrzesić" (semityzm).
ἡ γὰρ σάρξ μου ἀληθής ἐστιν βρῶσις, καὶ τὸ αἷμά μου ἀληθής ἐστιν πόσις.	Caro enim mea vere est cibus: et sanguis meus, vere est potus;	Bowiem ciało me prawdziwym* jest pokarmem i krew ma prawdziwym* jest napojem. * Część rękopisów "prawdziwie".
ὁ τρώγων μου τὴν σάρκα καὶ πίνων μου τὸ αἷμα ἐν ἐμοὶ μένει κἀγὼ ἐν αὐτῷ.	qui manducat meam carnem et bibit meum sanguinem, in me manet, et ego in illo.	Jedzący me ciało i pijący mą krew we mnie pozostaje i ja w nim.
καθὼς ἀπέστειλέν με ὁ ζῶν πατὴρ κἀγὼ ζῶ διὰ τὸν πατέρα, καὶ ὁ τρώγων με κἀκεῖνος ζήσει δι᾽ ἐμέ.	Sicut misit me vivens Pater, et ego vivo propter Patrem: et qui manducat me, et ipse vivet propter me.	Jako wysłał mnie żyjący Ojciec, i ja żyję przez Ojca, i jedzący mnie i ten żyć będzie przeze mnie.
οὗτός ἐστιν ὁ ἄρτος ὁ ἐξ οὐρανοῦ καταβάς, οὐ καθὼς ἔφαγον οἱ πατέρες καὶ ἀπέθανον· ὁ τρώγων τοῦτον τὸν ἄρτον ζήσει εἰς τὸν αἰῶνα.	Hic est panis qui de cælo descendit. Non sicut manducaverunt patres vestri manna, et mortui sunt. Qui manducat hunc panem, vivet in æternum.	Ten jest chleb z nieba zeszły. nie jako zjedli ojcowie i umarli; jedzący ten chleb żyć będzie na wiek.
Ταῦτα εἶπεν ἐν συναγωγῇ διδάσκων ἐν Καφαρναούμ.	Hæc dixit in synagoga docens, in Capharnaum.	To powiedział w synagodze nauczając w Kafarnaum.
Wielu uczniów opuszcza Jezusa
Πολλοὶ οὖν ἀκούσαντες ἐκ τῶν μαθητῶν αὐτοῦ εἶπαν, Σκληρός ἐστιν ὁ λόγος οὗτος· τίς δύναται αὐτοῦ ἀκούειν;	Multi ergo audientes ex discipulis ejus, dixerunt: Durus est hic sermo, et quis potest eum audire?	Liczni więc usłyszawszy z uczniów jego powiedzieli: Twarde jest słowo to. Kto może go słuchać?
εἰδὼς δὲ ὁ Ἰησοῦς ἐν ἑαυτῷ ὅτι γογγύζουσιν περὶ τούτου οἱ μαθηταὶ αὐτοῦ εἶπεν αὐτοῖς, Τοῦτο ὑμᾶς σκανδαλίζει;	Sciens autem Jesus apud semetipsum quia murmurarent de hoc discipuli ejus, dixit eis: Hoc vos scandalizat?	Wiedząc zaś Jezus w sobie, że szemrają o to uczniowie jego, powiedział im: To was uraża?
ἐὰν οὖν θεωρῆτε τὸν υἱὸν τοῦ ἀνθρώπου ἀναβαίνοντα ὅπου ἦν τὸ πρότερον;	si ergo videritis Filium hominis ascendentem ubi erat prius?	Jeśli więc ujrzycie Syna Człowieka wchodzącego, gdzie był pierwej?
τὸ πνεῦμά ἐστιν τὸ ζῳοποιοῦν, ἡ σὰρξ οὐκ ὠφελεῖ οὐδέν· τὰ ῥήματα ἃ ἐγὼ λελάληκα ὑμῖν πνεῦμά ἐστιν καὶ ζωή ἐστιν.	Spiritus est qui vivificat: caro non prodest quidquam: verba quæ ego locutus sum vobis, spiritus et vita sunt.	Duch jest (tym) ożywiającym, ciało nie pomaga nic. Słowa, które ja rzekłem wam, duchem (są) i życiem (są).
ἀλλ᾽ εἰσὶν ἐξ ὑμῶν τινες οἳ οὐ πιστεύουσιν. ᾔδει γὰρ ἐξ ἀρχῆς ὁ Ἰησοῦς τίνες εἰσὶν οἱ μὴ πιστεύοντες καὶ τίς ἐστιν ὁ παραδώσων αὐτόν.	Sed sunt quidam ex vobis qui non credunt. Sciebat enim ab initio Jesus qui essent non credentes, et quis traditurus esset eum.	Ale są z was (tacy), którzy nie wierzą. Wiedział bowiem od początku Jezus, którzy są nie wierzący i kto jest mający wydać go.
καὶ ἔλεγεν, Διὰ τοῦτο εἴρηκα ὑμῖν ὅτι οὐδεὶς δύναται ἐλθεῖν πρός με ἐὰν μὴ ᾖ δεδομένον αὐτῷ ἐκ τοῦ πατρός.	Et dicebat: Propterea dixi vobis, quia nemo potest venire ad me, nisi fuerit ei datum a Patre meo.	I mówił: Dla tego rzekłem wam, że nikt (nie) może przyjść do mnie, jeśli nie któremu dane mu od Ojca.
Ἐκ τούτου πολλοὶ ἐκ τῶν μαθητῶν αὐτοῦ ἀπῆλθον εἰς τὰ ὀπίσω καὶ οὐκέτι μετ᾽ αὐτοῦ περιεπάτουν.	Ex hoc multi discipulorum ejus abierunt retro: et jam non cum illo ambulabant.	Od tego liczni z uczniów jego odeszli do tyłu i już nie z nim chodzili.
εἶπεν οὖν ὁ Ἰησοῦς τοῖς δώδεκα, Μὴ καὶ ὑμεῖς θέλετε ὑπάγειν;	Dixit ergo Jesus ad duodecim: Numquid et vos vultis abire?	Powiedział więc Jezus dwunastu: Czy nie i wy chcecie odchodzić?
ἀπεκρίθη αὐτῷ Σίμων Πέτρος, Κύριε, πρὸς τίνα ἀπελευσόμεθα; ῥήματα ζωῆς αἰωνίου ἔχεις,	Respondit ergo ei Simon Petrus: Domine, ad quem ibimus? verba vitæ æternæ habes:	Odpowiedział mu Szymon Piotr: Panie, do kogo odejdziemy? Słowa życia wiecznego masz,
καὶ ἡμεῖς πεπιστεύκαμεν καὶ ἐγνώκαμεν ὅτι σὺ εἶ ὁ ἅγιος τοῦ θεοῦ.	et nos credidimus, et cognovimus quia tu es Christus Filius Dei.	i my uwierzyliśmy i poznaliśmy, że ty jesteś Święty Boga.
ἀπεκρίθη αὐτοῖς ὁ Ἰησοῦς, Οὐκ ἐγὼ ὑμᾶς τοὺς δώδεκα ἐξελεξάμην; καὶ ἐξ ὑμῶν εἷς διάβολός ἐστιν.	Respondit eis Jesus: Nonne ego vos duodecim elegi: et ex vobis unus diabolus est?	Odpowiedział im Jezus: Czy nie ja was dwunastu wybrałem sobie, i z was jeden oszczercą jest?
ἔλεγεν δὲ τὸν Ἰούδαν Σίμωνος Ἰσκαριώτου· οὗτος γὰρ ἔμελλεν παραδιδόναι αὐτόν, εἷς ἐκ τῶν δώδεκα.	Dicebat autem Judam Simonis Iscariotem: hic enim erat traditurus eum, cum esset unus ex duodecim.	Mówił zaś (o) Judzie (synu) Szymona Iskarioty. Ten bowiem miał wydać go, jeden z dwunastu.

7

Jezus udaje się na Święto Namiotów
Καὶ μετὰ ταῦτα περιεπάτει ὁ Ἰησοῦς ἐν τῇ Γαλιλαίᾳ· οὐ γὰρ ἤθελεν ἐν τῇ Ἰουδαίᾳ περιπατεῖν, ὅτι ἐζήτουν αὐτὸν οἱ Ἰουδαῖοι ἀποκτεῖναι.	Post hæc autem ambulabat Jesus in Galilæam: non enim volebat in Judæam ambulare, quia quærebant eum Judæi interficere.	I po tym chodził Jezus po Galilei. Nie bowiem chciał w Judei chodzić, bo (usiłowali) go Judejczycy zabić.
ἦν δὲ ἐγγὺς ἡ ἑορτὴ τῶν Ἰουδαίων ἡ σκηνοπηγία.	Erat autem in proximo dies festus Judæorum, Scenopegia.	Było zaś blisko święto Judejczyków Namiotów rozbijania.
εἶπον οὖν πρὸς αὐτὸν οἱ ἀδελφοὶ αὐτοῦ, Μετάβηθι ἐντεῦθεν καὶ ὕπαγε εἰς τὴν Ἰουδαίαν, ἵνα καὶ οἱ μαθηταί σου θεωρήσουσιν σοῦ τὰ ἔργα ἃ ποιεῖς·	Dixerunt autem ad eum fratres ejus: Transi hinc, et vade in Judæam, ut et discipuli tui videant opera tua, quæ facis.	Powiedzieli więc do niego bracia jego: Przejdź stąd i idź do Judei, aby i uczniowie twoi obejrzeli twe dzieła, które czynisz.
οὐδεὶς γάρ τι ἐν κρυπτῷ ποιεῖ καὶ ζητεῖ αὐτὸς ἐν παρρησίᾳ εἶναι. εἰ ταῦτα ποιεῖς, φανέρωσον σεαυτὸν τῷ κόσμῳ.	Nemo quippe in occulto quid facit, et quærit ipse in palam esse: si hæc facis, manifesta teipsum mundo.	Nikt bowiem coś w ukryciu czyni, a szuka on w jawności być. Jeśli to czynisz, uczyń widocznym siebie światu.
οὐδὲ γὰρ οἱ ἀδελφοὶ αὐτοῦ ἐπίστευον εἰς αὐτόν.	Neque enim fratres ejus credebant in eum.	Nawet nie bowiem bracia jego wierzyli w niego.
λέγει οὖν αὐτοῖς ὁ Ἰησοῦς, Ὁ καιρὸς ὁ ἐμὸς οὔπω πάρεστιν, ὁ δὲ καιρὸς ὁ ὑμέτερος πάντοτέ ἐστιν ἕτοιμος.	Dicit ergo eis Jesus: Tempus meum nondum advenit: tempus autem vestrum semper est paratum.	Mówi więc im Jezus: Pora moja jeszcze nie jest obecną, zaś pora wasza zawsze jest gotowa. Sens: dla was pora zawsze jest odpowiednia.
Pierwsza część rozdz. 7 nawiązuje bezpośrednio do kontrowersji przedstawionej w J 6.22 nn. Jezus przebywa nadal w Galilei i prowadzi działalność wędrowną. Ewangelista uzasadnia nawet taki wybór terenu działalności (może wobec J 4.44?) nienawiścią Żydów, którzy wydali już na Jezusa wyrok śmierci; o takim zamiarze wspominał J 5.18 Chronologicznie epizod łączy się z okresem poprzedzającym Święto Namiotów. Pierwotnie uroczystość ta była związana ze zbiorami, następnie wzbogacona stopniowo o inne elementy, także eschatologiczne. Tradycja tego święta sięga Kpl 23.33-36; Kpl 23.39-43 (Pwt 16.13-15); za czasów działalności Jezusa było to jedno z najpopularniejszych świąt żydowskich, toteż udawano się na nie tłumnie z wszystkich zakątków Palestyny.
οὐ δύναται ὁ κόσμος μισεῖν ὑμᾶς, ἐμὲ δὲ μισεῖ, ὅτι ἐγὼ μαρτυρῶ περὶ αὐτοῦ ὅτι τὰ ἔργα αὐτοῦ πονηρά ἐστιν.	Non potest mundus odisse vos: me autem odit, quia ego testimonium perhibeo de illo quod opera ejus mala sunt.	Nie może świat nienawidzić was, mnie zaś nienawidzi, bo ja świadczę o nim, że czyny jego złe (są).
ὑμεῖς ἀνάβητε εἰς τὴν ἑορτήν· ἐγὼ οὐκ ἀναβαίνω εἰς τὴν ἑορτὴν ταύτην, ὅτι ὁ ἐμὸς καιρὸς οὔπω πεπλήρωται.	Vos ascendite ad diem festum hunc, ego autem non ascendo ad diem festum istum: quia meum tempus nondum impletum est.	Wy wejdziecie* na święto. Ja nie wchodzę na święto to, bo moja pora jeszcze nie wypełniła się. * Do Jerozolimy wchodzi się pod górę.
ταῦτα δὲ εἰπὼν αὐτὸς ἔμεινεν ἐν τῇ Γαλιλαίᾳ.	Hæc cum dixisset, ipse mansit in Galilæa.	To zaś powiedziawszy, sam pozostał w Galilei.
Ὡς δὲ ἀνέβησαν οἱ ἀδελφοὶ αὐτοῦ εἰς τὴν ἑορτήν, τότε καὶ αὐτὸς ἀνέβη οὐ φανερῶς ἀλλὰ ὡς ἐν κρυπτῷ.	Ut autem ascenderunt fratres ejus, tunc et ipse ascendit ad diem festum non manifeste, sed quasi in occulto.	Jak zaś weszli* bracia jego na święto, wtedy i sam wszedł*, nie w sposób widoczny ale [jak] w ukryciu.
οἱ οὖν Ἰουδαῖοι ἐζήτουν αὐτὸν ἐν τῇ ἑορτῇ καὶ ἔλεγον, Ποῦ ἐστιν ἐκεῖνος;	Judæi ergo quærebant eum in die festo, et dicebant: Ubi est ille?	Zatem Judejczycy szukali go na święcie i mówili: Gdzie jest on?
καὶ γογγυσμὸς περὶ αὐτοῦ ἦν πολὺς ἐν τοῖς ὄχλοις· οἱ μὲν ἔλεγον ὅτι Ἀγαθός ἐστιν, ἄλλοι δὲ ἔλεγον, Οὔ, ἀλλὰ πλανᾷ τὸν ὄχλον.	Et murmur multum erat in turba de eo. Quidam enim dicebant: Quia bonus est. Alii autem dicebant: Non, sed seducit turbas.	I szmer co do niego był wielki w tłumach. Ci mówili, że: Dobry jest, inni [zaś] mówili: Nie, ale zwodzi tłum.
οὐδεὶς μέντοι παρρησίᾳ ἐλάλει περὶ αὐτοῦ διὰ τὸν φόβον τῶν Ἰουδαίων.	Nemo tamen palam loquebatur de illo propter metum Judæorum.	Nikt jednakże otwarcie mówił o nim ze strachu (przed) Judejczykami.
Jezus naucza w czasie święta
Ἤδη δὲ τῆς ἑορτῆς μεσούσης ἀνέβη Ἰησοῦς εἰς τὸ ἱερὸν καὶ ἐδίδασκεν.	Jam autem die festo mediante, ascendit Jesus in templum, et docebat.	Już zaś (w) święta (połowie) wszedł* Jezus do świątyni i nauczał.
ἐθαύμαζον οὖν οἱ Ἰουδαῖοι λέγοντες, Πῶς οὗτος γράμματα οἶδεν μὴ μεμαθηκώς;	Et mirabantur Judæi, dicentes: Quomodo hic litteras scit, cum non didicerit?	Dziwili się więc Judejczycy mówiąc: Jak ten Pisma zna nie uczywszy się?
ἀπεκρίθη οὖν αὐτοῖς ὁ Ἰησοῦς καὶ εἶπεν, Ἡ ἐμὴ διδαχὴ οὐκ ἔστιν ἐμὴ ἀλλὰ τοῦ πέμψαντός με·	Respondit eis Jesus, et dixit: Mea doctrina non est mea, sed ejus qui misit me.	Odpowiedział więc im Jezus, i rzekł: Moja nauka nie jest moja, ale tego, (który posłał) mnie.
ἐάν τις θέλῃ τὸ θέλημα αὐτοῦ ποιεῖν, γνώσεται περὶ τῆς διδαχῆς πότερον ἐκ τοῦ θεοῦ ἐστιν ἢ ἐγὼ ἀπ᾽ ἐμαυτοῦ λαλῶ.	Si quis voluerit voluntatem ejus facere, cognoscet de doctrina, utrum ex Deo sit, an ego a meipso loquar.	Jeśli ktoś chce wolę jego czynić, pozna co do nauki, czy od Boga jest, czy ja ode mnie samego mówię.
ὁ ἀφ᾽ ἑαυτοῦ λαλῶν τὴν δόξαν τὴν ἰδίαν ζητεῖ· ὁ δὲ ζητῶν τὴν δόξαν τοῦ πέμψαντος αὐτὸν οὗτος ἀληθής ἐστιν καὶ ἀδικία ἐν αὐτῷ οὐκ ἔστιν.	Qui a semetipso loquitur, gloriam propriam quærit; qui autem quærit gloriam ejus qui misit eum, hic verax est, et injustitia in illo non est.	Od siebie mówiący chwały własnej szuka. Zaś szukający chwały (tego), (który posłał) go, ten prawdomówny jest i niesprawiedliwość w nim nie jest.
οὐ Μωϋσῆς δέδωκεν ὑμῖν τὸν νόμον; καὶ οὐδεὶς ἐξ ὑμῶν ποιεῖ τὸν νόμον. τί με ζητεῖτε ἀποκτεῖναι;	Nonne Moyses dedit vobis legem: et nemo ex vobis facit legem? Quid me quæritis interficere?	(Czyż) nie Mojżesz dał wam Prawo? A nikt z was czyni Prawo. Dlaczego mnie (usiłujecie) zabić?
ἀπεκρίθη ὁ ὄχλος, Δαιμόνιον ἔχεις· τίς σε ζητεῖ ἀποκτεῖναι;	Respondit turba, et dixit: Dæmonium habes: quis te quæret interficere?	Odpowiedział tłum: Demona masz. Kto cię (usiłuje) zabić?
ἀπεκρίθη Ἰησοῦς καὶ εἶπεν αὐτοῖς, Ἓν ἔργον ἐποίησα καὶ πάντες θαυμάζετε.	Respondit Jesus et dixit eis: Unum opus feci, et omnes miramini:	Odpowiedział Jezus i powiedział im: Jedno dzieło uczyniłem i wszyscy dziwicie się.
διὰ τοῦτο Μωϋσῆς δέδωκεν ὑμῖν τὴν περιτομήν οὐχ ὅτι ἐκ τοῦ Μωϋσέως ἐστὶν ἀλλ᾽ ἐκ τῶν πατέρων καὶ ἐν σαββάτῳ περιτέμνετε ἄνθρωπον.	propterea Moyses dedit vobis circumcisionem (non quia ex Moyse est, sed ex patribus), et in sabbato circumciditis hominem.	Dla tego Mojżesz dał wam obrzezanie nie, że od Mojżesza jest, ale od ojców - i w szabat obrzezujecie człowieka.
εἰ περιτομὴν λαμβάνει ἄνθρωπος ἐν σαββάτῳ ἵνα μὴ λυθῇ ὁ νόμος Μωϋσέως, ἐμοὶ χολᾶτε ὅτι ὅλον ἄνθρωπον ὑγιῆ ἐποίησα ἐν σαββάτῳ;	Si circumcisionem accipit homo in sabbato, ut non solvatur lex Moysi: mihi indignamini quia totum hominem sanum feci in sabbato?	Jeśli obrzezanie bierze człowiek w szabat, aby nie (złamane zostało)* Prawo Mojżesza, (przeciw) mnie pełni żółci jesteście, bo całego człowieka zdrowym uczyniłem w szabat? * Dosłownie "rozwiązane".
μὴ κρίνετε κατ᾽ ὄψιν, ἀλλὰ τὴν δικαίαν κρίσιν κρίνετε.	Nolite judicare secundum faciem, sed justum judicium judicate.	Nie sądźcie według wyglądu, ale sprawiedliwym sądem sądźcie.
Czy Jezus jest Mesjaszem?
Ἔλεγον οὖν τινες ἐκ τῶν Ἱεροσολυμιτῶν, Οὐχ οὗτός ἐστιν ὃν ζητοῦσιν ἀποκτεῖναι;	Dicebant ergo quidam ex Jerosolymis: Nonne hic est, quem quærunt interficere?	Mówili więc niektórzy z Jerozolimczyków: (Czyż) nie ten jest, którego (usiłują) zabić?
καὶ ἴδε παρρησίᾳ λαλεῖ καὶ οὐδὲν αὐτῷ λέγουσιν. μήποτε ἀληθῶς ἔγνωσαν οἱ ἄρχοντες ὅτι οὗτός ἐστιν ὁ Χριστός;	et ecce palam loquitur, et nihil ei dicunt. Numquid vere cognoverunt principes quia hic est Christus?	A oto otwarcie mówi i nic mu mówią. (Czyż) nie prawdziwie poznali przywódcy, że ten jest Pomazańcem?
ἀλλὰ τοῦτον οἴδαμεν πόθεν ἐστίν· ὁ δὲ Χριστὸς ὅταν ἔρχηται οὐδεὶς γινώσκει πόθεν ἐστίν.	Sed hunc scimus unde sit: Christus autem cum venerit, nemo scit unde sit.	Ale ten wiemy skąd jest. Zaś Pomazaniec, gdy przyjdzie, nikt (nie) wie, skąd jest.
ἔκραξεν οὖν ἐν τῷ ἱερῷ διδάσκων ὁ Ἰησοῦς καὶ λέγων, Κἀμὲ οἴδατε καὶ οἴδατε πόθεν εἰμί· καὶ ἀπ᾽ ἐμαυτοῦ οὐκ ἐλήλυθα, ἀλλ᾽ ἔστιν ἀληθινὸς ὁ πέμψας με, ὃν ὑμεῖς οὐκ οἴδατε·	Clamabat ergo Jesus in templo docens, et dicens: Et me scitis, et unde sim scitis: et a meipso non veni, sed est verus qui misit me, quem vos nescitis.	Zawołał więc w świątyni nauczając Jezus i mówiąc: I mnie znacie i znacie skąd jestem. I ode mnie samego nie przyszedłem, ale jest prawdziwy (ten), (który posłał) mnie, którego wy nie znacie.
ἐγὼ οἶδα αὐτόν, ὅτι παρ᾽ αὐτοῦ εἰμι κἀκεῖνός με ἀπέστειλεν.	Ego scio eum: quia ab ipso sum, et ipse me misit.	Ja znam go, bo od niego jestem i on mnie wysłał.
Ἐζήτουν οὖν αὐτὸν πιάσαι, καὶ οὐδεὶς ἐπέβαλεν ἐπ᾽ αὐτὸν τὴν χεῖρα, ὅτι οὔπω ἐληλύθει ἡ ὥρα αὐτοῦ.	Quærebant ergo eum apprehendere: et nemo misit in illum manus, quia nondum venit hora ejus.	(Usiłowali) więc go pojmać, (ale) nikt (nie) (położył) na niego ręki, bo jeszcze nie przyszła godzina jego.
Ἐκ τοῦ ὄχλου δὲ πολλοὶ ἐπίστευσαν εἰς αὐτὸν καὶ ἔλεγον, Ὁ Χριστὸς ὅταν ἔλθῃ μὴ πλείονα σημεῖα ποιήσει ὧν οὗτος ἐποίησεν;	De turba autem multi crediderunt in eum, et dicebant: Christus cum venerit, numquid plura signa faciet quam quæ hic facit?	Z tłumu zaś liczni uwierzyli w niego i mówili: Pomazaniec, gdy przyjdzie, czy liczniejsze znaki uczyni (od) tych (które) ten uczynił?
Ἤκουσαν οἱ Φαρισαῖοι τοῦ ὄχλου γογγύζοντος περὶ αὐτοῦ ταῦτα, καὶ ἀπέστειλαν οἱ ἀρχιερεῖς καὶ οἱ Φαρισαῖοι ὑπηρέτας ἵνα πιάσωσιν αὐτόν.	Audierunt pharisæi turbam murmurantem de illo hæc: et miserunt principes et pharisæi ministros ut apprehenderent eum.	Usłyszeli faryzeusze tłum szepczący o nim to, i wysłali arcykapłani i faryzeusze pachołków, aby pojmali go.
εἶπεν οὖν ὁ Ἰησοῦς, Ἔτι χρόνον μικρὸν μεθ᾽ ὑμῶν εἰμι καὶ ὑπάγω πρὸς τὸν πέμψαντά με.	Dixit ergo eis Jesus: Adhuc modicum tempus vobiscum sum: et vado ad eum qui me misit.	Powiedział więc Jezus: Jeszcze czas mały z wami jestem i odchodzę do tego, (który posłał) mnie.
ζητήσετέ με καὶ οὐχ εὑρήσετέ με, καὶ ὅπου εἰμὶ ἐγὼ ὑμεῖς οὐ δύνασθε ἐλθεῖν.	Quæretis me, et non invenietis: et ubi ego sum, vos non potestis venire.	Szukać będziecie mnie i nie znajdziecie [mnie], i gdzie jestem ja, wy nie możecie przyjść.
εἶπον οὖν οἱ Ἰουδαῖοι πρὸς ἑαυτούς, Ποῦ οὗτος μέλλει πορεύεσθαι ὅτι ἡμεῖς οὐχ εὑρήσομεν αὐτόν; μὴ εἰς τὴν διασπορὰν τῶν Ἑλλήνων μέλλει πορεύεσθαι καὶ διδάσκειν τοὺς Ἕλληνας;	Dixerunt ergo Judæi ad semetipsos: Quo hic iturus est, quia non inveniemus eum? numquid in dispersionem gentium iturus est, et docturus gentes?	Powiedzieli więc Judejczycy do siebie: Gdzie ten ma wyruszyć, że my nie znajdziemy go? Czy do rozproszenia* Hellenów zamierza wyruszyć i nauczać Hellenów? * Diaspory.
τίς ἐστιν ὁ λόγος οὗτος ὃν εἶπεν, Ζητήσετέ με καὶ οὐχ εὑρήσετέ με, καὶ ὅπου εἰμὶ ἐγὼ ὑμεῖς οὐ δύνασθε ἐλθεῖν;	quis est hic sermo, quem dixit: Quæretis me, et non invenietis: et ubi sum ego, vos non potestis venire?	Cóż jest słowo to, które powiedział: Szukać będziecie mnie i nie znajdziecie [mnie], i: Gdzie jestem ja, wy nie możecie przyjść?
Ἐν δὲ τῇ ἐσχάτῃ ἡμέρᾳ τῇ μεγάλῃ τῆς ἑορτῆς εἱστήκει ὁ Ἰησοῦς καὶ ἔκραξεν λέγων, Ἐάν τις διψᾷ ἐρχέσθω πρός με καὶ πινέτω.	In novissimo autem die magno festivitatis stabat Jesus, et clamabat dicens: Si quis sitit, veniat ad me et bibat.	W zaś ostatnim dniu, (tym) wielkim święta, stanął Jezus i zawołał mówiąc: Jeśli ktoś pragnie. niech przychodzi do mnie i niech pije.
ὁ πιστεύων εἰς ἐμέ, καθὼς εἶπεν ἡ γραφή, ποταμοὶ ἐκ τῆς κοιλίας αὐτοῦ ῥεύσουσιν ὕδατος ζῶντος.	Qui credit in me, sicut dicit Scriptura, flumina de ventre ejus fluent aquæ vivæ.	Wierzący we mnie, jako powiedziało Pismo, rzeki z łona jego popłyną wody żyjącej. Słowa "wierzący we mnie" mogą należeć do zdania poprzedniego.
τοῦτο δὲ εἶπεν περὶ τοῦ πνεύματος ὃ ἔμελλον λαμβάνειν οἱ πιστεύσαντες εἰς αὐτόν· οὔπω γὰρ ἦν πνεῦμα, ὅτι Ἰησοῦς οὐδέπω ἐδοξάσθη.	Hoc autem dixit de Spiritu, quem accepturi erant credentes in eum: nondum enim erat Spiritus datus, quia Jesus nondum erat glorificatus.	To zaś powiedział o Duchu, którego mieli brać (ci), (którzy uwierzyli) w niego. Jeszcze nie bowiem był Duch, bo Jezus jeszcze nie został wsławiony.
Ἐκ τοῦ ὄχλου οὖν ἀκούσαντες τῶν λόγων τούτων ἔλεγον, Οὗτός ἐστιν ἀληθῶς ὁ προφήτης·	Ex illa ergo turba cum audissent hos sermones ejus, dicebant: Hic est vere propheta.	Z tłumu więc, usłyszawszy słowa te mówili: Ten jest prawdziwie prorokiem.
ἄλλοι ἔλεγον, Οὗτός ἐστιν ὁ Χριστός, οἱ δὲ ἔλεγον, Μὴ γὰρ ἐκ τῆς Γαλιλαίας ὁ Χριστὸς ἔρχεται;	Alii dicebant: Hic est Christus. Quidam autem dicebant: Numquid a Galilæa venit Christus?	Inni mówili: Ten jest Pomazańcem. Oni zaś mówili: Czy bowiem z Galilei Pomazaniec przychodzi?
οὐχ ἡ γραφὴ εἶπεν ὅτι ἐκ τοῦ σπέρματος Δαυὶδ καὶ ἀπὸ Βηθλέεμ τῆς κώμης ὅπου ἦν Δαυὶδ ἔρχεται ὁ Χριστός;	nonne Scriptura dicit: Quia ex semine David, et de Bethlehem castello, ubi erat David, venit Christus?	(Czyż) nie Pismo rzekło, że z nasienia Dawida, i z Betlejem, wsi, gdzie był Dawid, przychodzi Pomazaniec?
σχίσμα οὖν ἐγένετο ἐν τῷ ὄχλῳ δι᾽ αὐτόν·	Dissensio itaque facta est in turba propter eum.	Rozdarcie więc stało się w tłumie przez niego.
τινὲς δὲ ἤθελον ἐξ αὐτῶν πιάσαι αὐτόν, ἀλλ᾽ οὐδεὶς ἐπέβαλεν ἐπ᾽ αὐτὸν τὰς χεῖρας.	Quidam autem ex ipsis volebant apprehendere eum: sed nemo misit super eum manus.	Niektórzy zaś chcieli z nich pojmać go, ale nikt (nie) położył na niego ręki.
Niewiara przywódców
Ἦλθον οὖν οἱ ὑπηρέται πρὸς τοὺς ἀρχιερεῖς καὶ Φαρισαίους, καὶ εἶπον αὐτοῖς ἐκεῖνοι, Διὰ τί οὐκ ἠγάγετε αὐτόν;	Venerunt ergo ministri ad pontifices et pharisæos. Et dixerunt eis illi: Quare non adduxistis illum?	Przyszli więc pachołkowie do arcykapłanów i faryzeuszów i powiedzieli im owi: Dla czego nie poprowadziliście go?
ἀπεκρίθησαν οἱ ὑπηρέται, Οὐδέποτε ἐλάλησεν οὕτως ἄνθρωπος.	Responderunt ministri: Numquam sic locutus est homo, sicut hic homo.	Odpowiedzieli pachołkowie: Nigdy (nie) przemówił tak człowiek.
ἀπεκρίθησαν οὖν αὐτοῖς οἱ Φαρισαῖοι, Μὴ καὶ ὑμεῖς πεπλάνησθε;	Responderunt ergo eis pharisæi: Numquid et vos seducti estis?	Odpowiedzieli więc im faryzeusze: Czy i wy zwiedzeni jesteście?
μή τις ἐκ τῶν ἀρχόντων ἐπίστευσεν εἰς αὐτὸν ἢ ἐκ τῶν Φαρισαίων;	numquid ex principibus aliquis credidit in eum, aut ex pharisæis?	Czy ktoś z przywódców uwierzył w niego lub z faryzeuszów?
ἀλλὰ ὁ ὄχλος οὗτος ὁ μὴ γινώσκων τὸν νόμον ἐπάρατοί εἰσιν.	sed turba hæc, quæ non novit legem, maledicti sunt.	Ale tłum ten nie znający Prawa, przeklęci są.
λέγει Νικόδημος πρὸς αὐτούς, ὁ ἐλθὼν πρὸς αὐτὸν πρότερον, εἷς ὢν ἐξ αὐτῶν,	Dixit Nicodemus ad eos, ille qui venit ad eum nocte, qui unus erat ex ipsis:	Mówi Nikodem do nich, (ten) (który przyszedł) do niego przedtem, jeden będący z nich:
Μὴ ὁ νόμος ἡμῶν κρίνει τὸν ἄνθρωπον ἐὰν μὴ ἀκούσῃ πρῶτον παρ᾽ αὐτοῦ καὶ γνῷ τί ποιεῖ;	Numquid lex nostra judicat hominem, nisi prius audierit ab ipso, et cognoverit quid faciat?	Czy Prawo nasze sądzi człowieka, jeśli nie usłyszałoby najpierw od niego i poznałoby co czyni?
ἀπεκρίθησαν καὶ εἶπαν αὐτῷ, Μὴ καὶ σὺ ἐκ τῆς Γαλιλαίας εἶ; ἐραύνησον καὶ ἴδε ὅτι ἐκ τῆς Γαλιλαίας προφήτης οὐκ ἐγείρεται.	Responderunt, et dixerunt ei: Numquid et tu Galilæus es? scrutare Scripturas, et vide quia a Galilæa propheta non surgit.	Odpowiedzieli i rzekli mu: Czy i ty z Galilei jesteś? Zbadaj i zobacz, że z Galilei prorok nie podnosi się.
Καὶ ἐπορεύθησαν ἕκαστος εἰς τὸν οἶκον αὐτοῦ,	Et reversi sunt unusquisque in domum suam.	[I poszli każdy do domu jego.

8

Moc odpuszczania grzechów
Ἰησοῦς δὲ ἐπορεύθη εἰς τὸ Ὄρος τῶν Ἐλαιῶν.	Jesus autem perrexit in montem Oliveti:	Jezus zaś poszedł na Górę Oliwek.
Ὄρθρου δὲ πάλιν παρεγένετο εἰς τὸ ἱερὸν καὶ πᾶς ὁ λαὸς ἤρχετο πρὸς αὐτόν, καὶ καθίσας ἐδίδασκεν αὐτούς.	et diluculo iterum venit in templum, et omnis populus venit ad eum, et sedens docebat eos.	Brzaskiem zaś znowu przybył do świątyni i cały lud przyszedł do niego, i usiadłszy nauczał ich.
ἄγουσιν δὲ οἱ γραμματεῖς καὶ οἱ Φαρισαῖοι γυναῖκα ἐπὶ μοιχείᾳ κατειλημμένην καὶ στήσαντες αὐτὴν ἐν μέσῳ	Adducunt autem scribæ et pharisæi mulierem in adulterio deprehensam: et statuerunt eam in medio,	Prowadzą zaś uczeni w piśmie i faryzeusze kobietę na cudzołóstwie przyłapaną, i postawiwszy ją na środku
λέγουσιν αὐτῷ, Διδάσκαλε, αὕτη ἡ γυνὴ κατείληπται ἐπ᾽ αὐτοφώρῳ μοιχευομένη·	et dixerunt ei: Magister, hæc mulier modo deprehensa est in adulterio.	mówią mu: Nauczycielu, ta kobieta przyłapana jest na (gorącym uczynku) cudzołożąca.
ἐν δὲ τῷ νόμῳ ἡμῖν Μωϋσῆς ἐνετείλατο τὰς τοιαύτας λιθάζειν. σὺ οὖν τί λέγεις;	In lege autem Moyses mandavit nobis hujusmodi lapidare. Tu ergo quid dicis?	W zaś Prawie nam Mojżesz przykazał takie kamienować. Ty więc co mówisz?
τοῦτο δὲ ἔλεγον πειράζοντες αὐτόν, ἵνα ἔχωσιν κατηγορεῖν αὐτοῦ. ὁ δὲ Ἰησοῦς κάτω κύψας τῷ δακτύλῳ κατέγραφεν εἰς τὴν γῆν.	Hoc autem dicebant tentantes eum, ut possent accusare eum. Jesus autem inclinans se deorsum, digito scribebat in terra.	To zaś mówili wypróbowując go, aby mieli (za co) oskarżać go. Zaś Jezus w dół schyliwszy się palcem zapisywał* na ziemi. * Ewentualnie "rysował".
ὡς δὲ ἐπέμενον ἐρωτῶντες αὐτόν, ἀνέκυψεν καὶ εἶπεν αὐτοῖς, Ὁ ἀναμάρτητος ὑμῶν πρῶτος ἐπ᾽ αὐτὴν βαλέτω λίθον.	Cum ergo perseverarent interrogantes eum, erexit se, et dixit eis: Qui sine peccato est vestrum, primus in illam lapidem mittat.	Jak zaś zatrzymywali się pytając go, wyprostował się i powiedział im: Bezgrzeszny (z) was pierwszy na nią niech rzuci kamień.
Ta część czwartej Ewangelii (wraz z poprzedzającym J 7.53) nie należy do pierwotnej postaci księgi, lecz została dodana przez późniejszą redakcję z bliżej nieznanego źródła, wywodzącego się w każdym razie z tradycji apostolskiej. Zawsze też uważano J 7.53-8.11 za tekst kanoniczny (i natchniony), choć w niektórych środowiskach chrześcijańskich Wschodu - szczególnie rygorystycznych - fakt odpuszczenia grzechu cudzołożnicy przez Jezusa budził sprzeciw doktrynalny; nie był bowiem zgodny z ówczesną praktyką pokutną przyjętą w tamtych Kościołach. Mimo pewnych analogii ze stylem i słownictwem Łukasza pochodzenie perykopy od tego Ewangelisty jest mało prawdopodobne. Epizod z niewiastą cudzołożną należy do tego typu kontrowersji, co spór o zachowanie szabatu, który występował w rozdz. 5 i 7 Cudzołóstwo podlegało wg starotestamentowego Prawa (Kpl 20.10; Pwt 22.22) karze śmierci przez ukamienowanie. W praktyce wykonanie takiej kary nastręczało trudności tak z uwagi na złagodzenie interpretacji przepisu w niektórych środowiskach żydowskich, jak i na skutek zastrzeżenia wykonania samego wyroku decyzji prokuratora rzymskiego. Zdarzały się wprawdzie wypadki samosądu (Dz 7.58 nn), jednakże nie opierały się na żadnym postępowaniu karnym ani prawomocnym wyroku. W czasach Jezusa planowano nawet - w związku z tą sytuacją prawną - reformę Prawa karnego na szerszą skalę. Właśnie w ramach związanych z nią dyskusji należy rozumieć podstępne pytanie uczonych w Piśmie i faryzeuszów pod adresem Jezusa. Stosunek ich do Jezusa jest zdecydowanie wrogi, a pytanie ma na celu jedynie dostarczenie obciążającego materiału do wytoczenia Jezusowi procesu. Sam Mistrz nie czuje się bezpieczny w Jerozolimie, skoro na noc opuszcza miasto, udając się na pobliską Górę Oliwną. Niewiastę pochwyconą na cudzołóstwie (ówczesne prawodawstwo domagało się wyraźnego dowodu winy, ewentualnie świadków) prowadzono prawdopodobnie do kompetentnego trybunału sądowniczego, który miał zadecydować o rodzaju śmierci (wobec niewiast zamężnych stosowano podówczas także uduszenie). Pytanie uczonych w Piśmie dotyczy więc albo zdania Jezusa co do (również spornego) sposobu wykonania wyroku, dyktowanego przez Prawo, albo też pragną oni zmusić Jezusa do krytyki lub interpretacji przepisu Mojżesza, wiedząc o roli miłosierdzia Bożego w nauczaniu Mistrza z Nazaretu (por. Mt 21.31; Mk 2.17). Inny przepis Prawa domagał się, by oskarżyciele lub świadkowie przestępstwa byli absolutnie wiarygodni i wolni od jakichkolwiek podejrzeń (por. charakterystyczny epizod: Dn 13.45 nn); oni właśnie rozpoczynali egzekucję (Pwt 13.10; Pwt 17.7). Dokonywano jej na obu partnerach grzechu, toteż godny uwagi jest fakt, iż mimo przychwycenia niewiasty na gorącym uczynku prowadzono i postawiono przed Jezusem tylko niewiastę. Być może do tej właśnie okoliczności nawiązuje propozycja Jezusa rozpoczęcia egzekucji przez oskarżyciela, wolnego od tego rodzaju grzechu. Ale znaczenie słów i gestu Jezusa zdaje się mówić jeszcze więcej: wobec Boga wszyscy ludzie, nie wyłączając pyszniących się swoją sprawiedliwością faryzeuszów i uczonych w Piśmie, są grzesznikami. Jako tacy, podpadają pod sąd Boży i nie mogą uzurpować sobie prawa sądzenia i potępiania innych. Pisanie na ziemi (lub "piasku") jest wspomniane u Jr 17.13 jako konsekwencja opuszczenia Boga przez Izraelitów, a więc ich grzeszności. Nieco przesadnie skomentował to św. Hieronim (Przeciw Pelag. , 2.17) uważając, że Jezus pisał na ziemi grzechy oskarżycieli (ewent. innych ludz
καὶ πάλιν κατακύψας ἔγραφεν εἰς τὴν γῆν.	Et iterum se inclinans, scribebat in terra.	I znowu pochyliwszy się pisał na ziemi.
οἱ δὲ ἀκούσαντες ἐξήρχοντο εἷς καθ᾽ εἷς ἀρξάμενοι ἀπὸ τῶν πρεσβυτέρων καὶ κατελείφθη μόνος καὶ ἡ γυνὴ ἐν μέσῳ οὖσα.	Audientes autem unus post unum exibant, incipientes a senioribus: et remansit solus Jesus, et mulier in medio stans.	Zaś usłyszawszy wychodzili jeden po jednym, zacząwszy od starszych, i pozostawiony został sam, i kobieta na środku będąca.
ἀνακύψας δὲ ὁ Ἰησοῦς εἶπεν αὐτῇ, Γύναι, ποῦ εἰσιν; οὐδείς σε κατέκρινεν;	Erigens autem se Jesus, dixit ei: Mulier, ubi sunt qui te accusabant? nemo te condemnavit?	Wyprostowawszy się zaś Jezus powiedział jej: Kobieto, gdzie są? Nikt cię (nie) zasądził?
ἡ δὲ εἶπεν, Οὐδείς, κύριε. εἶπεν δὲ ὁ Ἰησοῦς, Οὐδὲ ἐγώ σε κατακρίνω· πορεύου, καὶ ἀπὸ τοῦ νῦν μηκέτι ἁμάρτανε.	Quæ dixit: Nemo, Domine. Dixit autem Jesus: Nec ego te condemnabo: vade, et jam amplius noli peccare.	Ona zaś powiedziała: Nikt, Panie. Powiedział zaś Jezus: Ani ja cię (nie) zasądzam. Idź, [i] od teraz już nie grzesz.]]
Światło i ciemność
Πάλιν οὖν αὐτοῖς ἐλάλησεν ὁ Ἰησοῦς λέγων, Ἐγώ εἰμι τὸ φῶς τοῦ κόσμου· ὁ ἀκολουθῶν ἐμοὶ οὐ μὴ περιπατήσῃ ἐν τῇ σκοτίᾳ, ἀλλ᾽ ἕξει τὸ φῶς τῆς ζωῆς.	Iterum ergo locutus est eis Jesus, dicens: Ego sum lux mundi: qui sequitur me, non ambulat in tenebris, sed habebit lumen vitæ.	Znów więc im powiedział Jezus mówiąc: Ja jestem światło świata. Towarzyszący mi nie będzie chodził w ciemności, ale będzie miał światło życia.
εἶπον οὖν αὐτῷ οἱ Φαρισαῖοι, Σὺ περὶ σεαυτοῦ μαρτυρεῖς· ἡ μαρτυρία σου οὐκ ἔστιν ἀληθής.	Dixerunt ergo ei pharisæi: Tu de teipso testimonium perhibes; testimonium tuum non est verum.	Powiedzieli więc mu faryzeusze: Ty o tobie samym świadczysz, świadectwo twe nie jest prawdziwe.
ἀπεκρίθη Ἰησοῦς καὶ εἶπεν αὐτοῖς, Κἂν ἐγὼ μαρτυρῶ περὶ ἐμαυτοῦ, ἀληθής ἐστιν ἡ μαρτυρία μου, ὅτι οἶδα πόθεν ἦλθον καὶ ποῦ ὑπάγω· ὑμεῖς δὲ οὐκ οἴδατε πόθεν ἔρχομαι ἢ ποῦ ὑπάγω.	Respondit Jesus, et dixit eis: Et si ego testimonium perhibeo de meipso, verum est testimonium meum: quia scio unde veni et quo vado; vos autem nescitis unde venio aut quo vado.	Odpowiedział Jezus i powiedział im: Chociaż ja świadczyłbym o mnie samym, prawdziwe jest świadectwo me, bo wiem skąd przyszedłem i gdzie odchodzę. Wy zaś nie wiecie, skąd przychodzę lub gdzie odchodzę.
ὑμεῖς κατὰ τὴν σάρκα κρίνετε, ἐγὼ οὐ κρίνω οὐδένα.	Vos secundum carnem judicatis: ego non judico quemquam;	Wy według ciała sądzicie, ja nie sądzę nikogo.
καὶ ἐὰν κρίνω δὲ ἐγώ, ἡ κρίσις ἡ ἐμὴ ἀληθινή ἐστιν, ὅτι μόνος οὐκ εἰμί, ἀλλ᾽ ἐγὼ καὶ ὁ πέμψας με πατήρ.	et si judico ego, judicium meum verum est, quia solus non sum: sed ego et qui misit me, Pater.	I jeśli sądzę* zaś ja, sąd mój prawdziwy jest, bo sam nie jestem, ale ja i (który posłał) mnie, Ojciec. * Sądziłbym.
καὶ ἐν τῷ νόμῳ δὲ τῷ ὑμετέρῳ γέγραπται ὅτι δύο ἀνθρώπων ἡ μαρτυρία ἀληθής ἐστιν.	Et in lege vestra scriptum est, quia duorum hominum testimonium verum est.	I w Prawie zaś waszym napisane jest, że dwóch ludzi świadectwo prawdziwe jest.
ἐγώ εἰμι ὁ μαρτυρῶν περὶ ἐμαυτοῦ καὶ μαρτυρεῖ περὶ ἐμοῦ ὁ πέμψας με πατήρ.	Ego sum qui testimonium perhibeo de meipso, et testimonium perhibet de me qui misit me, Pater.	Ja jestem świadczący o mnie samym świadczy o mnie (ten), (który posłał) mnie, Ojciec.
ἔλεγον οὖν αὐτῷ, Ποῦ ἐστιν ὁ πατήρ σου; ἀπεκρίθη Ἰησοῦς, Οὔτε ἐμὲ οἴδατε οὔτε τὸν πατέρα μου· εἰ ἐμὲ ᾔδειτε, καὶ τὸν πατέρα μου ἂν ᾔδειτε.	Dicebant ergo ei: Ubi est Pater tuus? Respondit Jesus: Neque me scitis, neque Patrem meum: si me sciretis, forsitan et Patrem meum sciretis.	Mówili więc mu: Gdzie jest ojciec twój? Odpowiedział Jezus: Ani mnie znacie, ani Ojca mego. Jeśli mnie znalibyście, i Ojca mego znalibyście.
Ταῦτα τὰ ῥήματα ἐλάλησεν ἐν τῷ γαζοφυλακίῳ διδάσκων ἐν τῷ ἱερῷ· καὶ οὐδεὶς ἐπίασεν αὐτόν, ὅτι οὔπω ἐληλύθει ἡ ὥρα αὐτοῦ.	Hæc verba locutus est Jesus in gazophylacio, docens in templo: et nemo apprehendit eum, quia necdum venerat hora ejus.	Te rzeczy powiedział w skarbcu nauczając w świątyni. I nikt (nie) pojmał go, bo jeszcze nie przyszła godzina jego.
Posłany przez Ojca
Εἶπεν οὖν πάλιν αὐτοῖς, Ἐγὼ ὑπάγω καὶ ζητήσετέ με, καὶ ἐν τῇ ἁμαρτίᾳ ὑμῶν ἀποθανεῖσθε· ὅπου ἐγὼ ὑπάγω ὑμεῖς οὐ δύνασθε ἐλθεῖν.	Dixit ergo iterum eis Jesus: Ego vado, et quæretis me, et in peccato vestro moriemini. Quo ego vado, vos non potestis venire.	Powiedział więc znów im: Ja odchodzę i szukać będziecie mnie, i w grzechu waszym umrzecie. Gdzie ja odchodzę, wy nie możecie pójść.
ἔλεγον οὖν οἱ Ἰουδαῖοι, Μήτι ἀποκτενεῖ ἑαυτόν, ὅτι λέγει, Ὅπου ἐγὼ ὑπάγω ὑμεῖς οὐ δύνασθε ἐλθεῖν;	Dicebant ergo Judæi: Numquid interficiet semetipsum, quia dixit: Quo ego vado, vos non potestis venire?	Mówili więc Judejczycy: Czy zabije siebie, bo mówi: Gdzie ja odchodzę, wy nie możecie pójść?
καὶ ἔλεγεν αὐτοῖς, Ὑμεῖς ἐκ τῶν κάτω ἐστέ, ἐγὼ ἐκ τῶν ἄνω εἰμί· ὑμεῖς ἐκ τούτου τοῦ κόσμου ἐστέ, ἐγὼ οὐκ εἰμὶ ἐκ τοῦ κόσμου τούτου.	Et dicebat eis: Vos de deorsum estis, ego de supernis sum. Vos de mundo hoc estis, ego non sum de hoc mundo.	I mówił im: Wy z tych na dole jesteście. Ja z tych na górze jestem. Wy z tego świata jesteście, ja nie jestem ze świata tego.
εἶπον οὖν ὑμῖν ὅτι ἀποθανεῖσθε ἐν ταῖς ἁμαρτίαις ὑμῶν· ἐὰν γὰρ μὴ πιστεύσητε ὅτι ἐγώ εἰμι, ἀποθανεῖσθε ἐν ταῖς ἁμαρτίαις ὑμῶν.	Dixi ergo vobis quia moriemini in peccatis vestris: si enim non credideritis quia ego sum, moriemini in peccato vestro.	Powiedziałem więc wam, że umrzecie w grzechach waszych. Jeśli bowiem nie uwierzycie, że ja jestem, umrzecie w grzechach waszych.
ἔλεγον οὖν αὐτῷ, Σὺ τίς εἶ; εἶπεν αὐτοῖς ὁ Ἰησοῦς, Τὴν ἀρχὴν ὅ τι καὶ λαλῶ ὑμῖν;	Dicebant ergo ei: Tu quis es? Dixit eis Jesus: Principium, qui et loquor vobis.	Mówili więc mu: Ty kto jesteś? Powiedział im Jezus: (Na) początku, (czegóż) coś i mówię wam? Sens niepewny: "od początku to mówię" albo "po pierwsze, po co mówię?"
πολλὰ ἔχω περὶ ὑμῶν λαλεῖν καὶ κρίνειν, ἀλλ᾽ ὁ πέμψας με ἀληθής ἐστιν, κἀγὼ ἃ ἤκουσα παρ᾽ αὐτοῦ ταῦτα λαλῶ εἰς τὸν κόσμον.	Multa habeo de vobis loqui, et judicare; sed qui me misit, verax est; et ego quæ audivi ab eo, hæc loquor in mundo.	Wiele mam o was mówić i sądzić. Ale (ten). (który posłał) mnie, prawdomówny jest, i ja co usłyszałem od niego, to mówię do świata.
οὐκ ἔγνωσαν ὅτι τὸν πατέρα αὐτοῖς ἔλεγεν.	Et non cognoverunt quia Patrem ejus dicebat Deum.	Nie poznali, że (o) Ojcu im mówił.
εἶπεν οὖν ὁ Ἰησοῦς, Ὅταν ὑψώσητε τὸν υἱὸν τοῦ ἀνθρώπου, τότε γνώσεσθε ὅτι ἐγώ εἰμι, καὶ ἀπ᾽ ἐμαυτοῦ ποιῶ οὐδέν, ἀλλὰ καθὼς ἐδίδαξέν με ὁ πατὴρ ταῦτα λαλῶ.	Dixit ergo eis Jesus: Cum exaltaveris Filium hominis, tunc cognoscetis quia ego sum, et a meipso facio nihil, sed sicut docuit me Pater, hæc loquor:	Powiedział więc [im] Jezus: Kiedy wywyższycie Syna Człowieka, wtedy poznacie, że ja jestem, i ode mnie samego (nie) czynię nic, ale jako nauczył mnie Ojciec, to mówię.
καὶ ὁ πέμψας με μετ᾽ ἐμοῦ ἐστιν· οὐκ ἀφῆκέν με μόνον, ὅτι ἐγὼ τὰ ἀρεστὰ αὐτῷ ποιῶ πάντοτε.	et qui me misit, mecum est, et non reliquit me solum: quia ego quæ placita sunt ei, facio semper.	I (ten), (który posłał) mnie, ze mną jest. Nie opuścił mnie samego, bo ja podobające się mu czynię zawsze.
Ταῦτα αὐτοῦ λαλοῦντος πολλοὶ ἐπίστευσαν εἰς αὐτόν.	Hæc illo loquente, multi crediderunt in eum.	To on (gdy mówił), liczni uwierzyli w niego.
Potomkowie Abrahama
Ἔλεγεν οὖν ὁ Ἰησοῦς πρὸς τοὺς πεπιστευκότας αὐτῷ Ἰουδαίους, Ἐὰν ὑμεῖς μείνητε ἐν τῷ λόγῳ τῷ ἐμῷ, ἀληθῶς μαθηταί μού ἐστε	Dicebat ergo Jesus ad eos, qui crediderunt ei, Judæos: Si vos manseritis in sermone meo, vere discipuli mei eritis,	Mówił więc Jezus do (tych), (którzy uwierzyli) mu, Judejczyków: Jeśli wy pozostaniecie w słowie moim, prawdziwie uczniami moimi jesteście,
καὶ γνώσεσθε τὴν ἀλήθειαν, καὶ ἡ ἀλήθεια ἐλευθερώσει ὑμᾶς.	et cognoscetis veritatem, et veritas liberabit vos.	i poznacie prawdę, i prawda uwolni was.
ἀπεκρίθησαν πρὸς αὐτόν, Σπέρμα Ἀβραάμ ἐσμεν καὶ οὐδενὶ δεδουλεύκαμεν πώποτε· πῶς σὺ λέγεις ὅτι Ἐλεύθεροι γενήσεσθε;	Responderunt ei: Semen Abrahæ sumus, et nemini servivimus umquam: quomodo tu dicis: Liberi eritis?	Odpowiedzieli do niego: Nasieniem Abrahama jesteśmy (niczyimi) staliśmy się niewolnikami kiedykolwiek. Jak ty mówisz, że: Wolni staniecie się?
ἀπεκρίθη αὐτοῖς ὁ Ἰησοῦς, Ἀμὴν ἀμὴν λέγω ὑμῖν ὅτι πᾶς ὁ ποιῶν τὴν ἁμαρτίαν δοῦλός ἐστιν τῆς ἁμαρτίας.	Respondit eis Jesus: Amen, amen dico vobis: quia omnis qui facit peccatum, servus est peccati.	Odpowiedział im Jezus: Amen, amen mówię wam, że każdy czyniący grzech niewolnikiem jest grzechu.
ὁ δὲ δοῦλος οὐ μένει ἐν τῇ οἰκίᾳ εἰς τὸν αἰῶνα, ὁ υἱὸς μένει εἰς τὸν αἰῶνα.	Servus autem non manet in domo in æternum: filius autem manet in æternum.	Zaś niewolnik nie pozostaje w domu na wiek. Syn pozostaje na wiek.
ἐὰν οὖν ὁ υἱὸς ὑμᾶς ἐλευθερώσῃ, ὄντως ἐλεύθεροι ἔσεσθε.	Si ergo vos filius liberaverit, vere liberi eritis.	Jeśli więc Syn was uwolni, istotnie wolni będziecie.
οἶδα ὅτι σπέρμα Ἀβραάμ ἐστε· ἀλλὰ ζητεῖτέ με ἀποκτεῖναι, ὅτι ὁ λόγος ὁ ἐμὸς οὐ χωρεῖ ἐν ὑμῖν.	Scio quia filii Abrahæ estis: sed quæritis me interficere, quia sermo meus non capit in vobis.	Wiem, że nasieniem Abrahama jesteście; ale (usiłujecie) mnie zabić, bo słowo moje nie ma miejsca w was.
ἃ ἐγὼ ἑώρακα παρὰ τῷ πατρὶ λαλῶ· καὶ ὑμεῖς οὖν ἃ ἠκούσατε παρὰ τοῦ πατρὸς ποιεῖτε.	Ego quod vidi apud Patrem meum, loquor: et vos quæ vidistis apud patrem vestrum, facitis.	Co ja ujrzałem u Ojca, mówię. I wy więc, co usłyszeliście od Ojca czyńcie.
Ἀπεκρίθησαν καὶ εἶπαν αὐτῷ, Ὁ πατὴρ ἡμῶν Ἀβραάμ ἐστιν. λέγει αὐτοῖς ὁ Ἰησοῦς, Εἰ τέκνα τοῦ Ἀβραάμ ἦτε, τὰ ἔργα τοῦ Ἀβραὰμ ἐποιεῖτε·	Responderunt, et dixerunt ei: Pater noster Abraham est. Dicit eis Jesus: Si filii Abrahæ estis, opera Abrahæ facite.	Odpowiedzieli i powiedzieli mu: Ojcem naszym Abraham jest. Mówi im Jezus: Jeśli dziećmi Abrahama jesteście, dzieła Abrahama czynilibyście.
νῦν δὲ ζητεῖτέ με ἀποκτεῖναι ἄνθρωπον ὃς τὴν ἀλήθειαν ὑμῖν λελάληκα ἣν ἤκουσα παρὰ τοῦ θεοῦ· τοῦτο Ἀβραὰμ οὐκ ἐποίησεν.	Nunc autem quæritis me interficere, hominem, qui veritatem vobis locutus sum, quam audivi a Deo: hoc Abraham non fecit.	Teraz zaś (usiłujecie) mnie zabić, człowieka, który prawdę wam rzekł. którą usłyszał od Boga. Tego Abraham nie uczynił.
ὑμεῖς ποιεῖτε τὰ ἔργα τοῦ πατρὸς ὑμῶν. εἶπαν αὐτῷ, Ἡμεῖς ἐκ πορνείας οὐ γεγεννήμεθα· ἕνα πατέρα ἔχομεν τὸν θεόν.	Vos facitis opera patris vestri. Dixerunt itaque ei: Nos ex fornicatione non sumus nati: unum patrem habemus Deum.	Wy czynicie czyny ojca waszego. Powiedzieli [więc] mu: My z rozpusty nie zrodzeni zostaliśmy. Jednego Ojca mamy, Boga.
εἶπεν αὐτοῖς ὁ Ἰησοῦς, Εἰ ὁ θεὸς πατὴρ ὑμῶν ἦν ἠγαπᾶτε ἂν ἐμέ, ἐγὼ γὰρ ἐκ τοῦ θεοῦ ἐξῆλθον καὶ ἥκω· οὐδὲ γὰρ ἀπ᾽ ἐμαυτοῦ ἐλήλυθα, ἀλλ᾽ ἐκεῖνός με ἀπέστειλεν.	Dixit ergo eis Jesus: Si Deus pater vester esset, diligeretis utique et me; ego enim ex Deo processi, et veni: neque enim a meipso veni, sed ille me misit.	Powiedział im Jezus: Gdyby Bóg ojcem waszym był, miłowalibyście mnie, ja bowiem od Boga wyszedłem i przychodzę. Ani bowiem ode mnie samego przyszedłem, ale ów mnie wysłał.
διὰ τί τὴν λαλιὰν τὴν ἐμὴν οὐ γινώσκετε; ὅτι οὐ δύνασθε ἀκούειν τὸν λόγον τὸν ἐμόν.	Quare loquelam meam non cognoscitis? Quia non potestis audire sermonem meum.	Dla czego mówienia mojego nie poznajecie? Bo nie możecie słuchać słowa mojego.
ὑμεῖς ἐκ τοῦ πατρὸς τοῦ διαβόλου ἐστὲ καὶ τὰς ἐπιθυμίας τοῦ πατρὸς ὑμῶν θέλετε ποιεῖν. ἐκεῖνος ἀνθρωποκτόνος ἦν ἀπ᾽ ἀρχῆς καὶ ἐν τῇ ἀληθείᾳ οὐκ ἔστηκεν, ὅτι οὐκ ἔστιν ἀλήθεια ἐν αὐτῷ. ὅταν λαλῇ τὸ ψεῦδος, ἐκ τῶν ἰδίων λαλεῖ, ὅτι ψεύστης ἐστὶν καὶ ὁ πατὴρ αὐτοῦ.	Vos ex patre diabolo estis: et desideria patris vestri vultis facere. Ille homicida erat ab initio, et in veritate non stetit: quia non est veritas in eo: cum loquitur mendacium, ex propriis loquitur, quia mendax est, et pater ejus.	Wy z ojca oszczercy jesteście i pożądania ojca waszego chcecie czynić. Ów człowieka zabójcą był od początku, i w prawdzie nie stanął, bo nie jest prawda w nim. Kiedy mówi kłamstwo, z własnych* mówi, bo kłamcą jest i ojcem jego*. Wedle swych cech, idei. ** Tzn. kłamstwa.
ἐγὼ δὲ ὅτι τὴν ἀλήθειαν λέγω, οὐ πιστεύετέ μοι.	Ego autem si veritatem dico, non creditis mihi.	Ja zaś, ponieważ prawdę mówię, nie wierzycie mi.
τίς ἐξ ὑμῶν ἐλέγχει με περὶ ἁμαρτίας; εἰ ἀλήθειαν λέγω, διὰ τί ὑμεῖς οὐ πιστεύετέ μοι;	Quis ex vobis arguet me de peccato? Si veritatem dico vobis, quare non creditis mihi?	Kto z was upomina mnie za grzech? Jeśli prawdę mówię, dla czego wy nie wierzycie mi?
ὁ ὢν ἐκ τοῦ θεοῦ τὰ ῥήματα τοῦ θεοῦ ἀκούει· διὰ τοῦτο ὑμεῖς οὐκ ἀκούετε, ὅτι ἐκ τοῦ θεοῦ οὐκ ἐστέ.	Qui ex Deo est, verba Dei audit. Propterea vos non auditis, quia ex Deo non estis.	Będący z Boga słów Boga słucha. Dla tego wy nie słuchacie, bo z Boga nie jesteście.
Jezus mówi o sobie
Ἀπεκρίθησαν οἱ Ἰουδαῖοι καὶ εἶπαν αὐτῷ, Οὐ καλῶς λέγομεν ἡμεῖς ὅτι Σαμαρίτης εἶ σὺ καὶ δαιμόνιον ἔχεις;	Responderunt ergo Judæi, et dixerunt ei: Nonne bene dicimus nos quia Samaritanus es tu, et dæmonium habes?	Odpowiedzieli Judejczycy i powiedzieli mu: (Czy) nie dobrze mówimy my, że Samarytaninem jesteś ty i demona masz?
ἀπεκρίθη Ἰησοῦς, Ἐγὼ δαιμόνιον οὐκ ἔχω, ἀλλὰ τιμῶ τὸν πατέρα μου, καὶ ὑμεῖς ἀτιμάζετέ με.	Respondit Jesus: Ego dæmonium non habeo: sed honorifico Patrem meum, et vos inhonorastis me.	Odpowiedział Jezus: Ja demona nie mam, ale szanuję Ojca mego, a wy nie okazujecie szacunku mi.
ἐγὼ δὲ οὐ ζητῶ τὴν δόξαν μου· ἔστιν ὁ ζητῶν καὶ κρίνων.	Ego autem non quæro gloriam meam: est qui quærat, et judicet.	Ja zaś nie szukam chwały mej. Jest szukający i sądzący.
ἀμὴν ἀμὴν λέγω ὑμῖν, ἐάν τις τὸν ἐμὸν λόγον τηρήσῃ, θάνατον οὐ μὴ θεωρήσῃ εἰς τὸν αἰῶνα.	Amen, amen dico vobis: si quis sermonem meum servaverit, mortem non videbit in æternum.	Amen, amen mówię wam, jeśli ktoś mojego słowa strzec będzie, śmierci nie zobaczy na wiek.
εἶπον οὖν αὐτῷ οἱ Ἰουδαῖοι, Νῦν ἐγνώκαμεν ὅτι δαιμόνιον ἔχεις. Ἀβραὰμ ἀπέθανεν καὶ οἱ προφῆται, καὶ σὺ λέγεις, Ἐάν τις τὸν λόγον μου τηρήσῃ, οὐ μὴ γεύσηται θανάτου εἰς τὸν αἰῶνα.	Dixerunt ergo Judæi: Nunc cognovimus quia dæmonium habes. Abraham mortuus est, et prophetæ; et tu dicis: Si quis sermonem meum servaverit, non gustabit mortem in æternum.	Powiedzieli [więc] mu Judejczycy: Teraz poznaliśmy, że demona masz. Abraham umarł i prorocy, a ty mówisz: Jeśli ktoś słowa mego strzec będzie, nie skosztuje śmierci na wiek.
μὴ σὺ μείζων εἶ τοῦ πατρὸς ἡμῶν Ἀβραάμ, ὅστις ἀπέθανεν; καὶ οἱ προφῆται ἀπέθανον. τίνα σεαυτὸν ποιεῖς;	Numquid tu major es patre nostro Abraham, qui mortuus est? et prophetæ mortui sunt. Quem teipsum facis?	Czy ty większy jesteś (od) ojca naszego Abrahama, który umarł? I prorocy umarli. Kim siebie czynisz?
ἀπεκρίθη Ἰησοῦς, Ἐὰν ἐγὼ δοξάσω ἐμαυτόν, ἡ δόξα μου οὐδέν ἐστιν· ἔστιν ὁ πατήρ μου ὁ δοξάζων με, ὃν ὑμεῖς λέγετε ὅτι θεὸς ἡμῶν ἐστιν,	Respondit Jesus: Si ego glorifico meipsum, gloria mea nihil est: est Pater meus, qui glorificat me, quem vos dicitis quia Deus vester est,	Odpowiedział Jezus: Jeśli ja będę wsławiał mnie samego, chwała ma niczym jest. Jest Ojciec mój wsławiający mnie, który, wy mówicie, że: Bogiem naszym jest.
καὶ οὐκ ἐγνώκατε αὐτόν, ἐγὼ δὲ οἶδα αὐτόν. κἂν εἴπω ὅτι οὐκ οἶδα αὐτόν, ἔσομαι ὅμοιος ὑμῖν ψεύστης· ἀλλὰ οἶδα αὐτὸν καὶ τὸν λόγον αὐτοῦ τηρῶ.	et non cognovistis eum: ego autem novi eum. Et si dixero quia non scio eum, ero similis vobis, mendax. Sed scio eum, et sermonem ejus servo.	I nie poznaliście go, Ja zaś znam go. I jeśli rzekłbym, że nie znam go, będę podobnym wam kłamcą. Ale nam go i słowa jego strzegę.
Ἀβραὰμ ὁ πατὴρ ὑμῶν ἠγαλλιάσατο ἵνα ἴδῃ τὴν ἡμέραν τὴν ἐμήν, καὶ εἶδεν καὶ ἐχάρη.	Abraham pater vester exsultavit ut videret diem meum: vidit, et gavisus est.	Abraham, ojciec wasz, rozweselił się. (że) ujrzy dzień mój, i zobaczył i uradował się.
εἶπον οὖν οἱ Ἰουδαῖοι πρὸς αὐτόν, Πεντήκοντα ἔτη οὔπω ἔχεις καὶ Ἀβραὰμ ἑώρακας;	Dixerunt ergo Judæi ad eum: Quinquaginta annos nondum habes, et Abraham vidisti?	Powiedzieli więc Judejczycy do niego: Pięćdziesięciu lat jeszcze nie masz, i Abrahama zobaczyłeś?
εἶπεν αὐτοῖς Ἰησοῦς, Ἀμὴν ἀμὴν λέγω ὑμῖν, πρὶν Ἀβραὰμ γενέσθαι ἐγὼ εἰμί.	Dixit eis Jesus: Amen, amen dico vobis, antequam Abraham fieret, ego sum.	Powiedział im Jezus: Amen, amen mówię wam, zanim Abraham (stał się), ja jestem.
ἦραν οὖν λίθους ἵνα βάλωσιν ἐπ᾽ αὐτόν. Ἰησοῦς δὲ ἐκρύβη καὶ ἐξῆλθεν ἐκ τοῦ ἱεροῦ.	Tulerunt ergo lapides, ut jacerent in eum: Jesus autem abscondit se, et exivit de templo.	Podnieśli więc kamienie aby (rzucić) na niego. Jezus zaś ukrył się i wyszedł ze świątyni.

9

Jezus uzdrawia niewidomego
Καὶ παράγων εἶδεν ἄνθρωπον τυφλὸν ἐκ γενετῆς.	Et præteriens Jesus vidit hominem cæcum a nativitate:	I przechodząc zobaczył człowieka ślepego od urodzenia.
καὶ ἠρώτησαν αὐτὸν οἱ μαθηταὶ αὐτοῦ λέγοντες, Ῥαββί, τίς ἥμαρτεν, οὗτος ἢ οἱ γονεῖς αὐτοῦ, ἵνα τυφλὸς γεννηθῇ;	et interrogaverunt eum discipuli ejus: Rabbi, quis peccavit, hic, aut parentes ejus, ut cæcus nasceretur?	I zapytali go uczniowie jego mówiąc: Rabbi, kto zgrzeszył, ten czy rodzice jego, tak że ślepy narodził się?
ἀπεκρίθη Ἰησοῦς, Οὔτε οὗτος ἥμαρτεν οὔτε οἱ γονεῖς αὐτοῦ, ἀλλ᾽ ἵνα φανερωθῇ τὰ ἔργα τοῦ θεοῦ ἐν αὐτῷ.	Respondit Jesus: Neque hic peccavit, neque parentes ejus: sed ut manifestentur opera Dei in illo.	Odpowiedział Jezus: ani ten zgrzeszył, ani rodzice jego, ale aby stały się widoczne dzieła Boga w nim.
ἡμᾶς δεῖ ἐργάζεσθαι τὰ ἔργα τοῦ πέμψαντός με ἕως ἡμέρα ἐστίν· ἔρχεται νὺξ ὅτε οὐδεὶς δύναται ἐργάζεσθαι.	Me oportet operari opera ejus qui misit me, donec dies est: venit nox, quando nemo potest operari:	(Nam)* trzeba czynić dzieła (tego), (który posłał) mnie, póki dzień jest. Przychodzi noc, gdy nikt (nie) może działać. * Liczne rękopisy: "mi".
ὅταν ἐν τῷ κόσμῳ ὦ, φῶς εἰμι τοῦ κόσμου.	quamdiu sum in mundo, lux sum mundi.	Kiedy w świecie jestem, światłem jestem świata.
ταῦτα εἰπὼν ἔπτυσεν χαμαὶ καὶ ἐποίησεν πηλὸν ἐκ τοῦ πτύσματος καὶ ἐπέχρισεν αὐτοῦ τὸν πηλὸν ἐπὶ τοὺς ὀφθαλμοὺς	Hæc cum dixisset, exspuit in terram, et fecit lutum ex sputo, et linivit lutum super oculos ejus,	To powiedziawszy splunął na ziemię i uczynił błoto ze śliny, i posmarował go błotem na oczy.
καὶ εἶπεν αὐτῷ, Ὕπαγε νίψαι εἰς τὴν κολυμβήθραν τοῦ Σιλωάμ ὃ ἑρμηνεύεται Ἀπεσταλμένος. ἀπῆλθεν οὖν καὶ ἐνίψατο καὶ ἦλθεν βλέπων.	et dixit ei: Vade, lava in natatoria Siloë (quod interpretatur Missus). Abiit ergo, et lavit, et venit videns.	I powiedział mu: Idź, obmyj się do basenu Siloam (co tłumaczy się,,Wysłany")· Odszedł więc i obmył się i przyszedł widząc.
Οἱ οὖν γείτονες καὶ οἱ θεωροῦντες αὐτὸν τὸ πρότερον ὅτι προσαίτης ἦν ἔλεγον, Οὐχ οὗτός ἐστιν ὁ καθήμενος καὶ προσαιτῶν;	Itaque vicini, et qui viderant eum prius quia mendicus erat, dicebant: Nonne hic est qui sedebat, et mendicabat? Alii dicebant: Quia hic est.	A więc sąsiedzi i widujący go przedtem, że żebrakiem był, mówili: (Czyż) nie ten jest (tym) siedzącym i żebrzącym?
Epizod uzdrowienia niewidomego stanowi dalszy etap kontrowersji z nie wierzącymi w Jezusa Żydami. Przeciwnikami są tym razem nie przygodni słuchacze o tendencjach nacjonalistyczno-judaistycznych, lecz przywódcy faryzejscy, właściwi rzecznicy takich poglądów. Dyskusja odbywa się nie bezpośrednio, lecz w formie przesłuchania niewidomego, obdarzonego światłem. Nienawiść do Jezusa rozszerza się również na Jego uczniów (por. obawy wyrażone już w J 7.13), którym grozi wyłączenie ze społeczności religijnej. Jednocześnie pogłębia się objawienie Jezusa jako światła świata, rozpraszającego mroki grzechu. Cud przywrócenia wzroku niewidomemu od urodzenia przedstawia poglądowo działanie światła Bożego, jakie Jezus przyniósł na świat. Dalszym etapem tej samej myśli będzie wskrzeszenie Łazarza, czyli przezwyciężenie progu śmierci poprzez nadprzyrodzony dar życia Bożego. Synoptycy zdają się nie znać opisanego udzielenia wzroku niewidomemu, ale opisują szereg podobnych uzdrowień Jezusa (Mk 8.22-26; Mk 10.46-52; Mt 9.26-31; Mt 20.29-34; Lk 18.35-43). Być może, między Mk 8; 10 a opisem Janowym istnieje pewne pokrewieństwo motywów, lub nawet faktów (użycie śliny, niewidomy jest żebrakiem, użycie epitetu "Rabbi" itd.). Konteksty historyczny i teologiczny - są w obu wypadkach różne. Zgodnie ze swymi założeniami Ewangelista chce przedstawić uzdrowienie jako dalszy ciąg poprzedniej kontrowersji; nie poprzedza też opisu żadnym wprowadzeniem, stwarzając wrażenie bezpośredniej bliskości miejsca i czasu z wydarzeniem J 8. Dopiero dyskusja o dokonanym cudzie określa człowieka obdarzonego wzrokiem jako jednego z licznych żebraków proszących u wejścia do świątyni o jałmużnę (por. Dz 3.2); byli to przede wszystkim ludzie dotknięci kalectwem. Już jednak, J 9.1 stwierdza, iż nie chodzi o kalectwo nabyte, ale o brak wzroku od urodzenia. Takie wypadki zdarzały się w Palestynie, mimo że nie należały do częstych, skoro zwracają uwagę uczniów. Kalectwo fizyczne stanowi dla Jezusa dogodny punkt wyjścia do przekazania swej nauki o zbawczym działaniu światła wiary, a może i o niepodatności człowieka na to światło w porządku czysto fizycznym (człowiek jako taki jest duchowo niewidomy od urodzenia).
ἄλλοι ἔλεγον ὅτι Οὗτός ἐστιν, ἄλλοι ἔλεγον, Οὐχί, ἀλλὰ ὅμοιος αὐτῷ ἐστιν. ἐκεῖνος ἔλεγεν ὅτι Ἐγώ εἰμι.	Alii autem: Nequaquam, sed similis est ei. Ille vero dicebat: Quia ego sum.	Inni mówili, że: Ten jest. Inni mówili: Nie, ale podobny mu jest. Tamten mówił, że: Ja jestem.
ἔλεγον οὖν αὐτῷ, Πῶς οὖν ἠνεῴχθησάν σου οἱ ὀφθαλμοί;	Dicebant ergo ei: Quomodo aperti sunt tibi oculi?	Mówili więc mu: Jak [więc] otworzone zostały twe oczy?
ἀπεκρίθη ἐκεῖνος, Ὁ ἄνθρωπος ὁ λεγόμενος Ἰησοῦς πηλὸν ἐποίησεν καὶ ἐπέχρισέν μου τοὺς ὀφθαλμοὺς καὶ εἶπέν μοι ὅτι Ὕπαγε εἰς τὸν Σιλωὰμ καὶ νίψαι· ἀπελθὼν οὖν καὶ νιψάμενος ἀνέβλεψα.	Respondit: Ille homo qui dicitur Jesus, lutum fecit: et unxit oculos meos, et dixit mihi: Vade ad natatoria Siloë, et lava. Et abii, et lavi, et video.	Odpowiedział tamten: Człowiek zwany Jezusem błoto uczynił i posmarował me oczy i powiedział mi, że: Idź do Siloam i obmyj się. Odszedłszy więc i obmywszy się przejrzałem.
καὶ εἶπαν αὐτῷ, Ποῦ ἐστιν ἐκεῖνος; λέγει, Οὐκ οἶδα.	Et dixerunt ei: Ubi est ille? Ait: Nescio.	I powiedzieli mu: Gdzie jest tamten? Mówi: Nie wiem.
Dochodzenie faryzeuszy w sprawie uzdrowienia
Ἄγουσιν αὐτὸν πρὸς τοὺς Φαρισαίους τόν ποτε τυφλόν.	Adducunt eum ad pharisæos, qui cæcus fuerat.	Prowadzą go do faryzeuszów, tego kiedyś ślepego.
ἦν δὲ σάββατον ἐν ᾗ ἡμέρᾳ τὸν πηλὸν ἐποίησεν ὁ Ἰησοῦς καὶ ἀνέῳξεν αὐτοῦ τοὺς ὀφθαλμούς.	Erat autem sabbatum quando lutum fecit Jesus, et aperuit oculos ejus.	Był zaś szabat w (tym) dniu (gdy) błoto uczynił Jezus i otworzył jego oczy.
πάλιν οὖν ἠρώτων αὐτὸν καὶ οἱ Φαρισαῖοι πῶς ἀνέβλεψεν. ὁ δὲ εἶπεν αὐτοῖς, Πηλὸν ἐπέθηκέν μου ἐπὶ τοὺς ὀφθαλμούς, καὶ ἐνιψάμην καὶ βλέπω.	Iterum ergo interrogabant eum pharisæi quomodo vidisset. Ille autem dixit eis: Lutum mihi posuit super oculos, et lavi, et video.	Znów więc pytali go i faryzeusze, jak przejrzał. On zaś powiedział im: Błoto nałożył mi na oczy i obmyłem się, i widzę.
ἔλεγον οὖν ἐκ τῶν Φαρισαίων τινές, Οὐκ ἔστιν οὗτος παρὰ θεοῦ ὁ ἄνθρωπος, ὅτι τὸ σάββατον οὐ τηρεῖ. ἄλλοι δὲ ἔλεγον, Πῶς δύναται ἄνθρωπος ἁμαρτωλὸς τοιαῦτα σημεῖα ποιεῖν; καὶ σχίσμα ἦν ἐν αὐτοῖς.	Dicebant ergo ex pharisæis quidam: Non est hic homo a Deo, qui sabbatum non custodit. Alii autem dicebant: Quomodo potest homo peccator hæc signa facere? Et schisma erat inter eos.	Mówili więc z faryzeuszów niektórzy: Nie jest ten od Boga człowiek. bo szabatu nie strzeże. Inni [zaś] mówili: Jak może człowiek grzeszny takie znaki czynić? I rozdarcie było wśród nich.
λέγουσιν οὖν τῷ τυφλῷ πάλιν, Τί σὺ λέγεις περὶ αὐτοῦ, ὅτι ἠνέῳξέν σου τοὺς ὀφθαλμούς; ὁ δὲ εἶπεν ὅτι Προφήτης ἐστίν.	Dicunt ergo cæco iterum: Tu quid dicis de illo qui aperuit oculos tuos? Ille autem dixit: Quia propheta est.	Mówią więc ślepemu znów: Co ty mówisz o nim, że otworzył twe oczy? On zaś powiedział, że: Prorok jest.
Οὐκ ἐπίστευσαν οὖν οἱ Ἰουδαῖοι περὶ αὐτοῦ ὅτι ἦν τυφλὸς καὶ ἀνέβλεψεν ἕως ὅτου ἐφώνησαν τοὺς γονεῖς αὐτοῦ τοῦ ἀναβλέψαντος	Non crediderunt ergo Judæi de illo, quia cæcus fuisset et vidisset, donec vocaverunt parentes ejus, qui viderat:	Nie uwierzyli więc Judejczycy o nim, że był ślepy i przejrzał, aż (kiedy) zawołali rodziców jego, (tego) (który przejrzał).
καὶ ἠρώτησαν αὐτοὺς λέγοντες, Οὗτός ἐστιν ὁ υἱὸς ὑμῶν, ὃν ὑμεῖς λέγετε ὅτι τυφλὸς ἐγεννήθη; πῶς οὖν βλέπει ἄρτι;	et interrogaverunt eos, dicentes: Hic est filius vester, quem vos dicitis quia cæcus natus est? quomodo ergo nunc videt?	I zapytali ich mówiąc: Ten jest syn wasz, (o) którym wy mówicie, że ślepy narodził się? Jak więc widzi teraz?
ἀπεκρίθησαν οὖν οἱ γονεῖς αὐτοῦ καὶ εἶπαν, Οἴδαμεν ὅτι οὗτός ἐστιν ὁ υἱὸς ἡμῶν καὶ ὅτι τυφλὸς ἐγεννήθη·	Responderunt eis parentes ejus, et dixerunt: Scimus quia hic est filius noster, et quia cæcus natus est:	Odpowiedzieli więc rodzice jego i rzekli: Wiemy, że ten jest syn nasz i że ślepy narodził się.
πῶς δὲ νῦν βλέπει οὐκ οἴδαμεν, ἢ τίς ἤνοιξεν αὐτοῦ τοὺς ὀφθαλμοὺς ἡμεῖς οὐκ οἴδαμεν· αὐτὸν ἐρωτήσατε, ἡλικίαν ἔχει, αὐτὸς περὶ ἑαυτοῦ λαλήσει.	quomodo autem nunc videat, nescimus: aut quis ejus aperuit oculos, nos nescimus; ipsum interrogate: ætatem habet, ipse de se loquatur.	Jak zaś teraz widzi, nie wiemy, albo kto otworzył jego oczy, my nie wiemy. Jego spytajcie, dojrzałość ma, sam o sobie powie.
ταῦτα εἶπαν οἱ γονεῖς αὐτοῦ ὅτι ἐφοβοῦντο τοὺς Ἰουδαίους· ἤδη γὰρ συνετέθειντο οἱ Ἰουδαῖοι ἵνα ἐάν τις αὐτὸν ὁμολογήσῃ Χριστόν, ἀποσυνάγωγος γένηται.	Hæc dixerunt parentes ejus, quoniam timebant Judæos: jam enim conspiraverunt Judæi, ut si quis eum confiteretur esse Christum, extra synagogam fieret.	To powiedzieli rodzice jego, bo bali się Judejczyków, już bowiem ułożyli się Judejczycy, aby, jeśli ktoś go wyznałby Pomazańcem, wykluczony z synagogi stał się.
διὰ τοῦτο οἱ γονεῖς αὐτοῦ εἶπαν ὅτι Ἡλικίαν ἔχει, αὐτὸν ἐπερωτήσατε.	Propterea parentes ejus dixerunt: Quia ætatem habet, ipsum interrogate.	Dla tego rodzice jego powiedzieli, że: Dojrzałość ma, jego zapytajcie.
Ἐφώνησαν οὖν τὸν ἄνθρωπον ἐκ δευτέρου ὃς ἦν τυφλὸς καὶ εἶπαν αὐτῷ, Δὸς δόξαν τῷ θεῷ· ἡμεῖς οἴδαμεν ὅτι οὗτος ὁ ἄνθρωπος ἁμαρτωλός ἐστιν.	Vocaverunt ergo rursum hominem qui fuerat cæcus, et dixerunt ei: Da gloriam Deo: nos scimus quia hic homo peccator est.	Zawołali więc (tego) człowieka drugi (raz), który był ślepy, i powiedzieli mu: Daj chwałę Bogu. My wiemy, że ten człowiek grzeszny jest.
ἀπεκρίθη οὖν ἐκεῖνος, Εἰ ἁμαρτωλός ἐστιν οὐκ οἶδα· ἓν οἶδα ὅτι τυφλὸς ὢν ἄρτι βλέπω.	Dixit ergo eis ille: si peccator est, nescio; unum scio, quia cæcus cum essem, modo video.	Odpowiedział więc tamten: Czy grzeszny jest, nie wiem. Jedno wiem, że ślepym będąc teraz widzę.
εἶπον οὖν αὐτῷ, Τί ἐποίησέν σοι; πῶς ἤνοιξέν σου τοὺς ὀφθαλμούς;	Dixerunt ergo illi: Quid fecit tibi? quomodo aperuit tibi oculos?	Powiedzieli więc mu: Co uczynił ci? Jak otworzył twe oczy?
ἀπεκρίθη αὐτοῖς, Εἶπον ὑμῖν ἤδη καὶ οὐκ ἠκούσατε· τί πάλιν θέλετε ἀκούειν; μὴ καὶ ὑμεῖς θέλετε αὐτοῦ μαθηταὶ γενέσθαι;	Respondit eis: Dixi vobis jam, et audistis: quod iterum vultis audire? numquid et vos vultis discipuli ejus fieri?	Odpowiedział im: Powiedziałem wam już i nie wysłuchaliście. Dlaczego znów chcecie słuchać? Czy i wy chcecie jego uczniami stać się?
καὶ ἐλοιδόρησαν αὐτὸν καὶ εἶπον, Σὺ μαθητὴς εἶ ἐκείνου, ἡμεῖς δὲ τοῦ Μωϋσέως ἐσμὲν μαθηταί·	Maledixerunt ergo ei, et dixerunt: Tu discipulus illius sis: nos autem Moysi discipuli sumus.	I zwymyślali go i powiedzieli: Ty uczniem jesteś tamtego, my zaś Mojżesza jesteśmy uczniami.
ἡμεῖς οἴδαμεν ὅτι Μωϋσεῖ λελάληκεν ὁ θεός, τοῦτον δὲ οὐκ οἴδαμεν πόθεν ἐστίν.	Nos scimus quia Moysi locutus est Deus; hunc autem nescimus unde sit.	My wiemy, że (do) Mojżesza przemówił Bóg, tamten zaś nie wiemy skąd jest.
ἀπεκρίθη ὁ ἄνθρωπος καὶ εἶπεν αὐτοῖς, Ἐν τούτῳ γὰρ τὸ θαυμαστόν ἐστιν, ὅτι ὑμεῖς οὐκ οἴδατε πόθεν ἐστίν, καὶ ἤνοιξέν μου τοὺς ὀφθαλμούς.	Respondit ille homo, et dixit eis: In hoc enim mirabile est quia vos nescitis unde sit, et aperuit meos oculos:	Odpowiedział człowiek i rzekł im: W tym bowiem zadziwiające jest, że wy nie wiecie, skąd jest, a otworzył me oczy.
οἴδαμεν ὅτι ἁμαρτωλῶν ὁ θεὸς οὐκ ἀκούει, ἀλλ᾽ ἐάν τις θεοσεβὴς ᾖ καὶ τὸ θέλημα αὐτοῦ ποιῇ τούτου ἀκούει.	scimus autem quia peccatores Deus non audit: sed si quis Dei cultor est, et voluntatem ejus facit, hunc exaudit.	Wiemy, że grzeszników Bóg nie słucha, ale jeśli ktoś bogobojny byłby i wolę jego czyniłby, tego słucha.
ἐκ τοῦ αἰῶνος οὐκ ἠκούσθη ὅτι ἠνέῳξέν τις ὀφθαλμοὺς τυφλοῦ γεγεννημένου·	A sæculo non est auditum quia quis aperuit oculos cæci nati.	Od wieku nie było usłyszane, że otworzył ktoś oczy ślepym urodzonego.
εἰ μὴ ἦν οὗτος παρὰ θεοῦ, οὐκ ἠδύνατο ποιεῖν οὐδέν.	Nisi esset hic a Deo, non poterat facere quidquam.	Gdyby nie był ten od Boga, nie mógł(by) czynić nic.
ἀπεκρίθησαν καὶ εἶπαν αὐτῷ, Ἐν ἁμαρτίαις σὺ ἐγεννήθης ὅλος καὶ σὺ διδάσκεις ἡμᾶς; καὶ ἐξέβαλον αὐτὸν ἔξω.	Responderunt, et dixerunt ei: In peccatis natus es totus, et tu doces nos? Et ejecerunt eum foras.	Odpowiedzieli i rzekli mu: W grzechach ty urodziłeś się cały, i ty nauczasz nas? I wyrzucili go na zewnątrz.
Duchowa ślepota
Ἤκουσεν Ἰησοῦς ὅτι ἐξέβαλον αὐτὸν ἔξω καὶ εὑρὼν αὐτὸν εἶπεν, Σὺ πιστεύεις εἰς τὸν υἱὸν τοῦ ἀνθρώπου;	Audivit Jesus quia ejecerunt eum foras: et cum invenisset eum, dixit ei: Tu credis in Filium Dei?	Usłyszał Jezus, że wyrzucili go na zewnątrz, i znalazłszy go powiedział: Ty wierzysz w Syna Człowieka?
ἀπεκρίθη ἐκεῖνος καὶ εἶπεν, Καὶ τίς ἐστιν, κύριε, ἵνα πιστεύσω εἰς αὐτόν;	Respondit ille, et dixit: Quis est, Domine, ut credam in eum?	Odpowiedział tamten i rzekł: I kto jest, Panie, aby uwierzyłem w niego?
εἶπεν αὐτῷ ὁ Ἰησοῦς, Καὶ ἑώρακας αὐτὸν καὶ ὁ λαλῶν μετὰ σοῦ ἐκεῖνός ἐστιν.	Et dixit ei Jesus: Et vidisti eum, et qui loquitur tecum, ipse est.	Rzekł mu Jezus: I ujrzałeś go i mówiący z tobą owym jest.
ὁ δὲ ἔφη, Πιστεύω, κύριε· καὶ προσεκύνησεν αὐτῷ.	At ille ait: Credo, Domine. Et procidens adoravit eum.	On zaś rzekł: Wierzę, Panie. I pokłonił się mu.
καὶ εἶπεν ὁ Ἰησοῦς, Εἰς κρίμα ἐγὼ εἰς τὸν κόσμον τοῦτον ἦλθον, ἵνα οἱ μὴ βλέποντες βλέπωσιν καὶ οἱ βλέποντες τυφλοὶ γένωνται.	Et dixit Jesus: In judicium ego in hunc mundum veni: ut qui non vident videant, et qui vident cæci fiant.	I rzekł Jezus: Na sąd ja na świat ten przyszedłem, aby nie widzący widzieli i widzący ślepymi stali się.
Ἤκουσαν ἐκ τῶν Φαρισαίων ταῦτα οἱ μετ᾽ αὐτοῦ ὄντες καὶ εἶπον αὐτῷ, Μὴ καὶ ἡμεῖς τυφλοί ἐσμεν;	Et audierunt quidam ex pharisæis qui cum ipso erant, et dixerunt ei: Numquid et nos cæci sumus?	Usłyszeli z faryzeuszów to, (ci) z nim będący, i powiedzieli mu: Czy i my ślepi jesteśmy?
εἶπεν αὐτοῖς ὁ Ἰησοῦς, Εἰ τυφλοὶ ἦτε, οὐκ ἂν εἴχετε ἁμαρτίαν· νῦν δὲ λέγετε ὅτι Βλέπομεν, ἡ ἁμαρτία ὑμῶν μένει.	Dixit eis Jesus: Si cæci essetis, non haberetis peccatum. Nunc vero dicitis, Quia videmus: peccatum vestrum manet.	Powiedział im Jezus: Jeśli ślepymi bylibyście, nie mielibyście grzechu. Teraz zaś mówicie, że: Widzimy. Grzech wasz pozostaje.

10

Pasterz i jego stado
Ἀμὴν ἀμὴν λέγω ὑμῖν, ὁ μὴ εἰσερχόμενος διὰ τῆς θύρας εἰς τὴν αὐλὴν τῶν προβάτων ἀλλὰ ἀναβαίνων ἀλλαχόθεν ἐκεῖνος κλέπτης ἐστὶν καὶ λῃστής·	Amen, amen dico vobis: qui non intrat per ostium in ovile ovium, sed ascendit aliunde, ille fur est et latro.	Amen, amen mówię wam. nie wchodzący przez bramę na dziedziniec owiec, ale wchodzący* skądinąd, ów złodziejem jest i rozbójnikiem. * Albo: przechodzący górą przez płot.
ὁ δὲ εἰσερχόμενος διὰ τῆς θύρας ποιμήν ἐστιν τῶν προβάτων.	Qui autem intrat per ostium, pastor est ovium.	Zaś wchodzący przez bramę pasterzem jest owiec.
τούτῳ ὁ θυρωρὸς ἀνοίγει, καὶ τὰ πρόβατα τῆς φωνῆς αὐτοῦ ἀκούει καὶ τὰ ἴδια πρόβατα φωνεῖ κατ᾽ ὄνομα καὶ ἐξάγει αὐτά.	Huic ostiarius aperit, et oves vocem ejus audiunt, et proprias ovas vocat nominatim, et educit eas.	Temu odźwierny otwiera, i owce głosu jego słuchają, i własne owce woła po imieniu* i wyprowadza je. * Imiennie, każdą z osobna.
ὅταν τὰ ἴδια πάντα ἐκβάλῃ, ἔμπροσθεν αὐτῶν πορεύεται, καὶ τὰ πρόβατα αὐτῷ ἀκολουθεῖ, ὅτι οἴδασιν τὴν φωνὴν αὐτοῦ·	Et cum proprias oves emiserit, ante eas vadit: et oves illum sequuntur, quia sciunt vocem ejus.	Kiedy własne wszystkie wypędzi, przed nimi podąża, i owce mu towarzyszą, bo znają głos jego.
ἀλλοτρίῳ δὲ οὐ μὴ ἀκολουθήσουσιν, ἀλλὰ φεύξονται ἀπ᾽ αὐτοῦ, ὅτι οὐκ οἴδασιν τῶν ἀλλοτρίων τὴν φωνήν.	Alienum autem non sequuntur, sed fugiunt ab eo: quia non noverunt vocem alienorum.	Obcemu zaś nie będą towarzyszyć, ale uciekną od niego, bo nie znają obcych głosu.
Ταύτην τὴν παροιμίαν εἶπεν αὐτοῖς ὁ Ἰησοῦς, ἐκεῖνοι δὲ οὐκ ἔγνωσαν τίνα ἦν ἃ ἐλάλει αὐτοῖς.	Hoc proverbium dixit eis Jesus: illi autem non cognoverunt quid loqueretur eis.	Taką przypowieść* powiedział im, Jezus. Oni zaś nie poznali, czym było, co mówił im. * Porównanie.
Εἶπεν οὖν πάλιν ὁ Ἰησοῦς, Ἀμὴν ἀμὴν λέγω ὑμῖν ὅτι ἐγώ εἰμι ἡ θύρα τῶν προβάτων.	Dixit ergo eis iterum Jesus: Amen, amen dico vobis, quia ego sum ostium ovium.	Powiedział więc znów Jezus: Amen, amen mówię wam, że ja jestem bramą owiec.
πάντες ὅσοι ἦλθον πρὸ ἐμοῦ κλέπται εἰσὶν καὶ λῃσταί, ἀλλ᾽ οὐκ ἤκουσαν αὐτῶν τὰ πρόβατα.	Omnes quotquot venerunt, fures sunt, et latrones, et non audierunt eos oves.	Wszyscy, ilu weszło [przede mną], złodziejami są i rozbójnikami. Ale nie usłuchały ich owce.
ἐγώ εἰμι ἡ θύρα· δι᾽ ἐμοῦ ἐάν τις εἰσέλθῃ σωθήσεται καὶ εἰσελεύσεται καὶ ἐξελεύσεται καὶ νομὴν εὑρήσει.	Ego sum ostium. Per me si quis introierit, salvabitur: et ingredietur, et egredietur, et pascua inveniet.	Ja jestem bramą. Przeze mnie, jeśli ktoś wejdzie, uratuje się, i wejdzie i wyjdzie i paszę* znajdzie. * Ewentualnie "pastwisko".
Chronologicznie łączy się J 10 z poprzednim opisem przywrócenia wzroku niewidomemu od urodzenia; związek taki jest pewny przynajmniej w J 10.19-21, w poprzednich dość prawdopodobny. Pouczenie Jezusa jest często nazywane niezupełnie słusznie "przypowieścią" w ślad za J 10.6; klasyczna bowiem przypowieść rozwija tylko jeden wątek doktrynalny i tematyczny. Tymczasem chodzi już w J 10.1-5 o trzy przynajmniej motywy: owczarnia, brama, pasterz. Nie jest także pouczenie alegorią, bo nie każdy element opisowy odpowiada myśli zamierzonej przez autora. Raczej chodzi o formę pośrednią, zastosowaną przez Ewangelistę na zasadzie koncentrycznego postępu myśli: w J 10.1-5 przedstawiają materiał obrazowy, J 10.7-10 mówią o Jezusie jako prawdziwej bramie do owczarni, wreszcie J 10.11-16 - o dobrym pasterzu i jego owczarni. Dwa pozostałe wiersze (J 10.17-18) nadają obrazowi i jego interpretacji perspektywę właściwie chrystologiczną na płaszczyźnie miłości Ojca do Syna. W społeczności tradycyjnie pasterskiej, jaką był od zarania dziejów Izrael, temat pasterza i trzody był bardzo aktualny; rozwijał go zresztą cały niemal starożytny Wschód (inaczej Egipt - por. Rdz 46.34). W ST (por. Jr 23.3; Jr 31.10 b; Ps 23.1-4; Ps 74.1-2 itd.) na specjalną uwagę zasługuje Mi 2.12, gdzie Pasterzem prowadzącym trzodę przez bramę jest sam Jahwe; judaizm rozumiał ten obraz w sensie eschatologicznym. Także w NT temat owcy i pasterza (Mt 10.6; Mt 15.24; Mt 18.12-14; Mk 6.34; Lk 15.4-6) zajmuje poczesne miejsce, porusza jednak zagadnienia nieco inne niż ST. Wśród nich wyróżnia się zwłaszcza J 10 ze swą chrystologiczną interpretacją: Jezus-Pasterz gromadzi wokół siebie nowy, eschatologiczny lud Boży i strzeże go przed fałszywymi przewodnikami, przywódcami judaizmu, których mentalność przedstawił dobitnie rozdział poprzedni. Szkodliwą ich działalność opisują takie epitety, jak: złodziej, rozbójnik, obcy, najemnik. Ewangelista przez słowa Jezusa wskazuje na współczesne sobie formy błędnowierstwa we wspólnotach końca I w. po Chr. , ale J 10 ma również szczególnie aktualne znaczenie na wszystkich etapach życia nowego ludu Bożego. Tylko jedność z Chrystusem-Pasterzem i miłość do powierzonych owiec są cechą prawdziwych kierowników duchowych tego ludu. Cechy te wraz z gotowością do ofiar i poświęcenia za powierzoną trzodę wytwarzają atmosferę nadprzyrodzonego zaufania między pasterzami a trzodą Bożą. To scena z codziennego życia pasterzy. Do zagrody owiec przybywa pasterz mieszkający poza nią. Odźwierny wpuszcza go do owczarni. A on znanym dla owiec głosem wyprowadza je na pastwisko, stając na czele trzody. Ważne są dwa motywy: właściwe wejście do owczarni, przez bramę, za zgodą właściciela owczarni, oraz wzajemny stosunek pasterza i owiec, które znają dobrze jego głos i podążają za nim. Pierwszy motyw ujęty jest kontrowersyjnie: na pierwszym planie występuje nielegalne wejście do owczarni, na sposób złodzieja i rozbójnika. Także to ujęcie wskazuje na łączność między rozdziałami: J 9 a J 10 Wołania owiec po imieniu nie należy rozumieć tylko jako przenośni; zarówno starożytni, jak i współcześni pasterze palestyńscy nadają dość często ulubionym zwierzętom specjalne imiona, biorą je też niekiedy na ramiona. O ile symbolika znaczeniowa pasterza i trzody nie ulega wątpliwości i będzie przedmiotem dalszych refleksji, to drugoplanowa postać odźwiernego nie jest jasna. Wprawdzie J 10.1-18 nie jest alegorią (zob. wyżej) i nie każda postać musi mieć odpowiednik w rzeczywistości, niemniej zastanawiano się nad rolą stróża owczarni. Wysuwano tu takie postaci, jak Mojżesz, J Chrzciciel, a nawet Duch Święty czy Ojciec Niebieski (w tym wypadku czuwałby przy bramie sam gospodarz zagrody). Mniej prawdopodobne jest utożsamianie strażnika z władzami świątyni, nastawionymi przecież wrogo do Jezusa. Każdy pasterz wie o tym, że powierzona mu trzoda zna jego głos. W znaczeniu przenośnym chodzi o podatność na głos Boży rozlegający się w nauczaniu Jezusa Chrystusa i związaną z nią zdolność odróżniania autentycznych nauczycieli od błądzących przywódców, prowadzących trzodę na manowce.
ὁ κλέπτης οὐκ ἔρχεται εἰ μὴ ἵνα κλέψῃ καὶ θύσῃ καὶ ἀπολέσῃ· ἐγὼ ἦλθον ἵνα ζωὴν ἔχωσιν καὶ περισσὸν ἔχωσιν.	Fur non venit nisi ut furetur, et mactet, et perdat. Ego veni ut vitam habeant, et abundantius habeant.	Złodziej nie przychodzi, jeśli nie żeby ukradł i zabił i zgubił. Ja przyszedłem, aby życie mieli* i do zbytku mieli. Lub "miały".
Ἐγώ εἰμι ὁ ποιμὴν ὁ καλός. ὁ ποιμὴν ὁ καλὸς τὴν ψυχὴν αὐτοῦ τίθησιν ὑπὲρ τῶν προβάτων·	Ego sum pastor bonus. Bonus pastor animam suam dat pro ovibus suis.	Ja jestem pasterz dobry. Pasterz dobry życie jego kładzie za owce.
ὁ μισθωτὸς καὶ οὐκ ὢν ποιμήν, οὗ οὐκ ἔστιν τὰ πρόβατα ἴδια, θεωρεῖ τὸν λύκον ἐρχόμενον καὶ ἀφίησιν τὰ πρόβατα καὶ φεύγει καὶ ὁ λύκος ἁρπάζει αὐτὰ καὶ σκορπίζει	Mercenarius autem, et qui non est pastor, cujus non sunt oves propriæ, videt lupum venientem, et dimittit oves, et fugit: et lupus rapit, et dispergit oves;	Najemnik i nie będący pasterzem, którego nie (są) owce własne, widzi wilka przychodzącego i opuszcza owce i ucieka i wilk porywa je i rozprasza; -
ὅτι μισθωτός ἐστιν καὶ οὐ μέλει αὐτῷ περὶ τῶν προβάτων.	mercenarius autem fugit, quia mercenarius est, et non pertinet ad eum de ovibus.	bo najemnikiem jest i nie martwi się (on) o owce.
Ἐγώ εἰμι ὁ ποιμὴν ὁ καλὸς καὶ γινώσκω τὰ ἐμὰ καὶ γινώσκουσί με τὰ ἐμά,	Ego sum pastor bonus: et cognosco meas, et cognoscunt me meæ.	Ja jestem pasterz dobry, i znam moje i znają mnie moje,
καθὼς γινώσκει με ὁ πατὴρ κἀγὼ γινώσκω τὸν πατέρα, καὶ τὴν ψυχήν μου τίθημι ὑπὲρ τῶν προβάτων.	Sicut novit me Pater, et ego agnosco Patrem: et animam meam pono pro ovibus meis.	jako zna mnie Ojciec i ja znam Ojca. I życie me kładę za owce.
καὶ ἄλλα πρόβατα ἔχω ἃ οὐκ ἔστιν ἐκ τῆς αὐλῆς ταύτης· κἀκεῖνα δεῖ με ἀγαγεῖν καὶ τῆς φωνῆς μου ἀκούσουσιν, καὶ γενήσονται μία ποίμνη, εἷς ποιμήν.	Et alias oves habeo, quæ non sunt ex hoc ovili: et illas oportet me adducere, et vocem meam audient, et fiet unum ovile et unus pastor.	I inne owce mam, które nie (są) z dziedzińca tego. I tamte trzeba mi poprowadzić, i głosu mego słuchać będą, i stanie się jedna trzoda, jeden pasterz.
διὰ τοῦτό με ὁ πατὴρ ἀγαπᾷ ὅτι ἐγὼ τίθημι τὴν ψυχήν μου, ἵνα πάλιν λάβω αὐτήν.	Propterea me diligit Pater: quia ego pono animam meam, ut iterum sumam eam.	Dla tego mnie Ojciec miłuje, bo ja kładę życie me, aby znów otrzymałem je.
οὐδεὶς αἴρει αὐτὴν ἀπ᾽ ἐμοῦ, ἀλλ᾽ ἐγὼ τίθημι αὐτὴν ἀπ᾽ ἐμαυτοῦ. ἐξουσίαν ἔχω θεῖναι αὐτήν, καὶ ἐξουσίαν ἔχω πάλιν λαβεῖν αὐτήν· ταύτην τὴν ἐντολὴν ἔλαβον παρὰ τοῦ πατρός μου.	Nemo tollit eam a me: sed ego pono eam a meipso, et potestatem habeo ponendi eam, et potestatem habeo iterum sumendi eam. Hoc mandatum accepi a Patre meo.	Nikt (nie) zabiera go ode mnie, ale ja kładę je ze mnie samego. Władzę mam położyć je i władzę mam znów otrzymać je. To przykazanie otrzymałem od Ojca mego.
Σχίσμα πάλιν ἐγένετο ἐν τοῖς Ἰουδαίοις διὰ τοὺς λόγους τούτους.	Dissensio iterum facta est inter Judæos propter sermones hos.	Rozdarcie znów stało się wśród Judejczyków z powodu słów tych.
ἔλεγον δὲ πολλοὶ ἐξ αὐτῶν, Δαιμόνιον ἔχει καὶ μαίνεται· τί αὐτοῦ ἀκούετε;	Dicebant autem multi ex ipsis: Dæmonium habet, et insanit: quid eum auditis?	Mówili zaś liczni z nich: Demona ma i szaleje. Dlaczego go słuchacie?
ἄλλοι ἔλεγον, Ταῦτα τὰ ῥήματα οὐκ ἔστιν δαιμονιζομένου· μὴ δαιμόνιον δύναται τυφλῶν ὀφθαλμοὺς ἀνοῖξαι;	Alii dicebant: Hæc verba non sunt dæmonium habentis: numquid dæmonium potest cæcorum oculos aperire?	Inni mówili: Te słowa nie (są) opętanego. Czy demon może ślepych oczy otworzyć?
Niewiara przywódców
Ἐγένετο τότε τὰ ἐγκαίνια ἐν τοῖς Ἱεροσολύμοις, χειμὼν ἦν,	Facta sunt autem Encænia in Jerosolymis, et hiems erat.	Stało się wtedy Odnowienie* w Jerozolimie. Zima była, * Święto Poświęcenia Świątyni.
καὶ περιεπάτει ὁ Ἰησοῦς ἐν τῷ ἱερῷ ἐν τῇ στοᾷ τοῦ Σολομῶνος.	Et ambulabat Jesus in templo, in porticu Salomonis.	i chodził Jezus w świątyni w portyku Salomona.
ἐκύκλωσαν οὖν αὐτὸν οἱ Ἰουδαῖοι καὶ ἔλεγον αὐτῷ, Ἕως πότε τὴν ψυχὴν ἡμῶν αἴρεις; εἰ σὺ εἶ ὁ Χριστός, εἰπὲ ἡμῖν παρρησίᾳ.	Circumdederunt ergo eum Judæi, et dicebant ei: Quousque animam nostram tollis? si tu es Christus, dic nobis palam.	Otoczyli więc go Judejczycy i mówili mu: Aż do kiedy duszę naszą rwiesz? Jeśli ty jesteś Pomazańcem powiedz nam otwarcie.
ἀπεκρίθη αὐτοῖς ὁ Ἰησοῦς, Εἶπον ὑμῖν καὶ οὐ πιστεύετε· τὰ ἔργα ἃ ἐγὼ ποιῶ ἐν τῷ ὀνόματι τοῦ πατρός μου ταῦτα μαρτυρεῖ περὶ ἐμοῦ·	Respondit eis Jesus: Loquor vobis, et non creditis: opera quæ ego facio in nomine Patris mei, hæc testimonium perhibent de me:	Odpowiedział im Jezus: Powiedziałem wam i nie wierzycie. Dzieła, które ja czynię w imieniu Ojca mego, te świadczą o mnie.
ἀλλὰ ὑμεῖς οὐ πιστεύετε, ὅτι οὐκ ἐστὲ ἐκ τῶν προβάτων τῶν ἐμῶν.	sed vos non creditis, quia non estis ex ovibus meis.	Ale wy nie wierzycie, bo nie jesteście z owiec moich.
τὰ πρόβατα τὰ ἐμὰ τῆς φωνῆς μου ἀκούουσιν, κἀγὼ γινώσκω αὐτὰ καὶ ἀκολουθοῦσίν μοι,	Oves meæ vocem meam audiunt, et ego cognosco eas, et sequuntur me:	Owce moje głosu mego słuchają i ja znam je i towarzyszą mi.
κἀγὼ δίδωμι αὐτοῖς ζωὴν αἰώνιον καὶ οὐ μὴ ἀπόλωνται εἰς τὸν αἰῶνα καὶ οὐχ ἁρπάσει τις αὐτὰ ἐκ τῆς χειρός μου.	et ego vitam æternam do eis, et non peribunt in æternum, et non rapiet eas quisquam de manu mea.	I ja daję im życie wieczne, i nie zginą na wiek, i nie porwie ktoś ich z ręki mej.
ὁ πατήρ μου ὃς δέδωκέν μοι μείζων πάντων ἐστίν, καὶ οὐδεὶς δύναται ἁρπάζειν ἐκ τῆς χειρὸς τοῦ πατρός.	Pater meus quod dedit mihi, majus omnibus est: et nemo potest rapere de manu Patris mei.	Ojciec mój, co dał mi, (od) wszystkich większym jest; i nikt (nie) może porywać z ręki Ojca.
ἐγὼ καὶ ὁ πατὴρ ἕν ἐσμεν.	Ego et Pater unum sumus.	Ja i Ojciec jedno jesteśmy.
Ἐβάστασαν πάλιν λίθους οἱ Ἰουδαῖοι ἵνα λιθάσωσιν αὐτόν.	Sustulerunt ergo lapides Judæi, ut lapidarent eum.	Podnieśli znów kamienie Judejczycy, aby ukamienowali go.
ἀπεκρίθη αὐτοῖς ὁ Ἰησοῦς, Πολλὰ ἔργα καλὰ ἔδειξα ὑμῖν ἐκ τοῦ πατρός· διὰ ποῖον αὐτῶν ἔργον ἐμὲ λιθάζετε;	Respondit eis Jesus: Multa bona opera ostendi vobis ex Patre meo: propter quod eorum opus me lapidatis?	Odpowiedział im Jezus: Liczne dzieła dobre pokazałem wam od Ojca. Z powodu jakiego (z) tych dzieła mnie kamienujecie?
ἀπεκρίθησαν αὐτῷ οἱ Ἰουδαῖοι, Περὶ καλοῦ ἔργου οὐ λιθάζομέν σε ἀλλὰ περὶ βλασφημίας, καὶ ὅτι σὺ ἄνθρωπος ὢν ποιεῖς σεαυτὸν θεόν.	Responderunt ei Judæi: De bono opere non lapidamus te, sed de blasphemia; et quia tu homo cum sis, facis teipsum Deum.	Odpowiedzieli mu Judejczycy: Za dobry czyn nie kamienujemy cię ale za bluźnierstwo, i że ty, człowiekiem będąc, czynisz siebie Bogiem.
ἀπεκρίθη αὐτοῖς ὁ Ἰησοῦς, Οὐκ ἔστιν γεγραμμένον ἐν τῷ νόμῳ ὑμῶν ὅτι Ἐγὼ εἶπα, Θεοί ἐστε;	Respondit eis Jesus: Nonne scriptum est in lege vestra, Quia ego dixi: Dii estis?	Odpowiedział im Jezus: (Czyż) nie jest napisane w Prawie waszym, że: Ja rzekłem: bogami jesteście?
εἰ ἐκείνους εἶπεν θεοὺς πρὸς οὓς ὁ λόγος τοῦ θεοῦ ἐγένετο, καὶ οὐ δύναται λυθῆναι ἡ γραφή,	Si illos dixit deos, ad quos sermo Dei factus est, et non potest solvi Scriptura:	Jeśli tamtych nazwał bogami, do których słowo Boga stało się, i nie może uchylone zostać* Pismo, * Dosłownie "rozwiązane".
ὃν ὁ πατὴρ ἡγίασεν καὶ ἀπέστειλεν εἰς τὸν κόσμον ὑμεῖς λέγετε ὅτι Βλασφημεῖς, ὅτι εἶπον, Υἱὸς τοῦ θεοῦ εἰμι;	quem Pater sanctificavit, et misit in mundum vos dicitis: Quia blasphemas, quia dixi: Filius Dei sum?	(o tym) którego Ojciec uświęcił i wysłał na świat, wy mówicie, że: Bluźnisz, bo powiedziałem: Synem Boga jestem?
εἰ οὐ ποιῶ τὰ ἔργα τοῦ πατρός μου, μὴ πιστεύετέ μοι·	Si non facio opera Patris mei, nolite credere mihi.	Jeśli nie czynię dzieł Ojca mego, nie wierzcie mi.
εἰ δὲ ποιῶ, κἂν ἐμοὶ μὴ πιστεύητε, τοῖς ἔργοις πιστεύετε, ἵνα γνῶτε καὶ γινώσκητε ὅτι ἐν ἐμοὶ ὁ πατὴρ κἀγὼ ἐν τῷ πατρί.	Si autem facio: etsi mihi non vultis credere, operibus credite, ut cognoscatis, et credatis quia Pater in me est, et ego in Patre.	Jeśli zaś czynię, i jeśli mi nie wierzylibyście, dziełom wierzcie, aby poznaliście i poznawaliście, że we mnie Ojciec i ja w Ojcu.
Ἐζήτουν αὐτὸν πάλιν πιάσαι, καὶ ἐξῆλθεν ἐκ τῆς χειρὸς αὐτῶν.	Quærebant ergo eum apprehendere: et exivit de manibus eorum.	Usiłowali [więc] go znowu pojmać. I wyszedł z ręki ich.
Καὶ ἀπῆλθεν πάλιν πέραν τοῦ Ἰορδάνου εἰς τὸν τόπον ὅπου ἦν Ἰωάννης τὸ πρῶτον βαπτίζων καὶ ἔμεινεν ἐκεῖ.	Et abiit iterum trans Jordanem, in eum locum ubi erat Joannes baptizans primum, et mansit illic;	I odszedł znów poza Jordan, na miejsce, gdzie był Jan najpierw zanurzający, i pozostał tam.
καὶ πολλοὶ ἦλθον πρὸς αὐτὸν καὶ ἔλεγον ὅτι Ἰωάννης μὲν σημεῖον ἐποίησεν οὐδέν, πάντα δὲ ὅσα εἶπεν Ἰωάννης περὶ τούτου ἀληθῆ ἦν.	et multi venerunt ad eum, et dicebant: Quia Joannes quidem signum fecit nullum. Omnia autem quæcumque dixit Joannes de hoc, vera erant.	I liczni przychodzili do niego i mówili, że: Jan wprawdzie znaku (nie) uczynił żadnego, wszystko jednak, ile powiedział Jan o tym, prawdziwe było.
καὶ πολλοὶ ἐπίστευσαν εἰς αὐτὸν ἐκεῖ.	Et multi crediderunt in eum.	I liczni uwierzyli w niego tam.

11

Śmierć Łazarza
Ἦν δέ τις ἀσθενῶν, Λάζαρος ἀπὸ Βηθανίας, ἐκ τῆς κώμης Μαρίας καὶ Μάρθας τῆς ἀδελφῆς αὐτῆς.	Erat autem quidem languens Lazarus a Bethania, de castello Mariæ et Marthæ sororis ejus.	Był zaś ktoś chorujący, Łazarz z Betanii, ze wsi Marii i Marty siostry jej.
ἦν δὲ Μαριὰμ ἡ ἀλείψασα τὸν κύριον μύρῳ καὶ ἐκμάξασα τοὺς πόδας αὐτοῦ ταῖς θριξὶν αὐτῆς, ἧς ὁ ἀδελφὸς Λάζαρος ἠσθένει.	(Maria autem erat quæ unxit Dominum unguento, et extersit pedes ejus capillis suis: cujus frater Lazarus infirmabatur. )	Była zaś Mariam (tą), (która namaściła) Pana pachnidłem i (która wytarła) stopy jego włosami jej, której brat Łazarz chorował.
ἀπέστειλαν οὖν αἱ ἀδελφαὶ πρὸς αὐτὸν λέγουσαι, Κύριε, ἴδε ὃν φιλεῖς ἀσθενεῖ.	Miserunt ergo sorores ejus ad eum dicentes: Domine, ecce quem amas infirmatur.	Wysłały więc siostry do niego mówiąc: Panie, oto którego kochasz, choruje.
ἀκούσας δὲ ὁ Ἰησοῦς εἶπεν, Αὕτη ἡ ἀσθένεια οὐκ ἔστιν πρὸς θάνατον ἀλλ᾽ ὑπὲρ τῆς δόξης τοῦ θεοῦ, ἵνα δοξασθῇ ὁ υἱὸς τοῦ θεοῦ δι᾽ αὐτῆς.	Audiens autem Jesus dixit eis: Infirmitas hæc non est ad mortem, sed pro gloria Dei, ut glorificetur Filius Dei per eam.	Usłyszawszy zaś Jezus rzekł: Ta choroba nie jest ku śmierci, ale na chwałę Boga, aby wsławiony został Syn Człowieka przez nią.
ἠγάπα δὲ ὁ Ἰησοῦς τὴν Μάρθαν καὶ τὴν ἀδελφὴν αὐτῆς καὶ τὸν Λάζαρον.	Diligebat autem Jesus Martham, et sororem ejus Mariam, et Lazarum.	Miłował zaś Jezus Martę i siostrę jej i Łazarza.
ὡς οὖν ἤκουσεν ὅτι ἀσθενεῖ, τότε μὲν ἔμεινεν ἐν ᾧ ἦν τόπῳ δύο ἡμέρας,	Ut ergo audivit quia infirmabatur, tunc quidem mansit in eodem loco duobus diebus;	Jak więc usłyszał, że choruje, wtedy pozostał, w którym był miejscu, dwa dni.
ἔπειτα μετὰ τοῦτο λέγει τοῖς μαθηταῖς, Ἄγωμεν εἰς τὴν Ἰουδαίαν πάλιν.	deinde post hæc dixit discipulis suis: Eamus in Judæam iterum.	Następnie po tym mówi uczniom: Idźmy do Judei znów.
λέγουσιν αὐτῷ οἱ μαθηταί, Ῥαββί, νῦν ἐζήτουν σε λιθάσαι οἱ Ἰουδαῖοι, καὶ πάλιν ὑπάγεις ἐκεῖ;	Dicunt ei discipuli: Rabbi, nunc quærebant te Judæi lapidare, et iterum vadis illuc?	Mówią mu uczniowie: Rabbi, teraz (usiłowali) cię ukamienować Judejczycy, i znów idziesz tam?
ἀπεκρίθη Ἰησοῦς, Οὐχὶ δώδεκα ὧραί εἰσιν τῆς ἡμέρας; ἐάν τις περιπατῇ ἐν τῇ ἡμέρᾳ, οὐ προσκόπτει, ὅτι τὸ φῶς τοῦ κόσμου τούτου βλέπει·	Respondit Jesus: Nonne duodecim sunt horæ diei? Si quis ambulaverit in die, non offendit, quia lucem hujus mundi videt:	Odpowiedział Jezus: Czyż nie dwanaście godzin (jest) dnia? Jeśli ktoś będzie chodził w dniu, nie potyka się, bo światło świata tego widzi.
ἐὰν δέ τις περιπατῇ ἐν τῇ νυκτί, προσκόπτει, ὅτι τὸ φῶς οὐκ ἔστιν ἐν αὐτῷ.	si autem ambulaverit in nocte, offendit, quia lux non est in eo.	Jeśli zaś ktoś będzie chodził w nocy, potyka się, bo światło nie jest w nim.
Jeden z największych cudów zdziałanych przez Jezusa - wskrzeszenie Łazarza - przekazał spośród czterech Ewangelistów jedynie J. Synoptycy mówią o innych wskrzeszeniach, które z kolei pomija milczeniem autor czwartej Ewangelii. Toteż spekulacje na temat ewentualnego pochodzenia opisu Janowego (parafraza przypowieści Lk 16.19 nn o bogaczu i Łazarzu, streszczenie ogólne wskrzeszeń opisanych przez Synoptyków, ze specjalnym uwzględnieniem wskrzeszenia córki Jaira, Mk 5.35-43 i par.) wychodzą z błędnego założenia niehistoryczności niektórych danych czwartej Ewangelii, a nadto nie prowadzą do konstruktywnego wyjaśnienia wyboru materiału przez Synoptyków i Jana. Z bogatej tradycji o znakach Jezusa, obejmujących zapewne szereg wskrzeszeń zmarłych, poszczególni Ewangeliści wybrali te epizody, które nadawały się do naświetlenia ich założeń teologicznych (celów katechetycznych, polemicznych) - te zaś były z pewnością różne u (poszczególnych) Synoptyków, a zwłaszcza u Jana. Tak np. Lk 7.11 nn opowiada o wskrzeszeniu młodzieńca z Nain, nieznanym pozostałym Ewangelistom. Żaden z nich nie wyczerpał znaków zdziałanych przez Jezusa, a J 20.30; J 21.25 stwierdza to formalnie. Tradycja o rodzinie Łazarza nie musiała być obca Łukaszowi (Lk 10.38 nn), skoro wymienia on obie siostry, Marię i Martę, choć bez brata ich Łazarza. Przyczyną opuszczenia tak wielkiego cudu przez Synoptyków mogły być racje chronologiczne lub literackie (opisują raczej podróż Jezusa z Galilei do Judei jako tło działalności); być może chodzi o inne, dziś nie znane powody. Inna rzecz, że epizod wskrzeszenia Łazarza obejmuje bogatą symbolikę, do której będzie nawiązywał Jezus w swoich słowach: jest On dla wierzących w Niego zmartwychwstaniem i życiem, a droga ku zmartwychwstaniu będzie prowadziła przez krzyż i śmierć. Jk zazwyczaj w czwartej Ewangelii, wydarzenia historyczne stanowią punkt wyjścia głębszego pouczenia i refleksji natury teologicznej. Imię Łazarz jest zgrecyzowaną formą imienia hebr. i oznacza "Bóg pomógł"; zna je już gr. przekład ST (LXX), a upamiętnia współczesna nazwa arabska osiedla położonego w pobliżu dawnej Betanii, miejsca zamieszkania Łazarza oraz jego sióstr. Betania była położona około 3 km na wschód od Góry Oliwnej; zniszczona w czasie I wojny żydowskiej (69-70 po Chr.) nie istniała jako osiedle w czasie pisania czwartej Ewangelii.
ταῦτα εἶπεν, καὶ μετὰ τοῦτο λέγει αὐτοῖς, Λάζαρος ὁ φίλος ἡμῶν κεκοίμηται· ἀλλὰ πορεύομαι ἵνα ἐξυπνίσω αὐτόν.	Hæc ait, et post hæc dixit eis: Lazarus amicus noster dormit: sed vado ut a somno excitem eum.	To powiedział, i po tym mówi im: Łazarz przyjaciel nasz zasnął, ale podążam, aby (wyrwać) ze snu go.
εἶπαν οὖν οἱ μαθηταὶ αὐτῷ, Κύριε, εἰ κεκοίμηται σωθήσεται.	Dixerunt ergo discipuli ejus: Domine, si dormit, salvus erit.	Powiedzieli więc uczniowie mu: Panie, jeśli zasnął, uratowany będzie.
εἰρήκει δὲ ὁ Ἰησοῦς περὶ τοῦ θανάτου αὐτοῦ, ἐκεῖνοι δὲ ἔδοξαν ὅτι περὶ τῆς κοιμήσεως τοῦ ὕπνου λέγει.	Dixerat autem Jesus de morte ejus: illi autem putaverunt quia de dormitione somni diceret.	Rzekł zaś Jezus o śmierci jego. Tamci zaś uważali, że o zaśnięciu snem mówi.
τότε οὖν εἶπεν αὐτοῖς ὁ Ἰησοῦς παρρησίᾳ, Λάζαρος ἀπέθανεν,	Tunc ergo Jesus dixit eis manifeste: Lazarus mortuus est:	Wtedy więc rzekł im Jezus otwarcie: Łazarz umarł.
καὶ χαίρω δι᾽ ὑμᾶς ἵνα πιστεύσητε, ὅτι οὐκ ἤμην ἐκεῖ· ἀλλὰ ἄγωμεν πρὸς αὐτόν.	et gaudeo propter vos, ut credatis, quoniam non eram ibi, sed eamus ad eum.	I raduję się z powodu was aby uwierzyliście że nie byłem tam. Ale idźmy do niego.
εἶπεν οὖν Θωμᾶς ὁ λεγόμενος Δίδυμος τοῖς συμμαθηταῖς, Ἄγωμεν καὶ ἡμεῖς ἵνα ἀποθάνωμεν μετ᾽ αὐτοῦ.	Dixit ergo Thomas, qui dicitur Didymus, ad condiscipulos: Eamus et nos, ut moriamur cum eo.	Powiedział więc Tomasz, zwany Bliźniak, współuczniom: Idźmy i my, aby umarliśmy z nim.
Jezus pociesza siostry
Ἐλθὼν οὖν ὁ Ἰησοῦς εὗρεν αὐτὸν τέσσαρας ἤδη ἡμέρας ἔχοντα ἐν τῷ μνημείῳ.	Venit itaque Jesus: et invenit eum quatuor dies jam in monumento habentem.	Przyszedłszy więc Jezus znalazł go cztery już dni mającego w grobowcu.
ἦν δὲ ἡ Βηθανία ἐγγὺς τῶν Ἱεροσολύμων ὡς ἀπὸ σταδίων δεκαπέντε.	(Erat autem Bethania juxta Jerosolymam quasi stadiis quindecim. )	Była zaś Betania blisko Jerozolimy jakieś stadiów piętnaście.
πολλοὶ δὲ ἐκ τῶν Ἰουδαίων ἐληλύθεισαν πρὸς τὴν Μάρθαν καὶ Μαριὰμ ἵνα παραμυθήσωνται αὐτὰς περὶ τοῦ ἀδελφοῦ.	Multi autem ex Judæis venerant ad Martham et Mariam, ut consolarentur eas de fratre suo.	Liczni zaś z Judejczyków przyszli do Marty i Mariam, aby pocieszyli* je co do brata. * Dodali otuchy, wyperswadowali smutek.
ἡ οὖν Μάρθα ὡς ἤκουσεν ὅτι Ἰησοῦς ἔρχεται ὑπήντησεν αὐτῷ· Μαριὰμ δὲ ἐν τῷ οἴκῳ ἐκαθέζετο.	Martha ergo ut audivit quia Jesus venit, occurrit illi: Maria autem domi sedebat.	Zatem Marta, jak usłyszała, że Jezus przychodzi wyszła naprzeciw mu; Mariam zaś w domu siedziała.
εἶπεν οὖν ἡ Μάρθα πρὸς τὸν Ἰησοῦν, Κύριε, εἰ ἦς ὧδε οὐκ ἂν ἀπέθανεν ὁ ἀδελφός μου·	Dixit ergo Martha ad Jesum: Domine, si fuisses hic, frater meus non fuisset mortuus:	Powiedziała więc Marta do Jezusa: Panie, jeśli byłbyś tu, nie umarłby brat mój.
ἀλλὰ καὶ νῦν οἶδα ὅτι ὅσα ἂν αἰτήσῃ τὸν θεὸν δώσει σοι ὁ θεός.	sed et nunc scio quia quæcumque poposceris a Deo, dabit tibi Deus.	[Ale] i teraz wiem, że ile poprosisz Boga, da ci Bóg.
λέγει αὐτῇ ὁ Ἰησοῦς, Ἀναστήσεται ὁ ἀδελφός σου.	Dicit illi Jesus: Resurget frater tuus.	Mówi jej Jezus: (Zmartwych)wstanie brat twój.
λέγει αὐτῷ ἡ Μάρθα, Οἶδα ὅτι ἀναστήσεται ἐν τῇ ἀναστάσει ἐν τῇ ἐσχάτῃ ἡμέρᾳ.	Dicit ei Martha: Scio quia resurget in resurrectione in novissimo die.	Mówi mu Marta: Wiem, że wstanie (przy) wstaniu w ostatnim dniu.
εἶπεν αὐτῇ ὁ Ἰησοῦς, Ἐγώ εἰμι ἡ ἀνάστασις καὶ ἡ ζωή· ὁ πιστεύων εἰς ἐμὲ κἂν ἀποθάνῃ ζήσεται,	Dixit ei Jesus: Ego sum resurrectio et vita: qui credit in me, etiam si mortuus fuerit, vivet:	Powiedział jej Jezus: Ja jestem (zmartwych)wstanie i życie. Wierzący we mnie, i choćby umarł, ożyje.
καὶ πᾶς ὁ ζῶν καὶ πιστεύων εἰς ἐμὲ οὐ μὴ ἀποθάνῃ εἰς τὸν αἰῶνα. πιστεύεις τοῦτο;	et omnis qui vivit et credit in me, non morietur in æternum. Credis hoc?	I każdy żyjący i wierzący we mnie nie umrze na wiek. Wierzysz (w) to?
λέγει αὐτῷ, Ναὶ κύριε, ἐγὼ πεπίστευκα ὅτι σὺ εἶ ὁ Χριστὸς ὁ υἱὸς τοῦ θεοῦ ὁ εἰς τὸν κόσμον ἐρχόμενος.	Ait illi: Utique Domine, ego credidi quia tu es Christus, Filius Dei vivi, qui in hunc mundum venisti.	Mówi mu: Tak, Panie. Ja uwierzyłam, że ty jesteś Pomazaniec, Syn Boga na świat przychodzący.
Καὶ τοῦτο εἰποῦσα ἀπῆλθεν καὶ ἐφώνησεν Μαριὰμ τὴν ἀδελφὴν αὐτῆς λάθρᾳ εἰποῦσα, Ὁ διδάσκαλος πάρεστιν καὶ φωνεῖ σε.	Et cum hæc dixisset, abiit, et vocavit Mariam sororem suam silentio, dicens: Magister adest, et vocat te.	I to powiedziawszy odeszła i zawołała Mariam siostrę jej, skrycie powiedziawszy: Nauczyciel jest obecny i woła cię.
ἐκείνη δὲ ὡς ἤκουσεν ἠγέρθη ταχὺ καὶ ἤρχετο πρὸς αὐτόν.	Illa ut audivit, surgit cito, et venit ad eum;	Tamta zaś jak usłyszała, podniosła się szybko i przyszła do niego.
οὔπω δὲ ἐληλύθει ὁ Ἰησοῦς εἰς τὴν κώμην, ἀλλ᾽ ἦν ἔτι ἐν τῷ τόπῳ ὅπου ὑπήντησεν αὐτῷ ἡ Μάρθα.	nondum enim venerat Jesus in castellum: sed erat adhuc in illo loco, ubi occurrerat ei Martha.	Jeszcze nie zaś przyszedł Jezus do wsi, ale był jeszcze w miejscu, gdzie napotkała go Marta.
οἱ οὖν Ἰουδαῖοι οἱ ὄντες μετ᾽ αὐτῆς ἐν τῇ οἰκίᾳ καὶ παραμυθούμενοι αὐτήν, ἰδόντες τὴν Μαριὰμ ὅτι ταχέως ἀνέστη καὶ ἐξῆλθεν, ἠκολούθησαν αὐτῇ δόξαντες ὅτι ὑπάγει εἰς τὸ μνημεῖον ἵνα κλαύσῃ ἐκεῖ.	Judæi ergo, qui erant cum ea in domo, et consolabantur eam, cum vidissent Mariam quia cito surrexit, et exiit, secuti sunt eam dicentes: Quia vadit ad monumentum, ut ploret ibi.	Zatem Judejczycy będący z nią w domu i pocieszający ją, zobaczywszy Mariam, że szybko wstała i wyszła, zaczęli towarzyszyć jej, uważając, że idzie do grobowca, by płakała tam.
ἡ οὖν Μαριὰμ ὡς ἦλθεν ὅπου ἦν Ἰησοῦς ἰδοῦσα αὐτὸν ἔπεσεν αὐτοῦ πρὸς τοὺς πόδας λέγουσα αὐτῷ, Κύριε, εἰ ἦς ὧδε οὐκ ἄν μου ἀπέθανεν ὁ ἀδελφός.	Maria ergo, cum venisset ubi erat Jesus, videns eum, cecidit ad pedes ejus, et dicit ei: Domine, si fuisses hic, non esset mortuus frater meus.	Zatem Mariam, jak przyszła, gdzie był Jezus, zobaczywszy go upadła mu do stóp, mówiąc mu: Panie, jeśli byłbyś tu, nie by mój* umarł brat. * Sens: "nie umarłby brat mój".
Ἰησοῦς οὖν ὡς εἶδεν αὐτὴν κλαίουσαν καὶ τοὺς συνελθόντας αὐτῇ Ἰουδαίους κλαίοντας, ἐνεβριμήσατο τῷ πνεύματι καὶ ἐτάραξεν ἑαυτὸν	Jesus ergo, ut vidit eam plorantem, et Judæos, qui venerant cum ea, plorantes, infremuit spiritu, et turbavit seipsum,	Jezus więc jak zobaczył ją płaczącą i (tych), (którzy przyszli razem z) nią Judejczyków płaczących, wzburzył się (w) duchu i poruszył (w) sobie;
καὶ εἶπεν, Ποῦ τεθείκατε αὐτόν; λέγουσιν αὐτῷ, Κύριε, ἔρχου καὶ ἴδε.	et dixit: Ubi posuistis eum? Dicunt ei: Domine, veni, et vide.	i powiedział: Gdzie położyliście go? Mówią mu: Panie, przyjdź i zobacz.
ἐδάκρυσεν ὁ Ἰησοῦς.	Et lacrimatus est Jesus.	Zapłakał Jezus.
ἔλεγον οὖν οἱ Ἰουδαῖοι, Ἴδε πῶς ἐφίλει αὐτόν.	Dixerunt ergo Judæi: Ecce quomodo amabat eum.	Mówili więc Judejczycy: Oto jak kochał go.
τινὲς δὲ ἐξ αὐτῶν εἶπαν, Οὐκ ἐδύνατο οὗτος ὁ ἀνοίξας τοὺς ὀφθαλμοὺς τοῦ τυφλοῦ ποιῆσαι ἵνα καὶ οὗτος μὴ ἀποθάνῃ;	Quidam autem ex ipsis dixerunt: Non poterat hic, qui aperuit oculos cæci nati, facere ut hic non moreretur?	Jacyś zaś z nich powiedzieli: Nie mógł ten, (który otworzył) oczy ślepego, uczynić, aby i ten nie umarł?
Jezus wskrzesza Łazarza
Ἰησοῦς οὖν πάλιν ἐμβριμώμενος ἐν ἑαυτῷ ἔρχεται εἰς τὸ μνημεῖον· ἦν δὲ σπήλαιον καὶ λίθος ἐπέκειτο ἐπ᾽ αὐτῷ.	Jesus ergo rursum fremens in semetipso, venit ad monumentum. Erat autem spelunca, et lapis superpositus erat ei.	Jezus więc znowu wzburzony w sobie przychodzi do grobowca. Był zaś jaskinią i kamień leżał na niej.
λέγει ὁ Ἰησοῦς, Ἄρατε τὸν λίθον. λέγει αὐτῷ ἡ ἀδελφὴ τοῦ τετελευτηκότος Μάρθα, Κύριε, ἤδη ὄζει, τεταρταῖος γάρ ἐστιν.	Ait Jesus: Tollite lapidem. Dicit ei Martha, soror ejus qui mortuus fuerat: Domine, jam fœtet, quatriduanus est enim.	Mówi Jezus: Podnieście kamień. Mówi mu siostra umarłego Marta: Panie, już cuchnie, czwarty (dzień) bowiem jest.
λέγει αὐτῇ ὁ Ἰησοῦς, Οὐκ εἶπόν σοι ὅτι ἐὰν πιστεύσῃς ὄψῃ τὴν δόξαν τοῦ θεοῦ;	Dicit ei Jesus: Nonne dixi tibi quoniam si credideris, videbis gloriam Dei?	Mówi jej Jezus: Czyż nie powiedziałem ci, że jeśli uwierzysz, ujrzysz chwałę Boga?
ἦραν οὖν τὸν λίθον. ὁ δὲ Ἰησοῦς ἦρεν τοὺς ὀφθαλμοὺς ἄνω καὶ εἶπεν, Πάτερ, εὐχαριστῶ σοι ὅτι ἤκουσάς μου.	Tulerunt ergo lapidem: Jesus autem, elevatis sursum oculis, dixit: Pater, gratias ago tibi quoniam audisti me.	Podnieśli więc kamień. Zaś Jezus podniósł oczy w górę i powiedział, Ojcze, dziękuję ci, że wysłuchałeś mnie.
ἐγὼ δὲ ᾔδειν ὅτι πάντοτέ μου ἀκούεις, ἀλλὰ διὰ τὸν ὄχλον τὸν περιεστῶτα εἶπον, ἵνα πιστεύσωσιν ὅτι σύ με ἀπέστειλας.	Ego autem sciebam quia semper me audis, sed propter populum qui circumstat, dixi: ut credant quia tu me misisti.	Ja zaś wiedziałem, że zawsze mnie słuchasz. Ale z powodu tłumu wokół stojącego powiedziałem, aby uwierzyli, że ty mnie wysłałeś.
καὶ ταῦτα εἰπὼν φωνῇ μεγάλῃ ἐκραύγασεν, Λάζαρε, δεῦρο ἔξω.	Hæc cum dixisset, voce magna clamavit: Lazare, veni foras.	I to rzekłszy głosem wielkim wykrzyknął. Łazarzu, chodźże na zewnątrz.
ἐξῆλθεν ὁ τεθνηκὼς δεδεμένος τοὺς πόδας καὶ τὰς χεῖρας κειρίαις καὶ ἡ ὄψις αὐτοῦ σουδαρίῳ περιεδέδετο. λέγει αὐτοῖς ὁ Ἰησοῦς, Λύσατε αὐτὸν καὶ ἄφετε αὐτὸν ὑπάγειν.	Et statim prodiit qui fuerat mortuus, ligatus pedes, et manus institis, et facies illius sudario erat ligata. Dixit eis Jesus: Solvite eum et sinite abire.	Wyszedł zmarły związany: stopy i ręce opaskami, i twarz jego chustką była obwiązana. Mówi im Jezus: Rozwiążcie go i pozwólcie mu iść.
Spisek przeciwko Jezusowi
Πολλοὶ οὖν ἐκ τῶν Ἰουδαίων οἱ ἐλθόντες πρὸς τὴν Μαριὰμ καὶ θεασάμενοι ἃ ἐποίησεν ἐπίστευσαν εἰς αὐτόν·	Multi ergo ex Judæis, qui venerant ad Mariam, et Martham, et viderant quæ fecit Jesus, crediderunt in eum.	Liczni więc z Judejczyków, (ci) (którzy przyszli) do Mariam i (którzy ujrzeli), co uczynił, uwierzyli w niego.
τινὲς δὲ ἐξ αὐτῶν ἀπῆλθον πρὸς τοὺς Φαρισαίους καὶ εἶπαν αὐτοῖς ἃ ἐποίησεν Ἰησοῦς.	Quidam autem ex ipsis abierunt ad pharisæos, et dixerunt eis quæ fecit Jesus.	Niektórzy zaś z nich odeszli do faryzeuszów i powiedzieli im, co uczynił Jezus.
συνήγαγον οὖν οἱ ἀρχιερεῖς καὶ οἱ Φαρισαῖοι συνέδριον. καὶ ἔλεγον, Τί ποιοῦμεν ὅτι οὗτος ὁ ἄνθρωπος πολλὰ ποιεῖ σημεῖα;	Collegerunt ergo pontifices et pharisæi concilium, et dicebant: Quid faciamus, quia hic homo multa signa facit?	Zebrali więc arcykapłani i faryzeusze sanhedryn i mówili: Co uczynimy, bo ten człowiek liczne czyni znaki?
ἐὰν ἀφῶμεν αὐτὸν οὕτως, πάντες πιστεύσουσιν εἰς αὐτόν, καὶ ἐλεύσονται οἱ Ῥωμαῖοι καὶ ἀροῦσιν ἡμῶν καὶ τὸν τόπον καὶ τὸ ἔθνος.	Si dimittimus eum sic, omnes credent in eum, et venient Romani, et tollent nostrum locum, et gentem.	Jeśli pozostawimy go tak, wszyscy uwierzą w niego, i przyjdą Rzymianie i zabiorą nasze, i to miejsce, i naród. Tzn. świątynię.
εἷς δέ τις ἐξ αὐτῶν Καϊάφας, ἀρχιερεὺς ὢν τοῦ ἐνιαυτοῦ ἐκείνου, εἶπεν αὐτοῖς, Ὑμεῖς οὐκ οἴδατε οὐδέν,	Unus autem ex ipsis, Caiphas nomine, cum esset pontifex anni illius, dixit eis: Vos nescitis quidquam,	Jeden zaś, ktoś z nich, Kajfasz, arcykapłanem będący roku tego, powiedział im: Wy nie wiecie nic,
οὐδὲ λογίζεσθε ὅτι συμφέρει ὑμῖν ἵνα εἷς ἄνθρωπος ἀποθάνῃ ὑπὲρ τοῦ λαοῦ καὶ μὴ ὅλον τὸ ἔθνος ἀπόληται.	nec cogitatis quia expedit vobis ut unus moriatur homo pro populo, et non tota gens pereat.	ani liczycie się, że jest pożyteczne wam, aby jeden człowiek umarł za lud i aby nie cały naród zginął.
τοῦτο δὲ ἀφ᾽ ἑαυτοῦ οὐκ εἶπεν, ἀλλὰ ἀρχιερεὺς ὢν τοῦ ἐνιαυτοῦ ἐκείνου ἐπροφήτευσεν ὅτι ἔμελλεν Ἰησοῦς ἀποθνῄσκειν ὑπὲρ τοῦ ἔθνους,	Hoc autem a semetipso non dixit: sed cum esset pontifex anni illius, prophetavit, quod Jesus moriturus erat pro gente,	Tego zaś od siebie nie powiedział, ale arcykapłanem będąc roku tamtego wyprorokował, że miał Jezus umrzeć za naród,
καὶ οὐχ ὑπὲρ τοῦ ἔθνους μόνον ἀλλ᾽ ἵνα καὶ τὰ τέκνα τοῦ θεοῦ τὰ διεσκορπισμένα συναγάγῃ εἰς ἕν.	et non tantum pro gente, sed ut filios Dei, qui erant dispersi, congregaret in unum.	i nie za naród jedynie. ale aby i dzieci Boga rozproszone zgromadził w jedno.
ἀπ᾽ ἐκείνης οὖν τῆς ἡμέρας ἐβουλεύσαντο ἵνα ἀποκτείνωσιν αὐτόν.	Ab illo ergo die cogitaverunt ut interficerent eum.	Od tamtego więc dnia zaplanowali, żeby zabili go.
Ὁ οὖν Ἰησοῦς οὐκέτι παρρησίᾳ περιεπάτει ἐν τοῖς Ἰουδαίοις, ἀλλὰ ἀπῆλθεν ἐκεῖθεν εἰς τὴν χώραν ἐγγὺς τῆς ἐρήμου, εἰς Ἐφραὶμ λεγομένην πόλιν, κἀκεῖ ἔμεινεν μετὰ τῶν μαθητῶν.	Jesus ergo jam non in palam ambulabat apud Judæos, sed abiit in regionem juxta desertum, in civitatem quæ dicitur Ephrem, et ibi morabatur cum discipulis suis.	Zatem Jezus już nie otwarcie chodził wśród Judejczyków, ale odszedł stamtąd do krainy blisko pustkowia, do Efraimem nazywanego miasta, i tam został z uczniami.
Ἦν δὲ ἐγγὺς τὸ πάσχα τῶν Ἰουδαίων, καὶ ἀνέβησαν πολλοὶ εἰς Ἱεροσόλυμα ἐκ τῆς χώρας πρὸ τοῦ πάσχα ἵνα ἁγνίσωσιν ἑαυτούς.	Proximum autem erat Pascha Judæorum, et ascenderunt multi Jerosolymam de regione ante Pascha, ut sanctificarent seipsos.	Była zaś blisko Pascha Judejczyków i weszli liczni do Jerozolimy z krainy, przed Paschą, aby uczynili nieskalanymi siebie.
ἐζήτουν οὖν τὸν Ἰησοῦν καὶ ἔλεγον μετ᾽ ἀλλήλων ἐν τῷ ἱερῷ ἑστηκότες, Τί δοκεῖ ὑμῖν; ὅτι οὐ μὴ ἔλθῃ εἰς τὴν ἑορτήν;	Quærebant ergo Jesum, et colloquebantur ad invicem, in templo stantes: Quid putatis, quia non venit ad diem festum?	Szukali więc Jezusa i mówili ze sobą nawzajem w świątyni stojąc: Co zdaje się wam? Że nie przyjdzie na święto?
δεδώκεισαν δὲ οἱ ἀρχιερεῖς καὶ οἱ Φαρισαῖοι ἐντολὰς ἵνα ἐάν τις γνῷ ποῦ ἐστιν μηνύσῃ, ὅπως πιάσωσιν αὐτόν.	Dederant autem pontifices et pharisæi mandatum ut si quis cognoverit ubi sit, indicet, ut apprehendant eum.	Dali zaś arcykapłani i faryzeusze przykazania, aby jeśli ktoś wiedziałby, gdzie jest, zgłosił, żeby pojmali go.

12

Namaszczenie Jezusa w Betanii
Ὁ οὖν Ἰησοῦς πρὸ ἓξ ἡμερῶν τοῦ πάσχα ἦλθεν εἰς Βηθανίαν, ὅπου ἦν Λάζαρος, ὃν ἤγειρεν ἐκ νεκρῶν Ἰησοῦς.	Jesus ergo ante sex dies Paschæ venit Bethaniam, ubi Lazarus fuerat mortuus, quem suscitavit Jesus.	Zatem Jezus naprzód sześć dni (od) Paschy przyszedł do Betanii, gdzie był Łazarz, którego podniósł z martwych Jezus.
ἐποίησαν οὖν αὐτῷ δεῖπνον ἐκεῖ, καὶ ἡ Μάρθα διηκόνει, ὁ δὲ Λάζαρος εἷς ἦν ἐκ τῶν ἀνακειμένων σὺν αὐτῷ.	Fecerunt autem ei cœnam ibi, et Martha ministrabat, Lazarus vero unus erat ex discumbentibus cum eo.	Uczynili więc mu wieczerzę tam. i Marta służyła, zaś Łazarz jednym był z leżących (przy stole) z nim.
ἡ οὖν Μαριὰμ λαβοῦσα λίτραν μύρου νάρδου πιστικῆς πολυτίμου ἤλειψεν τοὺς πόδας τοῦ Ἰησοῦ καὶ ἐξέμαξεν ταῖς θριξὶν αὐτῆς τοὺς πόδας αὐτοῦ· ἡ δὲ οἰκία ἐπληρώθη ἐκ τῆς ὀσμῆς τοῦ μύρου.	Maria ergo accepit libram unguenti nardi pistici pretiosi, et unxit pedes Jesu, et extersit pedes ejus capillis suis: et domus impleta est ex odore unguenti.	Zatem Mariam wziąwszy funt pachnidła nardu prawdziwego* wielkiej ceny, namaściła stopy Jezusa i wytarła włosami jej stopy jego. Zaś dom napełnił się od woni pachnidła. * Albo „pistacjowego", albo „płynnego".
λέγει δὲ Ἰούδας ὁ Ἰσκαριώτης εἷς τῶν μαθητῶν αὐτοῦ, ὁ μέλλων αὐτὸν παραδιδόναι,	Dixit ergo unus ex discipulis ejus, Judas Iscariotes, qui erat eum traditurus:	Mówi więc Juda Iskariota, jeden [z] uczniów jego, mający go wydawać:
Διὰ τί τοῦτο τὸ μύρον οὐκ ἐπράθη τριακοσίων δηναρίων καὶ ἐδόθη πτωχοῖς;	Quare hoc unguentum non veniit trecentis denariis, et datum est egenis?	Dla czego to pachnidło nie zostało sprzedane (za) trzysta denarów i (nie) dane zostało biednym?
εἶπεν δὲ τοῦτο οὐχ ὅτι περὶ τῶν πτωχῶν ἔμελεν αὐτῷ, ἀλλ᾽ ὅτι κλέπτης ἦν καὶ τὸ γλωσσόκομον ἔχων τὰ βαλλόμενα ἐβάσταζεν.	Dixit autem hoc, non quia de egenis pertinebat ad eum, sed quia fur erat, et loculos habens, ea quæ mittebantur, portabat.	Powiedział zaś to, nie że o biednych martwił się on, ale że złodziejem był i sakiewkę mając, (co) rzucane zabierał.
εἶπεν οὖν ὁ Ἰησοῦς, Ἄφες αὐτήν, ἵνα εἰς τὴν ἡμέραν τοῦ ἐνταφιασμοῦ μου τηρήσῃ αὐτό·	Dixit ergo Jesus: Sinite illam ut in diem sepulturæ meæ servet illud.	Powiedział więc Jezus: Zostaw ją, aby na dzień pogrzebania mego ustrzegła to.
τοὺς πτωχοὺς γὰρ πάντοτε ἔχετε μεθ᾽ ἑαυτῶν, ἐμὲ δὲ οὐ πάντοτε ἔχετε.	Pauperes enim semper habetis vobiscum: me autem non semper habetis.	Biednych bowiem zawsze macie ze sobą, mnie zaś nie zawsze macie.
Ἔγνω οὖν ὄχλος πολὺς ἐκ τῶν Ἰουδαίων ὅτι ἐκεῖ ἐστιν καὶ ἦλθον οὐ διὰ τὸν Ἰησοῦν μόνον, ἀλλ᾽ ἵνα καὶ τὸν Λάζαρον ἴδωσιν ὃν ἤγειρεν ἐκ νεκρῶν.	Cognovit ergo turba multa ex Judæis quia illic est, et venerunt, non propter Jesum tantum, sed ut Lazarum viderent, quem suscitavit a mortuis.	Poznał się więc tłum liczny z Judejczyków, że tam jest, i przyszli nie z powodu Jezusa jedynie, ale aby i Łazarza zobaczyli, którego podniósł z martwych.
ἐβουλεύσαντο δὲ οἱ ἀρχιερεῖς ἵνα καὶ τὸν Λάζαρον ἀποκτείνωσιν,	Cogitaverunt autem principes sacerdotum ut et Lazarum interficerent:	Zaplanowali zaś arcykapłani aby i Łazarza zabili,
ὅτι πολλοὶ δι᾽ αὐτὸν ὑπῆγον τῶν Ἰουδαίων καὶ ἐπίστευον εἰς τὸν Ἰησοῦν.	quia multi propter illum abibant ex Judæis, et credebant in Jesum.	bo liczni z powodu jego szli (z) Judejczyków i wierzyli w Jezusa.
Triumfalny wjazd
Opis namaszczenia w Betanii zamieszczają pierwsi dwaj Ewangeliści (Mt 26.6-13; Mk 14.3-9) z pewnymi różnicami; zasadniczo różni się natomiast Łukaszowy opis namaszczenia Jezusa przez jawnogrzesznicę (Lk 7.36-50 - zob. komentarz). Z danych chronologicznych J 12.1 wynika, że na tydzień przed uroczystością Paschy Jezus opuścił Efraim i udał się z uczniami w okolicę Jerozolimy na święto. Wobec wrogości arcykapłanów i bezpośredniego nakazu pochwycenia Go i doprowadzenia, Jezus nie przybywa wprost do Świętego Miasta, lecz do Betanii, gdzie dokonał niedawno wskrzeszenia. Uroczystość Paschy rozpoczyna się wg chronologii Janowej w piątek, wobec czego uczta, o której mówi: J 12.2, odbyłaby się w poprzedzającą sobotę. Judaizm znał uczty szabatowe, urządzane w godzinach popołudniowych; o tej samej porze spożywano inne uroczyste posiłki, przeciągające się niekiedy dość długo. Miejscem posiłku była w każdym razie Betania, choć prawdopodobnie nie dom Marii i Marty (Łazarz, ich brat, był jednym z zaproszonych); Synoptycy mówią o jakimś bliżej nie znanym Szymonie (Mk 14.3; Mt 26.6: "Trędowaty", Lk 7.36; Lk 7.39 a: "faryzeusz"?) jako o gospodarzu.
Τῇ ἐπαύριον ὁ ὄχλος πολὺς ὁ ἐλθὼν εἰς τὴν ἑορτήν, ἀκούσαντες ὅτι ἔρχεται ὁ Ἰησοῦς εἰς Ἱεροσόλυμα	In crastinum autem, turba multa quæ venerat ad diem festum, cum audissent quia venit Jesus Jerosolymam,	Nazajutrz tłum liczny, przybyły na święto, usłyszawszy, że przychodzi Jezus do Jerozolimy,
ἔλαβον τὰ βαΐα τῶν φοινίκων καὶ ἐξῆλθον εἰς ὑπάντησιν αὐτῷ καὶ ἐκραύγαζον, Ὡσαννά· εὐλογημένος ὁ ἐρχόμενος ἐν ὀνόματι κυρίου, καὶ ὁ βασιλεὺς τοῦ Ἰσραήλ.	acceperunt ramos palmarum, et processerunt obviam ei, et clamabant: Hosanna, benedictus qui venit in nomine Domini, rex Israël.	wzięli liście (palmowe) palm i wyszli na spotkanie mu, i krzyczeli: Hosanna! Błogosławiony przychodzący w imię Pana, [i] Król Izraela.
εὑρὼν δὲ ὁ Ἰησοῦς ὀνάριον ἐκάθισεν ἐπ᾽ αὐτό, καθώς ἐστιν γεγραμμένον,	Et invenit Jesus asellum, et sedit super eum, sicut scriptum est:	Znalazłszy zaś Jezus osiołka, usiadł na niego, jako jest napisane:
Μὴ φοβοῦ, θυγάτηρ Σιών· ἰδοὺ ὁ βασιλεύς σου ἔρχεται, καθήμενος ἐπὶ πῶλον ὄνου.	Noli timere, filia Sion: ecce rex tuus venit sedens super pullum asinæ.	Nie bój się, córko Syjonu! Oto król twój przychodzi, siedzący na źrebięciu osła.
ταῦτα οὐκ ἔγνωσαν αὐτοῦ οἱ μαθηταὶ τὸ πρῶτον, ἀλλ᾽ ὅτε ἐδοξάσθη Ἰησοῦς τότε ἐμνήσθησαν ὅτι ταῦτα ἦν ἐπ᾽ αὐτῷ γεγραμμένα καὶ ταῦτα ἐποίησαν αὐτῷ.	Hæc non cognoverunt discipuli ejus primum: sed quando glorificatus est Jesus, tunc recordati sunt quia hæc erant scripta de eo, et hæc fecerunt ei.	Tego nie pojęli jego uczniowie najpierw, ale gdy wsławiony został Jezus, wtedy przypomnieli sobie, że to było o nim napisane i to uczynili mu.
ἐμαρτύρει οὖν ὁ ὄχλος ὁ ὢν μετ᾽ αὐτοῦ ὅτε τὸν Λάζαρον ἐφώνησεν ἐκ τοῦ μνημείου καὶ ἤγειρεν αὐτὸν ἐκ νεκρῶν.	Testimonium ergo perhibebat turba, quæ erat cum eo quando Lazarum vocavit de monumento, et suscitavit eum a mortuis.	Świadczył więc tłum, będący z nim, gdy Łazarza zawołał z grobowca i podniósł go z martwych.
διὰ τοῦτο ὑπήντησεν αὐτῷ ὁ ὄχλος, ὅτι ἤκουσαν τοῦτο αὐτὸν πεποιηκέναι τὸ σημεῖον.	Propterea et obviam venit ei turba: quia audierunt fecisse hoc signum.	Dla tego [i] wyszedł naprzeciw mu tłum, bo usłyszeli (że) ten on uczynił znak.
οἱ οὖν Φαρισαῖοι εἶπαν πρὸς ἑαυτούς, Θεωρεῖτε ὅτι οὐκ ὠφελεῖτε οὐδέν· ἴδε ὁ κόσμος ὀπίσω αὐτοῦ ἀπῆλθεν.	Pharisæi ergo dixerunt ad semetipsos: Videtis quia nihil proficimus? ecce mundus totus post eum abiit.	Zatem faryzeusze powiedzieli do siebie: Widzicie, że nie przyczyniacie sobie nic. Oto świat za nim odszedł.
Jezus zapowiada swoją śmierć
Ἦσαν δὲ Ἕλληνές τινες ἐκ τῶν ἀναβαινόντων ἵνα προσκυνήσωσιν ἐν τῇ ἑορτῇ·	Erant autem quidam gentiles, ex his qui ascenderant ut adorarent in die festo.	Byli zaś Helleni pewni z wchodzących, aby pokłonili się w święto.
οὗτοι οὖν προσῆλθον Φιλίππῳ τῷ ἀπὸ Βηθσαϊδὰ τῆς Γαλιλαίας καὶ ἠρώτων αὐτὸν λέγοντες, Κύριε, θέλομεν τὸν Ἰησοῦν ἰδεῖν.	Hi ergo accesserunt ad Philippum, qui erat a Bethsaida Galilææ, et rogabant eum, dicentes: Domine, volumus Jesum videre.	Ci więc podeszli do Filipa z Betsaidy (w) Galilei, i prosili go mówiąc: Panie, chcemy Jezusa zobaczyć.
ἔρχεται ὁ Φίλιππος καὶ λέγει τῷ Ἀνδρέᾳ, ἔρχεται Ἀνδρέας καὶ Φίλιππος καὶ λέγουσιν τῷ Ἰησοῦ.	Venit Philippus, et dicit Andreæ; Andreas rursum et Philippus dixerunt Jesu.	Przychodzi Filip i mówi Andrzejowi. Przychodzi Andrzej i Filip i mówią Jezusowi.
ὁ δὲ Ἰησοῦς ἀποκρίνεται αὐτοῖς λέγων, Ἐλήλυθεν ἡ ὥρα ἵνα δοξασθῇ ὁ υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου.	Jesus autem respondit eis, dicens: Venit hora, ut clarificetur Filius hominis.	Zaś Jezus odpowiada im mówiąc: Nadeszła godzina, aby wsławiony został Syn Człowieka.
ἀμὴν ἀμὴν λέγω ὑμῖν, ἐὰν μὴ ὁ κόκκος τοῦ σίτου πεσὼν εἰς τὴν γῆν ἀποθάνῃ, αὐτὸς μόνος μένει· ἐὰν δὲ ἀποθάνῃ, πολὺν καρπὸν φέρει.	Amen, amen dico vobis, nisi granum frumenti cadens in terram, mortuum fuerit,	Amen, amen mówię wam, jeśli nie ziarno zboża upadłszy na ziemię umrze, samo jedyne pozostaje. Jeśli zaś umrze, liczny owoc niesie.
ὁ φιλῶν τὴν ψυχὴν αὐτοῦ ἀπολλύει αὐτήν, καὶ ὁ μισῶν τὴν ψυχὴν αὐτοῦ ἐν τῷ κόσμῳ τούτῳ εἰς ζωὴν αἰώνιον φυλάξει αὐτήν.	ipsum solum manet: si autem mortuum fuerit, multum fructum affert. Qui amat animam suam, perdet eam; et qui odit animam suam in hoc mundo, in vitam æternam custodit eam.	Kochający życie* jego gubi je. a nienawidzący życia* jego w świecie tym na życie wieczne ustrzeże je. * "Dusza" oznacza tu życie.
ἐὰν ἐμοί τις διακονῇ, ἐμοὶ ἀκολουθείτω, καὶ ὅπου εἰμὶ ἐγὼ ἐκεῖ καὶ ὁ διάκονος ὁ ἐμὸς ἔσται· ἐάν τις ἐμοὶ διακονῇ τιμήσει αὐτὸν ὁ πατήρ.	Si quis mihi ministrat, me sequatur, et ubi sum ego, illic et minister meus erit. Si quis mihi ministraverit, honorificabit eum Pater meus.	Jeśli mi ktoś będzie służył, mnie niech towarzyszy, i gdzie jestem ja, tam i sługa mój będzie. Jeśli ktoś mi będzie służył, uszanuje go Ojciec.
Νῦν ἡ ψυχή μου τετάρακται, καὶ τί εἴπω; Πάτερ, σῶσόν με ἐκ τῆς ὥρας ταύτης; ἀλλὰ διὰ τοῦτο ἦλθον εἰς τὴν ὥραν ταύτην.	Nunc anima mea turbata est. Et quid dicam? Pater, salvifica me ex hac hora. Sed propterea veni in horam hanc:	Teraz dusza ma popadła w zamęt. I co mam rzec? Ojcze, uratuj mnie od godziny tej? Ale dla tego przyszedłem na godzinę tą.
πάτερ, δόξασόν σου τὸ ὄνομα. ἦλθεν οὖν φωνὴ ἐκ τοῦ οὐρανοῦ, Καὶ ἐδόξασα καὶ πάλιν δοξάσω.	Pater, clarifica nomen tuum. Venit ergo vox de cælo: Et clarificavi, et iterum clarificabo.	Ojcze, wsław twe imię! Przyszedł więc głos z nieba: I wsławiłem, i znów wsławię!
ὁ οὖν ὄχλος ὁ ἑστὼς καὶ ἀκούσας ἔλεγεν βροντὴν γεγονέναι, ἄλλοι ἔλεγον, Ἄγγελος αὐτῷ λελάληκεν.	Turba ergo, quæ stabat, et audierat, dicebat tonitruum esse factum. Alii dicebant: Angelus ei locutus est.	Zatem tłum stojący usłyszawszy mówił: Grzmot (stał się). Inni mówili: Zwiastun (do niego) przemówił.
ἀπεκρίθη Ἰησοῦς καὶ εἶπεν, Οὐ δι᾽ ἐμὲ ἡ φωνὴ αὕτη γέγονεν ἀλλὰ δι᾽ ὑμᾶς.	Respondit Jesus, et dixit: Non propter me hæc vox venit, sed propter vos.	Odpowiedział Jezus i rzekł: Nie ze względu na mnie głos ten stał się, ale ze względu na was.
νῦν κρίσις ἐστὶν τοῦ κόσμου τούτου, νῦν ὁ ἄρχων τοῦ κόσμου τούτου ἐκβληθήσεται ἔξω·	Nunc judicium est mundi: nunc princeps hujus mundi ejicietur foras.	Teraz sąd jest świata tego. teraz władca świata tego wyrzucony będzie na zewnątrz.
κἀγὼ ἐὰν ὑψωθῶ ἐκ τῆς γῆς, πάντας ἑλκύσω πρὸς ἐμαυτόν.	Et ego, si exaltatus fuero a terra, omnia traham ad meipsum.	I ja jeśli wywyższony zostanę od ziemi, wszystkich pociągnę do mnie samego.
τοῦτο δὲ ἔλεγεν σημαίνων ποίῳ θανάτῳ ἤμελλεν ἀποθνῄσκειν.	(Hoc autem dicebat, significans qua morte esset moriturus. )	To zaś mówił dając poznać, jaką śmiercią miał umierać.
ἀπεκρίθη οὖν αὐτῷ ὁ ὄχλος, Ἡμεῖς ἠκούσαμεν ἐκ τοῦ νόμου ὅτι ὁ Χριστὸς μένει εἰς τὸν αἰῶνα, καὶ πῶς λέγεις σὺ ὅτι δεῖ ὑψωθῆναι τὸν υἱὸν τοῦ ἀνθρώπου; τίς ἐστιν οὗτος ὁ υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου;	Respondit ei turba: Nos audivimus ex lege, quia Christus manet in æternum: et quomodo tu dicis: Oportet exaltari Filium hominis? quis est iste Filius hominis?	Odpowiedział więc mu tłum: My usłyszeliśmy z Prawa, że Pomazaniec pozostaje na wiek, i jak mówisz ty, że ma wywyższony zostać Syn Człowieka? Kto to jest ten Syn Człowieka?
εἶπεν οὖν αὐτοῖς ὁ Ἰησοῦς, Ἔτι μικρὸν χρόνον τὸ φῶς ἐν ὑμῖν ἐστιν. περιπατεῖτε ὡς τὸ φῶς ἔχετε, ἵνα μὴ σκοτία ὑμᾶς καταλάβῃ· καὶ ὁ περιπατῶν ἐν τῇ σκοτίᾳ οὐκ οἶδεν ποῦ ὑπάγει.	Dixit ergo eis Jesus: Adhuc modicum, lumen in vobis est. Ambulate dum lucem habetis, ut non vos tenebræ comprehendant; et qui ambulant in tenebris, nescit quo vadat.	Powiedział więc im Jezus: Jeszcze mały czas światło wśród was jest. Chodźcie, jak światło macie, aby nie ciemność was złapała. O chodzący w ciemności nie wie, gdzie idzie.
ὡς τὸ φῶς ἔχετε, πιστεύετε εἰς τὸ φῶς, ἵνα υἱοὶ φωτὸς γένησθε. Ταῦτα ἐλάλησεν Ἰησοῦς, καὶ ἀπελθὼν ἐκρύβη ἀπ᾽ αὐτῶν.	Dum lucem habetis, credite in lucem, ut filii lucis sitis. Hæc locutus est Jesus, et abiit et abscondit se ab eis.	Jak światło macie, wierzcie w światło, aby synami światła staliście się. To powiedział Jezus i odszedłszy ukrył się od nich.
Niewiara
Τοσαῦτα δὲ αὐτοῦ σημεῖα πεποιηκότος ἔμπροσθεν αὐτῶν οὐκ ἐπίστευον εἰς αὐτόν,	Cum autem tanta signa fecisset coram eis, non credebant in eum;	Tak liczne zaś on znaki (choć) (uczynił) przed nimi, nie uwierzyli w niego,
ἵνα ὁ λόγος Ἠσαΐου τοῦ προφήτου πληρωθῇ ὃν εἶπεν, Κύριε, τίς ἐπίστευσεν τῇ ἀκοῇ ἡμῶν; καὶ ὁ βραχίων κυρίου τίνι ἀπεκαλύφθη;	ut sermo Isaiæ prophetæ impleretur, quem dixit: Domine, quis credidit auditui nostro? et brachium Domini cui revelatum est?	aby słowo Izajasza proroka wypełniło się, które powiedział: Panie, kto uwierzył wieści naszej? I ramię Pana komu odsłonięte zostało?
διὰ τοῦτο οὐκ ἠδύναντο πιστεύειν, ὅτι πάλιν εἶπεν Ἠσαΐας,	Propterea non poterant credere, quia iterum dixit Isaias:	Dla tego nie mogli wierzyć, bo znów powiedział Izajasz:
Τετύφλωκεν αὐτῶν τοὺς ὀφθαλμοὺς καὶ ἐπώρωσεν αὐτῶν τὴν καρδίαν, ἵνα μὴ ἴδωσιν τοῖς ὀφθαλμοῖς καὶ νοήσωσιν τῇ καρδίᾳ καὶ στραφῶσιν, καὶ ἰάσομαι αὐτούς.	Excæcavit oculos eorum, et induravit cor eorum ut non videant oculis, et non intelligant corde, et convertantur, et sanem eos.	Oślepił ich oczy i skamienił ich serce, aby nie zobaczyli oczyma i (nie) zauważyli sercem i (nie) zawrócili, i (nie) uleczę ich.
ταῦτα εἶπεν Ἠσαΐας ὅτι εἶδεν τὴν δόξαν αὐτοῦ, καὶ ἐλάλησεν περὶ αὐτοῦ.	Hæc dixit Isaias, quando vidit gloriam ejus, et locutus est de eo.	To powiedział Izajasz, bo zobaczył chwalę jego i powiedział o nim.
ὅμως μέντοι καὶ ἐκ τῶν ἀρχόντων πολλοὶ ἐπίστευσαν εἰς αὐτόν, ἀλλὰ διὰ τοὺς Φαρισαίους οὐχ ὡμολόγουν ἵνα μὴ ἀποσυνάγωγοι γένωνται·	Verumtamen et ex principibus multi crediderunt in eum: sed propter pharisæos non confitebantur, ut e synagoga non ejicerentur.	Chociaż jednak i z przywódców liczni uwierzyli w niego, ale z powodu faryzeuszów nie przyznali się, aby nie (wykluczeni) z synagogi zostali.
ἠγάπησαν γὰρ τὴν δόξαν τῶν ἀνθρώπων μᾶλλον ἤπερ τὴν δόξαν τοῦ θεοῦ.	Dilexerunt enim gloriam hominum magis quam gloriam Dei.	Umiłowali bowiem chwałę ludzi bardziej niżeli chwałę Boga.
Ἰησοῦς δὲ ἔκραξεν καὶ εἶπεν, Ὁ πιστεύων εἰς ἐμὲ οὐ πιστεύει εἰς ἐμὲ ἀλλὰ εἰς τὸν πέμψαντά με,	Jesus autem clamavit, et dixit: Qui credit in me, non credit in me, sed in eum qui misit me.	Jezus zaś zawołał i powiedział: Wierzący we mnie nie wierzy we mnie, ale w (tego), (który posłał) mnie.
καὶ ὁ θεωρῶν ἐμὲ θεωρεῖ τὸν πέμψαντά με.	Et qui videt me, videt eum qui misit me.	I widzący mnie widzi (tego), (który posłał) mnie.
ἐγὼ φῶς εἰς τὸν κόσμον ἐλήλυθα, ἵνα πᾶς ὁ πιστεύων εἰς ἐμὲ ἐν τῇ σκοτίᾳ μὴ μείνῃ.	Ego lux in mundum veni, ut omnis qui credit in me, in tenebris non maneat.	Ja, światło, na świat przyszedłem, aby każdy wierzący we mnie w ciemności nie pozostał.
καὶ ἐάν τίς μου ἀκούσῃ τῶν ῥημάτων καὶ μὴ φυλάξῃ, ἐγὼ οὐ κρίνω αὐτόν· οὐ γὰρ ἦλθον ἵνα κρίνω τὸν κόσμον, ἀλλ᾽ ἵνα σώσω τὸν κόσμον.	Et si quis audierit verba mea, et non custodierit, ego non judico eum; non enim veni ut judicem mundum, sed ut salvificem mundum.	I jeśli ktoś moich wysłuchałby słów, a nie strzegłby, ja nie sądzę go, nie bowiem przyszedłem, aby(m) sądził świat, ale aby(m) wybawił świat.
ὁ ἀθετῶν ἐμὲ καὶ μὴ λαμβάνων τὰ ῥήματά μου ἔχει τὸν κρίνοντα αὐτόν· ὁ λόγος ὃν ἐλάλησα ἐκεῖνος κρινεῖ αὐτὸν ἐν τῇ ἐσχάτῃ ἡμέρᾳ.	Qui spernit me et non accipit verba mea, habet qui judicet eum. Sermo quem locutus sum, ille judicabit eum in novissimo die.	Odrzucający mnie i nie przyjmujący słów mych ma sądzącego go: Słowo, które wypowiedziałem, owo osądzi go w ostatnim dniu.
ὅτι ἐγὼ ἐξ ἐμαυτοῦ οὐκ ἐλάλησα, ἀλλ᾽ ὁ πέμψας με πατὴρ αὐτός μοι ἐντολὴν δέδωκεν τί εἴπω καὶ τί λαλήσω.	Quia ego ex meipso non sum locutus, sed qui misit me, Pater, ipse mihi mandatum dedit quid dicam et quid loquar.	Bo ja ze mnie samego nie powiedziałem, ale (ten), (który posłał) mnie, Ojciec, sam mi przykazanie dał, co powiedziałbym i co mówiłbym.
καὶ οἶδα ὅτι ἡ ἐντολὴ αὐτοῦ ζωὴ αἰώνιός ἐστιν. ἃ οὖν ἐγὼ λαλῶ, καθὼς εἴρηκέν μοι ὁ πατήρ, οὕτως λαλῶ.	Et scio quia mandatum ejus vita æterna est: quæ ergo ego loquor, sicut dixit mihi Pater, sic loquor.	I wiem, że przykazanie jego życiem wiecznym jest. Co więc ja mówię, jako rzekł mi Ojciec, tak mówię.

13

Jezus myje uczniom nogi
Πρὸ δὲ τῆς ἑορτῆς τοῦ πάσχα εἰδὼς ὁ Ἰησοῦς ὅτι ἦλθεν αὐτοῦ ἡ ὥρα ἵνα μεταβῇ ἐκ τοῦ κόσμου τούτου πρὸς τὸν πατέρα, ἀγαπήσας τοὺς ἰδίους τοὺς ἐν τῷ κόσμῳ εἰς τέλος ἠγάπησεν αὐτούς.	Ante diem festum Paschæ, sciens Jesus quia venit hora ejus ut transeat ex hoc mundo ad Patrem: cum dilexisset suos, qui erant in mundo, in finem dilexit eos.	Przed zaś świętem Paschy wiedząc Jezus, że przyszła jego godzina, aby przeszedł ze świata tego do Ojca. umiłowawszy własnych w świecie, do końca umiłował ich.
καὶ δείπνου γινομένου, τοῦ διαβόλου ἤδη βεβληκότος εἰς τὴν καρδίαν ἵνα παραδοῖ αὐτὸν Ἰούδας Σίμωνος Ἰσκαριώτου,	Et cœna facta, cum diabolus jam misisset in cor ut traderet eum Judas Simonis Iscariotæ:	I wieczerza (gdy stawała się), oszczerca już (gdy wrzucił) w serce, aby wydał go, Judasz (syn) Szymona Iskarioty,
εἰδὼς ὅτι πάντα ἔδωκεν αὐτῷ ὁ πατὴρ εἰς τὰς χεῖρας καὶ ὅτι ἀπὸ θεοῦ ἐξῆλθεν καὶ πρὸς τὸν θεὸν ὑπάγει,	sciens quia omnia dedit ei Pater in manus, et quia a Deo exivit, et ad Deum vadit:	wiedząc, że wszystko dał mu Ojciec w ręce i że od Boga wyszedł i do Boga idzie,
ἐγείρεται ἐκ τοῦ δείπνου καὶ τίθησιν τὰ ἱμάτια καὶ λαβὼν λέντιον διέζωσεν ἑαυτόν·	surgit a cœna, et ponit vestimenta sua, et cum accepisset linteum, præcinxit se.	podnosi się od wieczerzy i kładzie szaty i wziąwszy prześcieradło przepasał się.
εἶτα βάλλει ὕδωρ εἰς τὸν νιπτῆρα καὶ ἤρξατο νίπτειν τοὺς πόδας τῶν μαθητῶν καὶ ἐκμάσσειν τῷ λεντίῳ ᾧ ἦν διεζωσμένος.	Deinde mittit aquam in pelvim, et cœpit lavare pedes discipulorum, et extergere linteo, quo erat præcinctus.	Potem leje wodę do miski i zaczął myć stopy uczniów i wycierać prześcieradłem, którym był przepasany.
ἔρχεται οὖν πρὸς Σίμωνα Πέτρον· λέγει αὐτῷ, Κύριε, σύ μου νίπτεις τοὺς πόδας;	Venit ergo ad Simonem Petrum. Et dicit ei Petrus: Domine, tu mihi lavas pedes?	Przychodzi więc do Szymona Piotra. Mówi mu: Panie, ty me myjesz stopy?
ἀπεκρίθη Ἰησοῦς καὶ εἶπεν αὐτῷ, Ὃ ἐγὼ ποιῶ σὺ οὐκ οἶδας ἄρτι, γνώσῃ δὲ μετὰ ταῦτα.	Respondit Jesus, et dixit ei: Quod ego facio, tu nescis modo: scies autem postea.	Odpowiedział Jezus i rzekł mu: Co ja czynię, ty nie wiesz teraz, pojmiesz zaś po tym.
λέγει αὐτῷ Πέτρος, Οὐ μὴ νίψῃς μου τοὺς πόδας εἰς τὸν αἰῶνα. ἀπεκρίθη Ἰησοῦς αὐτῷ, Ἐὰν μὴ νίψω σε, οὐκ ἔχεις μέρος μετ᾽ ἐμοῦ.	Dicit ei Petrus: Non lavabis mihi pedes in æternum. Respondit ei Jesus: Si non lavero te, non habebis partem mecum.	Mówi mu Piotr: Nie, nie umyjesz mych stóp na wiek! Odpowiedział Jezus mu: Jeśli nie umyję cię, nie masz udziału* ze mną. * Części.
λέγει αὐτῷ Σίμων Πέτρος, Κύριε, μὴ τοὺς πόδας μου μόνον ἀλλὰ καὶ τὰς χεῖρας καὶ τὴν κεφαλήν.	Dicit ei Simon Petrus: Domine, non tantum pedes meos, sed et manus, et caput.	Mówi mu Szymon Piotr: Panie, nie stopy me jedynie, ale i ręce i głowę.
λέγει αὐτῷ ὁ Ἰησοῦς, Ὁ λελουμένος οὐκ ἔχει χρείαν εἰ μὴ τοὺς πόδας νίψασθαι, ἀλλ᾽ ἔστιν καθαρὸς ὅλος· καὶ ὑμεῖς καθαροί ἐστε, ἀλλ᾽ οὐχὶ πάντες.	Dicit ei Jesus: Qui lotus est, non indiget nisi ut pedes lavet, sed est mundus totus. Et vos mundi estis, sed non omnes.	Mówi mu Jezus: Wykąpany nie ma potrzeby, chyba stopy, umyć sobie, ale jest czysty cały. I wy czyści jesteście, ale nie wszyscy. Słów "chyba stopy" brak w niektórych ważnych rękopisach; zostaje "nie potrzebuje myć się"·
ᾔδει γὰρ τὸν παραδιδόντα αὐτόν· διὰ τοῦτο εἶπεν ὅτι Οὐχὶ πάντες καθαροί ἐστε.	Sciebat enim quisnam esset qui traderet eum; propterea dixit: Non estis mundi omnes.	Znał bowiem wydającego go. Dla tego powiedział, że: Nie wszyscy czyści jesteście.
Ὅτε οὖν ἔνιψεν τοὺς πόδας αὐτῶν καὶ ἔλαβεν τὰ ἱμάτια αὐτοῦ καὶ ἀνέπεσεν πάλιν, εἶπεν αὐτοῖς, Γινώσκετε τί πεποίηκα ὑμῖν;	Postquam ergo lavit pedes eorum, et accepit vestimenta sua: cum recubuisset iterum, dixit eis: Scitis quid fecerim vobis?	Gdy więc umył stopy ich [i] wziął szaty jego i położył się znowu, powiedział im: Pojmujecie, co uczyniłem wam?
Ten dział Ewangelii składa się z dwóch większych części: mów pożegnalnych Jezusa (J 13.1-17.26) oraz opisu męki i zmartwychwstania, godziny Jezusa (J 18.1-20.31). Obie części różnią się dość zasadniczo układem i kompozycją literacką. Pierwsza przedstawiona jest jako szereg mów o charakterze ciągłym, osnutym na tle wieczerzy przed Świętem Paschy. Układ mów daleki jest od współczesnej kompozycji literackiej; myśl biegnie koncentrycznie, wraca do poprzedniego punktu, wzbogacona o pewne nowe elementy. W odróżnieniu od poprzednich mów słowa J 13.1 nn skierowane są wyłącznie do swoich, którzy przyjęli Jezusa. Cechuje je smutek związany z bliską rozłąką, atmosfera męki krzyżowej i śmierci Jezusa. Chodzi o to, by przygotować uczniów na "godzinę ciemności", w której zło będzie pozornie odnosiło triumf. W jakim sensie są one echem historycznie wypowiedzianych przez Jezusa słów? Na to delikatne pytanie najlepszą odpowiedź daje H. van den Bussche: "Wypowiedziane w obliczu śmierci słowa padały głucho w pełnej trwogi ciszy, przedłużając swoje echo w duszy Jana… W najgłębszych tajnikach tego, który je przyjął, nie zostały one zarejestrowane "obiektywnie", ale przybrały postać właściwą refleksjom Janowym… Jest rzeczą niemożliwą odróżnić ostro słowa wypowiedziane przez Pana od echa, jakie wywołały u Apostoła… Z wydarzeń historycznych posiłku pożegnalnego zaczerpnął właśnie J swoje spojrzenie teologiczne, które jednak dojrzało w jego umyśle, w miarę nabywania doświadczenia chrześcijańskiego w Kościele apostolskim". Opis męki, śmierci i zmartwychwstania Jezusa zbliża się najbardziej spośród pozostałych części czwartej Ewangelii do opisu synoptycznego. Wszystkie Ewangelie bowiem odtworzyły w zasadzie wcześniej już ustalony w pierwotnym Kościele kerygmat, wzbogacając go o epizody własne. Nie brak w czwartej Ewangelii interpretacji teologicznej także i w tej części tekstu, jakkolwiek można mówić o równowadze przekazu wydarzeń historycznych i opracowania teologicznego. Na pierwszy plan wysuwa się temat uwielbienia (znany już z poprzednich rozdziałów), wywyższenia, godności królewskiej Jezusa i pełnej świadomości podejmowanej męki. Tematy te wraz ze specyficznym spojrzeniem na przebieg procesu Jezusa zostaną obecnie szczegółowo omówione. Wskazówka chronologiczna ma charakter ogólny. Nie wynika z niej, iż chodzi o ucztę paschalną; stwierdzają to jednak w paralelnych opisach Synoptycy. Ponieważ ucztę tę spożywano wieczorem dnia 14 Nisan (Dzień Przygotowania), proces i ukrzyżowanie Jezusa musiałyby mieć miejsce w jednym z najuroczystszych dni w roku, 15 Nisan. Tymczasem J stwierdza niedwuznacznie (J 19.14.31-37), że proces i śmierć Jezusa nastąpiły już w Dzień Przygotowania, 14 Nisan, wobec czego wieczerzę, opisaną w rozdz. 13, należałoby umieścić dnia poprzedniego (13 Nisan) albo ją uznać za posiłek pożegnalny, a nie za właściwą wieczerzę paschalną, przepisaną Prawem. Druga możliwość jest trudna do przyjęcia ze względu na Synoptyków, natomiast ewentualna antycypacja wieczerzy paschalnej - bardzo trudna do wyjaśnienia. Z podejmowanych od lat prób (różne obliczanie dni, różnice interpretacji faryzejskiej i saducejskiej, zastosowanie kalendarza esseńskiego, przesuwającego Paschę na wtorek) nie wynikają jednoznaczne interpretacje; to samo należy powiedzieć o radykalnym przypuszczeniu, że J zmienił celowo datę śmierci Jezusa, by wykazać, iż jest On prawdziwym barankiem paschalnym. Mimo tych wątpliwości wydaje się rzeczą pewną, że w intencji Ewangelisty opisana w rozdz. 13 uczta zawiera akcenty paschalne, ma charakter pożegnalny i że jest eschatologiczną ucztą, otwierającą nowy rozdział w historii zbawienia: Nowe Przymierze. O godzinie Jezusa była już częstokroć mowa wyżej: jest to moment śmierci, a zarazem okazanie pełnej chwały Jezusa. Cała Jego działalność ziemska zmierza ku niej (J 2.4; 7.33 nn; J 8.21; 9.4; 10.15.17; 12.7.23 nn), a obwieszcza ją uroczyście głos z nieba (J 12.27-28). Śmierć nie wyczerpuje właściwej treści tej godziny: chodzi przede wszystkim o przejście Jezusa z podpadłego pod sąd świata do należnej Mu u Ojca chwały. W chwili kiedy Jezus staje u progu tej godziny, kieruje swą miłość nie ku światu, podpadłemu definitywnie pod panowanie złego, ale ku swoim, którym przyniósł od Ojca życie wieczne.
ὑμεῖς φωνεῖτέ με Ὁ διδάσκαλος καὶ Ὁ κύριος, καὶ καλῶς λέγετε, εἰμὶ γάρ.	Vos vocatis me Magister et Domine, et bene dicitis: sum etenim.	Wy zowiecie mnie "Nauczyciel" i "Pan", i dobrze mówicie, jestem bowiem.
εἰ οὖν ἐγὼ ἔνιψα ὑμῶν τοὺς πόδας ὁ κύριος καὶ ὁ διδάσκαλος, καὶ ὑμεῖς ὀφείλετε ἀλλήλων νίπτειν τοὺς πόδας·	Si ergo ego lavi pedes vestros, Dominus et Magister, et vos debetis alter alterutrum lavare pedes.	Jeśli więc ja umyłem wasze stopy, Pan i Nauczyciel, i wy winiliście sobie nawzajem myć stopy.
ὑπόδειγμα γὰρ ἔδωκα ὑμῖν ἵνα καθὼς ἐγὼ ἐποίησα ὑμῖν καὶ ὑμεῖς ποιῆτε.	Exemplum enim dedi vobis, ut quemadmodum ego feci vobis, ita et vos faciatis.	Przykład bowiem dałem wam, aby jako ja uczyniłem wam i wy czyniliście.
ἀμὴν ἀμὴν λέγω ὑμῖν, οὐκ ἔστιν δοῦλος μείζων τοῦ κυρίου αὐτοῦ οὐδὲ ἀπόστολος μείζων τοῦ πέμψαντος αὐτόν.	Amen, amen dico vobis: non est servus major domino suo: neque apostolus major est eo qui misit illum.	Amen, amen mówię wam, nie jest niewolnik większy (od) pana jego ani wysłannik większy (od) (tego), (który posłał) go.
εἰ ταῦτα οἴδατε, μακάριοί ἐστε ἐὰν ποιῆτε αὐτά.	Si hæc scitis, beati eritis si feceritis ea.	Jeśli to wiecie, szczęśliwi jesteście, jeżeli czynić będziecie te.
Jezus zapowiada zdradę
οὐ περὶ πάντων ὑμῶν λέγω· ἐγὼ οἶδα τίνας ἐξελεξάμην· ἀλλ᾽ ἵνα ἡ γραφὴ πληρωθῇ, Ὁ τρώγων μου τὸν ἄρτον ἐπῆρεν ἐπ᾽ ἐμὲ τὴν πτέρναν αὐτοῦ.	Non de omnibus vobis dico: ego scio quos elegerim; sed ut adimpleatur Scriptura: Qui manducat mecum panem, levabit contra me calcaneum suum.	Nie o wszystkich was mówię. Ja wiem, kogo wybrałem sobie. Ale aby Pismo wypełniło się: Jedzący mój chleb podniósł na mnie piętę jego.
ἀπ᾽ ἄρτι λέγω ὑμῖν πρὸ τοῦ γενέσθαι, ἵνα πιστεύσητε ὅταν γένηται ὅτι ἐγώ εἰμι.	Amodo dico vobis, priusquam fiat: ut cum factum fuerit, credatis, quia ego sum.	Od teraz mówię wam, zanim ma stać się, aby uwierzyliście, kiedy stanie się, że ja jestem.
ἀμὴν ἀμὴν λέγω ὑμῖν, ὁ λαμβάνων ἄν τινα πέμψω ἐμὲ λαμβάνει, ὁ δὲ ἐμὲ λαμβάνων λαμβάνει τὸν πέμψαντά με.	Amen, amen dico vobis: qui accipit si quem misero, me accipit; qui autem me accipit, accipit eum qui me misit.	Amen, amen mówię wam, przyjmujący kogo(kolwiek) poślę, mnie przyjmuje, zaś mnie przyjmujący przyjmuje (tego), (który posłał) mnie.
Jezus wskazuje zdrajcę
Ταῦτα εἰπὼν Ἰησοῦς ἐταράχθη τῷ πνεύματι καὶ ἐμαρτύρησεν καὶ εἶπεν, Ἀμὴν ἀμὴν λέγω ὑμῖν ὅτι εἷς ἐξ ὑμῶν παραδώσει με.	Cum hæc dixisset Jesus, turbatus est spiritu: et protestatus est, et dixit: Amen, amen dico vobis, quia unus ex vobis tradet me.	To powiedziawszy Jezus poruszony został (w) duchu i zaświadczył i powiedział: Amen, amen mówię wam, że jeden z was wyda mnie.
ἔβλεπον εἰς ἀλλήλους οἱ μαθηταὶ ἀπορούμενοι περὶ τίνος λέγει.	Aspiciebant ergo ad invicem discipuli, hæsitantes de quo diceret.	Patrzyli na siebie nawzajem uczniowie zakłopotani, o kim mówi.
ἦν ἀνακείμενος εἷς ἐκ τῶν μαθητῶν αὐτοῦ ἐν τῷ κόλπῳ τοῦ Ἰησοῦ, ὃν ἠγάπα ὁ Ἰησοῦς.	Erat ergo recumbens unus ex discipulis ejus in sinu Jesu, quem diligebat Jesus.	Był leżący jeden z uczniów jego na łonie Jezusa, którego miłował Jezus.
νεύει οὖν τούτῳ Σίμων Πέτρος πυθέσθαι τίς ἂν εἴη περὶ οὗ λέγει.	Innuit ergo huic Simon Petrus, et dixit ei: Quis est, de quo dicit?	Skinął więc temu Szymon Piotr, dowiedzieć się, kto byłby, o którym mówi.
ἀναπεσὼν οὖν ἐκεῖνος οὕτως ἐπὶ τὸ στῆθος τοῦ Ἰησοῦ λέγει αὐτῷ, Κύριε, τίς ἐστιν;	Itaque cum recubuisset ille supra pectus Jesu, dicit ei: Domine, quis est?	Spocząwszy więc ów tak na piersi Jezusa mówi mu: Panie, kto jest?
ἀποκρίνεται Ἰησοῦς, Ἐκεῖνός ἐστιν ᾧ ἐγὼ βάψω τὸ ψωμίον καὶ δώσω αὐτῷ. βάψας οὖν τὸ ψωμίον δίδωσιν Ἰούδᾳ Σίμωνος Ἰσκαριώτου.	Respondit Jesus: Ille est cui ego intinctum panem porrexero. Et cum intinxisset panem, dedit Judæ Simonis Iscariotæ.	Odpowiada Jezus: Ów jest, któremu ja umoczę kęs i dam mu. Umoczywszy więc kęs [bierze i] daje Judzie (synowi) Szymona Iskarioty.
καὶ μετὰ τὸ ψωμίον τότε εἰσῆλθεν εἰς ἐκεῖνον ὁ Σατανᾶς. λέγει οὖν αὐτῷ ὁ Ἰησοῦς, Ὃ ποιεῖς ποίησον τάχιον.	Et post buccellam, introivit in eum Satanas. Et dixit ei Jesus: Quod facis, fac citius.	I po kęsie wtedy wszedł w niego Szatan. Mówi więc mu Jezus: Co czynisz, uczyń szybciej.
τοῦτο δὲ οὐδεὶς ἔγνω τῶν ἀνακειμένων πρὸς τί εἶπεν αὐτῷ·	Hoc autem nemo scivit discumbentium ad quid dixerit ei.	Tego [zaś] nikt (nie) poznał (z) leżących, co do czego powiedział mu.
τινὲς γὰρ ἐδόκουν, ἐπεὶ τὸ γλωσσόκομον εἶχεν Ἰούδας, ὅτι λέγει αὐτῷ Ἰησοῦς, Ἀγόρασον ὧν χρείαν ἔχομεν εἰς τὴν ἑορτήν, ἢ τοῖς πτωχοῖς ἵνα τι δῷ.	Quidam enim putabant, quia loculos habebat Judas, quod dixisset ei Jesus: Eme ea quæ opus sunt nobis ad diem festum: aut egenis ut aliquid daret.	Niektórzy bowiem uważali, skoro sakiewkę miał Juda, że mówi mu Jezus: Kup, których potrzebę mamy na święto, lub biednym żeby coś dał.
λαβὼν οὖν τὸ ψωμίον ἐκεῖνος ἐξῆλθεν εὐθύς. ἦν δὲ νύξ.	Cum ergo accepisset ille buccellam, exivit continuo. Erat autem nox.	Wziąwszy więc kęs tamten wyszedł zaraz. Była zaś noc.
Jezus zapowiada zaparcie się Piotra
Ὅτε οὖν ἐξῆλθεν, λέγει Ἰησοῦς, Νῦν ἐδοξάσθη ὁ υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου, καὶ ὁ θεὸς ἐδοξάσθη ἐν αὐτῷ·	Cum ergo exisset, dixit Jesus: Nunc clarificatus est Filius hominis, et Deus clarificatus est in eo.	Gdy więc wyszedł, mówi Jezus: Teraz wsławiony został Syn Człowieka, i Bóg wsławiony został w nim.
εἰ ὁ θεὸς ἐδοξάσθη ἐν αὐτῷ, καὶ ὁ θεὸς δοξάσει αὐτὸν ἐν αὐτῷ, καὶ εὐθὺς δοξάσει αὐτόν.	Si Deus clarificatus est in eo, et Deus clarificabit eum in semetipso: et continuo clarificabit eum.	[Jeśli Bóg wsławiony został w nim] i Bóg wsławi go w nim, i zaraz wsławi go.
τεκνία, ἔτι μικρὸν μεθ᾽ ὑμῶν εἰμι· ζητήσετέ με, καὶ καθὼς εἶπον τοῖς Ἰουδαίοις ὅτι Ὅπου ἐγὼ ὑπάγω ὑμεῖς οὐ δύνασθε ἐλθεῖν, καὶ ὑμῖν λέγω ἄρτι.	Filioli, adhuc modicum vobiscum sum. Quæretis me; et sicut dixi Judæis, quo ego vado, vos non potestis venire: et vobis dico modo.	Dzieci, jeszcze mało z wami jestem. Szukać będziecie mnie, i jako rzekłem Judejczykom, że: Gdzie ja idę, wy nie możecie przyjść, i wam mówię teraz.
ἐντολὴν καινὴν δίδωμι ὑμῖν, ἵνα ἀγαπᾶτε ἀλλήλους, καθὼς ἠγάπησα ὑμᾶς ἵνα καὶ ὑμεῖς ἀγαπᾶτε ἀλλήλους.	Mandatum novum do vobis: ut diligatis invicem: sicut dilexi vos, ut et vos diligatis invicem.	Przykazanie nowe daję wam, aby miłowaliście jedni drugich. Jako umiłowałem was, aby i wy miłowaliście jedni drugich.
ἐν τούτῳ γνώσονται πάντες ὅτι ἐμοὶ μαθηταί ἐστε, ἐὰν ἀγάπην ἔχητε ἐν ἀλλήλοις.	In hoc cognoscent omnes quia discipuli mei estis, si dilectionem habueritis ad invicem.	W tym poznają wszyscy, że moimi uczniami jesteście, jeśli miłość mieć będziecie (między) sobą nawzajem.
Λέγει αὐτῷ Σίμων Πέτρος, Κύριε, ποῦ ὑπάγεις; ἀπεκρίθη Ἰησοῦς, Ὅπου ὑπάγω οὐ δύνασαί μοι νῦν ἀκολουθῆσαι, ἀκολουθήσεις δὲ ὕστερον.	Dicit ei Simon Petrus: Domine, quo vadis? Respondit Jesus: Quo ego vado non potes me modo sequi: sequeris autem postea.	Mówi mu Szymon Piotr: Panie, gdzie idziesz? Odpowiedział [mu] Jezus: Gdzie idę, nie możesz mi teraz potowarzyszyć, będziesz towarzyszyć zaś później.
λέγει αὐτῷ ὁ Πέτρος, Κύριε, διὰ τί οὐ δύναμαί σοι ἀκολουθῆσαι ἄρτι; τὴν ψυχήν μου ὑπὲρ σοῦ θήσω.	Dicit ei Petrus: Quare non possum te sequi modo? animam meam pro te ponam.	Mówi mu Piotr: Panie, dla czego nie mogę tobie potowarzyszyć teraz? Życie me za ciebie położę.
ἀποκρίνεται Ἰησοῦς, Τὴν ψυχήν σου ὑπὲρ ἐμοῦ θήσεις; ἀμὴν ἀμὴν λέγω σοι, οὐ μὴ ἀλέκτωρ φωνήσῃ ἕως οὗ ἀρνήσῃ με τρίς.	Respondit ei Jesus: Animam tuam pro me pones? amen, amen dico tibi: non cantabit gallus, donec ter me neges.	Odpowiada Jezus: Życie twe za mnie położysz? Amen, amen mówię ci, nie kogut zawoła, aż kiedy wyprzesz się mnie trzykroć.

14

Jezus pociesza uczniów
Μὴ ταρασσέσθω ὑμῶν ἡ καρδία· πιστεύετε εἰς τὸν θεὸν καὶ εἰς ἐμὲ πιστεύετε.	Non turbetur cor vestrum. Creditis in Deum, et in me credite.	Nie niech wpada w zamęt wasze serce. Wierzcie w Boga i we mnie wierzcie.
ἐν τῇ οἰκίᾳ τοῦ πατρός μου μοναὶ πολλαί εἰσιν· εἰ δὲ μή, εἶπον ἂν ὑμῖν ὅτι πορεύομαι ἑτοιμάσαι τόπον ὑμῖν;	In domo Patris mei mansiones multæ sunt; si quominus dixissem vobis: quia vado parare vobis locum.	W domu Ojca mego miejsca do mieszkania liczne są. Jeśli zaś nie, powiedziałbym wam, że podążam przygotować miejsce wam?
καὶ ἐὰν πορευθῶ καὶ ἑτοιμάσω τόπον ὑμῖν, πάλιν ἔρχομαι καὶ παραλήμψομαι ὑμᾶς πρὸς ἐμαυτόν, ἵνα ὅπου εἰμὶ ἐγὼ καὶ ὑμεῖς ἦτε.	Et si abiero, et præparavero vobis locum, iterum venio, et accipiam vos ad meipsum: ut ubi sum ego, et vos sitis.	A jeśli podążę i przygotuję miejsce wam, znowu przychodzę i zabiorę z sobą was do mnie, aby gdzie jestem ja i wy byliście.
καὶ ὅπου ἐγὼ ὑπάγω οἴδατε τὴν ὁδόν.	Et quo ego vado scitis, et viam scitis.	I gdzie [ja] odchodzę, znacie drogę.
Jezus drogą do Ojca
Λέγει αὐτῷ Θωμᾶς, Κύριε, οὐκ οἴδαμεν ποῦ ὑπάγεις· πῶς δυνάμεθα τὴν ὁδὸν εἰδέναι;	Dicit ei Thomas: Domine, nescimus quo vadis: et quomodo possumus viam scire?	Mówi mu Tomasz: Panie, nie wiemy, gdzie idziesz. Jak możemy drogę znać?
λέγει αὐτῷ Ἰησοῦς, Ἐγώ εἰμι ἡ ὁδὸς καὶ ἡ ἀλήθεια καὶ ἡ ζωή· οὐδεὶς ἔρχεται πρὸς τὸν πατέρα εἰ μὴ δι᾽ ἐμοῦ.	Dicit ei Jesus: Ego sum via, et veritas, et vita. Nemo venit ad Patrem, nisi per me.	Mówi mu Jezus: Ja jestem droga, i prawda, i życie. Nikt (nie) przychodzi do Ojca, jeśli nie przeze mnie.
εἰ ἐγνώκατέ με, καὶ τὸν πατέρα μου γνώσεσθε. καὶ ἀπ᾽ ἄρτι γινώσκετε αὐτὸν καὶ ἑωράκατε αὐτόν.	Si cognovissetis me, et Patrem meum utique cognovissetis: et amodo cognoscetis eum, et vidistis eum.	Jeśli poznaliście mnie, i Ojca mego poznacie. I od teraz poznajecie go i ujrzeliście go.
λέγει αὐτῷ Φίλιππος, Κύριε, δεῖξον ἡμῖν τὸν πατέρα, καὶ ἀρκεῖ ἡμῖν.	Dicit ei Philippus: Domine, ostende nobis Patrem, et sufficit nobis.	Mówi mu Filip: Panie. pokaż nam Ojca i wystarczy nam.
λέγει αὐτῷ ὁ Ἰησοῦς, Τοσούτῳ χρόνῳ μεθ᾽ ὑμῶν εἰμι καὶ οὐκ ἔγνωκάς με, Φίλιππε; ὁ ἑωρακὼς ἐμὲ ἑώρακεν τὸν πατέρα· πῶς σὺ λέγεις, Δεῖξον ἡμῖν τὸν πατέρα;	Dicit ei Jesus: Tanto tempore vobiscum sum, et non cognovistis me? Philippe, qui videt me, videt et Patrem. Quomodo tu dicis: Ostende nobis Patrem?	Mówi mu Jezus: Tyle czasu z wami jestem i nie poznałeś mnie, Filipie? (Ten), (który ujrzał) mnie, ujrzał Ojca. Jak ty mówisz: Pokaż nam Ojca?
οὐ πιστεύεις ὅτι ἐγὼ ἐν τῷ πατρὶ καὶ ὁ πατὴρ ἐν ἐμοί ἐστιν; τὰ ῥήματα ἃ ἐγὼ λέγω ὑμῖν ἀπ᾽ ἐμαυτοῦ οὐ λαλῶ, ὁ δὲ πατὴρ ἐν ἐμοὶ μένων ποιεῖ τὰ ἔργα αὐτοῦ.	Non creditis quia ego in Patre, et Pater in me est? Verba quæ ego loquor vobis, a meipso non loquor. Pater autem in me manens, ipse fecit opera.	Nie wierzysz, że ja w Ojcu i Ojciec we mnie jest? Rzeczy, które ja mówię wam, ode mnie samego nie mówię. Zaś Ojciec we mnie pozostający czyni dzieła jego.
πιστεύετέ μοι ὅτι ἐγὼ ἐν τῷ πατρὶ καὶ ὁ πατὴρ ἐν ἐμοί· εἰ δὲ μή, διὰ τὰ ἔργα αὐτὰ πιστεύετε.	Non creditis quia ego in Patre, et Pater in me est?	Wierzcie mi, że ja w Ojcu i Ojciec we mnie. Jeśli zaś nie, z powodu dzieł tych wierzcie.
ἀμὴν ἀμὴν λέγω ὑμῖν, ὁ πιστεύων εἰς ἐμὲ τὰ ἔργα ἃ ἐγὼ ποιῶ κἀκεῖνος ποιήσει καὶ μείζονα τούτων ποιήσει, ὅτι ἐγὼ πρὸς τὸν πατέρα πορεύομαι·	alioquin propter opera ipsa credite. Amen, amen dico vobis, qui credit in me, opera quæ ego facio, et ipse faciet, et majora horum faciet: quia ego ad Patrem vado.	Amen, amen mówię wam, wierzący we mnie dzieła, które ja czynię, i on uczyni, i większe (od) tych uczyni, bo ja do Ojca wyruszam.
καὶ ὅ τι ἂν αἰτήσητε ἐν τῷ ὀνόματί μου τοῦτο ποιήσω, ἵνα δοξασθῇ ὁ πατὴρ ἐν τῷ υἱῷ·	Et quodcumque petieritis Patrem in nomine meo, hoc faciam: ut glorificetur Pater in Filio.	I to, (o) co poprosicie w imię me, to uczynię, aby wsławiony został Ojciec w Synu.
W atmosferę przygnębienia i smutku padają utwierdzające słowa Jezusa: Jego odejście ma charakter tymczasowy, a powtórne przybycie będzie oznaczało już trwałe przebywanie ze swoimi. Nawet jeżeli uczniowie nie rozumieją dobrze znaczenia wydarzeń, które nadejdą, powinni je przezwyciężyć w duchu wiary. Zapewnia ona pełne uczestnictwo w niezmienności Bożej i jest niezbędnym warunkiem wytrwania (por. też Mt 8.26; Mk 5.36). Jeżeli jako wierni synowie przymierza wybranego ludu z Bogiem posiadają wiarę w Boga, to jako uczniowie Jezusa zobowiązani są do wiary w Niego, który jest jedyną, autentyczną drogą ku Ojcu (J 10.30; 12.44 nn).
ἐάν τι αἰτήσητέ με ἐν τῷ ὀνόματί μου ἐγὼ ποιήσω.	Si quid petieritis me in nomine meo, hoc faciam.	Jeśli (o) coś poprosicie mnie w imię me, ja uczynię.
Jezus obiecuje Ducha Świętego
Ἐὰν ἀγαπᾶτέ με, τὰς ἐντολὰς τὰς ἐμὰς τηρήσετε·	Si diligitis me, mandata mea servate:	Jeśli miłować będziecie mnie, przykazań moich strzec będziecie.
κἀγὼ ἐρωτήσω τὸν πατέρα καὶ ἄλλον παράκλητον δώσει ὑμῖν, ἵνα μεθ᾽ ὑμῶν εἰς τὸν αἰῶνα ᾖ,	et ego rogabo Patrem, et alium Paraclitum dabit vobis, ut maneat vobiscum in æternum,	I ja poproszę Ojca i innego pocieszyciela* da wam, aby z wami na wiek był. * Obrońcę.
τὸ πνεῦμα τῆς ἀληθείας, ὃ ὁ κόσμος οὐ δύναται λαβεῖν, ὅτι οὐ θεωρεῖ αὐτὸ οὐδὲ γινώσκει· ὑμεῖς γινώσκετε αὐτό, ὅτι παρ᾽ ὑμῖν μένει καὶ ἐν ὑμῖν ἔσται.	Spiritum veritatis, quem mundus non potest accipere, quia non videt eum, nec scit eum: vos autem cognoscetis eum, quia apud vos manebit, et in vobis erit.	ducha prawdy, którego świat nie może przyjąć, bo nie widzi go ani zna. Wy znacie go, bo u was pozostaje i w was będzie.
Οὐκ ἀφήσω ὑμᾶς ὀρφανούς, ἔρχομαι πρὸς ὑμᾶς.	Non relinquam vos orphanos: veniam ad vos.	Nie opuszczę was sierotami, przychodzę do was.
ἔτι μικρὸν καὶ ὁ κόσμος με οὐκέτι θεωρεῖ, ὑμεῖς δὲ θεωρεῖτέ με, ὅτι ἐγὼ ζῶ καὶ ὑμεῖς ζήσετε.	Adhuc modicum, et mundus me jam non videt. Vos autem videtis me: quia ego vivo, et vos vivetis.	Jeszcze mało i świat mnie już nie widzi, wy zaś widzicie mnie, bo ja żyję i wy żyć będziecie.
ἐν ἐκείνῃ τῇ ἡμέρᾳ γνώσεσθε ὑμεῖς ὅτι ἐγὼ ἐν τῷ πατρί μου καὶ ὑμεῖς ἐν ἐμοὶ κἀγὼ ἐν ὑμῖν.	In illo die vos cognoscetis quia ego sum in Patre meo, et vos in me, et ego in vobis.	W owym dniu poznacie wy, że ja w Ojcu mym i wy we mnie i ja w was.
ὁ ἔχων τὰς ἐντολάς μου καὶ τηρῶν αὐτὰς ἐκεῖνός ἐστιν ὁ ἀγαπῶν με· ὁ δὲ ἀγαπῶν με ἀγαπηθήσεται ὑπὸ τοῦ πατρός μου, κἀγὼ ἀγαπήσω αὐτὸν καὶ ἐμφανίσω αὐτῷ ἐμαυτόν.	Qui habet mandata mea, et servat ea: ille est qui diligit me. Qui autem diligit me, diligetur a Patre meo: et ego diligam eum, et manifestabo ei meipsum.	Mający przykazania me i strzegący je, ten jest miłujący mnie. Zaś miłujący mnie umiłowany będzie przez Ojca mego, i ja miłować będę go i uczynię widzialnym mu siebie.
Λέγει αὐτῷ Ἰούδας, οὐχ ὁ Ἰσκαριώτης, Κύριε, τί γέγονεν ὅτι ἡμῖν μέλλεις ἐμφανίζειν σεαυτὸν καὶ οὐχὶ τῷ κόσμῳ;	Dicit ei Judas, non ille Iscariotes: Domine, quid factum est, quia manifestaturus es nobis tepisum, et non mundo?	Mówi mu Juda, nie Iskariota: Panie, [i] co stało się, że nam masz czynić widzialnym siebie i nie światu?
ἀπεκρίθη Ἰησοῦς καὶ εἶπεν αὐτῷ, Ἐάν τις ἀγαπᾷ με τὸν λόγον μου τηρήσει, καὶ ὁ πατήρ μου ἀγαπήσει αὐτὸν καὶ πρὸς αὐτὸν ἐλευσόμεθα καὶ μονὴν παρ᾽ αὐτῷ ποιησόμεθα.	Respondit Jesus, et dixit ei: Si quis diligit me, sermonem meum servabit, et Pater meus diliget eum, et ad eum veniemus, et mansionem apud eum faciemus;	Odpowiedział Jezus i rzekł mu: Jeśli ktoś będzie miłować mnie, słowa mego strzec będzie, i Ojciec mój miłować będzie go, i do niego przyjdziemy i (za)mieszkanie u niego uczynimy.
ὁ μὴ ἀγαπῶν με τοὺς λόγους μου οὐ τηρεῖ· καὶ ὁ λόγος ὃν ἀκούετε οὐκ ἔστιν ἐμὸς ἀλλὰ τοῦ πέμψαντός με πατρός.	qui non diligit me, sermones meos non servat. Et sermonem, quem audistis, non est meus: sed ejus qui misit me, Patris.	Nie miłujący mnie słów mych nie strzeże. I słowo, które słyszycie, nie jest moje, ale tego, (który posłał) mnie, Ojca.
Ταῦτα λελάληκα ὑμῖν παρ᾽ ὑμῖν μένων·	Hæc locutus sum vobis apud vos manens.	To rzekłem wam u was pozostając.
ὁ δὲ παράκλητος, τὸ πνεῦμα τὸ ἅγιον, ὃ πέμψει ὁ πατὴρ ἐν τῷ ὀνόματί μου, ἐκεῖνος ὑμᾶς διδάξει πάντα καὶ ὑπομνήσει ὑμᾶς πάντα ἃ εἶπον ὑμῖν.	Paraclitus autem Spiritus Sanctus, quem mittet Pater in nomine meo, ille vos docebit omnia, et suggeret vobis omnia quæcumque dixero vobis.	Zaś pocieszyciel, Duch Święty, którego pośle Ojciec w imieniu mym, ów was nauczy wszystkiego i przypomni wam wszystko, co powiedziałem wam [ja].
Εἰρήνην ἀφίημι ὑμῖν, εἰρήνην τὴν ἐμὴν δίδωμι ὑμῖν· οὐ καθὼς ὁ κόσμος δίδωσιν ἐγὼ δίδωμι ὑμῖν. μὴ ταρασσέσθω ὑμῶν ἡ καρδία μηδὲ δειλιάτω.	Pacem relinquo vobis, pacem meam do vobis: non quomodo mundus dat, ego do vobis. Non turbetur cor vestrum, neque formidet.	Pokój zostawiam wam, pokój mój daję wam. Nie jako świat daje, ja daję wam. Nie niech wpada w zamęt wasze serce ani niech trwoży się.
ἠκούσατε ὅτι ἐγὼ εἶπον ὑμῖν, Ὑπάγω καὶ ἔρχομαι πρὸς ὑμᾶς. εἰ ἠγαπᾶτέ με ἐχάρητε ἂν ὅτι πορεύομαι πρὸς τὸν πατέρα, ὅτι ὁ πατὴρ μείζων μού ἐστιν.	Audistis quia ego dixi vobis: Vado, et venio ad vos. Si diligeretis me, gauderetis utique, quia vado ad Patrem: quia Pater major me est.	Usłyszeliście, że ja powiedziałem wam: Odchodzę i przychodzę do was. Jeśli miłowalibyście mnie, uradowalibyście się, że idę do Ojca, bo Ojciec większy (ode) mnie jest.
καὶ νῦν εἴρηκα ὑμῖν πρὶν γενέσθαι, ἵνα ὅταν γένηται πιστεύσητε.	Et nunc dixi vobis priusquam fiat: ut cum factum fuerit, credatis.	I teraz rzekłem wam. zanim (ma) stać się, aby kiedy stanie się, uwierzyliście.
οὐκέτι πολλὰ λαλήσω μεθ᾽ ὑμῶν, ἔρχεται γὰρ ὁ τοῦ κόσμου ἄρχων· καὶ ἐν ἐμοὶ οὐκ ἔχει οὐδέν,	Jam non multa loquar vobiscum: venit enim princeps mundi hujus, et in me non habet quidquam.	Już nie wiele mówić będę z wami, przychodzi bowiem świata władca. I we* mnie nie ma nic. * Względem mnie.
ἀλλ᾽ ἵνα γνῷ ὁ κόσμος ὅτι ἀγαπῶ τὸν πατέρα, καὶ καθὼς ἐνετείλατο μοι ὁ πατήρ, οὕτως ποιῶ. Ἐγείρεσθε, ἄγωμεν ἐντεῦθεν.	Sed ut cognoscat mundus quia diligo Patrem, et sicut mandatum dedit mihi Pater, sic facio. Surgite, eamus hinc.	Ale by poznał świat, że miłuję Ojca. i jako przykazał mi Ojciec, tak czynię. Podnoście się. idziemy stąd.

15

Krzew winorośli i gałązki
Ἐγώ εἰμι ἡ ἄμπελος ἡ ἀληθινή καὶ ὁ πατήρ μου ὁ γεωργός ἐστιν.	Ego sum vitis vera, et Pater meus agricola est.	Ja jestem winorośl prawdziwa, a Ojciec mój rolnik jest.
πᾶν κλῆμα ἐν ἐμοὶ μὴ φέρον καρπὸν αἴρει αὐτό, καὶ πᾶν τὸ καρπὸν φέρον καθαίρει αὐτὸ ἵνα καρπὸν πλείονα φέρῃ.	Omnem palmitem in me non ferentem fructum, tollet eum, et omnem qui fert fructum, purgabit eum, ut fructum plus afferat.	Każdy pęd we mnie nie niosący owocu, odrywa* go, i każdy owoc niosący oczyszcza go, aby owoc liczniejszy niósł. * Zabiera.
ἤδη ὑμεῖς καθαροί ἐστε διὰ τὸν λόγον ὃν λελάληκα ὑμῖν·	Jam vos mundi estis propter sermonem quem locutus sum vobis.	Już wy czyści jesteście z powodu słowa, które rzekłem wam.
μείνατε ἐν ἐμοί, κἀγὼ ἐν ὑμῖν. καθὼς τὸ κλῆμα οὐ δύναται καρπὸν φέρειν ἀφ᾽ ἑαυτοῦ ἐὰν μὴ μένῃ ἐν τῇ ἀμπέλῳ, οὕτως οὐδὲ ὑμεῖς ἐὰν μὴ ἐν ἐμοὶ μένητε.	Manete in me, et ego in vobis. Sicut palmes non potest fere fructum a semetipso, nisi manserit in vite, sic nec vos, nisi in me manseritis.	Pozostańcie we mnie, i ja w was. Jak pęd nie może owocu nieść z siebie, jeśli nie pozostaje w winorośli, tak ani wy, jeśli nie we mnie pozostajecie.
ἐγώ εἰμι ἡ ἄμπελος, ὑμεῖς τὰ κλήματα. ὁ μένων ἐν ἐμοὶ κἀγὼ ἐν αὐτῷ οὗτος φέρει καρπὸν πολύν, ὅτι χωρὶς ἐμοῦ οὐ δύνασθε ποιεῖν οὐδέν.	Ego sum vitis, vos palmites: qui manet in me, et ego in eo, hic fert fructum multum, quia sine me nihil potestis facere.	Ja jestem winoroślą, wy pędami. Pozostający we mnie i ja w nim, ten niesie owoc liczny, bo beze mnie nie możecie czynić nic.
ἐὰν μή τις μένῃ ἐν ἐμοί, ἐβλήθη ἔξω ὡς τὸ κλῆμα καὶ ἐξηράνθη καὶ συνάγουσιν αὐτὰ καὶ εἰς τὸ πῦρ βάλλουσιν καὶ καίεται.	Si quis in me non manserit, mittetur foras sicut palmes, et arescet, et colligent eum, et in ignem mittent, et ardet.	Jeśli nie ktoś pozostawałby we mnie. wyrzucony zostałby na zewnątrz, jak pęd i wysuszyłby się; i zbierają je i w ogień rzucają, i pali się.
ἐὰν μείνητε ἐν ἐμοὶ καὶ τὰ ῥήματά μου ἐν ὑμῖν μείνῃ, ὃ ἐὰν θέλητε αἰτήσασθε, καὶ γενήσεται ὑμῖν.	Si manseritis in me, et verba mea in vobis manserint, quodcumque volueritis petetis, et fiet vobis.	Jeśli pozostaniecie we mnie i słowa me w was pozostaną, co zechcecie poproście sobie i stanie się wara.
ἐν τούτῳ ἐδοξάσθη ὁ πατήρ μου, ἵνα καρπὸν πολὺν φέρητε καὶ γένησθε ἐμοὶ μαθηταί.	In hoc clarificatus est Pater meus, ut fructum plurimum afferatis, et efficiamini mei discipuli.	W tym wsławiony został Ojciec mój, żeby owoc liczny przynosiliście i staliście się mi uczniami.
καθὼς ἠγάπησέν με ὁ πατήρ, κἀγὼ ὑμᾶς ἠγάπησα· μείνατε ἐν τῇ ἀγάπῃ τῇ ἐμῇ.	Sicut dilexit me Pater, et ego dilexi vos. Manete in dilectione mea.	Jako umiłował mnie Ojciec, i ja was umiłowałem. Pozostańcie w miłości mojej.
ἐὰν τὰς ἐντολάς μου τηρήσητε, μενεῖτε ἐν τῇ ἀγάπῃ μου, καθὼς ἐγὼ τὰς ἐντολὰς τοῦ πατρός μου τετήρηκα καὶ μένω αὐτοῦ ἐν τῇ ἀγάπῃ.	Si præcepta mea servaveritis, manebitis in dilectione mea, sicut et ego Patris mei præcepta servavi, et maneo in ejus dilectione.	Jeśli przykazań mych strzec będziecie, pozostaniecie w miłości mej, jako ja przykazań Ojca mego ustrzegłem i pozostaję jego w miłości.
Ταῦτα λελάληκα ὑμῖν ἵνα ἡ χαρὰ ἡ ἐμὴ ἐν ὑμῖν ᾖ καὶ ἡ χαρὰ ὑμῶν πληρωθῇ.	Hæc locutus sum vobis: ut gaudium meum in vobis sit, et gaudium vestrum impleatur.	To rzekłem wam, aby radość moja w was była i radość wasza wypełniła się.
αὕτη ἐστὶν ἡ ἐντολὴ ἡ ἐμή, ἵνα ἀγαπᾶτε ἀλλήλους καθὼς ἠγάπησα ὑμᾶς.	Hoc est præceptum meum, ut diligatis invicem, sicut dilexi vos.	To jest przykazanie moje, aby miłowaliście siebie nawzajem, jako umiłowałem was.
μείζονα ταύτης ἀγάπην οὐδεὶς ἔχει, ἵνα τις τὴν ψυχὴν αὐτοῦ θῇ ὑπὲρ τῶν φίλων αὐτοῦ.	Majorem hac dilectionem nemo habet, ut animam suam ponat qui pro amicis suis.	Większej (od) tej miłości nikt (nie) ma, żeby ktoś duszę* jego położył za przyjaciół jego. * Życie.
ὑμεῖς φίλοι μού ἐστε ἐὰν ποιῆτε ἃ ἐγὼ ἐντέλλομαι ὑμῖν.	Vos amici mei estis, si feceritis quæ ego præcipio vobis.	Wy przyjaciółmi moimi jesteście, jeśli czynić będziecie. co ja przykazuję wam.
Następstwo chronologiczne między rozdziałami: J 14 a J 15 jest trudne do ustalenia, bowiem J 14 kończył się hasłem danym przez Jezusa do opuszczenia miejsca wieczerzy; naturalną jego kontynuację stanowi dopiero wyjście Jezusa z uczniami za Cedron (J 18.1). Co więc należy sądzić o rozdziałach 15-17 zawierających rozmaite wskazania, a utrzymanych w analogicznym tonie mowy pożegnalnej? Nie można dziś przyjąć dawnego konkordystycznego rozwiązania, jakoby Jezus słowa te wypowiedział w drodze z miejsca wieczerzy do Ogrodu Oliwnego, tym bardziej że J 18.1 dopiero mówi o tej drodze. Raczej chodzi tu o układ redakcyjny zastosowany przez Ewangelistę: skomponował on z różnych mów Jezusa, wypowiedzianych w rozmaitych okolicznościach, dalszy ciąg mowy i umieścił w najodpowiedniejszym - jego zdaniem - kontekście. Nie jest wykluczona także jakaś dalsza praca redakcyjna, której etapy niepodobna dziś odtworzyć. W każdym razie pierwszy temat J 15 (krzew winny) łączy się z pewnością z obrzędami Ostatniej Wieczerzy; w czasie uczty paschalnej pito trzy kolejne kielichy wina (później cztery), do których symboliki nawiązują Synoptycy (Mt 26.29; Mk 14.25; Lk 22.18). Obrzęd ten służy jednak jedynie za tło dalszego pouczenia teologicznego. Zresztą tematyka krzewu winnego należy do bardzo częstych w ST (np. Iz 5.1 nn; Iz 27.2-6; Jr 5.10; 12.10 nn; Ez 15.1-6; 17.8-10; Ps 80.8-15 itd.), a także NT poza Ostatnią Wieczerzą (np. Mt 20.1 nn; Mt 21.28 nn: Mk 12.1 nn; Lk 20.9-19). Być może czwarta Ewangelia ma wykazać na tle tego tematu wyższość zbawczego działania Boga w NT (podobnie jak to uczyniła w rozdz. 6 na przykładzie manny): tak jak manna nie była prawdziwym chlebem życia, tak i dawna winnica Boża, Izrael, nie przynosi prawdziwych owoców. I jak zapewnia je spożywanie Ciała i Krwi Jezusa (J 6.57), tak zapewnia je trwanie w Nim, przedstawionym jako krzew winny. Obraz krzewu winnego i związane z nim pouczenie nie jest przypowieścią we właściwym tego słowa znaczeniu ani alegorią, gdzie każdy szczegół obrazu miałby odpowiednik w przedstawianej rzeczywistości. Chodzi raczej o pouczenie teologiczne o wątkach alegorycznych i przypowieściowych (por. J 10, Dobry Pasterz i Jego owczarnia).
οὐκέτι λέγω ὑμᾶς δούλους, ὅτι ὁ δοῦλος οὐκ οἶδεν τί ποιεῖ αὐτοῦ ὁ κύριος· ὑμᾶς δὲ εἴρηκα φίλους, ὅτι πάντα ἃ ἤκουσα παρὰ τοῦ πατρός μου ἐγνώρισα ὑμῖν.	Jam non dicam vos servos: quia servus nescit quid faciat dominus ejus. Vos autem dixi amicos: quia omnia quæcumque audivi a Patre meo, nota feci vobis.	Już nie nazywam was sługami. bo sługa* nie wie, co czyni jego pan. Was zaś nazwałem przyjaciółmi, bo wszystko, co usłyszałem od Ojca mego, dałem poznać wam. * Niewolnik.
οὐχ ὑμεῖς με ἐξελέξασθε, ἀλλ᾽ ἐγὼ ἐξελεξάμην ὑμᾶς καὶ ἔθηκα ὑμᾶς ἵνα ὑμεῖς ὑπάγητε καὶ καρπὸν φέρητε καὶ ὁ καρπὸς ὑμῶν μένῃ, ἵνα ὅ τι ἂν αἰτήσητε τὸν πατέρα ἐν τῷ ὀνόματί μου δῷ ὑμῖν.	Non vos me elegistis, sed ego elegi vos, et posui vos ut eatis, et fructum afferatis, et fructus vester maneat: ut quodcumque petieritis Patrem in nomine meo, det vobis.	Nie wy mnie wybraliście sobie, ale ja wybrałem sobie was i położyłem was, aby wy szliście i owoc nieśliście, i owoc wasz trwał, aby to, (o) cokolwiek poprosicie Ojca w imię me, dał wam.
ταῦτα ἐντέλλομαι ὑμῖν, ἵνα ἀγαπᾶτε ἀλλήλους.	Hæc mando vobis: ut diligatis invicem.	To przykazuję wam, aby miłowaliście jedni drugich.
Nienawiść ze strony świata
Εἰ ὁ κόσμος ὑμᾶς μισεῖ, γινώσκετε ὅτι ἐμὲ πρῶτον ὑμῶν μεμίσηκεν.	Si mundus vos odit, scitote quia me priorem vobis odio habuit.	Jeśli świat was nienawidzi, wiedzcie, że mnie pierwej (od) was znienawidził.
εἰ ἐκ τοῦ κόσμου ἦτε, ὁ κόσμος ἂν τὸ ἴδιον ἐφίλει· ὅτι δὲ ἐκ τοῦ κόσμου οὐκ ἐστέ, ἀλλ᾽ ἐγὼ ἐξελεξάμην ὑμᾶς ἐκ τοῦ κόσμου, διὰ τοῦτο μισεῖ ὑμᾶς ὁ κόσμος.	Si de mundo fuissetis, mundus quod suum erat diligeret: quia vero de mundo non estis, sed ego elegi vos de mundo, propterea odit vos mundus.	Gdyby ze świata byliście, świat (co) własne kochałby, że zaś ze świata nie jesteście, ale ja wybrałem sobie was ze świata, dla tego nienawidzi was świat.
μνημονεύετε τοῦ λόγου οὗ ἐγὼ εἶπον ὑμῖν, Οὐκ ἔστιν δοῦλος μείζων τοῦ κυρίου αὐτοῦ. εἰ ἐμὲ ἐδίωξαν, καὶ ὑμᾶς διώξουσιν· εἰ τὸν λόγον μου ἐτήρησαν, καὶ τὸν ὑμέτερον τηρήσουσιν.	Mementote sermonis mei, quem ego dixi vobis: non est servus major domino suo. Si me persecuti sunt, et vos persequentur; si sermonem meum servaverunt, et vestrum servabunt.	Przypominajcie sobie słowo, które ja powiedziałem wam: Nie jest sługa* większy (od) pana jego. Jeśli mnie prześladowali, i was prześladować będą. Jeśli słowo me ustrzegli, i waszego strzec będą. * Niewolnik.
ἀλλὰ ταῦτα πάντα ποιήσουσιν εἰς ὑμᾶς διὰ τὸ ὄνομά μου, ὅτι οὐκ οἴδασιν τὸν πέμψαντά με.	Sed hæc omnia facient vobis propter nomen meum: quia nesciunt eum qui misit me.	Ale to wszystko czynić będą wobec was z powodu imienia mego, bo nie znają (tego), (który posłał) mnie.
εἰ μὴ ἦλθον καὶ ἐλάλησα αὐτοῖς, ἁμαρτίαν οὐκ εἴχοσαν· νῦν δὲ πρόφασιν οὐκ ἔχουσιν περὶ τῆς ἁμαρτίας αὐτῶν.	Si non venissem, et locutus fuissem eis, peccatum non haberent: nunc autem excusationem non habent de peccato suo.	Gdyby nie przyszedłem i (nie) powiedziałem im, grzechu nie mieli(by). Teraz zaś pretekstu nie mają co do grzechu ich.
ὁ ἐμὲ μισῶν καὶ τὸν πατέρα μου μισεῖ.	Qui me odit, et Patrem meum odit.	Mnie nienawidzący i Ojca mego nienawidzi.
εἰ τὰ ἔργα μὴ ἐποίησα ἐν αὐτοῖς ἃ οὐδεὶς ἄλλος ἐποίησεν, ἁμαρτίαν οὐκ εἴχοσαν· νῦν δὲ καὶ ἑωράκασιν καὶ μεμισήκασιν καὶ ἐμὲ καὶ τὸν πατέρα μου.	Si opera non fecissem in eis quæ nemo alius fecit, peccatum non haberent: nunc autem et viderunt, et oderunt et me, et Patrem meum.	Gdyby dzieł nie uczyniłem wśród nich, których nikt inny (nie) uczynił, grzechu nie mieli(by). Teraz zaś i ujrzeli i znienawidzili i mnie, i Ojca mego.
ἀλλ᾽ ἵνα πληρωθῇ ὁ λόγος ὁ ἐν τῷ νόμῳ αὐτῶν γεγραμμένος ὅτι Ἐμίσησάν με δωρεάν.	Sed ut adimpleatur sermo, qui in lege eorum scriptus est: Quia odio habuerunt me gratis.	Ale aby wypełniło się słowo, (to) w Prawie ich napisane, że: Znienawidzili mnie bez powodu.
Ὅταν ἔλθῃ ὁ παράκλητος ὃν ἐγὼ πέμψω ὑμῖν παρὰ τοῦ πατρός, τὸ πνεῦμα τῆς ἀληθείας ὃ παρὰ τοῦ πατρὸς ἐκπορεύεται, ἐκεῖνος μαρτυρήσει περὶ ἐμοῦ·	Cum autem venerit Paraclitus, quem ego mittam vobis a Patre, Spiritum veritatis, qui a Patre procedit, ille testimonium perhibebit de me;	Kiedy przyjdzie pocieszyciel, którego ja poślę wam od Ojca, duch prawdy, który od Ojca wychodzi, ów zaświadczy o mnie.
καὶ ὑμεῖς δὲ μαρτυρεῖτε, ὅτι ἀπ᾽ ἀρχῆς μετ᾽ ἐμοῦ ἐστε.	et vos testimonium perhibebitis, quia ab initio mecum estis.	I wy zaś świadczycie, bo od początku ze mną jesteście.

16

Dzieło Ducha Świętego
Ταῦτα λελάληκα ὑμῖν ἵνα μὴ σκανδαλισθῆτε.	Hæc locutus sum vobis, ut non scandalizemini.	To powiedziałem wam, aby nie potknęliście się. Zgorszyli.
ἀποσυναγώγους ποιήσουσιν ὑμᾶς· ἀλλ᾽ ἔρχεται ὥρα ἵνα πᾶς ὁ ἀποκτείνας ὑμᾶς δόξῃ λατρείαν προσφέρειν τῷ θεῷ.	Absque synagogis facient vos: sed venit hora, ut omnis qui interficit vos arbitretur obsequium se præstare Deo.	Wykluczonymi z synagogi uczynią was. Ale przychodzi godzina, żeby każdy (który zabił) was. uważał, (że) akt kultu (przynosi) Bogu. Sprawuje służbę Bożą.
καὶ ταῦτα ποιήσουσιν ὅτι οὐκ ἔγνωσαν τὸν πατέρα οὐδὲ ἐμέ.	Et hæc facient vobis, quia non noverunt Patrem, neque me.	I to uczynią, bo nie poznali Ojca ani mnie.
ἀλλὰ ταῦτα λελάληκα ὑμῖν ἵνα ὅταν ἔλθῃ ἡ ὥρα αὐτῶν μνημονεύητε αὐτῶν ὅτι ἐγὼ εἶπον ὑμῖν. Ταῦτα δὲ ὑμῖν ἐξ ἀρχῆς οὐκ εἶπον, ὅτι μεθ᾽ ὑμῶν ἤμην.	Sed hæc locutus sum vobis, ut cum venerit hora eorum, reminiscamini quia ego dixi vobis. Hæc autem vobis ab initio non dixi, quia vobiscum eram.	Ale to rzekłem wam, aby kiedy przyjdzie godzina ich, przypomnieliście sobie (to), że ja powiedziałem wam. Tego zaś wam od początku nie powiedziałem, bo z wami byłem.
νῦν δὲ ὑπάγω πρὸς τὸν πέμψαντά με, καὶ οὐδεὶς ἐξ ὑμῶν ἐρωτᾷ με, Ποῦ ὑπάγεις;	Et nunc vado ad eum qui misit me; et nemo ex vobis interrogat me: Quo vadis?	Teraz zaś odchodzę do tego, (który posłał) mnie, i nikt z was (nie) pyta mnie: Gdzie odchodzisz?
ἀλλ᾽ ὅτι ταῦτα λελάληκα ὑμῖν ἡ λύπη πεπλήρωκεν ὑμῶν τὴν καρδίαν.	sed quia hæc locutus sum vobis, tristitia implevit cor vestrum.	Ale że to rzekłem wam, smutek napełnił wasze serce.
ἀλλ᾽ ἐγὼ τὴν ἀλήθειαν λέγω ὑμῖν, συμφέρει ὑμῖν ἵνα ἐγὼ ἀπέλθω. ἐὰν γὰρ μὴ ἀπέλθω, ὁ παράκλητος οὐκ ἐλεύσεται πρὸς ὑμᾶς· ἐὰν δὲ πορευθῶ, πέμψω αὐτὸν πρὸς ὑμᾶς.	Sed ego veritatem dico vobis: expedit vobis ut ego vadam: si enim non abiero, Paraclitus non veniet ad vos; si autem abiero, mittam eum ad vos.	Ale ja prawdę mówię wam, pożyteczne jest wam, aby ja odszedłem. Jeśli bowiem nie odejdę, pocieszyciel nie przyjdzie do was. Jeśli zaś pójdę, poślę go do was.
καὶ ἐλθὼν ἐκεῖνος ἐλέγξει τὸν κόσμον περὶ ἁμαρτίας καὶ περὶ δικαιοσύνης καὶ περὶ κρίσεως·	Et cum venerit ille, arguet mundum de peccato, et de justitia, et de judicio.	I przyszedłszy ów przekona* świat co do grzechu, i co do sprawiedliwości, i co do sądu. * Udowodni, wytknie.
περὶ ἁμαρτίας μέν, ὅτι οὐ πιστεύουσιν εἰς ἐμέ·	De peccato quidem, quia non crediderunt in me.	Co do grzechu, bo nie wierzą we mnie.
περὶ δικαιοσύνης δέ, ὅτι πρὸς τὸν πατέρα ὑπάγω καὶ οὐκέτι θεωρεῖτέ με·	De justitia vero, quia ad Patrem vado, et jam non videbitis me.	Co do sprawiedliwości zaś, bo do Ojca odchodzę i już nie widzicie mnie.
περὶ δὲ κρίσεως, ὅτι ὁ ἄρχων τοῦ κόσμου τούτου κέκριται.	De judicio autem, quia princeps hujus mundi jam judicatus est.	Co do zaś sądu, bo władca świata tego jest osądzony.
Ἔτι πολλὰ ἔχω ὑμῖν λέγειν, ἀλλ᾽ οὐ δύνασθε βαστάζειν ἄρτι·	Adhuc multa habeo vobis dicere, sed non potestis portare modo.	Jeszcze wiele mam wam mówić, ale nie możecie nieść teraz.
ὅταν δὲ ἔλθῃ ἐκεῖνος, τὸ πνεῦμα τῆς ἀληθείας, ὁδηγήσει ὑμᾶς ἐν τῇ ἀληθείᾳ πάσῃ· οὐ γὰρ λαλήσει ἀφ᾽ ἑαυτοῦ, ἀλλ᾽ ὅσα ἀκούσει λαλήσει καὶ τὰ ἐρχόμενα ἀναγγελεῖ ὑμῖν.	Cum autem venerit ille Spiritus veritatis, docebit vos omnem veritatem: non enim loquetur a semetipso, sed quæcumque audiet loquetur, et quæ ventura sunt annuntiabit vobis.	Kiedy zaś przyjdzie on, duch prawdy, poprowadzi was w prawdzie całej; nie bowiem mówić będzie od siebie, ale ile usłyszy mówić będzie, i przychodzące oznajmi wam.
ἐκεῖνος ἐμὲ δοξάσει, ὅτι ἐκ τοῦ ἐμοῦ λήμψεται καὶ ἀναγγελεῖ ὑμῖν.	Ille me clarificabit, quia de meo accipiet, et annuntiabit vobis.	On mnie wsławi, bo z mojego weźmie i oznajmi wam.
πάντα ὅσα ἔχει ὁ πατὴρ ἐμά ἐστιν· διὰ τοῦτο εἶπον ὅτι ἐκ τοῦ ἐμοῦ λαμβάνει καὶ ἀναγγελεῖ ὑμῖν.	Omnia quæcumque habet Pater, mea sunt. Propterea dixi: quia de meo accipiet, et annuntiabit vobis.	Wszystko, ile ma Ojciec, moje jest. Dla tego powiedziałem, że z mego bierze i oznajmi wam.
Słowa wypowiedziane przez Jezusa w poprzednim rozdziale mają być zarazem ostrzeżeniem i zapowiedzią, która umocni wiarę uczniów. Ostrzeżenie pozostaje w ścisłym związku z kryzysem, jaki może wywołać śmierć Jezusa (por. J 6.61); wypełnienie się zapowiedzianego słowa będzie jednym z motywów przezwyciężenia tego kryzysu. Decydującą rolę odegra jednak Duch-Paraklet, umacniający uczniów w prawdzie. Gdy "załamanie się w wierze" przedstawia czwarta Ewangelia jako ewentualność, to paralelne teksty synoptyczne ujmują je jako fakt, który nastąpi. Perspektywa jest jednak w obu wypadkach różna: Synoptycy (Mt 26.31; Mk 14.21) mówią przede wszystkim o reakcji uczniów na pojmanie Jezusa, czwarta Ewangelia zaś o próbie, jaką stanowi dla nich męka Jezusa i śmierć, a ponadto o próbie życia chrześcijańskiego w ogniu prześladowań.
Μικρὸν καὶ οὐκέτι θεωρεῖτέ με, καὶ πάλιν μικρὸν καὶ ὄψεσθέ με.	Modicum, et jam non videbitis me; et iterum modicum, et videbitis me: quia vado ad Patrem.	Mało i już nie widzicie mnie, i znów mało i zobaczycie mnie.
Smutek uczniów zamieni się w radość
εἶπαν οὖν ἐκ τῶν μαθητῶν αὐτοῦ πρὸς ἀλλήλους, Τί ἐστιν τοῦτο ὃ λέγει ἡμῖν, Μικρὸν καὶ οὐ θεωρεῖτέ με, καὶ πάλιν μικρὸν καὶ ὄψεσθέ με; καί, Ὅτι ὑπάγω πρὸς τὸν πατέρα;	Dixerunt ergo ex discipulis ejus ad invicem: Quid est hoc quod dicit nobis: Modicum, et non videbitis me; et iterum modicum, et videbitis me, et quia vado ad Patrem?	Powiedzieli więc z uczniów jego do siebie nawzajem: Co jest to, co mówi nam: Mało i nie widzicie mnie, i znów mało i zobaczycie mnie? I: Bo odchodzę do Ojca?
ἔλεγον οὖν, Τί ἐστιν τοῦτο ὃ λέγει, τὸ μικρόν; οὐκ οἴδαμεν τί λαλεῖ.	Dicebant ergo: Quid est hoc quod dicit: Modicum? nescimus quid loquitur.	Mówili więc: Co jest to, [co mówi], "mało"? Nie wiemy, co mówi.
ἔγνω Ἰησοῦς ὅτι ἤθελον αὐτὸν ἐρωτᾶν, καὶ εἶπεν αὐτοῖς, Περὶ τούτου ζητεῖτε μετ᾽ ἀλλήλων ὅτι εἶπον, Μικρὸν καὶ οὐ θεωρεῖτέ με, καὶ πάλιν μικρὸν καὶ ὄψεσθέ με;	Cognovit autem Jesus, quia volebant eum interrogare, et dixit eis: De hoc quæritis inter vos quia dixi: Modicum, et non videbitis me; et iterum modicum, et videbitis me.	Poznał Jezus, że chcieli go pytać, i powiedział im: Co do tego szukacie (między) sobą, że powiedziałem: Mało i nie widzicie mnie, i znów mało i zobaczycie mnie?
ἀμὴν ἀμὴν λέγω ὑμῖν ὅτι κλαύσετε καὶ θρηνήσετε ὑμεῖς, ὁ δὲ κόσμος χαρήσεται· ὑμεῖς λυπηθήσεσθε, ἀλλ᾽ ἡ λύπη ὑμῶν εἰς χαρὰν γενήσεται.	Amen, amen dico vobis: quia plorabitis, et flebitis vos, mundus autem gaudebit; vos autem contristabimini, sed tristitia vestra vertetur in gaudium.	Amen, amen mówię wam, że płakać będziecie i zawodzić będziecie wy, zaś świat radować się będzie. Wy będziecie zasmuceni, ale smutek wasz radością stanie się.
ἡ γυνὴ ὅταν τίκτῃ λύπην ἔχει, ὅτι ἦλθεν ἡ ὥρα αὐτῆς· ὅταν δὲ γεννήσῃ τὸ παιδίον, οὐκέτι μνημονεύει τῆς θλίψεως διὰ τὴν χαρὰν ὅτι ἐγεννήθη ἄνθρωπος εἰς τὸν κόσμον.	Mulier cum parit, tristitiam habet, quia venit hora ejus; cum autem pepererit puerum, jam non meminit pressuræ propter gaudium, quia natus est homo in mundum.	Kobieta, kiedy rodziłaby, smutek ma, bo przyszła godzina jej. Kiedy zaś urodzi się dziecko, już nie przypomina sobie ucisku z powodu radości, że zrodził się człowiek na świat.
καὶ ὑμεῖς οὖν νῦν μὲν λύπην ἔχετε· πάλιν δὲ ὄψομαι ὑμᾶς, καὶ χαρήσεται ὑμῶν ἡ καρδία, καὶ τὴν χαρὰν ὑμῶν οὐδεὶς αἴρει ἀφ᾽ ὑμῶν.	Et vos igitur nunc quidem tristitiam habetis, iterum autem videbo vos, et gaudebit cor vestrum: et gaudium vestrum nemo tollet a vobis.	I wy więc teraz wprawdzie smutek macie, znów jednak zobaczę was, i uraduje się wasze serce, i radości waszej nikt (nie) zabiera od was.
καὶ ἐν ἐκείνῃ τῇ ἡμέρᾳ ἐμὲ οὐκ ἐρωτήσετε οὐδέν. ἀμὴν ἀμὴν λέγω ὑμῖν, ἄν τι αἰτήσητε τὸν πατέρα ἐν τῷ ὀνόματί μου δώσει ὑμῖν.	Et in illo die me non rogabitis quidquam. Amen, amen dico vobis: si quid petieritis Patrem in nomine meo, dabit vobis.	I w owym dniu mnie nie zapytacie (o) nic. Amen, amen mówię wam, jeśli (o) coś poprosicie Ojca w imię me, da wam.
ἕως ἄρτι οὐκ ᾐτήσατε οὐδὲν ἐν τῷ ὀνόματί μου· αἰτεῖτε καὶ λήμψεσθε, ἵνα ἡ χαρὰ ὑμῶν ᾖ πεπληρωμένη.	Usque modo non petistis quidquam in nomine meo: petite, et accipietis, ut gaudium vestrum sit plenum.	Aż do teraz nie poprosiliście (o) nic w imię me. Proście i otrzymacie, aby radość wasza była wypełniona.
Ταῦτα ἐν παροιμίαις λελάληκα ὑμῖν· ἔρχεται ὥρα ὅτε οὐκέτι ἐν παροιμίαις λαλήσω ὑμῖν, ἀλλὰ παρρησίᾳ περὶ τοῦ πατρὸς ἀπαγγελῶ ὑμῖν.	Hæc in proverbiis locutus sum vobis. Venit hora cum jam non in proverbiis loquar vobis, sed palam de Patre annuntiabo vobis:	Te (rzeczy) w przypowieściach rzekłem wam. Przychodzi godzina, gdy już nie w przypowieściach powiem wam, ale otwarcie co do Ojca oznajmię wam.
ἐν ἐκείνῃ τῇ ἡμέρᾳ ἐν τῷ ὀνόματί μου αἰτήσεσθε, καὶ οὐ λέγω ὑμῖν ὅτι ἐγὼ ἐρωτήσω τὸν πατέρα περὶ ὑμῶν·	in illo die in nomine meo petetis: et non dico vobis quia ego rogabo Patrem de vobis:	W owym dniu w imię me poprosicie sobie, i nie mówię wam, że ja prosić będę Ojca co do was.
αὐτὸς γὰρ ὁ πατὴρ φιλεῖ ὑμᾶς, ὅτι ὑμεῖς ἐμὲ πεφιλήκατε καὶ πεπιστεύκατε ὅτι ἐγὼ παρὰ τοῦ θεοῦ ἐξῆλθον.	ipse enim Pater amat vos, quia vos me amastis, et credidistis, quia ego a Deo exivi.	Sam bowiem Ojciec kocha was. bo wy mnie ukochaliście i uwierzyliście, że ja od Boga wyszedłem.
ἐξῆλθον παρὰ τοῦ πατρὸς καὶ ἐλήλυθα εἰς τὸν κόσμον· πάλιν ἀφίημι τὸν κόσμον καὶ πορεύομαι πρὸς τὸν πατέρα.	Exivi a Patre, et veni in mundum: iterum relinquo mundum, et vado ad Patrem.	Wyszedłem od Ojca i przyszedłem na świat. Z powrotem opuszczam świat i idę do Ojca.
Λέγουσιν οἱ μαθηταὶ αὐτοῦ, Ἴδε νῦν ἐν παρρησίᾳ λαλεῖς καὶ παροιμίαν οὐδεμίαν λέγεις.	Dicunt ei discipuli ejus: Ecce nunc palam loqueris, et proverbium nullum dicis:	Mówią uczniowie jego: Oto teraz otwarcie mówisz i przypowieści żadnej (nie) mówisz.
νῦν οἴδαμεν ὅτι οἶδας πάντα καὶ οὐ χρείαν ἔχεις ἵνα τίς σε ἐρωτᾷ· ἐν τούτῳ πιστεύομεν ὅτι ἀπὸ θεοῦ ἐξῆλθες.	nunc scimus quia scis omnia, et non opus est tibi ut quis te interroget: in hoc credimus quia a Deo existi.	Teraz wiemy, że wiesz wszystko i nie potrzebę masz, aby ktoś cię pytał. W tym wierzymy, że od Boga wyszedłeś.
ἀπεκρίθη αὐτοῖς Ἰησοῦς, Ἄρτι πιστεύετε;	Respondit eis Jesus: Modo creditis?	Odpowiedział im Jezus: Teraz wierzycie?
ἰδοὺ ἔρχεται ὥρα καὶ ἐλήλυθεν ἵνα σκορπισθῆτε ἕκαστος εἰς τὰ ἴδια κἀμὲ μόνον ἀφῆτε· καὶ οὐκ εἰμὶ μόνος, ὅτι ὁ πατὴρ μετ᾽ ἐμοῦ ἐστιν.	ecce venit hora, et jam venit, ut dispergamini unusquisque in propria, et me solum relinquatis: et non sum solus, quia Pater mecum est.	Oto przychodzi godzina i nadeszła, aby rozproszyliście się każdy do swoich i mnie samego zostawiliście. A nie jestem sam, bo Ojciec ze mną jest.
ταῦτα λελάληκα ὑμῖν ἵνα ἐν ἐμοὶ εἰρήνην ἔχητε· ἐν τῷ κόσμῳ θλῖψιν ἔχετε· ἀλλὰ θαρσεῖτε, ἐγὼ νενίκηκα τὸν κόσμον.	Hæc locutus sum vobis, ut in me pacem habeatis. In mundo pressuram habebitis: sed confidite, ego vici mundum.	To rzekłem wam, aby we mnie pokój mieliście. W świecie ucisk macie, ale miejcie odwagę, ja zwyciężyłem świat.

17

Jezus modli się za siebie
Ταῦτα ἐλάλησεν Ἰησοῦς καὶ ἐπάρας τοὺς ὀφθαλμοὺς αὐτοῦ εἰς τὸν οὐρανὸν εἶπεν, Πάτερ, ἐλήλυθεν ἡ ὥρα· δόξασόν σου τὸν υἱόν, ἵνα ὁ υἱὸς δοξάσῃ σέ,	Hæc locutus est Jesus: et sublevatis oculis in cælum, dixit: Pater, venit hora: clarifica Filium tuum, ut Filius tuus clarificet te:	To powiedział Jezus, i podniósłszy oczy jego ku niebu rzekł: Ojcze. nadeszła godzina. Wsław twego Syna. aby Syn wsławił ciebie,
καθὼς ἔδωκας αὐτῷ ἐξουσίαν πάσης σαρκός, ἵνα πᾶν ὃ δέδωκας αὐτῷ δώσῃ αὐτοῖς ζωὴν αἰώνιον.	sicut dedisti ei potestatem omnis carnis, ut omne, quod dedisti ei, det eis vitam æternam.	jako dałeś mu władzę (nad) wszelkim ciałem, aby wszystkiemu, co dałeś mu, dał im życie wieczne.
αὕτη δέ ἐστιν ἡ αἰώνιος ζωὴ ἵνα γινώσκωσιν σὲ τὸν μόνον ἀληθινὸν θεὸν καὶ ὃν ἀπέστειλας Ἰησοῦν Χριστόν.	Hæc est autem vita æterna: ut cognoscant te, solum Deum verum, et quem misisti Jesum Christum.	To zaś jest wieczne życie, aby poznawali ciebie. jedynego prawdziwego Boga i którego wysłałeś, Jezusa Pomazańca.
ἐγώ σε ἐδόξασα ἐπὶ τῆς γῆς τὸ ἔργον τελειώσας ὃ δέδωκάς μοι ἵνα ποιήσω·	Ego te clarificavi super terram: opus consummavi, quod dedisti mihi ut faciam:	Ja cię wsławiłem na ziemi, dzieło wypełniwszy, które dałeś mi, aby uczyniłem.
καὶ νῦν δόξασόν με σύ, πάτερ, παρὰ σεαυτῷ τῇ δόξῃ ᾗ εἶχον πρὸ τοῦ τὸν κόσμον εἶναι παρὰ σοί.	et nunc clarifica me tu, Pater, apud temetipsum, claritate quam habui, prius quam mundus esset, apud te.	I teraz wsław mnie ty, Ojcze, u ciebie chwałą, którą miałem, przed (tym jak) świat (był), u ciebie.
Jezus modli się za uczniów
Ἐφανέρωσά σου τὸ ὄνομα τοῖς ἀνθρώποις οὓς ἔδωκάς μοι ἐκ τοῦ κόσμου. σοὶ ἦσαν κἀμοὶ αὐτοὺς ἔδωκας καὶ τὸν λόγον σου τετήρηκαν.	Manifestavi nomen tuum hominibus, quos dedisti mihi de mundo: tui erant, et mihi eos dedisti: et sermonem tuum servaverunt.	Uczyniłem widocznym twe imię ludziom, których dałeś mi ze świata. Twoi* byli i mi ich dałeś, i słowo twe ustrzegli. * Dosłownie "tobie".
νῦν ἔγνωκαν ὅτι πάντα ὅσα δέδωκάς μοι παρὰ σοῦ εἰσιν·	Nunc cognoverunt quia omnia quæ dedisti mihi, abs te sunt:	Teraz poznali, że wszystko, ile dałeś mi, od ciebie jest.
ὅτι τὰ ῥήματα ἃ ἔδωκάς μοι δέδωκα αὐτοῖς, καὶ αὐτοὶ ἔλαβον καὶ ἔγνωσαν ἀληθῶς ὅτι παρὰ σοῦ ἐξῆλθον, καὶ ἐπίστευσαν ὅτι σύ με ἀπέστειλας.	quia verba quæ dedisti mihi, dedi eis: et ipsi acceperunt, et cognoverunt vere quia a te exivi, et crediderunt quia tu me misisti.	Bo słowa, które dałeś mi, dałem im, i oni wzięli i poznali prawdziwie, że od ciebie wyszedłem, i uwierzyli, że ty mnie wysłałeś.
ἐγὼ περὶ αὐτῶν ἐρωτῶ, οὐ περὶ τοῦ κόσμου ἐρωτῶ ἀλλὰ περὶ ὧν δέδωκάς μοι, ὅτι σοί εἰσιν,	Ego pro eis rogo; non pro mundo rogo, sed pro his quos dedisti mihi: quia tui sunt:	Ja co do nich proszę. Nie co do świata proszę, ale co do których dałeś mi, bo twoi* są, * Dosłownie "tobie".
καὶ τὰ ἐμὰ πάντα σά ἐστιν καὶ τὰ σὰ ἐμά, καὶ δεδόξασμαι ἐν αὐτοῖς.	et mea omnia tua sunt, et tua mea sunt: et clarificatus sum in eis.	i moje* wszystko twoje* jest i twoje* moje, i jestem wsławiony w nich. Dosłownie "moi - twoi".
καὶ οὐκέτι εἰμὶ ἐν τῷ κόσμῳ, καὶ αὐτοὶ ἐν τῷ κόσμῳ εἰσίν, κἀγὼ πρὸς σὲ ἔρχομαι. Πάτερ ἅγιε, τήρησον αὐτοὺς ἐν τῷ ὀνόματί σου ᾧ δέδωκάς μοι, ἵνα ὦσιν ἓν καθὼς ἡμεῖς.	Et jam non sum in mundo, et hi in mundo sunt, et ego ad te venio. Pater sancte, serva eos in nomine tuo, quos dedisti mihi: ut sint unum, sicut et nos.	I już nie jestem w świecie, a oni w świecie są i ja do ciebie przychodzę. Ojcze święty, ustrzeż ich w imieniu twym, które dałeś mi, aby byli jedno jako my.
ὅτε ἤμην μετ᾽ αὐτῶν ἐγὼ ἐτήρουν αὐτοὺς ἐν τῷ ὀνόματί σου ᾧ δέδωκάς μοι, καὶ ἐφύλαξα, καὶ οὐδεὶς ἐξ αὐτῶν ἀπώλετο εἰ μὴ ὁ υἱὸς τῆς ἀπωλείας, ἵνα ἡ γραφὴ πληρωθῇ.	Cum essem cum eis, ego servabam eos in nomine tuo. Quos dedisti mihi, custodivi: et nemo ex eis periit, nisi filius perditionis, ut Scriptura impleatur.	Gdy byłem z nimi, ja strzegłem ich w imieniu twym, które dałeś mi, i ustrzegłem, i nikt z nich (nie) zginął, jeśli nie syn zguby, aby Pismo wypełniło się.
νῦν δὲ πρὸς σὲ ἔρχομαι καὶ ταῦτα λαλῶ ἐν τῷ κόσμῳ ἵνα ἔχωσιν τὴν χαρὰν τὴν ἐμὴν πεπληρωμένην ἐν ἑαυτοῖς.	Nunc autem ad te venio: et hæc loquor in mundo, ut habeant gaudium meum impletum in semetipsis.	Teraz zaś do ciebie przychodzę i to mówię w świecie, aby mieli radość moją wypełnioną w sobie.
ἐγὼ δέδωκα αὐτοῖς τὸν λόγον σου καὶ ὁ κόσμος ἐμίσησεν αὐτούς, ὅτι οὐκ εἰσὶν ἐκ τοῦ κόσμου καθὼς ἐγὼ οὐκ εἰμὶ ἐκ τοῦ κόσμου.	Ego dedi eis sermonem tuum, et mundus eos odio habuit, quia non sunt de mundo, sicut et ego non sum de mundo.	Ja dałem im słowo twe i świat znienawidził ich, bo nie są ze świata, jak ja nie jestem ze świata.
οὐκ ἐρωτῶ ἵνα ἄρῃς αὐτοὺς ἐκ τοῦ κόσμου, ἀλλ᾽ ἵνα τηρήσῃς αὐτοὺς ἐκ τοῦ πονηροῦ.	Non rogo ut tollas eos de mundo, sed ut serves eos a malo.	Nie proszę, aby zabrałeś ich ze świata, ale aby ustrzegłeś ich od złego.
ἐκ τοῦ κόσμου οὐκ εἰσὶν καθὼς ἐγὼ οὐκ εἰμὶ ἐκ τοῦ κόσμου.	De mundo non sunt, sicut et ego non sum de mundo.	Ze świata nie są, jako ja nie jestem ze świata.
J 17 nasuwa specjalne zagadnienia w ramach mów pożegnalnych: 1) jego stosunek do poprzedzających słów i 2) do uczty pożegnalnej i historycznej działalności Jezusa. Nazwa tej części czwartej Ewangelii jest bardzo dawna i sięga XVI w. (Chytraeus). Zakończenie mów pożegnalnych wyróżnia się zdecydowanie od pozostałych części Ewangelii uroczystym tonem i techniką kompozycyjną. Nawiązały do tego superkrytyczne próby wyjaśnienia genezy mowy w sensie "wtajemniczenia typu hermetycznego" lub "gnostycyzującego katechizmu". Jeżeli jest w tym cokolwiek słusznego, to jedynie sposób wyrażania myśli rozdz. 17 Ewangelista mówił przecież językiem religijnym z końca I w. po Chr. , nawiązując niedwuznacznie do tematyki i myśli uczty pożegnalnej. Tylko nie należy doszukiwać się w przekazanych słowach protokolarnego zapisu wypowiedzianych podówczas zdań. Ewangelista zebrał je i spisał (uzupełniając, być może, dalszymi wypowiedzianymi w innych okolicznościach myślami) pod wpływem działającego po zmartwychwstaniu i wniebowstąpieniu Ducha Świętego-Parakleta, nadając im w ten sposób najpełniejszy sens zamierzony przez Boga. Pod koniec I w. nie historyczne reminiscencje ani relacja do uczty pożegnalnej były najważniejsze, nie chodziło też o perspektywę rytualną, ale o perspektywę wieczności zainaugurowanej w Jezusie Chrystusie. Właśnie ta wieczność ma rozświetlać mroki świata, pociągając go ku Ojcu. Technika kompozycyjna mowy odbiega daleko od stosowanych we współczesnej literaturze religijnej stylów. Charakterystyczne są ciągłe przejścia od pobytu Jezusa na świecie (J 17.13.19) i poza światem; w sferze Ojca (J 17.11-12): godzina Jezusa rozpoczyna się w czasie i prowadzi ku wieczności. Stosując konieczne uproszczenia, oprócz części wstępnej (J 17.1-5) można wyróżnić dwa zasadnicze tematy modlitwy arcykapłańskiej: modlitwę za uczniów (J 17.6-19) i modlitwę za Kościół, dzieło Chrystusa (J 17.20-26); ta ostatnia podejmuje poprzednio rozważany temat stosunku świata do Boga, Jezusa i uczniów. Słowa, to powiedział, są niewątpliwie wiążącym dodatkiem Ewangelisty, który chciał nadać wszystkim częściom mowy pożegnalnej charakter całościowy. Niewątpliwie Jezusowy jest natomiast gest podniesienia oczu ku górze, towarzyszący często modlitwie do Ojca (por. np. J 11.41; Lk 9.16 itd.) oraz poprzedzający dokonane cuda (np. : Mk 7.34 itd.). Trudno powiedzieć, czy Jezus chciał w ten (powszechny u chrześcijan - Dz 7.55) sposób również podkreślić, dokąd prowadzi Go godzina. Jakkolwiek w całej czwartej Ewangelii Bóg jest określany często jako Ojciec, modlitwa arcykapłańska podejmuje ten tytuł ze specjalnym naciskiem. Tytuł ten, tak drogi chrześcijanom, inne pisma przekazują w oryginalnej, wymawianej zapewne przez Jezusa formie aramejskiej "Abba" (por. Mk 14.36; Rz 8.15; Ga 4.6). Jakkolwiek czwarta Ewangelia przekazuje greckim czytelnikom zwykłe brzmienie wezwania "Ojcze", wyraża ono tę samą dziecięcą ufność i bezpośrednie obcowanie, co w scenie z Ogrodu Oliwnego - por. Mt 26.39 Motyw chwały związany jest nieodłącznie z "godziną" Jezusa (J 12.28; 14.13 itd.); w miarę jej realizacji wzrasta Jego dążenie do uzewnętrznienia tej chwały. Godzinę tę naznaczył Ojciec jako godzinę wspólnej chwały: swojej i Syna. Cała działalność publiczna Jezusa mieści się między słowami: jeszcze nie nadeszła godzina moja (J 2.4) i nadeszła godzina (i trwa! - perf.)
ἁγίασον αὐτοὺς ἐν τῇ ἀληθείᾳ· ὁ λόγος ὁ σὸς ἀλήθειά ἐστιν.	Sanctifica eos in veritate. Sermo tuus veritas est.	Uświęć ich w prawdzie. Słowo twe prawdą jest.
καθὼς ἐμὲ ἀπέστειλας εἰς τὸν κόσμον, κἀγὼ ἀπέστειλα αὐτοὺς εἰς τὸν κόσμον·	Sicut tu me misisti in mundum, et ego misi eos in mundum:	Jako mnie wysłałeś na świat, i ja wysłałem ich na świat.
καὶ ὑπὲρ αὐτῶν ἐγὼ ἁγιάζω ἐμαυτόν, ἵνα ὦσιν καὶ αὐτοὶ ἡγιασμένοι ἐν ἀληθείᾳ.	et pro eis ego sanctificabo meipsum: ut sint et ipsi sanctificati in veritate.	I za nich ja uświęcam (siebie), aby byli i oni uświęceni w prawdzie.
Jezus modli się za wszystkich wierzących
Οὐ περὶ τούτων δὲ ἐρωτῶ μόνον, ἀλλὰ καὶ περὶ τῶν πιστευόντων διὰ τοῦ λόγου αὐτῶν εἰς ἐμέ,	Non pro eis rogo tantum, sed et pro eis qui credituri sunt per verbum eorum in me:	Nie co do tych zaś proszę jedynie, ale i co do wierzących z powodu słowa ich we mnie,
ἵνα πάντες ἓν ὦσιν, καθὼς σύ, πάτερ, ἐν ἐμοὶ κἀγὼ ἐν σοί, ἵνα καὶ αὐτοὶ ἐν ἡμῖν ὦσιν, ἵνα ὁ κόσμος πιστεύῃ ὅτι σύ με ἀπέστειλας.	ut omnes unum sint, sicut tu Pater in me, et ego in te, ut et ipsi in nobis unum sint: ut credat mundus, quia tu me misisti.	aby wszyscy jedno byli, jako ty, Ojcze, we mnie i ja w tobie, aby i oni w nas byli, aby świat wierzył, że ty mnie wysłałeś.
κἀγὼ τὴν δόξαν ἣν δέδωκάς μοι δέδωκα αὐτοῖς, ἵνα ὦσιν ἓν καθὼς ἡμεῖς ἕν·	Et ego claritatem, quam dedisti mihi, dedi eis: ut sint unum, sicut et nos unum sumus.	I ja chwałę, którą dałeś mi, dałem im, aby byli jedno jako my jedno,
ἐγὼ ἐν αὐτοῖς καὶ σὺ ἐν ἐμοί, ἵνα ὦσιν τετελειωμένοι εἰς ἕν, ἵνα γινώσκῃ ὁ κόσμος ὅτι σύ με ἀπέστειλας καὶ ἠγάπησας αὐτοὺς καθὼς ἐμὲ ἠγάπησας.	Ego in eis, et tu in me: ut sint consummati in unum: et cognoscat mundus quia tu me misisti, et dilexisti eos, sicut et me dilexisti.	ja w nich i ty we mnie, aby byli udoskonaleni ku jednemu, aby poznał świat, że ty mnie wysłałeś i umiłowałeś ich, jako mnie umiłowałeś.
Πάτερ, ὃ δέδωκάς μοι, θέλω ἵνα ὅπου εἰμὶ ἐγὼ κἀκεῖνοι ὦσιν μετ᾽ ἐμοῦ, ἵνα θεωρῶσιν τὴν δόξαν τὴν ἐμήν, ἣν δέδωκάς μοι ὅτι ἠγάπησάς με πρὸ καταβολῆς κόσμου.	Pater, quos dedisti mihi, volo ut ubi sum ego, et illi sint mecum: ut videant claritatem meam, quam dedisti mihi: quia dilexisti me ante constitutionem mundi.	Ojcze, co* dałeś mi, chcę, aby gdzie jestem ja, i oni byli ze mną, aby oglądali chwałę moją, którą dałeś mi, bo umiłowałeś mnie przed założeniem świata. * Sens: "ci, których".
πάτερ δίκαιε, καὶ ὁ κόσμος σε οὐκ ἔγνω, ἐγὼ δέ σε ἔγνων, καὶ οὗτοι ἔγνωσαν ὅτι σύ με ἀπέστειλας·	Pater juste, mundus te non cognovit, ego autem te cognovi: et hi cognoverunt, quia tu me misisti.	Ojcze sprawiedliwy, a świat cię nie poznał, ja zaś cię poznałem, i ci poznali, że ty mnie wysłałeś.
καὶ ἐγνώρισα αὐτοῖς τὸ ὄνομά σου καὶ γνωρίσω, ἵνα ἡ ἀγάπη ἣν ἠγάπησάς με ἐν αὐτοῖς ᾖ κἀγὼ ἐν αὐτοῖς.	Et notum feci eis nomen tuum, et notum faciam: ut dilectio, qua dilexisti me, in ipsis sit, et ego in ipsis.	I dałem poznać im imię twe i dam poznać, aby miłość, którą umiłowałeś mnie, w nich była i ja w nich.

18

Aresztowanie Jezusa
Ταῦτα εἰπὼν Ἰησοῦς ἐξῆλθεν σὺν τοῖς μαθηταῖς αὐτοῦ πέραν τοῦ χειμάρρου τοῦ Κεδρὼν ὅπου ἦν κῆπος, εἰς ὃν εἰσῆλθεν αὐτὸς καὶ οἱ μαθηταὶ αὐτοῦ.	Hæc cum dixisset Jesus, egressus est cum discipulis suis trans torrentem Cedron, ubi erat hortus, in quem introivit ipse, et discipuli ejus.	To powiedziawszy Jezus wyszedł z uczniami jego poza zimowy strumień Cedron, gdzie był ogród, do którego wszedł on i uczniowie jego.
ᾔδει δὲ καὶ Ἰούδας ὁ παραδιδοὺς αὐτὸν τὸν τόπον, ὅτι πολλάκις συνήχθη Ἰησοῦς ἐκεῖ μετὰ τῶν μαθητῶν αὐτοῦ.	Sciebat autem et Judas, qui tradebat eum, locum: quia frequenter Jesus convenerat illuc cum discipulis suis.	Znał zaś i Juda wydający go (to) miejsce, bo wielekroć zbierał się Jezus tam z uczniami jego.
ὁ οὖν Ἰούδας λαβὼν τὴν σπεῖραν καὶ ἐκ τῶν ἀρχιερέων καὶ ἐκ τῶν Φαρισαίων ὑπηρέτας ἔρχεται ἐκεῖ μετὰ φανῶν καὶ λαμπάδων καὶ ὅπλων.	Judas ergo cum accepisset cohortem, et a pontificibus et pharisæis ministros, venit illuc cum laternis, et facibus, et armis.	Zatem Juda wziąwszy kohortę i od arcykapłanów i od faryzeuszów pachołków, przychodzi tam z pochodniami, i latarniami, i bronią.
Ἰησοῦς οὖν εἰδὼς πάντα τὰ ἐρχόμενα ἐπ᾽ αὐτὸν ἐξῆλθεν καὶ λέγει αὐτοῖς, Τίνα ζητεῖτε;	Jesus itaque sciens omnia quæ ventura erant super eum, processit, et dixit eis: Quem quæritis?	Jezus więc, wiedząc wszystko przychodzące na niego, wyszedł i mówi im: Kogo szukacie?
ἀπεκρίθησαν αὐτῷ, Ἰησοῦν τὸν Ναζωραῖον. λέγει αὐτοῖς, Ἐγώ εἰμι. εἱστήκει δὲ καὶ Ἰούδας ὁ παραδιδοὺς αὐτὸν μετ᾽ αὐτῶν.	Responderunt ei: Jesum Nazarenum. Dicit eis Jesus: Ego sum. Stabat autem et Judas, qui tradebat eum, cum ipsis.	Odpowiedzieli mu: Jezusa Nazarejczyka. Mówi im: Ja jestem. Stał zaś i Juda, (ten) wydający go, z nimi.
ὡς οὖν εἶπεν αὐτοῖς, Ἐγώ εἰμι, ἀπῆλθον εἰς τὰ ὀπίσω καὶ ἔπεσαν χαμαί.	Ut ergo dixit eis: Ego sum: abierunt retrorsum, et ceciderunt in terram.	Jak więc powiedział im: Ja jestem, odeszli do tyłu i upadli na ziemię.
πάλιν οὖν ἐπηρώτησεν αὐτούς, Τίνα ζητεῖτε; οἱ δὲ εἶπαν, Ἰησοῦν τὸν Ναζωραῖον.	Iterum ergo interrogavit eos: Quem quæritis? Illi autem dixerunt: Jesum Nazarenum.	Znów więc spytał ich: Kogo szukacie? Oni zaś powiedzieli: Jezusa Nazarejczyka.
ἀπεκρίθη Ἰησοῦς, Εἶπον ὑμῖν ὅτι ἐγώ εἰμι. εἰ οὖν ἐμὲ ζητεῖτε, ἄφετε τούτους ὑπάγειν·	Respondit Jesus: Dixi vobis, quia ego sum: si ergo me quæritis, sinite hos abire.	Odpowiedział Jezus: Powiedziałem wam, że ja jestem. Jeśli więc mnie szukacie, dopuśćcie tym odejść.
ἵνα πληρωθῇ ὁ λόγος ὃν εἶπεν ὅτι Οὓς δέδωκάς μοι οὐκ ἀπώλεσα ἐξ αὐτῶν οὐδένα.	Ut impleretur sermo, quem dixit: Quia quos dedisti mihi, non perdidi ex eis quemquam.	Aby wypełniło się słowo. które powiedział, że: Których dałeś mi, nie zgubiłem z nich nikogo
Σίμων οὖν Πέτρος ἔχων μάχαιραν εἵλκυσεν αὐτὴν καὶ ἔπαισεν τὸν τοῦ ἀρχιερέως δοῦλον καὶ ἀπέκοψεν αὐτοῦ τὸ ὠτάριον τὸ δεξιόν· ἦν δὲ ὄνομα τῷ δούλῳ Μάλχος.	Simon ergo Petrus habens gladium eduxit eum: et percussit pontificis servum, et abscidit auriculam ejus dexteram. Erat autem nomen servo Malchus.	Szymon więc Piotr mając miecz wyciągnął go i uderzył arcykapłana sługę i odciął jego ucho prawe. Było zaś imię słudze Malchos.
εἶπεν οὖν ὁ Ἰησοῦς τῷ Πέτρῳ, Βάλε τὴν μάχαιραν εἰς τὴν θήκην· τὸ ποτήριον ὃ δέδωκέν μοι ὁ πατὴρ οὐ μὴ πίω αὐτό;	Dixit ergo Jesus Petro: Mitte gladium tuum in vaginam. Calicem, quem dedit mihi Pater, non bibam illum?	Powiedział więc Jezus Piotrowi: Wrzuć miecz do pochwy. Kielicha, który dał mi Ojciec, nie mam pić go?
Jezus przed Annaszem
Ἡ οὖν σπεῖρα καὶ ὁ χιλίαρχος καὶ οἱ ὑπηρέται τῶν Ἰουδαίων συνέλαβον τὸν Ἰησοῦν καὶ ἔδησαν αὐτὸν	Cohors ergo, et tribunus, et ministri Judæorum comprehenderunt Jesum, et ligaverunt eum.	Zatem kohorta, i tysięcznik, i pachołkowie Judejczyków ujęli Jezusa, i związali go,
καὶ ἤγαγον πρὸς Ἅνναν πρῶτον· ἦν γὰρ πενθερὸς τοῦ Καϊάφα, ὃς ἦν ἀρχιερεὺς τοῦ ἐνιαυτοῦ ἐκείνου·	Et adduxerunt eum ad Annam primum: erat enim socer Caiphæ, qui erat pontifex anni illius.	i zaprowadzili do Annasza najpierw. Był bowiem teściem Kajfasza, który był arcykapłanem roku owego.
ἦν δὲ Καϊάφας ὁ συμβουλεύσας τοῖς Ἰουδαίοις ὅτι συμφέρει ἕνα ἄνθρωπον ἀποθανεῖν ὑπὲρ τοῦ λαοῦ.	Erat autem Caiphas, qui consilium dederat Judæis: Quia expedit unum hominem mori pro populo.	Był zaś Kajfasz (tym), (który doradził) Judejczykom, że jest pożyteczne (by) jeden człowiek (umarł) za lud.
Pierwsze zaparcie się Piotra
Ἠκολούθει δὲ τῷ Ἰησοῦ Σίμων Πέτρος καὶ ἄλλος μαθητής. ὁ δὲ μαθητὴς ἐκεῖνος ἦν γνωστὸς τῷ ἀρχιερεῖ καὶ συνεισῆλθεν τῷ Ἰησοῦ εἰς τὴν αὐλὴν τοῦ ἀρχιερέως,	Sequebatur autem Jesum Simon Petrus, et alius discipulus. Discipulus autem ille erat notus pontifici, et introivit cum Jesu in atrium pontificis.	Towarzyszył zaś Jezusowi Szymon Piotr i inny uczeń. Zaś uczeń ów był znajomy arcykapłanowi, i razem wszedł z Jezusem na dziedziniec arcykapłana.
ὁ δὲ Πέτρος εἱστήκει πρὸς τῇ θύρᾳ ἔξω. ἐξῆλθεν οὖν ὁ μαθητὴς ὁ ἄλλος ὁ γνωστὸς τοῦ ἀρχιερέως καὶ εἶπεν τῇ θυρωρῷ καὶ εἰσήγαγεν τὸν Πέτρον.	Petrus autem stabat ad ostium foris. Exivit ergo discipulus alius, qui erat notus pontifici, et dixit ostiariæ: et introduxit Petrum.	Zaś Piotr stał przy drzwiach na zewnątrz. Wyszedł więc uczeń, (ten) znajomy arcykapłana i rzekł odźwiernej i wprowadził Piotra.
λέγει οὖν τῷ Πέτρῳ ἡ παιδίσκη ἡ θυρωρός, Μὴ καὶ σὺ ἐκ τῶν μαθητῶν εἶ τοῦ ἀνθρώπου τούτου; λέγει ἐκεῖνος, Οὐκ εἰμί.	Dicit ergo Petro ancilla ostiaria: Numquid et tu ex discipulis es hominis istius? Dicit ille: Non sum.	Mówi więc Piotrowi służebna, odźwierna: Czy i ty z uczniów jesteś człowieka tego? Mówi on: Nie jestem.
Pierwsze słowa rozdz. 18 starają się powiązać mowy pożegnalne, wyjaśniające teologiczny sens "godziny" Jezusa i Jego odejścia do Ojca, z dalszym biegiem wypadków: pojmaniem przy pomocy zdradzieckiego ucznia, procesem, męką i śmiercią. W J 14.31 (zob. komentarz) Jezus dał sygnał do wyjścia; teraz opuszcza miejsce uczty pożegnalnej i miasto. Ewangeliście nie chodzi o lokalizację poszczególnych części mowy pożegnalnej (15-17) w określonym miejscu czy umieszczenie w czasie; obecny ich kontekst uważał (on lub późniejszy redaktor "kościelny"?) za najodpowiedniejszy dla słów Jezusa w znaczeniu doktrynalnym. Niemniej określenie drogi Jezusa jest dokładniejsze niż u Synoptyków, choć ci przytaczają ściślej nazwę Ogrodu Oliwnego (Getsemani). Droga do tego miejsca prowadziła rzeczywiście przez potok Cedron (Kidron); ale nie wydaje się prawdopodobne, by Ewangelista chciał nawiązać do starotestamentowej ucieczki Dawida przed swoim synem Absalomem (por. 2Sm 15.23). Chodzi raczej o malownicze przedstawienie sceny pojmania jako jednego z epizodów walki między Jezusem, Światłem Bożym, a szatanem, księciem ciemności, działającym wraz ze swymi ludźmi-narzędziami.
εἱστήκεισαν δὲ οἱ δοῦλοι καὶ οἱ ὑπηρέται ἀνθρακιὰν πεποιηκότες, ὅτι ψῦχος ἦν, καὶ ἐθερμαίνοντο· ἦν δὲ καὶ ὁ Πέτρος μετ᾽ αὐτῶν ἑστὼς καὶ θερμαινόμενος.	Stabant autem servi et ministri ad prunas, quia frigus erat, et calefaciebant se: erat autem cum eis et Petrus stans, et calefaciens se.	Stali zaś niewolnicy i pachołkowie ognisko uczyniwszy, bo zimno było, i grzali się. Był zaś i Piotr z nimi stojący i grzejący się.
Jezus przed najwyższym kapłanem
Ὁ οὖν ἀρχιερεὺς ἠρώτησεν τὸν Ἰησοῦν περὶ τῶν μαθητῶν αὐτοῦ καὶ περὶ τῆς διδαχῆς αὐτοῦ.	Pontifex ergo interrogavit Jesum de discipulis suis, et de doctrina ejus.	Zatem arcykapłan spytał Jezusa o uczniów jego i o naukę jego.
ἀπεκρίθη αὐτῷ Ἰησοῦς, Ἐγὼ παρρησίᾳ λελάληκα τῷ κόσμῳ, ἐγὼ πάντοτε ἐδίδαξα ἐν συναγωγῇ καὶ ἐν τῷ ἱερῷ, ὅπου πάντες οἱ Ἰουδαῖοι συνέρχονται, καὶ ἐν κρυπτῷ ἐλάλησα οὐδέν.	Respondit ei Jesus: Ego palam locutus sum mundo: ego semper docui in synagoga, et in templo, quo omnes Judæi conveniunt, et in occulto locutus sum nihil.	Odpowiedział mu Jezus: Ja otwarcie mówiłem światu. Ja zawsze nauczałem w synagodze i w świątyni, gdzie wszyscy Judejczycy schodzą się, i w ukryciu (nie) powiedziałem nic.
τί με ἐρωτᾷς; ἐρώτησον τοὺς ἀκηκοότας τί ἐλάλησα αὐτοῖς· ἴδε οὗτοι οἴδασιν ἃ εἶπον ἐγώ.	Quid me interrogas? interroga eos qui audierunt quid locutus sim ipsis: ecce hi sciunt quæ dixerim ego.	Dlaczego mnie pytasz? Spytaj słuchaczy, co powiedziałem im. Oto ci wiedzą, co powiedziałem ja.
ταῦτα δὲ αὐτοῦ εἰπόντος εἷς παρεστηκὼς τῶν ὑπηρετῶν ἔδωκεν ῥάπισμα τῷ Ἰησοῦ εἰπών, Οὕτως ἀποκρίνῃ τῷ ἀρχιερεῖ;	Hæc autem cum dixisset, unus assistens ministrorum dedit alapam Jesu, dicens: Sic respondes pontifici?	To zaś on (gdy powiedział), jeden obok stojący (z) pachołków dał policzek Jezusowi powiedziawszy: Tak odpowiadasz arcykapłanowi
ἀπεκρίθη αὐτῷ Ἰησοῦς, Εἰ κακῶς ἐλάλησα, μαρτύρησον περὶ τοῦ κακοῦ· εἰ δὲ καλῶς, τί με δέρεις;	Respondit ei Jesus: Si male locutus sum, testimonium perhibe de malo: si autem bene, quid me cædis?	Odpowiedział mu Jezus: Jeśli źle powiedziałem, zaświadcz o złym, jeśli zaś dobrze, co mnie bijesz?
ἀπέστειλεν οὖν αὐτὸν ὁ Ἅννας δεδεμένον πρὸς Καϊάφαν τὸν ἀρχιερέα.	Et misit eum Annas ligatum ad Caipham pontificem.	Wysłał więc go Annasz związanego do Kajfasza arcykapłana.
Drugie i trzecie zaparcie się Piotra
Ἦν δὲ Σίμων Πέτρος ἑστὼς καὶ θερμαινόμενος. εἶπον οὖν αὐτῷ, Μὴ καὶ σὺ ἐκ τῶν μαθητῶν αὐτοῦ εἶ; ἠρνήσατο ἐκεῖνος καὶ εἶπεν, Οὐκ εἰμί.	Erat autem Simon Petrus stans, et calefaciens se. Dixerunt ergo ei: Numquid et tu ex discipulis ejus es? Negavit ille, et dixit: Non sum.	Był zaś Szymon Piotr stojący i grzejący się. Powiedzieli więc mu: Czy i ty z uczniów jego jesteś? Wyparł się ów i powiedział: Nie jestem.
λέγει εἷς ἐκ τῶν δούλων τοῦ ἀρχιερέως, συγγενὴς ὢν οὗ ἀπέκοψεν Πέτρος τὸ ὠτίον, Οὐκ ἐγώ σε εἶδον ἐν τῷ κήπῳ μετ᾽ αὐτοῦ;	Dicit ei unus ex servis pontificis, cognatus ejus, cujus abscidit Petrus auriculam: Nonne ego te vidi in horto cum illo?	Mówi jeden ze sług arcykapłana, krewny(m) będący (tego któremu) odciął Piotr ucho: (Czy) nie ja cię zobaczyłem w ogrodzie z nim?
πάλιν οὖν ἠρνήσατο Πέτρος, καὶ εὐθέως ἀλέκτωρ ἐφώνησεν.	Iterum ergo negavit Petrus: et statim gallus cantavit.	Znów więc wyparł się Piotr. I zaraz kogut zawołał.
Jezus przed Piłatem
Ἄγουσιν οὖν τὸν Ἰησοῦν ἀπὸ τοῦ Καϊάφα εἰς τὸ πραιτώριον· ἦν δὲ πρωΐ· καὶ αὐτοὶ οὐκ εἰσῆλθον εἰς τὸ πραιτώριον, ἵνα μὴ μιανθῶσιν ἀλλὰ φάγωσιν τὸ πάσχα.	Adducunt ergo Jesum a Caipha in prætorium. Erat autem mane: et ipsi non introierunt in prætorium, ut non contaminarentur, sed ut manducarent Pascha.	Prowadzą więc Jezusa od Kajfasza do pretorium. Było zaś rano. I oni nie weszli do pretorium, aby nie skalali się, ale zjedli Paschę. Siedziba namiestnika.
ἐξῆλθεν οὖν ὁ Πιλᾶτος ἔξω πρὸς αὐτοὺς καὶ φησίν, Τίνα κατηγορίαν φέρετε κατὰ τοῦ ἀνθρώπου τούτου;	Exivit ergo Pilatus ad eos foras, et dixit: Quam accusationem affertis adversus hominem hunc?	Wyszedł więc Piłat na zewnątrz do nich i rzecze: Jakie oskarżenie przynosicie [przeciw] człowiekowi temu?
ἀπεκρίθησαν καὶ εἶπαν αὐτῷ, Εἰ μὴ ἦν οὗτος κακὸν ποιῶν, οὐκ ἄν σοι παρεδώκαμεν αὐτόν.	Responderunt, et dixerunt ei: Si non esset hic malefactor, non tibi tradidissemus eum.	Odpowiedzieli i rzekli mu: Gdyby nie był ten zło czyniący. nie by ci wydalibyśmy go.
εἶπεν οὖν αὐτοῖς ὁ Πιλᾶτος, Λάβετε αὐτὸν ὑμεῖς καὶ κατὰ τὸν νόμον ὑμῶν κρίνατε αὐτόν. εἶπον αὐτῷ οἱ Ἰουδαῖοι, Ἡμῖν οὐκ ἔξεστιν ἀποκτεῖναι οὐδένα·	Dixit ergo eis Pilatus: Accipite eum vos, et secundum legem vestram judicate eum. Dixerunt ergo ei Judæi: Nobis non licet interficere quemquam.	Powiedział więc im Piłat: Weźcie go wy i według Prawa waszego osądźcie go. Powiedzieli mu Judejczycy: Nam nie jest dozwolone zabić nikogo.
ἵνα ὁ λόγος τοῦ Ἰησοῦ πληρωθῇ ὃν εἶπεν σημαίνων ποίῳ θανάτῳ ἤμελλεν ἀποθνῄσκειν.	Ut sermo Jesu impleretur, quem dixit, significans qua morte esset moriturus.	Aby słowo Jezusa wypełniło się, które powiedział dając znać, jaką śmiercią miał umierać.
Εἰσῆλθεν οὖν πάλιν εἰς τὸ πραιτώριον ὁ Πιλᾶτος καὶ ἐφώνησεν τὸν Ἰησοῦν καὶ εἶπεν αὐτῷ, Σὺ εἶ ὁ βασιλεὺς τῶν Ἰουδαίων;	Introivit ergo iterum in prætorium Pilatus: et vocavit Jesum, et dixit ei: Tu es rex Judæorum?	Wszedł więc znów do pretorium Piłat i zawołał Jezusa i powiedział mu: Ty jesteś król Judejczyków?
ἀπεκρίθη Ἰησοῦς, Ἀπὸ σεαυτοῦ σὺ τοῦτο λέγεις ἢ ἄλλοι εἶπόν σοι περὶ ἐμοῦ;	Respondit Jesus: A temetipso hoc dicis, an alii dixerunt tibi de me?	Odpowiedział Jezus: Od ciebie samego ty to mówisz, czy inni powiedzieli ci o mnie?
ἀπεκρίθη ὁ Πιλᾶτος, Μήτι ἐγὼ Ἰουδαῖός εἰμι; τὸ ἔθνος τὸ σὸν καὶ οἱ ἀρχιερεῖς παρέδωκάν σε ἐμοί· τί ἐποίησας;	Respondit Pilatus: Numquid ego Judæus sum? gens tua et pontifices tradiderunt te mihi: quid fecisti?	Odpowiedział Piłat: Czyż ja Judejczykiem jestem? Naród twój i arcykapłani wydali cię mi. Co uczyniłeś?
ἀπεκρίθη Ἰησοῦς, Ἡ βασιλεία ἡ ἐμὴ οὐκ ἔστιν ἐκ τοῦ κόσμου τούτου· εἰ ἐκ τοῦ κόσμου τούτου ἦν ἡ βασιλεία ἡ ἐμή, οἱ ὑπηρέται οἱ ἐμοὶ ἠγωνίζοντο ἂν ἵνα μὴ παραδοθῶ τοῖς Ἰουδαίοις· νῦν δὲ ἡ βασιλεία ἡ ἐμὴ οὐκ ἔστιν ἐντεῦθεν.	Respondit Jesus: Regnum meum non est de hoc mundo. Si ex hoc mundo esset regnum meum, ministri mei utique decertarent ut non traderer Judæis: nunc autem regnum meum non est hinc.	Odpowiedział Jezus: Królestwo moje nie jest ze świata tego. Gdyby ze świata tego było królestwo moje, słudzy moi walczyliby, aby nie zostałem wydany Judejczykom. Teraz zaś królestwo moje nie jest stąd.
εἶπεν οὖν αὐτῷ ὁ Πιλᾶτος, Οὐκοῦν βασιλεὺς εἶ σύ; ἀπεκρίθη ὁ Ἰησοῦς, Σὺ λέγεις ὅτι βασιλεύς εἰμι. ἐγὼ εἰς τοῦτο γεγέννημαι καὶ εἰς τοῦτο ἐλήλυθα εἰς τὸν κόσμον, ἵνα μαρτυρήσω τῇ ἀληθείᾳ· πᾶς ὁ ὢν ἐκ τῆς ἀληθείας ἀκούει μου τῆς φωνῆς.	Dixit itaque ei Pilatus: Ergo rex es tu? Respondit Jesus: Tu dicis quia rex sum ego. Ego in hoc natus sum, et ad hoc veni in mundum, ut testimonium perhibeam veritati: omnis qui est ex veritate, audit vocem meam.	Powiedział więc mu Piłat: Czy więc królem jesteś ty? Odpowiedział Jezus: Ty mówisz, że królem jestem. Ja na to zrodziłem się i na to przyszedłem na świat, aby zaświadczyłem prawdzie. Każdy będący z prawdy słucha mego głosu.
λέγει αὐτῷ ὁ Πιλᾶτος, Τί ἐστιν ἀλήθεια; Καὶ τοῦτο εἰπὼν πάλιν ἐξῆλθεν πρὸς τοὺς Ἰουδαίους καὶ λέγει αὐτοῖς, Ἐγὼ οὐδεμίαν εὑρίσκω ἐν αὐτῷ αἰτίαν.	Dicit ei Pilatus: Quid est veritas? Et cum hoc dixisset, iterum exivit ad Judæos, et dicit eis: Ego nullam invenio in eo causam.	Mówi mu Piłat: Co to jest prawda? I to powiedziawszy znów wyszedł do Judejczyków i mówi im: Ja żadnej (nie) znajduję w nim przyczyny (do kary).
ἔστιν δὲ συνήθεια ὑμῖν ἵνα ἕνα ἀπολύσω ὑμῖν ἐν τῷ πάσχα· βούλεσθε οὖν ἀπολύσω ὑμῖν τὸν βασιλέα τῶν Ἰουδαίων;	Est autem consuetudo vobis ut unum dimittam vobis in Pascha: vultis ergo dimittam vobis regem Judæorum?	Jest zaś zwyczaj wam, aby jednego uwolniłem wam w Paschę. Chcecie więc, uwolnię wam króla Judejczyków?
ἐκραύγασαν οὖν πάλιν λέγοντες, Μὴ τοῦτον ἀλλὰ τὸν Βαραββᾶν. ἦν δὲ ὁ Βαραββᾶς λῃστής.	Clamaverunt ergo rursum omnes, dicentes: Non hunc, sed Barabbam. Erat autem Barabbas latro.	Wykrzyknęli więc znowu mówiąc: Nie tego, ale Barabasza. Był zaś Barabasz rozbójnikiem.

19

Jezus skazany na ukrzyżowanie
Τότε οὖν ἔλαβεν ὁ Πιλᾶτος τὸν Ἰησοῦν καὶ ἐμαστίγωσεν.	Tunc ergo apprehendit Pilatus Jesum, et flagellavit.	Wtedy więc wziął Piłat Jezusa i wybatożył.
καὶ οἱ στρατιῶται πλέξαντες στέφανον ἐξ ἀκανθῶν ἐπέθηκαν αὐτοῦ τῇ κεφαλῇ καὶ ἱμάτιον πορφυροῦν περιέβαλον αὐτὸν	Et milites plectentes coronam de spinis, imposuerunt capiti ejus: et veste purpurea circumdederunt eum.	I żołnierze, splótłszy wieniec z cierni, nałożyli na jego głowę, i płaszczem purpurowym odziali go;
καὶ ἤρχοντο πρὸς αὐτὸν καὶ ἔλεγον, Χαῖρε ὁ βασιλεὺς τῶν Ἰουδαίων· καὶ ἐδίδοσαν αὐτῷ ῥαπίσματα.	Et veniebant ad eum, et dicebant: Ave, rex Judæorum: et dabant ei alapas.	i przychodzili do niego i mówili: (Witaj), królu Judejczyków. I dawali mu policzki.
Καὶ ἐξῆλθεν πάλιν ἔξω ὁ Πιλᾶτος καὶ λέγει αὐτοῖς, Ἴδε ἄγω ὑμῖν αὐτὸν ἔξω, ἵνα γνῶτε ὅτι οὐδεμίαν αἰτίαν εὑρίσκω ἐν αὐτῷ.	Exivit ergo iterum Pilatus foras, et dicit eis: Ecce adduco vobis eum foras, ut cognoscatis quia nullam invenio in eo causam.	I wyszedł znów na zewnątrz Piłat i mówi im: Oto prowadzę wam go na zewnątrz, aby poznaliście, że żadnej przyczyny (do kary) (nie) znajduję w nim.
ἐξῆλθεν οὖν ὁ Ἰησοῦς ἔξω, φορῶν τὸν ἀκάνθινον στέφανον καὶ τὸ πορφυροῦν ἱμάτιον. καὶ λέγει αὐτοῖς, Ἰδοὺ ὁ ἄνθρωπος.	(Exivit ergo Jesus portans coronam spineam, et purpureum vestimentum. ) Et dicit eis: Ecce homo.	Wyszedł więc Jezus na zewnątrz, niosąc cierniowy wieniec i purpurowy płaszcz. I mówi im: Oto człowiek.
ὅτε οὖν εἶδον αὐτὸν οἱ ἀρχιερεῖς καὶ οἱ ὑπηρέται ἐκραύγασαν λέγοντες, Σταύρωσον σταύρωσον. λέγει αὐτοῖς ὁ Πιλᾶτος, Λάβετε αὐτὸν ὑμεῖς καὶ σταυρώσατε· ἐγὼ γὰρ οὐχ εὑρίσκω ἐν αὐτῷ αἰτίαν.	Cum ergo vidissent eum pontifices et ministri, clamabant, dicentes: Crucifige, crucifige eum. Dicit eis Pilatus: Accipite eum vos, et crucifigite: ego enim non invenio in eo causam.	Gdy więc zobaczyli go arcykapłani i pachołkowie, wykrzyknęli mówiąc: Ukrzyżuj, ukrzyżuj. Mówi im Piłat: Weźcie go wy i ukrzyżujcie, ja bowiem nie znajduję w nim przyczyny (do kary).
ἀπεκρίθησαν αὐτῷ οἱ Ἰουδαῖοι, Ἡμεῖς νόμον ἔχομεν καὶ κατὰ τὸν νόμον ὀφείλει ἀποθανεῖν, ὅτι υἱὸν θεοῦ ἑαυτὸν ἐποίησεν.	Responderunt ei Judæi: Nos legem habemus, et secundum legem debet mori, quia Filium Dei se fecit.	Odpowiedzieli mu Judejczycy: My Prawo mamy i według Prawa winien umrzeć, bo Synem Boga siebie uczynił.
Ὅτε οὖν ἤκουσεν ὁ Πιλᾶτος τοῦτον τὸν λόγον, μᾶλλον ἐφοβήθη,	Cum ergo audisset Pilatus hunc sermonem, magis timuit.	Gdy więc usłyszał Piłat to słowo, bardziej przestraszył się.
καὶ εἰσῆλθεν εἰς τὸ πραιτώριον πάλιν καὶ λέγει τῷ Ἰησοῦ, Πόθεν εἶ σύ; ὁ δὲ Ἰησοῦς ἀπόκρισιν οὐκ ἔδωκεν αὐτῷ.	Et ingressus est prætorium iterum: et dixit ad Jesum: Unde es tu? Jesus autem responsum non dedit ei.	I wszedł do pretorium znów i mówi Jezusowi: Skąd jesteś ty? Zaś Jezus odpowiedzi nie dał mu.
λέγει οὖν αὐτῷ ὁ Πιλᾶτος, Ἐμοὶ οὐ λαλεῖς; οὐκ οἶδας ὅτι ἐξουσίαν ἔχω ἀπολῦσαί σε καὶ ἐξουσίαν ἔχω σταυρῶσαί σε;	Dicit ergo ei Pilatus: Mihi non loqueris? nescis quia potestatem habeo crucifigere te, et potestatem habeo dimittere te?	Mówi więc mu Piłat: Do mnie nie mówisz? Nie wiesz, ze władzę mam uwolnić cię i władzę mam ukrzyżować cię?
ἀπεκρίθη Ἰησοῦς, Οὐκ εἶχες ἐξουσίαν κατ᾽ ἐμοῦ οὐδεμίαν εἰ μὴ ἦν δεδομένον σοι ἄνωθεν· διὰ τοῦτο ὁ παραδούς μέ σοι μείζονα ἁμαρτίαν ἔχει.	Respondit Jesus: Non haberes potestatem adversum me ullam, nisi tibi datum esset desuper. Propterea qui me tradidit tibi, majus peccatum habet.	Odpowiedział [mu] Jezus: Nie miałbyś władzy nade mną żadnej, gdyby nie była dana ci z góry. Dla tego (który wydał) mnie tobie, większy grzech ma.
ἐκ τούτου ὁ Πιλᾶτος ἐζήτει ἀπολῦσαι αὐτόν· οἱ δὲ Ἰουδαῖοι ἐκραύγασαν λέγοντες, Ἐὰν τοῦτον ἀπολύσῃς, οὐκ εἶ φίλος τοῦ Καίσαρος· πᾶς ὁ βασιλέα ἑαυτὸν ποιῶν ἀντιλέγει τῷ Καίσαρι.	Et exinde quærebat Pilatus dimittere eum. Judæi autem clamabant dicentes: Si hunc dimittis, non es amicus Cæsaris. Omnis enim qui se regem facit, contradicit Cæsari.	Od tego Piłat (usiłował) uwolnić go. Zaś Judejczycy wykrzyknęli mówiąc: Jeśli tego uwolnisz, nie jesteś przyjacielem Cezara. Każdy królem siebie czyniący mówi przeciwko* Cezarowi. * Sprzeciwia się (jego władzy).
Ὁ οὖν Πιλᾶτος ἀκούσας τῶν λόγων τούτων ἤγαγεν ἔξω τὸν Ἰησοῦν καὶ ἐκάθισεν ἐπὶ βήματος εἰς τόπον λεγόμενον Λιθόστρωτον, Ἑβραϊστὶ δὲ Γαββαθα.	Pilatus autem cum audisset hos sermones, adduxit foras Jesum: et sedit pro tribunali, in loco qui dicitur Lithostrotos, hebraice autem Gabbatha.	Zatem Piłat usłyszawszy słowa te poprowadził na zewnątrz Jezusa, i usiadł na trybunie w miejscu zwanym Litostrotos, po hebrajsku zaś Gabbata. Kamienny Bruk.
ἦν δὲ παρασκευὴ τοῦ πάσχα, ὥρα ἦν ὡς ἕκτη. καὶ λέγει τοῖς Ἰουδαίοις, Ἴδε ὁ βασιλεὺς ὑμῶν.	Erat enim parasceve Paschæ, hora quasi sexta, et dicit Judæis: Ecce rex vester.	Było zaś przygotowanie* Paschy, godzina była jakoś szósta. I mówi Judejczykom: Oto król wasz. * Dzień przygotowania do szabatu, czyli piątek (w tym wypadku przypadający przed Paschą).
ἐκραύγασαν οὖν ἐκεῖνοι, Ἆρον ἆρον, σταύρωσον αὐτόν. λέγει αὐτοῖς ὁ Πιλᾶτος, Τὸν βασιλέα ὑμῶν σταυρώσω; ἀπεκρίθησαν οἱ ἀρχιερεῖς, Οὐκ ἔχομεν βασιλέα εἰ μὴ Καίσαρα.	Illi autem clamabant: Tolle, tolle, crucifige eum. Dicit eis Pilatus: Regem vestrum crucifigam? Responderunt pontifices: Non habemus regem, nisi Cæsarem.	Wykrzyknęli więc oni: Zabierz, zabierz, ukrzyżuj go. Mówi im Piłat: Króla waszego mam ukrzyżować? Odpowiedzieli arcykapłani: Nie mamy króla, jeśli nie Cezara.
τότε οὖν παρέδωκεν αὐτὸν αὐτοῖς ἵνα σταυρωθῇ. Παρέλαβον οὖν τὸν Ἰησοῦν,	Tunc ergo tradidit eis illum ut crucifigeretur. Susceperunt autem Jesum, et eduxerunt.	Wtedy więc wydał go im, aby ukrzyżowany został. Wzięli więc Jezusa.
Ukrzyżowanie
καὶ βαστάζων ἑαυτῷ τὸν σταυρὸν ἐξῆλθεν εἰς τὸν λεγόμενον Κρανίου Τόπον, ὃ λέγεται Ἑβραϊστὶ Γολγοθα,	Et bajulans sibi crucem exivit in eum, qui dicitur Calvariæ locum, hebraice autem Golgotha:	I niosąc (dla) siebie i krzyż, wyszedł na zwane Czaszki Miejsce, które nazywa się po hebrajsku Golgota,
ὅπου αὐτὸν ἐσταύρωσαν, καὶ μετ᾽ αὐτοῦ ἄλλους δύο ἐντεῦθεν καὶ ἐντεῦθεν, μέσον δὲ τὸν Ἰησοῦν.	ubi crucifixerunt eum, et cum eo alios duos hinc et hinc, medium autem Jesum.	gdzie go ukrzyżowali, i z nim innych dwóch, z tej strony i z tej strony, pośrodku zaś Jezusa.
Wybór dokonany przez Żydów między Barabaszem a Jezusem na rzecz tego pierwszego zamknął wstępną fazę procesu. Piłat zarządził więc dla Jezusa karę biczowania, jaką stosowano przy pewnych cięższych przewinieniach, nie zasługujących na wyrok śmierci. Niekiedy ten rodzaj kary był wstępem do ukrzyżowania (biczowano po wyroku lub w drodze na miejsce kary), ale Piłat chciał w tym wypadku zaspokoić jedynie nienawiść Żydów (por. Lk 23.16). Karę biczowania znali zarówno Żydzi, jak Rzymianie. Pierwsi wykonywali ją w sposób bardziej humanitarny (Pwt 25.3 - por. 2Kor 11.24-25; skrupulatność judaistyczna nakazywała opuścić jeden z czterdziestu razów w obawie przed przekroczeniem ilości uderzeń!) niż drudzy, którzy stosowali ją jedynie wobec niewolników i ludzi obcych. Praktycznie ilość razów u Rzymian nie była ograniczona i zależała od woli wykonawcy. Ponieważ do rzemieni przywiązywano często twarde przedmioty (kawałki ołowiu) lub nawet kolce rozszarpujące ciało, zdarzały się wypadki śmierci po zastosowaniu tego rodzaju kary. Zwykle biczowanie wykonywano publicznie (Dz 16.22-23), natomiast Jezusa bito w pretorium, tym bardziej, że właściwy wyrok jeszcze nie został wydany.
ἔγραψεν δὲ καὶ τίτλον ὁ Πιλᾶτος καὶ ἔθηκεν ἐπὶ τοῦ σταυροῦ· ἦν δὲ γεγραμμένον, Ἰησοῦς ὁ Ναζωραῖος ὁ βασιλεὺς τῶν Ἰουδαίων.	Scripsit autem et titulum Pilatus, et posuit super crucem. Erat autem scriptum: Jesus Nazarenus, Rex Judæorum.	Napisał zaś i tytuł winy Piłat i położył na krzyżu. Było zaś napisane: Jezus Nazarejczyk, król Judejczyków.
τοῦτον οὖν τὸν τίτλον πολλοὶ ἀνέγνωσαν τῶν Ἰουδαίων, ὅτι ἐγγὺς ἦν ὁ τόπος τῆς πόλεως ὅπου ἐσταυρώθη ὁ Ἰησοῦς· καὶ ἦν γεγραμμένον Ἑβραϊστί, Ῥωμαϊστί, Ἑλληνιστί.	Hunc ergo titulum multi Judæorum legerunt: quia prope civitatem erat locus, ubi crucifixus est Jesus, et erat scriptum hebraice, græce, et latine.	Ten więc tytuł winy liczni odczytali (z) Judejczyków, bo blisko było miejsce miasta, gdzie ukrzyżowany został Jezus. I było napisane po hebrajsku, po łacinie, po grecku.
ἔλεγον οὖν τῷ Πιλάτῳ οἱ ἀρχιερεῖς τῶν Ἰουδαίων, Μὴ γράφε, Ὁ βασιλεὺς τῶν Ἰουδαίων, ἀλλ᾽ ὅτι ἐκεῖνος εἶπεν, Βασιλεύς εἰμι τῶν Ἰουδαίων.	Dicebant ergo Pilato pontifices Judæorum: Noli scribere: Rex Judæorum: sed quia ipse dixit: Rex sum Judæorum.	Mówili więc Piłatowi arcykapłani Judejczyków: Nie pisz: Król Judejczyków, ale że on powiedział: Królem jestem Judejczyków.
ἀπεκρίθη ὁ Πιλᾶτος, Ὃ γέγραφα, γέγραφα.	Respondit Pilatus: Quod scripsi, scripsi.	Odpowiedział Piłat: Co napisałem, napisałem.
Οἱ οὖν στρατιῶται, ὅτε ἐσταύρωσαν τὸν Ἰησοῦν, ἔλαβον τὰ ἱμάτια αὐτοῦ καὶ ἐποίησαν τέσσαρα μέρη, ἑκάστῳ στρατιώτῃ μέρος, καὶ τὸν χιτῶνα. ἦν δὲ ὁ χιτὼν ἄραφος, ἐκ τῶν ἄνωθεν ὑφαντὸς δι᾽ ὅλου.	Milites ergo cum crucifixissent eum, acceperunt vestimenta ejus (et fecerunt quatuor partes, unicuique militi partem) et tunicam. Erat autem tunica inconsutilis, desuper contexta per totum.	Zatem żołnierze. gdy ukrzyżowali Jezusa, wzięli szaty jego i uczynili cztery części, każdemu żołnierzowi część, i tunikę. Była zaś tunika bez szwu, od góry tkana przez całe.
εἶπαν οὖν πρὸς ἀλλήλους, Μὴ σχίσωμεν αὐτόν, ἀλλὰ λάχωμεν περὶ αὐτοῦ τίνος ἔσται· ἵνα ἡ γραφὴ πληρωθῇ ἡ λέγουσα, Διεμερίσαντο τὰ ἱμάτιά μου ἑαυτοῖς καὶ ἐπὶ τὸν ἱματισμόν μου ἔβαλον κλῆρον. Οἱ μὲν οὖν στρατιῶται ταῦτα ἐποίησαν.	Dixerunt ergo ad invicem: Non scindamus eam, sed sortiamur de illa cujus sit. Ut Scriptura impleretur, dicens: Partiti sunt vestimenta mea sibi: et in vestem meam miserunt sortem. Et milites quidem hæc fecerunt.	Powiedzieli więc do siebie nawzajem: Nie rozdzierajmy jej, ale losujmy co do niej, kogo będzie. Aby Pismo wypełniło się [ mówiące]: Rozdzielili szaty me sobie i na strój mój rzucili los. (Tak) zatem żołnierze to uczynili.
εἱστήκεισαν δὲ παρὰ τῷ σταυρῷ τοῦ Ἰησοῦ ἡ μήτηρ αὐτοῦ καὶ ἡ ἀδελφὴ τῆς μητρὸς αὐτοῦ, Μαρία ἡ τοῦ Κλωπᾶ καὶ Μαρία ἡ Μαγδαληνή.	Stabant autem juxta crucem Jesu mater ejus, et soror matris ejus, Maria Cleophæ, et Maria Magdalene.	Stały zaś przy krzyżu Jezusa matka jego, i siostra matki jego Maria Kleofasa, i Maria Magdalena.
Ἰησοῦς οὖν ἰδὼν τὴν μητέρα καὶ τὸν μαθητὴν παρεστῶτα ὃν ἠγάπα, λέγει τῇ μητρί, Γύναι, ἴδε ὁ υἱός σου.	Cum vidisset ergo Jesus matrem, et discipulum stantem, quem diligebat, dicit matri suæ: Mulier, ecce filius tuus.	'Jezus więc zobaczywszy matkę i ucznia obok stojącego, którego miłował, mówi matce: Kobieto, oto syn twój.
εἶτα λέγει τῷ μαθητῇ, Ἴδε ἡ μήτηρ σου. καὶ ἀπ᾽ ἐκείνης τῆς ὥρας ἔλαβεν ὁ μαθητὴς αὐτὴν εἰς τὰ ἴδια.	Deinde dicit discipulo: Ecce mater tua. Et ex illa hora accepit eam discipulus in sua.	Potem mówi uczniowi: Oto matka twa. I od owej godziny wziął uczeń ją do (siebie). "Do własnych" (ogólnie o domu, majątku, ludziach).
Śmierć Jezusa
Μετὰ τοῦτο εἰδὼς ὁ Ἰησοῦς ὅτι ἤδη πάντα τετέλεσται, ἵνα τελειωθῇ ἡ γραφή, λέγει, Διψῶ.	Postea sciens Jesus quia omnia consummata sunt, ut consummaretur Scriptura, dixit: Sitio.	Po tym wiedząc Jezus, że już wszystko dokonane jest. aby wypełniło się Pismo, mówi: Pragnę.
σκεῦος ἔκειτο ὄξους μεστόν· σπόγγον οὖν μεστὸν τοῦ ὄξους ὑσσώπῳ περιθέντες προσήνεγκαν αὐτοῦ τῷ στόματι.	Vas ergo erat positum aceto plenum. Illi autem spongiam plenam aceto, hyssopo circumponentes, obtulerunt ori ejus.	Naczynie leżało octem* napełnione. Gąbkę więc napełnioną octem (na) hyzop włożywszy przynieśli do jego ust. * Albo kwaśnym winem.
ὅτε οὖν ἔλαβεν τὸ ὄξος ὁ Ἰησοῦς εἶπεν, Τετέλεσται, καὶ κλίνας τὴν κεφαλὴν παρέδωκεν τὸ πνεῦμα.	Cum ergo accepisset Jesus acetum, dixit: Consummatum est. Et inclinato capite tradidit spiritum.	Gdy więc wziął ocet Jezus, powiedział: Dokonane jest. I skłoniwszy głowę, wydał ducha.
Οἱ οὖν Ἰουδαῖοι, ἐπεὶ παρασκευὴ ἦν, ἵνα μὴ μείνῃ ἐπὶ τοῦ σταυροῦ τὰ σώματα ἐν τῷ σαββάτῳ, ἦν γὰρ μεγάλη ἡ ἡμέρα ἐκείνου τοῦ σαββάτου, ἠρώτησαν τὸν Πιλᾶτον ἵνα κατεαγῶσιν αὐτῶν τὰ σκέλη καὶ ἀρθῶσιν.	Judæi ergo (quoniam parasceve erat) ut non remanerent in cruce corpora sabbato (erat enim magnus dies ille sabbati), rogaverunt Pilatum ut frangerentur eorum crura, et tollerentur.	Zatem Judejczycy, skoro przygotowanie* było, aby nie pozostały na krzyżu ciała w szabat, był bowiem wielki dzień owego szabatu, poprosili Piłata, aby połamane zostały ich golenie i usunięci zostali. * Dzień przygotowania do szabatu, czyli piątek (w tym wypadku przypadający przed Paschą).
ἦλθον οὖν οἱ στρατιῶται καὶ τοῦ μὲν πρώτου κατέαξαν τὰ σκέλη καὶ τοῦ ἄλλου τοῦ συσταυρωθέντος αὐτῷ·	Venerunt ergo milites: et primi quidem fregerunt crura, et alterius, qui crucifixus est cum eo.	Przyszli więc żołnierze i pierwszego połamali golenie i innego, (tego) razem ukrzyżowanego z nim,
ἐπὶ δὲ τὸν Ἰησοῦν ἐλθόντες, ὡς εἶδον ἤδη αὐτὸν τεθνηκότα, οὐ κατέαξαν αὐτοῦ τὰ σκέλη,	Ad Jesum autem cum venissent, ut viderunt eum jam mortuum, non fregerunt ejus crura,	do zaś Jezusa przyszedłszy, jak zobaczyli już go umarłego, nie połamali jego goleni,
ἀλλ᾽ εἷς τῶν στρατιωτῶν λόγχῃ αὐτοῦ τὴν πλευρὰν ἔνυξεν, καὶ ἐξῆλθεν εὐθὺς αἷμα καὶ ὕδωρ.	sed unus militum lancea latus ejus aperuit, et continuo exivit sanguis et aqua.	ale jeden (z) żołnierzy włócznią jego bok dźgnął i wyszła zaraz krew i woda.
καὶ ὁ ἑωρακὼς μεμαρτύρηκεν, καὶ ἀληθινὴ αὐτοῦ ἐστιν ἡ μαρτυρία, καὶ ἐκεῖνος οἶδεν ὅτι ἀληθῆ λέγει, ἵνα καὶ ὑμεῖς πιστεύητε.	Et qui vidit, testimonium perhibuit: et verum est testimonium ejus. Et ille scit quia vera dicit: ut et vos credatis.	I który zobaczył, zaświadczył, i prawdziwe jego jest świadectwo, i on wie, że prawdziwie mówi, aby i wy [u]wierzyliście. Perfectum: i teraz zaświadcza.
ἐγένετο γὰρ ταῦτα ἵνα ἡ γραφὴ πληρωθῇ, Ὀστοῦν οὐ συντριβήσεται αὐτοῦ.	Facta sunt enim hæc ut Scriptura impleretur: Os non comminuetis ex eo.	Stało się bowiem to, aby Pismo wypełniło się: Kość ni zostanie skruszona jego.
καὶ πάλιν ἑτέρα γραφὴ λέγει, Ὄψονται εἰς ὃν ἐξεκέντησαν.	Et iterum alia Scriptura dicit: Videbunt in quem transfixerunt.	I znów drugie Pismo mówi: Będą patrzeć na (tego) którego przebodli.
Pogrzeb Jezusa
Μετὰ δὲ ταῦτα ἠρώτησεν τὸν Πιλᾶτον Ἰωσὴφ ὁ ἀπὸ Ἁριμαθαίας, ὢν μαθητὴς τοῦ Ἰησοῦ κεκρυμμένος δὲ διὰ τὸν φόβον τῶν Ἰουδαίων, ἵνα ἄρῃ τὸ σῶμα τοῦ Ἰησοῦ· καὶ ἐπέτρεψεν ὁ Πιλᾶτος. ἦλθεν οὖν καὶ ἦρεν τὸ σῶμα αὐτοῦ.	Post hæc autem rogavit Pilatum Joseph ab Arimathæa (eo quod esset discipulus Jesu, occultus autem propter metum Judæorum), ut tolleret corpus Jesu. Et permisit Pilatus. Venit ergo, et tulit corpus Jesu.	Po zaś tym poprosił Piłata Józef z Arymatei, będący uczniem Jezusa, ukrytym (jednak) z powodu strachu (przed) Judejczykami, aby zabrał ciało Jezusa. I zezwolił Piłat. Przyszedł więc i zabrał ciało jego.
ἦλθεν δὲ καὶ Νικόδημος, ὁ ἐλθὼν πρὸς αὐτὸν νυκτὸς τὸ πρῶτον, φέρων μίγμα σμύρνης καὶ ἀλόης ὡς λίτρας ἑκατόν.	Venit autem et Nicodemus, qui venerat ad Jesum nocte primum, ferens mixturam myrrhæ et aloës, quasi libras centum.	Przyszedł zaś i Nikodem, (ten) przybyły do niego nocą przedtem, niosąc mieszaninę mirry i aloesu jakieś funtów sto. Po raz pierwszy.
ἔλαβον οὖν τὸ σῶμα τοῦ Ἰησοῦ καὶ ἔδησαν αὐτὸ ὀθονίοις μετὰ τῶν ἀρωμάτων, καθὼς ἔθος ἐστὶν τοῖς Ἰουδαίοις ἐνταφιάζειν.	Acceperunt ergo corpus Jesu, et ligaverunt illud linteis cum aromatibus, sicut mos est Judæis sepelire.	Wzięli więc ciało Jezusa i związali je płótnami z wonnościami, jako zwyczaj jest Judejczykom grzebać.
ἦν δὲ ἐν τῷ τόπῳ ὅπου ἐσταυρώθη κῆπος, καὶ ἐν τῷ κήπῳ μνημεῖον καινὸν ἐν ᾧ οὐδέπω οὐδεὶς ἦν τεθειμένος·	Erat autem in loco, ubi crucifixus est, hortus: et in horto monumentum novum, in quo nondum quisquam positus erat.	Był zaś w miejscu, gdzie został ukrzyżowany, ogród, i w ogrodzie grobowiec nowy, w którym jeszcze nikt (nie) był położony.
ἐκεῖ οὖν διὰ τὴν παρασκευὴν τῶν Ἰουδαίων, ὅτι ἐγγὺς ἦν τὸ μνημεῖον, ἔθηκαν τὸν Ἰησοῦν.	Ibi ergo propter parasceven Judæorum, quia juxta erat monumentum, posuerunt Jesum.	Tam więc z powodu przygotowania* Judejczyków, bo blisko był grobowiec, położyli Jezusa. * Dzień przygotowania do szabatu, czyli piątek (w tym wypadku przypadający przed Paschą).

20

Pusty grób
Τῇ δὲ μιᾷ τῶν σαββάτων Μαρία ἡ Μαγδαληνὴ ἔρχεται πρωῒ σκοτίας ἔτι οὔσης εἰς τὸ μνημεῖον καὶ βλέπει τὸν λίθον ἠρμένον ἐκ τοῦ μνημείου.	Una autem sabbati, Maria Magdalene venit mane, cum adhuc tenebræ essent, ad monumentum: et vidit lapidem sublatum a monumento.	Zaś pierwszym (dniem) tygodnia Maria Magdalena przychodzi rano, ciemność jeszcze (gdy była), do grobowca; i widzi kamień usunięty z grobowca.
τρέχει οὖν καὶ ἔρχεται πρὸς Σίμωνα Πέτρον καὶ πρὸς τὸν ἄλλον μαθητὴν ὃν ἐφίλει ὁ Ἰησοῦς καὶ λέγει αὐτοῖς, Ἦραν τὸν κύριον ἐκ τοῦ μνημείου καὶ οὐκ οἴδαμεν ποῦ ἔθηκαν αὐτόν.	Cucurrit ergo, et venit ad Simonem Petrum, et ad alium discipulum, quem amabat Jesus, et dicit illis: Tulerunt Dominum de monumento, et nescimus ubi posuerunt eum.	Biegnie więc i przychodzi do Szymona Piotra i do innego ucznia, którego kochał Jezus, i mówi im: Zabrali Pana z grobowca i nie wiemy, gdzie położyli go.
Ἐξῆλθεν οὖν ὁ Πέτρος καὶ ὁ ἄλλος μαθητής καὶ ἤρχοντο εἰς τὸ μνημεῖον.	Exiit ergo Petrus, et ille alius discipulus, et venerunt ad monumentum.	Wyszedł więc Piotr i (ten) inny uczeń i szli do grobowca.
ἔτρεχον δὲ οἱ δύο ὁμοῦ· καὶ ὁ ἄλλος μαθητὴς προέδραμεν τάχιον τοῦ Πέτρου καὶ ἦλθεν πρῶτος εἰς τὸ μνημεῖον,	Currebant autem duo simul, et ille alius discipulus præcucurrit citius Petro, et venit primus ad monumentum.	Biegli zaś dwaj razem. I (ten) inny uczeń przodem pobiegł szybciej (od) Piotra i przyszedł pierwszy do grobowca.
καὶ παρακύψας βλέπει κείμενα τὰ ὀθόνια, οὐ μέντοι εἰσῆλθεν.	Et cum se inclinasset, vidit posita linteamina: non tamen introivit.	I zaglądnąwszy widzi leżące płótna, nie jednakże wszedł.
ἔρχεται οὖν καὶ Σίμων Πέτρος ἀκολουθῶν αὐτῷ καὶ εἰσῆλθεν εἰς τὸ μνημεῖον, καὶ θεωρεῖ τὰ ὀθόνια κείμενα,	Venit ergo Simon Petrus sequens eum, et introivit in monumentum, et vidit linteamina posita,	Przychodzi więc i Szymon Piotr towarzyszący mu i wszedł do grobowca; i ogląda płótna leżące,
καὶ τὸ σουδάριον, ὃ ἦν ἐπὶ τῆς κεφαλῆς αὐτοῦ, οὐ μετὰ τῶν ὀθονίων κείμενον ἀλλὰ χωρὶς ἐντετυλιγμένον εἰς ἕνα τόπον.	et sudarium, quod fuerat super caput ejus, non cum linteaminibus positum, sed separatim involutum in unum locum.	i chustkę, która była na głowie jego, nie z płótnami leżącą, ale osobno zwiniętą w jednym miejscu.
τότε οὖν εἰσῆλθεν καὶ ὁ ἄλλος μαθητὴς ὁ ἐλθὼν πρῶτος εἰς τὸ μνημεῖον καὶ εἶδεν καὶ ἐπίστευσεν·	Tunc ergo introivit et ille discipulus qui venerat primus ad monumentum: et vidit, et credidit:	Wtedy więc wszedł i (ten) inny uczeń, (ten) przybyły pierwszy do grobowca, i zobaczył, i uwierzył.
οὐδέπω γὰρ ᾔδεισαν τὴν γραφὴν ὅτι δεῖ αὐτὸν ἐκ νεκρῶν ἀναστῆναι.	nondum enim sciebant Scripturam, quia oportebat eum a mortuis resurgere.	Jeszcze nie bowiem znali Pismo, że trzeba mu z martwych powstać.
ἀπῆλθον οὖν πάλιν πρὸς αὐτοὺς οἱ μαθηταί.	Abierunt ergo iterum discipuli ad semetipsos.	Odeszli więc z powrotem do (siebie) uczniowie
Jezus ukazuje się Marii z Magdali
Μαρία δὲ εἱστήκει πρὸς τῷ μνημείῳ ἔξω κλαίουσα. ὡς οὖν ἔκλαιεν, παρέκυψεν εἰς τὸ μνημεῖον	Maria autem stabat ad monumentum foris, plorans. Dum ergo fleret, inclinavit se, et prospexit in monumentum:	Maria zaś stała przy grobowcu na zewnątrz płacząc. Jak więc płakała, zajrzała do grobowca,
καὶ θεωρεῖ δύο ἀγγέλους ἐν λευκοῖς καθεζομένους, ἕνα πρὸς τῇ κεφαλῇ καὶ ἕνα πρὸς τοῖς ποσίν, ὅπου ἔκειτο τὸ σῶμα τοῦ Ἰησοῦ.	et vidit duos angelos in albis sedentes, unum ad caput, et unum ad pedes, ubi positum fuerat corpus Jesu.	i widzi dwóch zwiastunów w bieli* siedzących, jednego przy głowie i jednego przy stopach, gdzie leżało ciało Jezusa. * Dosłownie "w białych".
καὶ λέγουσιν αὐτῇ ἐκεῖνοι, Γύναι, τί κλαίεις; λέγει αὐτοῖς ὅτι Ἦραν τὸν κύριόν μου, καὶ οὐκ οἶδα ποῦ ἔθηκαν αὐτόν.	Dicunt ei illi: Mulier, quid ploras? Dicit eis: Quia tulerunt Dominum meum: et nescio ubi posuerunt eum.	I mówią jej oni: Kobieto, dlaczego płaczesz? Mówi im, że: Zabrali Pana mego i nie wiem, gdzie położyli go.
ταῦτα εἰποῦσα ἐστράφη εἰς τὰ ὀπίσω καὶ θεωρεῖ τὸν Ἰησοῦν ἑστῶτα καὶ οὐκ ᾔδει ὅτι Ἰησοῦς ἐστιν.	Hæc cum dixisset, conversa est retrorsum, et vidit Jesum stantem: et non sciebat quia Jesus est.	To powiedziawszy zwróciła się do tyłu i widzi Jezusa stojącego, i nie wiedziała, że Jezus jest.
λέγει αὐτῇ Ἰησοῦς, Γύναι, τί κλαίεις; τίνα ζητεῖς; ἐκείνη δοκοῦσα ὅτι ὁ κηπουρός ἐστιν λέγει αὐτῷ, Κύριε, εἰ σὺ ἐβάστασας αὐτόν, εἰπέ μοι ποῦ ἔθηκας αὐτόν, κἀγὼ αὐτὸν ἀρῶ.	Dicit ei Jesus: Mulier, quid ploras? quem quæris? Illa existimans quia hortulanus esset, dicit ei: Domine, si tu sustulisti eum, dicito mihi ubi posuisti eum, et ego eum tollam.	Mówi jej Jezus: Kobieto, dlaczego płaczesz? Kogo szukasz? Ona uważając, że ogrodnik jest, mówi mu: Panie, jeśli ty wyniosłeś go, powiedz mi, gdzie położyłeś go, i ja go zabiorę.
λέγει αὐτῇ Ἰησοῦς, Μαριάμ. στραφεῖσα ἐκείνη λέγει αὐτῷ Ἑβραϊστί, Ραββουνι ὃ λέγεται Διδάσκαλε.	Dicit ei Jesus: Maria. Conversa illa, dicit ei: Rabboni (quod dicitur Magister).	Mówi jej Jezus: Mariam! Zwróciwszy się ona mówi mu po hebrajsku: Rabbuni! (co mówi się "Nauczycielu").
λέγει αὐτῇ Ἰησοῦς, Μή μου ἅπτου, οὔπω γὰρ ἀναβέβηκα πρὸς τὸν πατέρα· πορεύου δὲ πρὸς τοὺς ἀδελφούς μου καὶ εἰπὲ αὐτοῖς, Ἀναβαίνω πρὸς τὸν πατέρα μου καὶ πατέρα ὑμῶν καὶ θεόν μου καὶ θεὸν ὑμῶν.	Dicit ei Jesus: Noli me tangere, nondum enim ascendi ad Patrem meum: vade autem ad fratres meos, et dic eis: Ascendo ad Patrem meum, et Patrem vestrum, Deum meum, et Deum vestrum.	Mówi jej Jezus: Nie mnie dotykaj, jeszcze nie bowiem wstąpiłem do Ojca. Idź zaś do braci mych i powiedz im: Wstępuję do Ojca mego i Ojca waszego, i Boga mego i Boga waszego. Forma sugeruje nie jednorazowe dotknięcie, lecz dłuższe dotykanie, "nie trzymaj".
ἔρχεται Μαριὰμ ἡ Μαγδαληνὴ ἀγγέλλουσα τοῖς μαθηταῖς ὅτι Ἑώρακα τὸν κύριον, καὶ ταῦτα εἶπεν αὐτῇ.	Venit Maria Magdalene annuntians discipulis: Quia vidi Dominum, et hæc dixit mihi.	Przychodzi Mariam Magdalena zwiastując uczniom, że: Ujrzałam Pana, i to (co) powiedział jej.
Jezus ukazuje się uczniom
Οὔσης οὖν ὀψίας τῇ ἡμέρᾳ ἐκείνῃ τῇ μιᾷ σαββάτων καὶ τῶν θυρῶν κεκλεισμένων ὅπου ἦσαν οἱ μαθηταὶ διὰ τὸν φόβον τῶν Ἰουδαίων, ἦλθεν ὁ Ἰησοῦς καὶ ἔστη εἰς τὸ μέσον καὶ λέγει αὐτοῖς, Εἰρήνη ὑμῖν.	Cum ergo sero esset die illo, una sabbatorum, et fores essent clausæ, ubi erant discipuli congregati propter metum Judæorum: venit Jesus, et stetit in medio, et dixit eis: Pax vobis.	(Gdy był) więc wieczór dnia owego pierwszego (z) tygodnia i drzwi (zamknięte były), gdzie byli uczniowie, z powodu strachu (przed) Judejczykami, przyszedł Jezus i stanął na środku i mówi im: Pokój wam.
Relacja o zmartwychwstaniu w czwartej Ewangelii stanowi jedną nierozerwalną całość z poprzedzającym opowiadaniem i interpretacją teologiczną męki Jezusa. Samego przebiegu zmartwychwstania J nie opisuje, podobnie jak pozostali Ewangeliści. Odbyło się ono bez świadków ludzkich (por. Mt 28.2) i jest przedmiotem wiary chrześcijańskiej. Fakt zmartwychwstania potwierdzają: 1) pusty grób, 2) świadectwo niewiast, 3) chrystofanie, czyli ukazywania się Jezusa zmartwychwstałego Marii Magdalenie i uczniom. W zasadzie ten niewątpliwie tradycyjny schemat odpowiada przekazowi synoptycznemu, różniąc się jednak od niego w wielu szczegółach (np. co do liczby niewiast udających się do grobu, co do wizyty Piotra i drugiego ucznia przy grobie; co do pojawień się Jezusa w dniu zmartwychwstania i w osiem dni później itd.). Tradycje te częściowo uzupełniają się, częściowo zaś J dokonał wyboru w przekazywanym materiale, opowiadając o niektórych faktach pominiętych przez Synoptyków. Kryteriami doboru materiału były z pewnością założenia teologiczne Jana; nie były one jednak czynnikiem twórczym opisywanych faktów. Po upływie pierwszego, najuroczystszego dnia cyklu świątecznego, będącego jednocześnie dniem sobotnim (zob. wyżej), do grobu udaje się Maria Magdalena. Należy zauważyć, że określenie "szabat" (szczególnie w l. mn.) używano także na oznaczenie całego tygodnia, nie zaś tylko dnia sobotniego. Stąd możliwe i równie prawdopodobne tłumaczenie słów po szabacie jest: (pierwszego dnia) tygodnia. W każdym razie chronologia Janowa odpowiada danym synoptycznym co do dnia zmartwychwstania: nastąpiło ono wczesnym rankiem w niedzielę po ukrzyżowaniu, dokonanym w piątek po południu. Spośród niewiast idących do grobu (u Mt dwie, u Mk trzy, u Lk trzy wraz z "innymi") Ewangelista wymienia jedynie Marię Magdalenę, której rola była najważniejsza; mówią o niej zresztą wszyscy Synoptycy. Drobne różnice dotyczące pory rannej - Synoptycy: o świcie (Mt 28.1); J: gdy jeszcze było ciemno - wskazują może na różną koncepcję teologiczną. W czwartej Ewangelii ciemności śmierci zalegają jeszcze ziemię, ale świt - epifania zbawczego światła - jest już bliski wraz ze zmartwychwstaniem Jezusa. Ciemności odpowiadają również atmosferze smutku i przygnębienia po śmierci Jezusa, którą rozproszy blask chwały widoczny w zmartwychwstaniu. O zamknięciu grobu Jezusa kamieniem Ewangelista nie wspominał (jak Synoptycy), jako o fakcie znanym i oczywistym. Maria Magdalena przedstawia zwyczajem Janowym społeczność wierzących (por. l. mn. : nie wiemy (J 20.2) może to być też ślad obecności innych niewiast, por. Lk 24.10; Mt 28.1) poza gronem apostolskim. Przybywając do grobu znajduje kamień odsunięty, co świadczy niezbicie o otwarciu grobu. Zmartwychwstania nie bierze pod uwagę, wnioskuje więc, że zabrano Pana (J 2.2). Nie mogła się mylić co do miejsca: nie tylko stała pod krzyżem z Matką Bożą; ale zapewne (por. Mt 27.61!) uczestniczyła w pogrzebie Jezusa. Sposób przedstawienia sceny jest w pełni Janowy: niezrozumienie i niewiedza - próby wyjaśnienia sposobem ludzkim - interwencja Jezusa.
καὶ τοῦτο εἰπὼν ἔδειξεν τὰς χεῖρας καὶ τὴν πλευρὰν αὐτοῖς. ἐχάρησαν οὖν οἱ μαθηταὶ ἰδόντες τὸν κύριον.	Et cum hoc dixisset, ostendit eis manus et latus. Gavisi sunt discipuli, viso Domino.	I to powiedziawszy pokazał ręce i bok im. Uradowali się więc uczniowie, zobaczywszy Pana.
εἶπεν οὖν αὐτοῖς ὁ Ἰησοῦς πάλιν, Εἰρήνη ὑμῖν· καθὼς ἀπέσταλκέν με ὁ πατήρ, κἀγὼ πέμπω ὑμᾶς.	Dixit ergo eis iterum: Pax vobis. Sicut misit me Pater, et ego mitto vos.	Powiedział więc im [ Jezus] znów: Pokój wam. Jako wysłał mnie Ojciec, i ja posyłam was.
καὶ τοῦτο εἰπὼν ἐνεφύσησεν καὶ λέγει αὐτοῖς, Λάβετε πνεῦμα ἅγιον·	Hæc cum dixisset, insufflavit, et dixit eis: Accipite Spiritum Sanctum:	I to powiedziawszy tchnął i mówi im: Weźmijcie Ducha Świętego.
ἄν τινων ἀφῆτε τὰς ἁμαρτίας ἀφέωνται αὐτοῖς, ἄν τινων κρατῆτε κεκράτηνται.	quorum remiseritis peccata, remittuntur eis: et quorum retinueritis, retenta sunt.	Których(kolwiek) odpuścilibyście grzechy. odpuszczone są im, których(kolwiek) zatrzymalibyście, są zatrzymane. Albo "są zatrzymani". Użyty jest tu obraz chwycenia i zatrzymania.
Jezus ukazuje się Tomaszowi
Θωμᾶς δὲ εἷς ἐκ τῶν δώδεκα, ὁ λεγόμενος Δίδυμος, οὐκ ἦν μετ᾽ αὐτῶν ὅτε ἦλθεν Ἰησοῦς.	Thomas autem unus ex duodecim, qui dicitur Didymus, non erat cum eis quando venit Jesus.	Tomasz zaś jeden z dwunastu, zwany Bliźniak nie był z nimi, gdy przyszedł Jezus.
ἔλεγον οὖν αὐτῷ οἱ ἄλλοι μαθηταί, Ἑωράκαμεν τὸν κύριον. ὁ δὲ εἶπεν αὐτοῖς, Ἐὰν μὴ ἴδω ἐν ταῖς χερσὶν αὐτοῦ τὸν τύπον τῶν ἥλων καὶ βάλω τὸν δάκτυλόν μου εἰς τὸν τύπον τῶν ἥλων καὶ βάλω μου τὴν χεῖρα εἰς τὴν πλευρὰν αὐτοῦ, οὐ μὴ πιστεύσω.	Dixerunt ergo ei alii discipuli: Vidimus Dominum. Ille autem dixit eis: Nisi videro in manibus ejus fixuram clavorum, et mittam digitum meum in locum clavorum, et mittam manum meam in latus ejus, non credam.	Mówili więc mu inni uczniowie: Ujrzeliśmy Pana. On zaś powiedział im: Jeśli nie zobaczę na rękach jego śladu gwoździ i włożę palec mój w ślad gwoździ i włożę moją rękę w bok jego, nie uwierzę.
Καὶ μεθ᾽ ἡμέρας ὀκτὼ πάλιν ἦσαν ἔσω οἱ μαθηταὶ αὐτοῦ καὶ Θωμᾶς μετ᾽ αὐτῶν. ἔρχεται ὁ Ἰησοῦς τῶν θυρῶν κεκλεισμένων καὶ ἔστη εἰς τὸ μέσον καὶ εἶπεν, Εἰρήνη ὑμῖν.	Et post dies octo, iterum erant discipuli ejus intus, et Thomas cum eis. Venit Jesus januis clausis, et stetit in medio, et dixit: Pax vobis.	I po dniach ośmiu znowu byli wewnątrz uczniowie jego i Tomasz z nimi. Przychodzi Jezus, drzwi (gdy były zamknięte), i stanął na środku i powiedział: Pokój wam.
εἶτα λέγει τῷ Θωμᾷ, Φέρε τὸν δάκτυλόν σου ὧδε καὶ ἴδε τὰς χεῖράς μου καὶ φέρε τὴν χεῖρά σου καὶ βάλε εἰς τὴν πλευράν μου, καὶ μὴ γίνου ἄπιστος ἀλλὰ πιστός.	Deinde dicit Thomæ: Infer digitum tuum huc, et vide manus meas, et affer manum tuam, et mitte in latus meum: et noli esse incredulus, sed fidelis.	Potem mówi Tomaszowi: Nieś palec twój tu i zobacz ręce me, i nieś rękę twą i włóż w bok mój, i nie stawaj się bez wiary, ale wierzący.
ἀπεκρίθη Θωμᾶς καὶ εἶπεν αὐτῷ, Ὁ κύριός μου καὶ ὁ θεός μου.	Respondit Thomas, et dixit ei: Dominus meus et Deus meus.	Odpowiedział Tomasz i rzekł mu: Pan mój i Bóg mój.
λέγει αὐτῷ ὁ Ἰησοῦς, Ὅτι ἑώρακάς με πεπίστευκας; μακάριοι οἱ μὴ ἰδόντες καὶ πιστεύσαντες.	Dixit ei Jesus: Quia vidisti me, Thoma, credidisti: beati qui non viderunt, et crediderunt.	Mówi mu Jezus: Bo ujrzałeś mnie, uwierzyłeś? Szczęśliwi (ci którzy) nie (zobaczyli) a (uwierzyli).
Πολλὰ μὲν οὖν καὶ ἄλλα σημεῖα ἐποίησεν ὁ Ἰησοῦς ἐνώπιον τῶν μαθητῶν, ἃ οὐκ ἔστιν γεγραμμένα ἐν τῷ βιβλίῳ τούτῳ·	Multa quidem et alia signa fecit Jesus in conspectu discipulorum suorum, quæ non sunt scripta in libro hoc.	Liczne więc i inne znaki uczynił Jezus wobec uczniów [jego], które nie są zapisane w zwoju tym.
ταῦτα δὲ γέγραπται ἵνα πιστεύητε ὅτι Ἰησοῦς ἐστιν ὁ Χριστὸς ὁ υἱὸς τοῦ θεοῦ, καὶ ἵνα πιστεύοντες ζωὴν ἔχητε ἐν τῷ ὀνόματι αὐτοῦ.	Hæc autem scripta sunt ut credatis, quia Jesus est Christus Filius Dei: et ut credentes, vitam habeatis in nomine ejus.	To zaś napisane jest, aby [u] wierzyliście, że Jezus jest Pomazańcem, Synem Boga i aby wierząc życie mieliście w imieniu jego.

21

Jezus i cudowny połów ryb
Μετὰ ταῦτα ἐφανέρωσεν ἑαυτὸν πάλιν ὁ Ἰησοῦς τοῖς μαθηταῖς ἐπὶ τῆς θαλάσσης τῆς Τιβεριάδος· ἐφανέρωσεν δὲ οὕτως.	Postea manifestavit se iterum Jesus discipulis ad mare Tiberiadis. Manifestavit autem sic:	Po tym pokazał się znów Jezus uczniom nad morzem Tyberiady. Pokazał się zaś tak.
ἦσαν ὁμοῦ Σίμων Πέτρος καὶ Θωμᾶς ὁ λεγόμενος Δίδυμος καὶ Ναθαναὴλ ὁ ἀπὸ Κανὰ τῆς Γαλιλαίας καὶ οἱ τοῦ Ζεβεδαίου καὶ ἄλλοι ἐκ τῶν μαθητῶν αὐτοῦ δύο.	erant simul Simon Petrus, et Thomas, qui dicitur Didymus, et Nathanaël, qui erat a Cana Galilææ, et filii Zebedæi, et alii ex discipulis ejus duo.	Byli razem Szymon Piotr, i Tomasz zwany Bliźniak, i Natanael z Kany (w) Galilei, i (ci) Zebedeusza, i inni z uczniów jego dwaj.
λέγει αὐτοῖς Σίμων Πέτρος, Ὑπάγω ἁλιεύειν. λέγουσιν αὐτῷ, Ἐρχόμεθα καὶ ἡμεῖς σὺν σοί. ἐξῆλθον καὶ ἐνέβησαν εἰς τὸ πλοῖον, καὶ ἐν ἐκείνῃ τῇ νυκτὶ ἐπίασαν οὐδέν.	Dicit eis Simon Petrus: Vado piscari. Dicunt ei: Venimus et nos tecum. Et exierunt, et ascenderunt in navim: et illa nocte nihil prendiderunt.	Mówi im Szymon Piotr: Idę łowić. Mówią mu: Przychodzimy i my z tobą. Wyszli i weszli do łodzi i w ową noc (nie) złapali nic.
πρωΐας δὲ ἤδη γενομένης ἔστη Ἰησοῦς εἰς τὸν αἰγιαλόν, οὐ μέντοι ᾔδεισαν οἱ μαθηταὶ ὅτι Ἰησοῦς ἐστιν.	Mane autem facto stetit Jesus in littore: non tamen cognoverunt discipuli quia Jesus est.	Rano zaś już (gdy stało się), stanął Jezus na brzegu. Nie jednakże wiedzieli uczniowie, że Jezus jest.
λέγει οὖν αὐτοῖς Ἰησοῦς, Παιδία, μή τι προσφάγιον ἔχετε; ἀπεκρίθησαν αὐτῷ, Οὔ.	Dixit ergo eis Jesus: Pueri, numquid pulmentarium habetis? Responderunt ei: Non.	Mówi więc im Jezus: Dzieci, czy coś do posiłku* macie? Odpowiedzieli mu: Nie. * Do jedzenia z chlebem.
ὁ δὲ εἶπεν αὐτοῖς, Βάλετε εἰς τὰ δεξιὰ μέρη τοῦ πλοίου τὸ δίκτυον, καὶ εὑρήσετε. ἔβαλον οὖν, καὶ οὐκέτι αὐτὸ ἑλκύσαι ἴσχυον ἀπὸ τοῦ πλήθους τῶν ἰχθύων.	Dicit eis: Mittite in dexteram navigii rete, et invenietis. Miserunt ergo: et jam non valebant illud trahere præ multitudine piscium.	On zaś powiedział im: Rzućcie z prawej części łodzi sieć. i znajdziecie Rzucili więc, i już nie ją wyciągnąć mieli siłę od mnogości ryb.
λέγει οὖν ὁ μαθητὴς ἐκεῖνος ὃν ἠγάπα ὁ Ἰησοῦς τῷ Πέτρῳ, Ὁ κύριός ἐστιν. Σίμων οὖν Πέτρος ἀκούσας ὅτι ὁ κύριός ἐστιν τὸν ἐπενδύτην διεζώσατο, ἦν γὰρ γυμνός, καὶ ἔβαλεν ἑαυτὸν εἰς τὴν θάλασσαν,	Dixit ergo discipulus ille, quem diligebat Jesus, Petro: Dominus est. Simon Petrus cum audisset quia Dominus est, tunica succinxit se (erat enim nudus) et misit se in mare.	Mówi więc uczeń ów, którego miłował Jezus, Piotrowi: Pan jest. Szymon więc Piotr, usłyszawszy, że Pan jest, okrycie przepasał, był bowiem nagi, i rzucił się w morze.
οἱ δὲ ἄλλοι μαθηταὶ τῷ πλοιαρίῳ ἦλθον, οὐ γὰρ ἦσαν μακρὰν ἀπὸ τῆς γῆς ἀλλὰ ὡς ἀπὸ πηχῶν διακοσίων, σύροντες τὸ δίκτυον τῶν ἰχθύων.	Alii autem discipuli navigio venerunt (non enim longe erant a terra, sed quasi cubitis ducentis), trahentes rete piscium.	Zaś inni uczniowie łódką przybyli, nie bowiem byli daleko od ziemi, ale jakieś z łokci dwieście, ciągnąc sieć ryb.
ὡς οὖν ἀπέβησαν εἰς τὴν γῆν βλέπουσιν ἀνθρακιὰν κειμένην καὶ ὀψάριον ἐπικείμενον καὶ ἄρτον.	Ut ergo descenderunt in terram, viderunt prunas positas, et piscem superpositum, et panem.	Jak więc wyszli na ziemię, widzą ognisko (z węglami) leżące i rybkę nań położoną i chleb.
λέγει αὐτοῖς ὁ Ἰησοῦς, Ἐνέγκατε ἀπὸ τῶν ὀψαρίων ὧν ἐπιάσατε νῦν.	Dicit eis Jesus: Afferte de piscibus, quos prendidistis nunc.	Mówi im Jezus: Przynieście z rybek, które złapaliście teraz.
ἀνέβη οὖν Σίμων Πέτρος καὶ εἵλκυσεν τὸ δίκτυον εἰς τὴν γῆν μεστὸν ἰχθύων μεγάλων ἑκατὸν πεντήκοντα τριῶν· καὶ τοσούτων ὄντων οὐκ ἐσχίσθη τὸ δίκτυον.	Ascendit Simon Petrus et traxit rete in terram, plenum magnis piscibus centum quinquaginta tribus. Et cum tanti essent, non est scissum rete.	Wszedł więc Szymon Piotr i wyciągnął sieć na ziemię, pełną ryb wielkich, stu pięćdziesięciu trzech. I tak wiele (choć było), nie rozdarła się sieć.
λέγει αὐτοῖς ὁ Ἰησοῦς, Δεῦτε ἀριστήσατε. οὐδεὶς δὲ ἐτόλμα τῶν μαθητῶν ἐξετάσαι αὐτόν, Σὺ τίς εἶ; εἰδότες ὅτι ὁ κύριός ἐστιν.	Dicit eis Jesus: Venite, prandete. Et nemo audebat discumbentium interrogare eum: Tu quis es? scientes, quia Dominus est.	Mówi im Jezus: Chodźcież, zjedzcie śniadanie. Nikt zaś odważył się (z) uczniów wypytywać go: Ty kto jesteś?, wiedząc, że Pan jest.
ἔρχεται Ἰησοῦς καὶ λαμβάνει τὸν ἄρτον καὶ δίδωσιν αὐτοῖς, καὶ τὸ ὀψάριον ὁμοίως.	Et venit Jesus, et accipit panem, et dat eis, et piscem similiter.	Przychodzi Jezus i bierze chleb i daje im, i rybkę podobnie.
τοῦτο ἤδη τρίτον ἐφανερώθη Ἰησοῦς τοῖς μαθηταῖς ἐγερθεὶς ἐκ νεκρῶν.	Hoc jam tertio manifestatus est Jesus discipulis suis cum resurrexisset a mortuis.	To już trzeci (raz) pokazał się Jezus uczniom podniósłszy się z martwych.
Jezus i Piotr
Ὅτε οὖν ἠρίστησαν λέγει τῷ Σίμωνι Πέτρῳ ὁ Ἰησοῦς, Σίμων Ἰωάννου, ἀγαπᾷς με πλέον τούτων; λέγει αὐτῷ, Ναὶ κύριε, σὺ οἶδας ὅτι φιλῶ σε. λέγει αὐτῷ, Βόσκε τὰ ἀρνία μου.	Cum ergo prandissent, dicit Simoni Petro Jesus: Simon Joannis, diligis me plus his? Dicit ei: Etiam Domine, tu scis quia amo te. Dicit ei: Pasce agnos meos.	Gdy więc zjedli śniadanie, mówi Szymonowi Piotrowi Jezus: Szymonie (synu) Jana, miłujesz mnie więcej (od) tych? Mówi mu: Tak, Panie, ty wiesz, że kocham cię. Mówi mu: Paś baranki me.
λέγει αὐτῷ πάλιν δεύτερον, Σίμων Ἰωάννου, ἀγαπᾷς με; λέγει αὐτῷ, Ναὶ κύριε, σὺ οἶδας ὅτι φιλῶ σε. λέγει αὐτῷ, Ποίμαινε τὰ πρόβατά μου.	Dicit ei iterum: Simon Joannis, diligis me? Ait illi: Etiam Domine, tu scis quia amo te. Dicit ei: Pasce agnos meos.	Mówi mu znów drugi (raz): Szymonie Jana, miłujesz mnie? Mówi mu: Tak, Panie, ty wiesz, że kocham cię. Mówi mu: Pasterzuj owcom mym.
λέγει αὐτῷ τὸ τρίτον, Σίμων Ἰωάννου, φιλεῖς με; ἐλυπήθη ὁ Πέτρος ὅτι εἶπεν αὐτῷ τὸ τρίτον, Φιλεῖς με; καὶ λέγει αὐτῷ, Κύριε, πάντα σὺ οἶδας, σὺ γινώσκεις ὅτι φιλῶ σε. λέγει αὐτῷ ὁ Ἰησοῦς, Βόσκε τὰ πρόβατά μου.	Dicit ei tertio: Simon Joannis, amas me? Contristatus est Petrus, quia dixit ei tertio: Amas me? et dixit ei: Domine, tu omnia nosti, tu scis quia amo te. Dixit ei: Pasce oves meas.	Mówi mu trzeci (raz): Szymonie Jana, kochasz mnie? Zasmucił się Piotr, że powiedział mu trzeci (raz): "Kochasz mnie?" i (że tak) mówi mu: Panie, wszystko ty wiesz, ty wiesz, że kocham cię. Mówi mu [ Jezus]: Paś owce me.
ἀμὴν ἀμὴν λέγω σοι, ὅτε ἦς νεώτερος, ἐζώννυες σεαυτὸν καὶ περιεπάτεις ὅπου ἤθελες· ὅταν δὲ γηράσῃς, ἐκτενεῖς τὰς χεῖράς σου, καὶ ἄλλος σε ζώσει καὶ οἴσει ὅπου οὐ θέλεις.	Amen, amen dico tibi: cum esses junior, cingebas te, et ambulabas ubi volebas: cum autem senueris, extendes manus tuas, et alius te cinget, et ducet quo tu non vis.	Amen, amen mówię ci, gdy byłeś młodszy, opasywałeś się i chodziłeś gdzie chciałeś. Kiedy zaś zestarzejesz się, wyciągniesz ręce twe i inny cię opasze i poprowadzi. gdzie nie chcesz.
τοῦτο δὲ εἶπεν σημαίνων ποίῳ θανάτῳ δοξάσει τὸν θεόν. καὶ τοῦτο εἰπὼν λέγει αὐτῷ, Ἀκολούθει μοι.	Hoc autem dixit significans qua morte clarificaturus esset Deum. Et cum hoc dixisset, dicit ei: Sequere me.	To zaś powiedział dając znać. jaką śmiercią wsławi Boga. I to powiedziawszy mówi mu: Towarzysz mi.
Ἐπιστραφεὶς ὁ Πέτρος βλέπει τὸν μαθητὴν ὃν ἠγάπα ὁ Ἰησοῦς ἀκολουθοῦντα, ὃς καὶ ἀνέπεσεν ἐν τῷ δείπνῳ ἐπὶ τὸ στῆθος αὐτοῦ καὶ εἶπεν, Κύριε, τίς ἐστιν ὁ παραδιδούς σε;	Conversus Petrus vidit illum discipulum, quem diligebat Jesus, sequentem, qui et recubuit in cœna super pectus ejus, et dixit: Domine, quis est qui tradet te?	Odwróciwszy się Piotr widzi ucznia, którego miłował Jezus. towarzyszącego, który i spoczął na wieczerzy na piersi jego, i powiedział: Panie, kto jest wydającym cię?
Omówione J 20.30-31 stanowiły niewątpliwie w zamiarze Ewangelisty zakończenie jego dzieła. Jednomyślna tradycja chrześcijańska przekazała jednak jeszcze rozdz. 21 zawierający opis dalszej chrystofanii wraz z drugim epilogiem (J 20.24-25). Co prawda piśmiennictwo starożytne zna przykłady - i to dość liczne - uzupełnień napisanych przez autorów po zakończeniu właściwego dzieła. Gdyby to jednak miał uczynić sam Ewangelista, usunąłby pierwszy epilog lub umieściłby go po J 21. Tymczasem obecność drugiego epilogu czyni nieodparte wrażenie dodatku pochodzącego od autora, który nie chciał nic zmieniać w pierwszych dwudziestu rozdziałach, nawet za cenę pewnej niekonsekwencji literackiej. Uznanie natomiast samego drugiego epilogu za dodatek jest nieprawdopodobne tym bardziej, że łączy się organicznie z pozostałymi wierszami: J 21. Nie mogąc wchodzić w skomplikowane dociekania co do autorstwa i pochodzenia J 21.1-25, wystarczy stwierdzić, że najprawdopodobniej słowa te wyszły spod ręki jednego z uczniów Janowych, opierających się ściśle na nauczaniu swego mistrza lub - co prawdopodobniejsze - na spisanej przez niego natchnionej relacji. Nie chodziło mu oczywiście o uzupełnienie jego dzieła, ale o uchronienie pewnych faktów przekazu apostolskiego przed zapomnieniem. Uczeń ten (niektórzy wolą mówić o redaktorze) interesował się zagadnieniami związanymi z rolą osób należących do grona apostolskiego, i pod tym kątem widzenia przedstawił tradycję Janową. Przedstawia np. udzielenie prymatu Piotrowi, mówi o roli Umiłowanego Ucznia itd. W każdym razie Kościół uważał zawsze J 21 za integralną część czwartej Ewangelii. Nie wiadomo, jaki czas upłynął między chrystofaniami w Jerozolimie, opisanymi poprzednio, a ukazaniem się Chrystusa w Galilei. Najprawdopodobniej uczniowie udali się wkrótce do Galilei (por. Mt 28.7; Mk 16.7); i przebywali tam razem, oddając się (przynajmniej częściowo) swoim zwykłym pracom rybaków.
τοῦτον οὖν ἰδὼν ὁ Πέτρος λέγει τῷ Ἰησοῦ, Κύριε, οὗτος δὲ τί;	Hunc ergo cum vidisset Petrus, dixit Jesu: Domine, hic autem quid?	Tego więc zobaczywszy Piotr mówi Jezusowi: Panie, ten zaś co?
λέγει αὐτῷ ὁ Ἰησοῦς, Ἐὰν αὐτὸν θέλω μένειν ἕως ἔρχομαι, τί πρὸς σέ; σύ μοι ἀκολούθει.	Dicit ei Jesus: Sic eum volo manere donec veniam, quid ad te? tu me sequere.	Mówi mu Jezus: Jeśli (on), chcę, (by) (pozostał) aż przychodzę, co (to) do ciebie? Ty mi towarzysz!
ἐξῆλθεν οὖν οὗτος ὁ λόγος εἰς τοὺς ἀδελφοὺς ὅτι ὁ μαθητὴς ἐκεῖνος οὐκ ἀποθνῄσκει· οὐκ εἶπεν δὲ αὐτῷ ὁ Ἰησοῦς ὅτι οὐκ ἀποθνῄσκει ἀλλ᾽, Ἐὰν αὐτὸν θέλω μένειν ἕως ἔρχομαι, τί πρὸς σέ;	Exiit ergo sermo iste inter fratres quia discipulus ille non moritur. Et non dixit ei Jesus: Non moritur, sed: Sic eum volo manere donec veniam, quid ad te?	Wyszło więc to słowo do braci, że uczeń ów nie umiera. Nie powiedział zaś mu Jezus, że nie umiera, ale: Jeśli on, chcę, (by) (pozostał) aż przychodzę, [co (to) do ciebie]?
Οὗτός ἐστιν ὁ μαθητὴς ὁ μαρτυρῶν περὶ τούτων καὶ ὁ γράψας ταῦτα, καὶ οἴδαμεν ὅτι ἀληθὴς αὐτοῦ ἡ μαρτυρία ἐστίν.	Hic est discipulus ille qui testimonium perhibet de his, et scripsit hæc: et scimus quia verum est testimonium ejus.	Ten jest uczeń świadczący o tych i (który zapisał) je, i wierny że prawdziwe jego świadectwo jest.
Ἔστιν δὲ καὶ ἄλλα πολλὰ ἃ ἐποίησεν ὁ Ἰησοῦς, ἅτινα ἐὰν γράφηται καθ᾽ ἕν, οὐδ᾽ αὐτὸν οἶμαι τὸν κόσμον χωρῆσαι τὰ γραφόμενα βιβλία.	Sunt autem et alia multa quæ fecit Jesus: quæ si scribantur per singula, nec ipsum arbitror mundum capere posse eos, qui scribendi sunt, libros.	(Są) zaś i inne, liczne, które uczynił Jezus, które gdyby zapisane zostały po jednemu, nawet nie sam, tak sądzę. świat (pomieściłby) pisane zwoje.