Πρὸς Ἑβραίους

Sprawa autorstwa listu zajmowała i dotąd zajmuje umysły uczonych. Zainteresowania te wywołane są osobliwym jego charakterem, wahaniami tradycji co do jego autorstwa oraz różnymi poglądami na jego dzisiejszą formę. Nie jest bowiem ustalone, czy jest on przekładem zaginionego oryginału aramejskiego, pióra św. Pawła, czy też - co jest bardziej prawdopodobne - zredagowaniem myśli Pawłowych przez kogoś stojącego blisko osoby Apostoła (wymienia się tu: Łukasza, Klemensa Rzymskiego, Barnabę, Judę i Apollosa).

Otwarte zagadnienie autorstwa Listu do Hebrajczyków w niczym nie narusza jego natchnionego charakteru i kanoniczności. Są to bowiem dwie różne kwestie, choć czasem mogą być z sobą powiązane. W starożytnym Kościele wschodnim nie spotykamy żadnych wątpliwości co do natchnionego charakteru listu, chociaż zastanawiano się wiele nad stosunkiem tego listu do Pawła apostoła. To samo można stwierdzić od IV w. w Kościele zachodnim, gdy pod wpływem nauki św. Hieronima i św. Augustyna wyraźnie rozdzielono zagadnienia autorstwa od kanoniczności tego listu. Kanoniczność Listu do Hebrajczyków została stwierdzona na Soborze Trydenckim. Autorstwo jest ciągle kwestią otwartą.

List ten został napisany do chrześcijan pochodzenia żydowskiego, zgodnie z jego tytułem i kolorytem starotestamentowym. Adresatami nie są jednak wszyscy Hebrajczycy nawróceni na chrześcijaństwo, ale członkowie jakiejś określonej gminy chrześcijańskiej. Doszukiwano się tej grupy w Koryncie, w Rzymie, w Aleksandrii, ostatnio wśród nawróconych członków wspólnoty z Qumran. Najprawdopodobniej są to Żydzi jerozolimscy, może nawet dawni kapłani świątyni, na co zdaje się wskazywać tylko w tym liście z całego NT stosowanie do Chrystusa określenie "kapłan" oraz wiele nawiązań do szczegółów kultu świątyni.

List do Hebrajczyków został napisany najprawdopodobniej w r. 67 po Chr., kiedy to w związku z wybuchem wojny z Rzymianami zaczęto chrześcijan jerozolimskich uważać za zdrajców narodu i prześladować ich za to, że nie chcieli przystąpić do buntu przeciw Rzymowi, jak świadczy późniejsza ich ucieczka do Pelli.

Św. Paweł przebywając w więzieniu rzymskim dowiedział się o przygotowaniach Żydów do wojny z Rzymianami i o gotującej się wyprawie wojsk rzymskich do Palestyny. Polecił więc napisać jednemu ze swych uczniów list do chrześcijan jerozolimskich, aby był dla nich słowem zachęty (Hbr 13.22).

Teologia tego listu ma wiele wspólnego z teologią innych listów Pawłowych. Są tu jedynie nieco inne określenia wyrażające te same idee, co potwierdza opinię, że nie sam Paweł apostoł, ale jakiś z jego uczniów był redaktorem tego listu. Natchniony ten autor czyta ST w świetle objawienia Chrystusowego i stąd najpełniej w NT stosuje metodę zestawiania typu (zob. Słownik) z antytypem.

Ideą zaś listu było nie tyle wykazanie wyższości Chrystusa nad aniołami, Melchizedekiem, Mojżeszem i kapłanami starotestamentowymi, ile raczej udowodnienie na podstawie ST, że w ogóle Nowe Przymierze jest doskonalsze od Starego. Chrystologia Hbr jest najpełniejszym w NT pouczeniem o kapłaństwie Jezusa Chrystusa. Kościół ukazuje się jako lud Boży wędrujący ku prawdziwemu odpoczynkowi w niebie. Pouczenia doktrynalne Hbr zmierzają do celu praktycznego, którym jest zachęta do wytrwania przy Chrystusie wbrew prześladowaniom i pokusom apostazji. Wielką przy tym rolę spełnia nakreślony w rozdziale 11 obraz wiary czołowych postaci ST.

1

Syn Boży przewyższa aniołów
List ten nie ma zwyczajowego adresu (podobnie jak 1J), lecz zaczyna się od prologu przechodzącego w hymn chrystologiczny (podobnie jak czwarta Ewangelia). Cztery wiersze prologu stanowią niesłychanie zwięzłą historię zbawczego Słowa Boga, a zarazem zapowiedź głównego tematu listu, jakim będzie chrystologia. Bóg ukazuje się tutaj jako Autor Objawienia. Ma ono dwie zasadnicze epoki: przygotowanie i ostateczne wypełnienie. Adresatami Objawienia w pierwszej epoce byli "ojcowie", a więc przodkowie historycznego Izraela i Lud Boży Starego Przymierza (Hbr 3.9; 8.9), powiązany swoistą genealogią wiary z chrześcijanami (por. Rz 4.16-18; 1Kor 10.1). Narzędzi Objawienia - "proroków" - było wiele i na wiele też sposobów dokonywało się samo przekazywanie człowiekowi słów Bożych (mowa ludzka, wizje, sny, zdarzenia, losy święte itd.). Natomiast "dni ostateczne" - tak właśnie określona epoka Nowego Przymierza z racji swego charakteru definitywnego (por. Ez 38.16; Dn 2.28; 10.14; Mi 4.1; 1Kor 10.11; 15.45; 1P 1.20) - przyniosły ze sobą końcowe i pełne Objawienie, dokonane przez Syna Bożego, zapowiedzianego przez proroków Mesjasza. Na synostwie jednak Jego spoczywa główny nacisk, a to na zasadzie kontrastu z prorokami, którzy w Piśmie Świętym zazwyczaj występują pod nazwą "sług" (Hbr 3.5). Tę różnicę wydobywają na jaw już przypowieści Jezusowe, np. Mk 12.1-11 par. ; Mt 22.1-14. Chrystusowy tytuł "Dziedzic wszystkich rzeczy" oznacza nie tylko spadkobiercę, lecz pełnoprawnego właściciela. Wiąże się on oczywiście z jedynym w swoim rodzaju Jego synostwem Bożym. W naszym jednak kontekście uwypukla ten tytuł szczególne posłannictwo Chrystusa jako pośrednika zarówno w dziele stworzenia, jak i odkupienia. Syn bowiem i dziedzic wiążą się z sobą już w mesjańskim Ps 2.8, z czego św. Paweł wysnuł dalsze wnioski, rozciągając ów związek na przybrane dzieci Boże (Rz 8.17; Ga 4.7). Tutaj jednak czas przeszły słowa ustanowił (a potem odziedziczył w Hbr 1.4) wskazuje nie na odwieczne dziedzictwo Syna, lecz na dziejową chwilę wprowadzenia Go w posiadanie wszechrzeczy jako człowieka, jako Odkupiciela. Podobnie w Flp 2.6-11 intronizacja następuje po uniżeniu się aż do śmierci krzyżowej. Do intronizacji tej nawiąże Hbr jeszcze w Hbr 2.8; 10.12(por. 1Kor 15.25). Jezus jako Mesjasz jest dziedzicem obietnic danych patriarchom, królom i prorokom w ST (np. Rdz 15.3-6; Syr 44.21; Rz 4.13; 2Sm 7.12-16; Dn 2.44; 7.13), jest Tym, któremu Ojciec przekazuje władzę (por. J 5.22.27; 10.29; 13.31). Tutaj nadto Autor z ideą mesjańską łączy inną - właściwą dla tradycji Mędrców: Syn Boży jako Mądrość odwieczna ma udział w dziele stworzenia (Prz 8.27-31; Mdr 7.21), co już rozwinął św. Paweł (Kol 1.16), a do końca doprowadzi prolog J 1.3. Przez Niego stworzył wszechświat - choć przyimek "przez" brzmi tu całkiem po filońsku, nie da się go w liście interpretować tylko w sensie narzędziowości, gdyż temu przeczą dalsze wypowiedzi o udziale Syna w akcie stworzenia (Hbr 1.10; 2.10). Wszechświat - dosł. czytamy "eony". Jest to biblijne pojęcie czasowo-przestrzenne. Na użycie tu liczby mnogiej mogły wpłynąć różne podziały: na świat duchowy i cielesny, na kolejno następujące "piętra" nieba - według rabinów (Hbr 4.14; 2Kor 12.2). Chodzi tu o wszystkie czasy i wszystkie "piętra" wszechświata wraz z bytami, jakie w nich żyją.
Πολυμερῶς καὶ πολυτρόπως πάλαι ὁ θεὸς λαλήσας τοῖς πατράσιν ἐν τοῖς προφήταις	Multifariam, multisque modis olim Deus loquens patribus in prophetis:	W wielu częściach* i na wiele sposobów od dawna Bóg powiedziawszy ojcom** w prorokach, * Przysłówek ten prawdopodobnie ma sens geograficzny: w wielu okolicach, w wielu miejscach. Por. użycie np. w Mt 2.22; 15.21; Mk 8.10; Dz 2.10 i in. ** O dawnych pokoleniach Izraela.
ἐπ᾽ ἐσχάτου τῶν ἡμερῶν τούτων ἐλάλησεν ἡμῖν ἐν υἱῷ, ὃν ἔθηκεν κληρονόμον πάντων, δι᾽ οὗ καὶ ἐποίησεν τοὺς αἰῶνας·	novissime, diebus istis locutus est nobis in Filio, quem constituit hæredem universorum, per quem fecit et sæcula:	na końcu dni tych powiedział nam w Synu, którego ustanowił dziedzicem wszystkiego, przez* którego i uczynił wieki; * Chodzi o pośrednictwo Syna w stworzeniu, podobnie jak 1 Kor 8.6 lub J 1.3.
ὃς ὢν ἀπαύγασμα τῆς δόξης καὶ χαρακτὴρ τῆς ὑποστάσεως αὐτοῦ, φέρων τε τὰ πάντα τῷ ῥήματι τῆς δυνάμεως αὐτοῦ, καθαρισμὸν τῶν ἁμαρτιῶν ποιησάμενος ἐκάθισεν ἐν δεξιᾷ τῆς μεγαλωσύνης ἐν ὑψηλοῖς,	qui cum sit splendor gloriæ, et figura substantiæ ejus, portansque omnia verbo virtutis suæ, purgationem peccatorum faciens, sedet ad dexteram majestatis in excelsis:	Ten będąc odblaskiem chwały i wizerunkiem istoty* Jego, niosąc* także wszystko słowem mocy Jego**, oczyszczanie*** (z) grzechów uczyniwszy, zasiadł po prawicy Wielkości na wysokościach. * Przekład niepewny. Możliwe też: "natura", "substancja", "byt". Teoretycznie możliwy sens: swej. * Możliwe też: "podtrzymując", "kierując", "dostarczając", "dając", "przynosząc", "sprawiając", "tworząc", "kształtując". ** Sens: swej. *** Inne lekcje: "przez siebie samego oczyszczanie": "przez Niego oczyszczanie".
τοσούτῳ κρείττων γενόμενος τῶν ἀγγέλων ὅσῳ διαφορώτερον παρ᾽ αὐτοὺς κεκληρονόμηκεν ὄνομα.	tanto melior angelis effectus, quanto differentius præ illis nomen hæreditavit.	o tyle potężniejszym stawszy się (od) zwiastunów, o ile różniejsze od nich odziedziczył imię. Inaczej: "aniołów". Przypis ten dotyczy także pozostałych miejsc tej księgi, w których powyższe słowo występuje.
Τίνι γὰρ εἶπέν ποτε τῶν ἀγγέλων, Υἱός μου εἶ σύ, ἐγὼ σήμερον γεγέννηκά σε; καὶ πάλιν, Ἐγὼ ἔσομαι αὐτῷ εἰς πατέρα, καὶ αὐτὸς ἔσται μοι εἰς υἱόν;	Cui enim dixit aliquando angelorum: Filius meus es tu, ego hodie genui te? Et rursum: Ego ero illi in patrem, et ipse erit mihi in filium?	Któremu bowiem powiedział kiedykolwiek (ze) zwiastunów: Synem mym jesteś Ty, ja dzisiaj zrodziłem Cię? I znowu: Ja będę Mu za ojca, i On będzie mi za syna?
ὅταν δὲ πάλιν εἰσαγάγῃ τὸν πρωτότοκον εἰς τὴν οἰκουμένην, λέγει, Καὶ προσκυνησάτωσαν αὐτῷ πάντες ἄγγελοι θεοῦ.	Et cum iterum introducit primogenitum in orbem terræ, dicit: Et adorent eum omnes angeli Dei.	Kiedy zaś znowu wprowadzi Pierworodnego na zamieszkiwaną (ziemię), mówi: I niech się pokłonią Mu wszyscy zwiastuni Boga.
καὶ πρὸς μὲν τοὺς ἀγγέλους λέγει, Ὁ ποιῶν τοὺς ἀγγέλους αὐτοῦ πνεύματα καὶ τοὺς λειτουργοὺς αὐτοῦ πυρὸς φλόγα,	Et ad angelos quidem dicit: Qui facit angelos suos spiritus, et ministros suos flammam ignis.	I do zwiastunów mówi: Czyniący zwiastunów Jego* wiatrami i publiczne sługi Jego ognia płomieniem. Sens: swych. Sens: swe. * Występuje tu inwersja cytowanego oryginału hebrajskiego, gdzie zdanie to ma taki sens: Czyniący zwiastunami swymi wiatry i publicznymi sługami swymi ognia płomień.
πρὸς δὲ τὸν υἱόν, Ὁ θρόνος σου ὁ θεὸς εἰς τὸν αἰῶνα τοῦ αἰῶνος, καὶ ἡ ῥάβδος τῆς εὐθύτητος ῥάβδος τῆς βασιλείας σου.	Ad Filium autem: Thronus tuus Deus in sæculum sæculi: virga æquitatis, virga regni tui.	Do zaś Syna: Tron Twój, Boże, na wiek wieku, i berło prostolinijności berłem królestwa Twego. Inne lekcje: "Jego"; bez "Twego".
ἠγάπησας δικαιοσύνην καὶ ἐμίσησας ἀνομίαν· διὰ τοῦτο ἔχρισέν σε ὁ θεὸς ὁ θεός σου ἔλαιον ἀγαλλιάσεως παρὰ τοὺς μετόχους σου.	Dilexisti justitiam, et odisti iniquitatem: propterea unxit te Deus, Deus tuus, oleo exultationis præ participibus tuis.	Umiłowałeś sprawiedliwość i znienawidziłeś bezprawie; z powodu tego namaścił Cię, Boże, Bóg Twój, oliwą rozweselenia obok uczestników Twych;
καί, Σὺ κατ᾽ ἀρχάς, κύριε, τὴν γῆν ἐθεμελίωσας, καὶ ἔργα τῶν χειρῶν σού εἰσιν οἱ οὐρανοί·	Et: Tu in principio Domine terram fundasti: et opera manuum tuarum sunt cæli.	i Ty u początku. Panie, Ziemię oparłeś na fundamencie, i dziełami rąk Twych są niebiosa;
αὐτοὶ ἀπολοῦνται, σὺ δὲ διαμένεις, καὶ πάντες ὡς ἱμάτιον παλαιωθήσονται,	Ipsi peribunt, tu autem permanebis, et omnes ut vestimentum veterascent:	one zginą. Ty zaś trwasz: i wszystkie jak szata zestarzeją się,
καὶ ὡσεὶ περιβόλαιον ἑλίξεις αὐτούς, ὡς ἱμάτιον καὶ ἀλλαγήσονται· σὺ δὲ ὁ αὐτὸς εἶ καὶ τὰ ἔτη σου οὐκ ἐκλείψουσιν.	et velut amictum mutabis eos, et mutabuntur: tu autem idem ipse es, et anni tui non deficient.	i jakby okryciem zawirujesz nimi, jak szatą, i* zmienią się; Ty zaś Tym samym jesteś i lata Twe nie ustaną. * Inne lekcje zamiast "jak szatą, i": "i jak szatą"; "jak szatą"; "i".
πρὸς τίνα δὲ τῶν ἀγγέλων εἴρηκέν ποτε, Κάθου ἐκ δεξιῶν μου, ἕως ἂν θῶ τοὺς ἐχθρούς σου ὑποπόδιον τῶν ποδῶν σου;	Ad quem autem angelorum dixit aliquando: Sede a dextris meis, quoadusque ponam inimicos tuos scabellum pedum tuorum?	Do którego zaś (ze) zwiastunów powiedział kiedykolwiek: Siedź z prawej mej, aż umieszczę nieprzyjaciół Twych (jako) podnóżek nóg Twych?
οὐχὶ πάντες εἰσὶν λειτουργικὰ πνεύματα εἰς διακονίαν ἀποστελλόμενα διὰ τοὺς μέλλοντας κληρονομεῖν σωτηρίαν;	Nonne omnes sunt administratorii spiritus, in ministerium missi propter eos, qui hæreditatem capient salutis?	Czyż nie wszyscy są służebnymi duchami, ku służbie wysyłanymi względem zamierzających* dziedziczyć zbawienie? * Lepiej byłoby: "mających".

2

Ostrzeżenie
Διὰ τοῦτο δεῖ περισσοτέρως προσέχειν ἡμᾶς τοῖς ἀκουσθεῖσιν, μήποτε παραρυῶμεν.	Propterea abundantius oportet observare nos ea quæ audivimus, ne forte pereffluamus.	Z powodu tego trzeba. (aby) obficiej lgnąć my* (do) usłyszanych, żeby kiedyś nie przepłynęlibyśmy obok*. Składniej: "trzeba, abyśmy obficiej lgnęli", "obficiej" - sens: mocniej, w szerszym i głębszym wymiarze. ** Metafora utraty obietnic Boga.
Boże wezwanie do zbawienia i zapewniona w związku z nim opieka "duchów służebnych" nie zwalnia chrześcijanina od osobistej odpowiedzialności za wkład w zbawcze dzieło. Argumentacja w dalszym ciągu opiera się na kontraście mowy objawionej przez aniołów (Hbr 2.2) - tj. Prawa Mojżeszowego, do tego, co było na początku głoszone przez Pana tj. do Ewangelii z jej Bożym potwierdzeniem. Uwaga z największą pilnością jest logicznym, koniecznym następstwem wiary, pochodzącej - jak wiadomo - ze słuchania słowa Chrystusowego (Mt 28.19; Rz 10.13-17; Ga 3.2.5; 1Tes 2.13). Mamy tu wierne echo nakazu brania Ewangelii na serio (por. Mt 7.21.24-27; J 14.21.24). Brak troski grozi oddaleniem się od Boga i zbawiennej drogi do pokoju (por. Hbr 3.12-19), a więc zgubą wieczną.
εἰ γὰρ ὁ δι᾽ ἀγγέλων λαληθεὶς λόγος ἐγένετο βέβαιος καὶ πᾶσα παράβασις καὶ παρακοὴ ἔλαβεν ἔνδικον μισθαποδοσίαν,	Si enim qui per angelos dictus est sermo, factus est firmus, et omnis prævaricatio, et inobedientia accepit justam mercedis retributionem:	Jeśli bowiem (to) poprzez zwiastunów powiedziane słowo stało się mocne* i każde przestępstwo i nieposłuszeństwo wzięło zgodną z prawem odpłatę, * "stało się mocne" - sens: spełniło się.
πῶς ἡμεῖς ἐκφευξόμεθα τηλικαύτης ἀμελήσαντες σωτηρίας, ἥτις ἀρχὴν λαβοῦσα λαλεῖσθαι διὰ τοῦ κυρίου ὑπὸ τῶν ἀκουσάντων εἰς ἡμᾶς ἐβεβαιώθη,	quomodo nos effugiemus si tantam neglexerimus salutem? quæ cum initium accepisset enarrari per Dominum ab eis, qui audierunt, in nos confirmata est,	jak my wymkniemy się, tak wielkie zaniedbawszy zbawienie? Które, początek wziąwszy (przez) być mówionym* poprzez Pana, przez tych, (którzy usłyszeli), względem nas zostało umocnione, * Termin sądowniczy. Jego sens: jak unikniemy wyroku skazującego. ** "początek wziąwszy przez być mówionym" - sens: najpierw zostało ogłoszone przez Pana.
συνεπιμαρτυροῦντος τοῦ θεοῦ σημείοις τε καὶ τέρασιν καὶ ποικίλαις δυνάμεσιν καὶ πνεύματος ἁγίου μερισμοῖς κατὰ τὴν αὐτοῦ θέλησιν;	contestante Deo signis et portentis, et variis virtutibus, et Spiritus Sancti distributionibus secundum suam voluntatem.	(ponieważ równocześnie dawał świadectwo) Bóg znakami, i cudami, i rozmaitymi mocami, i Ducha Świętego przydziałami według Jego zechcenia. Inne określenie cudu.
Jezus i Jego bracia
Οὐ γὰρ ἀγγέλοις ὑπέταξεν τὴν οἰκουμένην τὴν μέλλουσαν, περὶ ἧς λαλοῦμεν.	Non enim angelis subjecit Deus orbem terræ futurum, de quo loquimur.	Nie bowiem zwiastunom podporządkował zamieszkiwaną (ziemię), (tę) mającą nastąpić, o której mówimy.
διεμαρτύρατο δέ πού τις λέγων, Τί ἐστιν ἄνθρωπος ὅτι μιμνῄσκῃ αὐτοῦ, ἢ υἱὸς ἀνθρώπου ὅτι ἐπισκέπτῃ αὐτόν;	Testatus est autem in quodam loco quis, dicens: Quid est homo quod memor es ejus, aut filius hominis quoniam visitas eum?	Zaświadczył zaś gdzieś ktoś mówiąc: Czym jest człowiek, że pamiętasz (o) nim. lub syn człowieka, że spoglądasz (na) niego?
ἠλάττωσας αὐτὸν βραχύ τι παρ᾽ ἀγγέλους, δόξῃ καὶ τιμῇ ἐστεφάνωσας αὐτόν,	Minuisti eum paulo minus ab angelis: gloria et honore coronasti eum: et constituisti eum super opera manuum tuarum.	Uczyniłeś mniejszym go mało coś* od zwiastunów, chwałą i szacunkiem uwieńczyłeś go*, "Uczyniłeś mniejszym go mało coś" - składniej: "uczyniłeś go mało co mniejszym". ** Inna lekcja: "go, i ustanowiłeś go nad dziełami rąk Twych".
πάντα ὑπέταξας ὑποκάτω τῶν ποδῶν αὐτοῦ. ἐν τῷ γὰρ ὑποτάξαι αὐτῷ τὰ πάντα οὐδὲν ἀφῆκεν αὐτῷ ἀνυπότακτον. νῦν δὲ οὔπω ὁρῶμεν αὐτῷ τὰ πάντα ὑποτεταγμένα·	Omnia subjecisti sub pedibus ejus. In eo enim quod omnia ei subjecit, nihil dimisit non subjectum ei. Nunc autem necdum videmus omnia subjecta ei.	wszystko podporządkowałeś poniżej nóg jego. W (tym) bowiem podporządkować [Mu] wszystko niczego (nie) pozostawił Mu niepodporządkowanego. Teraz zaś jeszcze nie widzimy, (że) Mu wszystko podporządkowane;
τὸν δὲ βραχύ τι παρ᾽ ἀγγέλους ἠλαττωμένον βλέπομεν Ἰησοῦν διὰ τὸ πάθημα τοῦ θανάτου δόξῃ καὶ τιμῇ ἐστεφανωμένον, ὅπως χάριτι θεοῦ ὑπὲρ παντὸς γεύσηται θανάτου.	Eum autem, qui modico quam angeli minoratus est, videmus Jesum propter passionem mortis, gloria et honore coronatum: ut, gratia Dei, pro omnibus gustaret mortem.	(Tego) zaś mało coś od zwiastunów uczynionego mniejszym widzimy Jezusa, (że) z powodu doznania śmierci chwałą i czcią uwieńczony (jest), żeby (dla) łaski* Boga** za każdego zakosztowałby śmierci. * Inni tłumaczą, "wedle łaskawego dekretu", "dzięki łaskawości", "z łaski". ** Inna lekcja zamiast "dla łaski Boga": "bez Boga".
Ἔπρεπεν γὰρ αὐτῷ, δι᾽ ὃν τὰ πάντα καὶ δι᾽ οὗ τὰ πάντα, πολλοὺς υἱοὺς εἰς δόξαν ἀγαγόντα τὸν ἀρχηγὸν τῆς σωτηρίας αὐτῶν διὰ παθημάτων τελειῶσαι.	Decebat enim eum, propter quem omnia, et per quem omnia, qui multos filios in gloriam adduxerat, auctorem salutis eorum per passionem consummare.	Przystało bowiem Temu, dla którego wszystko i z powodu którego wszystko, (by) wielu synów ku chwale poprowadziwszy, (Tego) Początek i Wodza zbawienia ich przez cierpienia uczynić doskonałym.
ὁ τε γὰρ ἁγιάζων καὶ οἱ ἁγιαζόμενοι ἐξ ἑνὸς πάντες· δι᾽ ἣν αἰτίαν οὐκ ἐπαισχύνεται ἀδελφοὺς αὐτοὺς καλεῖν	Qui enim sanctificat, et qui sanctificantur, ex uno omnes. Propter quam causam non confunditur fratres eos vocare, dicens:	(Ten) zarówno bowiem uświęcający, jak (ci) uświęcani z Jednego wszyscy: dla tego powodu nie wstydzi się braćmi ich nazywać,
λέγων, Ἀπαγγελῶ τὸ ὄνομά σου τοῖς ἀδελφοῖς μου, ἐν μέσῳ ἐκκλησίας ὑμνήσω σε,	Nuntiabo nomen tuum fratribus meis: in medio ecclesiæ laudabo te.	mówiąc: Oznajmię imię Twe braciom mym, w środku (społeczności) wywołanych* wysławię hymnem Cię; * Tu podaje się znaczenie etymologiczne. W Nowym Testamencie, jako termin techniczny, oznacza Kościół Powszechny bądź lokalną gminę Kościoła. Bliżej o semantyce zob. przypis do Dz 5.11. Przypis ten dotyczy także pozostałych miejsc tej księgi, w których powyższe słowo występuje.
καὶ πάλιν, Ἐγὼ ἔσομαι πεποιθὼς ἐπ᾽ αὐτῷ, καὶ πάλιν, Ἰδοὺ ἐγὼ καὶ τὰ παιδία ἅ μοι ἔδωκεν ὁ θεός.	Et iterum: Ego ero fidens in eum. Et iterum: Ecce ego, et pueri mei, quos dedit mihi Deus.	i znowu: Ja będę ufającym z powodu Niego; i znowu: Oto ja i (te) dzieci, które mi dał Bóg.
ἐπεὶ οὖν τὰ παιδία κεκοινώνηκεν αἵματος καὶ σαρκός, καὶ αὐτὸς παραπλησίως μετέσχεν τῶν αὐτῶν, ἵνα διὰ τοῦ θανάτου καταργήσῃ τὸν τὸ κράτος ἔχοντα τοῦ θανάτου, τοῦτ᾽ ἔστιν τὸν διάβολον,	Quia ergo pueri communicaverunt carni, et sanguini, et ipse similiter participavit eisdem: ut per mortem destrueret eum qui habebat mortis imperium, id est, diabolum:	Gdy więc dzieci stały się uczestnikami krwi i ciała, i On podobnie zaczął uczestniczyć (z) nimi, aby przez śmierć zostawiłby bezczynnym (tego) siłę mającego śmierci; to jest oszczercę. Lub: "diabła".
καὶ ἀπαλλάξῃ τούτους, ὅσοι φόβῳ θανάτου διὰ παντὸς τοῦ ζῆν ἔνοχοι ἦσαν δουλείας.	et liberaret eos qui timore mortis per totam vitam obnoxii erant servituti.	i uwolniłby tych, jacy (w) bojaźni (przed) śmiercią przez całe życie podlegli byli niewoli.
οὐ γὰρ δήπου ἀγγέλων ἐπιλαμβάνεται ἀλλὰ σπέρματος Ἀβραὰμ ἐπιλαμβάνεται.	Nusquam enim angelos apprehendit, sed semen Abrahæ apprehendit.	Nie bowiem chyba zwiastunom dopomaga, ale nasieniu Abrahama dopomaga.
ὅθεν ὤφειλεν κατὰ πάντα τοῖς ἀδελφοῖς ὁμοιωθῆναι, ἵνα ἐλεήμων γένηται καὶ πιστὸς ἀρχιερεὺς τὰ πρὸς τὸν θεὸν εἰς τὸ ἱλάσκεσθαι τὰς ἁμαρτίας τοῦ λαοῦ.	Unde debuit per omnia fratribus similari, ut misericors fieret, et fidelis pontifex ad Deum, ut repropitiaret delicta populi.	Stąd też był zobowiązany we wszystkim (do) braci zostać upodobnionym, aby litościwym stałby się i wiernym arcykapłanem (co do tych) względem Boga, ku przebłagać* (za) grzechy ludu; * "ku przebłagać" - w oryginale wyrażenie przyimkowe, oznaczające zamierzony skutek.
ἐν ᾧ γὰρ πέπονθεν αὐτὸς πειρασθείς, δύναται τοῖς πειραζομένοις βοηθῆσαι.	In eo enim, in quo passus est ipse et tentatus, potens est et eis, qui tentantur, auxiliari.	w czym bowiem doznał cierpienia, sam doświadczony, może doświadczanym pomóc.

3

Jezus przewyższa Mojżesza
Ὅθεν, ἀδελφοὶ ἅγιοι, κλήσεως ἐπουρανίου μέτοχοι, κατανοήσατε τὸν ἀπόστολον καὶ ἀρχιερέα τῆς ὁμολογίας ἡμῶν Ἰησοῦν,	Unde, fratres sancti, vocationis cælestis participes, considerate Apostolum, et pontificem confessionis nostræ Jesum:	Stąd też, bracia święci, powołania niebieskiego uczestnicy, zrozumiejcie (Tego) Wysłannika* i Arcykapłana wyznania naszego, Jezusa, * W spolszczonej formie: "Apostoła".
πιστὸν ὄντα τῷ ποιήσαντι αὐτὸν ὡς καὶ Μωϋσῆς ἐν ὅλῳ τῷ οἴκῳ αὐτοῦ.	qui fidelis est ei, qui fecit illum, sicut et Moyses in omni domo ejus.	wiernym będącego (dla Tego), (który uczynił) go, jak i Mojżesz w [całym]* domu Jego. * Niektóre rękopisy nie posiadają wyrazu "całym".
W tej części listu, która traktuje o wyższości Nowego Przymierza nad Starym, rozdział trzeci rozpoczyna temat zapowiedziany - Chrystus Kapłanem wiernym i miłosiernym. Chodzi o stosunek Pośrednika do Boga i do ludzi. Wierność Chrystusa-Arcykapłana Bogu ukazuje się w kontraście do otaczanej powszechną czcią przez adresatów postaci Mojżesza, której też wiele uwagi poświęcił Filon w swoich pismach. Mojżesz to typ pośrednika i jakby symbol całego Prawa, dumy Izraelitów. Jezus stoi wyżej. Stale stosowana do chrześcijan apostrofa "bracia" (zob. Dz 1.15), podobnie jak "święci" (zob. Dz 9.13), ma w tym liście szczególne uzasadnienie teologiczne: podlegają oni uświęcającemu działaniu Bożemu dzięki Arcykapłanowi, Chrystusowi (Hbr 2.11; 9.13; Hbr 10.10.14.29; 13.12). Zechciał On stać się ich bratem (Hbr 2.11. Hbr 2.17), obdarzając ich powołaniem niebieskim, tzn. odnoszącym się do Boskiej strefy bytowania, ale już tu udostępnionej przez Niego (Hbr 6.4; 8.5; 9.23; 11.16; 12.22; por. Ef 1.3). Jako zagrożonym pokusą apostazji, każe Autor adresatom zwrócić uwagę na Jezusa. Określa Go przy tym zupełnie wyjątkowym w NT chrystologicznym tytułem Apostoła; zgodnie z Jego misją ostatniego Słowa Ojca (Hbr 1.2; J 3.17; 20.21). Przy tym połączenie Apostoła w jedno pojęcie z Arcykapłanem (jeden rodzajnik) odpowiada częstemu u rabinów określeniu arcykapłana jako "wysłannika Bożego". Nasze wyznanie trzeba tu rozumieć czynnie jako wyznawanie wiary (Hbr 4.14; 10.23), z możliwą aluzją do liturgii.
πλείονος γὰρ οὗτος δόξης παρὰ Μωϋσῆν ἠξίωται, καθ᾽ ὅσον πλείονα τιμὴν ἔχει τοῦ οἴκου ὁ κατασκευάσας αὐτόν·	Amplioris enim gloriæ iste præ Moyse dignus est habitus, quanto ampliorem honorem habet domus, qui fabricavit illam.	Większej bowiem Ten chwały przed Mojżeszem jest uznany za godnego, na ile większy szacunek ma (od) domu (ten). (który zbudował) go. "Większej bowiem Ten chwały przed Mojżeszem jest uznany za godnego" - składniej: "Większej bowiem chwały jest Ten uznany za godnego niż Mojżesz".
πᾶς γὰρ οἶκος κατασκευάζεται ὑπό τινος, ὁ δὲ πάντα κατασκευάσας θεός.	Omnis namque domus fabricatur ab aliquo: qui autem omnia creavit, Deus est.	Każdy bowiem dom jest budowany przez kogoś, (Tym) zaś, wszystko (który zbudował), Bóg.
καὶ Μωϋσῆς μὲν πιστὸς ἐν ὅλῳ τῷ οἴκῳ αὐτοῦ ὡς θεράπων εἰς μαρτύριον τῶν λαληθησομένων,	Et Moyses quidem fidelis erat in tota domo ejus tamquam famulus, in testimonium eorum, quæ dicenda erant:	I Mojżesz wiernym w całym domu Jego jako sługa do świadectwa (o tym), (co miało zostać powiedziane),
Χριστὸς δὲ ὡς υἱὸς ἐπὶ τὸν οἶκον αὐτοῦ· οὗ οἶκός ἐσμεν ἡμεῖς, ἐάν τὴν παρρησίαν καὶ τὸ καύχημα τῆς ἐλπίδος κατάσχωμεν.	Christus vero tamquam filius in domo sua: quæ domus sumus nos, si fiduciam, et gloriam spei usque ad finem, firmam retineamus.	Pomazaniec* zaś jako Syn w domu Jego. Jego* domem jesteśmy my, jeśli właśnie otwartość i chlubę nadziei zatrzymamy***. Tu znaczenie etymologiczne, normalnie już jak imię własne: "Chrystus". Przypis ten dotyczy także pozostałych miejsc tej księgi, w których powyższe słowo występuje. Sens: swoim. * Inna lekcja: "Tym". **** Inne lekcje zamiast "zatrzymamy": "aż do końca mocną zatrzymamy"; "aż do końca zatrzymamy mocną".
Ostrzeżenie przed niewiarą
Διό, καθὼς λέγει τὸ πνεῦμα τὸ ἅγιον, Σήμερον ἐὰν τῆς φωνῆς αὐτοῦ ἀκούσητε,	Quapropter sicut dicit Spiritus Sanctus: Hodie si vocem ejus audieritis,	Dlatego, tak jak mówi Duch Święty: Dzisiaj, jeśli głos Jego usłyszycie,
μὴ σκληρύνητε τὰς καρδίας ὑμῶν ὡς ἐν τῷ παραπικρασμῷ κατὰ τὴν ἡμέραν τοῦ πειρασμοῦ ἐν τῇ ἐρήμῳ,	nolite obdurare corda vestra, sicut in exacerbatione secundum diem tentationis in deserto,	nie zatwardzajcie serc waszych, jak podczas rozdrażnienia, w dniu doświadczania na pustkowiu, Znaczenie pochodne: "bunt".
οὗ ἐπείρασαν οἱ πατέρες ὑμῶν ἐν δοκιμασίᾳ καὶ εἶδον τὰ ἔργα μου τεσσεράκοντα ἔτη·	ubi tentaverunt me patres vestri: probaverunt, et viderunt opera mea	gdzie doświadczyli ojcowie wasi przez próbowanie i zobaczyli dzieła me
διὸ προσώχθισα τῇ γενεᾷ ταύτῃ καὶ εἶπον, Ἀεὶ πλανῶνται τῇ καρδίᾳ, αὐτοὶ δὲ οὐκ ἔγνωσαν τὰς ὁδούς μου,	quadraginta annis: propter quod infensus fui generationi huic, et dixi: Semper errant corde. Ipsi autem non cognoverunt vias meas,	(przez) czterdzieści lat; dlatego byłem zagniewany na pokolenie to i powiedziałem: Zawsze błąkają się sercem: oni zaś nie poznali dróg mych;
ὡς ὤμοσα ἐν τῇ ὀργῇ μου· Εἰ εἰσελεύσονται εἰς τὴν κατάπαυσίν μου.	sicut juravi in ira mea: Si introibunt in requiem meam.	że przysiągłem w gniewie mym: Jeśli wejdą do odpoczynku mego. Sens: nie wejdą do odpoczynku mego.
Βλέπετε, ἀδελφοί, μήποτε ἔσται ἔν τινι ὑμῶν καρδία πονηρὰ ἀπιστίας ἐν τῷ ἀποστῆναι ἀπὸ θεοῦ ζῶντος,	Videte fratres, ne forte sit in aliquo vestrum cor malum incredulitatis, discedendi a Deo vivo:	Patrzcie, bracia, żeby kiedyś nie było w kimś (z) was serca niegodziwego niewiary przez odstąpienie od Boga żyjącego,
ἀλλὰ παρακαλεῖτε ἑαυτοὺς καθ᾽ ἑκάστην ἡμέραν, ἄχρις οὗ τὸ Σήμερον καλεῖται, ἵνα μὴ σκληρυνθῇ τις ἐξ ὑμῶν ἀπάτῃ τῆς ἁμαρτίας	sed adhortamini vosmetipsos per singulos dies, donec hodie cognominatur, ut non obduretur quis ex vobis fallacia peccati.	ale zachęcajcie siebie samych w każdym dniu, aż do kiedy (to) Dzisiaj jest powoływane, aby nie dał się uczynić twardym ktoś z was zwodzeniu grzechu;
μέτοχοι γὰρ τοῦ Χριστοῦ γεγόναμεν, ἐάνπερ τὴν ἀρχὴν τῆς ὑποστάσεως μέχρι τέλους βεβαίαν κατάσχωμεν	Participes enim Christi effecti sumus, si tamen initium substantiæ ejus usque ad finem firmum retineamus.	uczestnikami bowiem Pomazańca staliśmy się, jeśli właśnie początek ufności aż do końca mocnym zatrzymamy,
ἐν τῷ λέγεσθαι, Σήμερον ἐὰν τῆς φωνῆς αὐτοῦ ἀκούσητε, Μὴ σκληρύνητε τὰς καρδίας ὑμῶν ὡς ἐν τῷ παραπικρασμῷ.	Dum dicitur: Hodie si vocem ejus audieritis, nolite obdurare corda vestra, quemadmodum in illa exacerbatione.	przez (to) być mówione: Dzisiaj jeśli głos Jego usłyszycie. nie zatwardzajcie serc waszych, jak podczas rozdrażnienia. Znaczenie pochodne: "bunt".
τίνες γὰρ ἀκούσαντες παρεπίκραναν; ἀλλ᾽ οὐ πάντες οἱ ἐξελθόντες ἐξ Αἰγύπτου διὰ Μωϋσέως;	Quidam enim audientes exacerbaverunt: sed non universi qui profecti sunt ex Ægypto per Moysen.	Którzy bowiem usłyszawszy rozdrażnili się? Ależ nie wszyscy (ci), (którzy wyszli) z Egiptu przez Mojżesza?
τίσιν δὲ προσώχθισεν τεσσεράκοντα ἔτη; οὐχὶ τοῖς ἁμαρτήσασιν, ὧν τὰ κῶλα ἔπεσεν ἐν τῇ ἐρήμῳ;	Quibus autem infensus est quadraginta annis? nonne illis qui peccaverunt, quorum cadavera prostrata sunt in deserto?	(Na) których zaś był zagniewany (przez) czterdzieści lat? Czyż nie (na tych), (którzy zgrzeszyli), których trupy padły na pustkowiu?
τίσιν δὲ ὤμοσεν, μὴ εἰσελεύσεσθαι εἰς τὴν κατάπαυσιν αὐτοῦ εἰ μὴ τοῖς ἀπειθήσασιν;	Quibus autem juravit non introire in requiem ipsius, nisi illis qui increduli fuerunt?	Którym zaś przysiągł, (że) nie (wejdą) do odpoczynku Jego, jeśli nie (tym), (którzy nie ulegli)?
καὶ βλέπομεν ὅτι οὐκ ἠδυνήθησαν εἰσελθεῖν δι᾽ ἀπιστίαν.	Et videmus, quia non potuerunt introire propter incredulitatem.	I widzimy, że nie mogli wejść z powodu niewiary.

4

Miejsce odpoczynku
Φοβηθῶμεν οὖν, μήποτε καταλειπομένης ἐπαγγελίας εἰσελθεῖν εἰς τὴν κατάπαυσιν αὐτοῦ δοκῇ τις ἐξ ὑμῶν ὑστερηκέναι.	Timeamus ergo ne forte relicta pollicitatione introëundi in requiem ejus, existimetur aliquis ex vobis deesse.	Zacznijmy bać się więc, czy kiedyś nie, choć pozostawiana jest obietnica, (że) wejść do odpoczynku Jego, wyda się ktoś z was, (że) zostać słabym; Składniej: "wyda się ktoś z was, że (dotychczas) został słaby". "Słaby" sens: bez wiary.
καὶ γάρ ἐσμεν εὐηγγελισμένοι καθάπερ κἀκεῖνοι· ἀλλ᾽ οὐκ ὠφέλησεν ὁ λόγος τῆς ἀκοῆς ἐκείνους μὴ συγκεκερασμένους τῇ πίστει τοῖς ἀκούσασιν.	Etenim et nobis nuntiatum est, quemadmodum et illis: sed non profuit illis sermo auditus, non admistus fidei ex iis quæ audierunt.	i bowiem jesteśmy odbiorcami dobrej nowiny tak jak i tamci. ale nie pomogło słowo wiadomości tamtym. (bo) nie złączyli się* wiarą (z tymi), (którzy usłuchali). * Inne lekcje zamiast "złączyli się": "jest złączone".
εἰσερχόμεθα γὰρ εἰς τὴν κατάπαυσιν οἱ πιστεύσαντες, καθὼς εἴρηκεν, Ὡς ὤμοσα ἐν τῇ ὀργῇ μου, Εἰ εἰσελεύσονται εἰς τὴν κατάπαυσίν μου, καίτοι τῶν ἔργων ἀπὸ καταβολῆς κόσμου γενηθέντων.	Ingrediemur enim in requiem, qui credidimus: quemadmodum dixit: Sicut juravi in ira mea: Si introibunt in requiem meam: et quidem operibus ab institutione mundi perfectis.	Wchodzimy bowiem* do odpoczynku uwierzywszy, tak jak powiedział, Że przysiągłem w gniewie mym: Jeśli wejdą do odpoczynku mego*, jednakże dzieła od położenia fundamentów świata (stały się). Inne lekcje zamiast "Wchodzimy bowiem": "Wchodźmy bowiem"; "Wchodzimy więc"; "Wchodźmy więc"; "Wchodzimy zaś". ** Sens: nie wejdą do odpoczynku mego.
Tragiczny los buntowników mógłby adresatów pozbawić nadziei dojścia do obiecanego odpoczynku - tak kategorycznie brzmi końcowa Boża przysięga. Celem więc rozwiania wątpliwości co do tego, czy jeszcze w ogóle są szanse spełnienia poprzedniej Bożej obietnicy, Autor w dalszym ciągu swoistego komentarza Ps 95 przeprowadza dowód pozytywny: dla posłusznych Bogu szansa ta stoi nadal otworem. Ewangelia (tzn. Dobra Nowina) Nowego Przymierza stanowi antytyp tej obietnicy, jaką otrzymali Izraelici wychodzący pod wodzą Mojżesza z Egiptu (Dz 13.20; 14.7 nn; Pwt 1.8). Bezowocna pozostała ona dla tych, którzy jej nie zawierzyli (por. zasadę Pawłową z Rz 10.9).
εἴρηκεν γάρ που περὶ τῆς ἑβδόμης οὕτως, Καὶ κατέπαυσεν ὁ θεὸς ἐν τῇ ἡμέρᾳ τῇ ἑβδόμῃ ἀπὸ πάντων τῶν ἔργων αὐτοῦ,	Dixit enim in quodam loco de die septima sic: Et requievit Deus die septima ab omnibus operibus suis.	Powiedział bowiem gdzieś o siódmym* tak: I zaczął odpoczywać Bóg w dniu siódmym od wszystkich dzieł Jego*; Z domyślnym: dniu. ** Sens: swoich.
καὶ ἐν τούτῳ πάλιν, Εἰ εἰσελεύσονται εἰς τὴν κατάπαυσίν μου.	Et in isto rursum: Si introibunt in requiem meam.	i w tym znowu: Jeśli wejdą do odpoczynku mego. Sens: nie wejdą do odpoczynku mego.
ἐπεὶ οὖν ἀπολείπεται τινὰς εἰσελθεῖν εἰς αὐτήν, καὶ οἱ πρότερον εὐαγγελισθέντες οὐκ εἰσῆλθον δι᾽ ἀπείθειαν,	Quoniam ergo superest introire quosdam in illam, et ii, quibus prioribus annuntiatum est, non introierunt propter incredulitatem:	Gdy więc pozostawia sobie niektórych, (by) wejść do tego, i (ci) wcześniej (którzy otrzymali dobrą nowinę), nie weszli z powodu nieuległości, Z domyślnym: odpoczynku.
πάλιν τινὰ ὁρίζει ἡμέραν, Σήμερον, ἐν Δαυὶδ λέγων μετὰ τοσοῦτον χρόνον, καθὼς προείρηται, Σήμερον ἐὰν τῆς φωνῆς αὐτοῦ ἀκούσητε, μὴ σκληρύνητε τὰς καρδίας ὑμῶν.	iterum terminat diem quemdam, Hodie, in David dicendo, post tantum temporis, sicut supra dictum est: Hodie si vocem ejus audieritis, nolite obdurare corda vestra.	znowu jakiś ustala dzień, Dzisiaj, przez Dawida mówiąc po tak wielkim czasie, jak wcześniej jest powiedziane: Dzisiaj jeśli głos Jego usłyszycie, nie zatwardzajcie serc waszych.
εἰ γὰρ αὐτοὺς Ἰησοῦς κατέπαυσεν, οὐκ ἂν περὶ ἄλλης ἐλάλει μετὰ ταῦτα ἡμέρας.	Nam si eis Jesus requiem præstitisset, numquam de alia loqueretur, posthac, die.	Jeśli bowiem im Jozue zapewniłby odpoczynek, nie o innym mówiłby po tych dniu.
ἄρα ἀπολείπεται σαββατισμὸς τῷ λαῷ τοῦ θεοῦ.	Itaque relinquitur sabbatismus populo Dei.	Zatem pozostaje szabatowanie* (dla) ludu Boga; * Sens: spoczynek świąteczny, świętowanie.
ὁ γὰρ εἰσελθὼν εἰς τὴν κατάπαυσιν αὐτοῦ καὶ αὐτὸς κατέπαυσεν ἀπὸ τῶν ἔργων αὐτοῦ ὥσπερ ἀπὸ τῶν ἰδίων ὁ θεός.	Qui enim ingressus est in requiem ejus, etiam ipse requievit ab operibus suis, sicut a suis Deus.	(ten) bowiem, (który wszedł) do odpoczynku Jego i sam odpoczął od dzieł jego, jak właśnie od swoich Bóg. Sens: swoich.
σπουδάσωμεν οὖν εἰσελθεῖν εἰς ἐκείνην τὴν κατάπαυσιν, ἵνα μὴ ἐν τῷ αὐτῷ τις ὑποδείγματι πέσῃ τῆς ἀπειθείας.	Festinemus ergo ingredi in illam requiem: ut ne in idipsum quis incidat incredulitatis exemplum.	Postarajmy się więc wejść do owego odpoczynku, aby nie w ten sam ktoś przykład upadłby nieuległości.
Ζῶν γὰρ ὁ λόγος τοῦ θεοῦ καὶ ἐνεργὴς καὶ τομώτερος ὑπὲρ πᾶσαν μάχαιραν δίστομον καὶ διϊκνούμενος ἄχρι μερισμοῦ ψυχῆς καὶ πνεύματος, ἁρμῶν τε καὶ μυελῶν, καὶ κριτικὸς ἐνθυμήσεων καὶ ἐννοιῶν καρδίας·	Vivus est enim sermo Dei, et efficax et penetrabilior omni gladio ancipiti: et pertingens usque ad divisionem animæ ac spiritus: compagum quoque ac medullarum, et discretor cogitationum et intentionum cordis.	Żyjącym bowiem słowo Boga, i sprawnym, i bardziej tnącym niż każdy miecz obosieczny i przenikającym aż do podziału duszy i ducha, stawów i szpiku, i zdolnym do osądzania wymysłów i rozumień serca;
καὶ οὐκ ἔστιν κτίσις ἀφανὴς ἐνώπιον αὐτοῦ, πάντα δὲ γυμνὰ καὶ τετραχηλισμένα τοῖς ὀφθαλμοῖς αὐτοῦ, πρὸς ὃν ἡμῖν ὁ λόγος.	Et non est ulla creatura invisibilis in conspectu ejus: omnia autem nuda et aperta sunt oculis ejus, ad quem nobis sermo.	i nie jest stworzenie niewidocznym przed nim. wszystkie* zaś nagimi i mającymi odsłoniętą szyję dla oczu jego, względem którego nam słowo. Z domyślnym: stworzenia, rzeczy i ludzie. Metafora oznaczająca bezbronność. * "względem którego nam słowo" - prawdopodobny sens: o tym właśnie słowie (w. 12) my nauczamy. Podobny zwrot występuje w 5.11.
Jezus—najwyższy kapłan
Ἔχοντες οὖν ἀρχιερέα μέγαν διεληλυθότα τοὺς οὐρανούς, Ἰησοῦν τὸν υἱὸν τοῦ θεοῦ, κρατῶμεν τῆς ὁμολογίας.	Habentes ergo pontificem magnum qui penetravit cælos, Jesum Filium Dei, teneamus confessionem.	Mając więc (jako) arcykapłana wielkiego, (który przeszedł) (do) niebios. Jezusa. Syna Boga, trzymajmy się silnie wyznania;
οὐ γὰρ ἔχομεν ἀρχιερέα μὴ δυνάμενον συμπαθῆσαι ταῖς ἀσθενείαις ἡμῶν, πεπειρασμένον δὲ κατὰ πάντα καθ᾽ ὁμοιότητα χωρὶς ἁμαρτίας.	Non enim habemus pontificem qui non possit compati infirmitatibus nostris: tentatum autem per omnia pro similitudine absque peccato.	nie bowiem mamy arcykapłana nie mogącego współczuć w bezsiłach naszych, doświadczonego zaś we wszystkim co do podobieństwa, wyjąwszy grzech.
προσερχώμεθα οὖν μετὰ παρρησίας τῷ θρόνῳ τῆς χάριτος, ἵνα λάβωμεν ἔλεος καὶ χάριν εὕρωμεν εἰς εὔκαιρον βοήθειαν.	Adeamus ergo cum fiducia ad thronum gratiæ: ut misericordiam consequamur, et gratiam inveniamus in auxilio opportuno.	Podchodźmy więc z otwartością (do) tronu łaski, aby otrzymalibyśmy litość i łaskę znaleźlibyśmy względem dobrego w porę pomagania.

5

Jezus—najwyższy kapłan
Πᾶς γὰρ ἀρχιερεὺς ἐξ ἀνθρώπων λαμβανόμενος ὑπὲρ ἀνθρώπων καθίσταται τὰ πρὸς τὸν θεόν, ἵνα προσφέρῃ δῶρά τε καὶ θυσίας ὑπὲρ ἁμαρτιῶν,	Omnis namque pontifex ex hominibus assumptus, pro hominibus constituitur in iis quæ sunt ad Deum, ut offerat dona, et sacrificia pro peccatis:	Każdy bowiem arcykapłan z ludzi brany dla ludzi jest ustanawiany (co do tych) względem Boga, aby przynosiłby dary i ofiary za grzechy,
μετριοπαθεῖν δυνάμενος τοῖς ἀγνοοῦσιν καὶ πλανωμένοις, ἐπεὶ καὶ αὐτὸς περίκειται ἀσθένειαν	qui condolere possit iis qui ignorant et errant: quoniam et ipse circumdatus est infirmitate:	w odpowiedniej mierze współczuć mogąc nie rozeznającym się i błąkającym się, gdyż i sam ma na sobie bezsiłę,
καὶ δι᾽ αὐτὴν ὀφείλει, καθὼς περὶ τοῦ λαοῦ, οὕτως καὶ περὶ αὐτοῦ προσφέρειν περὶ ἁμαρτιῶν.	et propterea debet, quemadmodum pro populo, ita etiam et pro semetipso offerre pro peccatis.	i z powodu niej musi jak za lud, tak i za siebie przynosić* za grzechy. * Sens: składać ofiarę przebłagalną.
καὶ οὐχ ἑαυτῷ τις λαμβάνει τὴν τιμὴν ἀλλὰ καλούμενος ὑπὸ τοῦ θεοῦ καθώσπερ καὶ Ἀαρών.	Nec quisquam sumit sibi honorem, sed qui vocatur a Deo, tamquam Aaron.	I nie dla siebie samego ktoś bierze (tę) cześć, ale powoływany przez Boga, jak i Aaron. O godności arcykapłana.
Dobrze znany adresatom model arcykapłana ST służy teraz Autorowi do wykazania, jak urzeczywistniają się w Chrystusie istotne cechy tego kapłańskiego pośrednictwa. Tym razem bierze pod uwagę trzy z nich: naturę ludzką, przeznaczenie społeczne i ustanowienie przez Boga. Z ludzi brany musi być ich przedstawiciel uprawniony przed Bogiem do zbliżania się ku Niemu w ich imieniu (Wj 28.1; Lb 18.1.7). Dla ludzi sprawuje on czynności kapłańskie, z których Autor ogólnikowo wymienia tylko należące do kultu, pomijając np. aktualne wówczas jeszcze uprawnienia administracyjne i karne, jak przewodniczenie Sanhedrynowi. A nawet spośród spraw kultu wymienia tylko składanie ofiar, co było najważniejszym składnikiem liturgii ST: Nie powinniście pokazywać się przede Mną z próżnymi rękami (Wj 23.15; por. Wj 34.20). Dar i żertwy tu wymienione - to nie tyle terminy oznaczające poszczególne rodzaje ofiar (pokarmowe i krwawe), ile podkreślenie dwóch czynników istotnych: daru duchowego i materialnej żertwy. Dodatek za grzechy jest dalszym dowodem, że myśl Autora zmierza wyraźnie do najistotniejszego zadania pośrednictwa kapłańskiego - do ekspiacji. Wszystkie późniejsze obrazy typologiczne w tym liście będą zaczerpnięte z Dnia Pojednania.
Οὕτως καὶ ὁ Χριστὸς οὐχ ἑαυτὸν ἐδόξασεν γενηθῆναι ἀρχιερέα ἀλλ᾽ ὁ λαλήσας πρὸς αὐτόν, Υἱός μου εἶ σύ, ἐγὼ σήμερον γεγέννηκά σε·	Sic et Christus non semetipsum clarificavit ut pontifex fieret: sed qui locutus est ad eum: Filius meus es tu, ego hodie genui te.	Tak i Pomazaniec nie siebie samego otoczył chwałą, (by) stać się arcykapłanem, ale (Ten), (który powiedział) do Niego: Synem mym jesteś Ty, ja dzisiaj zrodziłem Cię;
καθὼς καὶ ἐν ἑτέρῳ λέγει, Σὺ ἱερεὺς εἰς τὸν αἰῶνα κατὰ τὴν τάξιν Μελχισέδεκ,	Quemadmodum et in alio loco dicit: Tu es sacerdos in æternum, secundum ordinem Melchisedech.	jak i w innym mówi: Ty kapłanem na wiek według porządku Melchizedeka.
ὃς ἐν ταῖς ἡμέραις τῆς σαρκὸς αὐτοῦ δεήσεις τε καὶ ἱκετηρίας πρὸς τὸν δυνάμενον σῴζειν αὐτὸν ἐκ θανάτου μετὰ κραυγῆς ἰσχυρᾶς καὶ δακρύων προσενέγκας καὶ εἰσακουσθεὶς ἀπὸ τῆς εὐλαβείας,	Qui in diebus carnis suæ preces, supplicationesque ad eum qui possit illum salvum facere a morte cum clamore valido, et lacrimis offerens, exauditus est pro sua reverentia.	Ten w dniach ciała Jego, błagania i prośby do mogącego zbawiać Go od śmierci wśród krzyku silnego i łez przyniósłszy i wysłuchany za pobożność, Sens: swego.
καίπερ ὢν υἱός, ἔμαθεν ἀφ᾽ ὧν ἔπαθεν τὴν ὑπακοήν,	Et quidem cum esset Filius Dei, didicit ex iis, quæ passus est, obedientiam:	chociaż będąc Synem, nauczył się przez (te,) które wycierpiał, posłuszeństwa;
καὶ τελειωθεὶς ἐγένετο πᾶσιν τοῖς ὑπακούουσιν αὐτῷ αἴτιος σωτηρίας αἰωνίου,	et consummatus, factus est omnibus obtemperantibus sibi, causa salutis æternæ,	i uczyniony dojrzałym stał się (dla) wszystkich będących posłusznymi Mu przyczyną zbawienia wiecznego.
προσαγορευθεὶς ὑπὸ τοῦ θεοῦ ἀρχιερεὺς κατὰ τὴν τάξιν Μελχισέδεκ.	appellatus a Deo pontifex juxta ordinem Melchisedech.	nazwany przez Boga arcykapłanem według porządku Melchizedeka.
Ostrzeżenie przed odstępstwem
Περὶ οὗ πολὺς ἡμῖν ὁ λόγος καὶ δυσερμήνευτος λέγειν, ἐπεὶ νωθροὶ γεγόνατε ταῖς ἀκοαῖς.	De quo nobis grandis sermo, et ininterpretabilis ad dicendum: quoniam imbecilles facti estis ad audiendum.	O czym liczne nam słowo i niemożliwe do wyjaśnienia (by) mówić, gdyż tępi staliście się (w) słuchu. Przekład uznaje ten bezokolicznik za infinitivus skutku po "niemożliwe do wyjaśnienia".
καὶ γὰρ ὀφείλοντες εἶναι διδάσκαλοι διὰ τὸν χρόνον, πάλιν χρείαν ἔχετε τοῦ διδάσκειν ὑμᾶς τινὰ τὰ στοιχεῖα τῆς ἀρχῆς τῶν λογίων τοῦ θεοῦ καὶ γεγόνατε χρείαν ἔχοντες γάλακτος οὐ στερεᾶς τροφῆς.	Etenim cum deberetis magistri esse propter tempus, rursum indigetis ut vos doceamini quæ sint elementa exordii sermonum Dei: et facti estis quibus lacte opus sit, non solido cibo.	I bowiem będąc zobowiązani, (by) być* nauczycielami przez (ten) czas, znowu potrzebę macie (by) nauczać was ktoś elementów* początku słów Boga, i staliście się potrzebę mającymi mleka [i] nie twardego pokarmu. * Składniej: "choć bowiem powinniście być". "nauczać was ktoś" - składniej: "by ktoś was nauczał". Inne lekcje zamiast "ktoś": jako zaimek pytający "kto?"; forma bez akcentu; bez "ktoś". * Sens: podstawowych prawd Bożych.
πᾶς γὰρ ὁ μετέχων γάλακτος ἄπειρος λόγου δικαιοσύνης, νήπιος γάρ ἐστιν·	Omnis enim, qui lactis est particeps, expers est sermonis justitiæ: parvulus enim est.	Każdy bowiem uczestniczący (w) mleku niedoświadczony (w) słowie sprawiedliwości, niemowlęciem bowiem jest;
τελείων δέ ἐστιν ἡ στερεὰ τροφή, τῶν διὰ τὴν ἕξιν τὰ αἰσθητήρια γεγυμνασμένα ἐχόντων πρὸς διάκρισιν καλοῦ τε καὶ κακοῦ.	Perfectorum autem est solidus cibus: eorum, qui pro consuetudine exercitatos habent sensus ad discretionem boni ac mali.	dojrzałych zaś jest* twardy pokarm, (tych) przez nawyk zmysły wyćwiczone mających do rozróżnienia piękna** i zła. * "dojrzałych zaś jest" - sens: do dojrzałych należy. ** Sens: dobra.

6

Pewność Bożej obietnicy
Διὸ ἀφέντες τὸν τῆς ἀρχῆς τοῦ Χριστοῦ λόγον ἐπὶ τὴν τελειότητα φερώμεθα, μὴ πάλιν θεμέλιον καταβαλλόμενοι μετανοίας ἀπὸ νεκρῶν ἔργων καὶ πίστεως ἐπὶ θεόν,	Quapropter intermittentes inchoationis Christi sermonem, ad perfectiora feramur, non rursum jacientes fundamentum pœnitentiæ ab operibus mortuis, et fidei ad Deum,	Dlatego odrzuciwszy (to) początku Pomazańca słowo, do dojrzałości nieśmy się, nie znowu fundament kładąc sobie zmiany myślenia* od martwych dzieł, i wiary w Boga, * Sens: nawrócenia, zawrócenia.
βαπτισμῶν διδαχῆς ἐπιθέσεώς τε χειρῶν, ἀναστάσεώς τε νεκρῶν καὶ κρίματος αἰωνίου.	baptismatum doctrinæ, impositionis quoque manuum, ac resurrectionis mortuorum, et judicii æterni.	(o) zanurzaniach* nauki*, (o) nałożeniu rąk, (o) powstaniu martwych i (o) sądzie wiecznym. Wyraz ten nawiązuje do chrztu. ** Wyraz ten należy łączyć z "fundament": "fundament nauki". Inna lekcja zamiast "nauki": "naukę".
καὶ τοῦτο ποιήσομεν, ἐάνπερ ἐπιτρέπῃ ὁ θεός.	Et hoc faciemus, si quidem permiserit Deus.	I to uczynimy, jeśli właśnie pozwoli Bóg. Inna lekcja: "uczyńmy".
Ἀδύνατον γὰρ τοὺς ἅπαξ φωτισθέντας, γευσαμένους τε τῆς δωρεᾶς τῆς ἐπουρανίου καὶ μετόχους γενηθέντας πνεύματος ἁγίου	Impossibile est enim eos qui semel sunt illuminati, gustaverunt etiam donum cæleste, et participes facti sunt Spiritus Sancti,	Niemożliwe bowiem, (by) raz oświetlonych, (którzy zakosztowali) także darowizny niebieskiej, i uczestnikami (stali się) Ducha Świętego
καὶ καλὸν γευσαμένους θεοῦ ῥῆμα δυνάμεις τε μέλλοντος αἰῶνος	gustaverunt nihilominus bonum Dei verbum, virtutesque sæculi venturi,	i pięknego* (skosztowali) Boga słowa, mocy** także mającego nastąpić wieku, * Przymiotnik ten określa wyraz "słowa". ** Jest to liczba mnoga, w zdaniu jako dopełnienie bliższe po "skosztowali".
Mimo dotychczasowego negatywnego określenia stanu duchowego swych adresatów nie zrażony tym Autor w sposób paradoksalny zapowiada pominięcie podstaw nauki chrześcijańskiej, a zwrócenie uwagi na to, co doskonałe. Nie ma więc on zamiaru kłaść ponownie fundamentu, bo nie on go pierwszy tam położył (odwrotnie - 1Kor 3.10). Należą do niego takie tematy objęte katechezą wstępną przed chrztem, jak pokuta (metanoia: Mt 3.8) za uczynki martwe, tzn. na podstawie paralel judaistycznych - wiodące do śmierci (por. Hbr 9.14; Rz 13.12; Kol 3.5-8; 1J 5.16), wyznanie wiary w Boga - warunek podstawowy nawiązania z Nim kontaktu (Hbr 11.6), nauka o chrztach - Janowym, różnym od Jezusowego (por. Dz 19.3-5), i nakładaniu rąk, zapewne celem udzielenia Ducha Świętego (por. Dz 8.17; 19.6) w sakramencie bierzmowania, o powstaniu zmarłych i sądzie wiecznym, gdyż te zasadnicze prawdy eschatologii łączyły się z chrztem (Rz 6.8-11; 1Kor 6.11), nadając od początku zasadniczą orientację życiu chrześcijańskiemu. Lista powyższa z pewnością nie jest wyczerpująca - Autor tematy te wyliczył przykładowo, może opierając się na swoich osobistych wspomnieniach. Jest to nawiązanie do słów przenieśmy się do tego, co doskonałe z Hbr 6.1. Dalszy kontekst wyklucza bowiem przypuszczenie, że Autor zaraz wróci do ponownego kładzenia fundamentu.
καὶ παραπεσόντας, πάλιν ἀνακαινίζειν εἰς μετάνοιαν, ἀνασταυροῦντας ἑαυτοῖς τὸν υἱὸν τοῦ θεοῦ καὶ παραδειγματίζοντας.	et prolapsi sunt; rursus renovari ad pœnitentiam, rursum crucifigentes sibimetipsis Filium Dei, et ostentui habentes.	i (upadli mimo to), znowu odnawiać* ku zmianie myślenia, od nowa krzyżujących* dla siebie samych Syna Boga i wystawiających na pokaz. * Dopełnieniem bliższym tego słowa jest występujący wyżej wyraz "oświetlonych" z jego określeniami. O nawróceniu. * "od nowa krzyżujących" - według funkcji w zdaniu należałoby przełożyć na: "bo od nowa krzyżują". Podobnie "wystawiających na pokaz" na: "bo wystawiają na pokaz".
γῆ γὰρ ἡ πιοῦσα τὸν ἐπ᾽ αὐτῆς ἐρχόμενον πολλάκις ὑετὸν καὶ τίκτουσα βοτάνην εὔθετον ἐκείνοις δι᾽ οὓς καὶ γεωργεῖται, μεταλαμβάνει εὐλογίας ἀπὸ τοῦ θεοῦ·	Terra enim sæpe venientem super se bibens imbrem, et generans herbam opportunam illis, a quibus colitur, accipit benedictionem a Deo:	Ziemia bowiem, wypiwszy (ten) na nią przychodzący częstokroć deszcz i rodząc ziele odpowiednie (dla) nich, dla których i jest użyźniana, otrzymuje błogosławieństwo od Boga;
ἐκφέρουσα δὲ ἀκάνθας καὶ τριβόλους, ἀδόκιμος καὶ κατάρας ἐγγύς, ἧς τὸ τέλος εἰς καῦσιν.	proferens autem spinas ac tribulos, reproba est, et maledicto proxima: cujus consummatio in combustionem.	wynosząc zaś ciernie i osty, niezdatną i przekleństwa blisko, tej koniec w spaleniu.
Πεπείσμεθα δὲ περὶ ὑμῶν, ἀγαπητοί, τὰ κρείσσονα καὶ ἐχόμενα σωτηρίας, εἰ καὶ οὕτως λαλοῦμεν.	Confidimus autem de vobis dilectissimi meliora, et viciniora saluti: tametsi ita loquimur.	Jesteśmy przekonani zaś co do was, umiłowani, (o) lepszych i mających* zbawienie, jeśli i** tak mówimy; * "o lepszych i mających" - wyrazy te mają formę rodzaju nijakiego liczby mnogiej, w zdaniu spełniają funkcję dopełnienia po…Jesteśmy przekonani". Cała wypowiedź ma cechy brachylogii. Jej sens jest taki: Jeśli chodzi o was. to jesteśmy przekonani, że odznaczacie się lepszymi przymiotami i że trzymacie się zbawienia, chociaż inaczej do tej pory mówimy. ** "jeśli i" - sens: chociaż.
οὐ γὰρ ἄδικος ὁ θεὸς ἐπιλαθέσθαι τοῦ ἔργου ὑμῶν καὶ τῆς ἀγάπης ἧς ἐνεδείξασθε εἰς τὸ ὄνομα αὐτοῦ, διακονήσαντες τοῖς ἁγίοις καὶ διακονοῦντες.	Non enim injustus Deus, ut obliviscatur operis vestri, et dilectionis, quam ostendistis in nomine ipsius, qui ministrastis sanctis, et ministratis.	nie bowiem niesprawiedliwym Bóg, (by) zapomnieć (o) dziele waszym i (o) miłości, którą okazaliście ku imieniu Jego, usłużywszy świętym* i usługując. * O chrześcijanach.
ἐπιθυμοῦμεν δὲ ἕκαστον ὑμῶν τὴν αὐτὴν ἐνδείκνυσθαι σπουδὴν πρὸς τὴν πληροφορίαν τῆς ἐλπίδος ἄχρι τέλους,	Cupimus autem unumquemque vestrum eamdem ostentare sollicitudinem ad expletionem spei usque in finem:	Pragniemy zaś, (by) każdy (z) was tę samą wykazywać* gorliwość względem pełni nadziei aż do końca, * "każdy (…) wykazywać" - składniej: "by każdy z was tę samą wykazywał gorliwość".
ἵνα μὴ νωθροὶ γένησθε, μιμηταὶ δὲ τῶν διὰ πίστεως καὶ μακροθυμίας κληρονομούντων τὰς ἐπαγγελίας.	ut non segnes efficiamini, verum imitatores eorum, qui fide, et patientia hæreditabunt promissiones.	aby nie tępi* stalibyście się, naśladowcami zaś (tych) przez wiarę i wielkoduszność dziedziczących obietnice. * Sens: ociężali, leniwi, oporni.
Τῷ γὰρ Ἀβραὰμ ἐπαγγειλάμενος ὁ θεός, ἐπεὶ κατ᾽ οὐδενὸς εἶχεν μείζονος ὀμόσαι, ὤμοσεν καθ᾽ ἑαυτοῦ	Abrahæ namque promittens Deus, quoniam neminem habuit, per quem juraret, majorem, juravit per semetipsum,	Bo Abrahamowi obiecawszy Bóg, gdy na nikogo (nie) miał większego, (by) przysiąc, przysiągł na siebie samego,
λέγων, Εἰ μὴν εὐλογῶν εὐλογήσω σε καὶ πληθύνων πληθυνῶ σε·	dicens: Nisi benedicens benedicam te, et multiplicans multiplicabo te.	mówiąc: Że z pewnością błogosławiąc pobłogosławię cię i mnożąc rozmnożę cię:
καὶ οὕτως μακροθυμήσας ἐπέτυχεν τῆς ἐπαγγελίας.	Et sic longanimiter ferens, adeptus est repromissionem.	I tak stawszy się wielkodusznym, osiągnął obietnicę. Sens: wyćwiczywszy się w cierpliwości i wytrwałości.
ἄνθρωποι γὰρ κατὰ τοῦ μείζονος ὀμνύουσιν, καὶ πάσης αὐτοῖς ἀντιλογίας πέρας εἰς βεβαίωσιν ὁ ὅρκος·	Homines enim per majorem sui jurant: et omnis controversiæ eorum finis, ad confirmationem, est juramentum.	Ludzie bowiem na większego przysięgają i każdego (dla) nich sporu kresem ku umocnieniu przysięga:
ἐν ᾧ περισσότερον βουλόμενος ὁ θεὸς ἐπιδεῖξαι τοῖς κληρονόμοις τῆς ἐπαγγελίας τὸ ἀμετάθετον τῆς βουλῆς αὐτοῦ ἐμεσίτευσεν ὅρκῳ,	In quo abundantius volens Deus ostendere pollicitationis hæredibus, immobilitatem consilii sui, interposuit jusjurandum:	przez to obficiej postanawiając Bóg pokazać dziedzicom obietnicy niezmienialność postanowienia Jego, zagwarantował przysięgą, Sens: swego.
ἵνα διὰ δύο πραγμάτων ἀμεταθέτων, ἐν οἷς ἀδύνατον ψεύσασθαι θεόν, ἰσχυρὰν παράκλησιν ἔχωμεν οἱ καταφυγόντες κρατῆσαι τῆς προκειμένης ἐλπίδος·	ut per duas res immobiles, quibus impossibile est mentiri Deum, fortissimum solatium habeamus, qui confugimus ad tenendam propositam spem,	aby przez dwie sprawy* niezmienialne, w których niemożliwe, (by) skłamać Bóg*, silną zachętę mielibyśmy zbiegłszy, (by) chwycić się silnie będącej wyłożoną nadziei; To znaczy dzięki obietnicy Boga i Jego przysiędze. ** Składniej: "by Bóg skłamał".
ἣν ὡς ἄγκυραν ἔχομεν τῆς ψυχῆς ἀσφαλῆ τε καὶ βεβαίαν καὶ εἰσερχομένην εἰς τὸ ἐσώτερον τοῦ καταπετάσματος,	quam sicut anchoram habemus animæ tutam ac firmam, et incedentem usque ad interiora velaminis,	tę jako kotwicę mamy duszy, niezawodną, i mocną, i wchodzącą do (tego) bardziej wewnętrznego zasłony, O zasłonie w świątyni jerozolimskiej. Tu użycie metaforyczne o tym, co oddziela świat materialny od nadprzyrodzonego. "wchodzącą do tego bardziej wewnętrznego zasłony" - sens: sięgającą i trzymającą się tego, co jest poza zasłoną.
ὅπου πρόδρομος ὑπὲρ ἡμῶν εἰσῆλθεν Ἰησοῦς, κατὰ τὴν τάξιν Μελχισέδεκ ἀρχιερεὺς γενόμενος εἰς τὸν αἰῶνα.	ubi præcursor pro nobis introivit Jesus, secundum ordinem Melchisedech pontifex factus in æternum.	gdzie (jako) przybiegający wpierw* w imieniu naszym wszedł Jezus, według porządku Melchizedeka arcykapłanem stawszy się na wiek*. Metafora sportowa. ** Sens: na zawsze.

7

Kapłan Melchizedek
Οὗτος γὰρ ὁ Μελχισέδεκ, βασιλεὺς Σαλήμ, ἱερεὺς τοῦ θεοῦ τοῦ ὑψίστου, ὁ συναντήσας Ἀβραὰμ ὑποστρέφοντι ἀπὸ τῆς κοπῆς τῶν βασιλέων καὶ εὐλογήσας αὐτόν,	Hic enim Melchisedech, rex Salem, sacerdos Dei summi, qui obviavit Abrahæ regresso a cæde regum, et benedixit ei:	Ten bowiem Melchizedek, król Szalemu, kapłan Boga Najwyższego, wyszedłszy na spotkanie z Abrahamem, wracającym po rozbiciu królów, i pobłogosławiwszy go,
ᾧ καὶ δεκάτην ἀπὸ πάντων ἐμέρισεν Ἀβραάμ, πρῶτον μὲν ἑρμηνευόμενος βασιλεὺς δικαιοσύνης ἔπειτα δὲ καὶ βασιλεὺς Σαλήμ, ὅ ἐστιν βασιλεὺς εἰρήνης,	cui et decimas omnium divisit Abraham: primum quidem qui interpretatur rex justitiæ: deinde autem et rex Salem, quod est, rex pacis,	któremu i dziesięcinę z wszystkich* przydzielił Abraham, najpierw tłumaczony** (jako) król sprawiedliwości, następnie zaś i król Szalemu, to jest król pokoju, * Domyślnie: łupów, zdobyczy. ** Chodzi o etymologię imienia "Melchizedeka, króla Szalemu".
ἀπάτωρ ἀμήτωρ ἀγενεαλόγητος, μήτε ἀρχὴν ἡμερῶν μήτε ζωῆς τέλος ἔχων, ἀφωμοιωμένος δὲ τῷ υἱῷ τοῦ θεοῦ, μένει ἱερεὺς εἰς τὸ διηνεκές.	sine patre, sine matre, sine genealogia, neque initium dierum, neque finem vitæ habens, assimilatus autem Filio Dei, manet sacerdos in perpetuum.	będący bez ojca, będący bez matki, niezdolny do podania rodowodu, ani początek dni, ani życia koniec mający, upodobniony zaś (do) Syna Boga, trwa (jako) kapłan na ciągłe.
Θεωρεῖτε δὲ πηλίκος οὗτος, ᾧ καὶ δεκάτην Ἀβραὰμ ἔδωκεν ἐκ τῶν ἀκροθινίων ὁ πατριάρχης.	Intuemini autem quantus sit hic, cui et decimas dedit de præcipuis Abraham patriarcha.	Oglądajcie zaś jak wielkim ten, któremu [i] dziesięcinę Abraham dał z pierwocin, patriarcha. Niektórzy uważają, że chodzi tu o najlepszą część łupów.
καὶ οἱ μὲν ἐκ τῶν υἱῶν Λευὶ τὴν ἱερατείαν λαμβάνοντες ἐντολὴν ἔχουσιν ἀποδεκατοῦν τὸν λαὸν κατὰ τὸν νόμον, τοῦτ᾽ ἔστιν τοὺς ἀδελφοὺς αὐτῶν, καίπερ ἐξεληλυθότας ἐκ τῆς ὀσφύος Ἀβραάμ·	Et quidem de filiis Levi sacerdotium accipientes, mandatum habent decimas sumere a populo secundum legem, id est, a fratribus suis: quamquam et ipsi exierint de lumbis Abrahæ.	I (ci) z synów Lewiego, kapłaństwo otrzymując, przykazanie mają, (by) pobierać dziesięcinę od ludu według Prawa, to jest (od) braci* ich*, chociaż wychodzących z biodra Abrahama; O współplemieńcach i współwyznawcach. ** Sens: swych.
ὁ δὲ μὴ γενεαλογούμενος ἐξ αὐτῶν δεδεκάτωκεν Ἀβραὰμ καὶ τὸν ἔχοντα τὰς ἐπαγγελίας εὐλόγηκεν.	Cujus autem generatio non annumeratur in eis, decimas sumpsit ab Abraham, et hunc, qui habebat repromissiones, benedixit.	(ten) zaś, nie mając ustalonego rodowodu z nich, obłożył dziesięciną Abrahama i mającego obietnice pobłogosławił.
Tu rozpoczyna się najbardziej pod względem teologicznym interesująca i oryginalna część listu - typologiczne opracowanie metodą zwaną przez rabinów midrasz-peszer doskonałego, wiecznego kapłaństwa Chrystusa. Typem Chrystusa, a więc Jego osobową zapowiedzią, jest tajemniczy kapłan i zarazem król Szalemu, Melchizedek, znany z historii Abrahama. Swoisty dowód na wyższość kapłaństwa Chrystusa w porównaniu z kapłaństwem potomków Lewiego zaczyna się od wykazania wyższości samego prawzoru - Melchizedeka nad Lewim. W sposób różny od idei Filona i Wspólnoty z Qumran rozsnuwa Autor swój midrasz, zaczynając od luźnego przytoczenia historii spotkania Melchizedeka z Abrahamem, według Rdz 14.17-20, gdy ten ostatni wracał po zadaniu klęski wojskom królów Kanaanu sprzymierzonych przeciw królowi Sodomy. Pozostawiając na boku sprawy ściśle historyczne, Autor w duchu rozwiniętej potem alegorezy aleksandryjskiej tłumaczy imię i godność Melchizedeka popularną ówczesną etymologią. Król sprawiedliwościi Król pokoju - to dwa tytuły chrystologiczne, mesjańskie, zapowiedziane przez Proroków (por. Iz 9.5; 11.1-5; Jr 23.5; Mi 5.1-5; Za 9.9), a podjęte przez Apostołów (Mt 21.5 par. ; Dz 17.31; Ef 2.14-17; Kol 3.15; Ap 19.11). Tak wzniośle pojęte owe imiona-tytuły przekraczają wymiar osoby owego kananejskiego króla-kapłana religii kosmicznej, czciciela również kananejskiego bóstwa El-Eljon. Ostatnia ta nazwa przetłumaczona jako Bóg Najwyższy może się odnosić tylko do Jahwe (por. np. Lb 24.16).
χωρὶς δὲ πάσης ἀντιλογίας τὸ ἔλαττον ὑπὸ τοῦ κρείττονος εὐλογεῖται.	Sine ulla autem contradictione, quod minus est, a meliore benedicitur.	Bez zaś wszystkiego sporu mniejsze przez znaczniejsze* jest błogosławione. * Możliwe też: "znaczniejszego".
καὶ ὧδε μὲν δεκάτας ἀποθνῄσκοντες ἄνθρωποι λαμβάνουσιν, ἐκεῖ δὲ μαρτυρούμενος ὅτι ζῇ.	Et hic quidem, decimas morientes homines accipiunt: ibi autem contestatur, quia vivit.	I tutaj dziesięciny umierający ludzie biorą, tam zaś poświadczany, że żyje.
καὶ ὡς ἔπος εἰπεῖν, δι᾽ Ἀβραὰμ καὶ Λευὶ ὁ δεκάτας λαμβάνων δεδεκάτωται·	Et (ut ita dictum sit) per Abraham, et Levi, qui decimas accepit, decimatus est:	I jakby słowo powiedzieć, przez Abrahama i Lewi, dziesięciny biorący, jest obłożony dziesięciną,
ἔτι γὰρ ἐν τῇ ὀσφύϊ τοῦ πατρὸς ἦν ὅτε συνήντησεν αὐτῷ Μελχισέδεκ.	adhuc enim in lumbis patris erat, quando obviavit ei Melchisedech.	jeszcze bowiem w biodrze ojca był, gdy wyszedł na spotkanie z nim Melchizedek.
Jezus i Melchizedek
Εἰ μὲν οὖν τελείωσις διὰ τῆς Λευιτικῆς ἱερωσύνης ἦν, ὁ λαὸς γὰρ ἐπ᾽ αὐτῆς νενομοθέτηται, τίς ἔτι χρεία κατὰ τὴν τάξιν Μελχισέδεκ ἕτερον ἀνίστασθαι ἱερέα καὶ οὐ κατὰ τὴν τάξιν Ἀαρὼν λέγεσθαι;	Si ergo consummatio per sacerdotium Leviticum erat (populus enim sub ipso legem accepit) quid adhuc necessarium fuit secundum ordinem Melchisedech, alium surgere sacerdotem, et non secundum ordinem Aaron dici?	Jeśli więc dojrzałość przez lewickie kapłaństwo była, lud bowiem z powodu niego otrzymał ustanowione prawa, jaka jeszcze potrzeba, (by) według porządku Melchizedeka inny powstawać kapłan* i nie według porządku Aarona być nazywany**? "dojrzałość przez lewickie kapłaństwo była" - sens: Gdyby pełnia kapłaństwa osiągana była w lewickim kapłaństwie (…). to po co jeszcze potrzeba itd "inny powstawać kapłan" - składniej: "by powstał inny kapłan". * "być nazywany" - składniej: "by był nazywany".
μετατιθεμένης γὰρ τῆς ἱερωσύνης ἐξ ἀνάγκης καὶ νόμου μετάθεσις γίνεται.	Translato enim sacerdotio, necesse erat ut et legis translatio fiat.	(Gdy zamieniane jest) bowiem kapłaństwo, z konieczności i prawa zamienienie staje się.
ἐφ᾽ ὃν γὰρ λέγεται ταῦτα, φυλῆς ἑτέρας μετέσχηκεν, ἀφ᾽ ἧς οὐδεὶς προσέσχηκεν τῷ θυσιαστηρίῳ·	In quo enim hæc dicuntur, de alia tribu est, de qua nullus altari præsto fuit.	(Ten), z powodu którego* bowiem jest mówione to, (w) plemieniu** innym uczestniczył, z którego nikt (nie) zajął się ołtarzem; * Zaimek ten określa Chrystusa. ** Lub: "pokoleniu".
πρόδηλον γὰρ ὅτι ἐξ Ἰούδα ἀνατέταλκεν ὁ κύριος ἡμῶν, εἰς ἣν φυλὴν περὶ ἱερέων οὐδὲν Μωϋσῆς ἐλάλησεν.	Manifestum est enim quod ex Juda ortus sit Dominus noster: in qua tribu nihil de sacerdotibus Moyses locutus est.	zawczasu jasne bowiem, że z Judy wzeszedł* Pan nasz, w tym plemieniu o kapłanach nic Mojżesz (nie) powiedział. * Słowo to ma sens metaforyczny. Realnie oznacza wschód słońca.
καὶ περισσότερον ἔτι κατάδηλόν ἐστιν, εἰ κατὰ τὴν ὁμοιότητα Μελχισέδεκ ἀνίσταται ἱερεὺς ἕτερος,	Et amplius adhuc manifestum est: si secundum similitudinem Melchisedech exsurgat alius sacerdos,	I obficiej jeszcze oczywiste jest, jeśli według podobieństwa Melchizedeka powstaje kapłan inny,
ὃς οὐ κατὰ νόμον ἐντολῆς σαρκίνης γέγονεν ἀλλὰ κατὰ δύναμιν ζωῆς ἀκαταλύτου.	qui non secundum legem mandati carnalis factus est, sed secundum virtutem vitæ insolubilis.	który nie według prawa przykazania cielesnego stał się, ale według mocy życia niezniszczalnego,
μαρτυρεῖται γὰρ ὅτι Σὺ ἱερεὺς εἰς τὸν αἰῶνα κατὰ τὴν τάξιν Μελχισέδεκ.	Contestatur enim: Quoniam tu es sacerdos in æternum, secundum ordinem Melchisedech.	jest świadczone bowiem, że: Ty kapłanem na wiek* według porządku Melchizedeka. * Sens: na zawsze.
ἀθέτησις μὲν γὰρ γίνεται προαγούσης ἐντολῆς διὰ τὸ αὐτῆς ἀσθενὲς καὶ ἀνωφελές	Reprobatio quidem fit præcedentis mandati, propter infirmitatem ejus, et inutilitatem:	Odrzucenie bowiem staje się poprzedniego przykazania z powodu jego bezsilności i bezpomocności,
οὐδὲν γὰρ ἐτελείωσεν ὁ νόμος ἐπεισαγωγὴ δὲ κρείττονος ἐλπίδος δι᾽ ἧς ἐγγίζομεν τῷ θεῷ.	nihil enim ad perfectum adduxit lex: introductio vero melioris spei, per quam proximamus ad Deum.	nic (nie) bowiem uczyniło doskonałym Prawo, późniejsze wprowadzenie zaś lepszej nadziei, przez którą zbliżamy się (do) Boga.
Καὶ καθ᾽ ὅσον οὐ χωρὶς ὁρκωμοσίας· οἱ μὲν γὰρ χωρὶς ὁρκωμοσίας εἰσὶν ἱερεῖς γεγονότες,	Et quantum est non sine jurejurando (alii quidem sine jurejurando sacerdotes facti sunt,	I o ile* nie bez przysięgania, ci bowiem bez przysięgania są, kapłanami (którzy stali się), * Określenie korelatywne; zob. w. 22: "o tyle".
ὁ δὲ μετὰ ὁρκωμοσίας διὰ τοῦ λέγοντος πρὸς αὐτόν, Ὤμοσεν κύριος καὶ οὐ μεταμεληθήσεται, Σὺ ἱερεὺς εἰς τὸν αἰῶνα.	hic autem cum jurejurando per eum, qui dixit ad illum: Juravit Dominus, et non pœnitebit eum: tu es sacerdos in æternum):	Ten zaś z przysięganiem przez Mówiącego do Niego: Przysiągł Pan i nie będzie żałował: Ty kapłanem na wiek, Sens: na zawsze.
κατὰ τοσοῦτο κρείττονος διαθήκης γέγονεν ἔγγυος Ἰησοῦς.	in tantum melioris testamenti sponsor factus est Jesus.	o tyle [i] znaczniejszego przymierza stał się poręczycielem Jezus.
καὶ οἱ μὲν πλείονές εἰσιν γεγονότες ἱερεῖς διὰ τὸ θανάτῳ κωλύεσθαι παραμένειν·	Et alii quidem plures facti sunt sacerdotes, idcirco quod morte prohiberentur permanere:	I ci liczniejszymi są, którzy stali się kapłanami, przez (to) (że) śmiercią powstrzymywani* (by) trwać*; Składniej: "przez to, że przez śmierć są powstrzymywani". ** Sens: śmierć nie pozwala im żyć wiecznie.
ὁ δὲ διὰ τὸ μένειν αὐτὸν εἰς τὸν αἰῶνα ἀπαράβατον ἔχει τὴν ἱερωσύνην·	hic autem eo quod maneat in æternum, sempiternum habet sacerdotium.	Ten zaś przez (to) (że) pozostawać On* na wiek, (jako) niemożliwe do przejścia* ma kapłaństwo; * Składniej: "przez to, że On pozostaje". Sens: na zawsze. * Sens: nieprzemijalne.
ὅθεν καὶ σῴζειν εἰς τὸ παντελὲς δύναται τοὺς προσερχομένους δι᾽ αὐτοῦ τῷ θεῷ, πάντοτε ζῶν εἰς τὸ ἐντυγχάνειν ὑπὲρ αὐτῶν.	Unde et salvare in perpetuum potest accedentes per semetipsum ad Deum: semper vivens ad interpellandum pro nobis.	stąd też i zbawiać na całkowicie może podchodzących przez Niego (do) Boga, każdej chwili żyjąc ku wstawianiu się za nich.
Τοιοῦτος γὰρ ἡμῖν καὶ ἔπρεπεν ἀρχιερεύς, ὅσιος ἄκακος ἀμίαντος, κεχωρισμένος ἀπὸ τῶν ἁμαρτωλῶν καὶ ὑψηλότερος τῶν οὐρανῶν γενόμενος,	Talis enim decebat ut nobis esset pontifex, sanctus, innocens, impollutus, segregatus a peccatoribus, et excelsior cælis factus:	Taki bowiem nam* i ujawnił się arcykapłan, świątobliwym, nie znającym zła, nieskalanym, oddzielonym od grzeszników i wyższym (od) niebios stawszy się; * Prawdopodobnie z domyślnym "jest". Sens: Takiego bowiem mamy.
ὃς οὐκ ἔχει καθ᾽ ἡμέραν ἀνάγκην, ὥσπερ οἱ ἀρχιερεῖς, πρότερον ὑπὲρ τῶν ἰδίων ἁμαρτιῶν θυσίας ἀναφέρειν ἔπειτα τῶν τοῦ λαοῦ· τοῦτο γὰρ ἐποίησεν ἐφάπαξ ἑαυτὸν ἀνενέγκας.	qui non habet necessitatem quotidie, quemadmodum sacerdotes, prius pro suis delictis hostias offerre, deinde pro populi: hoc enim fecit semel, seipsum offerendo.	On nie ma co dzień konieczności, jak właśnie (ci) arcykapłani, wcześniej za własne grzechy ofiary wznosić, następnie (za te) ludu; to bowiem uczynił na raz siebie samego wzniósłszy.
ὁ νόμος γὰρ ἀνθρώπους καθίστησιν ἀρχιερεῖς ἔχοντας ἀσθένειαν, ὁ λόγος δὲ τῆς ὁρκωμοσίας τῆς μετὰ τὸν νόμον υἱὸν εἰς τὸν αἰῶνα τετελειωμένον.	Lex enim homines constituit sacerdotes infirmitatem habentes: sermo autem jurisjurandi, qui post legem est, Filium in æternum perfectum.	Prawo bowiem ludzi ustanawia arcykapłanami, mających bezsiłę, słowo zaś przysięgania (tego) po Prawie Syna, na wiek* uczynionego doskonałym. * Sens: na zawsze.

8

Kapłan nowego przymierza
Κεφάλαιον δὲ ἐπὶ τοῖς λεγομένοις, τοιοῦτον ἔχομεν ἀρχιερέα, ὃς ἐκάθισεν ἐν δεξιᾷ τοῦ θρόνου τῆς μεγαλωσύνης ἐν τοῖς οὐρανοῖς,	Capitulum autem super ea quæ dicuntur: Talem habemus pontificem, qui consedit in dextera sedis magnitudinis in cælis,	Główne zaś w mówionych, (że) takiego mamy arcykapłana, który usiadł na prawej tronu Wielkości w niebiosach,
τῶν ἁγίων λειτουργὸς καὶ τῆς σκηνῆς τῆς ἀληθινῆς, ἣν ἔπηξεν ὁ κύριος, οὐκ ἄνθρωπος.	sanctorum minister, et tabernaculi veri, quod fixit Dominus, et non homo.	świętych publiczny sługa i namiotu* prawdziwego, który zatknął Pan. nie człowiek. * O świątyni.
πᾶς γὰρ ἀρχιερεὺς εἰς τὸ προσφέρειν δῶρά τε καὶ θυσίας καθίσταται· ὅθεν ἀναγκαῖον ἔχειν τι καὶ τοῦτον ὃ προσενέγκῃ.	Omnis enim pontifex ad offerendum munera, et hostias constituitur: unde necesse est et hunc habere aliquid, quod offerat.	Każdy bowiem arcykapłan ku przynosić dary i ofiary jest ustanawiany; stąd też konieczne. (by) mieć coś i Ten, co przyniósłby. "mieć (…) Ten" - składniej: "by miał coś i Ten".
εἰ μὲν οὖν ἦν ἐπὶ γῆς, οὐδ᾽ ἂν ἦν ἱερεύς, ὄντων τῶν προσφερόντων κατὰ νόμον τὰ δῶρα·	Si ergo esset super terram, nec esset sacerdos: cum essent qui offerent secundum legem munera,	Gdyby więc był na ziemi, ani byłby kapłanem, (bo byli) przynoszący według Prawa dary;
οἵτινες ὑποδείγματι καὶ σκιᾷ λατρεύουσιν τῶν ἐπουρανίων, καθὼς κεχρημάτισται Μωϋσῆς μέλλων ἐπιτελεῖν τὴν σκηνήν, Ὅρα γάρ φησίν, ποιήσεις πάντα κατὰ τὸν τύπον τὸν δειχθέντα σοι ἐν τῷ ὄρει·	qui exemplari, et umbræ deserviunt cælestium. Sicut responsum est Moysi, cum consummaret tabernaculum: Vide (inquit) omnia facito secundum exemplar, quod tibi ostensum est in monte.	którzy pokazaniu i cieniowi służą (tych) niebieskich, tak jak otrzymał wyrocznię Mojżesz, zamierzając kończyć namiot: Patrz bowiem, mówi, uczynisz wszystko według wzoru, pokazanego ci na górze; O świątyni.
νυν δὲ διαφορωτέρας τέτυχεν λειτουργίας, ὅσῳ καὶ κρείττονός ἐστιν διαθήκης μεσίτης, ἥτις ἐπὶ κρείττοσιν ἐπαγγελίαις νενομοθέτηται.	Nunc autem melius sortitus est ministerium, quanto et melioris testamenti mediator est, quod in melioribus repromissionibus sancitum est.	teraz zaś o tyle różną osiągnął publiczną służbę, o ile i znaczniejszego jest przymierza pośrednikiem, które na znaczniejszych obietnicach ma ustanowienie prawa. Sens: służba kultyczna - liturgia.
Εἰ γὰρ ἡ πρώτη ἐκείνη ἦν ἄμεμπτος, οὐκ ἂν δευτέρας ἐζητεῖτο τόπος.	Nam si illud prius culpa vacasset, non utique secundi locus inquireretur.	Gdybym bowiem pierwsze owo* było nienaganne, nie drugiego byłoby szukane miejsce; * O przymierzu.
Autor przechodzi do "sedna wywodów", do punktu kulminacyjnego swego listu. Jest nim ofiara, nieodłączna od biblijnej koncepcji kapłaństwa. Nerwem argumentacji za wyższością ofiary Chrystusa jest miejsce sprawowania kultu Nowego Przymierza, a jest nim sanktuarium nieba w przeciwieństwie do ziemskiej świątyni ST. Ta prawda nas dziś zaskakuje, gdyż przywykliśmy ograniczać ofiarę Chrystusa bądź do Golgoty, bądź do Eucharystii - obydwu odbywających się na ziemi. Punktem wyjścia jest wciąż Ps 110.1.4- przepowiedziane Mesjaszowi kapłaństwo inne niż Aarona oraz zasiadanie po prawicy Bożej. Świątynię oraz przybytek określi bliżej Autor dopiero w Hbr 9.11.24, na razie zaś stwierdza, że zbudował je Bóg, a nie człowiek (Lb 24.6 - LXX). Chrystus jako liturg sprawuje swój kult w niebie, tj. w Bożej obecności, zasiadając tam zarazem jako król, współrządca świata. Tę tezę naczelną udowodni Autor znaną metodą porównań.
μεμφόμενος γὰρ αὐτοὺς λέγει, Ἰδοὺ ἡμέραι ἔρχονται, λέγει κύριος, καὶ συντελέσω ἐπὶ τὸν οἶκον Ἰσραὴλ καὶ ἐπὶ τὸν οἶκον Ἰούδα διαθήκην καινήν,	Vituperans enim eos dicit: Ecce dies venient, dicit Dominus: et consummabo super domum Israël, et super domum Juda, testamentum novum,	zarzucając bowiem im* mówi: Oto dni przychodzą, mówi Pan, i spełnię na dom Izraela i na dom Judy przymierze nowe, * Niektóre rękopisy mają grecką formę, która jednak nie zmienia podanego przekładu.
οὐ κατὰ τὴν διαθήκην, ἣν ἐποίησα τοῖς πατράσιν αὐτῶν ἐν ἡμέρᾳ ἐπιλαβομένου μου τῆς χειρὸς αὐτῶν ἐξαγαγεῖν αὐτοὺς ἐκ γῆς Αἰγύπτου, ὅτι αὐτοὶ οὐκ ἐνέμειναν ἐν τῇ διαθήκῃ μου, κἀγὼ ἠμέλησα αὐτῶν, λέγει κύριος·	non secundum testamentum quod feci patribus eorum in die qua apprehendi manum eorum ut educerem illos de terra Ægypti: quoniam ipsi non permanserunt in testamento meo: et ego neglexi eos, dicit Dominus.	nie według przymierza, które uczyniłem (dla) ojców ich w dniu, (gdy chwyciłem) ja rękę ich, (by) wyprowadzić ich z ziemi Egiptu, ponieważ oni nie wytrwali w przymierzu mym, i ja zaniedbałem ich, mówi Pan.
ὅτι αὕτη ἡ διαθήκη, ἣν διαθήσομαι τῷ οἴκῳ Ἰσραὴλ μετὰ τὰς ἡμέρας ἐκείνας, λέγει κύριος· διδοὺς νόμους μου εἰς τὴν διάνοιαν αὐτῶν καὶ ἐπὶ καρδίας αὐτῶν ἐπιγράψω αὐτούς, καὶ ἔσομαι αὐτοῖς εἰς θεόν, καὶ αὐτοὶ ἔσονταί μοι εἰς λαόν·	Quia hoc est testamentum quod disponam domui Israël post dies illos, dicit Dominus: dando leges meas in mentem eorum, et in corde eorum superscribam eas: et ero eis in Deum, et ipsi erunt mihi in populum:	Bo to przymierze, które ułożę sobie dla domu Izraela po dniach tych, mówi Pan, dając prawa me do myśli ich, i na sercach ich napiszę je, i będę im za Boga i oni będą mi za lud.
καὶ οὐ μὴ διδάξωσιν ἕκαστος τὸν πολίτην αὐτοῦ καὶ ἕκαστος τὸν ἀδελφὸν αὐτοῦ λέγων, Γνῶθι τὸν κύριον, ὅτι πάντες εἰδήσουσίν με ἀπὸ μικροῦ ἕως μεγάλου αὐτῶν,	et non docebit unusquisque proximum suum, et unusquisque fratrem suum, dicens: Cognosce Dominum: quoniam omnes scient me a minore usque ad majorem eorum:	I nie będą nauczać każdy (współ)obywatela* jego i każdy brata jego, mówiąc: Poznaj Pana, bo wszyscy znać będą mię od małego aż do wielkiego (z) nich. * Inne lekcje: "bliźniego"; bez słów: "(współ)obywatela jego i każdy". ** Sens: swego.
ὅτι ἵλεως ἔσομαι ταῖς ἀδικίαις αὐτῶν καὶ τῶν ἁμαρτιῶν αὐτῶν οὐ μὴ μνησθῶ ἔτι.	quia propitius ero iniquitatibus eorum, et peccatorum eorum jam non memorabor.	Bo przebłagalny będę (dla) niesprawiedliwości ich, i grzechów ich nie będę pamiętał jeszcze.
ἐν τῷ λέγειν Καινὴν πεπαλαίωκεν τὴν πρώτην· τὸ δὲ παλαιούμενον καὶ γηράσκον ἐγγὺς ἀφανισμοῦ.	Dicendo autem novum: veteravit prius. Quod autem antiquatur, et senescit, prope interitum est.	Przez (to że) mówić Nowe, uczynił starym pierwsze; (to)* zaś czynione starym i starzejące się blisko przepadnięcia. * Rodzajnik ten nie odnosi się do przymierza, lecz w ogóle do wszystkiego, co się starzeje.

9

Służba starego przymierza
Εἶχε μὲν οὖν καὶ ἡ πρώτη δικαιώματα λατρείας τό τε ἅγιον κοσμικόν.	Habuit quidem et prius justificationes culturæ, et Sanctum sæculare.	Miało więc [i] pierwsze* przepisy służby jak i święte (miejsce) ziemskie*. Z domyślnym: przymierze. ** "święte (miejsce) ziemskie" - o świątyni na tej ziemi.
σκηνὴ γὰρ κατεσκευάσθη ἡ πρώτη ἐν ᾗ ἥ τε λυχνία καὶ ἡ τράπεζα καὶ ἡ πρόθεσις τῶν ἄρτων, ἥτις λέγεται Ἅγια·	Tabernaculum enim factum est primum, in quo erant candelabra, et mensa, et propositio panum, quæ dicitur Sancta.	Namiot* bowiem został zbudowany, (ten) pierwszy, w którym świecznik, i stół, i wyłożenie chlebów, który jest nazywany Święte; * O świątyni.
μετὰ δὲ τὸ δεύτερον καταπέτασμα σκηνὴ ἡ λεγομένη Ἅγια Ἁγίων,	Post velamentum autem secundum, tabernaculum, quod dicitur Sancta sanctorum:	za zaś drugą zasłoną namiot, nazywany Święte Świętych, O świątyni.
χρυσοῦν ἔχουσα θυμιατήριον καὶ τὴν κιβωτὸν τῆς διαθήκης περικεκαλυμμένην πάντοθεν χρυσίῳ, ἐν ᾗ στάμνος χρυσῆ ἔχουσα τὸ μάννα καὶ ἡ ῥάβδος Ἀαρὼν ἡ βλαστήσασα καὶ αἱ πλάκες τῆς διαθήκης,	aureum habens thuribulum, et arcam testamenti circumtectam ex omni parte auro, in qua urna aurea habens manna, et virga Aaron, quæ fronduerat, et tabulæ testamenti,	złotą mający kadzielnicę, i arkę przymierza, osłoniętą zewsząd złotem, w której dzban złoty, mający mannę, i berło Aarona, (to) (które wypuściło pączki), i płyty przymierza,
ὑπεράνω δὲ αὐτῆς Χερουβὶν δόξης κατασκιάζοντα τὸ ἱλαστήριον· περὶ ὧν οὐκ ἔστιν νῦν λέγειν κατὰ μέρος.	superque eam erant cherubim gloriæ obumbrantia propitiatorium: de quibus non est modo dicendum per singula.	powyżej zaś niej cheruby chwały, ocieniające przebłagalnię; o tych nie jest teraz mówić według części.
Τούτων δὲ οὕτως κατεσκευασμένων εἰς μὲν τὴν πρώτην σκηνὴν διὰ παντὸς εἰσίασιν οἱ ἱερεῖς τὰς λατρείας ἐπιτελοῦντες,	His vero ita compositis, in priori quidem tabernaculo semper introibant sacerdotes, sacrificiorum officia consummantes:	(Gdy) te zaś tak są zbudowane, do pierwszego namiotu* przez każdy** wchodzą kapłani służbę spełniający, * O świątyni ** "przez każdy" sens: o każdej porze.
εἰς δὲ τὴν δευτέραν ἅπαξ τοῦ ἐνιαυτοῦ μόνος ὁ ἀρχιερεύς, οὐ χωρὶς αἵματος ὃ προσφέρει ὑπὲρ ἑαυτοῦ καὶ τῶν τοῦ λαοῦ ἀγνοημάτων,	in secundo autem semel in anno solus pontifex non sine sanguine, quem offert pro sua et populi ignorantia:	do zaś drugiego raz (w) roku sam arcykapłan, nie bez krwi, którą ofiaruje za swoje i ludu błędy niewiedzy,
τοῦτο δηλοῦντος τοῦ πνεύματος τοῦ ἁγίου, μήπω πεφανερῶσθαι τὴν τῶν ἁγίων ὁδὸν ἔτι τῆς πρώτης σκηνῆς ἐχούσης στάσιν,	hoc significante Spiritu Sancto, nondum propalatam esse sanctorum viam, adhuc priore tabernaculo habente statum:	tak wykazując Duch Święty, (że) jeszcze nie uwidocznić się świętych* droga, (gdy) jeszcze pierwszy namiot* ma miejsce postoju, * O części świątyni jerozolimskiej. Sens: dostęp, wejście, przejście. * O świątyni.
Przytoczone wyżej proroctwo Jr o Nowym Przymierzu pozwala Autorowi na ukazanie z kolei kontrastu jaki zachodzi między kultami obydwu Przymierzy. Zaczyna więc od sumarycznego przypomnienia instytucji kultycznych ST, na czele z "ziemskim" przybytkiem, przy czym przymiotnik "ziemski" wyraźnie kontrastuje z "niebieskim" sanktuarium. Przybytek omawiany - to jeszcze Namiot Spotkania z czasów wędrówki po pustyni (Wj 5; Wj 36; Wj 40). Jakkolwiek istotnie w pismach Filona przybytek jest obrazem całego kosmosu, tutaj Autor tej zależności nie wykazuje. Wyliczone sprzęty Miejsca Świętego odpowiadają zarządzeniom Kpl 24.1-9.
ἥτις παραβολὴ εἰς τὸν καιρὸν τὸν ἐνεστηκότα, καθ᾽ ἣν δῶρά τε καὶ θυσίαι προσφέρονται μὴ δυνάμεναι κατὰ συνείδησιν τελειῶσαι τὸν λατρεύοντα,	quæ parabola est temporis instantis: juxta quam munera, et hostiæ offeruntur, quæ non possunt juxta conscientiam perfectum facere servientem, solummodo in cibis, et in potibus,	które przykładem czasu nastałego, według niego* dary i ofiary są przynoszone, nie mogące co do sumienia uczynić doskonałym spełniającego służbę, * Odnosi się do "przykładem".
μόνον ἐπὶ βρώμασιν καὶ πόμασιν καὶ διαφόροις βαπτισμοῖς, δικαιώματα σαρκὸς μέχρι καιροῦ διορθώσεως ἐπικείμενα.	et variis baptismatibus, et justitiis carnis usque ad tempus correctionis impositis.	jedynie dla potraw, i napojów, i różnych obmywań, (jako) przepisy* ciała*** aż do czasu naprawy położone * "jedynie dla potraw, i napojów, i różnych obmywań": - miejsce składniowo i semantycznie niejasne. Prawdopodobnie należy uznać te wyrazy za zależne od danego po przecinku "(jako) przepisy". Inne lekcje zamiast "obmywań, jako przepisy": "obmywań, jako przepis"; "obmywań i jako przepisy"; "obmywań i przepisów". Uwaga: zamiast "przepisy" może być "usprawiedliwienie". * "jako przepisy ciała" - możliwy sens: jako przepisy ludzkie, ziemskie. Ale możliwe też: "jako usprawiedliwienie ciała" w przeciwieństwie do doskonałości sumienia (zob. w. 9). **** Możliwe też: "ustanowione".
Krew Chrystusa
Χριστὸς δὲ παραγενόμενος ἀρχιερεὺς τῶν γενομένων ἀγαθῶν διὰ τῆς μείζονος καὶ τελειοτέρας σκηνῆς οὐ χειροποιήτου, τοῦτ᾽ ἔστιν οὐ ταύτης τῆς κτίσεως,	Christus autem assistens pontifex futurorum bonorum, per amplius et perfectius tabernaculum, non manufactum, id est, non hujus creationis:	Pomazaniec zaś, przybywszy* (jako) arcykapłan (tych) (które stały się) dóbr, przez większy i dojrzalszy namiot* nie ręką uczyniony, to jest nie tego stworzenia***, Możliwe też według etymologii: "stawszy się obok". Inna lekcja zamiast "które stały się": "mających nastąpić". * O świątyni. **** Sens: namiot uczyniony nie z rzeczy stworzonych.
οὐδὲ δι᾽ αἵματος τράγων καὶ μόσχων διὰ δὲ τοῦ ἰδίου αἵματος εἰσῆλθεν ἐφάπαξ εἰς τὰ ἅγια αἰωνίαν λύτρωσιν εὑράμενος.	neque per sanguinem hircorum aut vitulorum, sed per proprium sanguinem introivit semel in Sancta, æterna redemptione inventa.	ani przez krew kozłów i cieląt, przez zaś własną krew wszedł raz na zawsze do Świętych, wieczne odkupienie znalazłszy. O miejscu w świątyni.
εἰ γὰρ τὸ αἷμα τράγων καὶ ταύρων καὶ σποδὸς δαμάλεως ῥαντίζουσα τοὺς κεκοινωμένους ἁγιάζει πρὸς τὴν τῆς σαρκὸς καθαρότητα,	Si enim sanguis hircorum et taurorum, et cinis vitulæ aspersus inquinatos sanctificat ad emundationem carnis:	Jeśli bowiem krew kozłów i byków i popiół jałówki obsypując (tych) (którzy uczynili się nieczystymi)* uświęca ku ciała czystości, * Możliwe też znaczenie bierne: "którzy zostali uczynieni nieczystymi".
πόσῳ μᾶλλον τὸ αἷμα τοῦ Χριστοῦ, ὃς διὰ πνεύματος αἰωνίου ἑαυτὸν προσήνεγκεν ἄμωμον τῷ θεῷ, καθαριεῖ τὴν συνείδησιν ἡμῶν ἀπὸ νεκρῶν ἔργων εἰς τὸ λατρεύειν θεῷ ζῶντι.	quanto magis sanguis Christi, qui per Spiritum Sanctum semetipsum obtulit immaculatum Deo, emundabit conscientiam nostram ab operibus mortuis, ad serviendum Deo viventi?	jak wielce bardziej krew Pomazańca, który przez Ducha wiecznego siebie samego ofiarował (jako) niewinnego Bogu, oczyści sumienie nasze* od martwych czynów ku służyć Bogu żyjącemu. * Inne lekcje: "wasze": "ich": bez "nasze".
Καὶ διὰ τοῦτο διαθήκης καινῆς μεσίτης ἐστίν, ὅπως θανάτου γενομένου εἰς ἀπολύτρωσιν τῶν ἐπὶ τῇ πρώτῃ διαθήκῃ παραβάσεων τὴν ἐπαγγελίαν λάβωσιν οἱ κεκλημένοι τῆς αἰωνίου κληρονομίας.	Et ideo novi testamenti mediator est: ut morte intercedente, in redemptionem earum prævaricationum, quæ erant sub priori testamento, repromissionem accipiant qui vocati sunt æternæ hæreditatis.	I po to przymierza nowego pośrednikiem jest, żeby, (gdy) śmierć (stała się) ku odkupieniu (od tych) w pierwszym przymierzu przestępstw, obietnicę wzięliby powołani wiecznego dziedziczenia.
ὅπου γὰρ διαθήκη, θάνατον ἀνάγκη φέρεσθαι τοῦ διαθεμένου·	Ubi enim testamentum est, mors necesse est intercedat testatoris.	Gdzie bowiem testament, śmierć koniecznością, (by) być spodziewaną*, (tego) (który zarządził); W tym miejscu wyraz "diaqhkh" ma wyraźnie znaczenie "testament", a nie "przymierze". Z domyślnym: jest. * "śmierć koniecznością, by być spodziewaną" - sens: trzeba spodziewać się śmierci.
διαθήκη γὰρ ἐπὶ νεκροῖς βεβαία, ἐπεὶ μήποτε ἰσχύει ὅτε ζῇ ὁ διαθέμενος.	Testamentum enim in mortuis confirmatum est: alioquin nondum valet, dum vivit qui testatus est.	testament* bowiem przy martwych mocny, gdyż nigdy (nie) okazuje siły, gdy żyje (ten), (który zarządził). * Tu niewątpliwie występuje znaczenie "testament", choć gdzie indziej w tym liście przeważnie "przymierze".
ὅθεν οὐδὲ ἡ πρώτη χωρὶς αἵματος ἐγκεκαίνισται·	Unde nec primum quidem sine sanguine dedicatum est.	Stąd też ani pierwsze* bez krwi jest poświęcone*; Odnosi się do "przymierze". ** Podany przekład oddaje właściwą semantykę czasu, ale logicznie lepszy byłby tu przekład "było poświęcone".
λαληθείσης γὰρ πάσης ἐντολῆς κατὰ τὸν νόμον ὑπὸ Μωϋσέως παντὶ τῷ λαῷ, λαβὼν τὸ αἷμα τῶν μόσχων μετὰ ὕδατος καὶ ἐρίου κοκκίνου καὶ ὑσσώπου αὐτό τε τὸ βιβλίον καὶ πάντα τὸν λαὸν ἐράντισεν	Lecto enim omni mandato legis a Moyse universo populo, accipiens sanguinem vitulorum et hircorum cum aqua, et lana coccinea, et hyssopo, ipsum quoque librum, et omnem populum aspersit,	(gdy ogłoszone zostało) bowiem każde przykazanie według Prawa przez Mojżesza całemu ludowi, wziąwszy krew cieląt [i kozłów] z wodą i wełną szkarłatną i hyzopem, sam zwój i cały lud skropił, Inne lekcje zamiast "cieląt i kozłów": "cieląt"; "kozłów i cieląt".
λέγων, Τοῦτο τὸ αἷμα τῆς διαθήκης ἧς ἐνετείλατο πρὸς ὑμᾶς ὁ θεός.	dicens: Hic sanguis testamenti, quod mandavit ad vos Deus.	mówiąc: To krew przymierza, które przykazał względem was Bóg;
καὶ τὴν σκηνὴν δὲ καὶ πάντα τὰ σκεύη τῆς λειτουργίας τῷ αἵματι ὁμοίως ἐράντισεν.	Etiam tabernaculum et omnia vasa ministerii sanguine similiter aspersit.	i namiot zaś, i wszystkie naczynia publicznej służby* krwią podobnie skropił. * Sens: służby liturgicznej.
καὶ σχεδὸν ἐν αἵματι πάντα καθαρίζεται κατὰ τὸν νόμον καὶ χωρὶς αἱματεκχυσίας οὐ γίνεται ἄφεσις.	Et omnia pene in sanguine secundum legem mundantur: et sine sanguinis effusione non fit remissio.	I prawie przez krew wszystko jest oczyszczane według Prawa, i bez wylania krwi nie staje się uwolnienie.
Ἀνάγκη οὖν τὰ μὲν ὑποδείγματα τῶν ἐν τοῖς οὐρανοῖς τούτοις καθαρίζεσθαι, αὐτὰ δὲ τὰ ἐπουράνια κρείττοσιν θυσίαις παρὰ ταύτας.	Necesse est ergo exemplaria quidem cælestium his mundari: ipsa autem cælestia melioribus hostiis quam istis.	Koniecznością* więc, (by) przykłady (tych) w niebiosach tymi być oczyszczane, same zaś niebieskie* znaczniejszymi ofiarami od tych**. Z domyślnym: było. Sens: symbole, typy. * "przykłady (…) być oczyszczane" - składniej: "Koniecznością było (…) by były oczyszczane". ** Z domyślnym: rzeczy, rzeczywistości. *** Z domyślnym: były oczyszczane.
οὐ γὰρ εἰς χειροποίητα εἰσῆλθεν ἅγια Χριστός, ἀντίτυπα τῶν ἀληθινῶν, ἀλλ᾽ εἰς αὐτὸν τὸν οὐρανόν, νῦν ἐμφανισθῆναι τῷ προσώπῳ τοῦ θεοῦ ὑπὲρ ἡμῶν·	Non enim in manufacta Sancta Jesus introivit exemplaria verorum: sed in ipsum cælum, ut appareat nunc vultui Dei pro nobis:	Nie bowiem do ręką uczynionych wszedł Świętych* Pomazaniec, odbijających wzór prawdziwych, ale do samego nieba, (by) teraz uczynić się widzialnym osobie Boga w imieniu naszym; * O miejscu centralnym w świątyni.
οὐδ᾽ ἵνα πολλάκις προσφέρῃ ἑαυτόν, ὥσπερ ὁ ἀρχιερεὺς εἰσέρχεται εἰς τὰ ἅγια κατ᾽ ἐνιαυτὸν ἐν αἵματι ἀλλοτρίῳ,	neque ut sæpe offerat semetipsum, quemadmodum pontifex intrat in Sancta per singulos annos in sanguine alieno:	ani aby częstokroć ofiarowywałby siebie samego, jak właśnie arcykapłan wchodzi do Świętych* co rok przez krew cudzą, * O miejscu w świątyni.
ἐπεὶ ἔδει αὐτὸν πολλάκις παθεῖν ἀπὸ καταβολῆς κόσμου· νυνὶ δὲ ἅπαξ ἐπὶ συντελείᾳ τῶν αἰώνων εἰς ἀθέτησιν τῆς ἁμαρτίας διὰ τῆς θυσίας αὐτοῦ πεφανέρωται.	alioquin oportebat eum frequenter pati ab origine mundi: nunc autem semel in consummatione sæculorum, ad destitutionem peccati, per hostiam suam apparuit.	gdyż trzeba byłoby, (by) On częstokroć doznać cierpienia od położenia fundamentów świata; teraz zaś raz przy spełnieniu wieków ku odrzuceniu grzechu przez ofiarę Jego* uczynił się widocznym*. Sens: swoją. ** Sens: objawił się.
καὶ καθ᾽ ὅσον ἀπόκειται τοῖς ἀνθρώποις ἅπαξ ἀποθανεῖν, μετὰ δὲ τοῦτο κρίσις,	Et quemadmodum statutum est hominibus semel mori, post hoc autem judicium:	I o ile jest odłożone* (dla) ludzi raz umrzeć, po zaś tym osądzenie, * Sens: jest postanowione.
οὕτως καὶ ὁ Χριστὸς ἅπαξ προσενεχθεὶς εἰς τὸ πολλῶν ἀνενεγκεῖν ἁμαρτίας, ἐκ δευτέρου χωρὶς ἁμαρτίας ὀφθήσεται τοῖς αὐτὸν ἀπεκδεχομένοις εἰς σωτηρίαν.	sic et Christus semel oblatus est ad multorum exhaurienda peccata: secundo sine peccato apparebit exspectantibus se, in salutem.	tak i Pomazaniec, raz ofiarowany* ku (temu) wielu wznieść grzechy, po drugi* bez grzechu da się zobaczyć (tym) Go wyczekującym ku zbawieniu. * Możliwe: ofiarowawszy się. Sens: znieść, zmazać, usunąć, "ku temu (…) wznieść" - w oryginale wyrażenie przyimkowe, oznaczające zamiar: by wznieść: po to by wznieść. * Z domyślnym: raz.

10

Ofiara Chrystusa—raz na zawsze
Σκιὰν γὰρ ἔχων ὁ νόμος τῶν μελλόντων ἀγαθῶν, οὐκ αὐτὴν τὴν εἰκόνα τῶν πραγμάτων, κατ᾽ ἐνιαυτὸν ταῖς αὐταῖς θυσίαις ἃς προσφέρουσιν εἰς τὸ διηνεκὲς οὐδέποτε δύναται τοὺς προσερχομένους τελειῶσαι·	Umbram enim habens lex futurorum bonorum, non ipsam imaginem rerum: per singulos annos, eisdem ipsis hostiis quas offerunt indesinenter, numquam potest accedentes perfectos facere:	Cień bowiem mając Prawo mających nastąpić dóbr, nie sam* obraz spraw, co rok tymi samymi ofiarami, które przynoszą na ciągle, nigdy (nie) może* podchodzących uczynić doskonałymi**, Inne lekcje zamiast "nie sam": "nie według"; "nie ich"; "i"; "i nie sam". Sens: rzeczy, rzeczywistości. * "na ciągle" - sens: na stałe. ** Inna lekcja: "mogą". *** Sens: uczynić wolnymi od grzechu.
ἐπεὶ οὐκ ἂν ἐπαύσαντο προσφερόμεναι διὰ τὸ μηδεμίαν ἔχειν ἔτι συνείδησιν ἁμαρτιῶν τοὺς λατρεύοντας ἅπαξ κεκαθαρισμένους;	alioquin cessassent offerri: ideo quod nullam haberent ultra conscientiam peccati, cultores semel mundati:	gdyż (czy) nie powstrzymałyby się składane* dla (tego) (że) żadnej (nie) mieć już świadomości grzechów pełniący służbę, raz oczyściwszy się? Imiesłów odnosi się do "ofiarami". Sens: czyż nie przestano by ich składać? "mieć (…) pełniący służbę" - sens: przestano by składać ofiary, gdyby nie mieli już żadnej świadomości grzechów. * Chodzi o oczyszczenie się z grzechów, które według myśli całego wiersza 2. nie było możliwe w Starym Przymierzu.
ἀλλ᾽ ἐν αὐταῖς ἀνάμνησις ἁμαρτιῶν κατ᾽ ἐνιαυτόν·	sed in ipsis commemoratio peccatorum per singulos annos fit.	Ale w nich* przypomnienie grzechów co rok, * Sens: w tych składaniach ofiar.
ἀδύνατον γὰρ αἷμα ταύρων καὶ τράγων ἀφαιρεῖν ἁμαρτίας.	Impossibile enim est sanguine taurorum et hircorum auferri peccata.	niemożliwe* bowiem, (by) krew byków i kozłów oddzielać** grzechy. * Z domyślnym: było. ** "krew (…) oddzielać" - składniej: "by krew byków i kozłów oddzielała", "oddzielać" - sens: usuwać, obmywać, gładzić.
Διὸ εἰσερχόμενος εἰς τὸν κόσμον λέγει, Θυσίαν καὶ προσφορὰν οὐκ ἠθέλησας, σῶμα δὲ κατηρτίσω μοι·	Ideo ingrediens mundum dicit: Hostiam et oblationem noluisti: corpus autem aptasti mihi:	Dlatego wchodząc na świat mówi: Ofiary i daru nie zechciałeś, ciało zaś wydoskonaliłeś mi;
ὁλοκαυτώματα καὶ περὶ ἁμαρτίας οὐκ εὐδόκησας.	holocautomata pro peccato non tibi placuerunt.	(w) całopaleniach i za grzechy nie znalazłeś upodobania.
τότε εἶπον, Ἰδοὺ ἥκω, ἐν κεφαλίδι βιβλίου γέγραπται περὶ ἐμοῦ, τοῦ ποιῆσαι ὁ θεὸς τὸ θέλημά σου.	Tunc dixi: Ecce venio: in capite libri scriptum est de me: Ut faciam, Deus, voluntatem tuam.	Wtedy powiedziałem: Oto przychodzę, w głowicy zwoju jest napisane o mnie, (by) uczynić, Boże, wolę Twą.
ἀνώτερον λέγων ὅτι Θυσίας καὶ προσφορὰς καὶ ὁλοκαυτώματα καὶ περὶ ἁμαρτίας οὐκ ἠθέλησας οὐδὲ εὐδόκησας, αἵτινες κατὰ νόμον προσφέρονται,	Superius dicens: Quia hostias, et oblationes, et holocautomata pro peccato noluisti, nec placita sunt tibi, quæ secundum legem offeruntur,	Wyżej mówiąc, że: Ofiar, i darów, i całopaleń i za grzechy nie zechciałeś ani znalazłeś upodobanie, które według Prawa są przynoszone, Sens: są składane.
τότε εἴρηκεν, Ἰδοὺ ἥκω τοῦ ποιῆσαι τὸ θέλημά σου. ἀναιρεῖ τὸ πρῶτον ἵνα τὸ δεύτερον στήσῃ,	tunc dixi: Ecce venio, ut faciam, Deus, voluntatem tuam: aufert primum, ut sequens statuat.	wtedy powiedział: Oto przychodzę, (by) uczynić wolę Twą. Zabiera pierwsze, aby drugie postawiłby;
Zanim Autor stwierdzi i uzasadni fakt zniesienia ofiar Starego Przymierza, zatrzyma się przy nowym dowodzie ich niedoskonałości. Używając przeciwieństwa: cień - obraz, w tym samym sensie, jaki ma Kol 2.17, wykazuje, że typ nie osiągnął doskonałości antytypu, jakim będą przyszłe, czyli mesjańskie dobra: łaska i chwała.
ἐν ᾧ θελήματι ἡγιασμένοι ἐσμὲν διὰ τῆς προσφορᾶς τοῦ σώματος Ἰησοῦ Χριστοῦ ἐφάπαξ.	In qua voluntate sanctificati sumus per oblationem corporis Jesu Christi semel.	w tej woli uświęceni jesteśmy przez ofiarę ciała Jezusa Pomazańca raz na zawsze.
Καὶ πᾶς μὲν ἱερεὺς ἕστηκεν καθ᾽ ἡμέραν λειτουργῶν καὶ τὰς αὐτὰς πολλάκις προσφέρων θυσίας, αἵτινες οὐδέποτε δύνανται περιελεῖν ἁμαρτίας,	Et omnis quidem sacerdos præsto est quotidie ministrans, et easdem sæpe offerens hostias, quæ numquam possunt auferre peccata:	I każdy kapłan* stawał co dzień, pełniąc publiczną służbę* i te same wielekroć przynosząc ofiary, które nigdy (nie) mogą zdjąć grzechów. * Inna lekcja: "arcykapłan". Według najczęstszej desygnacji perfectum powinno być w przekładzie "stanął". * Chodzi o liturgię.
οὗτος δὲ μίαν ὑπὲρ ἁμαρτιῶν προσενέγκας θυσίαν εἰς τὸ διηνεκὲς ἐκάθισεν ἐν δεξιᾷ τοῦ θεοῦ,	hic autem unam pro peccatis offerens hostiam, in sempiternum sedet in dextera Dei,	Ten zaś, jedną za grzechy złożywszy ofiarę na ciągle, usiadł* na prawej*** Boga, * "na ciągle" - sens: na zawsze. O Jezusie. * "na prawej" - sens: po prawicy.
τὸ λοιπὸν ἐκδεχόμενος ἕως τεθῶσιν οἱ ἐχθροὶ αὐτοῦ ὑποπόδιον τῶν ποδῶν αὐτοῦ.	de cetero exspectans donec ponantur inimici ejus scabellum pedum ejus.	w końcu czekając, aż położeni zostaną nieprzyjaciele Jego (jako) podnóżek nóg Jego;
μιᾷ γὰρ προσφορᾷ τετελείωκεν εἰς τὸ διηνεκὲς τοὺς ἁγιαζομένους.	Una enim oblatione, consummavit in sempiternum sanctificatos.	jedną bowiem ofiarą uczynił dojrzałymi na ciągle* uświęconych. * "na ciągle" - sens: na zawsze.
Μαρτυρεῖ δὲ ἡμῖν καὶ τὸ πνεῦμα τὸ ἅγιον· μετὰ γὰρ τὸ εἰρηκέναι,	Contestatur autem nos et Spiritus Sanctus. Postquam enim dixit:	Świadczy zaś nam i Duch Święty; po bowiem powiedzieć:
Αὕτη ἡ διαθήκη ἣν διαθήσομαι πρὸς αὐτοὺς μετὰ τὰς ἡμέρας ἐκείνας, λέγει κύριος· διδοὺς νόμους μου ἐπὶ καρδίας αὐτῶν καὶ ἐπὶ τὴν διάνοιαν αὐτῶν ἐπιγράψω αὐτούς,	Hoc autem testamentum, quod testabor ad illos post dies illos, dicit Dominus, dando leges meas in cordibus eorum, et in mentibus eorum superscribam eas:	To przymierze, które ułożę sobie względem nich po dniach tych, mówi Pan, dając prawa me do serc ich, i na myśli ich napiszę je,
καὶ τῶν ἁμαρτιῶν αὐτῶν καὶ τῶν ἀνομιῶν αὐτῶν οὐ μὴ μνησθήσομαι ἔτι.	et peccatorum, et iniquitatum eorum jam non recordabor amplius.	i grzechów ich i bezprawia ich nie będę pamiętał jeszcze.
ὅπου δὲ ἄφεσις τούτων, οὐκέτι προσφορὰ περὶ ἁμαρτίας.	Ubi autem horum remissio: jam non est oblatio pro peccato.	Gdzie zaś uwolnienie (od) nich. już nie* ofiara za grzech. * Z domyślnym: jest.
Ἔχοντες οὖν, ἀδελφοί, παρρησίαν εἰς τὴν εἴσοδον τῶν ἁγίων ἐν τῷ αἵματι Ἰησοῦ,	Habentes itaque, fratres, fiduciam in introitu sanctorum in sanguine Christi,	Mając więc, bracia, otwartość do wejścia Świętych* w krwi Jezusa, * O miejscu w świątyni.
ἣν ἐνεκαίνισεν ἡμῖν ὁδὸν πρόσφατον καὶ ζῶσαν διὰ τοῦ καταπετάσματος, τοῦτ᾽ ἔστιν τῆς σαρκὸς αὐτοῦ,	quam initiavit nobis viam novam, et viventem per velamen, id est, carnem suam,	które* odnowił (dla) nas (jako) drogę nową i żywą przez zasłonę, to jest (przez) ciało Jego*, Odnosi się do "wejścia". ** Sens: swoje.
καὶ ἱερέα μέγαν ἐπὶ τὸν οἶκον τοῦ θεοῦ,	et sacerdotem magnum super domum Dei:	i kapłana* wielkiego nad domem Boga, * Jest to dopełnienie bliższe po "Mając" w w. 19.
προσερχώμεθα μετὰ ἀληθινῆς καρδίας ἐν πληροφορίᾳ πίστεως ῥεραντισμένοι τὰς καρδίας ἀπὸ συνειδήσεως πονηρᾶς καὶ λελουσμένοι τὸ σῶμα ὕδατι καθαρῷ·	accedamus cum vero corde in plenitudine fidei, aspersi corda a conscientia mala, et abluti corpus aqua munda,	podchodźmy z prawdziwym sercem w pełni wiary, skropiwszy sobie* serca z sumienia niegodziwego i umywszy sobie ciało wodą czystą; * Prawdopodobny sens: obmywszy sobie.
Zachęta i ostrzeżenie
κατέχωμεν τὴν ὁμολογίαν τῆς ἐλπίδος ἀκλινῆ, πιστὸς γὰρ ὁ ἐπαγγειλάμενος,	teneamus spei nostræ confessionem indeclinabilem (fidelis enim est qui repromisit),	zatrzymujmy wyznanie nadziei nie odchylające się, wierny bowiem (Ten), (który obiecał);
καὶ κατανοῶμεν ἀλλήλους εἰς παροξυσμὸν ἀγάπης καὶ καλῶν ἔργων,	et consideremus invicem in provocationem caritatis, et bonorum operum:	i oglądajmy* jedni drugich ku wyostrzaniu miłości i pięknych* czynów, * Sens: dostrzegajmy, przypatrujmy się uważnie. Metafora oznaczająca pobudzanie, wzmaganie. * Sens: dobrych.
μὴ ἐγκαταλείποντες τὴν ἐπισυναγωγὴν ἑαυτῶν, καθὼς ἔθος τισίν, ἀλλὰ παρακαλοῦντες, καὶ τοσούτῳ μᾶλλον ὅσῳ βλέπετε ἐγγίζουσαν τὴν ἡμέραν.	non deserentes collectionem nostram, sicut consuetudinis est quibusdam, sed consolantes, et tanto magis quanto videritis appropinquantem diem.	nie pozostawiając zebrania się siebie samych, jak zwyczajem (dla) niektórych, ale zachęcając, i o tyle bardziej, o ile widzicie zbliżający się dzień. O dniu paruzji.
Ἑκουσίως γὰρ ἁμαρτανόντων ἡμῶν μετὰ τὸ λαβεῖν τὴν ἐπίγνωσιν τῆς ἀληθείας, οὐκέτι περὶ ἁμαρτιῶν ἀπολείπεται θυσία,	Voluntarie enim peccantibus nobis post acceptam notitiam veritatis, jam non relinquitur pro peccatis hostia,	(Jeśli) dobrowolnie bowiem (grzeszymy) my po otrzymać* poznanie prawdy, już nie za grzechy pozostaje ofiara*, Lepiej: "otrzymaniu", gdyż w oryginale występuje substantywizowany bezokolicznik czasu dokonanego. ** "już nie za grzechy pozostaje ofiara" - składniej: "już nie ma ofiary za grzechy".
φοβερὰ δέ τις ἐκδοχὴ κρίσεως καὶ πυρὸς ζῆλος ἐσθίειν μέλλοντος τοὺς ὑπεναντίους.	terribilis autem quædam exspectatio judicii, et ignis æmulatio, quæ consumptura est adversarios.	napawające bojaźnią zaś jakieś czekanie osądzenia i ognia skwapliwość, jeść zamierzającego przeciwnych.
ἀθετήσας τις νόμον Μωϋσέως χωρὶς οἰκτιρμῶν ἐπὶ δυσὶν ἢ τρισὶν μάρτυσιν ἀποθνῄσκει·	Irritam quis faciens legem Moysi, sine ulla miseratione duobus vel tribus testibus moritur:	Odrzuciwszy ktoś Prawo Mojżesza, bez litości przez dwóch lub trzech świadków umiera;
πόσῳ δοκεῖτε χείρονος ἀξιωθήσεται τιμωρίας ὁ τὸν υἱὸν τοῦ θεοῦ καταπατήσας καὶ τὸ αἷμα τῆς διαθήκης κοινὸν ἡγησάμενος, ἐν ᾧ ἡγιάσθη, καὶ τὸ πνεῦμα τῆς χάριτος ἐνυβρίσας;	quanto magis putatis deteriora mereri supplicia qui Filium Dei conculcaverit, et sanguinem testamenti pollutum duxerit, in quo sanctificatus est, et spiritui gratiæ contumeliam fecerit?	jak wielce, uważacie, gorszego zostanie uznany za godnego karania* (ten) Syna Boga (który podeptał), i krew przymierza (za) pospolitą (który uznał), przez którą został uświęcony, i Ducha laski (który znieważył)? * "jak wielce (…) karania" - składniej: "jak wielce gorszego karania, uważacie, zostanie uznany za godnego".
οἴδαμεν γὰρ τὸν εἰπόντα, Ἐμοὶ ἐκδίκησις, ἐγὼ ἀνταποδώσω. καὶ πάλιν, Κρινεῖ κύριος τὸν λαὸν αὐτοῦ.	Scimus enim qui dixit: Mihi vindicta, et ego retribuam. Et iterum: Quia judicabit Dominus populum suum.	Znamy bowiem (Tego), (który powiedział): Mnie ukaranie, ja oddam w zamian; i znowu: Osądzi Pan lud Jego. Sens: do mnie należy ukaranie. ** Sens: swój.
φοβερὸν τὸ ἐμπεσεῖν εἰς χεῖρας θεοῦ ζῶντος.	Horrendum est incidere in manus Dei viventis.	Napawające bojaźnią wpaść w ręce Boga żyjącego.
Ἀναμιμνῄσκεσθε δὲ τὰς πρότερον ἡμέρας, ἐν αἷς φωτισθέντες πολλὴν ἄθλησιν ὑπεμείνατε παθημάτων,	Rememoramini autem pristinos dies, in quibus illuminati, magnum certamen sustinuistis passionum:	Przypominajcie sobie zaś (te) wcześniej dni, w których oświetleni* wielką atletyczną walkę wznieśliście cierpień, * Lepiej byłoby: "oświeceni".
τοῦτο μὲν ὀνειδισμοῖς τε καὶ θλίψεσιν θεατριζόμενοι, τοῦτο δὲ κοινωνοὶ τῶν οὕτως ἀναστρεφομένων γενηθέντες.	et in altero quidem opprobriis et tribulationibus spectaculum facti: in altero autem socii taliter conversantium effecti.	z jednej strony (dla) obelg i utrapień stając się widowiskiem, z drugiej strony zaś wspólnikami (tych) tak obracających się* stawszy się; * Metafora życia etycznego.
καὶ γὰρ τοῖς δεσμίοις συνεπαθήσατε καὶ τὴν ἁρπαγὴν τῶν ὑπαρχόντων ὑμῶν μετὰ χαρᾶς προσεδέξασθε γινώσκοντες ἔχειν ἑαυτοὺς κρείττονα ὕπαρξιν καὶ μένουσαν.	Nam et vinctis compassi estis, et rapinam bonorum vestrorum cum gaudio suscepistis, cognoscentes vos habere meliorem et manentem substantiam.	i bowiem (z) uwięzionymi* współodczuliście, i grabież dobytku waszego z radością przyjęliście, wiedząc, (że) mieć wy sami** lepszy majątek i trwający. * Inne lekcje: "z więzami": "z więzami mymi": "więzy me"; "z więzami ich". ** "mieć wy sami" - składniej: "że wy sami macie". Inne lekcje zamiast "wy sami": "dla was samych"; "w was samych"; bez "wy sami".
μὴ ἀποβάλητε οὖν τὴν παρρησίαν ὑμῶν, ἥτις ἔχει μεγάλην μισθαποδοσίαν.	Nolite itaque amittere confidentiam vestram, quæ magnam habet remunerationem.	Nie odrzućcie więc otwartości waszej, która ma wielką odpłatę,
ὑπομονῆς γὰρ ἔχετε χρείαν ἵνα τὸ θέλημα τοῦ θεοῦ ποιήσαντες κομίσησθε τὴν ἐπαγγελίαν.	Patientia enim vobis necessaria est: ut voluntatem Dei facientes, reportetis promissionem.	wytrwałości bowiem macie potrzebę, aby wolę Boga uczyniwszy. dostalibyście obietnicę. Sens: przedmiot obietnicy.
ἔτι γὰρ μικρὸν ὅσον ὅσον, ὁ ἐρχόμενος ἥξει καὶ οὐ χρονίσει·	Adhuc enim modicum aliquantulum, qui venturus est, veniet, et non tardabit.	Jeszcze bowiem małe tylko tyle tylko tyle. przychodzący przyjdzie i nie będzie zwlekał;
ὁ δὲ δίκαιός μου ἐκ πίστεως ζήσεται, καὶ ἐὰν ὑποστείληται, οὐκ εὐδοκεῖ ἡ ψυχή μου ἐν αὐτῷ.	Justus autem meus ex fide vivit: quod si subtraxerit se, non placebit animæ meæ.	zaś sprawiedliwy mój z wiary* żyć będzie, i jeśli cofnie się, nie znajdzie upodobania dusza ma w nim. * Inne lekcje zamiast "sprawiedliwy mój z wiary": "sprawiedliwy z wiary we mnie": "sprawiedliwy z wiary".
ἡμεῖς δὲ οὐκ ἐσμὲν ὑποστολῆς εἰς ἀπώλειαν ἀλλὰ πίστεως εἰς περιποίησιν ψυχῆς.	Nos autem non sumus subtractionis filii in perditionem, sed fidei in acquisitionem animæ.	My zaś nie jesteśmy wycofania się* ku zgubie, ale wiary** ku pozyskaniu duszy. * "nie jesteśmy wycofania się" - sens: nie należymy do tych, którzy się wycofują: "wycofania się" występuje tu w antytezie do "wiary". ** Sens: należymy do wiary.

11

Przez wiarę
Ἔστιν δὲ πίστις ἐλπιζομένων ὑπόστασις, πραγμάτων ἔλεγχος οὐ βλεπομένων.	Est autem fides sperandarum substantia rerum, argumentum non apparentium.	Jest zaś wiara (co do) obiecywanych przez nadzieję ufnością, (na) sprawy* argumentem nie widziane*. Sens: rzeczy, przedmioty. ** "na sprawy argumentem nie widziane" - składniej: (wiara jest) argumentem na sprawy nie widziane.
ἐν ταύτῃ γὰρ ἐμαρτυρήθησαν οἱ πρεσβύτεροι.	In hac enim testimonium consecuti sunt senes.	Przez tę* bowiem otrzymali świadectwo starsi. "Przez tę" - sens: ze względu na wiarę. Najdosłowniej: "zostali poświadczeni". * Sens: przodkowie.
Πίστει νοοῦμεν κατηρτίσθαι τοὺς αἰῶνας ῥήματι θεοῦ, εἰς τὸ μὴ ἐκ φαινομένων τὸ βλεπόμενον γεγονέναι.	Fide intelligimus aptata esse sæcula verbo Dei: ut ex invisibilibus visibilia fierent.	(Dzięki) wierze zauważamy, (że) wydoskonalone być wieki* słowem Boga. ku (temu) (że) nie z ukazywanych widziane stać się*. "wydoskonalone być wieki" - składniej: "że wydoskonalone są wieki", "wydoskonalone być" - sens: stworzone w pełni, stworzone do końca. ** "ku temu (…) stać się" - wyrażenie to oznacza rezultat czynności wydoskonalenia wieków przez Boga: stały się z niedostrzeganych dostrzeganymi.
Πίστει πλείονα θυσίαν Ἅβελ παρὰ Κάϊν προσήνεγκεν τῷ θεῷ, δι᾽ ἧς ἐμαρτυρήθη εἶναι δίκαιος, μαρτυροῦντος ἐπὶ τοῖς δώροις αὐτοῦ τοῦ θεοῦ, καὶ δι᾽ αὐτῆς ἀποθανὼν ἔτι λαλεῖ.	Fide plurimam hostiam Abel, quam Cain, obtulit Deo, per quam testimonium consecutus est esse justus, testimonium perhibente muneribus ejus Deo, et per illam defunctus adhuc loquitur.	(Dzięki) wierze większą ofiarę Abel obok Kaina przyniósł Bogu, przez którą otrzymał świadectwo, (że) być sprawiedliwy, (bo) świadczył nad darami jego Bóg*, i przez nią, umarłszy, jeszcze mówi. Jeden z papirusowych rękopisów nie ma wyrazu "Bogu". "że być sprawiedliwy" - składniej: "że jest sprawiedliwy". * Inne lekcje zamiast "jego Bóg": "jego Bogu"; "jemu Bóg"; "Bogu".
Πίστει Ἑνὼχ μετετέθη τοῦ μὴ ἰδεῖν θάνατον, καὶ οὐχ ηὑρίσκετο διότι μετέθηκεν αὐτὸν ὁ θεός. πρὸ γὰρ τῆς μεταθέσεως μεμαρτύρηται εὐαρεστηκέναι τῷ θεῷ·	Fide Henoch translatus est ne videret mortem, et non inveniebatur, quia transtulit illum Deus: ante translationem enim testimonium habuit placuisse Deo.	(Dzięki) wierze Henoch został przemieszczony, (tak że) nie zobaczyć śmierci; i nie był znajdowany, dlatego że przemieścił go Bóg; przed bowiem przemieszczeniem* otrzymał świadectwo, (że) bardzo spodobać się** Bogu, * Sens: przed zabraniem. ** Składniej: "że bardzo spodobał się".
χωρὶς δὲ πίστεως ἀδύνατον εὐαρεστῆσαι· πιστεῦσαι γὰρ δεῖ τὸν προσερχόμενον τῷ θεῷ ὅτι ἔστιν καὶ τοῖς ἐκζητοῦσιν αὐτὸν μισθαποδότης γίνεται.	Sine fide autem impossibile est placere Deo. Credere enim oportet accedentem ad Deum quia est, et inquirentibus se remunerator sit.	bez zaś wiary niemożliwe bardzo spodobać się, uwierzyć bowiem trzeba podchodzący do* Boga, że jest i (dla) odszukujących Go odpłacającym staje się. * "uwierzyć (…) podchodzący do" - składniej: "trzeba bowiem, aby uwierzył podchodzący do".
Πίστει χρηματισθεὶς Νῶε περὶ τῶν μηδέπω βλεπομένων, εὐλαβηθεὶς κατεσκεύασεν κιβωτὸν εἰς σωτηρίαν τοῦ οἴκου αὐτοῦ δι᾽ ἧς κατέκρινεν τὸν κόσμον, καὶ τῆς κατὰ πίστιν δικαιοσύνης ἐγένετο κληρονόμος.	Fide Noë responso accepto de iis quæ adhuc non videbantur, metuens aptavit arcam in salutem domus suæ, per quam damnavit mundum: et justitiæ, quæ per fidem est, hæres est institutus.	(Dzięki) wierze otrzymawszy wyrocznię Noe co do jeszcze nie widzianych, przyjąwszy pobożnie zbudował arkę ku zbawieniu domu jego; przez nią* zasądził świat i (tego) według wiary usprawiedliwienia stał się dziedziczącym. * Sens: swego. ** Zaimek ten oznacza wiarę.
Πίστει καλούμενος Ἀβραὰμ ὑπήκουσεν ἐξελθεῖν εἰς τόπον ὃν ἤμελλεν λαμβάνειν εἰς κληρονομίαν, καὶ ἐξῆλθεν μὴ ἐπιστάμενος ποῦ ἔρχεται.	Fide qui vocatur Abraham obedivit in locum exire, quem accepturus erat in hæreditatem: et exiit, nesciens quo iret.	(Dzięki) wierze powoływany Abraham okazał posłuszeństwo, (by) wyjść do miejsca, które miał brać do dziedziczenia; i wyszedł nie wiedząc, gdzie przychodzi.
Πίστει παρῴκησεν εἰς γῆν τῆς ἐπαγγελίας ὡς ἀλλοτρίαν ἐν σκηναῖς κατοικήσας μετὰ Ἰσαὰκ καὶ Ἰακὼβ τῶν συγκληρονόμων τῆς ἐπαγγελίας τῆς αὐτῆς·	Fide demoratus est in terra repromissionis, tamquam in aliena, in casulis habitando cum Isaac et Jacob cohæredibus repromissionis ejusdem.	(Dzięki) wierze zamieszkał obok względem ziemi obietnicy jako obcej, w namiotach zamieszkawszy z* Izaakiem i Jakubem, współdziedzicami obietnicy tej samej; * Przymiotnik ten określa ziemię. ** Prawdopodobny sens: podobnie jak.
ἐξεδέχετο γὰρ τὴν τοὺς θεμελίους ἔχουσαν πόλιν ἧς τεχνίτης καὶ δημιουργὸς ὁ θεός.	Exspectabat enim fundamenta habentem civitatem: cujus artifex et conditor Deus.	czekał bowiem (na to) fundamenty mające miasto, którego rzemieślnikiem* i twórcą Bóg. * Możliwe też: "mistrzem".
Nie będąc definicją w sensie ścisłym, nie wyczerpując wszystkich aspektów wiary, określenie to streszcza tylko te z nich, które znajdą ilustrację w niniejszym rozdziale, mianowicie postawę wierzącego wobec dóbr eschatologicznych. Porękę ich osiągnięcia daje wierzącemu wiara i ona tylko dostarcza dowodu na ich rzeczywistość, gdyż są one niewidzialne. Na podkreślenie zasługuje tu związek wiary z nadzieją na przyszłość: to, co wiara stwierdza o dokonanym dziele Jezusa, stanowi porękę spełnienia się Jego obietnic co do wierzących (por. Rz 4.18; 8.24; 1Kor 13.12, zaś przeciwstawienie świata zjawiskowego i dóbr niewidzialnych - por. 2Kor 4.18). Wiara jest więc sposobem poznania tego, co niewidzialne (por. Hbr 11.29). Biorąc pod uwagę kontekst całego listu, zwłaszcza Hbr 2.5; 6.5; 9.11; 10.1, gdzie przymiotnik przyszły określa posiadane przez wiernych dobra mesjańskie, można ustalić, na czym polega paradoks wiary: wierzący posiada dobra eschatologiczne, choć jeszcze się nimi w pełni nie raduje, już je poznaje, choć ich nie widzi. Przykłady, jakie poda Autor, zilustrują tę egzystencjalną wartość wiary.
Πίστει καὶ αὐτὴ Σάρρα στεῖρα δύναμιν εἰς καταβολὴν σπέρματος ἔλαβεν καὶ παρὰ καιρὸν ἡλικίας, ἐπεὶ πιστὸν ἡγήσατο τὸν ἐπαγγειλάμενον.	Fide et ipsa Sara sterilis virtutem in conceptionem seminis accepit, etiam præter tempus ætatis: quoniam fidelem credidit esse eum qui repromiserat.	(Dzięki) wierze - i ta Sara bezpłodna - moc* ku położeniu fundamentów nasienia otrzymała i wbrew stosownej porze dojrzałości, gdyż godnym wiary uznała (Tego), (który obiecał): * Inne lekcje zamiast "Dzięki wierze - i ta Sara bezpłodna - moc": "Dzięki wierze i ta Sara moc": "Dzięki wierze i ta Sara, ta bezpłodna - moc": "Dzięki wierze i ta Sara bezpłodna moc"; "Dzięki wierze i ta Sara bezpłodną będąca moc".
διὸ καὶ ἀφ᾽ ἑνὸς ἐγεννήθησαν, καὶ ταῦτα νενεκρωμένου, καθὼς τὰ ἄστρα τοῦ οὐρανοῦ τῷ πλήθει καὶ ὡς ἡ ἄμμος ἡ παρὰ τὸ χεῖλος τῆς θαλάσσης ἡ ἀναρίθμητος.	Propter quod et ab uno orti sunt (et hoc emortuo) tamquam sidera cæli in multitudinem, et sicut arena, quæ est ad oram maris, innumerabilis.	dlatego i z jednego zostali zrodzeni, i to (z) uczynionego martwym, tak jak gwiazdy nieba (co do) mnogości i jak piasek, (ten) na wardze* morza, (ten) niezliczony. * Sens: niezdolnego już do poczęcia dziecka. ** Metafora oznaczająca brzeg morza.
Κατὰ πίστιν ἀπέθανον οὗτοι πάντες, μὴ λαβόντες τὰς ἐπαγγελίας ἀλλὰ πόρρωθεν αὐτὰς ἰδόντες καὶ ἀσπασάμενοι καὶ ὁμολογήσαντες ὅτι ξένοι καὶ παρεπίδημοί εἰσιν ἐπὶ τῆς γῆς.	Juxta fidem defuncti sunt omnes isti, non acceptis repromissionibus, sed a longe eas aspicientes, et salutantes, et confitentes quia peregrini et hospites sunt super terram.	Według wiary umarli ci wszyscy, nie wziąwszy obietnic, ale z daleka je zobaczywszy i pozdrowiwszy, i przyznawszy, że cudzoziemcami i obcokrajowcami są na ziemi; Tu sens przedmiotowy.
οἱ γὰρ τοιαῦτα λέγοντες ἐμφανίζουσιν ὅτι πατρίδα ἐπιζητοῦσιν.	Qui enim hæc dicunt, significant se patriam inquirere.	(ci) bowiem tak mówiący czynią widzialnym, że ojczyzny poszukują.
καὶ εἰ μὲν ἐκείνης ἐμνημόνευον ἀφ᾽ ἧς ἐξέβησαν, εἶχον ἂν καιρὸν ἀνακάμψαι·	Et si quidem ipsius meminissent de qua exierunt, habebant utique tempus revertendi:	I jeśli (o) tej wzmiankowaliby, z której wyszli, mieliby czas zawrócić;
νῦν δὲ κρείττονος ὀρέγονται, τοῦτ᾽ ἔστιν ἐπουρανίου. διὸ οὐκ ἐπαισχύνεται αὐτοὺς ὁ θεὸς θεὸς ἐπικαλεῖσθαι αὐτῶν· ἡτοίμασεν γὰρ αὐτοῖς πόλιν.	nunc autem meliorem appetunt, id est, cælestem. Ideo non confunditur Deus vocari Deus eorum: paravit enim illis civitatem.	teraz zaś lepszej sięgają, to jest niebieskiej. Dlatego nie wstydzi się z powodu nich Bóg (jako) Bóg być przywoływanym ich, przygotował bowiem im miasto.
Πίστει προσενήνοχεν Ἀβραὰμ τὸν Ἰσαὰκ πειραζόμενος καὶ τὸν μονογενῆ προσέφερεν, ὁ τὰς ἐπαγγελίας ἀναδεξάμενος,	Fide obtulit Abraham Isaac, cum tentaretur, et unigenitum offerebat, qui susceperat repromissiones:	(Dzięki) wierze ofiarował Abraham Izaaka doświadczany, i jednorodzonego ofiarowywał (te) obietnice przyjąwszy,
πρὸς ὃν ἐλαλήθη ὅτι Ἐν Ἰσαὰκ κληθήσεταί σοι σπέρμα,	ad quem dictum est: Quia in Isaac vocabitur tibi semen:	do którego zostało powiedziane, że: W Izaaku powołane zostanie tobie nasienie, Metafora potomstwa.
λογισάμενος ὅτι καὶ ἐκ νεκρῶν ἐγείρειν δυνατὸς ὁ θεός, ὅθεν αὐτὸν καὶ ἐν παραβολῇ ἐκομίσατο.	arbitrans quia et a mortuis suscitare potens est Deus: unde eum et in parabolam accepit.	policzywszy sobie, że i z martwych wskrzesić mocny* Bóg; stąd też go** i na przykład dostał. * Z domyślnym: jest. ** Zaimek ten określa Izaaka.
Πίστει καὶ περὶ μελλόντων εὐλόγησεν Ἰσαὰκ τὸν Ἰακὼβ καὶ τὸν Ἠσαῦ.	Fide et de futuris benedixit Isaac Jacob et Esau.	(Dzięki) wierze i co do mających nastąpić pobłogosławił Izaak Jakuba i Ezawa.
Πίστει Ἰακὼβ ἀποθνῄσκων ἕκαστον τῶν υἱῶν Ἰωσὴφ εὐλόγησεν καὶ προσεκύνησεν ἐπὶ τὸ ἄκρον τῆς ῥάβδου αὐτοῦ.	Fide Jacob, moriens, singulos filiorum Joseph benedixit: et adoravit fastigium virgæ ejus.	(Dzięki) wierze Jakub umierając każdego (z) synów Józefa pobłogosławił i pokłonił się przed skrajem laski jego.
Πίστει Ἰωσὴφ τελευτῶν περὶ τῆς ἐξόδου τῶν υἱῶν Ἰσραὴλ ἐμνημόνευσεν καὶ περὶ τῶν ὀστέων αὐτοῦ ἐνετείλατο.	Fide Joseph, moriens, de profectione filiorum Israël memoratus est, et de ossibus suis mandavit.	(Dzięki) wierze Józef umierając o wyjściu synów Izraela przypomniał i co do kości jego* przykazał. * Sens: swoich.
Πίστει Μωϋσῆς γεννηθεὶς ἐκρύβη τρίμηνον ὑπὸ τῶν πατέρων αὐτοῦ, διότι εἶδον ἀστεῖον τὸ παιδίον καὶ οὐκ ἐφοβήθησαν τὸ διάταγμα τοῦ βασιλέως.	Fide Moyses, natus, occultatus est mensibus tribus a parentibus suis, eo quod vidissent elegantem infantem, et non timuerunt regis edictum.	(Dzięki) wierze Mojżesz zrodzony ukryty został (przez) trzy miesiące przez ojców* jego, dlatego że zobaczyli miłym (to) dziecko, i nie bali się* rozporządzenia króla. * Sens: rodziców. Sens: swoich. * W oryginale czas przeszły dokonany.
Πίστει Μωϋσῆς μέγας γενόμενος ἠρνήσατο λέγεσθαι υἱὸς θυγατρὸς Φαραώ,	Fide Moyses grandis factus negavit se esse filium filiæ Pharaonis,	(Dzięki) wierze Mojżesz wielkim stawszy się odrzucił nazywać się* synem córki faraona, * Lub: "być nazywanym".
μᾶλλον ἑλόμενος συγκακουχεῖσθαι τῷ λαῷ τοῦ θεοῦ ἢ πρόσκαιρον ἔχειν ἁμαρτίας ἀπόλαυσιν,	magis eligens affligi cum populo Dei, quam temporalis peccati habere jucunditatem,	bardziej wybrawszy sobie doznawać krzywd razem z ludem Boga, niż chwilowe mieć grzechu wykorzystanie,
μείζονα πλοῦτον ἡγησάμενος τῶν Αἰγύπτου θησαυρῶν τὸν ὀνειδισμὸν τοῦ Χριστοῦ· ἀπέβλεπεν γὰρ εἰς τὴν μισθαποδοσίαν.	majores divitias æstimans thesauro Ægyptiorum, improperium Christi: aspiciebat enim in remunerationem.	(za) większe bogactwo uznawszy (od) Egiptu skarbów obelgę Pomazańca, spoglądał bowiem na odpłatę.
Πίστει κατέλιπεν Αἴγυπτον μὴ φοβηθεὶς τὸν θυμὸν τοῦ βασιλέως· τὸν γὰρ ἀόρατον ὡς ὁρῶν ἐκαρτέρησεν.	Fide reliquit Ægyptum, non veritus animositatem regis: invisibilem enim tamquam videns sustinuit.	(Dzięki) wierze pozostawił Egipt, nie bojąc się* rozdrażnienia króla, bo niewidzialne jakby widząc stał się wytrwałym. * Imiesłów ten powinien zgodnie z oryginałem oznaczać czynność dokonaną.
Πίστει πεποίηκεν τὸ πάσχα καὶ τὴν πρόσχυσιν τοῦ αἵματος, ἵνα μὴ ὁ ὀλοθρεύων τὰ πρωτότοκα θίγῃ αὐτῶν.	Fide celebravit Pascha, et sanguinis effusionem: ne qui vastabat primitiva, tangeret eos.	(Dzięki) wierze uczynił Paschę i polanie krwią, aby nie gubiący pierworodne dotknąłby ich.
Πίστει διέβησαν τὴν Ἐρυθρὰν Θάλασσαν ὡς διὰ ξηρᾶς γῆς, ἧς πεῖραν λαβόντες οἱ Αἰγύπτιοι κατεπόθησαν.	Fide transierunt mare Rubrum tamquam per aridam terram: quod experti Ægyptii, devorati sunt.	(Dzięki) wierze przeszli (przez) Czerwone Morze jak przez suchą ziemię, którego doświadczanie wziąwszy Egipcjanie zostali pochłonięci.
Πίστει τὰ τείχη Ἰεριχὼ ἔπεσαν κυκλωθέντα ἐπὶ ἑπτὰ ἡμέρας.	Fide muri Jericho corruerunt, circuitu dierum septem.	(Dzięki) wierze mury Jerycha upadły otoczone kołem przez siedem dni.
Πίστει Ῥαὰβ ἡ πόρνη οὐ συναπώλετο τοῖς ἀπειθήσασιν δεξαμένη τοὺς κατασκόπους μετ᾽ εἰρήνης.	Fide Rahab meretrix non periit cum incredulis, excipiens exploratores cum pace.	(Dzięki) wierze Rachab, nierządna, nie zginęła razem z (tymi) (którzy nie ulegli), przyjąwszy szpiegów wśród pokoju.
Prześladowania wierzących
Καὶ τί ἔτι λέγω; ἐπιλείψει με γὰρ διηγούμενον ὁ χρόνος περὶ Γεδεών, Βαράκ, Σαμψών, Ἰεφθάε, Δαυίδ τε καὶ Σαμουὴλ καὶ τῶν προφητῶν,	Et quid adhuc dicam? deficiet enim me tempus enarrantem de Gedeon, Barac, Samson, Jephte, David, Samuel, et prophetis:	I co jeszcze mam mówić? Braknie mi bowiem opisującemu czasu o Gedeonie, Baraku, Samsonie, Jeftem, Dawidzie i Samuelu i prorokach,
οἳ διὰ πίστεως κατηγωνίσαντο βασιλείας, εἰργάσαντο δικαιοσύνην, ἐπέτυχον ἐπαγγελιῶν, ἔφραξαν στόματα λεόντων,	qui per fidem vicerunt regna, operati sunt justitiam, adepti sunt repromissiones, obturaverunt ora leonum,	którzy przez wiarę zwalczyli królestwa, wypracowali sprawiedliwość, osiągnęli obietnice, pohamowali paszcze lwów,
ἔσβεσαν δύναμιν πυρός, ἔφυγον στόματα μαχαίρης, ἐδυναμώθησαν ἀπὸ ἀσθενείας, ἐγενήθησαν ἰσχυροὶ ἐν πολέμῳ, παρεμβολὰς ἔκλιναν ἀλλοτρίων.	extinxerunt impetum ignis, effugerunt aciem gladii, convaluerunt de infirmitate, fortes facti sunt in bello, castra verterunt exterorum:	ugasili moc ognia, uciekli (przed) paszczami* miecza, umocnieni zostali z bezsiły, stali się silni na wojnie, hufce odwrócili obcych; * Metafora ostrzy mieczy.
ἔλαβον γυναῖκες ἐξ ἀναστάσεως τοὺς νεκροὺς αὐτῶν· ἄλλοι δὲ ἐτυμπανίσθησαν οὐ προσδεξάμενοι τὴν ἀπολύτρωσιν, ἵνα κρείττονος ἀναστάσεως τύχωσιν·	acceperunt mulieres de resurrectione mortuos suos: alii autem distenti sunt non suscipientes redemptionem ut meliorem invenirent resurrectionem.	wzięły kobiety z powstania* martwych ich; inni zaś zatłuczeni zostali, nie przyjąwszy odkupienia, aby lepsze powstanie*** osiągnęliby; * Metafora wskrzeszenia. Sens: swoich. * Przekład niedosłowny. W oryginale czasownik utworzony od nazwy jakiegoś narzędzia tortur. **** O zmartwychwstaniu.
ἕτεροι δὲ ἐμπαιγμῶν καὶ μαστίγων πεῖραν ἔλαβον, ἔτι δὲ δεσμῶν καὶ φυλακῆς·	Alii vero ludibria, et verbera experti, insuper et vincula, et carceres:	drudzy zaś szydzeń i batogów doświadczanie otrzymali. jeszcze zaś więzów i strażnicy:
ἐλιθάσθησαν, ἐπρίσθησαν, ἐν φόνῳ μαχαίρης ἀπέθανον, περιῆλθον ἐν μηλωταῖς, ἐν αἰγείοις δέρμασιν, ὑστερούμενοι, θλιβόμενοι, κακουχούμενοι,	lapidati sunt, secti sunt, tentati sunt, in occisione gladii mortui sunt, circuierunt in melotis, in pellibus caprinis, egentes, angustiati, afflicti:	zostali ukamienowani, zostali przecięci, przez zabójstwo miecza umarli, obeszli wkoło* w owczych skórach, w kozich skórach, pozbawiani, trapieni, krzywdzeni, * Inne lekcje: "zostali doświadczeni"; "zostali przecięci, zostali doświadczeni"; "zostali doświadczeni, zostali doświadczeni"; "zostali doświadczeni, zostali przecięci"; "zostali spaleni, zostali doświadczeni". 11.37** Metafora życia spędzonego na tułaczce.
ὧν οὐκ ἦν ἄξιος ὁ κόσμος, ἐπὶ ἐρημίαις πλανώμενοι καὶ ὄρεσιν καὶ σπηλαίοις καὶ ταῖς ὀπαῖς τῆς γῆς.	quibus dignus non erat mundus: in solitudinibus errantes, in montibus, in speluncis, et in cavernis terræ.	których nie był godny świat, w pustaciach błąkający się, i górach, i jaskiniach, i szczelinach ziemi.
Καὶ οὗτοι πάντες μαρτυρηθέντες διὰ τῆς πίστεως οὐκ ἐκομίσαντο τὴν ἐπαγγελίαν,	Et hi omnes testimonio fidei probati, non acceperunt repromissionem,	I ci wszyscy poświadczeni przez wiarę nie dostali obietnicy, Sens: przedmiotu obietnicy.
τοῦ θεοῦ περὶ ἡμῶν κρεῖττόν τι προβλεψαμένου, ἵνα μὴ χωρὶς ἡμῶν τελειωθῶσιν.	Deo pro nobis melius aliquid providente, ut non sine nobis consummarentur.	(bo) Bóg co do nas lepsze coś (przewidział), aby nie bez nas zostaliby uczynieni doskonałymi.

12

Bóg nas wychowuje
Τοιγαροῦν καὶ ἡμεῖς τοσοῦτον ἔχοντες περικείμενον ἡμῖν νέφος μαρτύρων, ὄγκον ἀποθέμενοι πάντα καὶ τὴν εὐπερίστατον ἁμαρτίαν, δι᾽ ὑπομονῆς τρέχωμεν τὸν προκείμενον ἡμῖν ἀγῶνα	Ideoque et nos tantam habentes impositam nubem testium, deponentes omne pondus, et circumstans nos peccatum, per patientiam curramus ad propositum nobis certamen:	Przeto i my, tak wielkie mając leżące wokół nas mnóstwo świadków, ciężar odłożywszy cały i dokładnie otaczający* grzech, przez wytrwałość biegnijmy (w) wyłożonej nam walce*. Inna lekcja: "łatwo odciągający". ** O walce w wyścigach. Metafora życia chrześcijańskiego.
ἀφορῶντες εἰς τὸν τῆς πίστεως ἀρχηγὸν καὶ τελειωτὴν Ἰησοῦν, ὃς ἀντὶ τῆς προκειμένης αὐτῷ χαρᾶς ὑπέμεινεν σταυρὸν αἰσχύνης καταφρονήσας ἐν δεξιᾷ τε τοῦ θρόνου τοῦ θεοῦ κεκάθικεν.	aspicientes in auctorem fidei, et consummatorem Jesum, qui proposito sibi gaudio sustinuit crucem, confusione contempta, atque in dextera sedis Dei sedet.	Spoglądając z daleka na (Tego) wiary początek i wodza i czyniącego dojrzałą, Jezusa, który zamiast wyłożonej przed Nim radości zniósł krzyż, wstyd zlekceważywszy, na prawej* tronu Boga usiadł. * Z domyślnym: stronie.
ἀναλογίσασθε γὰρ τὸν τοιαύτην ὑπομεμενηκότα ὑπὸ τῶν ἁμαρτωλῶν εἰς ἑαυτὸν ἀντιλογίαν, ἵνα μὴ κάμητε ταῖς ψυχαῖς ὑμῶν ἐκλυόμενοι.	Recogitate enim eum qui talem sustinuit a peccatoribus adversum semetipsum contradictionem: ut ne fatigemini, animis vestris deficientes.	Porównajcie sobie bowiem (Tego), (który) taki (zniósł) od grzeszników względem siebie samego* bunt, aby nie doznalibyście porażki (dla) dusz** waszych osłabiani. * Inne lekcje zamiast "względem siebie samego": "względem Niego"; "względem nich samych"; "względem nich"; "w was". ** Bardziej logicznie byłoby: w duszach, lecz w oryginale jest prawdopodobnie dativus incommodi.
Οὔπω μέχρις αἵματος ἀντικατέστητε πρὸς τὴν ἁμαρτίαν ἀνταγωνιζόμενοι.	Nondum enim usque ad sanguinem restitistis, adversus peccatum repugnantes:	Jeszcze nie aż do krwi przeciwstawiliście się, przeciw grzechowi walcząc naprzeciw,
καὶ ἐκλέλησθε τῆς παρακλήσεως, ἥτις ὑμῖν ὡς υἱοῖς διαλέγεται, Υἱέ μου, μὴ ὀλιγώρει παιδείας κυρίου μηδὲ ἐκλύου ὑπ᾽ αὐτοῦ ἐλεγχόμενος·	et obliti estis consolationis, quæ vobis tamquam filiis loquitur, dicens: Fili mi, noli negligere disciplinam Domini: neque fatigeris dum ab eo argueris.	i całkiem zapomnieliście (o) zachęcie, która wam jako synom jest wykładana: Synu mój, nie lekceważ karcenia Pana, ani bądź osłabiany przez Niego zawstydzany;
ὃν γὰρ ἀγαπᾷ κύριος παιδεύει, μαστιγοῖ δὲ πάντα υἱὸν ὃν παραδέχεται.	Quem enim diligit Dominus, castigat: flagellat autem omnem filium, quem recipit.	którego bowiem miłuje Pan, karze, batoży zaś każdego syna, którego przyjmuje.
εἰς παιδείαν ὑπομένετε, ὡς υἱοῖς ὑμῖν προσφέρεται ὁ θεός. τίς γὰρ υἱὸς ὃν οὐ παιδεύει πατήρ;	In disciplina perseverate. Tamquam filiis vobis offert se Deus: quis enim filius, quem non corripit pater?	Ku karceniu bądźcie wytrwali: jak synom wam ofiaruje się Bóg; jakim bowiem syn. którego nie karci ojciec?
εἰ δὲ χωρίς ἐστε παιδείας ἧς μέτοχοι γεγόνασιν πάντες, ἄρα νόθοι καὶ οὐχ υἱοί ἐστε.	quod si extra disciplinam estis, cujus participes facti sunt omnes: ergo adulteri, et non filii estis.	Jeśli zaś bez jesteście karcenia, którego uczestnikami stali się wszyscy, zatem bękartami, a nie synami jesteście.
εἶτα τοὺς μὲν τῆς σαρκὸς ἡμῶν πατέρας εἴχομεν παιδευτὰς καὶ ἐνετρεπόμεθα· οὐ πολὺ μᾶλλον ὑποταγησόμεθα τῷ πατρὶ τῶν πνευμάτων καὶ ζήσομεν;	Deinde patres quidem carnis nostræ, eruditores habuimus, et reverebamur eos, non multo magis obtemperabimus Patri spirituum, et vivemus?	Potem (tych) ciała naszego ojców mieliśmy (jako) karcących i szanowaliśmy; nie wiele [zaś] bardziej podporządkujemy się Ojcu duchów i żyć będziemy?
οἱ μὲν γὰρ πρὸς ὀλίγας ἡμέρας κατὰ τὸ δοκοῦν αὐτοῖς ἐπαίδευον, ὁ δὲ ἐπὶ τὸ συμφέρον εἰς τὸ μεταλαβεῖν τῆς ἁγιότητος αὐτοῦ.	Et illi quidem in tempore paucorum dierum, secundum voluntatem suam erudiebant nos: hic autem ad id quod utile est in recipiendo sanctificationem ejus.	Ci bowiem na nieliczne dni według (tego) co wydawało się im, karcili, (Ten) zaś dla pożytku ku przyjąć świętość Jego.
πᾶσα δὲ παιδεία πρὸς μὲν τὸ παρὸν οὐ δοκεῖ χαρᾶς εἶναι ἀλλὰ λύπης, ὕστερον δὲ καρπὸν εἰρηνικὸν τοῖς δι᾽ αὐτῆς γεγυμνασμένοις ἀποδίδωσιν δικαιοσύνης.	Omnis autem disciplina in præsenti quidem videtur non esse gaudii, sed mœroris: postea autem fructum pacatissimum exercitatis per eam, reddet justitiæ.	Każde zaś karcenie względem (tego) (co) obecne nie wydaje się radości być, ale udręki, później zaś owoc pokojowy (dla tych) przez nie wyćwiczonych oddaje sprawiedliwości. Jest to przydawka dopełniaczowa do "owoc".
Autor przechodzi do wysnucia wniosków moralnych z poprzednio przedstawionych przykładów wiary przodków. Niemniej główny wzór dla wiernych - to sam Chrystus. Typowo grecki, ulubiony przez św. Pawła (1Kor 9.26; Ga 2.1: Flp 3.12 nn; 2Tm 2.3-5; 4.7), obraz życia doczesnego jako zawodów sportowych służy i tutaj za punkt wyjścia zachęty apostolskiej. Świadkami, a więc zarówno widzami w wielkim amfiteatrze, jak i tymi, którzy życiem, nawet śmiercią, udowodnili, że zawierzyli Bogu, są wielkie postaci ST. My, jako zawodnicy na stadionie, powinniśmy zrzucić, jak krępujące wierzchnie odzienie, ciężar, a przede wszystkim grzech. Łatwo nas zwodząc (lub: "łatwo lgnąc do nas") stanowi on właściwą przeszkodę w uzyskaniu nagrody od Boga, który wzywa nas do takich zawodów (por. Flp 3.13). Biec zaś mamy wytrwale: nie dająca się przetłumaczyć jednym wyrazem polskim owa υπoμoνή jest niezbędną cnotą chrześcijanina (Hbr 10.36; Lk 8.15; 21.19; 2Kor 6.4; Kol 1.11; Jk 1.3; Ap 1.9; 13.10; 14.12).
Διὸ τὰς παρειμένας χεῖρας καὶ τὰ παραλελυμένα γόνατα ἀνορθώσατε,	Propter quod remissas manus, et soluta genua erigite,	Dlatego opuszczone ręce i sparaliżowane kolana znowu wyprostujcie,
καὶ τροχιὰς ὀρθὰς ποιεῖτε τοῖς ποσὶν ὑμῶν, ἵνα μὴ τὸ χωλὸν ἐκτραπῇ, ἰαθῇ δὲ μᾶλλον.	et gressus rectos facite pedibus vestris: ut non claudicans quis erret, magis autem sanetur.	i ścieżki wyprostowane czyńcie nogami waszymi, aby nie chrome zwichnęłoby się, uleczone zostałoby zaś bardziej.
Ostrzeżenie przed odrzuceniem Bożej łaski
Εἰρήνην διώκετε μετὰ πάντων καὶ τὸν ἁγιασμόν, οὗ χωρὶς οὐδεὶς ὄψεται τὸν κύριον,	Pacem sequimini cum omnibus, et sanctimoniam, sine qua nemo videbit Deum:	Pokój ścigajcie* ze wszystkimi, i uświęcenie, którego bez** nikt (nie) zobaczy Pana, * Metafora sportowa o utwierdzaniu pokoju. ** "którego bez" - inwersja: "bez którego".
ἐπισκοποῦντες μή τις ὑστερῶν ἀπὸ τῆς χάριτος τοῦ θεοῦ, μή τις ῥίζα πικρίας ἄνω φύουσα ἐνοχλῇ καὶ δι᾽ αὐτῆς μιανθῶσιν πολλοί,	contemplantes nequis desit gratiæ Dei: ne qua radix amaritudinis sursum germinans impediat, et per illam inquinentur multi.	doglądając, aby nie ktoś będący pozbawionym z dala od łaski Boga, aby nie jakiś korzeń gorzkości, wzwyż rosnąc, rozpleniłby się i przez niego zostaliby skalani liczni,
μή τις πόρνος ἢ βέβηλος ὡς Ἠσαῦ, ὃς ἀντὶ βρώσεως μιᾶς ἀπέδετο τὰ πρωτοτόκια ἑαυτοῦ.	Ne quis fornicator, aut profanus ut Esau: qui propter unam escam vendidit primitiva sua:	aby nie jakiś nierządny lub profanujący jak Ezaw, który za zjedzenie jedno oddał związane z pierworództwem* swoje. * Z domyślnym: przywileje.
ἴστε γὰρ ὅτι καὶ μετέπειτα θέλων κληρονομῆσαι τὴν εὐλογίαν ἀπεδοκιμάσθη, μετανοίας γὰρ τόπον οὐχ εὗρεν καίπερ μετὰ δακρύων ἐκζητήσας αὐτήν.	scitote enim quoniam et postea cupiens hæreditare benedictionem, reprobatus est: non enim invenit pœnitentiæ locum, quamquam cum lacrimis inquisisset eam.	Wiecie bowiem, że i później chcąc dostać w udziale błogosławieństwo nie został zaaprobowany, zmiany myślenia bowiem miejsca* nie znalazł, chociaż ze łzami zażądawszy** je. * Sens: nie znalazł zgody na zmianę myślenia. ** Przekład niepewny. Możliwe: "odszukawszy".
Majestat Boga
Οὐ γὰρ προσεληλύθατε ψηλαφωμένῳ καὶ κεκαυμένῳ πυρὶ καὶ γνόφῳ καὶ ζόφῳ καὶ θυέλλῃ	Non enim accessistis ad tractabilem montem, et accensibilem ignem, et turbinem, et caliginem, et procellam,	Nie bowiem podeszliście do dającego się pomacać* i zapalającego się ognia i ćmy, i mroku, i nawałnicy, Prawdopodobny sens: dotykalnego. Inne lekcje: "dającej się pomacać góry"; "góry dającej się pomacać". Przekład niepewny. Możliwe też: "zapalonego". * Nie o owadzie, lecz o chmurze, tumanie, obłoku.
καὶ σάλπιγγος ἤχῳ καὶ φωνῇ ῥημάτων, ἧς οἱ ἀκούσαντες παρῃτήσαντο μὴ προστεθῆναι αὐτοῖς λόγον,	et tubæ sonum, et vocem verborum, quam qui audierunt, excusaverunt se, ne eis fieret verbum.	i trąby dźwięku, i głosu słów, który usłyszawszy odsunęli od siebie, aby nie zostać przedłożone im słowo; "zostać przedłożone im słowo" - składniej: "aby nie zostało przedłożone im słowo".
οὐκ ἔφερον γὰρ τὸ διαστελλόμενον, Κἂν θηρίον θίγῃ τοῦ ὄρους, λιθοβοληθήσεται·	Non enim portabant quod dicebatur: Et si bestia tetigerit montem, lapidabitur.	nie znosili bowiem (tego), (co jest postanawiane): I jeśli zwierzę dotknęłoby góry, zostanie obrzucone kamieniami;
καί, οὕτω φοβερὸν ἦν τὸ φανταζόμενον, Μωϋσῆς εἶπεν, Ἔκφοβός εἰμι καὶ ἔντρομος.	Et ita terribile erat quod videbatur. Moyses dixit: Exterritus sum, et tremebundus.	i, tak napawające bojaźnią było (to) zjawiające się, Mojżesz powiedział:,,Napełniony bojaźnią jestem i drżący".
ἀλλὰ προσεληλύθατε Σιὼν ὄρει καὶ πόλει θεοῦ ζῶντος, Ἰερουσαλὴμ ἐπουρανίῳ, καὶ μυριάσιν ἀγγέλων, πανηγύρει	Sed accessistis ad Sion montem, et civitatem Dei viventis, Jerusalem cælestem, et multorum millium angelorum frequentiam,	Ale podeszliście do Syjon góry i miasta Boga żyjącego, Jeruzalem niebieskiego, i dziesiątków tysięcy zwiastunów, zgromadzenia ogólnego
καὶ ἐκκλησίᾳ πρωτοτόκων ἀπογεγραμμένων ἐν οὐρανοῖς καὶ κριτῇ θεῷ πάντων καὶ πνεύμασι δικαίων τετελειωμένων	et ecclesiam primitivorum, qui conscripti sunt in cælis, et judicem omnium Deum, et spiritus justorum perfectorum,	i (społeczności) wywołanych pierworodnych, spisanych w niebiosach, i sędziego Boga wszystkich, i duchów sprawiedliwych uczynionych doskonałymi,
καὶ διαθήκης νέας μεσίτῃ Ἰησοῦ καὶ αἵματι ῥαντισμοῦ κρεῖττον λαλοῦντι παρὰ τὸν Ἅβελ.	et testamenti novi mediatorem Jesum, et sanguinis aspersionem melius loquentem quam Abel.	i przymierza młodego* pośrednika, Jezusa, i krwi pokropienia, lepiej mówiącej od Abla. * "przymierza młodego" - jest to przydawka dopełniaczowa do "pośrednika": "(do) pośrednika przymierza młodego".
Βλέπετε μὴ παραιτήσησθε τὸν λαλοῦντα· εἰ γὰρ ἐκεῖνοι οὐκ ἐξέφυγον ἐπὶ γῆς παραιτησάμενοι τὸν χρηματίζοντα, πολὺ μᾶλλον ἡμεῖς οἱ τὸν ἀπ᾽ οὐρανῶν ἀποστρεφόμενοι,	Videte ne recusetis loquentem. Si enim illi non effugerunt, recusantes eum, qui super terram loquebatur: multo magis nos, qui de cælis loquentem nobis avertimus.	Patrzcie, aby nie odsunęlibyście od siebie Mówiącego; jeśli bowiem tamci nie wymknęli się* na ziemi, wyprosiwszy się od otrzymującego wyrocznię, wiele bardziej my, (ci) (od Tego) z niebios (którzy odwracamy się): * Z domyślnym: od kary.
οὗ ἡ φωνὴ τὴν γῆν ἐσάλευσεν τότε, νῦν δὲ ἐπήγγελται λέγων, Ἔτι ἅπαξ ἐγὼ σείσω οὐ μόνον τὴν γῆν ἀλλὰ καὶ τὸν οὐρανόν.	Cujus vox movit terram tunc: nunc autem repromittit, dicens: Adhuc semel, et ego movebo non solum terram, sed et cælum.	którego głos ziemią zachwiał wtedy, teraz zaś obwieścił mówiąc: Jeszcze raz ja wstrząsnę nie jedynie ziemią, ale i niebem.
τὸ δὲ Ἔτι ἅπαξ δηλοῖ τὴν τῶν σαλευομένων μετάθεσιν ὡς πεποιημένων, ἵνα μείνῃ τὰ μὴ σαλευόμενα.	Quod autem, Adhuc semel, dicit: declarat mobilium translationem tamquam factorum, ut maneant ea quæ sunt immobilia.	To zaś Jeszcze raz ujawnia chwianych przemieszczenie jako uczynionych, aby pozostałyby nie chwiane.
Διὸ βασιλείαν ἀσάλευτον παραλαμβάνοντες ἔχωμεν χάριν, δι᾽ ἧς λατρεύωμεν εὐαρέστως τῷ θεῷ μετὰ εὐλαβείας καὶ δέους·	Itaque regnum immobile suscipientes, habemus gratiam: per quam serviamus placentes Deo, cum metu et reverentia.	Dlatego królestwo niezachwiane przyjmując miejmy łaskę, przez którą służylibyśmy* w sposób bardzo podobający się Bogu z pobożnością i lękiem; * Tu jako orzeczenie zdania względno-celowego. Możliwe jednak także: "służymy".
καὶ γὰρ ὁ θεὸς ἡμῶν πῦρ καταναλίσκον.	Etenim Deus noster ignis consumens est.	i bowiem Bóg nasz ogniem trawiącym.

13

Końcowe ostrzeżenia
Ἡ φιλαδελφία μενέτω.	Caritas fraternitatis maneat in vobis,	Kochanie braci niech trwa.
τῆς φιλοξενίας μὴ ἐπιλανθάνεσθε, διὰ ταύτης γὰρ ἔλαθόν τινες ξενίσαντες ἀγγέλους.	et hospitalitatem nolite oblivisci: per hanc enim latuerunt quidam, angelis hospitio receptis.	(O) gościnności nie zapominajcie, przez tę bowiem uszli uwagi niektórzy, (że) ugościwszy* zwiastunów. * "uszli uwagi niektórzy, że ugościwszy" - w oryginale składnia słowa z participium praedicativum. Dosłowny przekład takiej składni jest zawsze niejasny. Jej sens: "bezwiednie ugościli".
μιμνῄσκεσθε τῶν δεσμίων ὡς συνδεδεμένοι, τῶν κακουχουμένων ὡς καὶ αὐτοὶ ὄντες ἐν σώματι.	Mementote vinctorum, tamquam simul vincti: et laborantium, tamquam et ipsi in corpore morantes.	Pamiętajcie (o) uwięzionych jakby razem związani, (o) krzywdzonych jako i sami będąc w ciele.
Τίμιος ὁ γάμος ἐν πᾶσιν καὶ ἡ κοίτη ἀμίαντος, πόρνους γὰρ καὶ μοιχοὺς κρινεῖ ὁ θεός.	Honorabile connubium in omnibus, et thorus immaculatus. Fornicatores enim, et adulteros judicabit Deus.	Szacownym małżeństwo wśród wszystkich i łoże nieskalane, nierządnych bowiem i cudzołożników osądzi Bóg.
Ἀφιλάργυρος ὁ τρόπος, ἀρκούμενοι τοῖς παροῦσιν. αὐτὸς γὰρ εἴρηκεν, Οὐ μή σε ἀνῶ οὐδ᾽ οὐ μή σε ἐγκαταλίπω,	Sint mores sine avaritia, contenti præsentibus: ipse enim dixit: Non te deseram, neque derelinquam:	Nieprzywiązany do pieniędzy sposób: będąc zadowoleni z (tych) (które są obecne); sam bowiem powiedział: Nie cię porzucę ani nie cię pozostawię*; O sposobie życia. "tych, które są obecne" - sens: z tego. co macie. * Uzasadniony byłby przekład: "Nie cię porzuciłbym ani nie cię pozostawiłbym", lub nawet taki: "Nie cię mógłbym porzucić ani nie cię mógłbym pozostawić".
ὥστε θαρροῦντας ἡμᾶς λέγειν, Κύριος ἐμοὶ βοηθός, οὐ φοβηθήσομαι, τί ποιήσει μοι ἄνθρωπος;	ita ut confidenter dicamus: Dominus mihi adjutor: non timebo quid faciat mihi homo.	tak żeby wykazując śmiałość my mówić: Pan mnie pomagającym, [i] nie będę bał się; co uczyni mi człowiek? "wykazując śmiałość my mówić" - składniej: "wykazując śmiałość mówimy".
Μνημονεύετε τῶν ἡγουμένων ὑμῶν, οἵτινες ἐλάλησαν ὑμῖν τὸν λόγον τοῦ θεοῦ, ὧν ἀναθεωροῦντες τὴν ἔκβασιν τῆς ἀναστροφῆς μιμεῖσθε τὴν πίστιν.	Mementote præpositorum vestrorum, qui vobis locuti sunt verbum Dei: quorum intuentes exitum conversationis, imitamini fidem.	Przypominajcie sobie (o) dowodzących wami, którzy powiedzieli wam słowo Boga, których przeglądając wyjście, zachowywania się naśladujcie wiarę. Metaforyczne określenie śmierci.
Ἰησοῦς Χριστὸς ἐχθὲς καὶ σήμερον ὁ αὐτὸς καὶ εἰς τοὺς αἰῶνας.	Jesus Christus heri, et hodie: ipse et in sæcula.	Jezus Pomazaniec wczoraj i dzisiaj Ten sam, i na wieki.
διδαχαῖς ποικίλαις καὶ ξέναις μὴ παραφέρεσθε· καλὸν γὰρ χάριτι βεβαιοῦσθαι τὴν καρδίαν, οὐ βρώμασιν ἐν οἷς οὐκ ὠφελήθησαν οἱ περιπατοῦντες.	Doctrinis variis et peregrinis nolite abduci. Optimum est enim gratia stabilire cor, non escis: quæ non profuerunt ambulantibus in eis.	Nauczaniom rozmaitym i obcym nie dajcie się przenosić; piękne bowiem łasce dać sobie umacniać serce. nie potrawom, w których nie pomogli sobie postępujący. Metafora życia religijnego i moralnego, "w których nie pomogli sobie postępujący" - składniej: "w których postępujący nie pomogli sobie".
ἔχομεν θυσιαστήριον ἐξ οὗ φαγεῖν οὐκ ἔχουσιν ἐξουσίαν οἱ τῇ σκηνῇ λατρεύοντες.	Habemus altare, de quo edere non habent potestatem, qui tabernaculo deserviunt.	Mamy ołtarz. z którego zjeść nie mają władzy namiotowi* służący. * O świątyni.
ὧν γὰρ εἰσφέρεται ζῴων τὸ αἷμα περὶ ἁμαρτίας εἰς τὰ ἅγια διὰ τοῦ ἀρχιερέως, τούτων τὰ σώματα κατακαίεται ἔξω τῆς παρεμβολῆς.	Quorum enim animalium infertur sanguis pro peccato in Sancta per pontificem, horum corpora cremantur extra castra.	Których bowiem jest wnoszona istot żywych krew za grzech do Świętych* poprzez arcykapłana, tych ciała są spalane na zewnątrz obozu. * O części świątyni.
διὸ καὶ Ἰησοῦς, ἵνα ἁγιάσῃ διὰ τοῦ ἰδίου αἵματος τὸν λαόν, ἔξω τῆς πύλης ἔπαθεν.	Propter quod et Jesus, ut sanctificaret per suum sanguinem populum, extra portam passus est.	Dlatego i Jezus, aby uświęciłby przez własną krew lud, na zewnątrz bramy doznał cierpienia.
Jakby postscriptum listu, po wyczerpaniu zasadniczego tematu przypomina adresatom najważniejsze zasady ich chrześcijańskiego etosu, na którym mogą oprzeć swoją wierność Chrystusowi. Zaczyna więc Autor od braterskiej miłości, tzn. - zgodnie z użyciem tego terminu w NT (Rz 12.10; 1Tes 4.9; 1P 1.22; 2P 1.7) - miłości do braci-współwyznawców. Jej trwanie wieczne (1Kor 13.8.13) jest trwaniem w Bogu (1J 4.12.16). Uznawszy tę cnotę u adresatów (Hbr 6.10; 10.33), Autor wymaga od nich kontynuowania jej przez czyny. Takim objawem miłości jest gościnność, uzasadniona tu nie wymienionymi wyraźnie przykładami biblijnymi, którymi są zapewne Abraham z Lotem (Rdz 18.1-8.22; 19.1-22), Manoach (Sdz 13.9-20) oraz Tobiasz (5.4-17; 12.6-20). Innym aktualnym dla adresatów przejawem czynnej miłości bratniej jest troska o uwięzionych, parokrotnie podkreślana w NT (Mt 25.36; Flp 1.7; 4.10-20; Kol 4.18; 2Tm 1.8), uznana już poprzednio u adresatów (Hbr 10.34). Na uwagę zasługuje jej uzasadnienie - współczucie (por. 1Kor 12.26; 1P 5.9).
τοίνυν ἐξερχώμεθα πρὸς αὐτὸν ἔξω τῆς παρεμβολῆς τὸν ὀνειδισμὸν αὐτοῦ φέροντες·	Exeamus igitur ad eum extra castra, improperium ejus portantes.	Zatem wychodźmy do Niego na zewnątrz obozu, obelgę Jego niosąc; Wyraz ten nawiązuje do miejsca postoju Izraelitów, wędrujących do Ziemi Obiecanej.
οὐ γὰρ ἔχομεν ὧδε μένουσαν πόλιν ἀλλὰ τὴν μέλλουσαν ἐπιζητοῦμεν.	Non enim habemus hic manentem civitatem, sed futuram inquirimus.	nie bowiem mamy tutaj trwającego miasta, ale mającego nastąpić poszukujemy.
δι᾽ αὐτοῦ οὖν ἀναφέρωμεν θυσίαν αἰνέσεως διὰ παντὸς τῷ θεῷ, τοῦτ᾽ ἔστιν καρπὸν χειλέων ὁμολογούντων τῷ ὀνόματι αὐτοῦ.	Per ipsum ergo offeramus hostiam laudis semper Deo, id est, fructum labiorum confitentium nomini ejus.	Poprzez Niego [więc]* wznośmy ofiarę uwielbienia przez cały** Bogu, to jest owoc warg przyznających imieniu Jego. * Inne lekcje zamiast "Niego więc": "przez to więc"; "Niego". ** Z domyślnym: czas.
τῆς δὲ εὐποιΐας καὶ κοινωνίας μὴ ἐπιλανθάνεσθε· τοιαύταις γὰρ θυσίαις εὐαρεστεῖται ὁ θεός.	Beneficentiæ autem et communionis nolite oblivisci: talibus enim hostiis promeretur Deus.	Zaś (o) dobroczynności i wspólnocie nie zapominajcie, (z) takich bowiem ofiar jest zadowolony Bóg.
Πείθεσθε τοῖς ἡγουμένοις ὑμῶν καὶ ὑπείκετε, αὐτοὶ γὰρ ἀγρυπνοῦσιν ὑπὲρ τῶν ψυχῶν ὑμῶν ὡς λόγον ἀποδώσοντες, ἵνα μετὰ χαρᾶς τοῦτο ποιῶσιν καὶ μὴ στενάζοντες· ἀλυσιτελὲς γὰρ ὑμῖν τοῦτο.	Obedite præpositis vestris, et subjacete eis. Ipsi enim pervigilant quasi rationem pro animabus vestris reddituri, ut cum gaudio hoc faciant, et non gementes: hoc enim non expedit vobis.	Ulegajcie dowodzącym wami i poddawajcie się, oni bowiem trwają bez snu* dla dusz waszych, ponieważ rachunek mają oddać, aby z radością to czyniliby i nie wzdychając, niekorzystne bowiem (dla) was to. * Metafora starania, troski, czuwania.
Προσεύχεσθε περὶ ἡμῶν· πειθόμεθα γὰρ ὅτι καλὴν συνείδησιν ἔχομεν, ἐν πᾶσιν καλῶς θέλοντες ἀναστρέφεσθαι.	Orate pro nobis: confidimus enim quia bonam conscientiam habemus in omnibus bene volentes conversari.	Módlcie się za nas, jesteśmy przekonani bowiem, że piękne* sumienie mamy, we wszystkim pięknie chcąc obracać się. Sens: dobre. Sens: dobrze. * Metafora życia etycznego i religijnego.
περισσοτέρως δὲ παρακαλῶ τοῦτο ποιῆσαι, ἵνα τάχιον ἀποκατασταθῶ ὑμῖν.	Amplius autem deprecor vos hoc facere, quo celerius restituar vobis.	Obficiej zaś zachęcam, (by) to uczynić, aby szybciej z powrotem zostałbym ustanowiony wam.
Ὁ δὲ θεὸς τῆς εἰρήνης, ὁ ἀναγαγὼν ἐκ νεκρῶν τὸν ποιμένα τῶν προβάτων τὸν μέγαν ἐν αἵματι διαθήκης αἰωνίου, τὸν κύριον ἡμῶν Ἰησοῦν,	Deus autem pacis, qui eduxit de mortuis pastorem magnum ovium, in sanguine testamenti æterni, Dominum nostrum Jesum Christum,	Zaś Bóg pokoju, (Ten), (który) poprowadził z martwych Pasterza owiec, (Tego) wielkiego, przez krew przymierza wiecznego, Pana naszego, Jezusa,
καταρτίσαι ὑμᾶς ἐν παντὶ ἀγαθῷ εἰς τὸ ποιῆσαι τὸ θέλημα αὐτοῦ, ποιῶν ἐν ἡμῖν τὸ εὐάρεστον ἐνώπιον αὐτοῦ διὰ Ἰησοῦ Χριστοῦ, ᾧ ἡ δόξα εἰς τοὺς αἰῶνας, τῶν αἰώνων ἀμήν.	aptet vos in omni bono, ut faciatis ejus voluntatem: faciens in vobis quod placeat coram se per Jesum Christum: cui est gloria in sæcula sæculorum. Amen.	oby wydoskonalił was w każdym dobru* ku uczynić wolę Jego, czyniąc w nas* bardzo podobające się przed Nim przez Jezusa Pomazańca, któremu chwała na wieki [ wieków]***. Amen. Inne lekcje zamiast "każdym dobru": "dziele dobrym": "każdym dziele dobrym"; "każdym dziele i słowie dobrym". Imiesłów ten odnosi się do "Bóg" (w. 20). Inne lekcje zamiast "czyniąc": "Jemu czyniąc"; "czyniąc sobie samemu";"to czyniąc"; "sam czyniąc". * Inna lekcja: "was". **** Inne lekcje: bez "wieków"; bez "któremu chwała (…) Amen"
Παρακαλῶ δὲ ὑμᾶς, ἀδελφοί, ἀνέχεσθε τοῦ λόγου τῆς παρακλήσεως, καὶ γὰρ διὰ βραχέων ἐπέστειλα ὑμῖν.	Rogo autem vos fratres, ut sufferatis verbum solatii. Etenim perpaucis scripsi vobis.	Zachęcam zaś was. bracia, znoście (to) słowo zachęty, i bowiem przez krótkie* przekazałem listem wam. * Prawdopodobnie z domyślnym: słowa.
Γινώσκετε τὸν ἀδελφὸν ἡμῶν Τιμόθεον ἀπολελυμένον, μεθ᾽ οὗ ἐὰν τάχιον ἔρχηται ὄψομαι ὑμᾶς.	Cognoscite fratrem nostrum Timotheum dimissum: cum quo (si celerius venerit) videbo vos.	Wiedzcie, (że) brat* nasz, Tymoteusz, uwolniony*, z którym, jeśli szybciej przyjdzie, zobaczę was. O współwyznawcy. ** Składniej: "że brat nasz, Tymoteusz, jest uwolniony".
Ἀσπάσασθε πάντας τοὺς ἡγουμένους ὑμῶν καὶ πάντας τοὺς ἁγίους. ἀσπάζονται ὑμᾶς οἱ ἀπὸ τῆς Ἰταλίας.	Salutate omnes præpositos vestros, et omnes sanctos. Salutant vos de Italia fratres.	Pozdrówcie wszystkich dowodzących wami i wszystkich świętych. Pozdrawiają was (ci) z Italii. O chrześcijanach.
ἡ χάρις μετὰ πάντων ὑμῶν.	Gratia cum omnibus vobis. Amen.	Łaska z wszystkimi wami. Inne lekcje zamiast "wszystkimi wami": "wszystkimi wami. Amen"; "wszystkimi nami. Amen"; "wszystkimi świętymi. Amen".