Πρὸς Γαλάτας

Pierwsze przybycie św. Pawła do Galatów, jak się wydaje nie zaplanowane, nastąpiło na skutek choroby Apostoła (Ga 4.13). Rzucone wtedy słowo Boże padło na grunt podatny, wzbudziło wielki entuzjazm dla prawdy Bożej i zapowiadało piękny rozwój życia chrześcijańskiego (Ga 4.15; Ga 5.7). Świętego Pawła przyjęto jak anioła Bożego, jak [samego] Chrystusa Jezusa (Ga 4.14). Po pierwszej wizycie nastąpiła jeszcze druga (Ga 4.13) w nieznanych okolicznościach.

Wielu uczonych sądzi, że wspomnianymi w liście Galatami byli mieszkańcy Galacji właściwej, położonej w północnej części rzymskiej prowincji Galacji, skupieni wokół miast: Ancyra (dziś Ankara), Pessynunt, Tavium, i że św. Paweł na terenach tych głosił Ewangelię podczas swej drugiej (r. 50-53) i trzeciej (r. 53-58) podróży misyjnej (Dz 16.6; Dz 18.23). Inni uczeni twierdzą, że List do Galatów skierowany był do mieszkańców południowej części rzymskiej prowincji Galacji o ludności etnicznie mieszanej. Przyjęli oni Ewangelię w czasie pierwszej (r. 45-48) i drugiej (r. 50-53) podróży św. Pawła.

Krótko po ostatniej (drugiej) wizycie świętego Pawła u Galatów do założonych przez niego gmin chrześcijańskich przybyli nowi głosiciele Ewangelii, domagając się od nawróconych zachowywania przepisów rytualnych i ceremonialnych ST (Ga 4.9n), w szczególności zaś obrzezania (Ga 5.2n.6.12). Wprowadzili oni wielki zamęt w umysłach Galatów (Ga 1.7; Ga 2.12; Ga 5.9.12; Dz 15.1.19.24), którzy wskutek tego znaleźli się w rozterce, krok tylko od dezercji od głoszonej przez św. Pawła Ewangelii (Ga 1.6). Nowinkarze ci uzasadniali swe stanowisko także tym, że św. Paweł, nie należąc do grona Dwunastu, nie głosi autentycznej nauki.

Od starożytności większość egzegetów jest zdania, że nowinkarze ci, będący prawdopodobnie chrześcijanami pochodzenia żydowskiego, w nauce zwani "żydującymi" (judaizantes), domagali się zachowania Prawa ST jako warunku nieodzownego do usprawiedliwienia i zbawienia (Dz 15.1). Ostatnio wysuwa się przypuszczenie, że mogli to być przedstawiciele pregnozy w stylu Kerynta (zob. Wstęp do listów św. Jana). Powiadomiony w porę o niepokojach w Galacji św. Paweł, nie mogąc przybyć osobiście (Ga 4.18.20), listem skutecznie zapobiegł odstępstwu.

W koncepcji "Galatów południowych" list mógł być napisany już około r. 49/50, w koncepcji "Galatów północnych" - dopiero w latach 54-58. Na ogół przyjmuje się rok 57, a za miejsce napisania Efez lub Macedonię.

Poza wstępem, zawierającym adres i pozdrowienie (Ga 1.1-5), i własnoręcznie przez św. Pawła napisanym zakończeniem (Ga 6.11-18), list obejmuje dwie części. Część apologetyczno-dogmatyczna (Ga 1.6-5,12), zapowiadając główny temat w adresie (Ga 1.1-5), argumentami historycznymi (Ga 1.6-2,21) i biblijnymi (Ga 3.1-5,12) uzasadnia autorytet apostolski św. Pawła i wiarygodność głoszonej przez niego Ewangelii o powołaniu do Kościoła pogan, którzy już są wolni od zachowania przepisów rytualnych i ceremonialnych ST, gdyż otrzymali usprawiedliwienie przez wiarę w Jezusa Chrystusa. Część moralna (Ga 5.13-6,10) traktuje o prawdziwej wolności chrześcijańskiej.

List korzysta obficie z tekstów ST, co jest zrozumiałe w polemice ze zwolennikami judaizmu. Nadto wyróżnia się wśród listów Pawłowych charakterem bardziej urzędowym, co się tłumaczy okolicznościami, jakie go wywołały.

1

Pozdrowienie
Już adres tego listu jest znamienny. Poprzez ramy oficjalnego formularza, znanego z innych listów Pawłowych, przebija emocja Autora. Mocniej niż w innych listach podkreśla on swój autorytet apostolski, o którym zdają się zapominać adresaci. Brak zaś zwyczajowego dziękczynienia zapowiada już ton ostrej polemiki. Dwa zaprzeczenia użyte w określeniu urzędu apostolskiego (dosł. : "ani od ludzi, ani przez człowieka") stwierdzają, że źródłem władzy Pawła nie jest jakaś grupa ludzi, np. kolegium Dwunastu, ani ludzki pojedynczy pośrednik, np. Barnaba, lecz sam Chrystus, a za Nim - Praprzyczyna czyli Bóg Ojciec. Określa Go Apostoł przypominając - jak w Rz 4.24; 8.11- główny dogmat Odkupienia: zmartwychwstanie jako początek życia zupełnie nowego u ochrzczonych. Paweł więc jako świadek Zmartwychwstałego, choć na nieco inny sposób niż Dwunastu (por. Dz 1.22; 22.15; 26.16; 1Kor 15.8), zażąda dla siebie posłuchu w Bożym imieniu. Wyrażenie wszyscy bracia dołączane w adresie jest swoistym apelem o jednomyślność wbrew nowinkom galackim. W adresie figurują tylko kościoły Galacji, bez życzliwej przydawki zwykłej w innych listach (por. Rz 1.7; 1Kor 1.2; 2Kor 1.1; Ef 1.1; Flp 1.1; Kol 1.2), co nadaje listowi charakter bardziej urzędowy. O zakresie pojęcia Galacji - zob. Wstęp.
Παῦλος ἀπόστολος οὐκ ἀπ᾽ ἀνθρώπων οὐδὲ δι᾽ ἀνθρώπου ἀλλὰ διὰ Ἰησοῦ Χριστοῦ καὶ θεοῦ πατρὸς τοῦ ἐγείραντος αὐτὸν ἐκ νεκρῶν,	Paulus, Apostolus non ab hominibus, neque per hominem, sed per Jesum Christum, et Deum Patrem, qui suscitavit eum a mortuis:	Paweł, wysłannik, nie od ludzi ani przez człowieka, ale przez Jezusa Pomazańca* i Boga, Ojca, (który wskrzesił) Go z martwych, * W formie spolszczonej: "apostoł". Przypis ten dotyczy także pozostałych miejsc tej księgi, w których powyższe słowo występuje. ** Tu i dalej w tekście znaczenie etymologiczne; normalnie już jak imię własne: "Chrystus".
καὶ οἱ σὺν ἐμοὶ πάντες ἀδελφοὶ, ταῖς ἐκκλησίαις τῆς Γαλατίας,	et qui mecum sunt omnes fratres, ecclesiis Galatiæ.	i (ci) razem ze mną wszyscy bracia, (społecznościom) wywołanych* Galacji: * O Kościele, zob. Dz 5.11* . Przypis ten dotyczy także pozostałych miejsc tej księgi, w których powyższe słowo występuje.
χάρις ὑμῖν καὶ εἰρήνη ἀπὸ θεοῦ πατρὸς ἡμῶν καὶ κυρίου Ἰησοῦ Χριστοῦ	Gratia vobis, et pax a Deo Patre, et Domino nostro Jesu Christo,	łaska wam i pokój od Boga, Ojca naszego, i Pana, Jezusa Pomazańca, Inne lekcje zamiast "Ojca naszego, i Pana": "Ojca, i Pana naszego"; "Ojca, i Pana"; "Ojca naszego, i Pana naszego".
τοῦ δόντος ἑαυτὸν ὑπὲρ τῶν ἁμαρτιῶν ἡμῶν, ὅπως ἐξέληται ἡμᾶς ἐκ τοῦ αἰῶνος τοῦ ἐνεστῶτος πονηροῦ κατὰ τὸ θέλημα τοῦ θεοῦ καὶ πατρὸς ἡμῶν,	qui dedit semetipsum pro peccatis nostris, ut eriperet nos de præsenti sæculo nequam, secundum voluntatem Dei et Patris nostri,	(który dał) siebie samego za grzechy nasze, żeby wyrwałby sobie nas z wieku, (tego) nastałego (jako) niegodziwego, według woli* Boga i Ojca naszego, * "według woli" - odnosi się do "który dał siebie samego za grzechy nasze".
ᾧ ἡ δόξα εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων, ἀμήν.	cui est gloria in sæcula sæculorum. Amen.	któremu chwała na wieki wieków. Amen.
Nie ma innej dobrej nowiny
Θαυμάζω ὅτι οὕτως ταχέως μετατίθεσθε ἀπὸ τοῦ καλέσαντος ὑμᾶς ἐν χάριτι Χριστοῦ εἰς ἕτερον εὐαγγέλιον,	Miror quod sic tam cito transferimini ab eo qui vos vocavit in gratiam Christi in aliud Evangelium:	Dziwię się, że tak szybko przemieszczacie się od (Tego), (który powołał) was w łasce [Pomazańca], do innej dobrej nowiny, Inne lekcje: "Jezusa Pomazańca"; "Pomazańca Jezusa"; "Boga"; bez "Pomazańca".
ὃ οὐκ ἔστιν ἄλλο, εἰ μή τινές εἰσιν οἱ ταράσσοντες ὑμᾶς καὶ θέλοντες μεταστρέψαι τὸ εὐαγγέλιον τοῦ Χριστοῦ.	quod non est aliud, nisi sunt aliqui qui vos conturbant, et volunt convertere Evangelium Christi.	która nie jest inna; jeśli nie* niektórzy są mącący was i chcący odwrócić dobrą nowinę Pomazańca. * "jeśli nie" - sens: tylko.
ἀλλὰ καὶ ἐὰν ἡμεῖς ἢ ἄγγελος ἐξ οὐρανοῦ εὐαγγελίσηται παρ᾽ ὃ εὐηγγελισάμεθα ὑμῖν, ἀνάθεμα ἔστω.	Sed licet nos aut angelus de cælo evangelizet vobis præterquam quod evangelizavimus vobis, anathema sit.	Ale i choćby my lub zwiastun* z nieba głosiłby dobrą nowinę [wam] wbrew którą* ogłosiliśmy dobrą nowinę wam, zaklęciem**** niech będzie. * Inaczej: "anioł". Przypis ten dotyczy także pozostałych miejsc tej księgi, w których powyższe słowo występuje. "głosiłby dobrą nowinę wam" - inne lekcje: "wam głosiłby dobrą nowinę"; "głosi dobrą nowinę wam"; "będzie głosił dobrą nowinę wam"; "ogłosiłby dobrą nowinę wam": "inaczej ogłosiłby dobrą nowinę"; "głosiłby dobrą nowinę"; "ogłosiłby dobrą nowinę". * "wbrew którą" - sens: inną niż ta, którą. **** O rzeczy obłożonej klątwą rytualną. Nie wolno jej było używać ani nawet dotykać.
ὡς προειρήκαμεν καὶ ἄρτι πάλιν λέγω, εἴ τις ὑμᾶς εὐαγγελίζεται παρ᾽ ὃ παρελάβετε, ἀνάθεμα ἔστω.	Sicut prædiximus, et nunc iterum dico: si quis vobis evangelizaverit præter id quod accepistis, anathema sit.	Jak wcześniej powiedzieliśmy i teraz znowu mówię, jeśli ktoś wam głosi dobrą nowinę, wbrew którą* przyjęliście, zaklęciem** niech będzie. * "wbrew którą" - sens: inną niż ta, którą. ** O rzeczy obłożonej klątwą rytualną. Nie wolno jej było używać ani nawet dotykać.
Ἄρτι γὰρ ἀνθρώπους πείθω ἢ τὸν θεόν; ἢ ζητῶ ἀνθρώποις ἀρέσκειν; εἰ ἔτι ἀνθρώποις ἤρεσκον, Χριστοῦ δοῦλος οὐκ ἂν ἤμην.	Modo enim hominibus suadeo, an Deo? an quæro hominibus placere? si adhuc hominibus placerem, Christi servus non essem.	Teraz bowiem ludzi przekonywam czy Boga? Czy szukam ludziom przypodobać się? Jeśli jeszcze ludziom przypodobałbym się, Pomazańca niewolnikiem nie byłbym*. Według oryginału chodzi o czynność niedokonaną trwałą. ** Zdanie to stanowi okres warunkowy, modus irrealis.
Paweł powołany przez Boga
Γνωρίζω γὰρ ὑμῖν, ἀδελφοί, τὸ εὐαγγέλιον τὸ εὐαγγελισθὲν ὑπ᾽ ἐμοῦ ὅτι οὐκ ἔστιν κατὰ ἄνθρωπον·	Notum enim vobis facio, fratres, Evangelium, quod evangelizatum est a me, quia non est secundum hominem:	Daję poznać bowiem wam, bracia, dobrą nowinę ogłoszoną jako dobrą nowinę przeze mnie, że nie jest według człowieka;
οὐδὲ γὰρ ἐγὼ παρὰ ἀνθρώπου παρέλαβον αὐτὸ οὔτε ἐδιδάχθην ἀλλὰ δι᾽ ἀποκαλύψεως Ἰησοῦ Χριστοῦ.	neque enim ego ab homine accepi illud, neque didici, sed per revelationem Jesu Christi.	ani bowiem ja od człowieka (nie) przyjąłem jej, ani (nie) zostałem nauczony, ale przez objawienie Jezusa Pomazańca.
Ἠκούσατε γὰρ τὴν ἐμὴν ἀναστροφήν ποτε ἐν τῷ Ἰουδαϊσμῷ, ὅτι καθ᾽ ὑπερβολὴν ἐδίωκον τὴν ἐκκλησίαν τοῦ θεοῦ καὶ ἐπόρθουν αὐτήν,	Audistis enim conversationem meam aliquando in Judaismo: quoniam supra modum persequebar Ecclesiam Dei, et expugnabam illam,	Usłyszeliście bowiem (o) moim obracaniu się* niegdyś w judaizmie, że w nadmiarze prześladowałem (społeczność) wywołanych Boga i niszczyłem ją, * Metafora życia religijnego.
καὶ προέκοπτον ἐν τῷ Ἰουδαϊσμῷ ὑπὲρ πολλοὺς συνηλικιώτας ἐν τῷ γένει μου, περισσοτέρως ζηλωτὴς ὑπάρχων τῶν πατρικῶν μου παραδόσεων.	et proficiebam in Judaismo supra multos coætaneos meos in genere meo, abundantius æmulator existens paternarum mearum traditionum.	i posuwałem się naprzód w judaizmie ponad wielu współrówieśników w pokoleniu mym, obficiej fanatykiem* będąc ojczystych mych przekazów. * Inaczej: "gorliwcem".
ὅτε δὲ εὐδόκησεν ὁ θεὸς ὁ ἀφορίσας με ἐκ κοιλίας μητρός μου καὶ καλέσας διὰ τῆς χάριτος αὐτοῦ	Cum autem placuit ei, qui me segregavit ex utero matris meæ, et vocavit per gratiam suam,	Gdy zaś znalazł upodobanie [ Bóg], (który oddzielił)* mię od łona matki mej i (który powołał) przez łaskę Jego**, "znalazł upodobanie Bóg" - inna lekcja: "znalazł upodobanie". "który oddzielił" - sens: który przeznaczył. * Sens: swoją.
ἀποκαλύψαι τὸν υἱὸν αὐτοῦ ἐν ἐμοί, ἵνα εὐαγγελίζωμαι αὐτὸν ἐν τοῖς ἔθνεσιν, εὐθέως οὐ προσανεθέμην σαρκὶ καὶ αἵματι	ut revelaret Filium suum in me, ut evangelizarem illum in gentibus: continuo non acquievi carni et sanguini,	(by) objawić Syna Jego* we mnie, aby głosiłbym dobrą nowinę (o) Nim wśród pogan, zaraz nie dodatkowo nałożyłem ciałem i krwią, Sens: swego. Możliwe: "przeze mnie". * "ciałem i krwią" - zamiast: człowiekiem, "nie dodatkowo nałożyłem ciałem i krwią" - prawdopodobny sens: niczego nie dodałem do otrzymanego objawienia od siebie, jako człowieka, ani od żadnego innego człowieka. Por. użycie słowa "dodatkowo nałożyć" w. 2.6.
οὐδὲ ἀνῆλθον εἰς Ἱεροσόλυμα πρὸς τοὺς πρὸ ἐμοῦ ἀποστόλους, ἀλλὰ ἀπῆλθον εἰς Ἀραβίαν καὶ πάλιν ὑπέστρεψα εἰς Δαμασκόν.	neque veni Jerosolymam ad antecessores meos Apostolos: sed abii in Arabiam, et iterum reversus sum Damascum:	ani (nie) wszedłem do Jerozolimy do (tych) przede mną wysłanników, ale odszedłem do Arabii, i znowu wróciłem do Damaszku.
Ἔπειτα μετὰ ἔτη τρία ἀνῆλθον εἰς Ἱεροσόλυμα ἱστορῆσαι Κηφᾶν καὶ ἐπέμεινα πρὸς αὐτὸν ἡμέρας δεκαπέντε,	deinde post annos tres veni Jerosolymam videre Petrum, et mansi apud eum diebus quindecim:	Następnie po latach trzech wszedłem do Jerozolimy, (by) poznać Kefasa, i zatrzymałem się przy nim dni piętnaście;
ἕτερον δὲ τῶν ἀποστόλων οὐκ εἶδον εἰ μὴ Ἰάκωβον τὸν ἀδελφὸν τοῦ κυρίου.	alium autem Apostolorum vidi neminem, nisi Jacobum fratrem Domini.	innego zaś (z) wysłanników nie zobaczyłem, jeśli nie* Jakuba, brata Pana. * "jeśli nie" - sens: z wyjątkiem.
ἃ δὲ γράφω ὑμῖν, ἰδοὺ ἐνώπιον τοῦ θεοῦ ὅτι οὐ ψεύδομαι.	Quæ autem scribo vobis, ecce coram Deo, quia non mentior.	Co zaś pisze wam, oto przed Bogiem, że nie kłamię.
ἔπειτα ἦλθον εἰς τὰ κλίματα τῆς Συρίας καὶ τῆς Κιλικίας·	Deinde veni in partes Syriæ, et Ciliciæ.	Następnie przyszedłem do okolic Syrii i Cylicji.
ἤμην δὲ ἀγνοούμενος τῷ προσώπῳ ταῖς ἐκκλησίαις τῆς Ἰουδαίας ταῖς ἐν Χριστῷ.	Eram autem ignotus facie ecclesiis Judææ, quæ erant in Christo:	Byłem zaś nie poznawany twarzą* (dla) (społeczności) wywołanych Judei, (dla tych) w Pomazańcu, * "Byłem zaś nie poznawany twarzą" - sens: nie byłem znany osobiście, nie byłem znany z wyglądu zewnętrznego.
μόνον δὲ ἀκούοντες ἦσαν ὅτι Ὁ διώκων ἡμᾶς ποτε νῦν εὐαγγελίζεται τὴν πίστιν ἥν ποτε ἐπόρθει,	tantum autem auditum habebant quoniam qui persequebatur nos aliquando, nunc evangelizat fidem, quam aliquando expugnabat:	jedynie zaś słyszącymi byli, że: Ten ścigający* nas niegdyś teraz głosi dobrą nowinę wiarę, którą niegdyś niszczył, * "słyszącymi byli" - zamiast: słyszeli. ** Sens: prześladujący.
καὶ ἐδόξαζον ἐν ἐμοὶ τὸν θεόν.	et in me clarificabant Deum.	i oddawali chwałę przeze mnie Bogu.

2

Paweł uznany przez apostołów
Ἔπειτα διὰ δεκατεσσάρων ἐτῶν πάλιν ἀνέβην εἰς Ἱεροσόλυμα μετὰ Βαρναβᾶ συμπαραλαβὼν καὶ Τίτον·	Deinde post annos quatuordecim, iterum ascendi Jerosolymam cum Barnaba, assumpto et Tito.	Następnie po czternastu latach znowu wszedłem* do Jerozolimy z Barnabą, wziąwszy razem i Tytusa; * Inne lekcje zamiast "znowu wszedłem": "znowu przyszedłem na górę"; "wszedłem znowu"; "wszedłem".
Argument ten dotyczy nie genezy, lecz treści głoszonej przez Pawła nauki: potwierdzili ją uznawani przez Galatów bezpośredni uczniowie Jezusa. Doszło do tego podczas nowej wizyty Pawła w Jerozolimie, po upływie lat czternastu od pierwszej. A więc minął już spory szmat czasu jego apostołowania, samodzielnego i niezależnego, bez łączności z Jerozolimą i Dwunastoma. Towarzyszą w tej podróży Pawłowi dwaj mężowie, urastający do miary symboli. Barnaba (por. Dz 4.36), jakby "nuncjusz" grona apostolskiego do spraw syryjskich (por. Dz 11.22), pierwszy pośredniczył między tym gronem a Pawłem (Dz 9.27). On też współpracował z Pawłem aż do zatargu o Marka na początku drugiej wyprawy misyjnej (Dz 13.1-15.39). Tytus, Grek z po chodzenia, znany jest jako towarzysz wypraw św. Pawła tylko z jego listów (2Kor 2.13; 7.6.13-15; 8.6.16.23; 12.18; 2Tm 4.10). Obarczony misją apostolską na Krecie, był on adresatem jednego z listów pasterskich (Tt 1.4).
ἀνέβην δὲ κατὰ ἀποκάλυψιν· καὶ ἀνεθέμην αὐτοῖς τὸ εὐαγγέλιον ὃ κηρύσσω ἐν τοῖς ἔθνεσιν, κατ᾽ ἰδίαν δὲ τοῖς δοκοῦσιν, μή πως εἰς κενὸν τρέχω ἢ ἔδραμον.	Ascendi autem secundum revelationem: et contuli cum illis Evangelium, quod prædico in gentibus, seorsum autem iis qui videbantur aliquid esse: ne forte in vacuum currerem, aut cucurrissem.	wszedłem zaś według objawienia; i wyłożyłem im dobrą nowinę, którą ogłaszam wśród pogan, na oddzielne* zaś (tym) uważanym, aby nie jakoś na puste biegłbym lub pobiegłem. * "na oddzielne" - sens: osobno.
ἀλλ᾽ οὐδὲ Τίτος ὁ σὺν ἐμοί, Ἕλλην ὤν, ἠναγκάσθη περιτμηθῆναι·	Sed neque Titus, qui mecum erat, cum esset gentilis, compulsus est circumcidi:	Ale ani Tytus, (ten) razem ze mną, Hellenem będący, (nie) został zmuszony, (by) dać się obrzezać;
Kontrowersje dotyczące żydowskich nakazów
διὰ δὲ τοὺς παρεισάκτους ψευδαδέλφους, οἵτινες παρεισῆλθον κατασκοπῆσαι τὴν ἐλευθερίαν ἡμῶν ἣν ἔχομεν ἐν Χριστῷ Ἰησοῦ, ἵνα ἡμᾶς καταδουλώσουσιν,	sed propter subintroductos falsos fratres, qui subintroierunt explorare libertatem nostram, quam habemus in Christo Jesu, ut nos in servitutem redigerent.	z powodu zaś błędnie wprowadzonych kłamliwych braci, którzy nieszczęśliwie weszli, (by) na szkodę przyjrzeć się wolności naszej, którą mamy w Pomazańcu Jezusie, aby nas zniewoliliby;
οἷς οὐδὲ πρὸς ὥραν εἴξαμεν τῇ ὑποταγῇ, ἵνα ἡ ἀλήθεια τοῦ εὐαγγελίου διαμείνῃ πρὸς ὑμᾶς.	Quibus neque ad horam cessimus subjectione, ut veritas Evangelii permaneat apud vos:	tym ani* na godzinę** (nie) ustąpiliśmy podporządkowaniem się, aby prawda dobrej nowiny przetrwałaby względem was. * Inne lekcje zamiast "tym ani", "ani": "tym"; bez "tym ani". ** Według polskiej frazeologii lepiej: "na chwilę".
ἀπὸ δὲ τῶν δοκούντων εἶναί τι, ὁποῖοί ποτε ἦσαν οὐδέν μοι διαφέρει· πρόσωπον ὁ θεὸς ἀνθρώπου οὐ λαμβάνει ἐμοὶ γὰρ οἱ δοκοῦντες οὐδὲν προσανέθεντο,	ab iis autem, qui videbantur esse aliquid (quales aliquando fuerint, nihil mea interest: Deus personam hominis non accipit): mihi enim qui videbantur esse aliquid, nihil contulerunt.	Od zaś (tych) uważanych, (że) być czymś* - jakimi niegdyś byli, nic mi (nie) przewyższa; oblicza Bóg człowieka niej bierze** mnie bowiem (ci) uważani nic (nie) dodatkowo nałożyli, * "być czymś" - jaśniej: "że są czymś". ** "oblicza Bóg człowieka nie bierze" - sens: Bóg nie ocenia człowieka według wyglądu zewnętrznego lub według godności ludzkich.
ἀλλὰ τοὐναντίον ἰδόντες ὅτι πεπίστευμαι τὸ εὐαγγέλιον τῆς ἀκροβυστίας καθὼς Πέτρος τῆς περιτομῆς,	Sed e contra cum vidissent quod creditum est mihi Evangelium præputii, sicut et Petro circumcisionis	ale przeciwnie, zobaczywszy, że mam powierzoną dobrą nowinę* nieobrzezania tak jak Piotr obrzezania, * Prawdopodobnie chodzi o znaczenie czynne: "głoszenie dobrej nowiny".
ὁ γὰρ ἐνεργήσας Πέτρῳ εἰς ἀποστολὴν τῆς περιτομῆς ἐνήργησεν καὶ ἐμοὶ εἰς τὰ ἔθνη,	(qui enim operatus est Petro in apostolatum circumcisionis, operatus est et mihi inter gentes):	(Ten) bowiem, (który zaczął działać w) Piotrze ku wysłannictwu obrzezania, zaczął działać w i mnie ku poganom,
καὶ γνόντες τὴν χάριν τὴν δοθεῖσάν μοι, Ἰάκωβος καὶ Κηφᾶς καὶ Ἰωάννης, οἱ δοκοῦντες στῦλοι εἶναι, δεξιὰς ἔδωκαν ἐμοὶ καὶ Βαρναβᾷ κοινωνίας, ἵνα ἡμεῖς εἰς τὰ ἔθνη, αὐτοὶ δὲ εἰς τὴν περιτομήν·	et cum cognovissent gratiam, quæ data est mihi, Jacobus, et Cephas, et Joannes, qui videbantur columnæ esse, dextras dederunt mihi, et Barnabæ societatis: ut nos in gentes, ipsi autem in circumcisionem:	i poznawszy łaskę daną mi, Jakub i Kefas i Jan, (ci) uważani, (że) kolumnami być, prawice dali mnie i Barnabie wspólnoty, aby my ku poganom, oni zaś ku obrzezaniu; "kolumnami być" -jaśniej: "że są kolumnami".
μόνον τῶν πτωχῶν ἵνα μνημονεύωμεν, ὃ καὶ ἐσπούδασα αὐτὸ τοῦτο ποιῆσαι.	tantum ut pauperum memores essemus, quod etiam sollicitus fui hoc ipsum facere.	jedynie (o) ubogich aby przypominalibyśmy sobie, (w) czym i wykazałem gorliwość, (by) samo to uczynić. "by samo to uczynić" - sens: by właśnie to uczynić.
Paweł przeciwstawia się Piotrowi
Ὅτε δὲ ἦλθεν Κηφᾶς εἰς Ἀντιόχειαν, κατὰ πρόσωπον αὐτῷ ἀντέστην, ὅτι κατεγνωσμένος ἦν.	Cum autem venisset Cephas Antiochiam, in faciem ei restiti, quia reprehensibilis erat.	Gdy zaś przyszedł Kefas do Antiochii, w twarz mu stanąłem przeciw, bo obwiniony był.
πρὸ τοῦ γὰρ ἐλθεῖν τινας ἀπὸ Ἰακώβου μετὰ τῶν ἐθνῶν συνήσθιεν· ὅτε δὲ ἦλθον, ὑπέστελλεν καὶ ἀφώριζεν ἑαυτὸν φοβούμενος τοὺς ἐκ περιτομῆς.	Prius enim quam venirent quidam a Jacobo, cum gentibus edebat: cum autem venissent, subtrahebat, et segregabat se, timens eos qui ex circumcisione erant.	Przed bowiem przyjść niektórzy* od Jakuba z poganami jadł razem; gdy zaś przyszli, powstrzymał się i oddzielał samego siebie, bojąc się (tych) z obrzezania. "przyjść niektórzy" - składniej: "Bo przed przyjściem niektórych". Inna lekcja zamiast "niektórzy": "pewien". O chrześcijanach pochodzących z pogan. * Inna lekcja: "przyszedł".
καὶ συνυπεκρίθησαν αὐτῷ οἱ λοιποὶ Ἰουδαῖοι, ὥστε καὶ Βαρναβᾶς συναπήχθη αὐτῶν τῇ ὑποκρίσει.	Et simulationi ejus consenserunt ceteri Judæi, ita ut et Barnabas duceretur ab eis in illam simulationem.	I zaczęli być obłudni razem z nim [i] pozostali Judejczycy, tak że i Barnaba dał się razem odprowadzić ich obłudzie.
ἀλλ᾽ ὅτε εἶδον ὅτι οὐκ ὀρθοποδοῦσιν πρὸς τὴν ἀλήθειαν τοῦ εὐαγγελίου, εἶπον τῷ Κηφᾷ ἔμπροσθεν πάντων, Εἰ σὺ Ἰουδαῖος ὑπάρχων ἐθνικῶς καὶ οὐχὶ Ἰουδαϊκῶς ζῇς, πῶς τὰ ἔθνη ἀναγκάζεις Ἰουδαΐζειν;	Sed cum vidissem quod non recte ambularent ad veritatem Evangelii, dixi Cephæ coram omnibus: Si tu, cum Judæus sis, gentiliter vivis, et non judaice: quomodo gentes cogis judaizare?	Ale gdy zobaczyłem, że nie prosto kroczą względem prawdy dobrej nowiny, powiedziałem Kefasowi przed wszystkimi: "Jeśli ty Judejczykiem będąc na sposób pogan* i nie na sposób judejski żyjesz, jak pogan* zmuszasz, (by) żyć na sposób judejski?" * O chrześcijanach pochodzących z pogan.
Ἡμεῖς φύσει Ἰουδαῖοι καὶ οὐκ ἐξ ἐθνῶν ἁμαρτωλοί·	Nos natura Judæi, et non ex gentibus peccatores.	My z natury* Judejczykami i nie z pogan grzesznikami, * Inaczej: z urodzenia, przez dziedziczenie.
εἰδότες δὲ ὅτι οὐ δικαιοῦται ἄνθρωπος ἐξ ἔργων νόμου ἐὰν μὴ διὰ πίστεως Ἰησοῦ Χριστοῦ, καὶ ἡμεῖς εἰς Χριστὸν Ἰησοῦν ἐπιστεύσαμεν, ἵνα δικαιωθῶμεν ἐκ πίστεως Χριστοῦ καὶ οὐκ ἐξ ἔργων νόμου, ὅτι ἐξ ἔργων νόμου οὐ δικαιωθήσεται πᾶσα σάρξ.	Scientes autem quod non justificatur homo ex operibus legis, nisi per fidem Jesu Christi: et nos in Christo Jesu credimus, ut justificemur ex fide Christi, et non ex operibus legis: propter quod ex operibus legis non justificabitur omnis caro.	wiedząc [zaś], że nie jest uznawany za sprawiedliwego człowiek dzięki czynom Prawa, jeśliby nie przez wiarę Jezusa Pomazańca, i my w Pomazańca Jezusa uwierzyliśmy, aby zostalibyśmy uznani za sprawiedliwych dzięki wierze Pomazańca i nie dzięki czynom Prawa, bo dzięki czynom Prawa nie zostanie uznane za sprawiedliwe każde* ciało**. "jeśliby nie przez wiarę Jezusa Pomazańca" - sens: lecz przez wiarę w Jezusa Pomazańca. Sens: żadne. * Sens: człowiek.
εἰ δὲ ζητοῦντες δικαιωθῆναι ἐν Χριστῷ εὑρέθημεν καὶ αὐτοὶ ἁμαρτωλοί, ἆρα Χριστὸς ἁμαρτίας διάκονος; μὴ γένοιτο.	Quod si quærentes justificari in Christo, inventi sumus et ipsi peccatores, numquid Christus peccati minister est? Absit.	Jeśli zaś szukając, (by) zostać uznanymi za sprawiedliwych, w Pomazańcu znaleźliśmy się i sami (jako) grzesznicy, czy Pomazaniec grzechu sługą? Nie może stać się!
εἰ γὰρ ἃ κατέλυσα ταῦτα πάλιν οἰκοδομῶ, παραβάτην ἐμαυτὸν συνιστάνω.	Si enim quæ destruxi, iterum hæc ædifico: prævaricatorem me constituo.	Jeśli bowiem co obaliłem, to znowu buduję, (jako) przestępcę mnie samego polecam.
ἐγὼ γὰρ διὰ νόμου νόμῳ ἀπέθανον, ἵνα θεῷ ζήσω. Χριστῷ συνεσταύρωμαι·	Ego enim per legem, legi mortuus sum, ut Deo vivam: Christo confixus sum cruci.	Ja bowiem z powodu Prawa Prawu umarłem, aby Bogu zacząłbym żyć. (Z) Pomazańcem razem jestem ukrzyżowany;
ζῶ δὲ οὐκέτι ἐγώ, ζῇ δὲ ἐν ἐμοὶ Χριστός· ὃ δὲ νῦν ζῶ ἐν σαρκί, ἐν πίστει ζῶ τῇ τοῦ υἱοῦ τοῦ θεοῦ τοῦ ἀγαπήσαντός με καὶ παραδόντος ἑαυτὸν ὑπὲρ ἐμοῦ.	Vivo autem, jam non ego: vivit vero in me Christus. Quod autem nunc vivo in carne: in fide vivo Filii Dei, qui dilexit me, et tradidit semetipsum pro me.	żyję zaś już nie ja. żyje zaś we mnie Pomazaniec; co zaś teraz żyję w ciele, w wierze żyję. (tej) (w) Syna Boga, (Tego) (który umiłował) mię i (który wydał) siebie samego za mnie. Inne lekcje zamiast "Syna Boga": "Boga Syna"; "Boga i Pomazańca"; "Boga".
οὐκ ἀθετῶ τὴν χάριν τοῦ θεοῦ· εἰ γὰρ διὰ νόμου δικαιοσύνη, ἄρα Χριστὸς δωρεὰν ἀπέθανεν.	Non abjicio gratiam Dei. Si enim per legem justitia, ergo gratis Christus mortuus est.	Nie odrzucam łaski Boga; jeśli bowiem przez Prawo usprawiedliwienie, zatem Pomazaniec darmo* umarł. * Sens: bez potrzeby, niepotrzebnie.

3

Wiara albo Prawo Mojżesza
Ὦ ἀνόητοι Γαλάται, τίς ὑμᾶς ἐβάσκανεν, οἷς κατ᾽ ὀφθαλμοὺς Ἰησοῦς Χριστὸς προεγράφη ἐσταυρωμένος;	O insensati Galatæ, quis vos fascinavit non obedire veritati, ante quorum oculos Jesus Christus præscriptus est, in vobis crucifixus?	O bezmyślni Galaci, kto was zauroczył, którym na oczach Jezus Pomazaniec zawczasu zapisał się (jako) ukrzyżowany?
τοῦτο μόνον θέλω μαθεῖν ἀφ᾽ ὑμῶν· ἐξ ἔργων νόμου τὸ πνεῦμα ἐλάβετε ἢ ἐξ ἀκοῆς πίστεως;	Hoc solum a vobis volo discere: ex operibus legis Spiritum accepistis, an ex auditu fidei?	To jedynie chcę dowiedzieć się od was: Dzięki czynom Prawa Ducha otrzymaliście, czy dzięki posłuszeństwu wiary?
Wstępem do nowej argumentacji są znów zarzuty przeciwników przytoczone w formie pytań retorycznych. Zakończeniem poprzedniego dowodu historycznego było ukazanie śmierci zbawczej Chrystusa. Nowa argumentacja zaczyna się od przedstawienia jej skutków. Apostoł wychodzi z konkretnego faktu - doświadczeń samych Galatów. Oburzony do żywego nazywa ich nierozumnymi, ponieważ pozwolili się urzec złym wpływom, zapominając o głównym temacie kerygmatu Pawłowego: o Ukrzyżowanym (por. 1Kor 1.23), który trwale zniósł Torę. W dylemacie: Prawo czy wiara w Chrystusa, Apostoł odwołuje się do niewątpliwego wśród Galatów faktu - do charyzmatycznych objawów Ducha Świętego (Ga 6.1; por. Rz 8.23). Pyta więc adresatów, któremu z tych dwóch czynników zawdzięczają dary Ducha. Oczywiście muszą przyznać, że otrzymali Go od chwili chrztu, który przyjęli wskutek posłuszeństwa wierze głoszonej przez Apostoła (por. Rz 10.8). Tego wszystkiego nie mogło im dać Prawo, którego zresztą przedtem nawet nie znali. Zaczęli więc nowe życie Ducha, a teraz chcą wrócić do ciała czyli do kondycji człowieka pozbawionego łaski? Grozi im zmarnowanie łaski. Tymczasem nieustanne wśród Galatów objawy łask charyzmatycznych są najlepszym dowodem, że znaki ery mesjańskiej działają w nich zgodnie z proroctwami, bez zachowywania przestarzałych już przepisów Tory.
οὕτως ἀνόητοί ἐστε, ἐναρξάμενοι πνεύματι νῦν σαρκὶ ἐπιτελεῖσθε;	sic stulti estis, ut cum Spiritu cœperitis, nunc carne consummemini?	Tak bezmyślni jesteście? Rozpocząwszy Duchem, teraz ciałem kończycie sobie?
τοσαῦτα ἐπάθετε εἰκῇ; εἴ γε καὶ εἰκῇ.	tanta passi estis sine causa? si tamen sine causa.	Tyle wycierpieliście płocho? Jeśli oczywiście i płocho.
ὁ οὖν ἐπιχορηγῶν ὑμῖν τὸ πνεῦμα καὶ ἐνεργῶν δυνάμεις ἐν ὑμῖν, ἐξ ἔργων νόμου ἢ ἐξ ἀκοῆς πίστεως;	Qui ergo tribuit vobis Spiritum, et operatur virtutes in vobis: ex operibus legis, an ex auditu fidei?	(Ten) więc zaopatrujący was (w) Ducha i działający moce w was dzięki czynom Prawa, czy dzięki posłuszeństwu wiary?
καθὼς Ἀβραὰμ ἐπίστευσεν τῷ θεῷ, καὶ ἐλογίσθη αὐτῷ εἰς δικαιοσύνην.	Sicut scriptum est: Abraham credidit Deo, et reputatum est illi ad justitiam:	Tak jak Abraham uwierzył Bogu, i zostało policzone mu ku usprawiedliwieniu.
Γινώσκετε ἄρα ὅτι οἱ ἐκ πίστεως, οὗτοι υἱοί εἰσιν Ἀβραάμ.	cognoscite ergo quia qui ex fide sunt, ii sunt filii Abrahæ.	Wiedzcie zatem, że (ci) dzięki wierze, ci synami są Abrahama.
προϊδοῦσα δὲ ἡ γραφὴ ὅτι ἐκ πίστεως δικαιοῖ τὰ ἔθνη ὁ θεός, προευηγγελίσατο τῷ Ἀβραὰμ ὅτι Ἐνευλογηθήσονται ἐν σοὶ πάντα τὰ ἔθνη·	Providens autem Scriptura quia ex fide justificat gentes Deus, prænuntiavit Abrahæ: Quia benedicentur in te omnes gentes.	Wcześniej zobaczywszy zaś Pismo, że dzięki wierze uznaje za sprawiedliwych pogan Bóg. wcześniej ogłosiło dobrą nowinę Abrahamowi, że: Zostaną wysławieni w tobie wszyscy poganie.
ὥστε οἱ ἐκ πίστεως εὐλογοῦνται σὺν τῷ πιστῷ Ἀβραάμ.	Igitur qui ex fide sunt, benedicentur cum fideli Abraham.	Tak że (ci) dzięki wierze są wysławiani razem z wiernym Abrahamem.
ὅσοι γὰρ ἐξ ἔργων νόμου εἰσίν, ὑπὸ κατάραν εἰσίν· γέγραπται γὰρ ὅτι Ἐπικατάρατος πᾶς ὃς οὐκ ἐμμένει πᾶσιν τοῖς γεγραμμένοις ἐν τῷ βιβλίῳ τοῦ νόμου τοῦ ποιῆσαι αὐτά.	Quicumque enim ex operibus legis sunt, sub maledicto sunt. Scriptum est enim: Maledictus omnis qui non permanserit in omnibus quæ scripta sunt in libro legis ut faciat ea.	Jacy bowiem dzięki czynom Prawa są, pod przekleństwem są; jest napisane bowiem, że: Przeklęty każdy, który nie trwa we wszystkich napisanych w zwoju Prawa, (by) uczynić je.
ὅτι δὲ ἐν νόμῳ οὐδεὶς δικαιοῦται παρὰ τῷ θεῷ δῆλον, ὅτι Ὁ δίκαιος ἐκ πίστεως ζήσεται·	Quoniam autem in lege nemo justificatur apud Deum, manifestum est: quia justus ex fide vivit.	Że zaś w Prawie* nikt (nie) jest uznawany za sprawiedliwego przed Bogiem, jawne, bo: Sprawiedliwy dzięki wierze żyć będzie; * "w Prawie" - możliwe: "dzięki Prawu".
ὁ δὲ νόμος οὐκ ἔστιν ἐκ πίστεως, ἀλλ᾽ Ὁ ποιήσας αὐτὰ ζήσεται ἐν αὐτοῖς.	Lex autem non est ex fide, sed: Qui fecerit ea, vivet in illis.	zaś Prawo nie jest dzięki wierze, ale (Ten) (który uczynił) je, żyć będzie w nich. "w nich" - możliwe: "dzięki nim".
Χριστὸς ἡμᾶς ἐξηγόρασεν ἐκ τῆς κατάρας τοῦ νόμου γενόμενος ὑπὲρ ἡμῶν κατάρα, ὅτι γέγραπται, Ἐπικατάρατος πᾶς ὁ κρεμάμενος ἐπὶ ξύλου,	Christus nos redemit de maledicto legis, factus pro nobis maledictum: quia scriptum est: Maledictus omnis qui pendet in ligno:	Pomazaniec nas wykupił z przekleństwa Prawa, stawszy się za nas przekleństwem, bo jest napisane: Przeklęty każdy zawieszony na drzewie.
ἵνα εἰς τὰ ἔθνη ἡ εὐλογία τοῦ Ἀβραὰμ γένηται ἐν Χριστῷ Ἰησοῦ, ἵνα τὴν ἐπαγγελίαν τοῦ πνεύματος λάβωμεν διὰ τῆς πίστεως.	ut in gentibus benedictio Abrahæ fieret in Christo Jesu, ut pollicitationem Spiritus accipiamus per fidem.	aby względem pogan wysławienie Abrahama stałoby się w Pomazańcu Jezusie, aby obietnicę* Ducha otrzymalibyśmy przez wiarę. * "w Pomazańcu Jezusie" - możliwe: "dzięki Pomazańcowi Jezusowi". ** Inna lekcja: "wysławianie".
Prawo i obietnica
Ἀδελφοί, κατὰ ἄνθρωπον λέγω· ὅμως ἀνθρώπου κεκυρωμένην διαθήκην οὐδεὶς ἀθετεῖ ἢ ἐπιδιατάσσεται.	Fratres (secundum hominem dico) tamen hominis confirmatum testamentum nemo spernit, aut superordinat.	'Bracia, na wzór człowieka mówię, przecież człowieka ustalonego testamentu nikt (nie) odrzuca lub dodatkowo rozporządza.
τῷ δὲ Ἀβραὰμ ἐρρέθησαν αἱ ἐπαγγελίαι καὶ τῷ σπέρματι αὐτοῦ. οὐ λέγει, Καὶ τοῖς σπέρμασιν, ὡς ἐπὶ πολλῶν ἀλλ᾽ ὡς ἐφ᾽ ἑνός, Καὶ τῷ σπέρματί σου, ὅς ἐστιν Χριστός.	Abrahæ dictæ sunt promissiones, et semini ejus. Non dicit: Et seminibus, quasi in multis: sed quasi in uno: Et semini tuo, qui est Christus.	Zaś (dla) Abrahama zostały wypowiedziane obietnice i (dla) nasienia* jego. Nie mówi: I (dla) nasion, jak dla wielu, ale jak dla jednego: I (dla) nasienia twego, którym jest Pomazaniec. * Metonimicznie o potomstwie.
τοῦτο δὲ λέγω· διαθήκην προκεκυρωμένην ὑπὸ τοῦ θεοῦ ὁ μετὰ τετρακόσια καὶ τριάκοντα ἔτη γεγονὼς νόμος οὐκ ἀκυροῖ εἰς τὸ καταργῆσαι τὴν ἐπαγγελίαν.	Hoc autem dico, testamentum confirmatum a Deo: quæ post quadringentos et triginta annos facta est lex, non irritum facit ad evacuandam promissionem.	To zaś mówię: testamentu wcześniej ustalonego przez Boga* (to) po czterystu i trzydziestu latach (które stało się) Prawo nie unieważnia, ku uznać za bezużyteczną obietnicę. * Inne lekcje: "Boga względem Pomazańca": "Boga w Pomazańcu".
εἰ γὰρ ἐκ νόμου ἡ κληρονομία, οὐκέτι ἐξ ἐπαγγελίας· τῷ δὲ Ἀβραὰμ δι᾽ ἐπαγγελίας κεχάρισται ὁ θεός.	Nam si ex lege hæreditas, jam non ex promissione. Abrahæ autem per repromissionem donavit Deus.	Jeśli bowiem dzięki Prawu dziedziczenie, już nie dzięki obietnicy; zaś Abrahamowi przez obietnicę darował Bóg.
Τί οὖν ὁ νόμος; τῶν παραβάσεων χάριν προσετέθη, ἄχρις οὗ ἔλθῃ τὸ σπέρμα ᾧ ἐπήγγελται, διαταγεὶς δι᾽ ἀγγέλων ἐν χειρὶ μεσίτου.	Quid igitur lex? Propter transgressiones posita est donec veniret semen, cui promiserat, ordinata per angelos in manu mediatoris.	Czym więc Prawo? Przestępstw gwoli zostało przyłączone. aż do kiedy przyszłoby nasienie, dla którego jest obiecane, rozporządzone przez zwiastunów w ręku*** pośrednika. * Sens: potomstwo. "jest obiecane" - podmiotem tego orzeczenia nie jest Prawo, lecz obietnica, o której natchniony autor mówił w wierszach poprzednich. * "rozporządzone" - imiesłów określający Prawo. ** Inaczej: "aniołów". Sens: za pośrednictwem aniołów. *** "w ręku" - prawdopodobnie sens instrumentalny: "ręką".
ὁ δὲ μεσίτης ἑνὸς οὐκ ἔστιν, ὁ δὲ θεὸς εἷς ἐστιν.	Mediator autem unius non est: Deus autem unus est.	Zaś pośrednik jednego nie jest, zaś Bóg jeden jest.
Ὁ οὖν νόμος κατὰ τῶν ἐπαγγελιῶν τοῦ θεοῦ; μὴ γένοιτο. εἰ γὰρ ἐδόθη νόμος ὁ δυνάμενος ζῳοποιῆσαι, ὄντως ἐκ νόμου ἂν ἦν ἡ δικαιοσύνη·	Lex ergo adversus promissa Dei? Absit. Si enim data esset lex, quæ posset vivificare, vere ex lege esset justitia.	Więc Prawo przeciw obietnicom [ Boga]? Nie może stać się; jeśli bowiem zostałoby dane Prawo mogące ożywić, istotnie dzięki Prawu byłoby usprawiedliwienie. Inne lekcje: "Pomazańca": bez "Boga".
ἀλλὰ συνέκλεισεν ἡ γραφὴ τὰ πάντα ὑπὸ ἁμαρτίαν, ἵνα ἡ ἐπαγγελία ἐκ πίστεως Ἰησοῦ Χριστοῦ δοθῇ τοῖς πιστεύουσιν.	Sed conclusit Scriptura omnia sub peccato, ut promissio ex fide Jesu Christi daretur credentibus.	Ale współzakluczyło Pismo wszystko pod grzechem, aby obietnica dzięki wierze (w) Jezusa Pomazańca zostałaby dana wierzącym.
Πρὸ τοῦ δὲ ἐλθεῖν τὴν πίστιν ὑπὸ νόμον ἐφρουρούμεθα συγκλειόμενοι εἰς τὴν μέλλουσαν πίστιν ἀποκαλυφθῆναι,	Prius autem quam veniret fides, sub lege custodiebamur conclusi in eam fidem quæ revelanda erat.	Przed zaś przyjść wiara* pod Prawem byliśmy pilnowani współzakluczani ku mająca nastąpić wiara zostać objawiona. "przyjść wiara" - składniej: "Przed nadejściem wiary". "mająca nastąpić" - sens: przyszła. * "mająca nastąpić wiara zostać objawiona" - składniej: "aż do objawienia się mającej nastąpić wiary".
ὥστε ὁ νόμος παιδαγωγὸς ἡμῶν γέγονεν εἰς Χριστόν, ἵνα ἐκ πίστεως δικαιωθῶμεν·	Itaque lex pædagogus noster fuit in Christo, ut ex fide justificemur.	Tak że Prawo wychowawcą* naszym stało się ku Pomazańcowi, aby dzięki wierze zostalibyśmy uznani za sprawiedliwych; * Według etymologii wyraz ten ma znaczenie: "prowadzący dziecko". Takimi "prowadzącymi dziecko" byli w starożytności niewolnicy lub słudzy. Ich zadaniem była opieka nad dzieckiem i prowadzenie go do nauczyciela. A zatem według myśli autora listu Prawo Mojżeszowe było sługą, prowadzącym ludzi do Chrystusa.
ἐλθούσης δὲ τῆς πίστεως οὐκέτι ὑπὸ παιδαγωγόν ἐσμεν.	At ubi venit fides, jam non sumus sub pædagogo.	(kiedy przyszła) zaś wiara, już nie pod wychowawcą* jesteśmy. * Zob. przypis do 3.24* .
Πάντες γὰρ υἱοὶ θεοῦ ἐστε διὰ τῆς πίστεως ἐν Χριστῷ Ἰησοῦ·	Omnes enim filii Dei estis per fidem, quæ est in Christo Jesu.	Wszyscy bowiem synami Boga jesteście przez wiarę w Pomazańcu Jezusie.
ὅσοι γὰρ εἰς Χριστὸν ἐβαπτίσθητε, Χριστὸν ἐνεδύσασθε.	Quicumque enim in Christo baptizati estis, Christum induistis.	Jacy bowiem w Pomazańca daliście się zanurzyć, Pomazańca wdzialiście na siebie: O chrzcie, zob. Dz 1.5* .
οὐκ ἔνι Ἰουδαῖος οὐδὲ Ἕλλην, οὐκ ἔνι δοῦλος οὐδὲ ἐλεύθερος, οὐκ ἔνι ἄρσεν καὶ θῆλυ· πάντες γὰρ ὑμεῖς εἷς ἐστε ἐν Χριστῷ Ἰησοῦ.	Non est Judæus, neque Græcus: non est servus, neque liber: non est masculus, neque femina. Omnes enim vos unum estis in Christo Jesu.	nie jest Judejczyk ani Hellen, nie jest niewolnik ani wolny, nie jest męskie i żeńskie; wszyscy bowiem wy jednym jesteście w Pomazańcu Jezusie.
εἰ δὲ ὑμεῖς Χριστοῦ, ἄρα τοῦ Ἀβραὰμ σπέρμα ἐστέ, κατ᾽ ἐπαγγελίαν κληρονόμοι.	Si autem vos Christi, ergo semen Abrahæ estis, secundum promissionem hæredes.	Jeśli zaś wy Pomazańca, zatem Abrahama nasieniem* jesteście, według obietnicy dziedziczącymi. * Zamiast: potomstwem.

4

Bóg dał nam wolność
Λέγω δέ, ἐφ᾽ ὅσον χρόνον ὁ κληρονόμος νήπιός ἐστιν, οὐδὲν διαφέρει δούλου κύριος πάντων ὤν,	Dico autem: quanto tempore hæres parvulus est, nihil differt a servo, cum sit dominus omnium:	Mówię zaś, do jakiego czasu dziedziczący niemowlęciem jest, nic (nie) różni się (od) niewolnika, panem wszystkich będąc,
ἀλλὰ ὑπὸ ἐπιτρόπους ἐστὶν καὶ οἰκονόμους ἄχρι τῆς προθεσμίας τοῦ πατρός.	sed sub tutoribus et actoribus est usque ad præfinitum tempus a patre:	ale pod pozwalającymi* jest i szafarzami aż do ustalonego czasu (przez) ojca. * Możliwe: "opiekunami".
οὕτως καὶ ἡμεῖς, ὅτε ἦμεν νήπιοι, ὑπὸ τὰ στοιχεῖα τοῦ κόσμου ἤμεθα δεδουλωμένοι·	ita et nos cum essemus parvuli, sub elementis mundi eramus servientes.	Tak i my, gdy byliśmy niemowlętami, pod elementami świata byliśmy uczynieni niewolnikami;
Użyty poprzednio (Ga 3.18) termin dziedzictwo pozwala teraz Apostołowi wprowadzić nowe porównanie obu etapów zbawczego planu, dosłownie: "ekonomii". Dziedziców małoletnich, pozbawionych jeszcze wolności rozporządzania dziedzictwem, zestawia Paweł z pełnoprawnymi już dojrzałymi synami. Punktem granicznym obu etapów było przyjście na świat Syna Bożego, który przyniósł synostwo, darzące wszystkich ludzi pełną wolnością.
ὅτε δὲ ἦλθεν τὸ πλήρωμα τοῦ χρόνου, ἐξαπέστειλεν ὁ θεὸς τὸν υἱὸν αὐτοῦ, γενόμενον ἐκ γυναικός, γενόμενον ὑπὸ νόμον,	At ubi venit plenitudo temporis, misit Deus Filium suum factum ex muliere, factum sub lege,	gdy zaś przyszło wypełnienie czasu. wysłał Bóg Syna Jego. (który stał się) z kobiety. (który stał się) pod Prawem. Sens: swego.
ἵνα τοὺς ὑπὸ νόμον ἐξαγοράσῃ, ἵνα τὴν υἱοθεσίαν ἀπολάβωμεν.	ut eos, qui sub lege erant, redimeret, ut adoptionem filiorum reciperemus.	aby (tych) pod Prawem wykupiłby, aby usynowienie odebralibyśmy.
Ὅτι δέ ἐστε υἱοί, ἐξαπέστειλεν ὁ θεὸς τὸ πνεῦμα τοῦ υἱοῦ αὐτοῦ εἰς τὰς καρδίας ἡμῶν κρᾶζον, Αββα ὁ πατήρ.	Quoniam autem estis filii, misit Deus Spiritum Filii sui in corda vestra, clamantem: Abba, Pater.	Że zaś jesteście synami, wysłał Bóg Ducha Syna Jego* do serc naszych*, wołającego: Abba, Ojcze. Sens: swego. ** Inna lekcja: "waszych".
ὥστε οὐκέτι εἶ δοῦλος ἀλλὰ υἱός· εἰ δὲ υἱός, καὶ κληρονόμος διὰ θεοῦ.	Itaque jam non est servus, sed filius: quod si filius, et hæres per Deum.	Tak że już nie jesteś niewolnikiem, ale synem; jeśli zaś synem, i dziedziczącym przez Boga. Inne lekcje zamiast "przez Boga": "Boga"; "dzięki Bogu"; "przez Pomazańca"; "przez Jezusa Pomazańca"; "Boga przez Pomazańca"; "Boga przez Jezusa Pomazańca": "przez Boga w Pomazańcu Jezusie"; "Boga, współdziedziczącym zaś Pomazańca".
Troska Pawła o Galacjan
Ἀλλὰ τότε μὲν οὐκ εἰδότες θεὸν ἐδουλεύσατε τοῖς φύσει μὴ οὖσιν θεοῖς·	Sed tunc quidem ignorantes Deum, iis, qui natura non sunt dii, serviebatis.	Ale wtedy - nie znając Boga staliście się niewolnikami (dla) naturą nie będących bogami;
νῦν δὲ γνόντες θεόν, μᾶλλον δὲ γνωσθέντες ὑπὸ θεοῦ, πῶς ἐπιστρέφετε πάλιν ἐπὶ τὰ ἀσθενῆ καὶ πτωχὰ στοιχεῖα οἷς πάλιν ἄνωθεν δουλεύειν θέλετε;	Nunc autem cum cognoveritis Deum, immo cogniti sitis a Deo: quomodo convertimini iterum ad infirma et egena elementa, quibus denuo servire vultis?	teraz zaś poznawszy Boga, bardziej zaś poznani przez Boga, jak zawracacie znowu do (tych) nie mających siły i ubogich elementów, którym znowu od początku być niewolnikami chcecie?
ἡμέρας παρατηρεῖσθε καὶ μῆνας καὶ καιροὺς καὶ ἐνιαυτούς,	Dies observatis, et menses, et tempora, et annos.	Dni pilnujecie sobie, i miesięcy, i pór, i lat.
φοβοῦμαι ὑμᾶς μή πως εἰκῇ κεκοπίακα εἰς ὑμᾶς.	Timeo vos, ne forte sine causa laboraverim in vobis.	Boję się (o) was, czy nie jakoś płocho utrudziłem się względem was.
Rozczarowanie Pawła
Γίνεσθε ὡς ἐγώ, ὅτι κἀγὼ ὡς ὑμεῖς, ἀδελφοί, δέομαι ὑμῶν. οὐδέν με ἠδικήσατε·	Estote sicut ego, quia et ego sicut vos: fratres, obsecro vos. Nihil me læsistis.	Stańcie się jak ja, bo i ja jak wy, bracia, proszę was. Nic mi (nie) uczyniliście niesprawiedliwości:
οἴδατε δὲ ὅτι δι᾽ ἀσθένειαν τῆς σαρκὸς εὐηγγελισάμην ὑμῖν τὸ πρότερον,	Scitis autem quia per infirmitatem carnis evangelizavi vobis jampridem: et tentationem vestram in carne mea	wiecie zaś, że przez bezsiłę ciała ogłosiłem dobrą nowinę wam wcześniej.
καὶ τὸν πειρασμὸν ὑμῶν ἐν τῇ σαρκί μου οὐκ ἐξουθενήσατε οὐδὲ ἐξεπτύσατε, ἀλλὰ ὡς ἄγγελον θεοῦ ἐδέξασθέ με, ὡς Χριστὸν Ἰησοῦν.	non sprevistis, neque respuistis: sed sicut angelum Dei excepistis me, sicut Christum Jesum.	i doświadczenia waszego* w ciele moim nie za nic wzięliście ani wypluliście, ale jak zwiastuna Boga przyjęliście mię, jak Pomazańca Jezusa. Inne lekcje zamiast "doświadczenia waszego": "doświadczenia mego": "doświadczenia". "w ciele" - możliwe: "ciałem". Sens: doświadczenia waszego z powodu choroby mego ciała. * Metafora oznaczająca odrzucenie.
ποῦ οὖν ὁ μακαρισμὸς ὑμῶν; μαρτυρῶ γὰρ ὑμῖν ὅτι εἰ δυνατὸν τοὺς ὀφθαλμοὺς ὑμῶν ἐξορύξαντες ἐδώκατέ μοι.	Ubi est ergo beatitudo vestra? testimonium enim perhibeo vobis, quia, si fieri posset, oculos vestros eruissetis, et dedissetis mihi.	Gdzie więc (to) uszczęśliwienie wasze? Świadczę bowiem wam, że jeśli możliwe, oczy wasze wyłupiwszy, dalibyście mi.
ὥστε ἐχθρὸς ὑμῶν γέγονα ἀληθεύων ὑμῖν;	Ergo inimicus vobis factus sum, verum dicens vobis?	Tak że nieprzyjacielem waszym stałem się, mówiąc prawdę wam?
ζηλοῦσιν ὑμᾶς οὐ καλῶς, ἀλλὰ ἐκκλεῖσαι ὑμᾶς θέλουσιν, ἵνα αὐτοὺς ζηλοῦτε·	Æmulantur vos non bene: sed excludere vos volunt, ut illos æmulemini.	Współzawodniczą (o) was nie pięknie, ale wykluczyć was chcą, aby (o) nich współzawodniczylibyście.
καλὸν δὲ ζηλοῦσθαι ἐν καλῷ πάντοτε καὶ μὴ μόνον ἐν τῷ παρεῖναί με πρὸς ὑμᾶς.	Bonum autem æmulamini in bono semper: et non tantum cum præsens sum apud vos.	Piękne zaś współzawodniczyć ze sobą w pięknym każdej chwili, i nie jedynie podczas być obecnym ja* przy was, * "być obecnym ja" - składniej: "podczas mojej obecności".
τέκνα μου, οὓς πάλιν ὠδίνω μέχρις οὗ μορφωθῇ Χριστὸς ἐν ὑμῖν·	Filioli mei, quos iterum parturio, donec formetur Christus in vobis:	dzieci me, których znowu rodzę w bólach, aż do kiedy zostałby ukształtowany Pomazaniec w was;
ἤθελον δὲ παρεῖναι πρὸς ὑμᾶς ἄρτι καὶ ἀλλάξαι τὴν φωνήν μου, ὅτι ἀποροῦμαι ἐν ὑμῖν.	vellem autem esse apud vos modo, et mutare vocem meam: quoniam confundor in vobis.	chciałbym zaś być obecnym przy was teraz i zmienić głos mój, bo jestem w niepewności do was.
Hagar i Sara
Λέγετέ μοι, οἱ ὑπὸ νόμον θέλοντες εἶναι, τὸν νόμον οὐκ ἀκούετε;	Dicite mihi qui sub lege vultis esse: legem non legistis?	Mówcie mi, pod Prawem chcąc być. Prawa nie słyszycie?
γέγραπται γὰρ ὅτι Ἀβραὰμ δύο υἱοὺς ἔσχεν, ἕνα ἐκ τῆς παιδίσκης καὶ ἕνα ἐκ τῆς ἐλευθέρας.	Scriptum est enim: Quoniam Abraham duos filios habuit: unum de ancilla, et unum de libera.	Jest napisane bowiem, że Abraham dwóch synów posiadł: jednego ze służebnej i jednego z wolnej.
ἀλλ᾽ ὁ μὲν ἐκ τῆς παιδίσκης κατὰ σάρκα γεγέννηται, ὁ δὲ ἐκ τῆς ἐλευθέρας δι᾽ ἐπαγγελίας.	Sed qui de ancilla, secundum carnem natus est: qui autem de libera, per repromissionem:	Ale (ten) ze służebnej według ciała jest urodzony, (ten) zaś z wolnej przez obietnicę.
ἅτινά ἐστιν ἀλληγορούμενα· αὗται γάρ εἰσιν δύο διαθῆκαι, μία μὲν ἀπὸ ὄρους Σινᾶ εἰς δουλείαν γεννῶσα, ἥτις ἐστὶν Ἁγάρ.	quæ sunt per allegoriam dicta. Hæc enim sunt duo testamenta. Unum quidem in monte Sina, in servitutem generans, quæ est Agar:	Które* są mówione alegorycznie; te bowiem są dwoma przymierzami, jedno z góry Synaj, ku niewoli rodzące, nim jest Hagar. * Jako neutrum odnosi się do całego opowiadania, a nie tylko do "służebnej" i "wolnej".
τὸ δὲ Ἁγὰρ Σινᾶ ὄρος ἐστὶν ἐν τῇ Ἀραβίᾳ· συστοιχεῖ δὲ τῇ νῦν Ἰερουσαλήμ, δουλεύει γὰρ μετὰ τῶν τέκνων αὐτῆς.	Sina enim mons est in Arabia, qui conjunctus est ei quæ nunc est Jerusalem, et servit cum filiis suis.	Zaś Hagar Synaj* górą jest w Arabii, stoi w tym szeregu z zaś (tym) teraz Jeruzalem, jest niewolnikiem bowiem z dziećmi jej*. Inne lekcje zamiast "Zaś Hagar Synaj": "bo Hagar Synaj": "zaś Synaj": "bo Hagar"; "bo Synaj'* ; "Synaj". ** Sens: swymi.
ἡ δὲ ἄνω Ἰερουσαλὴμ ἐλευθέρα ἐστίν, ἥτις ἐστὶν μήτηρ ἡμῶν·	Illa autem, quæ sursum est Jerusalem, libera est, quæ est mater nostra.	(To) zaś w górze Jeruzalem wolne jest, które jest matką naszą; Inna lekcja: "wszystkich nas".
γέγραπται γάρ, Εὐφράνθητι, στεῖρα ἡ οὐ τίκτουσα, ῥῆξον καὶ βόησον, ἡ οὐκ ὠδίνουσα· ὅτι πολλὰ τὰ τέκνα τῆς ἐρήμου μᾶλλον ἢ τῆς ἐχούσης τὸν ἄνδρα.	Scriptum est enim: Lætare sterilis, quæ non paris; erumpe et clama, quæ non parturis: quia multi filii desertæ, magis quam ejus quæ habet virum.	jest napisane bowiem: Uciesz się, bezpłodna, (ta) nie rodząca; wybuchnij i zawołaj, (ta) nie rodząca w bólach; bo liczne dzieci (tej) samotnej bardziej, niż (tej) mającej męża. Prawdopodobnie należy połączyć z "liczne": "bardziej liczne", sens: liczniejsze.
ὑμεῖς δέ, ἀδελφοί, κατὰ Ἰσαὰκ ἐπαγγελίας τέκνα ἐστέ.	Nos autem, fratres, secundum Isaac promissionis filii sumus.	Wy zaś, bracia, na wzór Izaaka obietnicy dziećmi jesteście. Inna lekcja zamiast "Wy (…) jesteście": "My (…) jesteśmy".
ἀλλ᾽ ὥσπερ τότε ὁ κατὰ σάρκα γεννηθεὶς ἐδίωκεν τὸν κατὰ πνεῦμα, οὕτως καὶ νῦν.	Sed quomodo tunc is, qui secundum carnem natus fuerat, persequebatur eum qui secundum spiritum: ita et nunc.	Ale jak właśnie wtedy (ten) według ciała zrodzony ścigał* (tego) według Ducha, tak i teraz. * O prześladowaniu.
ἀλλὰ τί λέγει ἡ γραφή; Ἔκβαλε τὴν παιδίσκην καὶ τὸν υἱὸν αὐτῆς· οὐ γὰρ μὴ κληρονομήσει ὁ υἱὸς τῆς παιδίσκης μετὰ τοῦ υἱοῦ τῆς ἐλευθέρας.	Sed quid dicit Scriptura? Ejice ancillam, et filium ejus: non enim hæres erit filius ancillæ cum filio liberæ.	Ale co mówi Pismo? Wyrzuć służebną i syna jej, nie bowiem będzie dziedziczył syn służebnej z synem wolnej.
διό, ἀδελφοί, οὐκ ἐσμὲν παιδίσκης τέκνα ἀλλὰ τῆς ἐλευθέρας.	Itaque, fratres, non sumus ancillæ filii, sed liberæ: qua libertate Christus nos liberavit.	Dlatego, bracia, nie jesteśmy służebnej dziećmi, ale wolnej.

5

Wolność w Chrystusie
τῇ ἐλευθερίᾳ ἡμᾶς Χριστὸς ἠλευθέρωσεν· στήκετε οὖν καὶ μὴ πάλιν ζυγῷ δουλείας ἐνέχεσθε.	State, et nolite iterum jugo servitutis contineri.	(Dla) wolności nas Pomazaniec uwolnił; trwajcie więc* i nie znowu jarzmu niewoli dawajcie się trzymać. * Inne lekcje zamiast "Dla wolności nas Pomazaniec uwolnił; trwajcie więc": "Dla wolności Pomazaniec nas uwolnił; trwajcie"; "Dla wolności więc, dla której Pomazaniec nas uwolnił, trwajcie"; "Dla wolności, dla której Pomazaniec nas wykupił, trwajcie"; "Dla której wolności nas Pomazaniec uwolnił, trwajcie więc": "Dla której wolności nas Pomazaniec uwolnił, trwajcie".
Ἴδε ἐγὼ Παῦλος λέγω ὑμῖν ὅτι ἐὰν περιτέμνησθε, Χριστὸς ὑμᾶς οὐδὲν ὠφελήσει.	Ecce ego Paulus dico vobis: quoniam si circumcidamini, Christus vobis nihil proderit.	Oto ja, Paweł, mówię wam, że jeśli dacie się obrzezać, Pomazaniec wam nic (nie) pomoże.
μαρτύρομαι δὲ πάλιν παντὶ ἀνθρώπῳ περιτεμνομένῳ ὅτι ὀφειλέτης ἐστὶν ὅλον τὸν νόμον ποιῆσαι.	Testificor autem rursus omni homini circumcidenti se, quoniam debitor est universæ legis faciendæ.	Świadczę zaś znowu każdemu człowiekowi dającemu się obrzezać, że powinny jest całe Prawo uczynić. Sens: spełnić.
κατηργήθητε ἀπὸ Χριστοῦ, οἵτινες ἐν νόμῳ δικαιοῦσθε, τῆς χάριτος ἐξεπέσατε.	Evacuati estis a Christo, qui in lege justificamini: a gratia excidistis.	Zostaliście uznani za bezużytecznych z dala od Pomazańca, którzy w Prawie uznajecie się za sprawiedliwych, (z) łaski wypadliście.
Chrystus obdarzył nas wolnością od Prawa, a także od jego skutku, jakim według 1Kor 15.56 jest grzech. Jest to zarazem uwolnienie od przemocy złudzeń, jakie niesie ze sobą pokusa czy stan grzechu (Rz 7.11.15; por. J 8.32). Wreszcie, w perspektywie ściśle eschatologicznej, będzie to wolność od śmierci jako następstwa grzechu, czyli zmartwychwstanie (por. Rz 5.12.21; 6.23; 7.9-11; 1Kor 15.21-26.50-57). Stąd Tora jako pośrednie źródło grzechu stałaby się dla Galatów jarzmem niewoli, i to na nowo, gdyż kult pogański sprawowany przez Galatów też był niewolą, jak to poprzednio Apostoł udowodnił (Ga 3.23; 4.3.8).
ἡμεῖς γὰρ πνεύματι ἐκ πίστεως ἐλπίδα δικαιοσύνης ἀπεκδεχόμεθα.	Nos enim spiritu ex fide, spem justitiæ exspectamus.	My bowiem Duchem dzięki wierze nadziei usprawiedliwienia wyczekujemy.
ἐν γὰρ Χριστῷ Ἰησοῦ οὔτε περιτομή τι ἰσχύει οὔτε ἀκροβυστία ἀλλὰ πίστις δι᾽ ἀγάπης ἐνεργουμένη.	Nam in Christo Jesu neque circumcisio aliquid valet, neque præputium: sed fides, quæ per caritatem operatur.	W bowiem Pomazańcu Jezusie ani obrzezanie coś jest silne, ani nieobrzezanie, ale wiara przez miłość działająca.
Ἐτρέχετε καλῶς· τίς ὑμᾶς ἐνέκοψεν τῇ ἀληθείᾳ μὴ πείθεσθαι;	Currebatis bene: quis vos impedivit veritati non obedire?	Biegliście pięknie; kto wam przeszkodził prawdzie nie ulegać?
ἡ πεισμονὴ οὐκ ἐκ τοῦ καλοῦντος ὑμᾶς.	persuasio hæc non est ex eo, qui vocat vos.	(To) przekonywanie nie od Powołującego was.
μικρὰ ζύμη ὅλον τὸ φύραμα ζυμοῖ.	Modicum fermentum totam massam corrumpit.	Mały zaczyn całe ciasto zaczynia.
ἐγὼ πέποιθα εἰς ὑμᾶς ἐν κυρίῳ ὅτι οὐδὲν ἄλλο φρονήσετε· ὁ δὲ ταράσσων ὑμᾶς βαστάσει τὸ κρίμα, ὅστις ἐὰν ᾖ.	Ego confido in vobis in Domino, quod nihil aliud sapietis: qui autem conturbat vos, portabit judicium, quicumque est ille.	Ja jestem przekonany względem was w Panu, że nic inaczej (nie) będziecie myśleć; (ten) zaś mącący was poniesie sąd, kimkolwiek byłby.
ἐγὼ δέ, ἀδελφοί, εἰ περιτομὴν ἔτι κηρύσσω, τί ἔτι διώκομαι; ἄρα κατήργηται τὸ σκάνδαλον τοῦ σταυροῦ.	Ego autem, fratres, si circumcisionem adhuc prædico: quid adhuc persecutionem patior? ergo evacuatum est scandalum crucis.	Ja zaś, bracia, jeśli obrzezanie jeszcze ogłaszam, dlaczego jeszcze jestem ścigany? Zatem jest uznana za bezużyteczną obraza krzyża. Inaczej: "prześladowany".
ὄφελον καὶ ἀποκόψονται οἱ ἀναστατοῦντες ὑμᾶς.	Utinam et abscindantur qui vos conturbant.	Oby i dali sobie odciąć (ci) burzący was.
Ὑμεῖς γὰρ ἐπ᾽ ἐλευθερίᾳ ἐκλήθητε, ἀδελφοί· μόνον μὴ τὴν ἐλευθερίαν εἰς ἀφορμὴν τῇ σαρκί, ἀλλὰ διὰ τῆς ἀγάπης δουλεύετε ἀλλήλοις.	Vos enim in libertatem vocati estis, fratres: tantum ne libertatem in occasionem detis carnis, sed per caritatem Spiritus servite invicem.	Wy bowiem do wolności zostaliście powołani. bracia. jedynie nie (tę) wolność w skłonności (dla) ciała, ale z powodu miłości służcie jedni drugim. Sens: wolność ta nie jest dla ciała, tak by używało jej dla spełnienia wszystkich swoich skłonności.
ὁ γὰρ πᾶς νόμος ἐν ἑνὶ λόγῳ πεπλήρωται, ἐν τῷ Ἀγαπήσεις τὸν πλησίον σου ὡς σεαυτόν.	Omnis enim lex in uno sermone impletur: Diliges proximum tuum sicut teipsum.	Bo całe Prawo w jednym słowie jest wypełnione, w (tym): Będziesz miłować (tego) tuż obok twego* jak ciebie samego. * "tuż obok twego" - sens: bliźniego swego.
εἰ δὲ ἀλλήλους δάκνετε καὶ κατεσθίετε, βλέπετε μὴ ὑπ᾽ ἀλλήλων ἀναλωθῆτε.	Quod si invicem mordetis, et comeditis: videte ne ab invicem consumamini.	Jeśli zaś jedni drugich gryziecie i pożeracie, patrzcie, aby nie przez jedni drugich zostalibyście zabici.
Życie poddane Duchowi Świętemu
Λέγω δέ, πνεύματι περιπατεῖτε καὶ ἐπιθυμίαν σαρκὸς οὐ μὴ τελέσητε.	Dico autem: Spiritu ambulate, et desideria carnis non perficietis.	Mówię zaś, (dla) Ducha* chodźcie i pożądania ciała nie dokonajcie. "dla Ducha" - możliwe: Duchem. Metafora moralności praktycznej. * Możliwe: "dokonacie".
ἡ γὰρ σὰρξ ἐπιθυμεῖ κατὰ τοῦ πνεύματος, τὸ δὲ πνεῦμα κατὰ τῆς σαρκός, ταῦτα γὰρ ἀλλήλοις ἀντίκειται, ἵνα μὴ ἃ ἐὰν θέλητε ταῦτα ποιῆτε.	Caro enim concupiscit adversus spiritum, spiritus autem adversus carnem: hæc enim sibi invicem adversantur, ut non quæcumque vultis, illa faciatis.	Bo ciało pożąda przeciw Duchowi, zaś Duch przeciw ciału; to bowiem jedno drugiemu jest przeciwne, tak że nie co chcielibyście, to czynicie.
εἰ δὲ πνεύματι ἄγεσθε, οὐκ ἐστὲ ὑπὸ νόμον.	Quod si Spiritu ducimini, non estis sub lege.	Jeśli zaś Duchowi dajecie się prowadzić nie jesteście pod Prawem.
φανερὰ δέ ἐστιν τὰ ἔργα τῆς σαρκός, ἅτινά ἐστιν πορνεία, ἀκαθαρσία, ἀσέλγεια,	Manifesta sunt autem opera carnis, quæ sunt fornicatio, immunditia, impudicitia, luxuria,	Widoczne zaś są czyny ciała, którymi są: nierząd, nieczystość, rozpasanie,
εἰδωλολατρία, φαρμακεία, ἔχθραι, ἔρις, ζῆλος, θυμοί, ἐριθεῖαι, διχοστασίαι, αἱρέσεις,	idolorum servitus, veneficia, inimicitiæ, contentiones, æmulationes, iræ, rixæ, dissensiones, sectæ,	bałwochwalstwo, gusła, nieprzyjaźnie, spór, zazdrość, rozdrażnienia, podjudzania, poróżnienia się, stronnictwa.
φθόνοι, μέθαι, κῶμοι καὶ τὰ ὅμοια τούτοις, ἃ προλέγω ὑμῖν καθὼς προεῖπον ὅτι οἱ τὰ τοιαῦτα πράσσοντες βασιλείαν θεοῦ οὐ κληρονομήσουσιν.	invidiæ, homicidia, ebrietates, comessationes, et his similia, quæ prædico vobis, sicut prædixi: quoniam qui talia agunt, regnum Dei non consequentur.	zawiści, pijaństwa, hulanki i podobne tym, (o) których wcześniej mówię wara. tak jak wcześniej powiedziałem, że takich dokonujący królestwa Boga nie odziedziczą. Inna lekcja: "zawiści, zabójstwa".
Ὁ δὲ καρπὸς τοῦ πνεύματός ἐστιν ἀγάπη χαρὰ εἰρήνη, μακροθυμία χρηστότης ἀγαθωσύνη, πίστις	Fructus autem Spiritus est caritas, gaudium, pax, patientia, benignitas, bonitas, longanimitas,	Zaś owoc Ducha jest miłością, radością, pokojem, wielkodusznością, łagodnością, dobrocią, wiarą,
πραΰτης ἐγκράτεια· κατὰ τῶν τοιούτων οὐκ ἔστιν νόμος.	mansuetudo, fides, modestia, continentia, castitas. Adversus hujusmodi non est lex.	delikatnością. wstrzemięźliwością; przeciw takim nie jest Prawo.
οἱ δὲ τοῦ Χριστοῦ Ἰησοῦ τὴν σάρκα ἐσταύρωσαν σὺν τοῖς παθήμασιν καὶ ταῖς ἐπιθυμίαις.	Qui autem sunt Christi, carnem suam crucifixerunt cum vitiis et concupiscentiis.	(Ci) zaś Pomazańca [Jezusa] ciało ukrzyżowali razem z doznaniami i pożądaniami.
εἰ ζῶμεν πνεύματι, πνεύματι καὶ στοιχῶμεν.	Si Spiritu vivimus, Spiritu et ambulemus.	Jeśli żyjemy (dla) Ducha, (dla) Ducha i idźmy w szeregu*. "dla Ducha" - możliwe: "Duchem". ** Metafora zachowania jedności wiary.
μὴ γινώμεθα κενόδοξοι, ἀλλήλους προκαλούμενοι, ἀλλήλοις φθονοῦντες.	Non efficiamur inanis gloriæ cupidi, invicem provocantes, invicem invidentes.	Nie stawajmy się żądni pustej chwały, jedni drugich prowokując, jedni do drugich czując zawiść.

6

Zachęta do wytrwałości
Ἀδελφοί, ἐὰν καὶ προλημφθῇ ἄνθρωπος ἔν τινι παραπτώματι, ὑμεῖς οἱ πνευματικοὶ καταρτίζετε τὸν τοιοῦτον ἐν πνεύματι πραΰτητος, σκοπῶν σεαυτὸν μὴ καὶ σὺ πειρασθῇς.	Fratres, etsi præoccupatus fuerit homo in aliquo delicto, vos, qui spirituales estis, hujusmodi instruite in spiritu lenitatis, considerans teipsum, ne et tu tenteris.	Bracia, jeśli i wcześniej wzięty zostałby* człowiek w jakimś występku, wy, duchowi, wydoskonalajcie takiego w duchu delikatności, bacząc (na) ciebie samego*, aby nie i ty zostałbyś doświadczony. Sens: przychwycony by został. ** Sens: na siebie.
Ἀλλήλων τὰ βάρη βαστάζετε καὶ οὕτως ἀναπληρώσετε τὸν νόμον τοῦ Χριστοῦ.	Alter alterius onera portate, et sic adimplebitis legem Christi.	Jedni drugich ciężary noście, i tak wypełnicie* prawo Pomazańca. * Inne lekcje: "spełnicie"; "wypełnijcie".
εἰ γὰρ δοκεῖ τις εἶναί τι μηδὲν ὤν, φρεναπατᾷ ἑαυτόν.	Nam si quis existimat se aliquid esse, cum nihil sit, ipse se seducit.	Jeśli bowiem uważa ktoś być czymś, niczym będąc. zwodzi w umyśle siebie samego; "być czymś" - składniej: "że jest czymś".
τὸ δὲ ἔργον ἑαυτοῦ δοκιμαζέτω ἕκαστος, καὶ τότε εἰς ἑαυτὸν μόνον τὸ καύχημα ἕξει καὶ οὐκ εἰς τὸν ἕτερον·	Opus autem suum probet unusquisque, et sic in semetipso tantum gloriam habebit, et non in altero.	zaś czyn swój niech próbuje każdy, i wtedy w sobie samym jedynie chlubę będzie miał i nie w drugim.
ἕκαστος γὰρ τὸ ἴδιον φορτίον βαστάσει.	Unusquisque enim onus suum portabit.	Każdy bowiem własny ładunek* poniesie. * Tym samym słowem oznaczają Dzieje Ap. towary na statku (zob. Dz 27.10).
Oto pierwsze rozstrzygnięcie konkretnego wypadku: dostrzeżone wykroczenie chrześcijanina ma pobudzić wszystkich współbraci, nie tylko charyzmatyków, bo wszyscy pozostają pod działaniem Ducha, do reakcji pokornej i łagodnej, bez złudnego poczucia wyższości, które łatwo może ulec upokorzeniu w razie silnej, takiej samej pokusy do złego. W miejsce Tory wchodzi nowe Chrystusowe prawo miłości, które wymaga cierpliwości w noszeniu cudzych brzemion - tzn. uchybień bliźniego, które nam ciążą (por. Rz 15.1).
Κοινωνείτω δὲ ὁ κατηχούμενος τὸν λόγον τῷ κατηχοῦντι ἐν πᾶσιν ἀγαθοῖς.	Communicet autem is qui catechizatur verbo, ei qui se catechizat, in omnibus bonis.	Niech będzie wspólnikiem zaś pouczany (o) słowie (dla) nauczającego we wszystkich dobrach.
Μὴ πλανᾶσθε, θεὸς οὐ μυκτηρίζεται. ὃ γὰρ ἐὰν σπείρῃ ἄνθρωπος, τοῦτο καὶ θερίσει·	Nolite errare: Deus non irridetur.	Nie łudźcie się, Bóg nie pozwala szydzić z siebie; co bowiem jeśli posiałby człowiek, to i żąć będzie;
ὅτι ὁ σπείρων εἰς τὴν σάρκα ἑαυτοῦ ἐκ τῆς σαρκὸς θερίσει φθοράν, ὁ δὲ σπείρων εἰς τὸ πνεῦμα ἐκ τοῦ πνεύματος θερίσει ζωὴν αἰώνιον.	Quæ enim seminaverit homo, hæc et metet. Quoniam qui seminat in carne sua, de carne et metet corruptionem: qui autem seminat in spiritu, de spiritu metet vitam æternam.	bo siejący w ciało swoje z ciała żąć będzie zniszczenie, zaś siejący w ducha z ducha żąć będzie życie wieczne.
τὸ δὲ καλὸν ποιοῦντες μὴ ἐγκακῶμεν, καιρῷ γὰρ ἰδίῳ θερίσομεν μὴ ἐκλυόμενοι.	Bonum autem facientes, non deficiamus: tempore enim suo metemus non deficientes.	Zaś piękno* czyniąc, nie poddawajmy się złu*, porą bowiem swoją żąć będziemy, nie będąc osłabieni. Sens: dobro moralne. ** Możliwe: "nie zaniedbujmy się". Sens całego wezwania: w czynieniu dobra nie zaniedbujmy się.
ἄρα οὖν ὡς καιρὸν ἔχομεν, ἐργαζώμεθα τὸ ἀγαθὸν πρὸς πάντας, μάλιστα δὲ πρὸς τοὺς οἰκείους τῆς πίστεως.	Ergo dum tempus habemus, operemur bonum ad omnes, maxime autem ad domesticos fidei.	Zaraz więc ponieważ porę mamy, działajmy dobro względem wszystkich, najbardziej zaś względem domowych (we) wierze.
Bóg uczynił nas nowymi ludźmi
Ἴδετε πηλίκοις ὑμῖν γράμμασιν ἔγραψα τῇ ἐμῇ χειρί.	Videte qualibus litteris scripsi vobis mea manu.	Zobaczcie. jak wielkimi wam literami napisałem moją ręką.
ὅσοι θέλουσιν εὐπροσωπῆσαι ἐν σαρκί, οὗτοι ἀναγκάζουσιν ὑμᾶς περιτέμνεσθαι, μόνον ἵνα τῷ σταυρῷ τοῦ Χριστοῦ μὴ διώκωνται.	Quicumque enim volunt placere in carne, hi cogunt vos circumcidi, tantum ut crucis Christi persecutionem non patiantur.	Jacy chcą podobać się przez ciało, ci zmuszają was dawać się obrzezać, jedynie aby (z powodu) krzyża Pomazańca nie byliby ścigani; W oryginale metafora oznaczająca prześladowanie.
οὐδὲ γὰρ οἱ περιτεμνόμενοι αὐτοὶ νόμον φυλάσσουσιν ἀλλὰ θέλουσιν ὑμᾶς περιτέμνεσθαι, ἵνα ἐν τῇ ὑμετέρᾳ σαρκὶ καυχήσωνται.	Neque enim qui circumciduntur, legem custodiunt: sed volunt vos circumcidi, ut in carne vestra glorientur.	ani bowiem (ci) dający się obrzezać* sami Prawa (nie) przestrzegają, ale chcą, (by) wy dawać się obrzezać, aby w waszym ciele* zaczęliby się chełpić. * Inna lekcja: "obrzezani". "wy dawać się obrzezać" - składniej: "byście dawali się obrzezać". * "w waszym ciele" - sens: waszymi ciałami.
ἐμοὶ δὲ μὴ γένοιτο καυχᾶσθαι εἰ μὴ ἐν τῷ σταυρῷ τοῦ κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ, δι᾽ οὗ ἐμοὶ κόσμος ἐσταύρωται κἀγὼ κόσμῳ.	Mihi autem absit gloriari, nisi in cruce Domini nostri Jesu Christi: per quem mihi mundus crucifixus est, et ego mundo.	Mnie zaś nie oby stało się chełpić się, jeśli nie* w krzyżu** Pana naszego, Jezusa Pomazańca, z powodu którego (dla) mnie świat jest ukrzyżowany i ja (dla) świata. * "jeśli nie" - razem znaczy: "chyba że". ** "w krzyżu" - sens: krzyżem.
οὔτε γὰρ περιτομή τί ἐστιν οὔτε ἀκροβυστία ἀλλὰ καινὴ κτίσις.	In Christo enim Jesu neque circumcisio aliquid valet, neque præputium, sed nova creatura.	Ani bowiem obrzezanie czymś jest, ani nieobrzezanie, ale nowe stworzenie.
καὶ ὅσοι τῷ κανόνι τούτῳ στοιχήσουσιν, εἰρήνη ἐπ᾽ αὐτοὺς καὶ ἔλεος καὶ ἐπὶ τὸν Ἰσραὴλ τοῦ θεοῦ.	Et quicumque hanc regulam secuti fuerint, pax super illos, et misericordia, et super Israël Dei.	I jacy (z) normą tą idą w szeregu, pokój na nich i litość, i na Izraela Boga. Metafora wojskowa. Sens: jacy trzymają się tej normy. ** "Izraela Boga" - sens: Izraela Bożego.
Τοῦ λοιποῦ κόπους μοι μηδεὶς παρεχέτω· ἐγὼ γὰρ τὰ στίγματα τοῦ Ἰησοῦ ἐν τῷ σώματί μου βαστάζω.	De cetero, nemo mihi molestus sit: ego enim stigmata Domini Jesu in corpore meo porto.	W końcu* trudów mi nikt (nie) niech podaje*, ja bowiem piętna Jezusa na ciele mym noszę. Sens: Poza tym. ** Sens: niech nie przydaje.
Ἡ χάρις τοῦ κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ μετὰ τοῦ πνεύματος ὑμῶν, ἀδελφοί· ἀμήν.	Gratia Domini nostri Jesu Christi cum spiritu vestro, fratres. Amen.	Łaska Pana naszego, Jezusa Pomazańca, z duchem waszym, bracia. Amen.