Πράξεις Ἀποστόλων

Dzieje Apostolskie stanowią w NT przejście od Ewangelii do Listów. Tytuł może sprawić pewien zawód czytelnikowi. Księga bowiem opisuje w rzeczywistości "dzieje" tylko dwóch apostołów - Piotra i Pawła; inni są zaledwie wspomniani. Toteż w niektórych rękopisach nosi ona krótki tytuł: Dzieje.

Księgę napisał św. Łukasz, autor trzeciej Ewangelii kanonicznej. Jednomyślne świadectwo tradycji stwierdza jego autorstwo. Styl i język wskazują na to samo pióro, spod którego wyszła Ewangelia Łukasza. Drobiazgowe badania filologiczne nad całością dzieła wykazały jednolitość wszystkich części pod względem językowym.

Autor czerpie materiał do opisywanych wydarzeń od naocznych świadków, których znał osobiście. Niektóre wydarzenia przedstawia na podstawie własnych obserwacji. Dotyczy to zwłaszcza dziejów św. Pawła, którego był uczniem i towarzyszem. Dyskretnie zaznacza swój udział w jego pracach i podróżach, posługując się w opowiadaniu pierwszą osobą liczby mnogiej (my). Korzystał też z dokumentów pisanych (np. dekret soboru jerozolimskiego) i własnego dziennika podróży.

Przechowały się dwie odmiany tekstu Dziejów Apostolskich. Tekst wschodni, który znajduje się w kanonie (kanoniczny), zawierają kodeksy A B C S. Tekst zachodni znajduje się w kodeksie D. Jest on obszerniejszy i niekiedy wzbogaca tekst kanoniczny w interesujące szczegóły. W rzeczach zasadniczych nie ma różnic między obu odmianami.

Datę napisania Dziejów można ustalić w następujący sposób: Księga powstała na pewno przed rokiem 70, skoro Autor o niektórych budowlach w Jerozolimie, które zostały zburzone bez śladu w roku 70, mówi jako o istniejących. Ale można jeszcze posunąć się wstecz: z końcowych zdań wynika, że dzieło zostało ukończone, a raczej nagle przerwane, w czasie pierwszego uwięzienia św. Pawła w Rzymie (61-63), a więc przed rokiem 63. Miejscem jego powstania był najprawdopodobniej Rzym.

Autor zamierzał dać czytelnikowi najpierwotniejsze dzieje Kościoła, urzeczywistnienie słów pożegnalnych Chrystusa: Będziecie moimi świadkami... po krańce ziemi (Dz 1.8). W toku opowiadania ciągle rozszerza się horyzont działalności apostolskiej: z Jerozolimy na cały świat ówczesny. Nauka o zbawieniu (Dz 13.26) stopniowo przechodzi od Żydów do pogan. Ten rozwój dokonuje się pod wpływem Ducha Świętego. Stąd Dzieje można nazwać "Ewangelią Ducha Świętego".

Charakterystyczną cechą Dziejów, właściwą również Ewangelii według Łukasza, są tzw. summaria (streszczenia). Zazwyczaj zamykają one poszczególne fragmenty księgi twierdzeniem, że liczba wierzących wzrastała, że Kościół rozwijał się pomyślnie; ale w Dz 4.32-35 streszczenie przygotowuje opis postępku Ananiasza i Safiry, a w Dz 2.42-47 charakteryzuje życie jerozolimskiej gminy, niewątpliwie na podstawie źródeł, z których Łukasz korzystał.

W Dziejach, podobnie jak w Ewangelii Łukasza i Mateusza, znajduje się wiele mów. Są to przemówienia Piotra, Jakuba, Pawła, Szczepana i innych. Nie są to oczywiście stenogramy, ale swobodne opracowania, w których Łukasz streszcza rzeczywiste przemówienia. Forma literacka pochodzi od Łukasza, treść z jego własnych wspomnień lub źródeł, z których korzystał. Łukasz uszanował przy tym nie tylko zasadniczą treść, ale także w niektórych wypadkach słownictwo. Dotyczy to zarówno przemówień, których Łukasz sam słuchał, jak mów Szczepana czy Piotra. Te ostanie wykazują wyraźną zależność językową i stylistyczną od semickiego źródła i, jak ono, nawiązują do tekstów ST, które przytaczają na dowód prawdziwości głoszonej nauki. Stąd też wolno i należy szukać w nich najstarszych warstw wczesnochrześcijańskiej katechezy, wcześniejszej od Ewangelii, a częściowo także od listów Pawła.

Święty Łukasz, nawrócony lekarz antiocheński, Grek z pochodzenia, potrafi w żywym opisie oddać pełną radości zdobywczość pierwotnego Kościoła. Entuzjazm ten z łatwością udziela się dzisiejszemu czytelnikowi Dziejów.

1

Wprowadzenie
Dzieje Apostolskie, zwane niekiedy drugim tomem pism św. Łukasza, przedstawiają ogólnie początki Kościoła, ukazują działalność apostolską Piotra oraz historię, zwłaszcza misjonarskiej, działalności Pawła. Opowiadanie o wniebowstąpieniu Jezusa stanowi swoisty wstęp do księgi Dziejów Apostolskich. Bez owego wstępu nie zarysowałby się dość wyraźnie związek pomiędzy trzecią Ewangelią a Dziejami Apostolskimi. Pierwsza księga, o której autor Dziejów Apostolskichtu wspomina, to Ewangelia Łukasza. Jej treść stanowi to wszystko, czego Jezus nauczał i co czynił od początku swej działalności aż do swego wniebowstąpienia. Owo "wszystko" jest - jak dziś powszechnie wiadomo - swoistą przesadą literacką. Żaden bowiem z Ewangelistów nie zamierzał pisać wyczerpującej biografii Jezusa, a św. J wręcz wyznał: I wiele innych znaków, których nie zapisano w tej księdze, uczynił Jezus wobec uczniów(J 20.30). Teofil, któremu Łukasz dedykuje księgę Dziejów Apostolskich, to nie symbol gorliwej, pobożnej duszy, to - według ogólnego dziś mniemania - historyczna, aczkolwiek nie znana nam bliżej postać.
Τὸν μὲν πρῶτον λόγον ἐποιησάμην περὶ πάντων, ὦ Θεόφιλε, ὧν ἤρξατο ὁ Ἰησοῦς ποιεῖν τε καὶ διδάσκειν,	Primum quidem sermonem feci de omnibus, o Theophile, quæ cœpit Jesus facere, et docere	Pierwsze słowo* uczyniłem o wszystkich, o Teofilu, które zaczął Jezus czynić i nauczać * Możliwe: "opowiadanie", "relację", "księgę".
ἄχρι ἧς ἡμέρας ἐντειλάμενος τοῖς ἀποστόλοις διὰ πνεύματος ἁγίου οὓς ἐξελέξατο ἀνελήμφθη·	usque in diem, qua præcipiens Apostolis per Spiritum Sanctum, quos elegit, assumptus est:	aż do którego dnia, (kiedy), przykazawszy wysłannikom przez Ducha Świętego, których wybrał sobie, został wzięty do góry;
οἷς καὶ παρέστησεν ἑαυτὸν ζῶντα μετὰ τὸ παθεῖν αὐτὸν ἐν πολλοῖς τεκμηρίοις, δι᾽ ἡμερῶν τεσσεράκοντα ὀπτανόμενος αὐτοῖς καὶ λέγων τὰ περὶ τῆς βασιλείας τοῦ θεοῦ·	quibus et præbuit seipsum vivum post passionem suam in multis argumentis, per dies quadraginta apparens eis, et loquens de regno Dei.	których i postawił przy* siebie samego (jako) żyjącego po cierpieniu Jego* wśród wielu dowodów, przez dni czterdzieści dając siebie widzieć im i mówiąc (te) o królestwie Boga. * Sens: postawił siebie przy Apostołach, stanął przy Apostołach, objawił się Apostołom. O męce Chrystusa. * Zamiast: "swoim".
Jezus zabrany do nieba
καὶ συναλιζόμενος παρήγγειλεν αὐτοῖς ἀπὸ Ἱεροσολύμων μὴ χωρίζεσθαι ἀλλὰ περιμένειν τὴν ἐπαγγελίαν τοῦ πατρὸς ἣν ἠκούσατέ μου,	Et convescens, præcepit eis ab Jerosolymis ne discederent, sed exspectarent promissionem Patris, quam audistis (inquit) per os meum:	I jedząc wspólnie sól nakazał im od Jerozolimy* nie oddalać się, ale oczekiwać obietnicy Ojca, (o) której usłyszeliście (ode) mnie*; Imiona własne podaje się tu według formy przyjętej w BT z pewnymi wyjątkami. ** Autor tekstu przechodzi nieoczekiwanie z formy oratio obliqua do oratio recta.
ὅτι Ἰωάννης μὲν ἐβάπτισεν ὕδατι, ὑμεῖς δὲ ἐν πνεύματι βαπτισθήσεσθε ἁγίῳ οὐ μετὰ πολλὰς ταύτας ἡμέρας.	quia Joannes quidem baptizavit aqua, vos autem baptizabimini Spiritu Sancto non post multos hos dies.	bo Jan polał* wodą, wy zaś w Duchu zostaniecie zanurzeni* Świętym nie po wielu tych dniach*. Czasownik pierwotnie oznaczał zanurzanie lub oblewanie, zalewanie, polewanie. W tradycji chrześcijańskiej słowa te oznaczają czynność związaną z udzielaniem Sakramentu Chrztu. W wierszu 1.5 występuje dwukrotnie: raz w formie czynnej i raz w formie biernej. Dla pierwszego wystąpienia świadomie użyto w przekładzie polskim "polewać", a dla drugiego - "zanurzać", gdyż tylko to drugie odnosi się do Sakramentu Chrztu. ** Składniej: "po tych niewielu dniach".
Οἱ μὲν οὖν συνελθόντες ἠρώτων αὐτὸν λέγοντες, Κύριε, εἰ ἐν τῷ χρόνῳ τούτῳ ἀποκαθιστάνεις τὴν βασιλείαν τῷ Ἰσραήλ;	Igitur qui convenerant, interrogabant eum, dicentes: Domine, si in tempore hoc restitues regnum Israël?	(Ci) więc zszedłszy się pytali Go mówiąc: "Panie, czy w czasie tym z powrotem ustanawiasz królestwo Izraelowi?"
εἶπεν δὲ πρὸς αὐτούς, Οὐχ ὑμῶν ἐστιν γνῶναι χρόνους ἢ καιροὺς οὓς ὁ πατὴρ ἔθετο ἐν τῇ ἰδίᾳ ἐξουσίᾳ,	Dixit autem eis: Non est vestrum nosse tempora vel momenta, quæ Pater posuit in sua potestate:	Powiedział zaś do nich: "Nie wasze jest poznać czasy lub pory, które Ojciec umieścił sobie we własnej władzy;
ἀλλὰ λήμψεσθε δύναμιν ἐπελθόντος τοῦ ἁγίου πνεύματος ἐφ᾽ ὑμᾶς καὶ ἔσεσθέ μου μάρτυρες ἔν τε Ἰερουσαλὴμ καὶ ἐν πάσῃ τῇ Ἰουδαίᾳ καὶ Σαμαρείᾳ καὶ ἕως ἐσχάτου τῆς γῆς.	sed accipietis virtutem supervenientis Spiritus Sancti in vos, et eritis mihi testes in Jerusalem, et in omni Judæa, et Samaria, et usque ad ultimum terræ.	ale weźmiecie moc (tego który przyszedł)* Świętego Ducha do was i będziecie moimi świadkami w Jeruzalem, i [w] całej Judei, i Samarii i aż do ostatka** ziemi". * W oryginale określenie odnoszące się do "Świętego Ducha". ** Przestrzennie o krańcu Ziemi. Starożytni uważali, że Ziemia jest pofałdowaną płaszczyzną, dokoła oblaną przez wodę lub też zamkniętą przez podstawę firmamentu niebieskiego.
καὶ ταῦτα εἰπὼν βλεπόντων αὐτῶν ἐπήρθη καὶ νεφέλη ὑπέλαβεν αὐτὸν ἀπὸ τῶν ὀφθαλμῶν αὐτῶν.	Et cum hæc dixisset, videntibus illis, elevatus est: et nubes suscepit eum ab oculis eorum.	I to* powiedziawszy, (kiedy patrzeli) oni, został podniesiony i chmura podjęła Go* z oczu ich. * W oryginale liczba mnoga rodzaju nijakiego. Inny możliwy przekład: "podniósł się". * Inna lekcja zamiast "powiedziawszy, kiedy patrzeli oni, został podniesiony i chmura podjęła Go": "kiedy powiedział On, chmura podjęła Go i został zabrany".
καὶ ὡς ἀτενίζοντες ἦσαν εἰς τὸν οὐρανὸν πορευομένου αὐτοῦ, καὶ ἰδοὺ ἄνδρες δύο παρειστήκεισαν αὐτοῖς ἐν ἐσθήσεσι λευκαῖς,	Cumque intuerentur in cælum euntem illum, ecce duo viri astiterunt juxta illos in vestibus albis,	I gdy patrzącymi wprost byli ku niebu, (kiedy szedł) On, i oto mężowie dwaj stanęli przy nich w odzieniach białych,
οἳ καὶ εἶπαν, Ἄνδρες Γαλιλαῖοι, τί ἑστήκατε βλέποντες εἰς τὸν οὐρανόν; οὗτος ὁ Ἰησοῦς ὁ ἀναλημφθεὶς ἀφ᾽ ὑμῶν εἰς τὸν οὐρανὸν οὕτως ἐλεύσεται ὃν τρόπον ἐθεάσασθε αὐτὸν πορευόμενον εἰς τὸν οὐρανόν.	qui et dixerunt: Viri Galilæi, quid statis aspicientes in cælum? Hic Jesus, qui assumptus est a vobis in cælum, sic veniet quemadmodum vidistis eum euntem in cælum.	którzy i powiedzieli: "Mężowie Galilejczycy, dlaczego stoicie w patrząc ku niebu? Ten Jezus, (Ten) wzięty do góry od was ku niebu, tak przyjdzie (w) jaki sposób oglądnęliście Go idącego ku niebu. Niektóre pierwotne manuskrypty nie zawierają słów: "ku niebu".
Maciej wybrany na miejsce Judasza
Τότε ὑπέστρεψαν εἰς Ἰερουσαλὴμ ἀπὸ ὄρους τοῦ καλουμένου Ἐλαιῶνος, ὅ ἐστιν ἐγγὺς Ἰερουσαλὴμ σαββάτου ἔχον ὁδόν.	Tunc reversi sunt Jerosolymam a monte qui vocatur Oliveti, qui est juxta Jerusalem, sabbati habens iter.	Wtedy wrócili do Jeruzalem* od góry, (tej) nazywanej Oliwną, która jest blisko Jeruzalem szabatu mającą drogę*. Autor przekładu BT jest niekonsekwentny w przestrzeganiu formy imienia Jerozolimy: W wierszu 1.8 oddał je przez "Jeruzalem", a tutaj przez "Jerozolima". Dlatego odstępując od przyjętej zasady zachowywania formy imion własnych według BT, imię będzie się zawsze przekładać na "Jerozolima", a imię na "Jeruzalem". ** To znaczy, ze góra ta była oddalona od miasta o odległość dopuszczalną do przebycia w szabat.
καὶ ὅτε εἰσῆλθον, εἰς τὸ ὑπερῷον ἀνέβησαν οὗ ἦσαν καταμένοντες, ὅ τε Πέτρος καὶ Ἰωάννης καὶ Ἰάκωβος καὶ Ἀνδρέας, Φίλιππος καὶ Θωμᾶς, Βαρθολομαῖος καὶ Μαθθαῖος, Ἰάκωβος Ἁλφαίου καὶ Σίμων ὁ ζηλωτὴς καὶ Ἰούδας Ἰακώβου.	Et cum introissent in cœnaculum, ascenderunt ubi manebant Petrus, et Joannes, Jacobus, et Andreas, Philippus, et Thomas, Bartholomæus, et Matthæus, Jacobus Alphæi, et Simon Zelotes, et Judas Jacobi.	I gdy weszli, do górnej komnaty wstąpili, gdzie byli trwając, jako to Piotr, i Jan, i Jakub. i Andrzej, Filip i Tomasz Bartłomiej i Mateusz, Jakub Alfeusza i Szymon, (ten) fanatyk* i Juda Jakuba. * Może lepiej: "Gorliwy".
οὗτοι πάντες ἦσαν προσκαρτεροῦντες ὁμοθυμαδὸν τῇ προσευχῇ σὺν γυναιξὶν καὶ Μαριὰμ τῇ μητρὶ τοῦ Ἰησοῦ καὶ τοῖς ἀδελφοῖς αὐτοῦ.	Hi omnes erant perseverantes unanimiter in oratione cum mulieribus, et Maria matre Jesu, et fratribus ejus.	Ci wszyscy byli trwającymi niezłomnie przy* jednomyślnie modlitwie razem z kobietami i Maryją, (tą) matką Jezusa, i braćmi Jego. * "byli trwającymi niezłomnie przy" - w oryginale częsta w tekstach św. Łukasza konstrukcja osobowej formy słowa "być" z imiesłowem. Jest to rodzaj peryfrazy. W klasycznej greczyźnie użyto by raczej tylko odpowiedniej formy osobowej czasownika występującego tu w imiesłowie: "trwali niezłomnie przy". Składniej: "trwali niezłomnie i jednomyślnie przy modlitwie".
Καὶ ἐν ταῖς ἡμέραις ταύταις ἀναστὰς Πέτρος ἐν μέσῳ τῶν ἀδελφῶν εἶπεν· ἦν τε ὄχλος ὀνομάτων ἐπὶ τὸ αὐτὸ ὡσεὶ ἑκατὸν εἴκοσι·	In diebus illis exsurgens Petrus in medio fratrum dixit (erat autem turba hominum simul, fere centum viginti):	I w dniach tych wstawszy Piotr w środku braci powiedział (był tłum imion* na (to) samo** około sto dwadzieścia): * Rodzaj zamienni: "imion" zamiast "osób". ** "na to samo" - w sensie: w tym samym miejscu, razem.
Ἄνδρες ἀδελφοί, ἔδει πληρωθῆναι τὴν γραφὴν ἣν προεῖπεν τὸ πνεῦμα τὸ ἅγιον διὰ στόματος Δαυὶδ περὶ Ἰούδα τοῦ γενομένου ὁδηγοῦ τοῖς συλλαβοῦσιν Ἰησοῦν,	Viri fratres, oportet impleri Scripturam, quam prædixit Spiritus Sanctus per os David de Juda, qui fuit dux eorum, qui comprehenderunt Jesum:	"Mężowie bracia, trzeba było, (żeby) zostać wypełnione Pismo, które wcześniej powiedział Duch Święty przez usta Dawida o Judaszu, (tym) (który stał się) przewodnikiem (dla tych którzy ujęli) Jezusa, Składniej: "trzeba było, aby Pismo zostało wypełnione".
ὅτι κατηριθμημένος ἦν ἐν ἡμῖν καὶ ἔλαχεν τὸν κλῆρον τῆς διακονίας ταύτης.	qui connumeratus erat in nobis, et sortitus est sortem ministerii hujus.	że zaliczony był do nas i dostał w udziale dziedzictwo* służby tej. * Może trafniej: "los", "działkę".
Οὗτος μὲν οὖν ἐκτήσατο χωρίον ἐκ μισθοῦ τῆς ἀδικίας καὶ πρηνὴς γενόμενος ἐλάκησεν μέσος καὶ ἐξεχύθη πάντα τὰ σπλάγχνα αὐτοῦ·	Et hic quidem possedit agrum de mercede iniquitatis, et suspensus crepuit medius: et diffusa sunt omnia viscera ejus.	Ten więc nabył teren z zapłaty niesprawiedliwości i padającym na twarz stawszy się* pękł wpół. I wylały się wszystkie wnętrzności jego. * "padającym na twarz stawszy się" - o potknięciu się i runięciu w dół na twarz. Inne lekcja zamiast "padającym na twarz stawszy się": "rozdęty"; "rozdęty"; "zawieszony (suspensus)".
καὶ γνωστὸν ἐγένετο πᾶσι τοῖς κατοικοῦσιν Ἰερουσαλήμ, ὥστε κληθῆναι τὸ χωρίον ἐκεῖνο τῇ ἰδίᾳ διαλέκτῳ αὐτῶν Ἁκελδαμάχ, τοῦτ᾽ ἔστιν Χωρίον Αἵματος.	Et notum factum est omnibus habitantibus Jerusalem, ita ut appellaretur ager ille, lingua eorum, Haceldama, hoc est, ager sanguinis.	I znajome stało się wszystkim zamieszkującym Jeruzalem, tak że nazwany został* teren ów własną mową ich Hakeldamach, to jest Teren Krwi. * W oryginale zgodnie z wymogami składni zdanie skutkowe.
Γέγραπται γὰρ ἐν βίβλῳ ψαλμῶν, Γενηθήτω ἡ ἔπαυλις αὐτοῦ ἔρημος καὶ μὴ ἔστω ὁ κατοικῶν ἐν αὐτῇ, καί, Τὴν ἐπισκοπὴν αὐτοῦ λαβέτω ἕτερος.	Scriptum est enim in libro Psalmorum: Fiat commoratio eorum deserta, et non sit qui inhabitet in ea: et episcopatum ejus accipiat alter.	Napisane jest bowiem w Księdze Śpiewów: "Niech się stanie siedziba jego pustkowiem i nie niech będzie zamieszkującego w niej", i: "Doglądanie jego niech weźmie inny". Tradycyjnie: "Psalmów".
δεῖ οὖν τῶν συνελθόντων ἡμῖν ἀνδρῶν ἐν παντὶ χρόνῳ ᾧ εἰσῆλθεν καὶ ἐξῆλθεν ἐφ᾽ ἡμᾶς ὁ κύριος Ἰησοῦς,	Oportet ergo ex his viris qui nobiscum sunt congregati in omni tempore, quo intravit et exivit inter nos Dominus Jesus,	Trzeba więc, (żeby) (z tych którzy przyłączyli się) (do) nas mężów w całym czasie, (w) którym wszedł i wyszedł przed nas Pan, Jezus,
ἀρξάμενος ἀπὸ τοῦ βαπτίσματος Ἰωάννου ἕως τῆς ἡμέρας ἧς ἀνελήμφθη ἀφ᾽ ἡμῶν, μάρτυρα τῆς ἀναστάσεως αὐτοῦ σὺν ἡμῖν γενέσθαι ἕνα τούτων.	incipiens a baptismate Joannis usque in diem qua assumptus est a nobis, testem resurrectionis ejus nobiscum fieri unum ex istis.	zacząwszy od polewania* Jana aż do dnia, którego został wzięty do góry od nas, świadkiem powstania Jego razem z nami stać się jeden* (z) tych". * Czasownik pierwotnie oznaczał zanurzanie lub oblewanie, zalewanie, polewanie. W tradycji chrześcijańskiej słowa te oznaczają czynność związaną z udzielaniem Sakramentu Chrztu. O zmartwychwstaniu Chrystusa. * "stać się jeden" - w oryginale zależne od "Trzeba" w wierszu 1.21.
καὶ ἔστησαν δύο, Ἰωσὴφ τὸν καλούμενον Βαρσαββᾶν ὃς ἐπεκλήθη Ἰοῦστος, καὶ Μαθθίαν.	Et statuerunt duos, Joseph, qui vocabatur Barsabas, qui cognominatus est Justus, et Mathiam.	I postawili dwóch: Józefa, (tego) nazywanego Barsabą, który został przezwany Justusem, i Macieja.
καὶ προσευξάμενοι εἶπαν, Σὺ κύριε καρδιογνῶστα πάντων, ἀνάδειξον ὃν ἐξελέξω ἐκ τούτων τῶν δύο ἕνα	Et orantes dixerunt: Tu Domine, qui corda nosti omnium, ostende quem elegeris ex his duobus unum,	I pomodliwszy się powiedzieli: "Ty, Panie, znawco serca wszystkich, ukaż, którego wybrałeś sobie z tych dwóch jednego,
λαβεῖν τὸν τόπον τῆς διακονίας ταύτης καὶ ἀποστολῆς ἀφ᾽ ἧς παρέβη Ἰούδας πορευθῆναι εἰς τὸν τόπον τὸν ἴδιον.	accipere locum ministerii hujus, et apostolatus, de quo prævaricatus est Judas ut abiret in locum suum.	(żeby) wziął miejsce* służby tej i wysłannictwa, od którego odszedł na bok Judasz, (żeby) pójść ku miejscu własnemu". * Inna lekcja: "dziedzictwo".
καὶ ἔδωκαν κλήρους αὐτοῖς καὶ ἔπεσεν ὁ κλῆρος ἐπὶ Μαθθίαν καὶ συγκατεψηφίσθη μετὰ τῶν ἕνδεκα ἀποστόλων.	Et dederunt sortes eis, et cecidit sors super Mathiam, et annumeratus est cum undecim Apostolis.	I dali losy im, i padł los na Macieja, i wspólnie został uznany z jedenastoma* wysłannikami. * Inne lekcje: "ich"; bez "im". ** Inna lekcja: "dwunastoma".

2

Przyjście Ducha Świętego
Καὶ ἐν τῷ συμπληροῦσθαι τὴν ἡμέραν τῆς πεντηκοστῆς ἦσαν πάντες ὁμοῦ ἐπὶ τὸ αὐτό.	Et cum complerentur dies Pentecostes, erant omnes pariter in eodem loco:	I w wypełnianiu się dnia* Pięćdziesiątnicy byli wszyscy razem na (to) samo*. "wypełnianiu się dnia" ** Sens: w tym samym miejscu.
Pięćdziesiątnicą nazywano Święto Zbiorów obchodzone przez Żydów pięćdziesiątego dnia po święcie Paschy. W liturgii tego święta miejsce naczelne zajmował obrzęd uroczystego złożenia w świątyni dwu chlebów upieczonych ze świeżej mąki. W tekstach liturgicznych tego święta nawiązywano wielokrotnie do faktu przekazania Mojżeszowi Prawa na górze Synaj. Wspomniani tu przez Łukasza "wszyscy" - to nie tylko Apostołowie, lecz wszyscy wierni zbierający się według ówczesnego zwyczaju na modlitwie w Wieczerniku. Wyraźna wzmianka o Wieczerniku znajduje się w Dz 1.13. Na tym to miejscu przebywali wszyscy w dzień Pięćdziesiątnicy.
καὶ ἐγένετο ἄφνω ἐκ τοῦ οὐρανοῦ ἦχος ὥσπερ φερομένης πνοῆς βιαίας καὶ ἐπλήρωσεν ὅλον τὸν οἶκον οὗ ἦσαν καθήμενοι	et factus est repente de cælo sonus, tamquam advenientis spiritus vehementis, et replevit totam domum ubi erant sedentes.	I stał się nieoczekiwanie z nieba szum jak właśnie niosącego się dechu gwałtownego i wypełnił cały (ten) dom. gdzie byli siedząc;
καὶ ὤφθησαν αὐτοῖς διαμεριζόμεναι γλῶσσαι ὡσεὶ πυρὸς καὶ ἐκάθισεν ἐφ᾽ ἕνα ἕκαστον αὐτῶν,	Et apparuerunt illis dispertitæ linguæ tamquam ignis, seditque supra singulos eorum:	i dały się widzieć im rozdzielające się języki jakby ognia, i osiadł na jednym każdym (z) nich.
καὶ ἐπλήσθησαν πάντες πνεύματος ἁγίου καὶ ἤρξαντο λαλεῖν ἑτέραις γλώσσαις καθὼς τὸ πνεῦμα ἐδίδου ἀποφθέγγεσθαι αὐτοῖς.	et repleti sunt omnes Spiritu Sancto, et cœperunt loqui variis linguis, prout Spiritus Sanctus dabat eloqui illis.	I napełnieni zostali wszyscy Duchem Świętym, i zaczęli mówić innymi językami, tak jak Duch dawał wypowiadać im.
Ἦσαν δὲ εἰς Ἰερουσαλὴμ κατοικοῦντες Ἰουδαῖοι, ἄνδρες εὐλαβεῖς ἀπὸ παντὸς ἔθνους τῶν ὑπὸ τὸν οὐρανόν.	Erant autem in Jerusalem habitantes Judæi, viri religiosi ex omni natione, quæ sub cælo est.	Byli zaś względem Jeruzalem zamieszkujący Judejczycy, mężowie pobożni* z każdego ludu (z tych) pod niebem; * Inne lekcje zamiast "zamieszkujący Judejczycy, mężowie pobożni": "zamieszkujący mężowie pobożni"; "zamieszkujący Judejczycy".
γενομένης δὲ τῆς φωνῆς ταύτης συνῆλθεν τὸ πλῆθος καὶ συνεχύθη, ὅτι ἤκουον εἷς ἕκαστος τῇ ἰδίᾳ διαλέκτῳ λαλούντων αὐτῶν.	Facta autem hac voce, convenit multitudo, et mente confusa est, quoniam audiebat unusquisque lingua sua illos loquentes.	(kiedy stał się) zaś głos ten, zeszła się mnogość i zmieszała się, bo słyszeli jeden każdy własną mową mówiących ich.
ἐξίσταντο δὲ καὶ ἐθαύμαζον λέγοντες, Οὐχ ἰδοὺ ἅπαντες οὗτοί εἰσιν οἱ λαλοῦντες Γαλιλαῖοι;	Stupebant autem omnes, et mirabantur, dicentes: Nonne ecce omnes isti, qui loquuntur, Galilæi sunt,	Byli oszołomieni zaś i dziwili się mówiąc: "Czyż nie oto wszyscy ci są, (ci) mówiący, Galilejczykami? Inne lekcje: "do jedni drugich"; "mówiąc do jedni drugich"; "do jedni drugich mówiąc".
καὶ πῶς ἡμεῖς ἀκούομεν ἕκαστος τῇ ἰδίᾳ διαλέκτῳ ἡμῶν ἐν ᾗ ἐγεννήθημεν;	et quomodo nos audivimus unusquisque linguam nostram, in qua nati sumus?	I jak my słyszymy każdy własną mową naszą, w której zostaliśmy zrodzeni?
Πάρθοι καὶ Μῆδοι καὶ Ἐλαμῖται καὶ οἱ κατοικοῦντες τὴν Μεσοποταμίαν, Ἰουδαίαν τε καὶ Καππαδοκίαν, Πόντον καὶ τὴν Ἀσίαν,	Parthi, et Medi, et Ælamitæ, et qui habitant Mespotamiam, Judæam, et Cappadociam, Pontum, et Asiam,	Partowie, i Medowie, i Elamici, i (ci) zamieszkujący (w) Mezopotamii, Judei. i Kapadocji, (w) Poncie i Azji, (we)
Φρυγίαν τε καὶ Παμφυλίαν, Αἴγυπτον καὶ τὰ μέρη τῆς Λιβύης τῆς κατὰ Κυρήνην, καὶ οἱ ἐπιδημοῦντες Ῥωμαῖοι,	Phrygiam, et Pamphyliam, Ægyptum, et partes Libyæ, quæ est circa Cyrenen, et advenæ Romani,	Frygii i Pamfilii, (w) Egipcie i (w) częściach Libii, (tej) naprzeciw Cyreny, i (ci) przebywający w kraju (jako) Rzymianie,
Ἰουδαῖοί τε καὶ προσήλυτοι, Κρῆτες καὶ Ἄραβες, ἀκούομεν λαλούντων αὐτῶν ταῖς ἡμετέραις γλώσσαις τὰ μεγαλεῖα τοῦ θεοῦ.	Judæi quoque, et Proselyti, Cretes, et Arabes: audivimus eos loquentes nostris linguis magnalia Dei.	Judejczycy i prozelici, Kreteńczycy i Arabowie, słyszymy mówiących ich naszymi językami wielkie rzeczy Boga". Nazwa oznaczająca nawróconych na judaizm.
ἐξίσταντο δὲ πάντες καὶ διηπόρουν, ἄλλος πρὸς ἄλλον λέγοντες, Τί θέλει τοῦτο εἶναι;	Stupebant autem omnes, et mirabantur ad invicem, dicentes: Quidnam vult hoc esse?	Byli oszołomieni zaś wszyscy i byli w niepewności, inny do innego mówiąc: "Czym chce to być?" Jaśniej: "Co to ma znaczyć?".
ἕτεροι δὲ διαχλευάζοντες ἔλεγον ὅτι Γλεύκους μεμεστωμένοι εἰσίν.	Alii autem irridentes dicebant: Quia musto pleni sunt isti.	Drudzy zaś drwiąc mówili, że: "Moszczem napełnieni są".
Piotr przemawia do tłumu
Σταθεὶς δὲ ὁ Πέτρος σὺν τοῖς ἕνδεκα ἐπῆρεν τὴν φωνὴν αὐτοῦ καὶ ἀπεφθέγξατο αὐτοῖς, Ἄνδρες Ἰουδαῖοι καὶ οἱ κατοικοῦντες Ἰερουσαλὴμ πάντες, τοῦτο ὑμῖν γνωστὸν ἔστω καὶ ἐνωτίσασθε τὰ ῥήματά μου.	Stans autem Petrus cum undecim, levavit vocem suam, et locutus est eis: Viri Judæi, et qui habitatis Jerusalem universi, hoc vobis notum sit, et auribus percipite verba mea.	Stanąwszy zaś Piotr razem z jedenastoma, podniósł ręce jego i wypowiedział (do) nich: "Mężowie Judejczycy i (ci) zamieszkujący (w) Jeruzalem wszyscy, to wam znajome niech będzie i włóżcie sobie do uszu słowa me.
οὐ γὰρ ὡς ὑμεῖς ὑπολαμβάνετε οὗτοι μεθύουσιν, ἔστιν γὰρ ὥρα τρίτη τῆς ἡμέρας,	Non enim, sicut vos æstimatis, hi ebrii sunt, cum sit hora diei tertia:	Nie bowiem, jak wy podejrzewacie. są pijani, jest bowiem godzina trzecia dnia. Według naszej rachuby czasu: godzina dziewiąta rano.
ἀλλὰ τοῦτό ἐστιν τὸ εἰρημένον διὰ τοῦ προφήτου Ἰωήλ,	sed hoc est quod dictum est per prophetam Joël:	ale to jest (to) powiedziane przez proroka Joela: Inne lekcje zamiast "proroka Joela": "Joela proroka": "proroka".
Καὶ ἔσται ἐν ταῖς ἐσχάταις ἡμέραις, λέγει ὁ θεός, ἐκχεῶ ἀπὸ τοῦ πνεύματός μου ἐπὶ πᾶσαν σάρκα, καὶ προφητεύσουσιν οἱ υἱοὶ ὑμῶν καὶ αἱ θυγατέρες ὑμῶν καὶ οἱ νεανίσκοι ὑμῶν ὁράσεις ὄψονται καὶ οἱ πρεσβύτεροι ὑμῶν ἐνυπνίοις ἐνυπνιασθήσονται·	Et erit in novissimis diebus, dicit Dominus, effundam de Spiritu meo super omnem carnem: et prophetabunt filii vestri, et filiæ vestræ, et juvenes vestri visiones videbunt, et seniores vestri somnia somniabunt.	I będzie w ostatnich dniach, mówi Bóg, wyleję z Ducha mego na każde ciało i prorokować będą synowie wasi i córki wasze. I młodzieńcy wasi widzenia widzieć będą, i starsi wasi snami śnić będą;
καί γε ἐπὶ τοὺς δούλους μου καὶ ἐπὶ τὰς δούλας μου ἐν ταῖς ἡμέραις ἐκείναις ἐκχεῶ ἀπὸ τοῦ πνεύματός μου, καὶ προφητεύσουσιν.	Et quidem super servos meos, et super ancillas meas, in diebus illis effundam de Spiritu meo, et prophetabunt:	i na niewolników mych, i na niewolnice me w dniach owych* wyleję z Ducha mego, i prorokować będą** * Niektóre pierwotne rękopisy nie zawierają słów: "w dniach owych". ** Niektóre pierwotne rękopisy nie zawierają słów: "i prorokować będą".
καὶ δώσω τέρατα ἐν τῷ οὐρανῷ ἄνω καὶ σημεῖα ἐπὶ τῆς γῆς κάτω, αἷμα καὶ πῦρ καὶ ἀτμίδα καπνοῦ·	et dabo prodigia in cælo sursum, et signa in terra deorsum, sanguinem, et ignem, et vaporem fumi:	I dam cudy na niebie w górze i znaki na ziemi na dole: krew, i ogień, i wyziew dymu; Niektóre rękopisy nie zawierają słów: "krew, i ogień, i wyziew dymu".
ὁ ἥλιος μεταστραφήσεται εἰς σκότος καὶ ἡ σελήνη εἰς αἷμα, πρὶν ἐλθεῖν ἡμέραν κυρίου τὴν μεγάλην καὶ ἐπιφανῆ.	sol convertetur in tenebras, et luna in sanguinem, antequam veniat dies Domini magnus et manifestus.	słońce obróci się w ciemność i księżyc w krew, zanim przyjdzie dzień Pana, (ten) wielki i objawiający.
καὶ ἔσται πᾶς ὃς ἂν ἐπικαλέσηται τὸ ὄνομα κυρίου σωθήσεται.	Et erit: omnis quicumque invocaverit nomen Domini, salvus erit.	I będzie: każdy, który przywoła* imienia Pana, zostanie zbawiony. * W oryginale oznacza czynność nie tyle przyszłą, co raczej ewentualną.
Ἄνδρες Ἰσραηλῖται, ἀκούσατε τοὺς λόγους τούτους· Ἰησοῦν τὸν Ναζωραῖον, ἄνδρα ἀποδεδειγμένον ἀπὸ τοῦ θεοῦ εἰς ὑμᾶς δυνάμεσι καὶ τέρασι καὶ σημείοις οἷς ἐποίησεν δι᾽ αὐτοῦ ὁ θεὸς ἐν μέσῳ ὑμῶν καθὼς αὐτοὶ οἴδατε,	Viri Israëlitæ, audite verba hæc: Jesum Nazarenum, virum approbatum a Deo in vobis, virtutibus, et prodigiis, et signis, quæ fecit Deus per illum in medio vestri, sicut et vos scitis:	Mężowie Izraelici, posłuchajcie słów tych: Jezusa, (tego) Nazarejczyka, męża pokazanego od Boga ku wam mocami, i cudami, i znakami, które uczynił przez Niego Bóg w środku was, jak sami wiecie,
τοῦτον τῇ ὡρισμένῃ βουλῇ καὶ προγνώσει τοῦ θεοῦ ἔκδοτον διὰ χειρὸς ἀνόμων προσπήξαντες ἀνείλατε,	hunc, definito consilio, et præscientia Dei traditum, per manus iniquorum affligentes interemistis:	Tego to, (dla) ustalonego postanowienia i wcześniejszego poznania Boga wydanego przez rękę nieprawych, przytwierdziwszy zgładziliście,
ὃν ὁ θεὸς ἀνέστησεν λύσας τὰς ὠδῖνας τοῦ θανάτου, καθότι οὐκ ἦν δυνατὸν κρατεῖσθαι αὐτὸν ὑπ᾽ αὐτοῦ.	quem Deus suscitavit, solutis doloribus inferni, juxta quod impossibile erat teneri illum ab eo.	którego Bóg podniósł, rozwiązawszy bóle śmierci, ponieważ nie było możliwe, (żeby) trzymany był silnie On przez nią; Inaczej: "wskrzesił". ** Inna lekcja: "grobu".
Δαυὶδ γὰρ λέγει εἰς αὐτόν, Προορώμην τὸν κύριον ἐνώπιόν μου διὰ παντός, ὅτι ἐκ δεξιῶν μού ἐστιν ἵνα μὴ σαλευθῶ.	David enim dicit in eum: Providebam Dominum in conspectu meo semper: quoniam a dextris est mihi, ne commovear:	Dawid bowiem mówi o Nim: "Widziałem przed sobą Pana przede mną przez cały, że po prawicy* mej jest, aby nie zostałbym potrząśnięty. * Z domyślnym: "czas". ** W oryginale pluralis.
διὰ τοῦτο ηὐφράνθη ἡ καρδία μου καὶ ἠγαλλιάσατο ἡ γλῶσσά μου, ἔτι δὲ καὶ ἡ σάρξ μου κατασκηνώσει ἐπ᾽ ἐλπίδι,	propter hoc lætatum est cor meum, et exsultavit lingua mea, insuper et caro mea requiescet in spe:	Przez to zostało ucieszone serce me i rozweselił się język mój, jeszcze zaś i ciało me rozbije namiot na nadziei;
ὅτι οὐκ ἐγκαταλείψεις τὴν ψυχήν μου εἰς ᾅδην οὐδὲ δώσεις τὸν ὅσιόν σου ἰδεῖν διαφθοράν.	quoniam non derelinques animam meam in inferno, nec dabis sanctum tuum videre corruptionem.	bo nie pozostawisz duszy mej ku grobowi, ani dasz świątobliwemu swemu, (żeby) zobaczył ruinę.
ἐγνώρισάς μοι ὁδοὺς ζωῆς, πληρώσεις με εὐφροσύνης μετὰ τοῦ προσώπου σου.	Notas mihi fecisti vias vitæ: et replebis me jucunditate cum facie tua.	Dałeś poznać mi drogi życia, wypełnisz mię weselem z oblicza Twego."
Ἄνδρες ἀδελφοί, ἐξὸν εἰπεῖν μετὰ παρρησίας πρὸς ὑμᾶς περὶ τοῦ πατριάρχου Δαυὶδ ὅτι καὶ ἐτελεύτησεν καὶ ἐτάφη, καὶ τὸ μνῆμα αὐτοῦ ἔστιν ἐν ἡμῖν ἄχρι τῆς ἡμέρας ταύτης.	Viri fratres, liceat audenter dicere ad vos de patriarcha David, quoniam defunctus est, et sepultus: et sepulchrum ejus est apud nos usque in hodiernum diem.	Mężowie bracia, można powiedzieć z otwartością do was o patriarsze Dawidzie, że i umarł, i został pogrzebany, i grobowiec jego jest wśród nas aż do dnia tego;
προφήτης οὖν ὑπάρχων, καὶ εἰδὼς ὅτι ὅρκῳ ὤμοσεν αὐτῷ ὁ θεὸς ἐκ καρποῦ τῆς ὀσφύος αὐτοῦ καθίσαι ἐπὶ τὸν θρόνον αὐτοῦ,	Propheta igitur cum esset, et sciret quia jurejurando jurasset illi Deus de fructu lumbi ejus sedere super sedem ejus:	prorokiem więc będąc i wiedząc, że przysięgą przysiągł mu Bóg z owocu biodra jego posadzić* na tron jego, * Składniej: "przysiągł mu (…), że posadzi". Inne lekcje zamiast "posadzić": "według ciała podniesienie Pomazańca, żeby posadzić; "według ciała podniesienie Pomazańca i posadzenie"; "posadzić Pomazańca według ciała"; "podnieść Pomazańca i posadzić"; "podnieść Pomazańca, żeby posadzić".
προϊδὼν ἐλάλησεν περὶ τῆς ἀναστάσεως τοῦ Χριστοῦ ὅτι οὔτε ἐγκατελείφθη εἰς ᾅδην οὔτε ἡ σὰρξ αὐτοῦ εἶδεν διαφθοράν.	providens locutus est de resurrectione Christi, quia neque derelictus est in inferno, neque caro ejus vidit corruptionem.	zobaczywszy przed sobą powiedział o powstaniu* Pomazańca*, że:,,ani (nie) pozostawiony został ku grobowi, ani (nie) ciało Jego zobaczyło ruinę." O zmartwychwstaniu. ** Tu i w następnych miejscach znaczenie etymologiczne, normalnie już jak imię własne: "Chrystus".
τοῦτον τὸν Ἰησοῦν ἀνέστησεν ὁ θεός, οὗ πάντες ἡμεῖς ἐσμεν μάρτυρες·	Hunc Jesum resuscitavit Deus, cujus omnes nos testes sumus.	Tego Jezusa podniósł* Bóg, czego wszyscy my jesteśmy świadkami. * O wskrzeszeniu.
τῇ δεξιᾷ οὖν τοῦ θεοῦ ὑψωθείς, τήν τε ἐπαγγελίαν τοῦ πνεύματος τοῦ ἁγίου λαβὼν παρὰ τοῦ πατρός, ἐξέχεεν τοῦτο ὃ ὑμεῖς καὶ βλέπετε καὶ ἀκούετε.	Dextera igitur Dei exaltatus, et promissione Spiritus Sancti accepta a Patre, effudit hunc, quem vos videtis, et auditis.	Prawicą więc Boga wywyższony, obietnicę Ducha Świętego wziąwszy u Ojca, wylał Go, którego wy [i] widzicie, i słyszycie.
οὐ γὰρ Δαυὶδ ἀνέβη εἰς τοὺς οὐρανούς, λέγει δὲ αὐτός, Εἶπεν κύριος τῷ κυρίῳ μου, Κάθου ἐκ δεξιῶν μου,	Non enim David ascendit in cælum: dixit autem ipse: Dixit Dominus Domino meo: Sede a dextris meis	Nie bowiem Dawid wstąpił ku niebiosom, mówi zaś sam: "Powiedział Pan Panu memu: «Usiądź z prawej* mej, * W oryginale pluralis.
ἕως ἂν θῶ τοὺς ἐχθρούς σου ὑποπόδιον τῶν ποδῶν σου.	donec ponam inimicos tuos scabellum pedum tuorum.	aż położę nieprzyjaciół twych (jako) podnóżek nóg twych».
ἀσφαλῶς οὖν γινωσκέτω πᾶς οἶκος Ἰσραὴλ ὅτι καὶ κύριον αὐτὸν καὶ Χριστὸν ἐποίησεν ὁ θεός, τοῦτον τὸν Ἰησοῦν ὃν ὑμεῖς ἐσταυρώσατε.	Certissime sciat ergo omnis domus Israël, quia et Dominum eum, et Christum fecit Deus, hunc Jesum, quem vos crucifixistis.	Niezawodnie więc niech poznaje każdy dom Izraela, że i Panem Go i Pomazańcem uczynił Bóg, tego Jezusa, którego wy ukrzyżowaliście".
Ἀκούσαντες δὲ κατενύγησαν τὴν καρδίαν εἶπόν τε πρὸς τὸν Πέτρον καὶ τοὺς λοιποὺς ἀποστόλους, Τί ποιήσωμεν, ἄνδρες ἀδελφοί;	His autem auditis, compuncti sunt corde, et dixerunt ad Petrum, et ad reliquos Apostolos: Quid faciemus, viri fratres?	Usłyszawszy zaś przekłuli sobie serce, powiedzieli do Piotra i pozostałych* wysłanników: "Co mamy uczynić, mężowie bracia?" * "przekłuli sobie serce" - metafora lęku. ** Niektóre starożytne wydania nie zawierają słowa"pozostałych".
Πέτρος δὲ πρὸς αὐτούς, Μετανοήσατε, καὶ βαπτισθήτω ἕκαστος ὑμῶν ἐπὶ τῷ ὀνόματι Ἰησοῦ Χριστοῦ εἰς ἄφεσιν τῶν ἁμαρτιῶν ὑμῶν καὶ λήμψεσθε τὴν δωρεὰν τοῦ ἁγίου πνεύματος.	Petrus vero ad illos: Pœnitentiam, inquit, agite, et baptizetur unusquisque vestrum in nomine Jesu Christi in remissionem peccatorum vestrorum: et accipietis donum Spiritus Sancti.	Piotr zaś do nich: "Zmieńcie myślenie", [mówi,],,i niech da się zanurzyć każdy (z) was w imieniu Jezusa Pomazańca ku uwolnieniu (od) grzechów waszych, i weźmiecie darowiznę Świętego Ducha; W Nowym Testamencie termin techniczny: "nawracać się".
ὑμῖν γάρ ἐστιν ἡ ἐπαγγελία καὶ τοῖς τέκνοις ὑμῶν καὶ πᾶσιν τοῖς εἰς μακράν, ὅσους ἂν προσκαλέσηται κύριος ὁ θεὸς ἡμῶν.	Vobis enim est repromissio, et filiis vestris, et omnibus qui longe sunt, quoscumque advocaverit Dominus Deus noster.	(dla) was bowiem jest obietnica, i (dla) dzieci waszych, i (dla) wszystkich, (tych) aż do daleko, jakich powoła do siebie Pan, Bóg nasz". "tych aż do daleko" - o tych ludziach, którzy są daleko od Izraela.
ἑτέροις τε λόγοις πλείοσιν διεμαρτύρατο καὶ παρεκάλει αὐτοὺς λέγων, Σώθητε ἀπὸ τῆς γενεᾶς τῆς σκολιᾶς ταύτης.	Aliis etiam verbis plurimis testificatus est, et exhortabatur eos, dicens: Salvamini a generatione ista prava.	Innymi słowami liczniejszymi zaświadczył, i zachęcał ich mówiąc: "Dajcie się zbawić z dala od pokolenia wypaczonego tego".
οἱ μὲν οὖν ἀποδεξάμενοι τὸν λόγον αὐτοῦ ἐβαπτίσθησαν καὶ προσετέθησαν ἐν τῇ ἡμέρᾳ ἐκείνῃ ψυχαὶ ὡσεὶ τρισχίλιαι.	Qui ergo receperunt sermonem ejus, baptizati sunt: et appositæ sunt in die illa animæ circiter tria millia.	(Ci) więc, (którzy przyjęli) słowo jego, zostali zanurzeni* i zostały przyłączone w dniu owym dusze około trzy tysiące*. O chrzcie, zob. Dz 1: 5* . ** Składniej: "i w dniu owym zostało przyłączonych około trzech tysięcy dusz".
Wspólnota wierzących
ἦσαν δὲ προσκαρτεροῦντες τῇ διδαχῇ τῶν ἀποστόλων καὶ τῇ κοινωνίᾳ, τῇ κλάσει τοῦ ἄρτου καὶ ταῖς προσευχαῖς.	Erant autem perseverantes in doctrina Apostolorum, et communicatione fractionis panis, et orationibus.	Byli zaś trwającymi niezłomnie przy nauczaniu* wysłanników i (przy) wspólnocie, (przy) łamaniu chleba i (przy) modlitwach. * Sens: byli bardzo mocno przywiązani do nauczania itd.
ἐγίνετο δὲ πάσῃ ψυχῇ φόβος, πολλά τε τέρατα καὶ σημεῖα διὰ τῶν ἀποστόλων ἐγίνετο.	Fiebat autem omni animæ timor: multa quoque prodigia et signa per Apostolos in Jerusalem fiebant, et metus erat magnus in universis.	Stawała się zaś każdej duszy bojaźń, liczne cudy i znaki przez wysłanników stawały się. Inne lekcje zamiast "przez wysłanników stawały się": "przez wysłanników stawały się względem Jeruzalem"; "przez wysłanników stawały się w Jeruzalem i bojaźń była wielka we wszystkich i "; "przez wysłanników w Jeruzalem stawały się i bojaźń była wielka we wszystkich ludziach": "przez ręce wysłanników stawały się w Jeruzalem i bojaźń była wielka we wszystkich nich"; "przez ręce wysłanników stawały się w Jeruzalem".
πάντες δὲ οἱ πιστεύοντες ἦσαν ἐπὶ τὸ αὐτὸ καὶ εἶχον ἅπαντα κοινὰ	Omnes etiam qui credebant, erant pariter, et habebant omnia communia.	Wszyscy zaś wierzący byli na (to) samo, i* mieli wszystkie (rzeczy jako) wspólne, * Tu o zgodności i jedności celu. ** Inne lekcje zamiast "byli na to samo, i": "na to samo, i";"na to samo"; bez wymienionego tekstu.
καὶ τὰ κτήματα καὶ τὰς ὑπάρξεις ἐπίπρασκον καὶ διεμέριζον αὐτὰ πᾶσιν καθότι ἄν τις χρείαν εἶχεν·	Possessiones et substantias vendebant, et dividebant illa omnibus, prout cuique opus erat.	i posiadłości i majątki sprzedawali, i rozdzielali je wszystkim według tego jak ktoś potrzebę miał;
καθ᾽ ἡμέραν τε προσκαρτεροῦντες ὁμοθυμαδὸν ἐν τῷ ἱερῷ, κλῶντές τε κατ᾽ οἶκον ἄρτον, μετελάμβανον τροφῆς ἐν ἀγαλλιάσει καὶ ἀφελότητι καρδίας	Quotidie quoque perdurantes unanimiter in templo, et frangentes circa domos panem, sumebant cibum cum exsultatione, et simplicitate cordis,	Codziennie trwając niezłomnie jednomyślnie w świątyni, łamiąc w domu chleb, przyjmowali pokarm w rozweseleniu i prostocie serca,
αἰνοῦντες τὸν θεὸν καὶ ἔχοντες χάριν πρὸς ὅλον τὸν λαόν. ὁ δὲ κύριος προσετίθει τοὺς σῳζομένους καθ᾽ ἡμέραν ἐπὶ τὸ αὐτό.	collaudantes Deum et habentes gratiam ad omnem plebem. Dominus autem augebat qui salvi fierent quotidie in idipsum.	wielbiąc Boga i mając łaskę względem całego ludu. Zaś Pan przyłączał dających się zbawiać codziennie na (to) samo. "na to samo" - o wspólnocie.

3

Piotr uzdrawia kalekiego żebraka
Πέτρος δὲ καὶ Ἰωάννης ἀνέβαινον εἰς τὸ ἱερὸν ἐπὶ τὴν ὥραν τῆς προσευχῆς τὴν ἐνάτην.	Petrus autem et Joannes ascendebant in templum ad horam orationis nonam.	Piotr zaś* i Jan wchodzili do świątyni na godzinę modlitwy, (tę) dziewiątą. * Inne lekcje zamiast"na to samo. Piotr zaś": "Na to samo zaś Piotr": "społeczności wywołanych. Piotr zaś";"społeczności wywołanych. Na to samo zaś Piotr": "społeczności wywołanych na to samo. Piotr zaś i"; "na to samo w społeczności wywołanych. W zaś dniach tych Piotr".
καί τις ἀνὴρ χωλὸς ἐκ κοιλίας μητρὸς αὐτοῦ ὑπάρχων ἐβαστάζετο, ὃν ἐτίθουν καθ᾽ ἡμέραν πρὸς τὴν θύραν τοῦ ἱεροῦ τὴν λεγομένην Ὡραίαν τοῦ αἰτεῖν ἐλεημοσύνην παρὰ τῶν εἰσπορευομένων εἰς τὸ ἱερόν·	Et quidam vir, qui erat claudus ex utero matris suæ, bajulabatur: quem ponebant quotidie ad portam templi, quæ dicitur Speciosa, ut peteret eleemosynam ab introëuntibus in templum.	I pewien mąż, chromym od łona matki jego będąc, był niesiony, którego kładziono codziennie przy podwojach świątyni, (tych) nazywanych Pięknymi, (aby) prosił (o) jałmużnę u wchodzących do świątyni.
Niezwykłe czyny, cuda i znaki gwarantowały nie tylko autentyczność posłannictwa Jezusa, lecz także je niejako przedłużały, pojawiając się w działalności Apostołów Jezusa. Zaznaczywszy w pierwszym summarium, że bojaźń ogarniała każdego, gdyż Apostołowie czynili wiele znaków i cudów(Dz 2.43), Łukasz przystępuje obecnie do zilustrowania tego ogólnego stwierdzenia konkretnymi przykładami. Nie jest dziełem przypadku, że w tym celu wybrał on cud dokonany prawie w obrębie świątyni i akurat w momencie gdy Apostołowie Piotr i J udawali się do świątyni na modlitwę o godzinie dziewiątej. Łukaszowi wyraźnie zależy na tym, by pokazać, że przez długi czas Kościół łączyły dość szczególne związki z synagogami i ze świątynią. Pod koniec Dziejów Apostolskichzapisuje Ewangelista taki oto szczegół: Paweł wziął ze sobą tych mężów, następnego dnia poddał się razem z nimi oczyszczeniu, wszedł do świątyni i zgłosił [termin] wypełnienia dni oczyszczenia, aż zostanie złożona ofiara za każdego z nich(Dz 21.26). Oficjalnie pobożny mieszkaniec Jerozolimy udawał się dwa razy w ciągu dnia - rano i wieczorem - na specjalne modły do świątyni; w wielu rodzinach był jednak pielęgnowany zwyczaj także modlitwy południowej. Okolice Bramy Pięknej, zwanej inaczej Bramą Nikanora, stanowiły doskonałe miejsce do gromadzenia się wielu żebraków, tamtędy bowiem przechodziła większość ludzi udających się do świątyni.
ὃς ἰδὼν Πέτρον καὶ Ἰωάννην μέλλοντας εἰσιέναι εἰς τὸ ἱερόν, ἠρώτα ἐλεημοσύνην λαβεῖν.	Is cum vidisset Petrum et Joannem incipientes introire in templum, rogabat ut eleemosynam acciperet.	Ten, zobaczywszy Piotra i Jana, mających wejść do świątyni, prosił (o) jałmużnę wziąć. "wziąć" - zależne od "prosił". Składniej: "prosił, żeby otrzymać jałmużnę".
ἀτενίσας δὲ Πέτρος εἰς αὐτὸν σὺν τῷ Ἰωάννῃ εἶπεν, Βλέψον εἰς ἡμᾶς.	Intuens autem in eum Petrus cum Joanne, dixit: Respice in nos.	Spojrzawszy wprost zaś Piotr na niego razem z Janem powiedział: "Popatrz na nas".
ὁ δὲ ἐπεῖχεν αὐτοῖς προσδοκῶν τι παρ᾽ αὐτῶν λαβεῖν.	At ille intendebat in eos, sperans se aliquid accepturum ab eis.	Ten zaś zwracał się do nich, oczekując coś od nich wziąć. "wziąć" - zależne od "oczekując". Składniej: "oczekując, że coś od nich otrzyma".
εἶπεν δὲ Πέτρος, Ἀργύριον καὶ χρυσίον οὐχ ὑπάρχει μοι, ὃ δὲ ἔχω τοῦτό σοι δίδωμι· ἐν τῷ ὀνόματι Ἰησοῦ Χριστοῦ τοῦ Ναζωραίου περιπάτει.	Petrus autem dixit: Argentum et aurum non est mihi: quod autem habeo, hoc tibi do: in nomine Jesu Christi Nazareni surge, et ambula.	Powiedział zaś Piotr: "Srebro i złoto nie jest mi, co zaś mam, to ci daję: w imieniu Jezusa Pomazańca, Nazarejczyka, [podnoś się i] chodź". "Srebra i złota nie posiadam". ** Inna lekcja zamiast "podnoś się i chodź": "chodź".
καὶ πιάσας αὐτὸν τῆς δεξιᾶς χειρὸς ἤγειρεν αὐτόν· παραχρῆμα δὲ ἐστερεώθησαν αἱ βάσεις αὐτοῦ καὶ τὰ σφυδρά,	Et apprehensa manu ejus dextera, allevavit eum, et protinus consolidatæ sunt bases ejus et plantæ.	I ścisnąwszy go prawą ręką podniósł go. Natychmiast zaś zostały utwierdzone kroki jego i kostki,
καὶ ἐξαλλόμενος ἔστη καὶ περιεπάτει καὶ εἰσῆλθεν σὺν αὐτοῖς εἰς τὸ ἱερὸν περιπατῶν καὶ ἁλλόμενος καὶ αἰνῶν τὸν θεόν.	Et exiliens stetit, et ambulabat: et intravit cum illis in templum ambulans, et exiliens, et laudans Deum.	i wyskakując stanął i chodził, i wszedł razem z nimi do świątyni, chodząc, i skacząc, i wielbiąc Boga.
καὶ εἶδεν πᾶς ὁ λαὸς αὐτὸν περιπατοῦντα καὶ αἰνοῦντα τὸν θεόν·	Et vidit omnis populus eum ambulantem, et laudantem Deum.	I zobaczył cały lud go (jako) chodzącego i wielbiącego Boga.
ἐπεγίνωσκον δὲ αὐτὸν ὅτι αὐτὸς ἦν ὁ πρὸς τὴν ἐλεημοσύνην καθήμενος ἐπὶ τῇ Ὡραίᾳ Πύλῃ τοῦ ἱεροῦ καὶ ἐπλήσθησαν θάμβους καὶ ἐκστάσεως ἐπὶ τῷ συμβεβηκότι αὐτῷ.	Cognoscebant autem illum, quod ipse erat, qui ad eleemosynam sedebat ad Speciosam portam templi: et impleti sunt stupore et extasi in eo quod contingerat illi.	Uznawali zaś go, że on był (tym) względem jałmużny siedzącym przy Pięknej Bramie świątyni, i napełnieni zostali zdumieniem i uniesieniem z powodu (tego) (co przypadło) mu.
Piotr ponownie przemawia
Κρατοῦντος δὲ αὐτοῦ τὸν Πέτρον καὶ τὸν Ἰωάννην συνέδραμεν πᾶς ὁ λαὸς πρὸς αὐτοὺς ἐπὶ τῇ στοᾷ τῇ καλουμένῃ Σολομῶντος ἔκθαμβοι.	Cum teneret autem Petrum et Joannem, cucurrit omnis populus ad eos ad porticum quæ appellatur Salomonis, stupentes.	(Ponieważ trzymał się silnie) zaś on Piotra i Jana, zbiegł się cały lud ku nim do portyku, (tego) nazywanego Salomona, zdumieni.
ἰδὼν δὲ ὁ Πέτρος ἀπεκρίνατο πρὸς τὸν λαόν, Ἄνδρες Ἰσραηλῖται, τί θαυμάζετε ἐπὶ τούτῳ ἢ ἡμῖν τί ἀτενίζετε ὡς ἰδίᾳ δυνάμει ἢ εὐσεβείᾳ πεποιηκόσιν τοῦ περιπατεῖν αὐτόν;	Videns autem Petrus, respondit ad populum: Viri Israëlitæ, quid miramini in hoc, aut nos quid intuemini, quasi nostra virtute aut potestate fecerimus hunc ambulare?	Zobaczywszy zaś Piotr, odpowiedział* do ludu: "Mężowie Izraelici, dlaczego dziwicie się z powodu tego? Lub (na) nas dlaczego patrzycie wprost jakby (na) własną mocą lub nabożnością czyniących (to), (że) chodzić on? Sens: "dlaczego wpatrujecie się w nas, jakbyśmy to, że on chodzi, uczynili własną mocą lub dzięki własnej nabożności?". W starożytnej terminologii sądowej "odpowiadać" znaczyło "bronić się". * "chodzić on" - w oryginale oznacza tu zamierzony skutek.
ὁ θεὸς Ἀβραὰμ καὶ Ἰσαὰκ καὶ Ἰακώβ, ὁ θεὸς τῶν πατέρων ἡμῶν, ἐδόξασεν τὸν παῖδα αὐτοῦ Ἰησοῦν ὃν ὑμεῖς μὲν παρεδώκατε καὶ ἠρνήσασθε κατὰ πρόσωπον Πιλάτου, κρίναντος ἐκείνου ἀπολύειν·	Deus Abraham, et Deus Isaac, et Deus Jacob, Deus patrum nostrorum glorificavit filium suum Jesum, quem vos quidem tradidistis, et negastis ante faciem Pilati, judicante illo dimitti.	Bóg Abrahama, i [ Bóg] Izaaka, i Bóg Jakuba, Bóg ojców naszych, oddał chwałę Słudze* Jego. Jezusowi, którego wy wydaliście i odrzuciliście* naprzeciw oblicza Piłata, (chociaż osądził) on, (żeby) uwalniać*: Inne lekcje zamiast"Bóg Izaaka. i Bóg Jakuba": "Bóg Izaaka i Jakuba"; "Izaaka i Jakuba"; bez słów "Bóg Abrahama, i Bóg Izaaka. i Bóg Jakuba". "Słudze" - zgodnie z tradycją S.T. W tekstach rodzimie greckich zasadniczo oznacza: "dziecko", "syn", "chłopak". * Nie jest to przekład zadowalający. Może oznaczać i odrzucenie, i wyrzekanie się, i nawet negację czyjegoś istnienia. **** Dopełnienie bliższe po "osądził".
ὑμεῖς δὲ τὸν ἅγιον καὶ δίκαιον ἠρνήσασθε καὶ ᾐτήσασθε ἄνδρα φονέα χαρισθῆναι ὑμῖν,	Vos autem sanctum et justum negastis, et petistis virum homicidam donari vobis:	wy zaś świętego i sprawiedliwego odrzuciliście i zażądaliście dla siebie, (aby) mąż zabójca zostać podarowany wam.
τὸν δὲ ἀρχηγὸν τῆς ζωῆς ἀπεκτείνατε ὃν ὁ θεὸς ἤγειρεν ἐκ νεκρῶν, οὗ ἡμεῖς μάρτυρές ἐσμεν.	auctorem vero vitæ interfecistis, quem Deus suscitavit a mortuis, cujus nos testes sumus.	(Tego) zaś Początek i Wodza życia zabiliście, którego Bóg wskrzesił z martwych, czego my świadkami jesteśmy.
καὶ ἐπὶ τῇ πίστει τοῦ ὀνόματος αὐτοῦ τοῦτον ὃν θεωρεῖτε καὶ οἴδατε, ἐστερέωσεν τὸ ὄνομα αὐτοῦ, καὶ ἡ πίστις ἡ δι᾽ αὐτοῦ ἔδωκεν αὐτῷ τὴν ὁλοκληρίαν ταύτην ἀπέναντι πάντων ὑμῶν.	Et in fide nominis ejus, hunc, quem vos vidistis, et nostis, confirmavit nomen ejus: et fides, quæ per eum est, dedit integram sanitatem istam in conspectu omnium vestrum.	I z powodu wiary (w) imię Jego tego, którego oglądacie i znacie, utwierdziło* imię Jego. I wiara, (ta) z powodu Niego, dała mu pełną sprawność tę wobec wszystkich was. * Sens: "uleczyło".
καὶ νῦν, ἀδελφοί, οἶδα ὅτι κατὰ ἄγνοιαν ἐπράξατε ὥσπερ καὶ οἱ ἄρχοντες ὑμῶν·	Et nunc, fratres, scio quia per ignorantiam fecistis, sicut et principes vestri.	I teraz, bracia, wiem, że w niewiedzy dokonaliście, jak właśnie i przywódcy wasi.
ὁ δὲ θεός, ἃ προκατήγγειλεν διὰ στόματος πάντων τῶν προφητῶν παθεῖν τὸν Χριστὸν αὐτοῦ, ἐπλήρωσεν οὕτως.	Deus autem, quæ prænuntiavit per os omnium prophetarum, pati Christum suum, sic implevit.	Zaś Bóg, co wcześniej ogłosił przez usta wszystkich proroków, (że) wycierpi Pomazaniec* Jego, wypełnił tak. * "wycierpi Pomazaniec" - w oryginale zależne od "wcześniej ogłosił".
μετανοήσατε οὖν καὶ ἐπιστρέψατε εἰς τὸ ἐξαλειφθῆναι ὑμῶν τὰς ἁμαρτίας,	Pœnitemini igitur, et convertimini ut deleantur peccata vestra:	Zmieńcie myślenie* więc i zawróćcie ku (temu) (żeby) obtarte zostały wasze grzechy*, W Nowym Testamencie termin techniczny: "nawróćcie się". ** "żeby obtarte zostały (…) grzechy" - w oryginale oznacza tu zamierzony skutek.
ὅπως ἂν ἔλθωσιν καιροὶ ἀναψύξεως ἀπὸ προσώπου τοῦ κυρίου καὶ ἀποστείλῃ τὸν προκεχειρισμένον ὑμῖν Χριστόν Ἰησοῦν,	ut cum venerint tempora refrigerii a conspectu Domini, et miserit eum qui prædicatus est vobis, Jesum Christum,	żeby (może) przyszły pory pokrzepienia od oblicza Pana, i wysłał (tego) wcześniej zatrzymanego rękoma (przez) was Pomazańca, Jezusa,
ὃν δεῖ οὐρανὸν μὲν δέξασθαι ἄχρι χρόνων ἀποκαταστάσεως πάντων ὧν ἐλάλησεν ὁ θεὸς διὰ στόματος τῶν ἁγίων ἀπ᾽ αἰῶνος αὐτοῦ προφητῶν.	quem oportet quidem cælum suscipere usque in tempora restitutionis omnium, quæ locutus est Deus per os sanctorum suorum a sæculo prophetarum.	którego trzeba, (żeby) niebo przyjęło aż do czasów ponownego ustanowienia wszystkich (rzeczy, o) których powiedział Bóg przez usta świętych od wieku Jego proroków. Inne lekcje zamiast "od wieku Jego proroków": "Jego proroków od wieku"; "od wieków proroków, tych ich"; "proroków świętych Jego od wieku"; "Jego od wieku proroków"; "proroków Jego od wieku"; "Jego proroków".
Μωϋσῆς μὲν εἶπεν ὅτι Προφήτην ὑμῖν ἀναστήσει κύριος ὁ θεὸς ὑμῶν ἐκ τῶν ἀδελφῶν ὑμῶν ὡς ἐμέ· αὐτοῦ ἀκούσεσθε κατὰ πάντα ὅσα ἂν λαλήσῃ πρὸς ὑμᾶς.	Moyses quidem dixit: Quoniam prophetam suscitabit vobis Dominus Deus vester de fratribus vestris, tamquam me, ipsum audietis juxta omnia quæcumque locutus fuerit vobis.	Mojżesz powiedział, że: "Proroka wam podniesie Pan, Bóg wasz, z braci waszych jak mnie; jego będziecie słuchać we wszystkich (rzeczach), jakie powie do was. Inne lekcje: "do ojców powiedział"; "powiedział do ojców"; "powiedział do ojców naszych"; "powiedział do ojców waszych". ** Inne lekcje zamiast"Bóg wasz": "Bóg nasz"; "Bóg"; bez wymienionych słów.
ἔσται δὲ πᾶσα ψυχὴ ἥτις ἐὰν μὴ ἀκούσῃ τοῦ προφήτου ἐκείνου ἐξολεθρευθήσεται ἐκ τοῦ λαοῦ.	Erit autem: omnis anima, quæ non audierit prophetam illum, exterminabitur de plebe.	Będzie zaś: każda dusza, która nie usłucha proroka tego, zostanie wygubiona z ludu."
καὶ πάντες δὲ οἱ προφῆται ἀπὸ Σαμουὴλ καὶ τῶν καθεξῆς ὅσοι ἐλάλησαν καὶ κατήγγειλαν τὰς ἡμέρας ταύτας.	Et omnes prophetæ a Samuel, et deinceps, qui locuti sunt, annuntiaverunt dies istos.	I wszyscy zaś prorocy od Samuela i (tych) po kolei, jacy powiedzieli i zwiastowali dni te.
ὑμεῖς ἐστε οἱ υἱοὶ τῶν προφητῶν καὶ τῆς διαθήκης ἧς διέθετο ὁ θεὸς πρὸς τοὺς πατέρας ὑμῶν λέγων πρὸς Ἀβραάμ, Καὶ ἐν τῷ σπέρματί σου ἐνευλογηθήσονται πᾶσαι αἱ πατριαὶ τῆς γῆς.	Vos estis filii prophetarum et testamenti, quod disposuit Deus ad patres nostros, dicens ad Abraham: Et in semine tuo benedicentur omnes familiæ terræ.	Wy jesteście synami (tych) proroków i (tego) układu, który ułożył sobie Bóg względem ojców waszych, mówiąc do Abrahama: "I w nasieniu* twym wysławione zostaną wszystkie narody*** ziemi." * Inna lekcja: "naszych". O potomstwie. * Przekład niezbyt dokładny. Słowo greckie bowiem oznacza diachronicznie kolejne pokolenia, pochodzące od jednego ojca.
ὑμῖν πρῶτον ἀναστήσας ὁ θεὸς τὸν παῖδα αὐτοῦ ἀπέστειλεν αὐτὸν εὐλογοῦντα ὑμᾶς ἐν τῷ ἀποστρέφειν ἕκαστον ἀπὸ τῶν πονηριῶν ὑμῶν.	Vobis primum Deus suscitans filium suum, misit eum benedicentem vobis: ut convertat se unusquisque a nequitia sua.	(Dla) was najpierw podniósłszy* Bóg Sługę Jego, wysłał Go (jako) wysławiającego was przez odwracanie* każdego od niegodziwości waszych". * O wskrzeszeniu. Autor nawiązuje tu do cytatu, umieszczonego w w. 3.22. "Słudze" - zgodnie z tradycją S.T. W tekstach rodzimie greckich zasadniczo oznacza: "dziecko", "syn", "chłopak". * W oryginale substantywizowany infinitivus praesentis activi.

4

Piotr i Jan przed Wysoką Radą
Λαλούντων δὲ αὐτῶν πρὸς τὸν λαὸν ἐπέστησαν αὐτοῖς οἱ ἱερεῖς καὶ ὁ στρατηγὸς τοῦ ἱεροῦ καὶ οἱ Σαδδουκαῖοι,	Loquentibus autem illis ad populum, supervenerunt sacerdotes, et magistratus templi, et sadducæi,	(Kiedy mówili) zaś oni do ludu, stanęli obok nich kapłani, i komendant świątyni, i saduceusze, Inna lekcja: "arcykapłani".
διαπονούμενοι διὰ τὸ διδάσκειν αὐτοὺς τὸν λαὸν καὶ καταγγέλλειν ἐν τῷ Ἰησοῦ τὴν ἀνάστασιν τὴν ἐκ νεκρῶν,	dolentes quod docerent populum, et annuntiarent in Jesu resurrectionem ex mortuis:	rozdrażnieni przez (to), (że) nauczają oni lud i zwiastują w Jezusie podniesienie, (to) z martwych.
καὶ ἐπέβαλον αὐτοῖς τὰς χεῖρας καὶ ἔθεντο εἰς τήρησιν εἰς τὴν αὔριον· ἦν γὰρ ἑσπέρα ἤδη	et injecerunt in eos manus, et posuerunt eos in custodiam in crastinum: erat enim jam vespera.	I narzucili (na) nich ręce* i umieścili sobie do strzeżenia do jutra, był bowiem wieczór już. * "narzucili na nich ręce" - o aresztowaniu.
Zastrzeżenia, jakie wysunięto przeciwko Apostołom, dotyczą również sprawy zmartwychwstania. Co prawda mowa Piotra nie zawiera żadnej wzmianki o zmartwychwstaniu umarłych w Jezusie, lecz zwłaszcza saduceuszom idea wszelkiego zmartwychwstania wydawała się absolutną niedorzecznością (por. Lk 20.27-38; Dz 23.6-8). Z drugiej zaś strony może już wiedzieli o tym także saduceusze, iż w przekonaniu pierwszych chrześcijan prawda o zmartwychwstaniu Jezusa prowadziła z konieczności do wniosku, że zmartwychwstaną również wszyscy Jego wyznawcy (por. 1Kor 15.20-23; Kol 1.18). Wśród tych, którzy oskarżali Apostołów, prócz kapłanów i dowódcy straży świątynnej zostali wymienieni właśnie saduceusze. Według rangi dowódca straży świątynnej następował zaraz po najwyższym kapłanie, większość zaś arystokracji kapłańskiej należała do ugrupowania saducejskiego.
πολλοὶ δὲ τῶν ἀκουσάντων τὸν λόγον ἐπίστευσαν, καὶ ἐγενήθη ἀριθμὸς τῶν ἀνδρῶν ὡς χιλιάδες πέντε.	Multi autem eorum, qui audierant verbum, crediderunt: et factus est numerus virorum quinque millia.	Liczni zaś (z tych którzy wysłuchali) słowa, uwierzyli. I stała się liczba (tych) mężów [mniej więcej] tysięcy pięć.
Ἐγένετο δὲ ἐπὶ τὴν αὔριον συναχθῆναι αὐτῶν τοὺς ἄρχοντας καὶ τοὺς πρεσβυτέρους καὶ τοὺς γραμματεῖς ἐν Ἰερουσαλήμ,	Factum est autem in crastinum, ut congregarentur principes eorum, et seniores, et scribæ in Jerusalem.	Stało się zaś na jutro, (że) zebrani zostać ich przywódcy, i starsi, i uczeni w piśmie w Jeruzalem.
καὶ Ἅννας ὁ ἀρχιερεὺς καὶ Καϊάφας καὶ Ἰωάννης καὶ Ἀλέξανδρος καὶ ὅσοι ἦσαν ἐκ γένους ἀρχιερατικοῦ,	Et Annas princeps sacerdotum, et Caiphas, et Joannes, et Alexander, et quotquot erant de genere sacerdotali.	(I Annasz, (ten) arcykapłan, i Kajfasz, i Jan, i Aleksander, i jacy byli z rodu arcykapłańskiego.) Inna lekcja: "Jonatas".
καὶ στήσαντες αὐτοὺς ἐν τῷ μέσῳ ἐπυνθάνοντο, Ἐν ποίᾳ δυνάμει ἢ ἐν ποίῳ ὀνόματι ἐποιήσατε τοῦτο ὑμεῖς;	Et statuentes eos in medio, interrogabant: In qua virtute, aut in quo nomine fecistis hoc vos?	I postawiwszy ich w środku dowiadywali się: "W jakiej mocy lub w jakim imieniu uczyniliście to wy?"
τότε Πέτρος πλησθεὶς πνεύματος ἁγίου εἶπεν πρὸς αὐτούς, Ἄρχοντες τοῦ λαοῦ καὶ πρεσβύτεροι,	Tunc repletus Spiritu Sancto Petrus, dixit ad eos: Principes populi, et seniores, audite:	Wtedy Piotr napełniony Duchem Świętym powiedział do nich: "Przywódcy ludu i starsi,
εἰ ἡμεῖς σήμερον ἀνακρινόμεθα ἐπὶ εὐεργεσίᾳ ἀνθρώπου ἀσθενοῦς ἐν τίνι οὗτος σέσωται,	si nos hodie dijudicamur in benefacto hominis infirmi, in quo iste salvus factus est,	jeśli my dzisiaj osądzani jesteśmy z powodu dobrodziejstwa człowieka nie mającego siły, w czym* ten jest zbawiony, * Sens: w czyim imieniu, jaką mocą.
γνωστὸν ἔστω πᾶσιν ὑμῖν καὶ παντὶ τῷ λαῷ Ἰσραὴλ ὅτι ἐν τῷ ὀνόματι Ἰησοῦ Χριστοῦ τοῦ Ναζωραίου ὃν ὑμεῖς ἐσταυρώσατε, ὃν ὁ θεὸς ἤγειρεν ἐκ νεκρῶν, ἐν τούτῳ οὗτος παρέστηκεν ἐνώπιον ὑμῶν ὑγιής.	notum sit omnibus vobis, et omni plebi Israël: quia in nomine Domini nostri Jesu Christi Nazareni, quem vos crucifixistis, quem Deus suscitavit a mortuis, in hoc iste astat coram vobis sanus.	znajome niech będzie wszystkim wam i całemu ludowi Izraela, że w imieniu Jezusa Pomazańca. (Tego) Nazarejczyka. którego wy ukrzyżowaliście, którego Bóg wskrzesił z martwych, w Tym ten stanął przy przed wami zdrowy.
οὗτός ἐστιν ὁ λίθος, ὁ ἐξουθενηθεὶς ὑφ᾽ ὑμῶν τῶν οἰκοδόμων, ὁ γενόμενος εἰς κεφαλὴν γωνίας.	Hic est lapis qui reprobatus est a vobis ædificantibus, qui factus est in caput anguli:	Ten jest kamieniem, (tym) za nic wziętym przez was (tych)* budowniczych, (który stał się) ku głowie kąta. O istotnym dla budynków kamieniu narożnym.
καὶ οὐκ ἔστιν ἐν ἄλλῳ οὐδενὶ ἡ σωτηρία, οὐδὲ γὰρ ὄνομά ἐστιν ἕτερον ὑπὸ τὸν οὐρανὸν τὸ δεδομένον ἐν ἀνθρώποις ἐν ᾧ δεῖ σωθῆναι ἡμᾶς.	et non est in alio aliquo salus. Nec enim aliud nomen est sub cælo datum hominibus, in quo oporteat nos salvos fieri.	I nie jest w innym nikim zbawienie, ani bowiem imię jest drugie pod niebem dane w ludziach, w którym trzeba dać się zbawić my". Składniej: "trzeba, żebyśmy dali się zbawić".
Θεωροῦντες δὲ τὴν τοῦ Πέτρου παρρησίαν καὶ Ἰωάννου καὶ καταλαβόμενοι ὅτι ἄνθρωποι ἀγράμματοί εἰσιν καὶ ἰδιῶται, ἐθαύμαζον ἐπεγίνωσκόν τε αὐτοὺς ὅτι σὺν τῷ Ἰησοῦ ἦσαν,	Videntes autem Petri constantiam, et Joannis, comperto quod homines essent sine litteris, et idiotæ, admirabantur, et cognoscebant eos quoniam cum Jesu fuerant:	Oglądając zaś Piotra otwartość i Jana i przyłapawszy sobie, że ludźmi niepiśmiennymi są, i prostakami, dziwili się (i) uznawali ich, że razem z Jezusem byli.
τόν τε ἄνθρωπον βλέποντες σὺν αὐτοῖς ἑστῶτα τὸν τεθεραπευμένον οὐδὲν εἶχον ἀντειπεῖν.	hominem quoque videntes stantem cum eis, qui curatus fuerat, nihil poterant contradicere.	(Na tego) człowieka patrząc razem z nimi stojącego, (tego) uzdrowionego, nic (nie) mieli, (żeby) odpowiedzieć. W oryginale rodzajnik.
κελεύσαντες δὲ αὐτοὺς ἔξω τοῦ συνεδρίου ἀπελθεῖν συνέβαλλον πρὸς ἀλλήλους	Jusserunt autem eos foras extra concilium secedere: et conferebant ad invicem,	Wezwawszy zaś, (aby) oni na zewnątrz miejsca posiedzeń* odejść*, razem zderzali się przeciw jedni drugim, Chodzi o sanhedryn. ** Składniej: "aby oni odeszli".
λέγοντες, Τί ποιήσωμεν τοῖς ἀνθρώποις τούτοις; ὅτι μὲν γὰρ γνωστὸν σημεῖον γέγονεν δι᾽ αὐτῶν πᾶσιν τοῖς κατοικοῦσιν Ἰερουσαλὴμ φανερὸν καὶ οὐ δυνάμεθα ἀρνεῖσθαι·	dicentes: Quid faciemus hominibus istis? quoniam quidem notum signum factum est per eos, omnibus habitantibus Jerusalem: manifestum est, et non possumus negare.	mówiąc: "Co mamy uczynić ludziom tym? Że bowiem znajomy znak stał się przez nich, wszystkim zamieszkującym (w) Jeruzalem widoczne, i nie możemy odrzucać. W sensie: zaprzeczać.
ἀλλ᾽ ἵνα μὴ ἐπὶ πλεῖον διανεμηθῇ εἰς τὸν λαὸν ἀπειλησώμεθα αὐτοῖς μηκέτι λαλεῖν ἐπὶ τῷ ὀνόματι τούτῳ μηδενὶ ἀνθρώπων.	Sed ne amplius divulgetur in populum, comminemur eis, ne ultra loquantur in nomine hoc ulli hominum.	Ale aby nie w większym (stopniu) rozdzielone zostało* w lud, zagroźmy im, (żeby) już nie (mówili) w imieniu tym żadnemu (z) ludzi". * W sensie: rozeszło się.
καὶ καλέσαντες αὐτοὺς παρήγγειλαν τὸ καθόλου μὴ φθέγγεσθαι μηδὲ διδάσκειν ἐπὶ τῷ ὀνόματι τοῦ Ἰησοῦ.	Et vocantes eos, denuntiaverunt ne omnino loquerentur, neque docerent in nomine Jesu.	I zawoławszy ich nakazali w ogóle nie głosić i nie nauczać w imieniu Jezusa.
ὁ δὲ Πέτρος καὶ Ἰωάννης ἀποκριθέντες εἶπον πρὸς αὐτούς, Εἰ δίκαιόν ἐστιν ἐνώπιον τοῦ θεοῦ ὑμῶν ἀκούειν μᾶλλον ἢ τοῦ θεοῦ, κρίνατε·	Petrus vero et Joannes respondentes, dixerunt ad eos: Si justum est in conspectu Dei, vos potius audire quam Deum, judicate.	Zaś Piotr i Jan odpowiedziawszy powiedzieli do nich:,,Czy sprawiedliwe jest przed Bogiem was słuchać raczej niż Boga? Osądźcie!
οὐ δυνάμεθα γὰρ ἡμεῖς ἃ εἴδαμεν καὶ ἠκούσαμεν μὴ λαλεῖν.	Non enim possumus quæ vidimus et audivimus non loqui.	Nie możemy bowiem my, co zobaczyliśmy i usłyszeliśmy nie mówić".
οἱ δὲ προσαπειλησάμενοι ἀπέλυσαν αὐτούς, μηδὲν εὑρίσκοντες τὸ πῶς κολάσωνται αὐτούς, διὰ τὸν λαόν, ὅτι πάντες ἐδόξαζον τὸν θεὸν ἐπὶ τῷ γεγονότι·	At illi comminantes dimiserunt eos: non invenientes quomodo punirent eos propter populum, quia omnes clarificabant id quod factum fuerat in eo quod acciderat.	(Ci) zaś jeszcze zagroziwszy uwolnili ich, nic znajdując (tego), jak mogliby ukarać ich, z powodu ludu, bo wszyscy oddawali chwałę Bogu z powodu (tego) (co się stało).
ἐτῶν γὰρ ἦν πλειόνων τεσσεράκοντα ὁ ἄνθρωπος ἐφ᾽ ὃν γεγόνει τὸ σημεῖον τοῦτο τῆς ἰάσεως.	Annorum enim erat amplius quadraginta homo, in quo factum fuerat signum istud sanitatis.	Lat bowiem był liczniejszych (niż) czterdzieści (ten) człowiek, na którym stał się znak ten uleczenia.
Modlitwa wierzących
Ἀπολυθέντες δὲ ἦλθον πρὸς τοὺς ἰδίους καὶ ἀπήγγειλαν ὅσα πρὸς αὐτοὺς οἱ ἀρχιερεῖς καὶ οἱ πρεσβύτεροι εἶπαν.	Dimissi autem venerunt ad suos, et annuntiaverunt eis quanta ad eos principes sacerdotum et seniores dixissent.	Zwolnieni zaś przyszli do swoich i oznajmili, jakie do nich arcykapłani i starsi powiedzieli.
οἱ δὲ ἀκούσαντες ὁμοθυμαδὸν ἦραν φωνὴν πρὸς τὸν θεὸν καὶ εἶπαν, Δέσποτα, σὺ ὁ ποιήσας τὸν οὐρανὸν καὶ τὴν γῆν καὶ τὴν θάλασσαν καὶ πάντα τὰ ἐν αὐτοῖς,	Qui cum audissent, unanimiter levaverunt vocem ad Deum, et dixerunt: Domine, tu es qui fecisti cælum et terram, mare et omnia quæ in eis sunt:	(Ci) zaś wysłuchawszy, jednomyślnie podnieśli głos do Boga i powiedzieli: "Władco, Ty, (który uczyniłeś) niebo, i ziemię, i morze, i wszystkie (te)* w nich,
ὁ τοῦ πατρὸς ἡμῶν διὰ πνεύματος ἁγίου στόματος Δαυὶδ παιδός σου εἰπών, Ἱνατί ἐφρύαξαν ἔθνη καὶ λαοὶ ἐμελέτησαν κενά;	qui Spiritu Sancto per os patris nostri David, pueri tui, dixisti: Quare fremuerunt gentes, et populi meditati sunt inania?	(Ten) ojca naszego przez Ducha Świętego usta Dawida, sługi* Twego, (który rzekłeś)*: «Po co wzburzyli się poganie i ludy zaczęły troszczyć się (o) puste (rzeczy)? W tym miejscu niewątpliwie znaczenie "sługa", zgodnie z tradycją S.T. W tekstach rodzimie greckich zasadniczo oznacza: "dziecko", "syn", "chłopak". ** Cały ten wiersz ma składnię jakby celowo zagmatwaną. Przypomina zagadkowość wyroczni pytyjskich. Całe zdanie można sensownie ułożyć tak: "który jesteś Tym, który przez Ducha Świętego powiedział przez usta ojca naszego, Dawida, Twego sługi".
παρέστησαν οἱ βασιλεῖς τῆς γῆς καὶ οἱ ἄρχοντες συνήχθησαν ἐπὶ τὸ αὐτὸ κατὰ τοῦ κυρίου καὶ κατὰ τοῦ Χριστοῦ αὐτοῦ.	Astiterunt reges terræ, et principes convenerunt in unum adversus Dominum, et adversus Christum ejus?	Stanęli przy (sobie) królowie ziemi i przywódcy dali się zebrać na (to) samo* przeciw Panu i przeciw Pomazańcowi Jego». * "na to samo" - o wspólnocie celu.
συνήχθησαν γὰρ ἐπ᾽ ἀληθείας ἐν τῇ πόλει ταύτῃ ἐπὶ τὸν ἅγιον παῖδά σου Ἰησοῦν ὃν ἔχρισας, Ἡρῴδης τε καὶ Πόντιος Πιλᾶτος σὺν ἔθνεσιν καὶ λαοῖς Ἰσραήλ,	Convenerunt enim vere in civitate ista adversus sanctum puerum tuum Jesum, quem unxisti, Herodes, et Pontius Pilatus, cum gentibus, et populis Israël,	Dali się zebrać bowiem naprawdę w mieście tym przeciwko świętemu Słudze* Twemu Jezusowi, którego namaściłeś, Herod i Poncjusz Piłat razem z poganami i ludami Izraela, * "Słudze" - zgodnie ze starotestamentową tradycją, zgodnie z tradycją S.T. W tekstach rodzimie greckich zasadniczo oznacza: "dziecko", "syn", "chłopak".
ποιῆσαι ὅσα ἡ χείρ σου καὶ ἡ βουλή προώρισεν γενέσθαι.	facere quæ manus tua et consilium tuum decreverunt fieri.	(aby) uczynić, jakie ręka Twa i postanowienie [Twe] przeznaczyła, (aby) stać się.
καὶ τὰ νῦν, κύριε, ἔπιδε ἐπὶ τὰς ἀπειλὰς αὐτῶν καὶ δὸς τοῖς δούλοις σου μετὰ παρρησίας πάσης λαλεῖν τὸν λόγον σου,	Et nunc, Domine, respice in minas eorum, et da servis tuis cum omni fiducia loqui verbum tuum,	I teraz, Panie, wejrzyj na groźby ich i daj niewolnikom Twym z otwartością całą mówić słowo Twe,
ἐν τῷ τὴν χεῖρά ἐκτείνειν σε εἰς ἴασιν καὶ σημεῖα καὶ τέρατα γίνεσθαι διὰ τοῦ ὀνόματος τοῦ ἁγίου παιδός σου Ἰησοῦ.	in eo quod manum tuam extendas ad sanitates, et signa, et prodigia fieri per nomen sancti filii tui Jesu.	przez (to) ręki [Twej] wyciągać Ty* ku uleczenia i znaków, i cudów stawaniu się przez imię Świętego Sługi* Twego, Jezusa." * "przez wyciąganie ręki Twej", lub bliżej składni greckiej: "przez to, że Ty wyciągać będziesz rękę swą, tak by". W oryginale sens skutkowy: "tak, by stawały się uleczenie, i znaki, i cudy". * Zgodnie z tradycją S.T. W tekstach rodzimie greckich zasadniczo oznacza: "dziecko", "syn", "chłopak".
καὶ δεηθέντων αὐτῶν ἐσαλεύθη ὁ τόπος ἐν ᾧ ἦσαν συνηγμένοι, καὶ ἐπλήσθησαν ἅπαντες τοῦ ἁγίου πνεύματος καὶ ἐλάλουν τὸν λόγον τοῦ θεοῦ μετὰ παρρησίας.	Et cum orassent, motus est locus in quo erant congregati: et repleti sunt omnes Spiritu Sancto, et loquebantur verbum Dei cum fiducia.	I (kiedy poprosili) oni, zostało potrząśnięte miejsce, w którym byli zebrani, i napełnieni zostali wszyscy Świętym Duchem, i mówili słowo Boga z otwartością.
Wierzący dzielą się swoimi dobrami
Τοῦ δὲ πλήθους τῶν πιστευσάντων ἦν καρδία καὶ ψυχὴ μία, καὶ οὐδὲ εἷς τι τῶν ὑπαρχόντων αὐτῷ ἔλεγεν ἴδιον εἶναι ἀλλ᾽ ἦν αὐτοῖς ἅπαντα κοινά.	Multitudinis autem credentium erat cor unum, et anima una: nec quisquam eorum quæ possidebat, aliquid suum esse dicebat, sed erant illis omnia communia.	(Tej) zaś mnogości (tych), (którzy uwierzyli), było serce i dusza jedna, i ani jeden (o) czymś (z) dobytku jemu (nie) mówił własne być, ale były im wszystkie (rzeczy) wspólne. Składniej: "że jest jego własne".
καὶ δυνάμει μεγάλῃ ἀπεδίδουν τὸ μαρτύριον οἱ ἀπόστολοι τῆς ἀναστάσεως τοῦ κυρίου Ἰησοῦ, χάρις τε μεγάλη ἦν ἐπὶ πάντας αὐτούς.	Et virtute magna reddebant Apostoli testimonium resurrectionis Jesu Christi Domini nostri: et gratia magna erat in omnibus illis.	I mocą wielką oddawali świadectwo wysłannicy (o) powstaniu* Pana, Jezusa, łaska wielka była nad wszystkimi nimi. * O zmartwychwstaniu.
οὐδὲ γὰρ ἐνδεής τις ἦν ἐν αὐτοῖς· ὅσοι γὰρ κτήτορες χωρίων ἢ οἰκιῶν ὑπῆρχον, πωλοῦντες ἔφερον τὰς τιμὰς τῶν πιπρασκομένων	Neque enim quisquam egens erat inter illos. Quotquot enim possessores agrorum aut domorum erant, vendentes afferebant pretia eorum quæ vendebant,	Ani (nie) bowiem cierpiącym brak ktoś był wśród nich; jacy bowiem posiadaczami terenów lub domów byli, sprzedając nieśli szacunki* sprzedawanych * O pieniądzach.
καὶ ἐτίθουν παρὰ τοὺς πόδας τῶν ἀποστόλων, διεδίδετο δὲ ἑκάστῳ καθότι ἄν τις χρείαν εἶχεν.	et ponebant ante pedes Apostolorum. Dividebatur autem singulis prout cuique opus erat.	i kładli przy nogach wysłanników. Rozdawano zaś każdemu według tego jak ktoś potrzebę miał.
Ἰωσὴφ δὲ ὁ ἐπικληθεὶς Βαρναβᾶς ἀπὸ τῶν ἀποστόλων, ὅ ἐστιν μεθερμηνευόμενον υἱὸς παρακλήσεως, Λευίτης, Κύπριος τῷ γένει,	Joseph autem, qui cognominatus est Barnabas ab Apostolis (quod est interpretatum Filius consolationis), Levites, Cyprius genere,	'Józef zaś, (ten) przezwany Barnabasem przez wysłanników, co jest przetłumaczane: syn zachęty, Lewita, Cypryjczyk rodem,
ὑπάρχοντος αὐτῷ ἀγροῦ πωλήσας ἤνεγκεν τὸ χρῆμα καὶ ἔθηκεν πρὸς τοὺς πόδας τῶν ἀποστόλων.	cum haberet agrum, vendidit eum, et attulit pretium, et posuit ante pedes Apostolorum.	będące jemu pole sprzedawszy, przyniósł pieniądze i położył do nóg wysłanników.

5

Ananiasz i Safira
Ἀνὴρ δέ τις Ἁνανίας ὀνόματι σὺν Σαπφίρῃ τῇ γυναικὶ αὐτοῦ ἐπώλησεν κτῆμα	Vir autem quidam nomine Ananias, cum Saphira uxore suo vendidit agrum,	Mąż zaś pewien, Ananiasz imieniem, razem z Safirą, kobietą jego, sprzedał posiadłość
καὶ ἐνοσφίσατο ἀπὸ τῆς τιμῆς, συνειδυίης καὶ τῆς γυναικός, καὶ ἐνέγκας μέρος τι παρὰ τοὺς πόδας τῶν ἀποστόλων ἔθηκεν.	et fraudavit de pretio agri, conscia uxore sua: et afferens partem quamdam, ad pedes Apostolorum posuit.	i oddzielił sobie z szacunku* (za wspólną wiedzą) i kobiety, i przyniósłszy część jakąś, przy nogach wysłanników położył. * O pieniądzach za sprzedaną posiadłość.
εἶπεν δὲ ὁ Πέτρος, Ἁνανία, διὰ τί ἐπλήρωσεν ὁ Σατανᾶς τὴν καρδίαν σου, ψεύσασθαί σε τὸ πνεῦμα τὸ ἅγιον καὶ νοσφίσασθαι ἀπὸ τῆς τιμῆς τοῦ χωρίου;	Dixit autem Petrus: Anania, cur tentavit Satanas cor tuum, mentiri te Spiritui Sancto, et fraudare de pretio agri?	Powiedział zaś Piotr: "Ananiaszu, przez co wypełnił szatan serce twe, (żeby) okłamać ty* Ducha Świętego i oddzielić sobie z szacunku terenu? "okłamać ty" - w oryginale oznacza tu zamierzony skutek. "oddzielić sobie" - w oryginale oznacza tu zamierzony skutek. * "za teren".
οὐχὶ μένον σοὶ ἔμενεν καὶ πραθὲν ἐν τῇ σῇ ἐξουσίᾳ ὑπῆρχεν; τί ὅτι ἔθου ἐν τῇ καρδίᾳ σου τὸ πρᾶγμα τοῦτο; οὐκ ἐψεύσω ἀνθρώποις ἀλλὰ τῷ θεῷ.	Nonne manens tibi manebat, et venundatum in tua erat potestate? Quare posuisti in corde tuo hanc rem? Non es mentitus hominibus, sed Deo.	Czyż nie trwając dla ciebie trwałby* i sprzedany w twojej władzy był? Dlaczego po co** położyłeś sobie w sercu twym sprawę tę? Nie skłamałeś ludziom, ale Bogu". * Chodzi o ten teren. Sens: Nie musiałeś sprzedawać. Mógłbyś go zachowywać dla siebie. ** Pleonastyczne użycie.
Podobnie jak postawa Józefa Barnaby posłużyła do zilustrowania sytuacji przedstawionej w Dz 4.32-37, tak czyn Ananiasza i Safiry został przytoczony po to, żeby pokazać, iż społeczność wczesnochrześcijańska nie składała się z samych idealistów - królestwo Boże podobne jest do pszenicy zmieszanej z chwastem. Jednomyślność całej gminy mąci - jakby na ironię - postępowanie dwojga małżonków, decydujących się na smutną filantropię. Ananiasz za wiedzą żony odłożył sobie część zapłaty. Możliwe, że akt sprzedaży i darowizny, zgodne z prawem żydowskim (por. Pwt 23.22-24), odbył się uroczyście przy udziale całej społeczności.
ἀκούων δὲ ὁ Ἁνανίας τοὺς λόγους τούτους πεσὼν ἐξέψυξεν, καὶ ἐγένετο φόβος μέγας ἐπὶ πάντας τοὺς ἀκούοντας.	Audiens autem Ananias hæc verba, cecidit, et expiravit. Et factus est timor magnus super omnes qui audierunt.	Słysząc zaś Ananiasz słowa te, padłszy wyzionął ducha. I stała się bojaźń wielka na wszystkich słuchających.
ἀναστάντες δὲ οἱ νεώτεροι συνέστειλαν αὐτὸν καὶ ἐξενέγκαντες ἔθαψαν.	Surgentes autem juvenes amoverunt eum, et efferentes sepelierunt.	Wstawszy zaś młodsi zawinęli* go i wyniósłszy pogrzebali. * Możliwe także: "opakowali".
Ἐγένετο δὲ ὡς ὡρῶν τριῶν διάστημα καὶ ἡ γυνὴ αὐτοῦ μὴ εἰδυῖα τὸ γεγονὸς εἰσῆλθεν.	Factum est autem quasi horarum trium spatium, et uxor ipsius, nesciens quod factum fuerat, introivit.	Stał się zaś mniej więcej godzin trzech odstęp i kobieta jego nie wiedząc (o tym), (co się stało), weszła.
ἀπεκρίθη δὲ πρὸς αὐτὴν Πέτρος, Εἰπέ μοι, εἰ τοσούτου τὸ χωρίον ἀπέδοσθε; ἡ δὲ εἶπεν, Ναί, τοσούτου.	Dixit autem ei Petrus: Dic mihi mulier, si tanti agrum vendidistis? At illa dixit: Etiam tanti.	Odpowiedział zaś do niej Piotr: Powiedz mi, czy (za) tyle teren oddaliście?" Ona zaś powiedziała: "Tak, (za) tyle".
ὁ δὲ Πέτρος πρὸς αὐτήν, Τί ὅτι συνεφωνήθη ὑμῖν πειράσαι τὸ πνεῦμα κυρίου; ἰδοὺ οἱ πόδες τῶν θαψάντων τὸν ἄνδρα σου ἐπὶ τῇ θύρᾳ καὶ ἐξοίσουσίν σε.	Petrus autem ad eam: Quid utique convenit vobis tentare Spiritum Domini? Ecce pedes eorum qui sepelierunt virum tuum ad ostium, et efferent te.	Zaś Piotr do niej: "Dlaczego po co* zostało umówione (przez) was, (żeby) doświadczyć Ducha Pana? Oto nogi (tych) (którzy pogrzebali) męża twego przed podwojami i wyniosą cię". * Chodzi o ten teren. Sens: Nie musiałeś sprzedawać. Mógłbyś go zachowywać dla siebie.
ἔπεσεν δὲ παραχρῆμα πρὸς τοὺς πόδας αὐτοῦ καὶ ἐξέψυξεν· εἰσελθόντες δὲ οἱ νεανίσκοι εὗρον αὐτὴν νεκρὰν καὶ ἐξενέγκαντες ἔθαψαν πρὸς τὸν ἄνδρα αὐτῆς,	Confestim cecidit ante pedes ejus, et expiravit. Intrantes autem juvenes invenerunt illam mortuam: et extulerunt, et sepelierunt ad virum suum.	Padła zaś natychmiast do nóg jego i wyzionęła ducha. Wszedłszy zaś młodzieńcy, znaleźli ją martwą i wyniósłszy pogrzebali przy mężu jej.
καὶ ἐγένετο φόβος μέγας ἐφ᾽ ὅλην τὴν ἐκκλησίαν καὶ ἐπὶ πάντας τοὺς ἀκούοντας ταῦτα.	Et factus est timor magnus in universa ecclesia, et in omnes qui audierunt hæc.	I stała się bojaźń wielka na całą (społeczność) wywołanych* i na wszystkich słuchających tego. * "(społeczność) wywołanych" - zgodnie z etymologią: "z" czegoś, "od" czegoś; "wołać, wzywać, zapraszać, powoływać"; "zawołany, wezwany, zaproszony, powołany". Można także przekładać na "taki, który dał się zawołać; taki, który przyjął wezwanie, zaproszenie, powołanie. Etymologicznie można przełożyć na "(społeczność) wywołanych" lub na "(społeczność) takich, którzy dali się wywołać, (zgromadzenie) takich, którzy dali się powołać" skądś, "(lud) zaproszonych" skądś. Jako termin techniczny oznacza w Nowym Testamencie Kościół Powszechny bądź lokalną gminę Kościoła. Przypis ten dotyczy także pozostałych miejsc tej księgi, w których powyższe słowo występuje.
Kolejne uzdrowienia
Διὰ δὲ τῶν χειρῶν τῶν ἀποστόλων ἐγίνετο σημεῖα καὶ τέρατα πολλὰ ἐν τῷ λαῷ. καὶ ἦσαν ὁμοθυμαδὸν ἅπαντες ἐν τῇ Στοᾷ Σολομῶντος,	Per manus autem Apostolorum fiebant signa et prodigia multa in plebe. Et erant unanimiter omnes in porticu Salomonis.	Przez zaś ręce wysłanników stawały się znaki i cudy liczne w ludzie. I byli jednomyślnie wszyscy w Portyku Salomona.
τῶν δὲ λοιπῶν οὐδεὶς ἐτόλμα κολλᾶσθαι αὐτοῖς, ἀλλ᾽ ἐμεγάλυνεν αὐτοὺς ὁ λαός.	Ceterorum autem nemo audebat se conjungere illis: sed magnificabat eos populus.	Zaś (z) pozostałych nikt (nie) odważał się łączyć się (z) nimi, ale wywyższał ich lud.
μᾶλλον δὲ προσετίθεντο πιστεύοντες τῷ κυρίῳ, πλήθη ἀνδρῶν τε καὶ γυναικῶν,	Magis autem augebatur credentium in Domino multitudo virorum ac mulierum,	Coraz bardziej zaś przyłączały się* wierząc (do) Pana mnogości mężów i kobiet, * W świetle wiersza 5.13 chyba nie o stawaniu się chrześcijanami, lecz o przychodzeniu do owej grupy chrześcijan celem słuchania ich nauki lub ze względu na dziejące się cuda.
ὥστε καὶ εἰς τὰς πλατείας ἐκφέρειν τοὺς ἀσθενεῖς καὶ τιθέναι ἐπὶ κλιναρίων καὶ κραβάττων, ἵνα ἐρχομένου Πέτρου κἂν ἡ σκιὰ ἐπισκιάσῃ τινὶ αὐτῶν.	ita ut in plateas ejicerent infirmos, et ponerent in lectulis et grabatis, ut, veniente Petro, saltem umbra illius obumbraret quemquam illorum, et liberarentur ab infirmitatibus suis.	tak że i na ulice wynoszono nie mających siły* i kładziono na łożach i matach, aby przychodzącego Piotra choćby cień ocienił kogoś (z) nich. * O chorych. Lepiej byłoby tu dać "niemocnych".
συνήρχετο δὲ καὶ τὸ πλῆθος τῶν πέριξ πόλεων Ἰερουσαλὴμ φέροντες ἀσθενεῖς καὶ ὀχλουμένους ὑπὸ πνευμάτων ἀκαθάρτων, οἵτινες ἐθεραπεύοντο ἅπαντες.	Concurrebat autem et multitudo vicinarum civitatum Jerusalem, afferentes ægros, et vexatos a spiritibus immundis: qui curabantur omnes.	Schodziła zaś i mnogość (z tych) wkoło miast Jeruzalem, niosąc nie mających siły* i dręczonych przez duchy nieczyste, którzy byli uzdrawiani wszyscy. * O chorych. Lepiej byłoby tu dać "niemocnych".
Prześladowanie apostołów
Ἀναστὰς δὲ ὁ ἀρχιερεὺς καὶ πάντες οἱ σὺν αὐτῷ, ἡ οὖσα αἵρεσις τῶν Σαδδουκαίων, ἐπλήσθησαν ζήλου	Exsurgens autem princeps sacerdotum, et omnes qui cum illo erant (quæ est hæresis sadducæorum), repleti sunt zelo:	Wstawszy zaś arcykapłan i wszyscy (ci) razem z nim (ci) będący stronnictwem saduceuszów, dali się napełnić zazdrością
καὶ ἐπέβαλον τὰς χεῖρας ἐπὶ τοὺς ἀποστόλους καὶ ἔθεντο αὐτοὺς ἐν τηρήσει δημοσίᾳ.	et injecerunt manus in Apostolos, et posuerunt eos in custodia publica.	i narzucili ręce na wysłanników i umieścili sobie ich w strzeżeniu* publicznym. * O areszcie.
ἄγγελος δὲ κυρίου διὰ νυκτὸς ἀνοίξας τὰς θύρας τῆς φυλακῆς ἐξαγαγών τε αὐτοὺς εἶπεν,	Angelus autem Domini per noctem aperiens januas carceris, et educens eos, dixit:	Zwiastun* zaś Pana przez noc otwarłszy bramy strażnicy, wyprowadziwszy ich, powiedział: Inaczej: "anioł". Inaczej: "w ciągu nocy", "nocą". * Synonim więzienia i twierdzy.
Πορεύεσθε καὶ σταθέντες λαλεῖτε ἐν τῷ ἱερῷ τῷ λαῷ πάντα τὰ ῥήματα τῆς ζωῆς ταύτης.	Ite, et stantes loquimini in templo plebi omnia verba vitæ hujus.	"Idźcie i stanąwszy mówcie w świątyni ludowi wszystkie słowa życia tego".
ἀκούσαντες δὲ εἰσῆλθον ὑπὸ τὸν ὄρθρον εἰς τὸ ἱερὸν καὶ ἐδίδασκον. Παραγενόμενος δὲ ὁ ἀρχιερεὺς καὶ οἱ σὺν αὐτῷ συνεκάλεσαν τὸ συνέδριον καὶ πᾶσαν τὴν γερουσίαν τῶν υἱῶν Ἰσραὴλ καὶ ἀπέστειλαν εἰς τὸ δεσμωτήριον ἀχθῆναι αὐτούς.	Qui cum audissent, intraverunt diluculo in templum, et docebant. Adveniens autem princeps sacerdotum, et qui cum eo erant, convocaverunt concilium, et omnes seniores filiorum Israël: et miserunt ad carcerem ut adducerentur.	Usłuchawszy zaś weszli od brzasku do świątyni i nauczali. Przybywszy zaś arcykapłan i (ci) razem z nim zwołali sanhedryn* i całą starszyznę synów Izraela, i wysłali do więzienia, (żeby zostali przyprowadzeni) oni. * Bliżej etymologii: "miejsce posiedzeń".
οἱ δὲ παραγενόμενοι ὑπηρέται οὐχ εὗρον αὐτοὺς ἐν τῇ φυλακῇ· ἀναστρέψαντες δὲ ἀπήγγειλαν	Cum autem venissent ministri, et aperto carcere non invenissent illos, reversi nuntiaverunt,	Zaś przybywszy poddani nie znaleźli ich w strażnicy. Obróciwszy się zaś oznajmili,
λέγοντες ὅτι Τὸ δεσμωτήριον εὕρομεν κεκλεισμένον ἐν πάσῃ ἀσφαλείᾳ καὶ τοὺς φύλακας ἑστῶτας ἐπὶ τῶν θυρῶν, ἀνοίξαντες δὲ ἔσω οὐδένα εὕρομεν.	dicentes: Carcerem quidem invenimus clausum cum omni diligentia, et custodes stantes ante januas: aperientes autem neminem intus invenimus.	mówiąc, że: "Więzienie znaleźliśmy zakluczone w całej niezawodności i strażników stojących przy podwojach. Otwarłszy zaś do środka, nikogo (nie) znaleźliśmy".
ὡς δὲ ἤκουσαν τοὺς λόγους τούτους ὅ τε στρατηγὸς τοῦ ἱεροῦ καὶ οἱ ἀρχιερεῖς, διηπόρουν περὶ αὐτῶν τί ἂν γένοιτο τοῦτο.	Ut autem audierunt hos sermones magistratus templi et principes sacerdotum, ambigebant de illis quidnam fieret.	Gdy zaś usłyszeli słowa te komendant świątyni i arcykapłani, byli w niepewności co do nich, co stałoby się to.
παραγενόμενος δέ τις ἀπήγγειλεν αὐτοῖς ὅτι Ἰδοὺ οἱ ἄνδρες οὓς ἔθεσθε ἐν τῇ φυλακῇ εἰσὶν ἐν τῷ ἱερῷ ἑστῶτες καὶ διδάσκοντες τὸν λαόν.	Adveniens autem quidam nuntiavit eis: Quia ecce viri, quos posuistis in carcerem, sunt in templo stantes, et docentes populum.	Przybywszy zaś ktoś oznajmił im, że: "Oto mężowie, których umieściliście w strażnicy, są w świątyni, stojąc i nauczając lud".
τότε ἀπελθὼν ὁ στρατηγὸς σὺν τοῖς ὑπηρέταις ἦγεν αὐτοὺς οὐ μετὰ βίας, ἐφοβοῦντο γὰρ τὸν λαὸν μὴ λιθασθῶσιν.	Tunc abiit magistratus cum ministris, et adduxit illos sine vi: timebant enim populum ne lapidarentur.	Wtedy odszedłszy komendant razem z (tymi) poddanymi prowadził ich, nie z gwałtem, bali się bowiem ludu, aby nie zostali obrzuceni kamieniami.
Ἀγαγόντες δὲ αὐτοὺς ἔστησαν ἐν τῷ συνεδρίῳ. καὶ ἐπηρώτησεν αὐτοὺς ὁ ἀρχιερεὺς	Et cum adduxissent illos, statuerunt in concilio: et interrogavit eos princeps sacerdotum,	Przyprowadziwszy zaś ich, postawili w miejscu posiedzeń. I zaczął dopytywać się ich arcykapłan,
λέγων, Παραγγελίᾳ παρηγγείλαμεν ὑμῖν μὴ διδάσκειν ἐπὶ τῷ ὀνόματι τούτῳ, καὶ ἰδοὺ πεπληρώκατε τὴν Ἰερουσαλὴμ τῆς διδαχῆς ὑμῶν καὶ βούλεσθε ἐπαγαγεῖν ἐφ᾽ ἡμᾶς τὸ αἷμα τοῦ ἀνθρώπου τούτου.	dicens: Præcipiendo præcepimus vobis ne doceretis in nomine isto: et ecce replestis Jerusalem doctrina vestra: et vultis inducere super nos sanguinem hominis istius.	mówiąc: ["Nie] nakazem nakazaliśmy wam, aby nie nauczać na imieniu tym? I oto wypełniliście Jeruzalem nauczaniem waszym, i chcecie przyprowadzić na nas krew człowieka tego."
ἀποκριθεὶς δὲ Πέτρος καὶ οἱ ἀπόστολοι εἶπαν, Πειθαρχεῖν δεῖ θεῷ μᾶλλον ἢ ἀνθρώποις.	Respondens autem Petrus, et Apostoli, dixerunt: Obedire oportet Deo magis quam hominibus.	Zacząwszy odpowiadać zaś Piotr i wysłannicy powiedzieli:,,Słuchać władzy trzeba Boga bardziej niż ludzi.
ὁ θεὸς τῶν πατέρων ἡμῶν ἤγειρεν Ἰησοῦν ὃν ὑμεῖς διεχειρίσασθε κρεμάσαντες ἐπὶ ξύλου·	Deus patrum nostrorum suscitavit Jesum, quem vos interemistis, suspendentes in ligno.	Bóg ojców naszych wskrzesił Jezusa, którego wy wzięliście w swoje ręce, zawiesiwszy na drzewie. O aresztowaniu i dysponowaniu według swej woli.
τοῦτον ὁ θεὸς ἀρχηγὸν καὶ σωτῆρα ὕψωσεν τῇ δεξιᾷ αὐτοῦ τοῦ δοῦναι μετάνοιαν τῷ Ἰσραὴλ καὶ ἄφεσιν ἁμαρτιῶν.	Hunc principem et salvatorem Deus exaltavit dextera sua ad dandam pœnitentiam Israëli, et remissionem peccatorum:	Tego Bóg (jako) Początek i Wodza i Zbawiciela wywyższył prawicą Jego, (żeby) dać zmianę myślenia* Izraelowi i uwolnienie (od) grzechów. * Zamiast: "swoją". ** W Nowym Testamencie termin techniczny: "nawrócenie".
καὶ ἡμεῖς ἐσμεν μάρτυρες τῶν ῥημάτων τούτων καὶ τὸ πνεῦμα τὸ ἅγιον ὃ ἔδωκεν ὁ θεὸς τοῖς πειθαρχοῦσιν αὐτῷ.	et nos sumus testes horum verborum, et Spiritus Sanctus, quem dedit Deus omnibus obedientibus sibi.	I my jesteśmy świadkami słów tych, i Duch Święty, którego dał Bóg słuchającym władzy* Jego". * Podporządkowującym się.
Οἱ δὲ ἀκούσαντες διεπρίοντο καὶ ἐβούλοντο ἀνελεῖν αὐτούς.	Hæc cum audissent, dissecabantur, et cogitabant interficere illos.	(Ci) zaś wysłuchawszy byli rozpiłowani* i postanawiali zgładzić ich. * Metafora oznaczająca stan ostrego zdenerwowania.
ἀναστὰς δέ τις ἐν τῷ συνεδρίῳ Φαρισαῖος ὀνόματι Γαμαλιήλ, νομοδιδάσκαλος τίμιος παντὶ τῷ λαῷ, ἐκέλευσεν ἔξω βραχὺ τοὺς ἀνθρώπους ποιῆσαι	Surgens autem quidam in concilio pharisæus, nomine Gamaliel, legisdoctor, honorabilis universæ plebi, jussit foras ad breve homines fieri,	Wstawszy zaś pewien w miejscu posiedzeń faryzeusz imieniem Gamaliel, nauczyciel Prawa szacowny dla całego ludu, wezwał, (żeby) na zewnątrz na krótko (tych) ludzi uczynić. Sens: "wyprowadzić".
εἶπέν τε πρὸς αὐτούς, Ἄνδρες Ἰσραηλῖται, προσέχετε ἑαυτοῖς ἐπὶ τοῖς ἀνθρώποις τούτοις τί μέλλετε πράσσειν.	dixitque ad illos: Viri Israëlitæ, attendite vobis super hominibus istis quid acturi sitis.	Powiedział do nich: "Mężowie Izraelici, zajmujcie się sobą samymi* nad ludźmi tymi, co macie dokonać. * "Zajmujcie się sobą samymi" - sens: zastanówcie się.
πρὸ γὰρ τούτων τῶν ἡμερῶν ἀνέστη Θευδᾶς λέγων εἶναί τινα ἑαυτόν, ᾧ προσεκλίθη ἀνδρῶν ἀριθμὸς ὡς τετρακοσίων· ὃς ἀνῃρέθη, καὶ πάντες ὅσοι ἐπείθοντο αὐτῷ διελύθησαν καὶ ἐγένοντο εἰς οὐδέν.	Ante hos enim dies extitit Theodas, dicens se esse aliquem, cui consensit numerus virorum circiter quadringentorum: qui occisus est: et omnes qui credebant ei, dissipati sunt, et redacti ad nihilum.	Przed bowiem tymi dniami podniósł się Teodas, mówiący być kimś on sam, (do) którego dała się nakłonić mężów liczba mniej więcej czterystu. Który został zgładzony i wszyscy, jacy ulegali mu, zostali rozłączeni i stali się ku niczemu. Składniej: "że on jest kimś".
μετὰ τοῦτον ἀνέστη Ἰούδας ὁ Γαλιλαῖος ἐν ταῖς ἡμέραις τῆς ἀπογραφῆς καὶ ἀπέστησεν λαὸν ὀπίσω αὐτοῦ· κἀκεῖνος ἀπώλετο καὶ πάντες ὅσοι ἐπείθοντο αὐτῷ διεσκορπίσθησαν.	Post hunc extitit Judas Galilæus in diebus professionis, et avertit populum post se, et ipse periit: et omnes quotquot consenserunt ei, dispersi sunt.	Po tym podniósł się Judasz Galilejczyk w dniach spisu i oderwał lud* za nim*. I ten zgubił się, i wszyscy, jacy ulegali mu, zostali rozproszeni. "Oderwał lud" - sens: porwał za sobą. ** Zamiast: "sobą".
καὶ τὰ νῦν λέγω ὑμῖν, ἀπόστητε ἀπὸ τῶν ἀνθρώπων τούτων καὶ ἄφετε αὐτούς· ὅτι ἐὰν ᾖ ἐξ ἀνθρώπων ἡ βουλὴ αὕτη ἢ τὸ ἔργον τοῦτο, καταλυθήσεται,	Et nunc itaque dico vobis, discedite ab hominibus istis, et sinite illos: quoniam si est ex hominibus consilium hoc, aut opus, dissolvetur:	I (o tych) teraz mówię wam: odstąpcie od ludzi tych i uwolnijcie ich. Bo jeśli jest z ludzi postanowienie to lub dzieło to, zostanie obalone;
εἰ δὲ ἐκ θεοῦ ἐστιν, οὐ δυνήσεσθε καταλῦσαι αὐτούς, μήποτε καὶ θεομάχοι εὑρεθῆτε. ἐπείσθησαν δὲ αὐτῷ	si vero ex Deo est, non poteritis dissolvere illud, ne forte et Deo repugnare inveniamini. Consenserunt autem illi.	jeśli zaś z Boga jest, nie będziecie mogli obalić ich żeby kiedyś nie i walczącymi przeciw Bogu znalezieni zostaliście". Zostali przekonani zaś (przez) niego. Możliwy jest inny przekład: "Usłuchali zaś go", lub: "Dali się mu przekonać".
καὶ προσκαλεσάμενοι τοὺς ἀποστόλους δείραντες παρήγγειλαν μὴ λαλεῖν ἐπὶ τῷ ὀνόματι τοῦ Ἰησοῦ καὶ ἀπέλυσαν.	Et convocantes Apostolos, cæsis denuntiaverunt ne omnino loquerentur in nomine Jesu, et dimiserunt eos.	I przywoławszy do siebie wysłanników, zbiwszy* nakazali nie mówić na imieniu Jezusa. i uwolnili. * O ostrej chłoście.
Οἱ μὲν οὖν ἐπορεύοντο χαίροντες ἀπὸ προσώπου τοῦ συνεδρίου, ὅτι κατηξιώθησαν ὑπὲρ τοῦ ὀνόματος ἀτιμασθῆναι,	Et illi quidem ibant gaudentes a conspectu concilii, quoniam digni habiti sunt pro nomine Jesu contumeliam pati.	Ci więc szli radując się od oblicza sanhedrynu, że zostali uznani za godnych za (to) imię doznać braku szacunku. Tu "sanhedrynu" zamiast dosłownie "miejsca posiedzeń".
πᾶσάν τε ἡμέραν ἐν τῷ ἱερῷ καὶ κατ᾽ οἶκον οὐκ ἐπαύοντο διδάσκοντες καὶ εὐαγγελιζόμενοι τὸν Χριστὸν Ἰησοῦν.	Omni autem die non cessabant in templo, et circa domos docentes, et evangelizantes Christum Jesum.	Każdego dnia w świątyni i w domu nie powstrzymywali się nauczając i głosząc dobrą nowinę* Pomazańca, Jezusa. * Składniej: "bez przerwy nauczali i głosili dobrą nowinę".

6

Wybór Siedmiu
Ἐν δὲ ταῖς ἡμέραις ταύταις πληθυνόντων τῶν μαθητῶν ἐγένετο γογγυσμὸς τῶν Ἑλληνιστῶν πρὸς τοὺς Ἑβραίους, ὅτι παρεθεωροῦντο ἐν τῇ διακονίᾳ τῇ καθημερινῇ αἱ χῆραι αὐτῶν.	In diebus illis, crescente numero discipulorum, factum est murmur Græcorum adversus Hebræos, eo quod despicerentur in ministerio quotidiano viduæ eorum.	W zaś dniach tych (kiedy mnożyli się)* uczniowie stało się narzekanie hellenistów** na Hebrajczyków, że są przeoczane w służbie codziennej wdowy ich. * Tu o wzrastaniu liczby. ** O Żydach z diaspory, żyjących na sposób helleński. Tu o nawróconych na chrześcijaństwo.
προσκαλεσάμενοι δὲ οἱ δώδεκα τὸ πλῆθος τῶν μαθητῶν εἶπαν, Οὐκ ἀρεστόν ἐστιν ἡμᾶς καταλείψαντας τὸν λόγον τοῦ θεοῦ διακονεῖν τραπέζαις.	Convocantes autem duodecim multitudinem discipulorum, dixerunt: Non est æquum nos derelinquere verbum Dei, et ministrare mensis.	Przywoławszy do siebie zaś (ci) Dwunastu mnogość uczniów powiedzieli:,,Nie podobające się jest, (aby) my pozostawiwszy słowo Boga służyć* stołom. * Składniej: "Nie jest miłe, abyśmy pozostawili słowo Boga, a służyli stołom".
ἐπισκέψασθε δέ, ἀδελφοί, ἄνδρας ἐξ ὑμῶν μαρτυρουμένους ἑπτά, πλήρεις πνεύματος καὶ σοφίας, οὓς καταστήσομεν ἐπὶ τῆς χρείας ταύτης,	Considerate ergo fratres, viros ex vobis boni testimonii septem, plenos Spiritu Sancto, et sapientia, quos constituamus super hoc opus.	Przyjrzyjcie się zaś. bracia, mężom z was poświadczającym się* siedmiu pełnym Ducha i mądrości, których ustanowimy do potrzeby tej. * W sensie: cieszącym się dobrą opinią.
ἡμεῖς δὲ τῇ προσευχῇ καὶ τῇ διακονίᾳ τοῦ λόγου προσκαρτερήσομεν.	Nos vero orationi, et ministerio verbi instantes erimus.	My zaś (przy) modlitwie i służbie słowa będziemy trwać niezłomnie przy".
καὶ ἤρεσεν ὁ λόγος ἐνώπιον παντὸς τοῦ πλήθους καὶ ἐξελέξαντο Στέφανον, ἄνδρα πλήρης πίστεως καὶ πνεύματος ἁγίου, καὶ Φίλιππον καὶ Πρόχορον καὶ Νικάνορα καὶ Τίμωνα καὶ Παρμενᾶν καὶ Νικόλαον προσήλυτον Ἀντιοχέα,	Et placuit sermo coram omni multitudine. Et elegerunt Stephanum, virum plenum fide, et Spiritu Sancto, et Philippum, et Prochorum, et Nicanorem, et Timonem, et Parmenam, et Nicolaum advenam Antiochenum.	I spodobało się (to) słowo przed całą mnogością, i wybrali sobie Szczepana, męża pełnego wiary i Ducha Świętego, i Filipa, i Prochora, i Nikanora, i Tymona, i Parmenasa, i Mikołaja, prozelitę* Antiocheńczyka, * Literalnie: "Stefana". ** O nawróconych na judaizm i z kolei z judaizmu na chrześcijaństwo.
Tekst ten przedstawia historię powołania do życia tzw. instytucji Siedmiu, których późniejsza tradycja nazwała diakonami. Doszło do tego w związku ze zwiększającą się ciągle liczbą wyznawców Chrystusa, a bezpośrednim powodem wybrania Siedmiu była troska o pełne objęcie akcją charytatywną wszystkich chrześcijan ubogich lub cierpiących i wymagających opieki. Wyznawcy Chrystusa są tu po raz pierwszy nazwani uczniami. Określenie to oznaczające w Ewangeliach grono ludzi szczególnie związanych z Jezusem, w Dziejach Apostolskichodnosi się po prostu do wszystkich wiernych. Zaznaczaliśmy już wielokrotnie, że Łukasz lubuje się w ukazywaniu wzrostu liczebnego Kościoła pierwotnego. Wybór Siedmiu ma również m. in. oznaczać ciągłe powiększanie się jego stanu liczbowego: wiernych, uczniów Chrystusa, było już tak wielu, że grono dwunastu Apostołów nie mogło podołać zaspokojeniu ich równocześnie duchowych i materialnych potrzeb. Na pewne, nieuniknione zaniedbania pod tym względem uskarżali się przede wszystkim tzw. helleniści, czyli Żydzi, którzy dłuższy czas żyli poza granicami Palestyny, najczęściej w zasięgu kultury greckiej, zapomnieli już po części języka hebrajskiego i dlatego w ich synagogach czytano Biblię po grecku. Z tej przyczyny stanowili trochę obcy element w społeczeństwie żydowskim. Ich pretensje były może uzasadnione, lecz mogły też powstać na podłożu pewnego przewrażliwienia i bezpodstawnego poczucia krzywdy. Przedmiotem narzekania było rzekome zaniedbywanie przez Hebrajczyków - czyli przez judeochrześcijan - wdów Żydów zhellenizowanych. Podobno przy codziennym rozdzielaniu jałmużny nie otrzymywały one tyle, ile - w imię sprawiedliwości - powinna wynosić należna im część. Jakkolwiek by było, Apostołowie czuwający nad całością życia religijnego pierwszej wspólnoty doszli do wniosku, że tego niezadowolenia nie należało dłużej lekceważyć. Troski o wdowy hellenistów nie mogli przejąć w większym stopniu na siebie z tej przyczyny, że po prostu nie podołaliby całej pracy. Gdyby więcej energii i czasu poświęcali działalności charytatywnej, musiałaby przez to ucierpieć posługa słowa.
οὓς ἔστησαν ἐνώπιον τῶν ἀποστόλων, καὶ προσευξάμενοι ἐπέθηκαν αὐτοῖς τὰς χεῖρας.	Hos statuerunt ante conspectum Apostolorum: et orantes imposuerunt eis manus.	których postawili przed wysłannikami, i pomodliwszy się położyli na nich ręce.
Καὶ ὁ λόγος τοῦ θεοῦ ηὔξανεν καὶ ἐπληθύνετο ὁ ἀριθμὸς τῶν μαθητῶν ἐν Ἰερουσαλὴμ σφόδρα, πολύς τε ὄχλος τῶν ἱερέων ὑπήκουον τῇ πίστει.	Et verbum Domini crescebat, et multiplicabatur numerus discipulorum in Jerusalem valde: multa etiam turba sacerdotum obediebat fidei.	I słowo Boga wzrastało, i mnożyła się liczba uczniów w Jeruzalem bardzo, liczny tłum kapłanów był posłuszny wierze.
Aresztowanie Szczepana
Στέφανος δὲ πλήρης χάριτος καὶ δυνάμεως ἐποίει τέρατα καὶ σημεῖα μεγάλα ἐν τῷ λαῷ.	Stephanus autem plenus gratia et fortitudine, faciebat prodigia et signa magna in populo.	Szczepan zaś pełny łaski i mocy czynił cuda i znaki wielkie w ludzie.
ἀνέστησαν δέ τινες τῶν ἐκ τῆς συναγωγῆς τῆς λεγομένης Λιβερτίνων καὶ Κυρηναίων καὶ Ἀλεξανδρέων καὶ τῶν ἀπὸ Κιλικίας καὶ Ἀσίας συζητοῦντες τῷ Στεφάνῳ,	Surrexerunt autem quidam de synagoga, quæ appellatur Libertinorum, et Cyrenensium, et Alexandrinorum, et eorum qui erant a Cilicia, et Asia, disputantes cum Stephano:	Powstali zaś niektórzy (z tych) z (miejsca) zebrań, (tego) nazywanego Libertynów, i Cyrenejczyków, i Aleksandryjczyków, i (tych) od Cylicji i Azji, dociekając razem z Szczepanem, Możliwe: "synagogi".
καὶ οὐκ ἴσχυον ἀντιστῆναι τῇ σοφίᾳ καὶ τῷ πνεύματι ᾧ ἐλάλει.	et non poterant resistere sapientiæ, et Spiritui, qui loquebatur.	i nie byli silni stanąć naprzeciw mądrości i Ducha, którym mówił.
τότε ὑπέβαλον ἄνδρας λέγοντας ὅτι Ἀκηκόαμεν αὐτοῦ λαλοῦντος ῥήματα βλάσφημα εἰς Μωϋσῆν καὶ τὸν θεόν·	Tunc summiserunt viros, qui dicerent se audivisse eum dicentem verba blasphemiæ in Moysen et in Deum.	Wtedy podrzucili* mężów mówiących, że: "Usłyszeliśmy go mówiącego słowa krzywdząco mówiące** na Mojżesza i Boga". * Sens: podstawili. ** Sens: "bluźniercze".
συνεκίνησάν τε τὸν λαὸν καὶ τοὺς πρεσβυτέρους καὶ τοὺς γραμματεῖς καὶ ἐπιστάντες συνήρπασαν αὐτὸν καὶ ἤγαγον εἰς τὸ συνέδριον,	Commoverunt itaque plebem, et seniores, et scribas: et concurrentes rapuerunt eum, et adduxerunt in concilium,	Współporuszyli lud, i starszych, i uczonych w piśmie i stanąwszy obok wspólnie porwali go i poprowadzili na miejsce posiedzeń. O sanhedrynie.
ἔστησάν τε μάρτυρας ψευδεῖς λέγοντας, Ὁ ἄνθρωπος οὗτος οὐ παύεται λαλῶν ῥήματα κατὰ τοῦ τόπου τοῦ ἁγίου τούτου καὶ τοῦ νόμου·	et statuerunt falsos testes, qui dicerent: Homo iste non cessat loqui verba adversus locum sanctum, et legem:	Postawili świadków kłamliwych mówiących: "Człowiek ten nie powstrzymuje się mówiąc* słowa przeciw miejscu świętemu [temu] i Prawu. * Sens: "nieustannie mówi".
ἀκηκόαμεν γὰρ αὐτοῦ λέγοντος ὅτι Ἰησοῦς ὁ Ναζωραῖος οὗτος καταλύσει τὸν τόπον τοῦτον καὶ ἀλλάξει τὰ ἔθη ἃ παρέδωκεν ἡμῖν Μωϋσῆς.	audivimus enim eum dicentem: quoniam Jesus Nazarenus hic destruet locum istum, et mutabit traditiones, quas tradidit nobis Moyses.	Usłyszeliśmy bowiem go mówiącego, że Jezus, Nazarejczyk Ten, obali miejsce to i zmieni zwyczaje, które przekazał nam Mojżesz".
καὶ ἀτενίσαντες εἰς αὐτὸν πάντες οἱ καθεζόμενοι ἐν τῷ συνεδρίῳ εἶδον τὸ πρόσωπον αὐτοῦ ὡσεὶ πρόσωπον ἀγγέλου.	Et intuentes eum omnes qui sedebant in concilio, viderunt faciem ejus tamquam faciem angeli.	I popatrzywszy wprost w niego wszyscy siedzący w miejscu posiedzeń, zobaczyli twarz jego jakby twarz zwiastuna.

7

Szczepan przez Wysoką Radą
Εἶπεν δὲ ὁ ἀρχιερεύς, Εἰ ταῦτα οὕτως ἔχει;	Dixit autem princeps sacerdotum: Si hæc ita se habent?	Powiedział zaś arcykapłan: "Czy te tak się mają?"
ὁ δὲ ἔφη, Ἄνδρες ἀδελφοὶ καὶ πατέρες, ἀκούσατε. Ὁ θεὸς τῆς δόξης ὤφθη τῷ πατρὶ ἡμῶν Ἀβραὰμ ὄντι ἐν τῇ Μεσοποταμίᾳ πρὶν ἢ κατοικῆσαι αὐτὸν ἐν Χαρρὰν	Qui ait: Viri fratres et patres, audite: Deus gloriæ apparuit patri nostro Abrahæ cum esset in Mesopotamia, prius quam moraretur in Charan,	Ten zaś mówił: "Mężowie bracia i ojcowie, posłuchajcie. Bóg chwały dał się zobaczyć ojcu naszemu Abrahamowi, będącemu w Mezopotamii, zanim (nie) zamieszkać on w Charanie.
καὶ εἶπεν πρὸς αὐτόν, Ἔξελθε ἐκ τῆς γῆς σου καὶ τῆς συγγενείας σου, καὶ δεῦρο εἰς τὴν γῆν ἣν ἄν σοι δείξω.	et dixit ad illum: Exi de terra tua, et de cognatione tua, et veni in terram quam monstravero tibi.	"I powiedział do niego: "Wyjdź z ziemi twej i [z] rodziny twej i nuże do ziemi, którą ci pokażę".
τότε ἐξελθὼν ἐκ γῆς Χαλδαίων κατῴκησεν ἐν Χαρράν. κἀκεῖθεν μετὰ τὸ ἀποθανεῖν τὸν πατέρα αὐτοῦ μετῴκισεν αὐτὸν εἰς τὴν γῆν ταύτην εἰς ἣν ὑμεῖς νῦν κατοικεῖτε,	Tunc exiit de terra Chaldæorum, et habitavit in Charan. Et inde, postquam mortuus est pater ejus, transtulit illum in terram istam, in qua nunc vos habitatis.	Wtedy wyszedłszy z ziemi Chaldejczyków, zamieszkał w Charanie. I stamtąd po śmierci ojca jego przesiedlił go do ziemi tej, na której wy teraz zamieszkujecie.
καὶ οὐκ ἔδωκεν αὐτῷ κληρονομίαν ἐν αὐτῇ οὐδὲ βῆμα ποδὸς καὶ ἐπηγγείλατο δοῦναι αὐτῷ εἰς κατάσχεσιν αὐτὴν καὶ τῷ σπέρματι αὐτοῦ μετ᾽ αὐτόν, οὐκ ὄντος αὐτῷ τέκνου.	Et non dedit illi hæreditatem in ea, nec passum pedis: sed repromisit dare illi eam in possessionem, et semini ejus post ipsum, cum non haberet filium.	I nie dał mu dziedziczenia w niej ani podstawy nogi, i obiecał dać jemu na nabycie jej i nasieniu* jego po nim, nie (choć było) mu dziecko**. "Podstawy nogi" - to znaczy tyle ziemi, ile przykrywa stopa. O potomkach. * Składniej: "chociaż nie miał dziecka".
ἐλάλησεν δὲ οὕτως ὁ θεὸς ὅτι ἔσται τὸ σπέρμα αὐτοῦ πάροικον ἐν γῇ ἀλλοτρίᾳ καὶ δουλώσουσιν αὐτὸ καὶ κακώσουσιν ἔτη τετρακόσια·	Locutus est autem ei Deus: Quia erit semen ejus accola in terra aliena, et servituti eos subjicient, et male tractabunt eos annis quadringentis:	Powiedział zaś tak Bóg, że będzie nasienie* jego mieszkającym obok w ziemi cudzej; i uczynią niewolnikiem je, i będą krzywdzić (przez) lat czterysta. O potomkach. To znaczy cudzoziemcem bez praw obywatelskich. * "Lat czterysta" - rozciągłości w czasie.
Szczepan, podobnie jak kiedyś Chrystus, na stawiane mu zarzuty nie odpowiadał wcale. Dopiero gdy arcykapłan zażądał od niego zajęcia stanowiska wobec zeznań świadków, Szczepan skorzystał ze sposobności i wygłosił obszerne - najobszerniejsze ze wszystkich, zanotowanych w Dziejach- przemówienie. Jest to skrótowy wykład historii Izraela ze szczególnym uwzględnieniem dobroczynnej i ustawicznej troski Boga o wybrany naród. Owo zaakcentowanie dobroci Bożej potrzebne było do uwydatnienia przewrotności Izraela, mordującego wysłanników Boga.
καὶ τὸ ἔθνος ᾧ ἐὰν δουλεύσουσιν κρινῶ ἐγώ, ὁ θεὸς εἶπεν, καὶ μετὰ ταῦτα ἐξελεύσονται καὶ λατρεύσουσίν μοι ἐν τῷ τόπῳ τούτῳ.	et gentem cui servierint, judicabo ego, dixit Dominus: et post hæc exibunt, et servient mihi in loco isto.	I lud, którego będą niewolnikami, osądzę ja, Bóg powiedział, i po tych* wyjdą i będą służyć mi w miejscu tym. * Z domyślnym: wydarzeniach, latach itp.
καὶ ἔδωκεν αὐτῷ διαθήκην περιτομῆς· καὶ οὕτως ἐγέννησεν τὸν Ἰσαὰκ καὶ περιέτεμεν αὐτὸν τῇ ἡμέρᾳ τῇ ὀγδόῃ, καὶ Ἰσαὰκ τὸν Ἰακώβ, καὶ Ἰακὼβ τοὺς δώδεκα πατριάρχας.	Et dedit illi testamentum circumcisionis: et sic genuit Isaac, et circumcidit eum die octavo: et Isaac, Jacob: et Jacob, duodecim patriarchas.	I dał mu układ obrzezania. I tak zrodził Izaaka i obrzezał go dnia ósmego, i Izaak Jakuba, i Jakub dwunastu patriarchów.
Καὶ οἱ πατριάρχαι ζηλώσαντες τὸν Ἰωσὴφ ἀπέδοντο εἰς Αἴγυπτον. καὶ ἦν ὁ θεὸς μετ᾽ αὐτοῦ	Et patriarchæ æmulantes, Joseph vendiderunt in Ægyptum, et erat Deus cum eo:	I patriarchowie pozazdrościwszy Józefa oddali do Egiptu. I był Bóg z nim,
καὶ ἐξείλατο αὐτὸν ἐκ πασῶν τῶν θλίψεων αὐτοῦ καὶ ἔδωκεν αὐτῷ χάριν καὶ σοφίαν ἐναντίον Φαραὼ βασιλέως Αἰγύπτου καὶ κατέστησεν αὐτὸν ἡγούμενον ἐπ᾽ Αἴγυπτον καὶ ὅλον τὸν οἶκον αὐτοῦ.	et eripuit eum ex omnibus tribulationibus ejus: et dedit ei gratiam et sapientiam in conspectu pharaonis regis Ægypti, et constituit eum præpositum super Ægyptum, et super omnem domum suam.	i wyrwał sobie go z wszystkich utrapień jego, i dał mu łaskę i mądrość wobec faraona, króla Egiptu, i ustanowił go dowodzącym nad Egiptem i [nad] całym domem jego.
ἦλθεν δὲ λιμὸς ἐφ᾽ ὅλην τὴν Αἴγυπτον καὶ Χανάαν καὶ θλῖψις μεγάλη, καὶ οὐχ ηὕρισκον χορτάσματα οἱ πατέρες ἡμῶν.	Venit autem fames in universam Ægyptum, et Chanaan, et tribulatio magna: et non inveniebant cibos patres nostri.	Przyszedł zaś głód na cały Egipt i Kanaan i utrapienie wielkie, i nie znajdowali żywności ojcowie nasi.
ἀκούσας δὲ Ἰακὼβ ὄντα σιτία εἰς Αἴγυπτον ἐξαπέστειλεν τοὺς πατέρας ἡμῶν πρῶτον.	Cum audisset autem Jacob esse frumentum in Ægypto, misit patres nostros primum:	Usłyszawszy zaś Jakub (że jest) zboże, do Egiptu wysłał ojców naszych najpierw.
καὶ ἐν τῷ δευτέρῳ ἀνεγνωρίσθη Ἰωσὴφ τοῖς ἀδελφοῖς αὐτοῦ καὶ φανερὸν ἐγένετο τῷ Φαραὼ τὸ γένος Ἰωσήφ.	et in secundo cognitus est Joseph a fratribus suis, et manifestatum est Pharaoni genus ejus.	I w drugim (pobycie) dał się rozpoznać Józef braciom jego, i widoczny stał się faraonowi ród Józefa.
ἀποστείλας δὲ Ἰωσὴφ μετεκαλέσατο Ἰακὼβ τὸν πατέρα αὐτοῦ καὶ πᾶσαν τὴν συγγένειαν ἐν ψυχαῖς ἑβδομήκοντα πέντε.	Mittens autem Joseph accersivit Jacob patrem suum, et omnem cognationem suam in animabus septuaginta quinque.	Wysławszy zaś Józef przywołał do siebie Jakuba, ojca jego, i całą rodzinę w duszach siedemdziesięciu pięciu.
καὶ κατέβη Ἰακὼβ εἰς Αἴγυπτον καὶ ἐτελεύτησεν αὐτὸς καὶ οἱ πατέρες ἡμῶν,	Et descendit Jacob in Ægyptum: et defunctus est ipse, et patres nostri.	I zszedł Jakub do Egiptu. I umarł on, i ojcowie nasi,
καὶ μετετέθησαν εἰς Συχὲμ καὶ ἐτέθησαν ἐν τῷ μνήματι ᾧ ὠνήσατο Ἀβραὰμ τιμῆς ἀργυρίου παρὰ τῶν υἱῶν Ἑμμὼρ ἐν Συχέμ.	Et translati sunt in Sichem, et positi sunt in sepulchro, quod emit Abraham pretio argenti a filiis Hemor filii Sichem.	i przemieszczeni zostali do Sychem, i umieszczeni zostali w (tym) grobowcu, który* kupił Abraham (za) szacunek srebra od synów Chamora* w Sychem. * Przykład asymilacji przypadka zaimka względnego do formy poprzedzającego rzeczownika. Tu o zapłacie. * Forma "Chamora" według BT, natomiast literalnie powinno być "Chemmora"
Καθὼς δὲ ἤγγιζεν ὁ χρόνος τῆς ἐπαγγελίας ἧς ὡμολόγησεν ὁ θεὸς τῷ Ἀβραάμ, ηὔξησεν ὁ λαὸς καὶ ἐπληθύνθη ἐν Αἰγύπτῳ	Cum autem appropinquaret tempus promissionis, quam confessus erat Deus Abrahæ, crevit populus, et multiplicatus est in Ægypto,	Jak zaś zbliżał się czas obietnicy, którą przyznał Bóg Abrahamowi, wzrósł lud i został pomnożony w Egipcie,
ἄχρι οὗ ἀνέστη βασιλεὺς ἕτερος ἐπ᾽ Αἴγυπτον ὃς οὐκ ᾔδει τὸν Ἰωσήφ.	quoadusque surrexit alius rex in Ægypto, qui non sciebat Joseph.	aż do kiedy wstał król inny [nad Egipt], który nie znał Józefa.
οὗτος κατασοφισάμενος τὸ γένος ἡμῶν ἐκάκωσεν τοὺς πατέρας τοῦ ποιεῖν τὰ βρέφη ἔκθετα αὐτῶν εἰς τὸ μὴ ζῳογονεῖσθαι.	Hic circumveniens genus nostrum, afflixit patres nostros ut exponerent infantes suos, ne vivificarentur.	Ten zacząwszy mędrkować na szkodę rodu naszego, skrzywdził ojców [naszych], (że) czynić* niemowlęta wyrzuconymi ich ku nie rodzić żywych istot. * Krzywda polegała na tym, że sami Izraelici wyrzucali noworodki.
ἐν ᾧ καιρῷ ἐγεννήθη Μωϋσῆς καὶ ἦν ἀστεῖος τῷ θεῷ· ὃς ἀνετράφη μῆνας τρεῖς ἐν τῷ οἴκῳ τοῦ πατρός,	Eodem tempore natus est Moyses et fuit gratus Deo, qui nutritus est tribus mensibus in domo patris sui.	W tej porze został zrodzony Mojżesz i był miły Bogu. Ten został wykarmiony (przez) miesiące trzy* w domu ojca. * "przez miesiące trzy" rozciągłości w czasie.
ἐκτεθέντος δὲ αὐτοῦ ἀνείλατο αὐτὸν ἡ θυγάτηρ Φαραὼ καὶ ἀνεθρέψατο αὐτὸν ἑαυτῇ εἰς υἱόν.	Exposito autem illo, sustulit eum filia Pharaonis, et nutrivit eum sibi in filium.	(Kiedy został wyrzucony) zaś on zabrała sobie go córka faraona i wykarmiła go sobie za syna.
καὶ ἐπαιδεύθη Μωϋσῆς πάσῃ σοφίᾳ Αἰγυπτίων, ἦν δὲ δυνατὸς ἐν λόγοις καὶ ἔργοις αὐτοῦ.	Et eruditus est Moyses omni sapientia Ægyptiorum, et erat potens in verbis, et in operibus suis.	I został wychowany Mojżesz [w] całej mądrości Egipcjan, był zaś mocny w słowach i czynach jego.
Ὡς δὲ ἐπληροῦτο αὐτῷ τεσσερακονταετὴς χρόνος, ἀνέβη ἐπὶ τὴν καρδίαν αὐτοῦ ἐπισκέψασθαι τοὺς ἀδελφοὺς αὐτοῦ τοὺς υἱοὺς Ἰσραήλ.	Cum autem impleretur ei quadraginta annorum tempus, ascendit in cor ejus ut visitaret fratres suos filios Israël.	Gdy zaś wypełniał się mu czterdziestoletni czas, weszło do serca jego przyglądnąć się braciom jego, synom Izraela.
καὶ ἰδών τινα ἀδικούμενον ἠμύνατο καὶ ἐποίησεν ἐκδίκησιν τῷ καταπονουμένῳ πατάξας τὸν Αἰγύπτιον.	Et cum vidisset quemdam injuriam patientem, vindicavit illum, et fecit ultionem ei qui injuriam sustinebat, percusso Ægyptio.	I zobaczywszy jakiegoś doznającego niesprawiedliwości, stanął w obronie i uczynił obronę uznojonemu, uderzywszy Egipcjanina. Składniej: "zobaczywszy, że jakiś doznaje niesprawiedliwości". ** Chodzi o czynność niedokonaną i trwałą.
ἐνόμιζεν δὲ συνιέναι τοὺς ἀδελφοὺς ὅτι ὁ θεὸς διὰ χειρὸς αὐτοῦ δίδωσιν σωτηρίαν αὐτοῖς· οἱ δὲ οὐ συνῆκαν.	Existimabat autem intelligere fratres, quoniam Deus per manum ipsius daret salutem illis: at illi non intellexerunt.	Sądził zaś, (że) rozumieć bracia* [jego], że Bóg przez rękę jego daje zbawienie im, ci zaś nie zrozumieli. * Składniej: "Sądził zaś, że rozumieją bracia".
τῇ τε ἐπιούσῃ ἡμέρᾳ ὤφθη αὐτοῖς μαχομένοις καὶ συνήλλασσεν αὐτοὺς εἰς εἰρήνην εἰπών, Ἄνδρες, ἀδελφοί ἐστε· ἱνατί ἀδικεῖτε ἀλλήλους;	Sequenti vero die apparuit illis litigantibus: et reconciliabat eos in pace, dicens: Viri, fratres estis, ut quid nocetis alterutrum?	Nadchodzącego* dnia dał się zobaczyć im walczącym** i jednał ich ku pokojowi powiedziawszy: «Mężowie, braćmi jesteście; po co czynicie niesprawiedliwość jeden drugiemu?» * Sens: następnego. ** Sens: kiedy walczyli.
ὁ δὲ ἀδικῶν τὸν πλησίον ἀπώσατο αὐτὸν εἰπών, Τίς σε κατέστησεν ἄρχοντα καὶ δικαστὴν ἐφ᾽ ἡμῶν;	Qui autem injuriam faciebat proximo, repulit eum, dicens: Quis te constituit principem et judicem super nos?	Ten zaś czyniący niesprawiedliwość (temu) tuż obok* odepchnął od siebie go powiedziawszy: «Kto cię ustanowił przywódcą i sędzią nad nami? * Inaczej: "bliźniemu".
μὴ ἀνελεῖν με σὺ θέλεις ὃν τρόπον ἀνεῖλες ἐχθὲς τὸν Αἰγύπτιον;	Numquid interficere me tu vis, quemadmodum interfecisti heri Ægyptium?	Czy zgładzić mię ty chcesz, (w) który sposób zgładziłeś wczoraj Egipcjanina?»
ἔφυγεν δὲ Μωϋσῆς ἐν τῷ λόγῳ τούτῳ καὶ ἐγένετο πάροικος ἐν γῇ Μαδιάμ, οὗ ἐγέννησεν υἱοὺς δύο.	Fugit autem Moyses in verbo isto: et factus est advena in terra Madian, ubi generavit filios duos.	Uciekł zaś Mojżesz na słowo to i stał się mieszkającym obok w ziemi Madian, gdzie zrodził synów dwóch.
Καὶ πληρωθέντων ἐτῶν τεσσεράκοντα ὤφθη αὐτῷ ἐν τῇ ἐρήμῳ τοῦ ὄρους Σινᾶ ἄγγελος ἐν φλογὶ πυρὸς βάτου.	Et expletis annis quadraginta, apparuit illi in deserto montis Sina angelus in igne flammæ rubi.	I (kiedy wypełnionych zostało) lat czterdzieści dał się zobaczyć mu na pustkowiu góry Synaj zwiastun w płomieniu ognia jeżyny. "Jeżyna" - tu, być może, chodzi o jakiś inny krzew.
ὁ δὲ Μωϋσῆς ἰδὼν ἐθαύμαζεν τὸ ὅραμα, προσερχομένου δὲ αὐτοῦ κατανοῆσαι ἐγένετο φωνὴ κυρίου,	Moyses autem videns, admiratus est visum. Et accedente illo ut consideraret, facta est ad eum vox Domini, dicens:	Zaś Mojżesz zobaczywszy dziwił się widzeniu. (Kiedy podchodził) zaś on, (żeby) oglądnąć, stał się głos Pana:
Ἐγὼ ὁ θεὸς τῶν πατέρων σου, ὁ θεὸς Ἀβραὰμ καὶ Ἰσαὰκ καὶ Ἰακώβ. ἔντρομος δὲ γενόμενος Μωϋσῆς οὐκ ἐτόλμα κατανοῆσαι.	Ego sum Deus patrum tuorum, Deus Abraham, Deus Isaac, et Deus Jacob. Tremefactus autem Moyses, non audebat considerare.	«Ja Bóg ojców twych, Bóg Abrahama, i Izaaka, i Jakuba». Drżącym zaś stawszy się Mojżesz nie odważał się oglądnąć.
εἶπεν δὲ αὐτῷ ὁ κύριος, Λῦσον τὸ ὑπόδημα τῶν ποδῶν σου, ὁ γὰρ τόπος ἐφ᾽ ᾧ ἕστηκας γῆ ἁγία ἐστίν.	Dixit autem illi Dominus: Solve calceamentum pedum tuorum: locus enim in quo stas, terra sancta est.	Powiedział zaś mu Pan: «Rozwiąż sandały nóg twych, bo miejsce, na którym stanąłeś, ziemią świętą jest.
ἰδὼν εἶδον τὴν κάκωσιν τοῦ λαοῦ μου τοῦ ἐν Αἰγύπτῳ καὶ τοῦ στεναγμοῦ αὐτῶν ἤκουσα, καὶ κατέβην ἐξελέσθαι αὐτούς· καὶ νῦν δεῦρο ἀποστείλω σε εἰς Αἴγυπτον.	Videns vidi afflictionem populi mei, qui est in Ægypto, et gemitum eorum audivi, et descendi liberare eos. Et nunc veni, et mittam te in Ægyptum.	Zobaczywszy zobaczyłem skrzywdzenie ludu mego, (tego) w Egipcie, i wzdychania ich wysłuchałem, i zszedłem wyrwać ich. I teraz tutaj wyślę cię do Egiptu».
Τοῦτον τὸν Μωϋσῆν, ὃν ἠρνήσαντο εἰπόντες, Τίς σε κατέστησεν ἄρχοντα καὶ δικαστήν; τοῦτον ὁ θεὸς καὶ ἄρχοντα καὶ λυτρωτὴν ἀπέσταλκεν σὺν χειρὶ ἀγγέλου τοῦ ὀφθέντος αὐτῷ ἐν τῇ βάτῳ.	Hunc Moysen, quem negaverunt, dicentes: Quis te constituit principem et judicem? hunc Deus principem et redemptorem misit, cum manu angeli qui apparuit illi in rubo.	Tego Mojżesza, którego odrzucili powiedziawszy: «Kto cię ustanowił przywódcą i sędzią?» To tego Bóg [i] (jako) przywódcę, i (jako) odkupiciela wysłał razem z ręką zwiastuna, (tego) (który dał się zobaczyć) mu w jeżynie. "Jeżyna" - tu, być może, chodzi o jakiś inny krzew.
οὗτος ἐξήγαγεν αὐτοὺς ποιήσας τέρατα καὶ σημεῖα ἐν γῇ Αἰγύπτῳ καὶ ἐν Ἐρυθρᾷ Θαλάσσῃ καὶ ἐν τῇ ἐρήμῳ ἔτη τεσσεράκοντα.	Hic eduxit illos faciens prodigia, et signa in terra Ægypti, et in rubro mari, et in deserto annis quadraginta.	To ten wyprowadził ich, uczyniwszy cudy i znaki w ziemi Egipcie, i w Czerwonym Morzu, i na pustkowiu (przez) lat czterdzieści. Rozciągłości w czasie.
οὗτός ἐστιν ὁ Μωϋσῆς ὁ εἴπας τοῖς υἱοῖς Ἰσραήλ, Προφήτην ὑμῖν ἀναστήσει ὁ θεὸς ἐκ τῶν ἀδελφῶν ὑμῶν ὡς ἐμέ.	Hic est Moyses, qui dixit filiis Israël: Prophetam suscitabit vobis Deus de fratribus vestris, tamquam me, ipsum audietis.	To ten jest, Mojżesz, (ten) (który powiedział) synom Izraela: «Proroka wam podniesie Bóg z braci waszych jak mnie».
οὗτός ἐστιν ὁ γενόμενος ἐν τῇ ἐκκλησίᾳ ἐν τῇ ἐρήμῳ μετὰ τοῦ ἀγγέλου τοῦ λαλοῦντος αὐτῷ ἐν τῷ ὄρει Σινᾶ καὶ τῶν πατέρων ἡμῶν, ὃς ἐδέξατο λόγια ζῶντα δοῦναι ἡμῖν,	Hic est qui fuit in ecclesia in solitudine cum angelo, qui loquebatur ei in monte Sina, et cum patribus nostris: qui accepit verba vitæ dare nobis.	To ten jest (który stał się) w (społeczności) wywołanych na pustkowiu ze zwiastunem mówiącym (do) niego na górze Synaj, i (z) ojcami naszymi, który przyjął wypowiedzi żyjące, (aby) dać nam,
ᾧ οὐκ ἠθέλησαν ὑπήκοοι γενέσθαι οἱ πατέρες ἡμῶν, ἀλλὰ ἀπώσαντο καὶ ἐστράφησαν ἐν ταῖς καρδίαις αὐτῶν εἰς Αἴγυπτον	Cui noluerunt obedire patres nostri: sed repulerunt, et aversi sunt cordibus suis in Ægyptum,	któremu nie zechcieli posłusznymi stać się ojcowie nasi, ale odepchnęli od siebie i zwrócili się w sercach ich do Egiptu,
εἰπόντες τῷ Ἀαρών, Ποίησον ἡμῖν θεοὺς οἳ προπορεύσονται ἡμῶν· ὁ γὰρ Μωϋσῆς οὗτος, ὃς ἐξήγαγεν ἡμᾶς ἐκ γῆς Αἰγύπτου, οὐκ οἴδαμεν τί ἐγένετο αὐτῷ.	dicentes ad Aaron: Fac nobis deos, qui præcedant nos: Moyses enim hic, qui eduxit nos de terra Ægypti, nescimus quid factum sit ei.	powiedziawszy (do) Aarona: «Uczyń nam bogów, którzy będą szli przed nami; bo Mojżesz ten, który wyprowadził nas z ziemi Egiptu, nie wiemy, co stało się jemu».
καὶ ἐμοσχοποίησαν ἐν ταῖς ἡμέραις ἐκείναις καὶ ἀνήγαγον θυσίαν τῷ εἰδώλῳ καὶ εὐφραίνοντο ἐν τοῖς ἔργοις τῶν χειρῶν αὐτῶν.	Et vitulum fecerunt in diebus illis, et obtulerunt hostiam simulacro, et lætabantur in operibus manuum suarum.	I cielę uczynili w dniach owych, i zanieśli ofiarę wizerunkowi, i cieszyli się w czynach rąk ich.
ἔστρεψεν δὲ ὁ θεὸς καὶ παρέδωκεν αὐτοὺς λατρεύειν τῇ στρατιᾷ τοῦ οὐρανοῦ καθὼς γέγραπται ἐν βίβλῳ τῶν προφητῶν, Μὴ σφάγια καὶ θυσίας προσηνέγκατέ μοι ἔτη τεσσεράκοντα ἐν τῇ ἐρήμῳ, οἶκος Ἰσραήλ;	Convertit autem Deus, et tradidit eos servire militiæ cæli, sicut scriptum est in libro prophetarum: Numquid victimas et hostias obtulistis mihi annis quadraginta in deserto, domus Israël?	Zwrócił zaś Bóg i wydał ich, (aby służyli) wojsku nieba, jak jest napisane w księdze proroków: «Czy (bydlęta) zabijane* i ofiary przynieśliście mi (przez) lat czterdzieści** na pustkowiu, domu Izraela? * Coś, co jest zabijane na ofiarę. ** Rozciągłości w czasie.
καὶ ἀνελάβετε τὴν σκηνὴν τοῦ Μολὸχ καὶ τὸ ἄστρον τοῦ θεοῦ ὑμῶν Ῥαιφάν, τοὺς τύπους οὓς ἐποιήσατε προσκυνεῖν αὐτοῖς, καὶ μετοικιῶ ὑμᾶς ἐπέκεινα Βαβυλῶνος.	Et suscepistis tabernaculum Moloch, et sidus Dei vestri Rempham, figuras quas fecistis adorare eas et transferam vos trans Babylonem.	I wzięliście do góry namiot Molocha i gwiazdę boga [waszego] Refana, figury, które uczyniliście, (aby) kłaniać się im; i przesiedlę was po tamtej stronie Babilonu.
Ἡ σκηνὴ τοῦ μαρτυρίου ἦν τοῖς πατράσιν ἡμῶν ἐν τῇ ἐρήμῳ καθὼς διετάξατο ὁ λαλῶν τῷ Μωϋσῇ ποιῆσαι αὐτὴν κατὰ τὸν τύπον ὃν ἑωράκει·	Tabernaculum testimonii fui cum patribus nostris in deserto, sicut disposuit illis Deus, loquens ad Moysen, ut faceret illud secundum formam quam viderat.	Namiot świadectwa był ojcom* naszym na pustkowiu, tak jak rozporządził sobie (Ten) mówiący Mojżeszowi, (aby) uczynić** go według wzoru, który zobaczył, * Składniej: "Ojcowie posiadali namiot świadectwa". ** Zależne od "mówiący".
ἣν καὶ εἰσήγαγον διαδεξάμενοι οἱ πατέρες ἡμῶν μετὰ Ἰησοῦ ἐν τῇ κατασχέσει τῶν ἐθνῶν, ὧν ἐξῶσεν ὁ θεὸς ἀπὸ προσώπου τῶν πατέρων ἡμῶν ἕως τῶν ἡμερῶν Δαυίδ,	Quod et induxerunt, suscipientes patres nostri cum Jesu in possessionem gentium, quas expulit Deus a facie patrum nostrorum, usque in diebus David,	który* i wprowadzili przejąwszy ojcowie nasi z Jezusem w nabyciu** ludów, które wypchnął Bóg od oblicza ojców naszych aż do dni Dawida, * Odnosi się do rzeczownika "namiot". ** Chodzi o podbój.
ὃς εὗρεν χάριν ἐνώπιον τοῦ θεοῦ καὶ ᾐτήσατο εὑρεῖν σκήνωμα τῷ θεῷ Ἰακώβ.	qui invenit gratiam ante Deum, et petiit ut inveniret tabernaculum Deo Jacob.	który znalazł łaskę przed Bogiem i poprosił sobie, (aby) znaleźć osiedlenie* (dla) domu Jakuba. * Chodzi o stałe miejsce pod przybytek.
Σολομῶν δὲ οἰκοδόμησεν αὐτῷ οἶκον.	Salomon autem ædificavit illi domum.	Salomon zaś zbudował Mu dom.
ἀλλ᾽ οὐχ ὁ ὕψιστος ἐν χειροποιήτοις κατοικεῖ, καθὼς ὁ προφήτης λέγει,	Sed non Excelsus in manufactis habitat, sicut propheta dicit:	Ale nie Najwyższy w ręką uczynionych* zamieszkuje*, jak prorok mówi: Z domyślnym: przybytkach. ** Składniej: "Ale Najwyższy nie zamieszkuje w (przybytkach) ręką uczynionych".
Ὁ οὐρανός μοι θρόνος, ἡ δὲ γῆ ὑποπόδιον τῶν ποδῶν μου· ποῖον οἶκον οἰκοδομήσετέ μοι, λέγει κύριος, ἢ τίς τόπος τῆς καταπαύσεώς μου;	Cælum mihi sedes est: terra autem scabellum pedum meorum. Quam domum ædificabitis mihi, dicit Dominus? aut quis locus requietionis meæ est?	«Niebo mi tronem, zaś ziemia podnóżkiem nóg mych; jaki dom zbudujecie mi, mówi Pan, lub które miejsce uspokojenia mego?
οὐχὶ ἡ χείρ μου ἐποίησεν ταῦτα πάντα;	Nonne manus mea fecit hæc omnia?	Czyż nie ręka ma uczyniła to wszystko?» W oryginale liczba mnoga: "te wszystkie".
Σκληροτράχηλοι καὶ ἀπερίτμητοι καρδίαις καὶ τοῖς ὠσίν, ὑμεῖς ἀεὶ τῷ πνεύματι τῷ ἁγίῳ ἀντιπίπτετε ὡς οἱ πατέρες ὑμῶν καὶ ὑμεῖς.	Dura cervice, et incircumcisis cordibus, et auribus, vos semper Spiritui Sancto resistitis; sicut patres vestri, ita et vos.	Twardego karku i nieobrzezani (w) sercach i uszach, wy zawsze Duchowi Świętemu stawiacie opór, jak ojcowie wasi i wy.
τίνα τῶν προφητῶν οὐκ ἐδίωξαν οἱ πατέρες ὑμῶν; καὶ ἀπέκτειναν τοὺς προκαταγγείλαντας περὶ τῆς ἐλεύσεως τοῦ δικαίου, οὗ νῦν ὑμεῖς προδόται καὶ φονεῖς ἐγένεσθε,	Quem prophetarum non sunt persecuti patres vestri? Et occiderunt eos qui prænuntiabant de adventu Justi, cujus vos nunc proditores et homicidæ fuistis:	Którego (z) proroków nie zaczęli prześladować ojcowie wasi? I zabili (tych) (którzy wcześniej ogłosili) o przyjściu Sprawiedliwego, którego teraz wy zdrajcami i zabójcami staliście się,
οἵτινες ἐλάβετε τὸν νόμον εἰς διαταγὰς ἀγγέλων καὶ οὐκ ἐφυλάξατε.	qui accepistis legem in dispositione angelorum, et non custodistis.	którzy wzięliście Prawo na rozporządzenia zwiastunów i nie zaczęliście strzec".
Śmierć Szczepana
Ἀκούοντες δὲ ταῦτα διεπρίοντο ταῖς καρδίαις αὐτῶν καὶ ἔβρυχον τοὺς ὀδόντας ἐπ᾽ αὐτόν.	Audientes autem hæc dissecabantur cordibus suis, et stridebant dentibus in eum.	Słysząc zaś to byli rozpiłowani* (w) sercach ich i zgryzali zęby przeciwko niemu. * Metafora oznaczająca stan ostrego zdenerwowania.
ὑπάρχων δὲ πλήρης πνεύματος ἁγίου ἀτενίσας εἰς τὸν οὐρανὸν εἶδεν δόξαν θεοῦ καὶ Ἰησοῦν ἑστῶτα ἐκ δεξιῶν τοῦ θεοῦ	Cum autem esset plenus Spiritu Sancto, intendens in cælum, vidit gloriam Dei, et Jesum stantem a dextris Dei.	Będąc zaś pełnym Ducha Świętego, popatrzywszy wprost ku niebu, zobaczył chwałę Boga i Jezusa stojącego z prawej* Boga, * W oryginale liczba mnoga.
καὶ εἶπεν, Ἰδοὺ θεωρῶ τοὺς οὐρανοὺς διηνοιγμένους καὶ τὸν υἱὸν τοῦ ἀνθρώπου ἐκ δεξιῶν ἑστῶτα τοῦ θεοῦ.	Et ait: Ecce video cælos apertos, et Filium hominis stantem a dextris Dei.	i powiedział: "Oto oglądam niebiosa otwarte i Syna Człowieka* z prawej** stojącego Boga". * Po polsku "Człowieka" nie jako dopowiedzenie. ** W oryginale liczba mnoga.
κράξαντες δὲ φωνῇ μεγάλῃ συνέσχον τὰ ὦτα αὐτῶν καὶ ὥρμησαν ὁμοθυμαδὸν ἐπ᾽ αὐτὸν	Exclamantes autem voce magna continuerunt aures suas, et impetum fecerunt unanimiter in eum.	Krzyknąwszy zaś głosem wielkim, objęli uszy ich, i ruszyli jednomyślnie na niego
καὶ ἐκβαλόντες ἔξω τῆς πόλεως ἐλιθοβόλουν. καὶ οἱ μάρτυρες ἀπέθεντο τὰ ἱμάτια αὐτῶν παρὰ τοὺς πόδας νεανίου καλουμένου Σαύλου,	Et ejicientes eum extra civitatem lapidabant: et testes deposuerunt vestimenta sua secus pedes adolescentis qui vocabatur Saulus.	i wyrzuciwszy na zewnątrz miasta obrzucali kamieniami. I świadkowie odłożyli sobie szaty ich przy nogach młodzieńca nazywanego Szawłem.
καὶ ἐλιθοβόλουν τὸν Στέφανον ἐπικαλούμενον καὶ λέγοντα, Κύριε Ἰησοῦ, δέξαι τὸ πνεῦμά μου.	Et lapidabant Stephanum invocantem, et dicentem: Domine Jesu, suscipe spiritum meum.	I obrzucali kamieniami Szczepana przywołującego i mówiącego: " Panie Jezu, przyjmij ducha mego".
θεὶς δὲ τὰ γόνατα ἔκραξεν φωνῇ μεγάλῃ, Κύριε, μὴ στήσῃς αὐτοῖς ταύτην τὴν ἁμαρτίαν. καὶ τοῦτο εἰπὼν ἐκοιμήθη.	Positis autem genibus, clamavit voce magna, dicens: Domine, ne statuas illis hoc peccatum. Et cum hoc dixisset, obdormivit in Domino.	Położywszy zaś kolana, krzyknął głosem wielkim: "Panie, nie postaw* im tego grzechu". I to powiedziawszy zasnął**. "Położywszy zaś kolana" sens: upadłszy na kolana. Metafora stawiania grzechu jako dowodu przestępstwa. * Eufemizm śmierci.

8

Prześladowanie i rozproszenie kościoła
Σαῦλος δὲ ἦν συνευδοκῶν τῇ ἀναιρέσει αὐτοῦ. Ἐγένετο δὲ ἐν ἐκείνῃ τῇ ἡμέρᾳ διωγμὸς μέγας ἐπὶ τὴν ἐκκλησίαν τὴν ἐν Ἱεροσολύμοις, πάντες δὲ διεσπάρησαν κατὰ τὰς χώρας τῆς Ἰουδαίας καὶ Σαμαρείας πλὴν τῶν ἀποστόλων.	Saulus autem erat consentiens neci ejus. Facta est autem in illa die persecutio magna in ecclesia, quæ erat Jerosolymis, et omnes dispersi sunt per regiones Judææ et Samariæ præter Apostolos.	Szaweł zaś był zgadzającym się* zgładzeniu jego. Stało się zaś w tamtym dniu prześladowanie wielkie przeciwko (społeczności) wywołanych w Jerozolimie. Wszyscy zaś rozproszyli się po krainach Judei i Samarii oprócz wysłanników. * Składniej: "zgadzał się".
συνεκόμισαν δὲ τὸν Στέφανον ἄνδρες εὐλαβεῖς καὶ ἐποίησαν κοπετὸν μέγαν ἐπ᾽ αὐτῷ.	Curaverunt autem Stephanum viri timorati, et fecerunt planctum magnum super eum.	Pogrzebali zaś Szczepana mężowie pobożni i uczynili lament wielki nad nim.
Σαῦλος δὲ ἐλυμαίνετο τὴν ἐκκλησίαν κατὰ τοὺς οἴκους εἰσπορευόμενος, σύρων τε ἄνδρας καὶ γυναῖκας παρεδίδου εἰς φυλακήν.	Saulus autem devastabat ecclesiam per domos intrans, et trahens viros ac mulieres tradebat in custodiam.	Szaweł zaś tępił (społeczność) wywołanych po domach wchodząc, ciągnąc mężów i kobiety przekazywał do strażnicy
Filip udaje się do Samarii
Οἱ μὲν οὖν διασπαρέντες διῆλθον εὐαγγελιζόμενοι τὸν λόγον.	Igitur qui dispersi erant pertransibant, evangelizantes verbum Dei.	(Ci) więc (którzy się rozproszyli) przeszli głosząc dobrą nowinę słowo.
Φίλιππος δὲ κατελθὼν εἰς πόλιν τῆς Σαμαρείας ἐκήρυσσεν αὐτοῖς τὸν Χριστόν.	Philippus autem descendens in civitatem Samariæ, prædicabant illis Christum.	Filip zaś zszedłszy do miasta Samarii ogłaszał im Pomazańca.
προσεῖχον δὲ οἱ ὄχλοι τοῖς λεγομένοις ὑπὸ τοῦ Φιλίππου ὁμοθυμαδὸν ἐν τῷ ἀκούειν αὐτοὺς καὶ βλέπειν τὰ σημεῖα ἃ ἐποίει.	Intendebant autem turbæ his quæ a Philippo dicebantur unanimiter audientes, et videntes signa quæ faciebat.	Lgnęły zaś tłumy (do tego) (co było mówione) przez Filipa jednomyślnie* przez słyszeć oni i widzieć** znaki, które czynił. * Łączy się ten przysłówek z "Lgnęły", a nie z "co było mówione". ** "Słyszeć oni i widzieć" w oryginale traktowane jako jedno pojęcie.
πολλοὶ γὰρ τῶν ἐχόντων πνεύματα ἀκάθαρτα βοῶντα φωνῇ μεγάλῃ ἐξήρχοντο, πολλοὶ δὲ παραλελυμένοι καὶ χωλοὶ ἐθεραπεύθησαν·	Multi enim eorum qui habebant spiritus immundos, clamantes voce magna exibant. Multi autem paralytici et claudi curati sunt.	Liczni bowiem (z) mających duchy nieczyste wołające głosem wielkim wychodziły. Liczni zaś sparaliżowani i chromi zostali uzdrowieni. W zdaniu tym występuje anakolut. "Duchy nieczyste" to dopełnienie bliższe po "mających", dalej jednak traktowane jest jako podmiot orzeczenia "wychodziły". Możliwe też "wychodzili".
Druga z kolei wzmianka o Szawle świadczy o ówczesnym nastawieniu młodzieńca bez względu na to czy miał jakiś wpływ na decyzję ukamienowania Szczepana. Przesłuchanie Szczepana i jego męczeńska śmierć stały się początkiem krwawych prześladowań. Wydaje się, że prześladowania te dotknęły w pierwszym rzędzie chrześcijan nawróconych z Żydów. Ich postawa wobec oficjalnego judaizmu była bowiem o wiele bardziej nieprzejednana (por. Dz 6.1) niż stanowisko samych Apostołów (por. Dz 2.36; Dz 3.1; Dz 5.12; Dz 11.1-18). Jednakże już od początku widoczne były błogosławione skutki owych prześladowań. Oto dzięki nim względnie wcześnie powstały zwarte społeczności chrześcijańskie w Judei i w Samarii zapoczątkowując w ten sposób jakby drugi okres dziejów pierwotnego Kościoła. Okres trzeci rozpocznie się od momentu założenia gminy antiocheńskiej (Dz 11.20). Po wzmiance o pobożnym złożeniu do grobu szczątków Szczepana wraca znów Łukasz do Szawła, którego postać wysuwa się na plan pierwszy wśród prześladowców pierwotnego Kościoła (por. Dz 9.1-2; Dz 22.4; Dz 22.19-20; Dz 26.10-11; 1Kor 15.9; Ga 1.13; Ga 1.23; Flp 3.6).
ἐγένετο δὲ πολλὴ χαρὰ ἐν τῇ πόλει ἐκείνῃ.	Factum est ergo gaudium magnum in illa civitate.	Stała się zaś wielka radość w mieście tamtym.
Szymon czarownik
Ἀνὴρ δέ τις ὀνόματι Σίμων προϋπῆρχεν ἐν τῇ πόλει μαγεύων καὶ ἐξιστάνων τὸ ἔθνος τῆς Σαμαρείας, λέγων εἶναί τινα ἑαυτὸν μέγαν,	Vir autem quidam nomine Simon, qui ante fuerat in civitate magnus, seducens gentem Samariæ, dicens se esse aliquem magnum:	Mąż zaś pewien imieniem Szymon wcześniej był w mieście uprawiającym magię i doprowadzającym do oszołomienia* lud Samarii, mówiąc, (że) być kimś on sam wielkim*, Składniej: "wcześniej uprawiał magię w mieście i doprowadzał do oszołomienia". ** Składniej: "mówiąc, że on właśnie jest kimś wielkim".
ᾧ προσεῖχον πάντες ἀπὸ μικροῦ ἕως μεγάλου λέγοντες, Οὗτός ἐστιν ἡ δύναμις τοῦ θεοῦ ἡ καλουμένη Μεγάλη.	cui auscultabant omnes a minimo usque ad maximum, dicentes: Hic est virtus Dei, quæ vocatur magna.	do którego lgnęli wszyscy od małego aż do wielkiego mówiąc: "Ten jest mocą Boga nazywaną Wielką".
προσεῖχον δὲ αὐτῷ διὰ τὸ ἱκανῷ χρόνῳ ταῖς μαγείαις ἐξεστακέναι αὐτούς.	Attendebant autem eum: propter quod multo tempore magiis suis dementasset eos.	Lgnęli zaś (do) niego z powodu (tego, że) dość dużym czasem uprawianiami magii doprowadzić do oszołomienia ich. Oryginał grecki traktuje słowa od "tego, że" do "ich" jako jedno pojęcie. Składniej: "z powodu tego, że przez dość duży czas doprowadzał ich do oszołomienia przez uprawianie magii".
ὅτε δὲ ἐπίστευσαν τῷ Φιλίππῳ εὐαγγελιζομένῳ περὶ τῆς βασιλείας τοῦ θεοῦ καὶ τοῦ ὀνόματος Ἰησοῦ Χριστοῦ, ἐβαπτίζοντο ἄνδρες τε καὶ γυναῖκες.	Cum vero credidissent Philippo evangelizanti de regno Dei, in nomine Jesu Christi baptizabantur viri ac mulieres.	Gdy zaś uwierzyli Filipowi głoszącemu dobrą nowinę o królestwie Boga i imieniu Jezusa Pomazańca, dawali się zanurzać mężowie i kobiety.
ὁ δὲ Σίμων καὶ αὐτὸς ἐπίστευσεν καὶ βαπτισθεὶς ἦν προσκαρτερῶν τῷ Φιλίππῳ, θεωρῶν τε σημεῖα καὶ δυνάμεις μεγάλας γινομένας ἐξίστατο.	Tunc Simon et ipse credidit: et cum baptizatus esset, adhærebat Philippo. Videns etiam signa et virtutes maximas fieri, stupens admirabatur.	Zaś Szymon, i on uwierzył, i dawszy się zanurzyć był trwającym niezłomnie przy* Filipie, oglądając znaki i moce wielkie stające się był doprowadzany do oszołomienia. * Składniej: "trwał niezłomnie przy".
Ἀκούσαντες δὲ οἱ ἐν Ἱεροσολύμοις ἀπόστολοι ὅτι δέδεκται ἡ Σαμάρεια τὸν λόγον τοῦ θεοῦ, ἀπέστειλαν πρὸς αὐτοὺς Πέτρον καὶ Ἰωάννην,	Cum autem audissent Apostoli, qui erant Jerosolymis, quod recepisset Samaria verbum Dei, miserunt ad eos Petrum et Joannem.	Usłyszawszy zaś (ci) w Jerozolimie wysłannicy, że przyjęła Samaria słowo Boga, wysłali do nich Piotra i Jana,
οἵτινες καταβάντες προσηύξαντο περὶ αὐτῶν ὅπως λάβωσιν πνεῦμα ἅγιον·	Qui cum venissent, oraverunt pro ipsis ut acciperent Spiritum Sanctum:	którzy zszedłszy pomodlili się za nich, żeby wzięli Ducha Świętego,
οὐδέπω γὰρ ἦν ἐπ᾽ οὐδενὶ αὐτῶν ἐπιπεπτωκός, μόνον δὲ βεβαπτισμένοι ὑπῆρχον εἰς τὸ ὄνομα τοῦ κυρίου Ἰησοῦ.	nondum enim in quemquam illorum venerat, sed baptizati tantum erant in nomine Domini Jesu.	jeszcze nie bowiem był na nikogo (z) nich (spadł), jedynie zaś zanurzeni byli w imię Pana, Jezusa.
τότε ἐπετίθεσαν τὰς χεῖρας ἐπ᾽ αὐτοὺς καὶ ἐλάμβανον πνεῦμα ἅγιον.	Tunc imponebant manus super illos, et accipiebant Spiritum Sanctum.	Wtedy nakładali ręce na nich i brali Ducha Świętego.
ἰδὼν δὲ ὁ Σίμων ὅτι διὰ τῆς ἐπιθέσεως τῶν χειρῶν τῶν ἀποστόλων δίδοται τὸ πνεῦμα, προσήνεγκεν αὐτοῖς χρήματα	Cum vidisset autem Simon quia per impositionem manus Apostolorum daretur Spiritus Sanctus, obtulit eis pecuniam,	Zobaczywszy zaś Szymon, że przez nałożenie rąk wysłanników jest dawany Duch, przyniósł im pieniądze
λέγων, Δότε κἀμοὶ τὴν ἐξουσίαν ταύτην ἵνα ᾧ ἐὰν ἐπιθῶ τὰς χεῖρας λαμβάνῃ πνεῦμα ἅγιον.	dicens: Date et mihi hanc potestatem, ut cuicumque imposuero manus, accipiat Spiritum Sanctum. Petrus autem dixit ad eum:	mówiąc: "Dajcie i mnie władzę tę, aby (na) którego nałożę ręce, brał* Ducha Świętego". * Zdanie zamiarowe.
Πέτρος δὲ εἶπεν πρὸς αὐτόν, Τὸ ἀργύριόν σου σὺν σοὶ εἴη εἰς ἀπώλειαν ὅτι τὴν δωρεὰν τοῦ θεοῦ ἐνόμισας διὰ χρημάτων κτᾶσθαι.	Pecunia tua tecum sit in perditionem: quoniam donum Dei existimasti pecunia possideri.	Piotr zaś powiedział do niego: "Srebro twe razem z tobą oby było ku zgubie, bo darowiznę Boga osądziłeś przez pieniądze nabywać.
οὐκ ἔστιν σοι μερὶς οὐδὲ κλῆρος ἐν τῷ λόγῳ τούτῳ, ἡ γὰρ καρδία σου οὐκ ἔστιν εὐθεῖα ἔναντι τοῦ θεοῦ.	Non est tibi pars, neque sors in sermone isto; cor enim tuum non est rectum coram Deo.	Nie jest ci część ani dziedzictwo* w słowie tym, bo serce twe nie jest proste wobec Boga. * Poprawnie: " Nie masz części ani dziedzictwa".
μετανόησον οὖν ἀπὸ τῆς κακίας σου ταύτης καὶ δεήθητι τοῦ κυρίου, εἰ ἄρα ἀφεθήσεταί σοι ἡ ἐπίνοια τῆς καρδίας σου,	Pœnitentiam itaque age ab hac nequitia tua: et roga Deum, si forte remittatur tibi hæc cogitatio cordis tui.	Zmień myślenie* więc od złości twej tej i poproś Pana, czy wtedy odpuszczony będzie ci pomysł serca twego. * W Nowym Testamencie termin techniczny: "nawróć się".
εἰς γὰρ χολὴν πικρίας καὶ σύνδεσμον ἀδικίας ὁρῶ σε ὄντα.	In felle enim amaritudinis, et obligatione iniquitatis video te esse.	Ku bowiem żółci gorzkości* i związaniu niesprawiedliwości widzę cię będącego*". O truciźnie zła. ** Poprawnie: "widzę, że ty jesteś".
ἀποκριθεὶς δὲ ὁ Σίμων εἶπεν, Δεήθητε ὑμεῖς ὑπὲρ ἐμοῦ πρὸς τὸν κύριον ὅπως μηδὲν ἐπέλθῃ ἐπ᾽ ἐμὲ ὧν εἰρήκατε.	Respondens autem Simon, dixit: Precamini vos pro me ad Dominum, ut nihil veniat super me horum quæ dixistis.	Zacząwszy odpowiadać zaś Szymon powiedział: "Poproście wy za mnie do Pana, żeby nic (nie) przyszło* do mnie (z tego) co** powiedzieliście". * Zdanie zamiarowe. ** Liczba mnoga.
Οἱ μὲν οὖν διαμαρτυράμενοι καὶ λαλήσαντες τὸν λόγον τοῦ κυρίου ὑπέστρεφον εἰς Ἱεροσόλυμα, πολλάς τε κώμας τῶν Σαμαριτῶν εὐηγγελίζοντο.	Et illi quidem testificati, et locuti verbum Domini, redibant Jerosolymam, et multis regionibus Samaritanorum evangelizabant.	Ci więc zaświadczywszy i powiedziawszy słowo Pana wracali ku Jerozolimie, wielu wsiom Samarytan głosili dobrą nowinę.
Filip i Etiopczyk
Ἄγγελος δὲ κυρίου ἐλάλησεν πρὸς Φίλιππον λέγων, Ἀνάστηθι καὶ πορεύου κατὰ μεσημβρίαν ἐπὶ τὴν ὁδὸν τὴν καταβαίνουσαν ἀπὸ Ἰερουσαλὴμ εἰς Γάζαν, αὕτη ἐστὶν ἔρημος.	Angelus autem Domini locutus est ad Philippum, dicens: Surge, et vade contra meridianum, ad viam quæ descendit ab Jerusalem in Gazam: hæc est deserta.	Zwiastun zaś Pana powiedział do Filipa mówiąc: "Wstań i idź na południe do drogi schodzącej od Jeruzalem ku Gazie; ta* jest pusta". * Odnosi się do "drogi".
καὶ ἀναστὰς ἐπορεύθη. καὶ ἰδοὺ ἀνὴρ Αἰθίοψ εὐνοῦχος δυνάστης Κανδάκης βασιλίσσης Αἰθιόπων, ὃς ἦν ἐπὶ πάσης τῆς γάζης αὐτῆς, ὃς ἐληλύθει προσκυνήσων εἰς Ἰερουσαλήμ,	Et surgens abiit. Et ecce vir Æthiops, eunuchus, potens Candacis reginæ Æthiopum, qui erat super omnes gazas ejus, venerat adorare in Jerusalem:	I wstawszy poszedł. I oto mąż Etiop, trzebieniec, możny Kandaki, królowej Etiopów, który był nad całym skarbem jej, który* przyszedł (aby pokłonić się)** do Jeruzalem, * Odnosi się do "Etiop". ** W oryginale participium futuri activi, wyrażające zamiar.
ἦν τε ὑποστρέφων καὶ καθήμενος ἐπὶ τοῦ ἅρματος αὐτοῦ καὶ ἀνεγίνωσκεν τὸν προφήτην Ἠσαΐαν.	et revertebatur sedens super currum suum, legensque Isaiam prophetam.	był wracającym i siedzącym* na wozie jego i odczytywał proroka Izajasza. * Poprawniej: "wracał i siedział".
εἶπεν δὲ τὸ πνεῦμα τῷ Φιλίππῳ, Πρόσελθε καὶ κολλήθητι τῷ ἅρματι τούτῳ.	Dixit autem Spiritus Philippo: Accede, et adjunge te ad currum istum.	Powiedział zaś Duch Filipowi: "Podejdź i przyłącz się (do) wozu tego".
προσδραμὼν δὲ ὁ Φίλιππος ἤκουσεν αὐτοῦ ἀναγινώσκοντος Ἠσαΐαν τὸν προφήτην καὶ εἶπεν, Ἆρά γε γινώσκεις ἃ ἀναγινώσκεις;	Accurrens autem Philippus, audivit eum legentem Isaiam prophetam, et dixit: Putasne intelligis quæ legis?	Podbiegłszy zaś Filip, usłyszał go odczytującego* Izajasza proroka i powiedział: "Czy pojmujesz, co** odczytujesz?" * Jest tu jeden z dowodów na to, że starożytni nie znali czytania bezgłośnego. ** W oryginale liczba mnoga.
ὁ δὲ εἶπεν, Πῶς γὰρ ἂν δυναίμην ἐὰν μή τις ὁδηγήσει με; παρεκάλεσέν τε τὸν Φίλιππον ἀναβάντα καθίσαι σὺν αὐτῷ.	Qui ait: Et quomodo possum, si non aliquis ostenderit mihi? Rogavitque Philippum ut ascenderet, et sederet secum.	Ten zaś powiedział: "Jak bowiem mógłbym, jeśli nie ktoś poprowadzi mię?" Zaprosił Filipa. (żeby) wszedłszy usiąść razem z nim.
ἡ δὲ περιοχὴ τῆς γραφῆς ἣν ἀνεγίνωσκεν ἦν αὕτη· Ὡς πρόβατον ἐπὶ σφαγὴν ἤχθη καὶ ὡς ἀμνὸς ἐναντίον τοῦ κείραντος αὐτὸν ἄφωνος, οὕτως οὐκ ἀνοίγει τὸ στόμα αὐτοῦ.	Locus autem Scripturæ, quem legebat, erat hic: Tamquam ovis ad occisionem ductus est: et sicus agnus coram tondente se, sine voce, sic non aperuit os suum.	Zaś urywek Pisma. który odczytywał, był ten: Jak owca na zabicie dała się prowadzić, i jak baranek wobec (tego), (który zaczął strzyc) go, bez głosu, tak nie otwiera ust Jego. Odnosi się do "baranek".
Ἐν τῇ ταπεινώσει ἡ κρίσις αὐτοῦ ἤρθη· τὴν γενεὰν αὐτοῦ τίς διηγήσεται; ὅτι αἴρεται ἀπὸ τῆς γῆς ἡ ζωὴ αὐτοῦ.	In humilitate judicium ejus sublatum est. Generationem ejus quis enarrabit, quoniam tolletur de terra vita ejus?	W uniżeniu [Jego] osądzenie Jego zostało podniesione; ród Jego kto opisze? Bo usuwane jest z ziemi życie Jego.
Ἀποκριθεὶς δὲ ὁ εὐνοῦχος τῷ Φιλίππῳ εἶπεν, Δέομαί σου, περὶ τίνος ὁ προφήτης λέγει τοῦτο; περὶ ἑαυτοῦ ἢ περὶ ἑτέρου τινός;	Respondens autem eunuchus Philippo, dixit: Obsecro te, de quo propheta dicit hoc? de se, an de alio aliquo?	Odpowiedziawszy zaś trzebieniec Filipowi powiedział: "Proszę cię, o kim prorok mówi to? O sobie samym lub o innym kimś?"
ἀνοίξας δὲ ὁ Φίλιππος τὸ στόμα αὐτοῦ καὶ ἀρξάμενος ἀπὸ τῆς γραφῆς ταύτης εὐηγγελίσατο αὐτῷ τὸν Ἰησοῦν.	Aperiens autem Philippus os suum, et incipiens a Scriptura ista, evangelizavit illi Jesum.	Otwarłszy zaś Filip usta jego i zacząwszy od Pisma tego ogłosił dobrą nowinę mu (o) Jezusie.
ὡς δὲ ἐπορεύοντο κατὰ τὴν ὁδόν, ἦλθον ἐπί τι ὕδωρ, καί φησιν ὁ εὐνοῦχος, Ἰδοὺ ὕδωρ, τί κωλύει με βαπτισθῆναι;	Et dum irent per viam, venerunt ad quamdam aquam: et ait eunuchus: Ecce aqua, quid prohibet me baptizari?	Gdy zaś jechali po drodze, przyszli* do jakiejś wody. I mówi trzebieniec: "Oto woda. Co zabrania ja zostać zanurzonym*?" Tu lepiej: "przybyli". ** Składniej: "co zabrania, żebym został zanurzony". "Zostać zanurzonym" - o chrzcie, zob. 1.5* .
καὶ ἐκέλευσεν στῆναι τὸ ἅρμα καὶ κατέβησαν ἀμφότεροι εἰς τὸ ὕδωρ, ὅ τε Φίλιππος καὶ ὁ εὐνοῦχος, καὶ ἐβάπτισεν αὐτόν.	Et jussit stare currum: et descenderunt uterque in aquam, Philippus et eunuchus, et baptizavit eum.	I wezwał, (aby) stanąć wóz. I zeszli jeden i drugi do wody: Filip i trzebieniec. I zanurzył go.
ὅτε δὲ ἀνέβησαν ἐκ τοῦ ὕδατος, πνεῦμα κυρίου ἥρπασεν τὸν Φίλιππον καὶ οὐκ εἶδεν αὐτὸν οὐκέτι ὁ εὐνοῦχος, ἐπορεύετο γὰρ τὴν ὁδὸν αὐτοῦ χαίρων.	Cum autem ascendissent de aqua, Spiritus Domini rapuit Philippum, et amplius non vidit eum eunuchus. Ibat autem per viam suam gaudens.	Gdy zaś weszli* z wody, Duch Pana porwał Filipa. I nie zobaczył go więcej trzebieniec. Jechał bowiem drogą jego radując się. * O chodzeniu w górę Grek mówił "wchodzić", "wchodzić na", a o ruchu w dół - "schodzić" (zob.8.38).
Φίλιππος δὲ εὑρέθη εἰς Ἄζωτον· καὶ διερχόμενος εὐηγγελίζετο τὰς πόλεις πάσας ἕως τοῦ ἐλθεῖν αὐτὸν εἰς Καισάρειαν.	Philippus autem inventus est in Azoto, et pertransiens evangelizabat civitatibus cunctis, donec veniret Cæsaream.	Filip zaś znalazł się przed Azotem. I przechodząc głosił dobrą nowinę (po) miastach wszystkich* aż do przyjść on** ku Cezarei. * "miastach wszystkich" - rozciągłości w przestrzeni. ** "przyjść on" - w oryginale traktowane jako jedno pojęcie,. Składniej: "aż przyszedł".

9

Niezwykłe nawrócenie Szawła
Ὁ δὲ Σαῦλος ἔτι ἐμπνέων ἀπειλῆς καὶ φόνου εἰς τοὺς μαθητὰς τοῦ κυρίου, προσελθὼν τῷ ἀρχιερεῖ	Saulus autem adhuc spirans minarum, et cædis in discipulos Domini, accessit ad principem sacerdotum,	Zaś Szaweł, jeszcze dysząc groźbą i zabójstwem względem uczniów Pana, podszedłszy do arcykapłana
ᾐτήσατο παρ᾽ αὐτοῦ ἐπιστολὰς εἰς Δαμασκὸν πρὸς τὰς συναγωγάς, ὅπως ἐάν τινας εὕρῃ τῆς ὁδοῦ ὄντας, ἄνδρας τε καὶ γυναῖκας, δεδεμένους ἀγάγῃ εἰς Ἰερουσαλήμ.	et petiit ab eo epistolas in Damascum ad synagogas: ut si quos invenisset hujus viæ viros, ac mulieres, vinctos perduceret in Jerusalem.	uprosił sobie u niego listy względem Damaszku do synagog, żeby jeśli jakichś znajdzie* (tej) drogi* będących: mężów i kobiety, związanych poprowadziłby*** do Jeruzalem. * Dosłownie: "(miejsc) zebrań". W oryginale oznacza ewentualną przyszłość. * O chrześcijaństwie. ** "tej drogi będących" - sens: "należących do tej drogi". *** W oryginale zdanie zamiarowe.
ἐν δὲ τῷ πορεύεσθαι ἐγένετο αὐτὸν ἐγγίζειν τῇ Δαμασκῷ, ἐξαίφνης τε αὐτὸν περιήστραψεν φῶς ἐκ τοῦ οὐρανοῦ	Et cum iter faceret, contigit ut appropinquaret Damasco: et subito circumfulsit eum lux de cælo.	W (czasie) zaś iść* stało się, (że) on zbliżać się (do) Damaszku. Nagle go objęło blaskiem światło z nieba. * W oryginale bezokolicznik. A zatem możliwe: "w drodze".
καὶ πεσὼν ἐπὶ τὴν γῆν ἤκουσεν φωνὴν λέγουσαν αὐτῷ, Σαοὺλ Σαούλ, τί με διώκεις;	Et cadens in terram audivit vocem dicentem sibi: Saule, Saule, quid me persequeris?	I padłszy na ziemię usłyszał głos mówiący mu: "Szawle, Szawle, dlaczego mię prześladujesz?"
εἶπεν δέ, Τίς εἶ, κύριε; ὁ δέ, Ἐγώ εἰμι Ἰησοῦς ὃν σὺ διώκεις·	Qui dixit: Quis es Domine? Et ille: Ego sum Jesus, quem tu persequeris: durum est tibi contra stimulum calcitrare.	Powiedział zaś: "Kim jesteś, Panie?" Ten zaś: "Ja jestem Jezusem, którego ty prześladujesz.
ἀλλὰ ἀνάστηθι καὶ εἴσελθε εἰς τὴν πόλιν καὶ λαληθήσεταί σοι ὅ τί σε δεῖ ποιεῖν.	Surge, et ingredere civitatem, et ibi dicetur tibi quid te oporteat facere.	Ale wstań i wejdź do miasta, i zostanie powiedziane ci, które co ty trzeba czynić". Składniej: …co trzeba, abyś czynił".
οἱ δὲ ἄνδρες οἱ συνοδεύοντες αὐτῷ εἱστήκεισαν ἐνεοί, ἀκούοντες μὲν τῆς φωνῆς μηδένα δὲ θεωροῦντες.	Viri autem illi, qui comitabantur cum eo, stabant stupefacti, audientes quidem vocem, neminem autem videntes.	Zaś mężowie podróżujący razem z nim stanęli oniemiali, słysząc głos, nikogo (nie) zaś oglądając.
ἠγέρθη δὲ Σαῦλος ἀπὸ τῆς γῆς, ἀνεῳγμένων δὲ τῶν ὀφθαλμῶν αὐτοῦ οὐδὲν ἔβλεπεν· χειραγωγοῦντες δὲ αὐτὸν εἰσήγαγον εἰς Δαμασκόν.	Surrexit autem Saulus de terra, apertisque oculis nihil videbat. Ad manus autem illum trahentes, introduxerunt Damascum.	Został podniesiony* zaś Szaweł z ziemi, (chociaż były otwarte) zaś oczy jego nic (nie) widział. Prowadząc za rękę zaś go, wprowadzili do Damaszku. * Także możliwe: "podniósł się".
Opowiadanie o działalności Szawła rozpoczynają pierwsze wiersze rozdz. ósmego. Przerwała je dość długa parenteza poświęcona opisowi czynów Filipa. Rozdz. 9 wyraźnie nawiązuje do Dz 8.3. Szaweł jest ciągle jeszcze prześladowcą wyznawców Chrystusa. Ścigając chrześcijan nie tylko wypełnia gorliwie polecenia swych przełożonych, lecz także z własnej inicjatywy zabiega o wyniszczenie jak największej liczby uczniów Jezusa. W czasie jednej z wypraw mających na celu uwięzienie chrześcijan zamieszkałych w Damaszku miało miejsce wydarzenie, które ze względu na jego niezwykłą doniosłość opisuje Łukasz aż trzy razy (Dz 9.1-19; Dz 22.4-21; Dz 26.10-20). Paweł w swych listach również nawiązuje do tego faktu wielokrotnie (np. 1Kor 9.1; 1Kor 15.8-10; 2Kor 4.6; Ga 1.12-17; Flp 3.12). Według wszelkiego prawdopodobieństwa owa pamiętna podróż miała miejsce około r. 36. tj. na 14 lat - licząc według ówczesnego zwyczaju terminus a quoi ad quem- przed "Soborem Jerozolimskim" (por. Dz 15; Ga 2.1). Ludzie, których Szaweł prześladuje, są nazwani "zwolennikami tej drogi". Krocząc tą drogą, służy się Bogu zgodnie z Jego wolą (por. Mt 21.32; 1Kor 12.31; 2P 2.2). Autor Dziejówlubuje się szczególnie w stosowaniu tego określenia (por. Dz 18.25; Dz 18.26; Dz 19.9; Dz 19.23; Dz 22.4; Dz 24.14; Dz 24.22).
καὶ ἦν ἡμέρας τρεῖς μὴ βλέπων καὶ οὐκ ἔφαγεν οὐδὲ ἔπιεν.	Et erat ibi tribus diebus non videns, et non manducavit, neque bibit.	I był dni trzy nie widzącym. I nie zjadł ani (nie) wypił.
Ἦν δέ τις μαθητὴς ἐν Δαμασκῷ ὀνόματι Ἁνανίας, καὶ εἶπεν πρὸς αὐτὸν ἐν ὁράματι ὁ κύριος, Ἁνανία. ὁ δὲ εἶπεν, Ἰδοὺ ἐγώ, κύριε.	Erat autem quidam discipulus Damasci, nomine Ananias: et dixit ad illum in visu Dominus: Anania. At ille ait: Ecce ego, Domine.	Był zaś pewien uczeń w Damaszku imieniem Ananiasz i powiedział do niego w widzeniu Pan: "Ananiaszu". Ten zaś powiedział: "Oto ja, Panie".
ὁ δὲ κύριος πρὸς αὐτόν, Ἀναστὰς πορεύθητι ἐπὶ τὴν ῥύμην τὴν καλουμένην Εὐθεῖαν καὶ ζήτησον ἐν οἰκίᾳ Ἰούδα Σαῦλον ὀνόματι Ταρσέα· ἰδοὺ γὰρ προσεύχεται	Et Dominus ad eum: Surge, et vade in vicum qui vocatur Rectus: et quære in domo Judæ Saulum nomine Tarsensem: ecce enim orat.	Zaś Pan do niego: "Wstawszy pójdź na ulicę nazywaną Prostą i odszukaj w domu Judy Szawła imieniem Tarsyjczyk. Oto bowiem modli się". Imię od miasta Tarsos.
καὶ εἶδεν ἄνδρα ἐν ὁράματι Ἁνανίαν ὀνόματι εἰσελθόντα καὶ ἐπιθέντα αὐτῷ τὰς χεῖρας ὅπως ἀναβλέψῃ.	(Et vidit virum Ananiam nomine, introëuntem, et imponentem sibi manus ut visum recipiat. )	I zobaczył męża [w widzeniu] Ananiasza imieniem, (który wszedł) i (który położył na) nim ręce, żeby znowu zaczął widzieć. W oryginale zdanie zamiarowe.
ἀπεκρίθη δὲ Ἁνανίας, Κύριε, ἤκουσα ἀπὸ πολλῶν περὶ τοῦ ἀνδρὸς τούτου ὅσα κακὰ τοῖς ἁγίοις σου ἐποίησεν ἐν Ἰερουσαλήμ·	Respondit autem Ananias: Domine, audivi a multis de viro hoc, quanta mala fecerit sanctis tuis in Jerusalem:	Zacząwszy odpowiadać zaś Ananiasz: "Panie: usłyszałem od wielu o mężu tym, jakie zła świętym Twym uczynił w Jeruzalem.
καὶ ὧδε ἔχει ἐξουσίαν παρὰ τῶν ἀρχιερέων δῆσαι πάντας τοὺς ἐπικαλουμένους τὸ ὄνομά σου.	et hic habet potestatem a principibus sacerdotum alligandi omnes qui invocant nomen tuum.	I tutaj ma władzę od arcykapłanów związać wszystkich przywołujących imię Twe".
εἶπεν δὲ πρὸς αὐτὸν ὁ κύριος, Πορεύου, ὅτι σκεῦος ἐκλογῆς ἐστίν μοι οὗτος τοῦ βαστάσαι τὸ ὄνομά μου ἐνώπιον ἐθνῶν τε καὶ βασιλέων υἱῶν τε Ἰσραήλ·	Dixit autem ad eum Dominus: Vade, quoniam vas electionis est mihi iste, ut portet nomen meum coram gentibus, et regibus, et filiis Israël.	Powiedział zaś do niego Pan: "Idź, bo naczyniem wybrania jest mi ten (dla) zaniesienia* imienia mego przed pogan, jak i królów, synów i Izraela. * W oryginale zamierzony skutek.
ἐγὼ γὰρ ὑποδείξω αὐτῷ ὅσα δεῖ αὐτὸν ὑπὲρ τοῦ ὀνόματός μου παθεῖν.	Ego enim ostendam illi quanta oporteat eum pro nomine meo pati.	Ja bowiem pokażę mu, jakie trzeba, (aby) on dla imienia mego wycierpieć". "On (…) wycierpieć" - w oryginale zależne od "trzeba".
Ἀπῆλθεν δὲ Ἁνανίας καὶ εἰσῆλθεν εἰς τὴν οἰκίαν καὶ ἐπιθεὶς ἐπ᾽ αὐτὸν τὰς χεῖρας εἶπεν, Σαοὺλ ἀδελφέ, ὁ κύριος ἀπέσταλκέν με, Ἰησοῦς ὁ ὀφθείς σοι ἐν τῇ ὁδῷ ᾗ ἤρχου, ὅπως ἀναβλέψῃς καὶ πλησθῇς πνεύματος ἁγίου.	Et abiit Ananias, et introivit in domum: et imponens ei manus, dixit: Saule frater, Dominus misit me Jesus, qui apparuit tibi in via qua veniebas, ut videas, et implearis Spiritu Sancto.	Odszedł zaś Ananiasz i wszedł do domu. I położywszy na niego ręce powiedział: "Szawle bracie, Pan wysłał mię, Jezus, (Ten), (który dał się zobaczyć) ci na drodze, którą przychodziłeś, żeby znowu zacząłbyś widzieć i zostałbyś napełniony Duchem Świętym".
καὶ εὐθέως ἀπέπεσαν αὐτοῦ ἀπὸ τῶν ὀφθαλμῶν ὡς λεπίδες, ἀνέβλεψέν τε καὶ ἀναστὰς ἐβαπτίσθη	Et confestim ceciderunt ab oculis ejus, tamquam squamæ, et visum recepit: et surgens baptizatus est.	I zaraz odpadły mu od oczu jakby łuski. Zaczął znowu widzieć i wstawszy dał się zanurzyć.
καὶ λαβὼν τροφὴν ἐνίσχυσεν. Ἐγένετο δὲ μετὰ τῶν ἐν Δαμασκῷ μαθητῶν ἡμέρας τινὰς	Et cum accepisset cibum, confortatus est. Fuit autem cum discipulis qui erant Damasci, per dies aliquot.	I wziąwszy pokarm wrócił do sił. Stał się* zaś z (tymi) w Damaszku uczniami (przez) dni jakieś*. Inaczej: "był". ** Oznacza rozciągłości w czasie.
Szaweł w Damaszku i Jerozolimie
καὶ εὐθέως ἐν ταῖς συναγωγαῖς ἐκήρυσσεν τὸν Ἰησοῦν ὅτι οὗτός ἐστιν ὁ υἱὸς τοῦ θεοῦ.	Et continuo in synagogis prædicabat Jesum, quoniam hic est Filius Dei.	I zaraz w synagogach* ogłaszał Jezusa, że Ten jest Synem Boga. * Dosłownie: "(miejscach) zebrań".
ἐξίσταντο δὲ πάντες οἱ ἀκούοντες καὶ ἔλεγον, Οὐχ οὗτός ἐστιν ὁ πορθήσας εἰς Ἰερουσαλὴμ τοὺς ἐπικαλουμένους τὸ ὄνομα τοῦτο, καὶ ὧδε εἰς τοῦτο ἐληλύθει ἵνα δεδεμένους αὐτοὺς ἀγάγῃ ἐπὶ τοὺς ἀρχιερεῖς;	Stupebant autem omnes qui audiebant, et dicebant: Nonne hic est qui expugnabat in Jerusalem eos qui invocabant nomen istud: et huc ad hoc venit ut vinctos illos duceret ad principes sacerdotum?	I byli doprowadzani do oszołomienia zaś wszyscy słuchający i mówili: "Czyż nie ten jest, (który zniszczył) w Jeruzalem przywołujących imię to, i tutaj względem tego przyszedł, aby związanych ich poprowadził* do arcykapłanów?" * W oryginale zdanie zamiarowe.
Σαῦλος δὲ μᾶλλον ἐνεδυναμοῦτο καὶ συνέχυννεν τοὺς Ἰουδαίους τοὺς κατοικοῦντας ἐν Δαμασκῷ συμβιβάζων ὅτι οὗτός ἐστιν ὁ Χριστός.	Saulus autem multo magis convalescebat, et confundebat Judæos, qui habitabant Damasci, affirmans quoniam hic est Christus.	Szaweł zaś coraz bardziej nabierał mocy i doprowadzał do zmieszania Judejczyków zamieszkujących w Damaszku, wywodząc, że Ten jest Pomazańcem.
Ὡς δὲ ἐπληροῦντο ἡμέραι ἱκαναί, συνεβουλεύσαντο οἱ Ἰουδαῖοι ἀνελεῖν αὐτόν·	Cum autem implerentur dies multi, consilium fecerunt in unum Judæi, ut eum interficerent.	Gdy zaś wypełniały się dni dość duże, uradzili sobie Judejczycy zgładzić go.
ἐγνώσθη δὲ τῷ Σαύλῳ ἡ ἐπιβουλὴ αὐτῶν. παρετηροῦντο δὲ καὶ τὰς πύλας ἡμέρας τε καὶ νυκτὸς ὅπως αὐτὸν ἀνέλωσιν·	Notæ autem factæ sunt Saulo insidiæ eorum. Custodiebant autem et portas die ac nocte, ut eum interficerent.	Dała się poznać zaś Szawłowi zmowa ich. Pilnowali sobie zaś i bram dniem i nocą, żeby go zgładzili. W oryginale zdanie zamiarowe. Składniej: "żeby go zgładzić".
λαβόντες δὲ οἱ μαθηταὶ αὐτοῦ νυκτὸς διὰ τοῦ τείχους καθῆκαν αὐτὸν χαλάσαντες ἐν σπυρίδι.	Accipientes autem eum discipuli nocte, per murum dimiserunt eum, submittentes in sporta.	Wziąwszy zaś uczniowie jego nocą przez mur spuścili go zsunąwszy w koszu.
Παραγενόμενος δὲ εἰς Ἰερουσαλὴμ ἐπείραζεν κολλᾶσθαι τοῖς μαθηταῖς, καὶ πάντες ἐφοβοῦντο αὐτὸν μὴ πιστεύοντες ὅτι ἐστὶν μαθητής.	Cum autem venisset in Jerusalem, tentabat se jungere discipulis, et omnes timebant eum, non credentes quod esset discipulus.	Przybywszy zaś do Jeruzalem próbował łączyć się z uczniami; i wszyscy bali się go, nie wierząc, że jest uczniem.
Βαρναβᾶς δὲ ἐπιλαβόμενος αὐτὸν ἤγαγεν πρὸς τοὺς ἀποστόλους καὶ διηγήσατο αὐτοῖς πῶς ἐν τῇ ὁδῷ εἶδεν τὸν κύριον καὶ ὅτι ἐλάλησεν αὐτῷ καὶ πῶς ἐν Δαμασκῷ ἐπαρρησιάσατο ἐν τῷ ὀνόματι τοῦ Ἰησοῦ.	Barnabas autem apprehensum illum duxit ad Apostolos: et narravit illis quomodo in via vidisset Dominum, et quia locutus est ei, et quomodo in Damasco fiducialiter egerit in nomine Jesu.	Barnaba zaś chwyciwszy go poprowadził do wysłanników i opisał im, jak w drodze zobaczył Pana i że powiedział mu, i jak w Damaszku zaczął mówić otwarcie w imieniu Jezusa.
καὶ ἦν μετ᾽ αὐτῶν εἰσπορευόμενος καὶ ἐκπορευόμενος εἰς Ἰερουσαλήμ, παρρησιαζόμενος ἐν τῷ ὀνόματι τοῦ κυρίου,	Et erat cum illis intrans et exiens in Jerusalem, et fiducialiter agens in nomine Domini.	I był z nimi wchodzącym i wychodzącym w Jeruzalem, mówiąc otwarcie w imieniu Pana.
ἐλάλει τε καὶ συνεζήτει πρὸς τοὺς Ἑλληνιστάς, οἱ δὲ ἐπεχείρουν ἀνελεῖν αὐτόν.	Loquebatur quoque gentibus, et disputabat cum Græcis: illi autem quærebant occidere eum.	Mówił i dociekał razem względem hellenistów. Ci zaś usiłowali zgładzić go. Chodzi o Żydów hellenizujących.
ἐπιγνόντες δὲ οἱ ἀδελφοὶ κατήγαγον αὐτὸν εἰς Καισάρειαν καὶ ἐξαπέστειλαν αὐτὸν εἰς Ταρσόν.	Quod cum cognovissent fratres, deduxerunt eum Cæsaream, et dimiserunt Tarsum.	Uznawszy* zaś bracia sprowadzili go do Cezarei i wysłali go do Tarsu. * Możliwe: "Odkrywszy".
Ἡ μὲν οὖν ἐκκλησία καθ᾽ ὅλης τῆς Ἰουδαίας καὶ Γαλιλαίας καὶ Σαμαρείας εἶχεν εἰρήνην οἰκοδομουμένη καὶ πορευομένη τῷ φόβῳ τοῦ κυρίου καὶ τῇ παρακλήσει τοῦ ἁγίου πνεύματος ἐπληθύνετο.	Ecclesia quidem per totam Judæam, et Galilæam, et Samariam habebat pacem, et ædificabatur ambulans in timore Domini, et consolatione Sancti Spiritus replebatur.	Więc (społeczność) wywołanych w całej Judei i Galilei, i Samarii miała pokój, budując się i idąc bojaźnią Pana. I zachętą Świętego Ducha była mnożona.
Dwa niezwykłe cuda
Ἐγένετο δὲ Πέτρον διερχόμενον διὰ πάντων κατελθεῖν καὶ πρὸς τοὺς ἁγίους τοὺς κατοικοῦντας Λύδδα.	Factum est autem, ut Petrus dum pertransiret universos, deveniret ad sanctos qui habitabant Lyddæ.	Stało się zaś, (że) Piotr przechodząc przez wszystkich zejść* i do świętych** zamieszkujących Liddę. * Składniej: "Piotr przechodząc (…) zszedł". ** O chrześcijanach.
εὗρεν δὲ ἐκεῖ ἄνθρωπόν τινα ὀνόματι Αἰνέαν ἐξ ἐτῶν ὀκτὼ κατακείμενον ἐπὶ κραβάττου, ὃς ἦν παραλελυμένος.	Invenit autem ibi hominem quemdam, nomine Æneam, ab annis octo jacentem in grabato, qui erat paralyticus.	Znalazł zaś tam człowieka pewnego imieniem Eneasz, od lat ośmiu leżącego na macie, który był sparaliżowany.
καὶ εἶπεν αὐτῷ ὁ Πέτρος, Αἰνέα, ἰᾶταί σε Ἰησοῦς Χριστός· ἀνάστηθι καὶ στρῶσον σεαυτῷ. καὶ εὐθέως ἀνέστη.	Et ait illi Petrus: Ænea, sanat te Dominus Jesus Christus: surge, et sterne tibi. Et continuo surrexit.	I powiedział mu Piotr: "Eneaszu, leczy cię Jezus Pomazaniec. Podnieś się i pościel tobie samemu". I zaraz podniósł się.
καὶ εἶδαν αὐτὸν πάντες οἱ κατοικοῦντες Λύδδα καὶ τὸν Σαρῶνα, οἵτινες ἐπέστρεψαν ἐπὶ τὸν κύριον.	Et viderunt eum omnes qui habitabant Lyddæ et Saronæ: qui conversi sunt ad Dominum.	I zobaczyli go wszyscy zamieszkujący Liddę i Saron, którzy zawrócili do Pana.
Ἐν Ἰόππῃ δέ τις ἦν μαθήτρια ὀνόματι Ταβιθά, ἣ διερμηνευομένη λέγεται Δορκάς· αὕτη ἦν πλήρης ἔργων ἀγαθῶν καὶ ἐλεημοσυνῶν ὧν ἐποίει.	In Joppe autem fuit quædam discipula, nomine Tabitha, quæ interpretata dicitur Dorcas. Hæc erat plena operibus bonis, et eleemosynis, quas faciebat.	W Jafie zaś pewna była uczennica imieniem Tabita, która tłumaczona* jest nazywana Gazela. Ta była pełna czynów dobrych i jałmużn, które czyniła. * Sens: w przekładzie na język grecki.
ἐγένετο δὲ ἐν ταῖς ἡμέραις ἐκείναις ἀσθενήσασαν αὐτὴν ἀποθανεῖν· λούσαντες δὲ ἔθηκαν αὐτὴν ἐν ὑπερῴῳ.	Factum est autem in diebus illis ut infirmata moreretur. Quam cum lavissent, posuerunt eam in cœnaculo.	Stało się zaś w dniach owych, (że) zachorowawszy ona umrzeć. Umywszy zaś położyli [ją] w górnej komnacie. Składniej: "że zachorowawszy umarła".
ἐγγὺς δὲ οὔσης Λύδδας τῇ Ἰόππῃ οἱ μαθηταὶ ἀκούσαντες ὅτι Πέτρος ἐστὶν ἐν αὐτῇ ἀπέστειλαν δύο ἄνδρας πρὸς αὐτὸν παρακαλοῦντες, Μὴ ὀκνήσῃς διελθεῖν ἕως ἡμῶν.	Cum autem prope esset Lydda ad Joppen, discipuli audientes quia Petrus esset in ea, miserunt duos viros ad eum, rogantes: Ne pigriteris venire ad nos.	Blisko zaś będąc Lidda* Jafie, uczniowie usłyszawszy, że Piotr jest w niej, wysłali dwóch mężów do niego prosząc: "Nie ociągnij się** przejść aż do nas". * Wierniej: "Ponieważ Lidda była blisko". ** Inaczej: "Nie zwlekaj".
ἀναστὰς δὲ Πέτρος συνῆλθεν αὐτοῖς· ὃν παραγενόμενον ἀνήγαγον εἰς τὸ ὑπερῷον καὶ παρέστησαν αὐτῷ πᾶσαι αἱ χῆραι κλαίουσαι καὶ ἐπιδεικνύμεναι χιτῶνας καὶ ἱμάτια ὅσα ἐποίει μετ᾽ αὐτῶν οὖσα ἡ Δορκάς.	Exsurgens autem Petrus venit cum illis. Et cum advenisset, duxerunt illum in cœnaculum: et circumsteterunt illum omnes viduæ flentes, et ostendentes ei tunicas, et vestes, quas faciebat illis Dorcas.	Wstawszy zaś Piotr przyszedł razem z nimi. Którego, (gdy przybył), zaprowadzili do góry do górnej komnaty. I stanęły przy nim wszystkie wdowy płacząc i pokazując tuniki i szaty, jakie czyniła, z nimi będąc, Gazela. Chodzi o wierzchnią szatę, odpowiednik rzymskiej togi. Tunika, grecki chiton, nakładana była bezpośrednio na ciało.
ἐκβαλὼν δὲ ἔξω πάντας ὁ Πέτρος καὶ θεὶς τὰ γόνατα προσηύξατο καὶ ἐπιστρέψας πρὸς τὸ σῶμα εἶπεν, Ταβιθά, ἀνάστηθι. ἡ δὲ ἤνοιξεν τοὺς ὀφθαλμοὺς αὐτῆς, καὶ ἰδοῦσα τὸν Πέτρον ἀνεκάθισεν.	Ejectis autem omnibus foras, Petrus ponens genua oravit: et conversus ad corpus, dixit: Tabitha, surge. At illa aperuit oculos suos: et viso Petro, resedit.	Wyrzuciwszy zaś na zewnątrz wszystkich Piotr i położywszy kolana* pomodlił się. I zwróciwszy się do ciała powiedział: "Tabito, wstań". Ta zaś otwarła oczy jej i zobaczywszy Piotra usiadła. * "położywszy kolana" - według polskiej frazeologii "upadłszy na kolana".
δοὺς δὲ αὐτῇ χεῖρα ἀνέστησεν αὐτήν· φωνήσας δὲ τοὺς ἁγίους καὶ τὰς χήρας παρέστησεν αὐτὴν ζῶσαν.	Dans autem illi manum, erexit eam. Et cum vocasset sanctos, et viduas, assignavit eam vivam.	Dawszy zaś jej rękę, podniósł ją. Zawoławszy zaś świętych* i wdowy postawił przy ją żyjącą. * O chrześcijanach.
γνωστὸν δὲ ἐγένετο καθ᾽ ὅλης τῆς Ἰόππης καὶ ἐπίστευσαν πολλοὶ ἐπὶ τὸν κύριον.	Notum autem factum est per universam Joppen: et crediderunt multi in Domino.	Znajome zaś stało się w całej Jafie, i uwierzyli liczni w Pana.
Ἐγένετο δὲ ἡμέρας ἱκανὰς μεῖναι ἐν Ἰόππῃ παρά τινι Σίμωνι βυρσεῖ.	Factum est autem ut dies multos moraretur in Joppe, apud Simonem quemdam coriarium.	Stało się zaś (przez) dni dość duże* pozostać** w Jafie u pewnego Szymona, garbarza. * Sens: przez wiele dni. ** "pozostać" z domyślnym "Piotr". Składniej: …że pozostał".

10

Korneliusz wzywa Piotra
Ἀνὴρ δέ τις ἐν Καισαρείᾳ ὀνόματι Κορνήλιος, ἑκατοντάρχης ἐκ σπείρης τῆς καλουμένης Ἰταλικῆς,	Vir autem quidam erat in Cæsarea, nomine Cornleius, centurio cohortis quæ dicitur Italica,	Mąż zaś pewien w Cezarei imieniem Korneliusz, setnik, z kohorty nazywanej Italską,
εὐσεβὴς καὶ φοβούμενος τὸν θεὸν σὺν παντὶ τῷ οἴκῳ αὐτοῦ, ποιῶν ἐλεημοσύνας πολλὰς τῷ λαῷ καὶ δεόμενος τοῦ θεοῦ διὰ παντός,	religiosus, ac timens Deum cum omni domo sua, faciens eleemosynas multas plebi, et deprecans Deum semper:	nabożny i bojący się Boga razem z całym domem jego, czyniący jałmużny liczne ludowi i proszący Boga przez cały, Z domyślnym: czas.
εἶδεν ἐν ὁράματι φανερῶς ὡσεὶ περὶ ὥραν ἐνάτην τῆς ἡμέρας ἄγγελον τοῦ θεοῦ εἰσελθόντα πρὸς αὐτὸν καὶ εἰπόντα αὐτῷ, Κορνήλιε.	is vidit in visu manifeste, quasi hora diei nona, angelum Dei introëuntem ad se, et dicentem sibi: Corneli.	zobaczył w widzeniu w sposób widoczny jakby o godzinie dziewiątej dnia* zwiastuna Boga, (który wszedł) do niego i (który powiedział) mu: "Korneliuszu". * To znaczy według naszej rachuby około godziny piętnastej.
ὁ δὲ ἀτενίσας αὐτῷ καὶ ἔμφοβος γενόμενος εἶπεν, Τί ἐστιν, κύριε; εἶπεν δὲ αὐτῷ, Αἱ προσευχαί σου καὶ αἱ ἐλεημοσύναι σου ἀνέβησαν εἰς μνημόσυνον ἔμπροσθεν τοῦ θεοῦ.	At ille intuens eum, timore correptus, dixit: Quid est, Domine? Dixit autem illi: Orationes tuæ et eleemosynæ tuæ ascenderunt in memoriam in conspectu Dei.	Ten zaś spojrzawszy wprost na niego i napełnionym bojaźnią stawszy się powiedział: "Co jest, Panie?" Powiedział zaś mu: "Modlitwy twe i jałmużny twe weszły ku pamięci* przed Bogiem. * Możliwe: "jako dar pamięci".
καὶ νῦν πέμψον ἄνδρας εἰς Ἰόππην καὶ μετάπεμψαι Σίμωνά τινα ὃς ἐπικαλεῖται Πέτρος·	Et nunc mitte viros in Joppen, et accersi Simonem quemdam, qui cognominatur Petrus:	I teraz poślij mężów do Jafy i wezwij Szymona pewnego, który jest przezywany Piotrem.
οὗτος ξενίζεται παρά τινι Σίμωνι βυρσεῖ, ᾧ ἐστιν οἰκία παρὰ θάλασσαν.	hic hospitatur apud Simonem quemdam coriarium, cujus est domus juxta mare: hic dicet tibi quid te oporteat facere.	Ten jest goszczony u pewnego Szymona, garbarza, któremu jest dom* przy morzu." * Składniej: "który ma dom".
ὡς δὲ ἀπῆλθεν ὁ ἄγγελος ὁ λαλῶν αὐτῷ, φωνήσας δύο τῶν οἰκετῶν καὶ στρατιώτην εὐσεβῆ τῶν προσκαρτερούντων αὐτῷ	Et cum discessisset angelus qui loquebatur illi, vocavit duos domesticos suos, et militem metuentem Dominum ex his qui illi parebant.	Gdy zaś odszedł zwiastun mówiący mu, zawoławszy dwóch (z) domowników i żołnierza nabożnego (z) trwających niezmiennie przy nim,
καὶ ἐξηγησάμενος ἅπαντα αὐτοῖς ἀπέστειλεν αὐτοὺς εἰς τὴν Ἰόππην.	Quibus cum narrasset omnia, misit illos in Joppen.	i wyjaśniwszy wszystko* im, wysłał ich do Jafy. * W oryginale liczba mnoga.
Wizja Piotra
Τῇ δὲ ἐπαύριον, ὁδοιπορούντων ἐκείνων καὶ τῇ πόλει ἐγγιζόντων, ἀνέβη Πέτρος ἐπὶ τὸ δῶμα προσεύξασθαι περὶ ὥραν ἕκτην.	Postera autem die, iter illis facientibus, et appropinquantibus civitati, ascendit Petrus in superiora ut oraret circa horam sextam.	(Tego) zaś nazajutrz* (kiedy szli drogą) tamci i (do) miasta (kiedy zbliżali się), wszedł Piotr na taras pomodlić się około godziny szóstej. Z domyślnym: dnia. ** Według naszej rachuby czasu około godziny dwunastej w południe.
Łukasz przedstawia czytelnikom Korneliusza według schematu znanego z kilku innych analogicznych sytuacji, jak np. z opowiadań o Zachariaszu, Symeonie, Annie Prorokini, a zwłaszcza o setniku z Kafarnaum. Może, ów oficer rzymski jest potomkiem jednego z wielu niewolników, których pod koniec I w. przed Chr. obdarzył wolnością dyktator Korneliusz Sulla. Na dowód wdzięczności wyzwoleńcy przybierali sobie drugie imię - Korneliusz. W związku właśnie z osobą setnika pojawia się po raz pierwszy przymiotnik bojący się Boga. W dalszym ciągu Dziejówprzymiotnik ten będzie występował jeszcze kilka razy (np. Dz 10.22; Dz 10.35; Dz 13.16; Dz 13.26 itp.). Określa się nim pogan, którzy sympatyzują z judaizmem, przyjmują wskazania moralne Prawa Mojżeszowego, uczestniczą w kulcie synagogalnym, lecz nie są obrzezani; dlatego Żydzi nie uważali ich nigdy za członków narodu wybranego. Nie wykluczone, że Łukasz sam, zanim stał się chrześcijaninem, był jednym z bojących się Boga. Zarówno wzmianka o rozdzielaniu jałmużny, jak i stwierdzenie, że Korneliusz modlił się zawsze do Boga należą do znamiennych rysów charakterystyk dokonywanych przez Łukasza (Lk 2.37; Lk 18.1; por. także Ef 6.18; Kol 1.3; Kol 1.9; 1Tes 5.17; 1Tm 5.5).
ἐγένετο δὲ πρόσπεινος καὶ ἤθελεν γεύσασθαι. παρασκευαζόντων δὲ αὐτῶν ἐγένετο ἐπ᾽ αὐτὸν ἔκστασις	Et cum esuriret, voluit gustare. Parantibus autem illis, cecidit super eum mentis excessus:	Stał się zaś głodny i chciał skosztować. (Kiedy przygotowywali) zaś oni, stało się* na niego uniesienie. * Sens: przyszło.
καὶ θεωρεῖ τὸν οὐρανὸν ἀνεῳγμένον καὶ καταβαῖνον σκεῦός τι ὡς ὀθόνην μεγάλην τέσσαρσιν ἀρχαῖς καθιέμενον ἐπὶ τῆς γῆς,	et vidit cælum apertum, et descendens vas quoddam, velut linteum magnum, quatuor initiis submitti de cælo in terram,	I ogląda niebo otwarte i schodzące naczynie jakieś jak płótno wielkie, czterema początkami spuszczane na ziemię,
ἐν ᾧ ὑπῆρχεν πάντα τὰ τετράποδα καὶ ἑρπετὰ τῆς γῆς καὶ πετεινὰ τοῦ οὐρανοῦ.	in quo erant omnia quadrupedia, et serpentia terræ, et volatilia cæli.	w którym były* wszystkie czworonogi i pełzające ziemi, i fruwające nieba.
καὶ ἐγένετο φωνὴ πρὸς αὐτόν, Ἀναστάς, Πέτρε, θῦσον καὶ φάγε.	Et facta est vox ad eum: Surge Petre, occide, et manduca.	I stał się głos do niego: "Wstawszy, Piotrze, zabij na ofiarę i zjedz".
ὁ δὲ Πέτρος εἶπεν, Μηδαμῶς, κύριε, ὅτι οὐδέποτε ἔφαγον πᾶν κοινὸν καὶ ἀκάθαρτον.	Ait autem Petrus: Absit Domine, quia numquam manducavi omne commune et immundum.	Zaś Piotr powiedział: W żaden sposób, Panie, bo nigdy (nie) zjadłem każde pospolite i nieczyste". Składniej: "bo nigdy nie zjadłem niczego pospolitego i nieczystego".
καὶ φωνὴ πάλιν ἐκ δευτέρου πρὸς αὐτόν, Ἃ ὁ θεὸς ἐκαθάρισεν, σὺ μὴ κοίνου.	Et vox iterum secundo ad eum: Quod Deus purificavit, tu commune ne dixeris.	I głos znowu po drugi (raz) do niego: "Które Bóg oczyścił, ty nie pospolituj".
τοῦτο δὲ ἐγένετο ἐπὶ τρὶς καὶ εὐθὺς ἀνελήμφθη τὸ σκεῦος εἰς τὸν οὐρανόν.	Hoc autem factum est per ter: et statim receptum est vas in cælum.	To zaś stało się do trzykrotnie, i zaraz zostało wzięte do góry naczynie do nieba.
Ὡς δὲ ἐν ἑαυτῷ διηπόρει ὁ Πέτρος τί ἂν εἴη τὸ ὅραμα ὃ εἶδεν, ἰδοὺ οἱ ἄνδρες οἱ ἀπεσταλμένοι ὑπὸ τοῦ Κορνηλίου διερωτήσαντες τὴν οἰκίαν τοῦ Σίμωνος ἐπέστησαν ἐπὶ τὸν πυλῶνα,	Et dum intra se hæsitaret Petrus quidnam esset visio, quam vidisset: ecce viri qui missi erant a Cornelio, inquirentes domum Simonis, astiterunt ad januam.	Gdy zaś w sobie samym był w niepewności Piotr, czym mogłoby być widzenie, które zobaczył, oto mężowie wysłani przez Korneliusza, rozpytawszy (o) dom Szymona, przystanęli przy wrotach
καὶ φωνήσαντες ἐπυνθάνοντο εἰ Σίμων ὁ ἐπικαλούμενος Πέτρος ἐνθάδε ξενίζεται.	Et cum vocassent, interrogabant, si Simon, qui cognominatur Petrus, illic haberet hospitium.	i zacząwszy wołać dowiadywali się, czy Szymon przezywany Piotrem tutaj jest goszczony.
τοῦ δὲ Πέτρου διενθυμουμένου περὶ τοῦ ὁράματος εἶπεν αὐτῷ τὸ πνεῦμα, Ἰδοὺ ἄνδρες τρεῖς ζητοῦντές σε,	Petro autem cogitante de visione, dixit Spiritus ei: Ecce viri tres quærunt te.	Zaś (gdy) Piotr (rozważał w sobie) o widzeniu, powiedział [mu] Duch: "Oto mężowie trzej szukający cię.
ἀλλὰ ἀναστὰς κατάβηθι καὶ πορεύου σὺν αὐτοῖς μηδὲν διακρινόμενος ὅτι ἐγὼ ἀπέσταλκα αὐτούς.	Surge itaque, descende, et vade cum eis nihil dubitans: quia ego misi illos.	Ale wstawszy zejdź i idź razem z nimi, nic (nie) osądzając sobie, bo ja wysłałem ich".
καταβὰς δὲ Πέτρος πρὸς τοὺς ἄνδρας εἶπεν, Ἰδοὺ ἐγώ εἰμι ὃν ζητεῖτε· τίς ἡ αἰτία δι᾽ ἣν πάρεστε;	Descendens autem Petrus ad viros, dixit: Ecce ego sum, quem quæritis: quæ causa est, propter quam venistis?	Zszedłszy zaś Piotr do (tych) mężów powiedział: "Oto ja jestem, którego szukacie. Jaki powód, dla którego przybywacie?"
οἱ δὲ εἶπαν, Κορνήλιος ἑκατοντάρχης, ἀνὴρ δίκαιος καὶ φοβούμενος τὸν θεόν, μαρτυρούμενός τε ὑπὸ ὅλου τοῦ ἔθνους τῶν Ἰουδαίων, ἐχρηματίσθη ὑπὸ ἀγγέλου ἁγίου μεταπέμψασθαί σε εἰς τὸν οἶκον αὐτοῦ καὶ ἀκοῦσαι ῥήματα παρὰ σοῦ.	Qui dixerunt: Cornelius centurio, vir justus, et timens Deum, et testimonium habens ab universa gente Judæorum, responsum accepit ab angelo sancto accersire te in domum suam, et audire verba abs te.	Ci zaś powiedzieli: "Korneliusz, setnik, mąż sprawiedliwy i bojący się Boga, poświadczany* przez cały lud Judejczyków, otrzymał wyrocznię** przez zwiastuna świętego, (żeby) wezwać cię do domu jego i usłyszeć słowa od ciebie". * Sens: cieszący się dobrą opinią. ** Przejawia się tu religijność pogan. Wyroczniami nazywano na przykład wypowiedzi Pytii.
Piotr w domu Korneliusza
εἰσκαλεσάμενος οὖν αὐτοὺς ἐξένισεν. Τῇ δὲ ἐπαύριον ἀναστὰς ἐξῆλθεν σὺν αὐτοῖς καί τινες τῶν ἀδελφῶν τῶν ἀπὸ Ἰόππης συνῆλθον αὐτῷ.	Introducens ergo eos, recepit hospitio. Sequenti autem die surgens profectus est cum illis; et quidam ex fratribus ab Joppe comitati sunt eum.	Wezwawszy więc ich ugościł. (Tego) zaś nazajutrz* wstawszy wyszedł razem z nimi. I niektórzy (z) braci, (tych) z Jafy przyłączyli się (do) niego. * Z domyślnym: dnia.
τῇ δὲ ἐπαύριον εἰσῆλθεν εἰς τὴν Καισάρειαν. ὁ δὲ Κορνήλιος ἦν προσδοκῶν αὐτοὺς συγκαλεσάμενος τοὺς συγγενεῖς αὐτοῦ καὶ τοὺς ἀναγκαίους φίλους.	Altera autem die introivit Cæsaream. Cornelius vero exspectabat illos, convocatis cognatis suis, et necessariis amicis.	(Tego) zaś nazajutrz* wszedł do Cezarei. Zaś Korneliusz był oczekującym ich, zwoławszy krewnych jego i koniecznych* przyjaciół. * Z domyślnym: dnia. "był oczekującym" hellenistyczna forma zamiast klasycznej: "oczekiwał". * Prawdopodobny sens: najbliższych.
ὡς δὲ ἐγένετο τοῦ εἰσελθεῖν τὸν Πέτρον, συναντήσας αὐτῷ ὁ Κορνήλιος πεσὼν ἐπὶ τοὺς πόδας προσεκύνησεν.	Et factum est cum introisset Petrus, obvius venit ei Cornelius, et procidens ad pedes ejus adoravit.	Gdy zaś stało się, (że) wejść Piotr, wyszedłszy na spotkanie z nim Korneliusz upadłszy do nóg pokłonił się. Składniej: "że wszedł Piotr".
ὁ δὲ Πέτρος ἤγειρεν αὐτὸν λέγων, Ἀνάστηθι· καὶ ἐγὼ αὐτὸς ἄνθρωπός εἰμι.	Petrus vero elevavit eum, dicens: Surge, et ego ipse homo sum.	Zaś Piotr podniósł go mówiąc: "Wstań. I ja sam człowiekiem jestem."
καὶ συνομιλῶν αὐτῷ εἰσῆλθεν καὶ εὑρίσκει συνεληλυθότας πολλούς,	Et loquens cum illo intravit, et invenit multos qui convenerant:	I rozmawiając razem z nim, wszedł. I znajduje (tych, którzy się zeszli) licznych.
ἔφη τε πρὸς αὐτούς, Ὑμεῖς ἐπίστασθε ὡς ἀθέμιτόν ἐστιν ἀνδρὶ Ἰουδαίῳ κολλᾶσθαι ἢ προσέρχεσθαι ἀλλοφύλῳ· κἀμοὶ ὁ θεὸς ἔδειξεν μηδένα κοινὸν ἢ ἀκάθαρτον λέγειν ἄνθρωπον·	dixitque ad illos: Vos scitis quomodo abominatum sit viro Judæo conjungi, aut accedere ad alienigenam: sed mihi ostendit Deus neminem communem aut immundum dicere hominem.	Mówił do nich: "Wy wiecie, że niegodziwe jest mężowi Judejczykowi łączyć się lub podchodzić do innoplemiennego. I mnie Bóg pokazał nikogo (nie) pospolitym lub nieczystym nazywać człowiekiem. Składniej: "żeby nikogo nie nazywać człowiekiem pospolitym lub nieczystym".
διὸ καὶ ἀναντιρρήτως ἦλθον μεταπεμφθείς. πυνθάνομαι οὖν τίνι λόγῳ μετεπέμψασθέ με;	Propter quod sine dubitatione veni accersitus. Interrogo ergo, quam ob causam accersistis me?	Dlatego i bez sprzeciwu przyszedłem wezwany. Pytam się więc (dla) jakiego słowa wezwaliście mię?"
καὶ ὁ Κορνήλιος ἔφη, Ἀπὸ τετάρτης ἡμέρας μέχρι ταύτης τῆς ὥρας ἤμην τὴν ἐνάτην προσευχόμενος ἐν τῷ οἴκῳ μου, καὶ ἰδοὺ ἀνὴρ ἔστη ἐνώπιόν μου ἐν ἐσθῆτι λαμπρᾷ	Et Cornelius ait: A nudiusquarta die usque ad hanc horam, orans eram hora nona in domo mea, et ecce vir stetit ante me in veste candida, et ait:	I Korneliusz mówił: "Od czwartego dnia aż do tej godziny byłem (o) dziewiątej* modlącym się** w domu mym. I oto mąż stanął przede mną w odzieniu jaśniejącym. * Według naszej rachuby czasu: o piętnastej. ** "byłem (…) modlącym się" - hellenistyczna forma zamiast "modliłem się".
καὶ φησίν, Κορνήλιε, εἰσηκούσθη σου ἡ προσευχὴ καὶ αἱ ἐλεημοσύναι σου ἐμνήσθησαν ἐνώπιον τοῦ θεοῦ.	Corneli, exaudita est oratio tua, et eleemosynæ tuæ commemoratæ sunt in conspectu Dei.	I mówi: «Korneliuszu. usłyszana została twa modlitwa i jałmużny twe zostały zapamiętane przed Bogiem.
πέμψον οὖν εἰς Ἰόππην καὶ μετακάλεσαι Σίμωνα ὃς ἐπικαλεῖται Πέτρος, οὗτος ξενίζεται ἐν οἰκίᾳ Σίμωνος βυρσέως παρὰ θάλασσαν.	Mitte ergo in Joppen, et accersi Simonem, qui cognominatur Petrus: hic hospitatur in domo Simonis coriarii juxta mare.	Poślij więc do Jafy i przywołaj do siebie Szymona, który jest przezywany Piotrem. Ten jest goszczony w domu Szymona, garbarza przy morzu».
ἐξαυτῆς οὖν ἔπεμψα πρὸς σέ, σύ τε καλῶς ἐποίησας παραγενόμενος. νῦν οὖν πάντες ἡμεῖς ἐνώπιον τοῦ θεοῦ πάρεσμεν ἀκοῦσαι πάντα τὰ προστεταγμένα σοι ὑπὸ τοῦ κυρίου.	Confestim ergo misi ad te: et tu benefecisti veniendo. Nunc ergo omnes nos in conspectu tuo adsumus audire omnia quæcumque tibi præcepta sunt a Domino.	Natychmiast więc posłałem do ciebie. Ty pięknie uczyniłeś przybywszy. Teraz więc wszyscy my przed Bogiem jesteśmy obecni, (aby) usłyszeć wszystko nakazane* ci przez Pana". * W oryginale liczba mnoga.
Ἀνοίξας δὲ Πέτρος τὸ στόμα εἶπεν, Ἐπ᾽ ἀληθείας καταλαμβάνομαι ὅτι οὐκ ἔστιν προσωπολήμπτης ὁ θεός,	Aperiens autem Petrus os suum, dixit: In veritate comperi quia non est personarum acceptor Deus;	Otwarłszy zaś Piotr usta powiedział: "Naprawdę łapię sobie, że nie jest biorącym według twarzy* Bóg, * Sens: pojmuję, rozumiem. ** Sens: taki, który traktuje i ocenia człowieka według wyglądu zewnętrznego, majątku itp.
ἀλλ᾽ ἐν παντὶ ἔθνει ὁ φοβούμενος αὐτὸν καὶ ἐργαζόμενος δικαιοσύνην δεκτὸς αὐτῷ ἐστιν.	sed in omni gente qui timet eum, et operatur justitiam, acceptus est illi.	ale w każdym ludzie bojący się Go i czyniący sprawiedliwość godny przyjęcia dla Niego jest.
τὸν λόγον ὃν ἀπέστειλεν τοῖς υἱοῖς Ἰσραὴλ εὐαγγελιζόμενος εἰρήνην διὰ Ἰησοῦ Χριστοῦ, οὗτός ἐστιν πάντων κύριος,	Verbum misit Deus filiis Israël, annuntians pacem per Jesum Christum (hic est omnium Dominus).	Słowo, [które] wysłał synom Izraela, głosząc dobrą nowinę (o) pokoju przez Jezusa Pomazańca Ten jest wszystkich Panem -
ὑμεῖς οἴδατε τὸ γενόμενον ῥῆμα καθ᾽ ὅλης τῆς Ἰουδαίας, ἀρξάμενος ἀπὸ τῆς Γαλιλαίας μετὰ τὸ βάπτισμα ὃ ἐκήρυξεν Ἰωάννης,	Vos scitis quod factum est verbum per universam Judæum: incipiens enim a Galilæa post baptismum, quod prædicavit Joannes,	wy znacie, (to) (które stało się) słowo po całej Judei, zacząwszy* od Galilei po polewaniu, które ogłosił Jan, * Układ logiczny całej dotychczasowej wypowiedzi jest taki: "wy znacie słowo, które stało się po całej Judei, a które to słowo (Bóg) wysłał synom Izraela, głosząc dobrą nowinę o pokoju przez Jezusa Pomazańca, zacząwszy od Galilei".
Ἰησοῦν τὸν ἀπὸ Ναζαρέθ, ὡς ἔχρισεν αὐτὸν ὁ θεὸς πνεύματι ἁγίῳ καὶ δυνάμει, ὃς διῆλθεν εὐεργετῶν καὶ ἰώμενος πάντας τοὺς καταδυναστευομένους ὑπὸ τοῦ διαβόλου, ὅτι ὁ θεὸς ἦν μετ᾽ αὐτοῦ.	Jesum a Nazareth: quomodo unxit eum Deus Spiritu Sancto, et virtute, qui pertransiit benefaciendo, et sanando omnes oppressos a diabolo, quoniam Deus erat cum illo.	Jezusa* (Tego) z Nazaretu, że namaścił Go Bóg Duchem Świętym i mocą, który* przeszedł dobrze czyniąc i lecząc wszystkich branych pod moc przez oszczercę***, bo Bóg był z Nim. "Jezusa" jest to część dopełnienia bliższego po "znacie". Elementami całego dopełnienia są następujące wyrazy: "Słowo (dwukrotnie), które stało się po całej Judei, Jezusa". Ten spójnik należy chyba łączyć ze "znacie". * Ten zaimek odnosi się do "Jezusa" - "Słowo". **** Inaczej: "diabła". Pochodzi od czasownika "przeciwstawić, poróżnić: oskarżać, spotwarzać, oczerniać; odrzucać; oszukać, zwieść, wprowadzić w błąd". Sięgając jednak dalej w etymologię odkrywamy, że słowo to oznacza czynność odwracania, czyli układania i przedstawiania wszystkiego na opak.
καὶ ἡμεῖς μάρτυρες πάντων ὧν ἐποίησεν ἔν τε τῇ χώρᾳ τῶν Ἰουδαίων καὶ Ἰερουσαλήμ. ὃν καὶ ἀνεῖλαν κρεμάσαντες ἐπὶ ξύλου,	Et nos testes sumus omnium quæ fecit in regione Judæorum, et Jerusalem, quem occiderunt suspendentes in ligno.	I my świadkami wszystkiego, co* uczynił w krainie Judejczyków i [w] Jeruzalem; którego i zgładzili, zawiesiwszy na drzewie. * W oryginale liczba mnoga.
τοῦτον ὁ θεὸς ἤγειρεν ἐν τῇ τρίτῃ ἡμέρᾳ καὶ ἔδωκεν αὐτὸν ἐμφανῆ γενέσθαι,	Hunc Deus suscitavit tertia die, et dedit eum manifestum fieri,	Tego Bóg wskrzesił [w] trzecim dniu i dał, (że) On widzialnym stać się
οὐ παντὶ τῷ λαῷ ἀλλὰ μάρτυσιν τοῖς προκεχειροτονημένοις ὑπὸ τοῦ θεοῦ, ἡμῖν, οἵτινες συνεφάγομεν καὶ συνεπίομεν αὐτῷ μετὰ τὸ ἀναστῆναι αὐτὸν ἐκ νεκρῶν·	non omni populo, sed testibus præordinatis a Deo: nobis, qui manducavimus et bibimus cum illo postquam resurrexit a mortuis.	nie całemu ludowi, ale świadkom wcześniej wybranym* przez Boga: nam, którzy zjedliśmy razem i wypiliśmy razem z Nim po wstać On z martwych*. W oryginale metafora. Autor tekstu jakby nie zdawał sobie sprawy z jej niestosowności. Słowo to bowiem, ściśle biorąc, oznacza wyciągnięcie ręki ku górze, co na zebraniach publicznych oznaczało oddanie swego głosu na czyjąś kandydaturę. ** "wstać On z martwych" jest traktowane jako jedno pojęcie.
καὶ παρήγγειλεν ἡμῖν κηρύξαι τῷ λαῷ καὶ διαμαρτύρασθαι ὅτι οὗτός ἐστιν ὁ ὡρισμένος ὑπὸ τοῦ θεοῦ κριτὴς ζώντων καὶ νεκρῶν.	Et præcepit nobis prædicare populo, et testificari, quia ipse est qui constitutus est a Deo judex vivorum et mortuorum.	I nakazał nam ogłosić ludowi i zaświadczyć, że Ten jest ustalonym przez Boga sędzią żyjących i martwych.
τούτῳ πάντες οἱ προφῆται μαρτυροῦσιν ἄφεσιν ἁμαρτιῶν λαβεῖν διὰ τοῦ ὀνόματος αὐτοῦ πάντα τὸν πιστεύοντα εἰς αὐτόν.	Huic omnes prophetæ testimonium perhibent remissionem peccatorum accipere per nomen ejus omnes qui credunt in eum.	Temu wszyscy prorocy świadczą, (że) uwolnienie (od) grzechów wziąć przez imię Jego każdy wierzący* w Niego". * Składniej: "prorocy świadczą, że każdy wierzący w Niego wziął przez imię Jego uwolnienie od grzechów".
Ἔτι λαλοῦντος τοῦ Πέτρου τὰ ῥήματα ταῦτα ἐπέπεσεν τὸ πνεῦμα τὸ ἅγιον ἐπὶ πάντας τοὺς ἀκούοντας τὸν λόγον.	Adhuc loquente Petro verba hæc, cecidit Spiritus Sanctus super omnes qui audiebant verbum.	Jeszcze (kiedy mówił) Piotr słowa te, spadł Duch Święty na wszystkich słuchających słowa.
καὶ ἐξέστησαν οἱ ἐκ περιτομῆς πιστοὶ ὅσοι συνῆλθαν τῷ Πέτρῳ, ὅτι καὶ ἐπὶ τὰ ἔθνη ἡ δωρεὰ τοῦ ἁγίου πνεύματος ἐκκέχυται·	Et obstupuerunt ex circumcisione fideles qui venerant cum Petro: quia et in nationes gratia Spiritus Sancti effusa est.	I stali się oszołomieni (ci) z obrzezania* wierni, jacy przyszli razem z Piotrem, że i na pogan darowizna Świętego Ducha jest wylana. * W oryginale o chrześcijanach pochodzenia żydowskiego.
ἤκουον γὰρ αὐτῶν λαλούντων γλώσσαις καὶ μεγαλυνόντων τὸν θεόν. τότε ἀπεκρίθη Πέτρος,	Audiebant enim illos loquentes linguis, et magnificantes Deum.	Słyszeli bowiem ich mówiących językami i wywyższających Boga. Wtedy odpowiedział Piotr:
Μήτι τὸ ὕδωρ δύναται κωλῦσαί τις τοῦ μὴ βαπτισθῆναι τούτους, οἵτινες τὸ πνεῦμα τὸ ἅγιον ἔλαβον ὡς καὶ ἡμεῖς;	Tunc respondit Petrus: Numquid aquam quis prohibere potest ut non baptizentur hi qui Spiritum Sanctum acceperunt sicut et nos?	"Czy wody może zabronić ktoś, (aby) nie zostać zanurzonymi ci, którzy Ducha Świętego wzięli jak i my?" Składniej: "aby nie zostali zanurzeni".
προσέταξεν δὲ αὐτοὺς ἐν τῷ ὀνόματι Ἰησοῦ Χριστοῦ βαπτισθῆναι. τότε ἠρώτησαν αὐτὸν ἐπιμεῖναι ἡμέρας τινάς.	Et jussit eos baptizari in nomine Domini Jesu Christi. Tunc rogaverunt eum ut maneret apud eos aliquot diebus.	Nakazał zaś, (aby) oni w imieniu Jezusa Pomazańca zostać zanurzeni. Wtedy poprosili go zatrzymać się* (przez) dni jakieś**. Składniej: "aby oni zostali zanurzeni". Składniej: "aby on zatrzymał się". * Rozciągłości w czasie.

11

Piotr wyjaśnia swoje działania
Ἤκουσαν δὲ οἱ ἀπόστολοι καὶ οἱ ἀδελφοὶ οἱ ὄντες κατὰ τὴν Ἰουδαίαν ὅτι καὶ τὰ ἔθνη ἐδέξαντο τὸν λόγον τοῦ θεοῦ.	Audierunt autem Apostoli, et fratres, qui erant in Judæa, quoniam et gentes receperunt verbum Dei.	Usłyszeli zaś wysłannicy i bracia będący w Judei, że i poganie przyjęli słowo Boga.
ὅτε δὲ ἀνέβη Πέτρος εἰς Ἰερουσαλήμ, διεκρίνοντο πρὸς αὐτὸν οἱ ἐκ περιτομῆς	Cum autem ascendisset Petrus Jerosolymam, disceptabant adversus illum qui erant ex circumcisione,	Gdy zaś wszedł Piotr do Jeruzalem, osądzali sobie przeciw niemu (ci) z obrzezania, O chrześcijanach pochodzenia żydowskiego.
λέγοντες ὅτι Εἰσῆλθες πρὸς ἄνδρας ἀκροβυστίαν ἔχοντας καὶ συνέφαγες αὐτοῖς.	dicentes: Quare introisti ad viros præputium habentes, et manducasti cum illis?	mówiąc, że: "Wszedłeś do mężów napletek mających i zjadłeś razem z nimi".
ἀρξάμενος δὲ Πέτρος ἐξετίθετο αὐτοῖς καθεξῆς λέγων,	Incipiens autem Petrus exponebat illis ordinem, dicens:	Zacząwszy zaś Piotr wykładał im po kolei mówiąc:
Ἐγὼ ἤμην ἐν πόλει Ἰόππῃ προσευχόμενος καὶ εἶδον ἐν ἐκστάσει ὅραμα, καταβαῖνον σκεῦός τι ὡς ὀθόνην μεγάλην τέσσαρσιν ἀρχαῖς καθιεμένην ἐκ τοῦ οὐρανοῦ, καὶ ἦλθεν ἄχρι ἐμοῦ.	Ego eram in civitate Joppe orans, et vidi in excessu mentis visionem, descendens vas quoddam velut linteum magnum quatuor initiis summitti de cælo, et venit usque ad me.	"Ja byłem w mieście Jafie modlącym się* i zobaczyłem w uniesieniu widzenie: schodzące naczynie jakieś jak płótno wielkie, czterema początkami spuszczane z nieba. I przyszło aż do mnie. * "byłem (…) modlącym się" - zamiast: "modliłem się".
εἰς ἣν ἀτενίσας κατενόουν καὶ εἶδον τὰ τετράποδα τῆς γῆς καὶ τὰ θηρία καὶ τὰ ἑρπετὰ καὶ τὰ πετεινὰ τοῦ οὐρανοῦ.	In quod intuens considerabam, et vidi quadrupedia terræ, et bestias, et reptilia, et volatilia cæli.	W które spojrzawszy wprost, oglądałem i zobaczyłem czworonogi ziemi, i zwierzęta, i pełzające, i fruwające nieba.
ἤκουσα δὲ καὶ φωνῆς λεγούσης μοι, Ἀναστάς, Πέτρε, θῦσον καὶ φάγε.	Audivi autem et vocem dicentem mihi: Surge Petre, occide, et manduca.	Usłyszałem zaś i głos mówiący mi: «Wstawszy, Piotrze, zabij na ofiarę i zjedz».
εἶπον δέ, Μηδαμῶς, κύριε, ὅτι κοινὸν ἢ ἀκάθαρτον οὐδέποτε εἰσῆλθεν εἰς τὸ στόμα μου.	Dixi autem: Nequaquam Domine: quia commune aut immundum numquam introivit in os meum.	Powiedziałem zaś: «W żaden sposób, Panie, bo pospolite lub nieczyste nigdy (nie) weszło do ust mych».
ἀπεκρίθη δὲ φωνὴ ἐκ δευτέρου ἐκ τοῦ οὐρανοῦ, Ἃ ὁ θεὸς ἐκαθάρισεν, σὺ μὴ κοίνου.	Respondit autem vox secundo de cælo: Quæ Deus mundavit, tu ne commune dixeris.	Odpowiedział zaś głos po drugi (raz) z nieba: «Które Bóg oczyścił, ty nie pospolituj».
τοῦτο δὲ ἐγένετο ἐπὶ τρίς, καὶ ἀνεσπάσθη πάλιν ἅπαντα εἰς τὸν οὐρανόν.	Hoc autem factum est per ter: et recepta sunt omnia rursum in cælum.	To zaś stało się do trzykrotnie i zostało wyciągnięte znowu wszystko* do nieba. * W oryginale liczba mnoga.
O doniosłości nawrócenia Korneliusza - prócz racji, które były już wymienione - świadczy bardzo żywe zainteresowanie tym wydarzeniem "Apostołów i braci" przebywających w Jerozolimie. Chrześcijanom nawróconym z judaizmu musiał Piotr wytłumaczyć, jakim to prawem "wszedł do ludzi nieobrzezanych i jadł z nimi". Zasiadając do stołu z nieobrzezanym, Izraelita narażał się na podwójne niebezpieczeństwo: kontaktował się z człowiekiem nieczystym, a nadto nigdy nie mógł mieć pewności, czy to, co spożywa, jest rzeczywiście czyste.
καὶ ἰδοὺ ἐξαυτῆς τρεῖς ἄνδρες ἐπέστησαν ἐπὶ τὴν οἰκίαν ἐν ᾗ ἤμην, ἀπεσταλμένοι ἀπὸ Καισαρείας πρός με.	Et ecce viri tres confestim astiterunt in domo in qua eram, missi a Cæsarea ad me.	I oto natychmiast trzej mężowie przystanęli przy domu, w którym byliśmy, wysłani z Cezarei do mnie.
εἶπεν δὲ τὸ πνεῦμά μοι συνελθεῖν αὐτοῖς μηδὲν διακρίναντα. ἦλθον δὲ σὺν ἐμοὶ καὶ οἱ ἓξ ἀδελφοὶ οὗτοι καὶ εἰσήλθομεν εἰς τὸν οἶκον τοῦ ἀνδρός.	Dixit autem Spiritus mihi ut irem cum illis, nihil hæsitans. Venerunt autem mecum et sex fratres isti, et ingressi sumus in domum viri.	Powiedział zaś Duch mi przyjść razem z nimi, nic osądziwszy. Przyszli zaś razem ze mną i sześć bracia ci. I weszliśmy do domu (tego) męża. Składniej: "żebym przyszedł razem z nimi". ** Składniej: "Przyszło zaś razem ze mną i sześciu tych braci".
ἀπήγγειλεν δὲ ἡμῖν πῶς εἶδεν τὸν ἄγγελον ἐν τῷ οἴκῳ αὐτοῦ σταθέντα καὶ εἰπόντα, Ἀπόστειλον εἰς Ἰόππην καὶ μετάπεμψαι Σίμωνα τὸν ἐπικαλούμενον Πέτρον,	Narravit autem nobis, quomodo vidisset angelum in domo sua, stantem et dicentem sibi: Mitte in Joppen, et accersi Simonem, qui cognominatur Petrus,	Oznajmił zaś nam, jak zobaczył zwiastuna w domu jego, (który stanął) i (który powiedział): «Wyślij do Jafy i wezwij Szymona, (tego) przezywanego Piotrem, Sens: "swoim".
ὃς λαλήσει ῥήματα πρὸς σὲ ἐν οἷς σωθήσῃ σὺ καὶ πᾶς ὁ οἶκός σου.	qui loquetur tibi verba in quibus salvus eris tu, et universa domus tua.	który powie słowa do ciebie, przez które zbawiony zostaniesz ty i cały dom twój».
ἐν δὲ τῷ ἄρξασθαί με λαλεῖν ἐπέπεσεν τὸ πνεῦμα τὸ ἅγιον ἐπ᾽ αὐτοὺς ὥσπερ καὶ ἐφ᾽ ἡμᾶς ἐν ἀρχῇ.	Cum autem cœpissem loqui, cecidit Spiritus Sanctus super eos, sicut et in nos in initio.	W zaś zacząć ja* mówić spadł Duch Święty na nich jak właśnie i na nas na początku. * Sens: kiedy zaś ja zacząłem.
ἐμνήσθην δὲ τοῦ ῥήματος τοῦ κυρίου ὡς ἔλεγεν, Ἰωάννης μὲν ἐβάπτισεν ὕδατι, ὑμεῖς δὲ βαπτισθήσεσθε ἐν πνεύματι ἁγίῳ.	Recordatus sum autem verbi Domini, sicut dicebat: Joannes quidem baptizavit aqua, vos autem baptizabimini Spiritu Sancto.	Przypomniałem sobie zaś słowo Pana, jak mówił: «Jan polał wodą, wy zaś zostaniecie zanurzeni w Duchu Świętym».
εἰ οὖν τὴν ἴσην δωρεὰν ἔδωκεν αὐτοῖς ὁ θεὸς ὡς καὶ ἡμῖν πιστεύσασιν ἐπὶ τὸν κύριον Ἰησοῦν Χριστόν, ἐγὼ τίς ἤμην δυνατὸς κωλῦσαι τὸν θεόν;	Si ergo eamdem gratiam dedit illis Deus, sicut et nobis, qui credidimus in Dominum Jesum Christum: ego quis eram, qui possem prohibere Deum?	Jeśli więc równą darowiznę dał im Bóg jak i nam, (którzy uwierzyliśmy) w Pana, Jezusa Pomazańca, ja jakim byłbym mocnym, (żeby) zabronić Bogu?"
ἀκούσαντες δὲ ταῦτα ἡσύχασαν καὶ ἐδόξασαν τὸν θεὸν λέγοντες, Ἄρα καὶ τοῖς ἔθνεσιν ὁ θεὸς τὴν μετάνοιαν εἰς ζωὴν ἔδωκεν.	His auditis, tacuerunt: et glorificaverunt Deum, dicentes: Ergo et gentibus pœnitentiam dedit Deus ad vitam.	Usłyszawszy zaś to* uspokoili się i oddali chwałę Bogu mówiąc; "Zatem i poganom Bóg zmianę myślenia** ku życiu dał". * W oryginale liczba mnoga. ** W Nowym Testamencie termin techniczny: "nawrócenie".
Kościół w Antiochii
Οἱ μὲν οὖν διασπαρέντες ἀπὸ τῆς θλίψεως τῆς γενομένης ἐπὶ Στεφάνῳ διῆλθον ἕως Φοινίκης καὶ Κύπρου καὶ Ἀντιοχείας μηδενὶ λαλοῦντες τὸν λόγον εἰ μὴ μόνον Ἰουδαίοις.	Et illi quidem, qui dispersi fuerant a tribulatione, quæ facta fuerat sub Stephano, perambulaverunt usque Phœnicen, et Cyprum, et Antiochiam, nemini loquentes verbum, nisi solis Judæis.	(Ci) więc, (którzy się rozproszyli) z utrapienia* (tego), (które się stało) z powodu Szczepana, przeszli aż do Fenicji, i Cypru, i Antiochii, nikomu (nie) mówiąc słowo (z wyjątkiem) jedynie Judejczyków. * O prześladowaniach.
ἦσαν δέ τινες ἐξ αὐτῶν ἄνδρες Κύπριοι καὶ Κυρηναῖοι, οἵτινες ἐλθόντες εἰς Ἀντιόχειαν ἐλάλουν καὶ πρὸς τοὺς Ἑλληνιστὰς εὐαγγελιζόμενοι τὸν κύριον Ἰησοῦν.	Erant autem quidam ex eis viri Cyprii, et Cyrenæi, qui cum introissent Antiochiam, loquebantur et ad Græcos, annuntiantes Dominum Jesum.	Byli zaś niektórzy z nich, mężowie Cypryjczycy i Cyrenejczycy, którzy przyszedłszy do Antiochii mówili i do Hellenistów, głosząc sobie dobrą nowinę: Pana, Jezusa.
καὶ ἦν χεὶρ κυρίου μετ᾽ αὐτῶν, πολύς τε ἀριθμὸς ὁ πιστεύσας ἐπέστρεψεν ἐπὶ τὸν κύριον.	Et erat manus Domini cum eis: multusque numerus credentium conversus est ad Dominum.	I była ręka Pana z nimi, wielka liczba, (ta) (która uwierzyła), zwróciła się do Pana.
ἠκούσθη δὲ ὁ λόγος εἰς τὰ ὦτα τῆς ἐκκλησίας τῆς οὔσης ἐν Ἰερουσαλὴμ περὶ αὐτῶν καὶ ἐξαπέστειλαν Βαρναβᾶν ἕως Ἀντιοχείας.	Pervenit autem sermo ad aures ecclesiæ quæ erat Jerosolymis, super istis: et miserunt Barnabam usque ad Antiochiam.	Dało się słyszeć zaś słowo do uszu (społeczności) wywołanych, (tej) będącej w Jeruzalem, o nich. I wysłali Barnabę, (aby) [przejść]* do Antiochii. * Składniej: "aby poszedł".
ὃς παραγενόμενος καὶ ἰδὼν τὴν χάριν τὴν τοῦ θεοῦ, ἐχάρη καὶ παρεκάλει πάντας τῇ προθέσει τῆς καρδίας προσμένειν τῷ κυρίῳ,	Qui cum pervenisset, et vidisset gratiam Dei, gavisus est: et hortabatur omnes in proposito cordis permanere in Domino:	Który przybywszy i zobaczywszy łaskę Boga, rozradował się, i zachęcał wszystkich postanowieniem serca pozostawać przy Panu,
ὅτι ἦν ἀνὴρ ἀγαθὸς καὶ πλήρης πνεύματος ἁγίου καὶ πίστεως. καὶ προσετέθη ὄχλος ἱκανὸς τῷ κυρίῳ.	quia erat vir bonus, et plenus Spiritu Sancto, et fide. Et apposita est multa turba Domino.	bo był mężem dobrym i pełnym Ducha Świętego i wiary. I dał się przyłączyć tłum dość duży (do) Pana.
ἐξῆλθεν δὲ εἰς Ταρσὸν ἀναζητῆσαι Σαῦλον,	Profectus est autem Barnabas Tarsum,	Wyszedł zaś do Tarsu odszukać Szawła.
καὶ εὑρὼν ἤγαγεν εἰς Ἀντιόχειαν. ἐγένετο δὲ αὐτοῖς καὶ ἐνιαυτὸν ὅλον συναχθῆναι ἐν τῇ ἐκκλησίᾳ καὶ διδάξαι ὄχλον ἱκανόν, χρηματίσαι τε πρώτως ἐν Ἀντιοχείᾳ τοὺς μαθητὰς Χριστιανούς.	ut quæreret Saulum: quem cum invenisset, perduxit Antiochiam. Et annum totum conversati sunt ibi in ecclesia: et docuerunt turbam multam, ita ut cognominarentur primum Antiochiæ discipuli, christiani.	I znalazłszy poprowadził do Antiochii. Stało się zaś im, (że) i rok cały zebrać się razem w (społeczności) wywołanych i nauczyć* tłum dość duży; otrzymać imię po raz pierwszy w Antiochii uczniowie chrześcijanie*. Sens: nawet przez cały rok spotykali się razem i nauczali. ** Sens: w Antiochii uczniowie po raz pierwszy otrzymali nazwę chrześcijan. Najdosłowniej byłoby: "Pomazańcowi".
Ἐν ταύταις δὲ ταῖς ἡμέραις κατῆλθον ἀπὸ Ἱεροσολύμων προφῆται εἰς Ἀντιόχειαν.	In his autem diebus supervenerunt ab Jerosolymis prophetæ Antiochiam:	W tych zaś dniach zeszli* z Jerozolimy prorocy do Antiochii. * Wyjście z miasta oznaczano w starożytności jako schodzenie w dół.
ἀναστὰς δὲ εἷς ἐξ αὐτῶν ὀνόματι Ἅγαβος ἐσήμανεν διὰ τοῦ πνεύματος λιμὸν μεγάλην μέλλειν ἔσεσθαι ἐφ᾽ ὅλην τὴν οἰκουμένην, ἥτις ἐγένετο ἐπὶ Κλαυδίου.	et surgens unus ex eis nomine Agabus, significabat per spiritum famem magnam futuram in universo orbe terrarum, quæ facta est sub Claudio.	Wstawszy zaś jeden z nich imieniem Agabos oznaczył przez Ducha, (że) głód wielki zamierzać* być na całej zamieszkiwanej (ziemi): który stał się za Klaudiusza. * Składniej: "głód wielki zamierza".
τῶν δὲ μαθητῶν, καθὼς εὐπορεῖτό τις ὥρισαν ἕκαστος αὐτῶν εἰς διακονίαν πέμψαι τοῖς κατοικοῦσιν ἐν τῇ Ἰουδαίᾳ ἀδελφοῖς·	Discipuli autem, prout quis habebat, proposuerunt singuli in ministerium mittere habitantibus in Judæa fratribus:	Zaś (z) uczniów, tak jak miał dostatek ktoś, ustalili każdy (z) nich na służbę* posłać zamieszkującym w Judei braciom. * O posłudze chleba dla potrzebujących.
ὃ καὶ ἐποίησαν ἀποστείλαντες πρὸς τοὺς πρεσβυτέρους διὰ χειρὸς Βαρναβᾶ καὶ Σαύλου.	quod et fecerunt, mittentes ad seniores per manus Barnabæ et Sauli.	Co i uczynili wysławszy do starszych przez rękę Barnaby i Szawła.

12

Cudowne uwolnienie Piotra
Κατ᾽ ἐκεῖνον δὲ τὸν καιρὸν ἐπέβαλεν Ἡρῴδης ὁ βασιλεὺς τὰς χεῖρας κακῶσαί τινας τῶν ἀπὸ τῆς ἐκκλησίας.	Eodem autem tempore misit Herodes rex manus, ut affligeret quosdam de ecclesia.	W tamtej zaś porze narzucił Herod król ręce, (aby) skrzywdzić niektórych (z tych) ze (społeczności) wywołanych.
ἀνεῖλεν δὲ Ἰάκωβον τὸν ἀδελφὸν Ἰωάννου μαχαίρῃ.	Occidit autem Jacobum fratrem Joannis gladio.	Zgładził zaś Jakuba, brata Jana, mieczem.
ἰδὼν δὲ ὅτι ἀρεστόν ἐστιν τοῖς Ἰουδαίοις προσέθετο συλλαβεῖν καὶ Πέτρον, ἦσαν δὲ [αἱ] ἡμέραι τῶν ἀζύμων	Videns autem quia placeret Judæis, apposuit ut apprehenderet et Petrum. Erant autem dies Azymorum.	Zobaczywszy zaś, że podobające się jest Judejczykom, przyłożył sobie, (aby) ująć i Piotra (były zaś dni przaśnych), O Święcie Przaśników.
ὃν καὶ πιάσας ἔθετο εἰς φυλακὴν παραδοὺς τέσσαρσιν τετραδίοις στρατιωτῶν φυλάσσειν αὐτόν, βουλόμενος μετὰ τὸ πάσχα ἀναγαγεῖν αὐτὸν τῷ λαῷ.	Quem cum apprehendisset, misit in carcerem, tradens quatuor quaternionibus militum custodiendum, volens post Pascha producere eum populo.	którego i ścisnąwszy umieścił sobie w strażnicy, wydawszy czterem czwórkom żołnierzy strzec* go, postanawiając po (święcie) Paschy poprowadzić go ludowi. * Domyślnie: aby strzegli.
ὁ μὲν οὖν Πέτρος ἐτηρεῖτο ἐν τῇ φυλακῇ· προσευχὴ δὲ ἦν ἐκτενῶς γινομένη ὑπὸ τῆς ἐκκλησίας πρὸς τὸν θεὸν περὶ αὐτοῦ.	Et Petrus quidem servabatur in carcere. Oratio autem fiebant sine intermissione ab ecclesia ad Deum pro eo.	Więc Piotr był strzeżony w strażnicy. Modlitwa zaś była żarliwie stająca się* przez (społeczność) wywołanych do Boga za nim. * Sens: zanoszona.
Ὅτε δὲ ἤμελλεν προαγαγεῖν αὐτὸν ὁ Ἡρῴδης, τῇ νυκτὶ ἐκείνῃ ἦν ὁ Πέτρος κοιμώμενος μεταξὺ δύο στρατιωτῶν δεδεμένος ἁλύσεσιν δυσὶν φύλακές τε πρὸ τῆς θύρας ἐτήρουν τὴν φυλακήν.	Cum autem producturus eum esset Herodes, in ipsa nocte erat Petrus dormiens inter duos milites, vinctus catenis duabus: et custodes ante ostium custodiebant carcerem.	Gdy zaś zamierzał poprowadzić go Herod, nocy owej był Piotr śpiącym* między dwoma żołnierzami, związany kajdanami dwoma; strażnicy przed podwojami strzegli strażnicy. * "był (…) śpiącym" - inaczej: "spał".
καὶ ἰδοὺ ἄγγελος κυρίου ἐπέστη καὶ φῶς ἔλαμψεν ἐν τῷ οἰκήματι· πατάξας δὲ τὴν πλευρὰν τοῦ Πέτρου ἤγειρεν αὐτὸν λέγων, Ἀνάστα ἐν τάχει. καὶ ἐξέπεσαν αὐτοῦ αἱ ἁλύσεις ἐκ τῶν χειρῶν.	Et ecce angelus Domini astitit: et lumen refulsit in habitaculo: percussoque latere Petri, excitavit eum, dicens: Surge velociter. Et ceciderunt catenæ de manibus ejus.	I oto zwiastun Pana stanął obok i światło zajaśniało w celi. Uderzywszy zaś bok Piotra, obudził go mówiąc: "Wstań w szybkości". I odpadły jego kajdany z rąk. Inaczej: "szybko".
εἶπεν δὲ ὁ ἄγγελος πρὸς αὐτόν, Ζῶσαι καὶ ὑπόδησαι τὰ σανδάλιά σου. ἐποίησεν δὲ οὕτως. καὶ λέγει αὐτῷ, Περιβαλοῦ τὸ ἱμάτιόν σου καὶ ἀκολούθει μοι.	Dixit autem angelus ad eum: Præcingere, et calcea te caligas tuas. Et fecit sic. Et dixit illi: Circumda tibi vestimentum tuum, et sequere me.	Powiedział zaś zwiastun do niego: "Opasz się i podwiąż sandały twe". Uczynił zaś tak. I mówi mu: "Odziej się szatą* twą i towarzysz mi". * Chodzi o wierzchnią szatę, po grecku himation, którym owijano się jak rzymską togą.
καὶ ἐξελθὼν ἠκολούθει καὶ οὐκ ᾔδει ὅτι ἀληθές ἐστιν τὸ γινόμενον διὰ τοῦ ἀγγέλου· ἐδόκει δὲ ὅραμα βλέπειν.	Et exiens sequebatur eum, et nesciebat quia verum est, quod fiebat per angelum: existimabat autem se visum videre.	I wyszedłszy towarzyszył. I nie wiedział, że prawdziwe jest (to) stawające się przez zwiastuna, uważał zaś widzenie widzieć. Składniej: "uważał zaś, że ma widzenie".
διελθόντες δὲ πρώτην φυλακὴν καὶ δευτέραν ἦλθαν ἐπὶ τὴν πύλην τὴν σιδηρᾶν τὴν φέρουσαν εἰς τὴν πόλιν, ἥτις αὐτομάτη ἠνοίγη αὐτοῖς καὶ ἐξελθόντες προῆλθον ῥύμην μίαν, καὶ εὐθέως ἀπέστη ὁ ἄγγελος ἀπ᾽ αὐτοῦ.	Transeuntes autem primam et secundam custodiam, venerunt ad portam ferream, quæ ducit ad civitatem: quæ ultro aperta est eis. Et exeuntes processerunt vicum unum: et continuo discessit angelus ab eo.	Przeszedłszy zaś pierwszą straż i drugą przyszli do bramy (tej) żelaznej, (tej) niosącej* do miasta, która samorzutnie otwarła się im, i wyszedłszy poszli naprzód ulicą jedną, i zaraz odstąpił zwiastun od niego. * Według frazeologii polskiej: "prowadzącej".
καὶ ὁ Πέτρος ἐν ἑαυτῷ γενόμενος εἶπεν, Νῦν οἶδα ἀληθῶς ὅτι ἐξαπέστειλεν ὁ κύριος τὸν ἄγγελον αὐτοῦ καὶ ἐξείλατό με ἐκ χειρὸς Ἡρῴδου καὶ πάσης τῆς προσδοκίας τοῦ λαοῦ τῶν Ἰουδαίων.	Et Petrus ad se reversus, dixit: Nunc scio vere quia misit Dominus angelum suum, et eripuit me de manu Herodis, et de omni exspectatione plebis Judæorum.	I Piotr w sobie samym stawszy się* powiedział: "Teraz wiem prawdziwie, że wysłał Pan zwiastuna Jego i wyrwał sobie mię z ręki Heroda i całego oczekiwania ludu Judejczyków". * Sens: "kiedy oprzytomniał".
Cały rozdział dwunasty Dziejów poświęcony jest opowiadaniu o prześladowaniach chrześcijan, wszczętych przez Heroda Agryppę. Najwięcej miejsca w tych relacjach zajmuje sprawa aresztowania i cudownego uwolnienia Piotra. Prześladowanie owo rozpoczęło się na krótko przed przybyciem Pawła i Barnaby do Jerozolimy, tzn. około r. 43-44, na polecenie króla Heroda Agryppy I (lata 37-44). Był on siostrzeńcem Heroda Antypasa (lata 4-39), znanego nam z procesu Jezusa, a wnukiem Heroda Wielkiego (lata 37 przed Chr. -4 po Chr.). Prześladowanie za Heroda Agryppy było szczególnie groźne dla nowo założonego Kościoła, bo zmierzało do wymordowania przede wszystkim jego przełożonych.
συνιδών τε ἦλθεν ἐπὶ τὴν οἰκίαν τῆς Μαρίας τῆς μητρὸς Ἰωάννου τοῦ ἐπικαλουμένου Μάρκου, οὗ ἦσαν ἱκανοὶ συνηθροισμένοι καὶ προσευχόμενοι.	Consideransque venit ad domum Mariæ matris Joannis, qui cognominatus est Marcus, ubi erant multi congregati, et orantes.	Dostrzegłszy* przyszedł do domu Marii, matki Jana, przezywanego Markiem, gdzie byli dość liczni razem zebrani i modlący się. * Sens: "rozejrzawszy się w terenie, zastanowiwszy się".
κρούσαντος δὲ αὐτοῦ τὴν θύραν τοῦ πυλῶνος προσῆλθεν παιδίσκη ὑπακοῦσαι ὀνόματι Ῥόδη,	Pulsante autem eo ostium januæ, processit puella ad audiendum, nomine Rhode.	Zapukawszy zaś on* (w) podwoje wrót, podeszła służebna wysłuchać imieniem Rode. * Składniej: "Kiedy zapukał".
καὶ ἐπιγνοῦσα τὴν φωνὴν τοῦ Πέτρου ἀπὸ τῆς χαρᾶς οὐκ ἤνοιξεν τὸν πυλῶνα, εἰσδραμοῦσα δὲ ἀπήγγειλεν ἑστάναι τὸν Πέτρον πρὸ τοῦ πυλῶνος.	Et ut cognovit vocem Petri, præ gaudio non aperuit januam, sed intro currens nuntiavit stare Petrum ante januam.	I uznawszy głos Piotra z radości nie otwarła wrót, wbiegłszy zaś oznajmiła, (że) stać Piotr* przed wrotami. * Składniej: "że stoi Piotr".
οἱ δὲ πρὸς αὐτὴν εἶπαν, Μαίνῃ. ἡ δὲ διϊσχυρίζετο οὕτως ἔχειν. οἱ δὲ ἔλεγον, Ὁ ἄγγελός ἐστιν αὐτοῦ.	At illi dixerunt ad eam: Insanis. Illa autem affirmabat sic se habere. Illi autem dicebant: Angelus ejus est.	Ci zaś do niej powiedzieli: "Szalejesz". Ta zaś usilnie zapewniała, (że) tak się ma. Ci zaś mówili: "Zwiastun jest jego".
ὁ δὲ Πέτρος ἐπέμενεν κρούων· ἀνοίξαντες δὲ εἶδαν αὐτὸν καὶ ἐξέστησαν.	Petrus autem perseverabat pulsans. Cum autem aperuissent, viderunt eum, et obstupuerunt.	Zaś Piotr zatrzymywał się pukając. Otwarłszy zaś zobaczyli go i stali się oszołomieni. "zatrzymywał się pukając" - typowy zwrot grecki zamiast "ciągle pukał", "bez przerwy pukał".
κατασείσας δὲ αὐτοῖς τῇ χειρὶ σιγᾶν διηγήσατο πῶς ὁ κύριος αὐτὸν ἐξήγαγεν ἐκ τῆς φυλακῆς εἶπέν τε, Ἀπαγγείλατε Ἰακώβῳ καὶ τοῖς ἀδελφοῖς ταῦτα. καὶ ἐξελθὼν ἐπορεύθη εἰς ἕτερον τόπον.	Annuens autem eis manu ut tacerent, narravit quomodo Dominus eduxisset eum de carcere, dixitque: Nuntiate Jacobo et fratribus hæc. Et egressus abiit in alium locum.	Potrząsnąwszy zaś im ręką, (aby) milczeć, opisał [im], jak Pan go wyprowadził ze strażnicy. Powiedział: "Oznajmijcie Jakubowi i braciom to". I wyszedłszy poszedł w inne miejsce. "Potrząsnąwszy zaś im ręką" - sens: dawszy znak ręką. ** W oryginale liczba mnoga.
Γενομένης δὲ ἡμέρας ἦν τάραχος οὐκ ὀλίγος ἐν τοῖς στρατιώταις τί ἄρα ὁ Πέτρος ἐγένετο.	Facta autem die, erat non parva turbatio inter milites, quidnam factum esset de Petro.	(Z nastaniem) zaś dnia był zamęt nie mały wśród żołnierzy, czym mianowicie Piotr stał się.
Ἡρῴδης δὲ ἐπιζητήσας αὐτὸν καὶ μὴ εὑρών, ἀνακρίνας τοὺς φύλακας ἐκέλευσεν ἀπαχθῆναι, καὶ κατελθὼν ἀπὸ τῆς Ἰουδαίας εἰς Καισάρειαν διέτριβεν.	Herodes autem cum requisisset eum, et non invenisset, inquisitione facta de custodibus, jussit eos duci: descendensque a Judæa in Cæsaream, ibi commoratus est.	Herod zaś przeprowadziwszy poszukiwania (za) nim i nie znalazłszy, osądziwszy strażników rozkazał zostać uwięzionymi* i zszedłszy z Judei do Cezarei przebywał. * Składniej: "rozkazał, żeby zostali uwięzieni".
Śmierć Heroda
Ἦν δὲ θυμομαχῶν Τυρίοις καὶ Σιδωνίοις· ὁμοθυμαδὸν δὲ παρῆσαν πρὸς αὐτὸν καὶ πείσαντες Βλάστον, τὸν ἐπὶ τοῦ κοιτῶνος τοῦ βασιλέως, ᾐτοῦντο εἰρήνην διὰ τὸ τρέφεσθαι αὐτῶν τὴν χώραν ἀπὸ τῆς βασιλικῆς.	Erat autem iratus Tyriis et Sidonis. At illi unanimes venerunt ad eum, et persuaso Blasto, qui erat super cubiculum regis, postulabant pacem, eo quod alerentur regiones eorum ab illo.	Był zaś gniewającym się* (na) Tyryjczyków i Sydończyków. Jednomyślnie zaś przybyli do niego i przekonawszy Blastosa, (tego) nad sypialnią króla, prosili sobie (o) pokój z powodu być karmioną ich kraina** przez (tę) królewską. * "Był (…) gniewającym się" - zamiast: "gniewał się". ** Sens: z powodu tego, że ich kraina była zaopatrywana w żywność.
τακτῇ δὲ ἡμέρᾳ ὁ Ἡρῴδης ἐνδυσάμενος ἐσθῆτα βασιλικὴν καθίσας ἐπὶ τοῦ βήματος ἐδημηγόρει πρὸς αὐτούς,	Statuto autem die Herodes vestitus veste regia, sedit pro tribunali, et concionabatur ad eos.	(W) uszykowanym zaś dniu Herod wdziawszy na siebie odzienie królewskie [i] zasiadłszy na trybunie przemawiał publicznie do nich.
ὁ δὲ δῆμος ἐπεφώνει, Θεοῦ φωνὴ καὶ οὐκ ἀνθρώπου.	Populus autem acclamabat: Dei voces, et non hominis.	Zaś lud wykrzykiwał, "Boga głos i nie człowieka".
παραχρῆμα δὲ ἐπάταξεν αὐτὸν ἄγγελος κυρίου ἀνθ᾽ ὧν οὐκ ἔδωκεν τὴν δόξαν τῷ θεῷ, καὶ γενόμενος σκωληκόβρωτος ἐξέψυξεν.	Confestim autem percussit eum angelus Domini, eo quod non dedisset honorem Deo: et consumptus a vermibus, expiravit.	Natychmiast zaś uderzył go zwiastun Pana za to, (że) nie dał chwały Bogu. I stawszy się zjedzony przez robaki wyzionął ducha. W oryginale liczba mnoga.
Ὁ δὲ λόγος τοῦ θεοῦ ηὔξανεν καὶ ἐπληθύνετο.	Verbum autem Domini crescebat, et multiplicabatur.	Zaś słowo Boga wzrastało i mnożyło się.
Βαρναβᾶς δὲ καὶ Σαῦλος ὑπέστρεψαν ἐξ Ἰερουσαλὴμ πληρώσαντες τὴν διακονίαν, συμπαραλαβόντες Ἰωάννην τὸν ἐπικληθέντα Μᾶρκον.	Barnabas autem et Saulus reversi sunt ab Jerosolymis expleto ministerio assumpto Joanne, qui cognominatus est Marcus.	Barnaba zaś i Szaweł wrócili, względem Jeruzalem wypełniwszy służbę, przyjąwszy razem Jana, (tego) przezwanego Markiem.

13

Posłanie Barnaby i Szawła
Ἦσαν δὲ ἐν Ἀντιοχείᾳ κατὰ τὴν οὖσαν ἐκκλησίαν προφῆται καὶ διδάσκαλοι ὅ τε Βαρναβᾶς καὶ Συμεὼν ὁ καλούμενος Νίγερ καὶ Λούκιος ὁ Κυρηναῖος, Μαναήν τε Ἡρῴδου τοῦ τετραάρχου σύντροφος καὶ Σαῦλος.	Erant autem in ecclesia, quæ erat Antiochiæ, prophetæ, et doctores, in quibus Barnabas, et Simon, qui vocabatur Niger, et Lucius Cyrenensis, et Manahen, qui erat Herodis Tetrarchæ collactaneus, et Saulus.	Byli zaś w Antiochii w będącej (społeczności) wywołanych prorocy i nauczyciele: Barnaba i Szymon. (ten) nazywany Nigrem, i Lucjusz Cyrenejczyk, Manaen, Heroda tetrarchy współwychowanek, i Szaweł.
λειτουργούντων δὲ αὐτῶν τῷ κυρίῳ καὶ νηστευόντων εἶπεν τὸ πνεῦμα τὸ ἅγιον, Ἀφορίσατε δή μοι τὸν Βαρναβᾶν καὶ Σαῦλον εἰς τὸ ἔργον ὃ προσκέκλημαι αὐτούς.	Ministrantibus autem illis Domino, et jejunantibus, dixit illis Spiritus Sanctus: Segregate mihi Saulum et Barnabam in opus ad quod assumpsi eos.	(Kiedy spełniali społeczne dzieło) zaś oni Panu i (kiedy pościli), powiedział Duch Święty: "Oddzielcie już mi Barnabę i Szawła do dzieła, (do) którego przywołałem sobie ich".
τότε νηστεύσαντες καὶ προσευξάμενοι καὶ ἐπιθέντες τὰς χεῖρας αὐτοῖς ἀπέλυσαν.	Tunc jejunantes, et orantes, imponentesque eis manus, dimiserunt illos.	Wtedy poddawszy się postom, i pomodliwszy się, i nałożywszy ręce (na) nich, uwolnili. To znaczy "pościć". ** Sens: wyprawili w drogę, zwalniając z zajęć w lokalnym Kościele.
Na Cyprze
Αὐτοὶ μὲν οὖν ἐκπεμφθέντες ὑπὸ τοῦ ἁγίου πνεύματος κατῆλθον εἰς Σελεύκειαν, ἐκεῖθέν τε ἀπέπλευσαν εἰς Κύπρον	Et ipsi quidem missi a Spiritu Sancto abierunt Seleuciam: et inde navigaverunt Cyprum.	Ci więc wysłani przez Ducha Świętego zeszli do Seleucji. Stamtąd odpłynęli na Cypr.
καὶ γενόμενοι ἐν Σαλαμῖνι κατήγγελλον τὸν λόγον τοῦ θεοῦ ἐν ταῖς συναγωγαῖς τῶν Ἰουδαίων. εἶχον δὲ καὶ Ἰωάννην ὑπηρέτην.	Et cum venissent Salaminam, prædicabant verbum Dei in synagogis Judæorum. Habebant autem et Joannem in ministerio.	I stawszy się w Salaminie. zwiastowali słowo Boga w synagogach* Judejczyków. Mieli zaś i Jana (jako) sługę. * Etymologicznie: "w miejscach zebrań".
διελθόντες δὲ ὅλην τὴν νῆσον ἄχρι Πάφου εὗρον ἄνδρα τινὰ μάγον ψευδοπροφήτην Ἰουδαῖον ᾧ ὄνομα Βαριησοῦ	Et cum perambulassent universam insulam usque Paphum, invenerunt quemdam virum magnum pseudoprophetam, Judæum, cui nomen erat Barjesu,	Przeszedłszy zaś całą wyspę aż do Pafos, znaleźli męża pewnego, maga, kłamliwego proroka, Judejczyka, któremu imię Bar Jezus,
ὃς ἦν σὺν τῷ ἀνθυπάτῳ Σεργίῳ Παύλῳ, ἀνδρὶ συνετῷ. οὗτος προσκαλεσάμενος Βαρναβᾶν καὶ Σαῦλον ἐπεζήτησεν ἀκοῦσαι τὸν λόγον τοῦ θεοῦ.	qui erat cum proconsule Sergio Paulo viro prudente. Hic, accersitis Barnaba et Saulo, desiderabat audire verbum Dei.	który był razem z prokonsulem Sergiuszem Pawłem, mężem rozumnym. Ten przywoławszy do siebie Barnabę i Szawła, poszukał, (aby) usłyszeć słowo Boga. Inaczej: "zapragnął".
ἀνθίστατο δὲ αὐτοῖς Ἐλύμας ὁ μάγος, οὕτως γὰρ μεθερμηνεύεται τὸ ὄνομα αὐτοῦ, ζητῶν διαστρέψαι τὸν ἀνθύπατον ἀπὸ τῆς πίστεως.	Resistebat autem illis Elymas magus (si enim interpretatur nomen ejus), quærens avertere proconsulem a fide.	Stawał naprzeciw zaś im Elimas, (ten) mag, tak bowiem jest przetłumaczane imię jego, szukając, (aby) odwrócić prokonsula od wiary.
Σαῦλος δέ, ὁ καὶ Παῦλος, πλησθεὶς πνεύματος ἁγίου ἀτενίσας εἰς αὐτὸν	Saulus autem, qui et Paulus, repletus Spiritu Sancto, intuens in eum,	Szaweł zaś, (ten) i Paweł, napełniony Duchem Świętym popatrzywszy wprost na niego,
εἶπεν, Ὦ πλήρης παντὸς δόλου καὶ πάσης ῥᾳδιουργίας, υἱὲ διαβόλου, ἐχθρὲ πάσης δικαιοσύνης, οὐ παύσῃ διαστρέφων τὰς ὁδοὺς τοῦ κυρίου τὰς εὐθείας;	dixit: O plene omni dolo et omni fallacia, fili diaboli, inimice omnis justitiæ, non desinis subvertere vias Domini rectas.	powiedział: "O pełny wszystkiego podstępu i wszystkiego oszustwa, synu oszczercy, nieprzyjacielu każdej sprawiedliwości, nie powstrzymasz się odwracając* drogi Pana, (te) proste? * Inaczej: "diabła". ** Składniej: "nie powstrzymasz się od odwracania".
καὶ νῦν ἰδοὺ χεὶρ κυρίου ἐπὶ σὲ καὶ ἔσῃ τυφλὸς μὴ βλέπων τὸν ἥλιον ἄχρι καιροῦ. παραχρῆμά τε ἔπεσεν ἐπ᾽ αὐτὸν ἀχλὺς καὶ σκότος καὶ περιάγων ἐζήτει χειραγωγούς.	Et nunc ecce manus Domini super te, et eris cæcus, non videns solem usque ad tempus. Et confestim cecidit in eum caligo, et tenebræ, et circuiens quærebat qui ei manum daret.	I teraz oto ręka Pana przeciwko tobie, i będziesz ślepy, nie widząc słońca aż do czasu". Natychmiast spadło na niego zaćmienie i ciemność i krążąc dokoła szukał prowadzących za rękę.
τότε ἰδὼν ὁ ἀνθύπατος τὸ γεγονὸς ἐπίστευσεν ἐκπλησσόμενος ἐπὶ τῇ διδαχῇ τοῦ κυρίου.	Tunc proconsul cum vidisset factum, credidit admirans super doctrina Domini.	Wtedy zobaczywszy prokonsul (to), (co się stało), uwierzył, będąc zdumionym z powodu nauki Pana.
W Antiochii Pizydyjskiej
Pięć osobistości stoi na czele wspólnoty antiocheńskiej; jako pierwszy - nie bez powodu - został wymieniony Barnaba, jeden z tych, którzy przybyli z Cypru i rozpoczęli swoją działalność właśnie w Antiochii; na ostatnim miejscu - chyba dlatego, że najpóźniej rozpoczął nauczanie w tym mieście - znajduje się Szaweł. O tych dwu ludziach Dzieje Apostolskie- i nie tylko one - przekazują wiele danych, o pozostałych trzech osobach nie wiemy nic. Przypuszczenie, że wspomniany tu Lucjusz Cyrenejczyk mógłby być utożsamiany z Łukaszem Ewangelistą - szkoła medyczna w Cyrenie należała do sławniejszych - uznano już dość dawno za mało prawdopodobne. Manaen posiada imię żydowskie: Menachem lub Manasses; wiadomo jednak, że otoczenie Heroda Antypasa, a właśnie towarzyszem tego władcy był w dzieciństwie Manaen, należało do bardziej zhellenizowanych. Wszyscy wspomniani tu mężowie są nazwani prorokami i nauczycielami. Były to określenia ludzi mających szczególne charyzmaty nauczania, opartego zazwyczaj na Piśmie Świętym a nie na racjach rozumowych. Te dwa dary, wymieniane łącznie, umieszcza Paweł zaraz po urzędzie apostolskim (por. 1Kor 12.28-29; 1Kor 14.6; 1Kor 14.26; Ef 4.11). Do szczególnych obowiązków nauczycieli należało gromadzenie prawd przekazywanych w ustnym nauczaniu - dotyczyło to przede wszystkim słów Jezusa - rozpowszechnianie tych prawd i czuwanie nad ich niezmiennością. Sama nazwa "nauczyciel" pochodzi najprawdopodobniej ze świata judaistycznego, gdzie również istniał i był wysoko ceniony urząd pedagoga. Pięciu proroków i nauczycieli z Antiochii przypomina znane z czasów Jezusa grono dwunastu Apostołów oraz kolegium Siedmiu z Dziejów Apostolskich(Dz 6.5).
Ἀναχθέντες δὲ ἀπὸ τῆς Πάφου οἱ περὶ Παῦλον ἦλθον εἰς Πέργην τῆς Παμφυλίας, Ἰωάννης δὲ ἀποχωρήσας ἀπ᾽ αὐτῶν ὑπέστρεψεν εἰς Ἱεροσόλυμα.	Et cum a Papho navigassent Paulus, et qui cum eo erant, venerunt Pergen Pamphyliæ. Joannes autem discedens ab eis, reversus est Jerosolymam.	Poprowadzeni zaś od Pafos (ci) około Pawła przyszli do Perge, (tej) Pamfilii. Jan zaś odstąpiwszy od nich wrócił do Jerozolimy.
αὐτοὶ δὲ διελθόντες ἀπὸ τῆς Πέργης παρεγένοντο εἰς Ἀντιόχειαν τὴν Πισιδίαν, καὶ ἐλθόντες εἰς τὴν συναγωγὴν τῇ ἡμέρᾳ τῶν σαββάτων ἐκάθισαν.	Illi vero pertranseuntes Pergen, venerunt Antiochiam Pisidiæ: et ingressi synagogam die sabbatorum, sederunt.	Oni zaś przeszedłszy z Perge, przybyli do Antiochii Pizydyjskiej i wszedłszy do synagogi* (w) dniu szabatu** usiedli. * "miejsce zebrań". ** W oryginale liczba mnoga.
μετὰ δὲ τὴν ἀνάγνωσιν τοῦ νόμου καὶ τῶν προφητῶν ἀπέστειλαν οἱ ἀρχισυνάγωγοι πρὸς αὐτοὺς λέγοντες, Ἄνδρες ἀδελφοί, εἴ τίς ἐστιν ἐν ὑμῖν λόγος παρακλήσεως πρὸς τὸν λαόν, λέγετε.	Post lectionem autem legis, et prophetarum, miserunt principes synagogæ ad eos, dicentes: Viri fratres, si quis est in vobis sermo exhortationis ad plebem, dicite.	Po zaś odczytaniu Prawa i Proroków wysłali przełożeni synagogi do nich mówiąc: "Mężowie bracia, jeśli jakieś jest w was słowo zachęty do ludu, mówcie".
ἀναστὰς δὲ Παῦλος καὶ κατασείσας τῇ χειρὶ εἶπεν· Ἄνδρες Ἰσραηλῖται καὶ οἱ φοβούμενοι τὸν θεόν, ἀκούσατε.	Surgens autem Paulus, et manu silentium indicens, ait: Viri Israëlitæ, et qui timetis Deum, audite:	Wstawszy zaś Paweł i potrząsnąwszy ręką, powiedział: "Mężowie Izraelici i (ci) bojący się Boga, posłuchajcie.
ὁ θεὸς τοῦ λαοῦ τούτου Ἰσραὴλ ἐξελέξατο τοὺς πατέρας ἡμῶν καὶ τὸν λαὸν ὕψωσεν ἐν τῇ παροικίᾳ ἐν γῇ Αἰγύπτου καὶ μετὰ βραχίονος ὑψηλοῦ ἐξήγαγεν αὐτοὺς ἐξ αὐτῆς,	Deus plebis Israël elegit patres nostros, et plebem exaltavit cum essent incolæ in terra Ægypti, et in brachio excelso eduxit eos ex ea,	Bóg ludu tego Izraela wybrał sobie ojców naszych, i lud wywyższył w zamieszkiwaniu obok w ziemi Egiptu, i z ramieniem wysokim* wyprowadził ich z niej, * "z ramieniem wysokim" - zamiast instrumentalnie: "ramieniem wysokim".
καὶ ὡς τεσσερακονταετῆ χρόνον ἐτροποφόρησεν αὐτοὺς ἐν τῇ ἐρήμῳ	et per quadraginta annorum tempus mores eorum sustinuit in deserto.	i mniej więcej (przez) czterdziestoletni czas* zniósł sposób bycia ich na pustkowiu. * Rozciągłości w czasie.
καὶ καθελὼν ἔθνη ἑπτὰ ἐν γῇ Χανάαν κατεκληρονόμησεν τὴν γῆν αὐτῶν	Et destruens gentes septem in terra Chanaan, sorte distribuit eis terram eorum,	I zniszczywszy ludów siedem w ziemi Kanaan, przydzielił jako dziedzictwo (tę) ziemię ich
ὡς ἔτεσιν τετρακοσίοις καὶ πεντήκοντα. καὶ μετὰ ταῦτα ἔδωκεν κριτὰς ἕως Σαμουὴλ προφήτου.	quasi post quadringentos et quinquaginta annos: et post hæc dedit judices, usque ad Samuel prophetam.	mniej więcej (w) latach czterystu i pięćdziesięciu. I po tych dał sędziów aż do Samuela proroka.
κἀκεῖθεν ᾐτήσαντο βασιλέα καὶ ἔδωκεν αὐτοῖς ὁ θεὸς τὸν Σαοὺλ υἱὸν Κίς, ἄνδρα ἐκ φυλῆς Βενιαμίν, ἔτη τεσσεράκοντα,	Et exinde postulaverunt regem: et dedit illis Deus Saul filium Cis, virum de tribu Benjamin, annis quadraginta:	I odtąd zażądali sobie króla. I dał im Bóg Saula, syna Kisza, męża z plemienia Beniamina, (na) lat czterdzieści. Rozciągłości w czasie.
καὶ μεταστήσας αὐτὸν ἤγειρεν τὸν Δαυὶδ αὐτοῖς εἰς βασιλέα ᾧ καὶ εἶπεν μαρτυρήσας, Εὗρον Δαυὶδ τὸν τοῦ Ἰεσσαί, ἄνδρα κατὰ τὴν καρδίαν μου, ὃς ποιήσει πάντα τὰ θελήματά μου.	et amoto illo, suscitavit illis David regem: cui testimonium perhibens, dixit: Inveni David filium Jesse, virum secundum cor meum, qui faciet omnes voluntates meas.	I przestawiwszy* go podniósł Dawida im na króla, któremu i powiedział zaświadczywszy: Znalazłem Dawida, (tego) Jessego, męża według serca mego, który uczyni wszystkie wole me. * Peryfraza śmierci.
τούτου ὁ θεὸς ἀπὸ τοῦ σπέρματος κατ᾽ ἐπαγγελίαν ἤγαγεν τῷ Ἰσραὴλ σωτῆρα Ἰησοῦν,	Hujus Deus ex semine secundum promissionem eduxit Israël salvatorem Jesum,	Jego* Bóg z nasienia według obietnicy wyprowadził Izraelowi zbawiciela Jezusa, * Połączyć z "nasienia".
προκηρύξαντος Ἰωάννου πρὸ προσώπου τῆς εἰσόδου αὐτοῦ βάπτισμα μετανοίας παντὶ τῷ λαῷ Ἰσραήλ.	prædicante Joanne ante faciem adventus ejus baptismum pœnitentiæ omni populo Israël.	(kiedy wcześniej ogłosił) Jan przed obliczem wejścia Jego* polewanie zmiany myślenia** całemu ludowi Izraela. * Sens: przed przyjściem Jego. ** W Nowym Testamencie termin techniczny: "nawrócenia".
ὡς δὲ ἐπλήρου Ἰωάννης τὸν δρόμον, ἔλεγεν, Τί ἐμὲ ὑπονοεῖτε εἶναι; οὐκ εἰμὶ ἐγώ· ἀλλ᾽ ἰδοὺ ἔρχεται μετ᾽ ἐμὲ οὗ οὐκ εἰμὶ ἄξιος τὸ ὑπόδημα τῶν ποδῶν λῦσαι.	Cum impleret autem Joannes cursum suum, dicebat: Quem me arbitramini esse, non sum ego, sed ecce venit post me, cujus non sum dignus calceamenta pedum solvere.	Gdy zaś wypełniał Jan bieg, mówił: "Czym ja domyślacie się być? Nie jestem ja; ale oto przychodzi po mnie, którego nie jestem godny sandały nóg rozwiązać". "Gdy zaś wypełniał Jan bieg" - metafora sportowa, określająca kres życia. ** Składniej: "Czym domyślacie się, że ja jestem?"
Ἄνδρες ἀδελφοί, υἱοὶ γένους Ἀβραὰμ καὶ οἱ ἐν ὑμῖν φοβούμενοι τὸν θεόν, ἡμῖν ὁ λόγος τῆς σωτηρίας ταύτης ἐξαπεστάλη.	Viri fratres, filii generis Abraham, et qui in vobis timent Deum, vobis verbum salutis hujus missum est.	Mężowie bracia, synowie rodu Abrahama i (ci) wśród was bojący się Boga. Nam słowo zbawienia tego zostało wysłane.
οἱ γὰρ κατοικοῦντες ἐν Ἰερουσαλὴμ καὶ οἱ ἄρχοντες αὐτῶν τοῦτον ἀγνοήσαντες καὶ τὰς φωνὰς τῶν προφητῶν τὰς κατὰ πᾶν σάββατον ἀναγινωσκομένας κρίναντες ἐπλήρωσαν,	Qui enim habitabant Jerusalem, et principes ejus hunc ignorantes, et voces prophetarum, quæ per omne sabbatum leguntur, judicantes impleverunt,	(Ci) bowiem zamieszkujący w Jeruzalem i (ci) panujący (nad) nimi Tego nie poznawszy i głosy proroków, (te) w każdy szabat odczytywane, osądziwszy wypełnili.
καὶ μηδεμίαν αἰτίαν θανάτου εὑρόντες ᾐτήσαντο Πιλᾶτον ἀναιρεθῆναι αὐτόν.	et nullam causam mortis invenientes in eo, petierunt a Pilato, ut interficerent eum.	I żaden powód śmierci znalazłszy, zażądali sobie (od) Piłata, (aby) zgładzony zostać On.
ὡς δὲ ἐτέλεσαν πάντα τὰ περὶ αὐτοῦ γεγραμμένα, καθελόντες ἀπὸ τοῦ ξύλου ἔθηκαν εἰς μνημεῖον.	Cumque consummassent omnia quæ de eo scripta erant, deponentes eum de ligno, posuerunt eum in monumento.	Gdy zaś spełnili wszystkie (te) o Nim napisane, zdjąwszy z drzewa złożyli do grobowca.
ὁ δὲ θεὸς ἤγειρεν αὐτὸν ἐκ νεκρῶν,	Deus vero suscitavit eum a mortuis tertia die: qui visus est per dies multos his,	Zaś Bóg wskrzesił Go z martwych.
ὃς ὤφθη ἐπὶ ἡμέρας πλείους τοῖς συναναβᾶσιν αὐτῷ ἀπὸ τῆς Γαλιλαίας εἰς Ἰερουσαλήμ, οἵτινες νῦν εἰσιν μάρτυρες αὐτοῦ πρὸς τὸν λαόν.	qui simul ascenderant cum eo de Galilæa in Jerusalem: qui usque nunc sunt testes ejus ad plebem.	Który dał się zobaczyć w dniach liczniejszych (tym), (którzy wstąpili razem z)* Nim od Galilei do Jeruzalem, którzy [teraz] są świadkami Jego względem ludu. * "wstąpili" - według starożytnej frazeologii ruch ku stolicy określany był jako posuwanie się ku górze.
καὶ ἡμεῖς ὑμᾶς εὐαγγελιζόμεθα τὴν πρὸς τοὺς πατέρας ἐπαγγελίαν γενομένην,	Et nos vobis annuntiamus eam, quæ ad patres nostros repromissio facta est:	I my wam głosimy dobrą nowinę, (tę) względem ojców obietnicę, (która się stała),
ὅτι ταύτην ὁ θεὸς ἐκπεπλήρωκεν τοῖς τέκνοις ἡμῖν ἀναστήσας Ἰησοῦν ὡς καὶ ἐν τῷ ψαλμῷ γέγραπται τῷ δευτέρῳ, Υἱός μου εἶ σύ, ἐγὼ σήμερον γεγέννηκά σε.	quoniam hanc Deus adimplevit filiis nostris resuscitans Jesum, sicut et in Psalmo secundo scriptum est: Filius meus es tu, ego hodie genui te.	że tę Bóg wypełnił dzieciom [ich:] nam, podniósłszy* Jezusa, jak i w śpiewie** jest napisane, (tym) drugim: "Synem mym jesteś Ty, ja dzisiaj zrodziłem Cię". * O wskrzeszeniu. ** Inaczej: "psalmie".
ὅτι δὲ ἀνέστησεν αὐτὸν ἐκ νεκρῶν μηκέτι μέλλοντα ὑποστρέφειν εἰς διαφθοράν, οὕτως εἴρηκεν ὅτι Δώσω ὑμῖν τὰ ὅσια Δαυὶδ τὰ πιστά.	Quod autem suscitavit eum a mortuis, amplius jam non reversurum in corruptionem, ita dixit: Quia dabo vobis sancta David fidelia.	Że zaś podniósł Go z martwych jeszcze nie* mającego wracać ku ruinie, tak powiedział, że: Dam "wam świątobliwe* Dawida, (te) godne wiary". * Możliwe: "już nie". O rozkładzie ciała. * W oryginale liczba mnoga.
διότι καὶ ἐν ἑτέρῳ λέγει, Οὐ δώσεις τὸν ὅσιόν σου ἰδεῖν διαφθοράν.	Ideoque et alias dicit: Non dabis sanctum tuum videre corruptionem.	Dlatego że i w innym mówi: "Nie dasz świątobliwy Twój zobaczyć* ruinę*". Składniej: "Nie dasz, żeby świątobliwy Twój zobaczył". ** O rozkładzie martwego ciała.
Δαυὶδ μὲν γὰρ ἰδίᾳ γενεᾷ ὑπηρετήσας τῇ τοῦ θεοῦ βουλῇ ἐκοιμήθη καὶ προσετέθη πρὸς τοὺς πατέρας αὐτοῦ καὶ εἶδεν διαφθοράν·	David enim in sua generatione cum administrasset, voluntati Dei dormivit: et appositus est ad patres suos, et vidit corruptionem.	Dawid bowiem swoim rodem usłużywszy Boga postanowieniu, zasnął* i przyłączony został do ojców jego, i zobaczył ruinę. * Eufemizm umierania.
ὃν δὲ ὁ θεὸς ἤγειρεν, οὐκ εἶδεν διαφθοράν.	Quem vero Deus suscitavit a mortuis, non vidit corruptionem.	Którego zaś Bóg wskrzesił nie zobaczył ruiny.
γνωστὸν οὖν ἔστω ὑμῖν, ἄνδρες ἀδελφοί, ὅτι διὰ τούτου ὑμῖν ἄφεσις ἁμαρτιῶν καταγγέλλεται, καὶ ἀπὸ πάντων ὧν οὐκ ἠδυνήθητε ἐν νόμῳ Μωϋσέως δικαιωθῆναι	Notum igitur sit vobis, viri fratres, quia per hunc vobis remissio peccatorum annuntiatur, et ab omnibus quibus non potuistis in lege Moysi justificari,	Znajome więc niech będzie wam, mężowie bracia, że przez Tego wam uwolnienie (od) grzechów jest zwiastowane i od wszystkich, (od) których nie mogliście w Prawie Mojżesza zostać uznani za sprawiedliwych, W oryginale rodzaj nijaki, potencjalnie także męski, a więc nie odnosi się do "grzechów", które w oryginale mają rodzaj żeński.
ἐν τούτῳ πᾶς ὁ πιστεύων δικαιοῦται.	in hoc omnis qui credit, justificatur.	w Tym każdy wierzący jest uznawany za sprawiedliwego.
βλέπετε οὖν μὴ ἐπέλθῃ τὸ εἰρημένον ἐν τοῖς προφήταις,	Videte ergo ne superveniat vobis quod dictum est in prophetis:	Patrzcie więc, aby nie przyszło (to) powiedziane w Prorokach:
Ἴδετε, οἱ καταφρονηταί, καὶ θαυμάσατε καὶ ἀφανίσθητε, ὅτι ἔργον ἐργάζομαι ἐγὼ ἐν ταῖς ἡμέραις ὑμῶν, ἔργον ὃ οὐ μὴ πιστεύσητε ἐάν τις ἐκδιηγῆται ὑμῖν.	Videte contemptores, et admiramini, et disperdimini: quia opus operor ego in diebus vestris, opus quod non credetis, si quis enarraverit vobis.	Zobaczcie, lekceważący, i zadziwcie się, i przepadnijcie, bo dzieło działam ja w dniach waszych, dzieło, (w) które nie uwierzycie, jeśli ktoś opowiadać będzie wam".
Ἐξιόντων δὲ αὐτῶν παρεκάλουν εἰς τὸ μεταξὺ σάββατον λαληθῆναι αὐτοῖς τὰ ῥήματα ταῦτα.	Exeuntibus autem illis rogabant ut sequenti sabbato loquerentur sibi verba hæc.	(Kiedy wychodzili) zaś oni, prosili na (ten) potem* szabat, (aby) zostać powiedziane im słowa te** * Sens: następny. ** Składniej: "aby te słowa zostały im powiedziane".
λυθείσης δὲ τῆς συναγωγῆς ἠκολούθησαν πολλοὶ τῶν Ἰουδαίων καὶ τῶν σεβομένων προσηλύτων τῷ Παύλῳ καὶ τῷ Βαρναβᾷ, οἵτινες προσλαλοῦντες αὐτοῖς ἔπειθον αὐτοὺς προσμένειν τῇ χάριτι τοῦ θεοῦ.	Cumque dimissa esset synagoga, secuti sunt multi Judæorum, et colentium advenarum, Paulum et Barnabam: qui loquentes suadebant eis ut permanerent in gratia Dei.	(Kiedy zostało rozwiązane) zaś zebranie, zaczęli towarzyszyć liczni (z) Judejczyków i (z) czczących prozelitów* Pawłowi i Barnabie, którzy mówiąc do nich, przekonywali ich, (aby) pozostawać przy łasce Boga. * Prozelici - nawróceni na judaizm poganie.
Τῷ δὲ ἐρχομένῳ σαββάτῳ σχεδὸν πᾶσα ἡ πόλις συνήχθη ἀκοῦσαι τὸν λόγον τοῦ κυρίου.	Sequenti vero sabbato pene universa civitas convenit audire verbum Dei.	Zaś przychodzącego* szabatu prawie całe miasto zebrało się, (aby) usłyszeć słowo Pana. * Sens: następnego.
ἰδόντες δὲ οἱ Ἰουδαῖοι τοὺς ὄχλους ἐπλήσθησαν ζήλου καὶ ἀντέλεγον τοῖς ὑπὸ Παύλου λαλουμένοις βλασφημοῦντες.	Videntes autem turbas Judæi, repleti sunt zelo, et contradicebant his quæ a Paulo dicebantur, blasphemantes.	Zobaczywszy zaś Judejczycy (te) tłumy, zostali napełnieni zazdrością i mówili przeciwko (tym) przez Pawła mówionym, krzywdząco mówiąc. Inaczej w późniejszym użyciu: "bluźnierczo mówiąc" lub "bluźniąc".
παρρησιασάμενοί τε ὁ Παῦλος καὶ ὁ Βαρναβᾶς εἶπαν, Ὑμῖν ἦν ἀναγκαῖον πρῶτον λαληθῆναι τὸν λόγον τοῦ θεοῦ· ἐπειδὴ ἀπωθεῖσθε αὐτὸν καὶ οὐκ ἀξίους κρίνετε ἑαυτοὺς τῆς αἰωνίου ζωῆς, ἰδοὺ στρεφόμεθα εἰς τὰ ἔθνη.	Tunc constanter Paulus et Barnabas dixerunt: Vobis oportebat primum loqui verbum Dei: sed quoniam repellitis illud, et indignos vos judicatis æternæ vitæ, ecce convertimur ad gentes.	Powiedziawszy otwarcie Paweł i Barnaba powiedzieli: "Wam było konieczne najpierw (aby) zostać powiedziane słowo* Boga; skoro odpychacie od siebie go i nie godnymi sądzicie siebie samych wiecznego życia, oto zwracamy się do pogan. * Składniej: "Było konieczne, aby najpierw wam zostało powiedziane słowo".
οὕτως γὰρ ἐντέταλται ἡμῖν ὁ κύριος, Τέθεικά σε εἰς φῶς ἐθνῶν τοῦ εἶναί σε εἰς σωτηρίαν ἕως ἐσχάτου τῆς γῆς.	Sic enim præcepit nobis Dominus: Posui te in lucem gentium, ut sis in salutem usque ad extremum terræ.	Tak bowiem przykazał o sobie nam Pan: «Umieściłem Cię na światło* pogan (aby) być Ty na zbawienie* aż do ostatka**** ziemi». * Sens: ustanowiłem Cię światłem. Składniej: "abyś Ty był". * "na zbawienie" zamiast: "zbawieniem". **** Sens: aż do krańców.
ἀκούοντα δὲ τὰ ἔθνη ἔχαιρον καὶ ἐδόξαζον τὸν λόγον τοῦ κυρίου καὶ ἐπίστευσαν ὅσοι ἦσαν τεταγμένοι εἰς ζωὴν αἰώνιον·	Audientes autem gentes gavisæ sunt, et glorificabant verbum Domini: et crediderunt quotquot erant præordinati ad vitam æternam.	Słuchając zaś poganie radowali się i oddawali chwałę słowu Pana, i uwierzyli jacy byli uszykowani do życia wiecznego.
διεφέρετο δὲ ὁ λόγος τοῦ κυρίου δι᾽ ὅλης τῆς χώρας.	Disseminabatur autem verbum Domini per universam regionem.	Roznoszono zaś słowo Pana poprzez całą (tę) krainę.
οἱ δὲ Ἰουδαῖοι παρώτρυναν τὰς σεβομένας γυναῖκας τὰς εὐσχήμονας καὶ τοὺς πρώτους τῆς πόλεως καὶ ἐπήγειραν διωγμὸν ἐπὶ τὸν Παῦλον καὶ Βαρναβᾶν καὶ ἐξέβαλον αὐτοὺς ἀπὸ τῶν ὁρίων αὐτῶν.	Judæi autem concitaverunt mulieres religiosas, et honestas, et primos civitatis, et excitaverunt persecutionem in Paulum et Barnabam: et ejecerunt eos de finibus suis.	Zaś Judejczycy podjudzili czczące* kobiety, (te) dostojne, i pierwszych miasta i wzbudzili prześladowanie przeciwko Pawłowi i Barnabie, i wyrzucili ich z granic ich. * Prawdopodobnie z domyślnym: "Boga". Por. 13.43.
οἱ δὲ ἐκτιναξάμενοι τὸν κονιορτὸν τῶν ποδῶν ἐπ᾽ αὐτοὺς ἦλθον εἰς Ἰκόνιον,	At illi excusso pulvere pedum in eos, venerunt Iconium.	Ci zaś strząsnąwszy sobie pył nóg na nich, przyszli do Ikonium.
οἵ τε μαθηταὶ ἐπληροῦντο χαρᾶς καὶ πνεύματος ἁγίου.	Discipuli quoque replebantur gaudio, et Spiritu Sancto.	Uczniowie byli wypełniani radością i Duchem Świętym.

14

W Ikonium
Ἐγένετο δὲ ἐν Ἰκονίῳ κατὰ τὸ αὐτὸ εἰσελθεῖν αὐτοὺς εἰς τὴν συναγωγὴν τῶν Ἰουδαίων καὶ λαλῆσαι οὕτως ὥστε πιστεῦσαι Ἰουδαίων τε καὶ Ἑλλήνων πολὺ πλῆθος.	Factum est autem Iconii, ut simul introirent in synagogam Judæorum, et loquerentur, ita ut crederet Judæorum et Græcorum copiosa multitudo.	Stało się zaś w Ikonium według tego samego, (że) wejść oni* do synagogi Judejczyków i powiedzieć* tak, że uwierzyć (z) Judejczyków i Hellenów wielka mnogość***. Składniej: "że oni weszli". Lub: "do miejsca zebrań". * Składniej: "i powiedzieli". **** Składniej: "że uwierzyła (…) wielka mnogość".
οἱ δὲ ἀπειθήσαντες Ἰουδαῖοι ἐπήγειραν καὶ ἐκάκωσαν τὰς ψυχὰς τῶν ἐθνῶν κατὰ τῶν ἀδελφῶν.	Qui vero increduli fuerunt Judæi, suscitaverunt, et ad iracundiam concitaverunt animas gentium adversus fratres.	(Ci) zaś, (którzy nie ulegli), Judejczycy wzbudzili i uczynili złymi dusze pogan przeciw braciom. Tak nazywali siebie chrześcijanie. Tu głównie o Pawle i Barnabie.
ἱκανὸν μὲν οὖν χρόνον διέτριψαν παρρησιαζόμενοι ἐπὶ τῷ κυρίῳ τῷ μαρτυροῦντι ἐπὶ τῷ λόγῳ τῆς χάριτος αὐτοῦ, διδόντι σημεῖα καὶ τέρατα γίνεσθαι διὰ τῶν χειρῶν αὐτῶν.	Multo igitur tempore demorati sunt, fiducialiter agentes in Domino, testimonium perhibente verbo gratiæ suæ, dante signa et prodigia fieri per manus eorum.	Dość duży więc czas* przebyli** mówiąc otwarcie z powodu Pana, świadczącego za słowem łaski Jego, dającego, (aby) znaki i cudy stawać się przez ręce ich. * Rozciągłości w czasie. ** Sens: spędzili.
ἐσχίσθη δὲ τὸ πλῆθος τῆς πόλεως, καὶ οἱ μὲν ἦσαν σὺν τοῖς Ἰουδαίοις, οἱ δὲ σὺν τοῖς ἀποστόλοις.	Divisa est autem multitudo civitatis: et quidam quidem erant cum Judæis, quidam vero cum Apostolis.	Została rozdarta zaś mnogość miasta, i ci byli razem z Judejczykami, ci zaś razem z wysłannikami.
ὡς δὲ ἐγένετο ὁρμὴ τῶν ἐθνῶν τε καὶ Ἰουδαίων σὺν τοῖς ἄρχουσιν αὐτῶν ὑβρίσαι καὶ λιθοβολῆσαι αὐτούς,	Cum autem factus esset impetus gentilium et Judæorum cum principibus suis, ut contumeliis afficerent, et lapidarent eos,	Gdy zaś stało się poruszenie pogan i Judejczyków razem z panującymi (nad) nimi, (aby) obrazić i obrzucić kamieniami ich,
συνιδόντες κατέφυγον εἰς τὰς πόλεις τῆς Λυκαονίας Λύστραν καὶ Δέρβην καὶ τὴν περίχωρον,	intelligentes confugerunt ad civitates Lycaoniæ Lystram, et Derben, et universam in circuitu regionem,	dostrzegłszy zbiegli do miast Likaonii: Listry i Derbe i okolicy.
κἀκεῖ εὐαγγελιζόμενοι ἦσαν.	et ibi evangelizantes erant.	I tam głoszącymi dobrą nowinę byli. Składniej: "głosili dobrą nowinę".
W Listrze i Derbe
Καί τις ἀνὴρ ἀδύνατος ἐν Λύστροις τοῖς ποσὶν ἐκάθητο, χωλὸς ἐκ κοιλίας μητρὸς αὐτοῦ ὃς οὐδέποτε περιεπάτησεν.	Et quidam vir Lystris infirmus pedibus sedebat, claudus ex utero matris suæ, qui numquam ambulaverat.	I pewien mąż niemocny w Listrze (co do) nóg siedział, chromy od łona matki jego, który nigdy (nie) zaczął chodzić.
οὗτος ἤκουσεν τοῦ Παύλου λαλοῦντος· ὃς ἀτενίσας αὐτῷ καὶ ἰδὼν ὅτι ἔχει πίστιν τοῦ σωθῆναι,	Hic audivit Paulum loquentem. Qui intuitus eum, et videns quia fidem haberet ut salvus fieret,	Ten usłyszał Pawła mówiącego, który popatrzywszy wprost na niego i zobaczywszy, że ma wiarę, (aby) zostać zbawionym,
εἶπεν μεγάλῃ φωνῇ, Ἀνάστηθι ἐπὶ τοὺς πόδας σου ὀρθός. καὶ ἥλατο καὶ περιεπάτει.	dixit magna voce: Surge super pedes tuos rectus. Et exilivit, et ambulabat.	powiedział wielkim głosem: "Podnieś się na nogi twe wyprostowany". I skoczył i chodził.
οἵ τε ὄχλοι ἰδόντες ὃ ἐποίησεν Παῦλος ἐπῆραν τὴν φωνὴν αὐτῶν Λυκαονιστὶ λέγοντες, Οἱ θεοὶ ὁμοιωθέντες ἀνθρώποις κατέβησαν πρὸς ἡμᾶς,	Turbæ autem cum vidissent quod fecerat Paulus, levaverunt vocem suam lycaonice, dicentes: Dii similes facti hominibus, descenderunt ad nos.	Tłumy zobaczywszy, co uczynił Paweł, podniosły głos ich, po likaońsku mówiąc: "Bogowie upodobnieni (do) ludzi zeszli do nas".
ἐκάλουν τε τὸν Βαρναβᾶν Δία, τὸν δὲ Παῦλον Ἑρμῆν, ἐπειδὴ αὐτὸς ἦν ὁ ἡγούμενος τοῦ λόγου.	Et vocabant Barnabam Jovem, Paulum vero Mercurium: quoniam ipse erat dux verbi.	Nazywali Barnabę Zeusem, zaś Pawła Hermesem, skoro on był (tym) dowodzącym słowem.
ὅ τε ἱερεὺς τοῦ Διὸς τοῦ ὄντος πρὸ τῆς πόλεως ταύρους καὶ στέμματα ἐπὶ τοὺς πυλῶνας ἐνέγκας σὺν τοῖς ὄχλοις ἤθελεν θύειν.	Sacerdos quoque Jovis, qui erat ante civitatem, tauros, et coronas ante januas afferens, cum populis volebat sacrificare.	Kapłan Zeusa, (tego) będącego przed miastem, byki i girlandy do wrót przyniósłszy razem z tłumami, chciał zabijać na ofiarę.
Opuściwszy Antiochię, Paweł i Barnaba zatrzymują się na jakiś czas, w Ikonium - dzisiejszej Konyi. Tam również w synagodze rozpoczynają nauczanie i pozyskują sobie życzliwość słuchaczy, składających się z pogan i Żydów.
ἀκούσαντες δὲ οἱ ἀπόστολοι Βαρναβᾶς καὶ Παῦλος διαρρήξαντες τὰ ἱμάτια αὐτῶν ἐξεπήδησαν εἰς τὸν ὄχλον κράζοντες	Quod ubi audierunt Apostoli, Barnabas et Paulus, conscissis tunicis suis exilierunt in turbas clamantes,	Usłyszawszy zaś wysłannicy Barnaba i Paweł, rozdarłszy szaty ich, wskoczyli w tłum, krzycząc Sens: swoje.
καὶ λέγοντες, Ἄνδρες, τί ταῦτα ποιεῖτε; καὶ ἡμεῖς ὁμοιοπαθεῖς ἐσμεν ὑμῖν ἄνθρωποι εὐαγγελιζόμενοι ὑμᾶς ἀπὸ τούτων τῶν ματαίων ἐπιστρέφειν ἐπὶ θεὸν ζῶντα, ὃς ἐποίησεν τὸν οὐρανὸν καὶ τὴν γῆν καὶ τὴν θάλασσαν καὶ πάντα τὰ ἐν αὐτοῖς·	et dicentes: Viri, quid hæc facitis? et nos mortales sumus, similes vobis homines, annuntiantes vobis ab his vanis converti ad Deum vivum, qui fecit cælum, et terram, et mare, et omnia quæ in eis sunt:	i mówiąc: "Mężowie, dlaczego to* czynicie? I my mającymi podobne doznania jesteśmy do was ludźmi, głoszącymi dobrą nowinę, (aby) wy od tych czczych zawracać** do Boga żyjącego, który uczynił niebo i ziemię, i morze, i wszystkie (te) w nich; * W oryginale liczba mnoga. ** „wy (…) zawracać" - w oryginale oznacza zamierzony skutek.
ὃς ἐν ταῖς παρῳχημέναις γενεαῖς εἴασεν πάντα τὰ ἔθνη πορεύεσθαι ταῖς ὁδοῖς αὐτῶν·	qui in præteritis generationibus dimisit omnes gentes ingredi vias suas.	który w przeszłych pokoleniach pozwalał, (aby) wszystkie ludy iść drogami ich; Sens: swoimi.
καίτοι οὐκ ἀμάρτυρον αὐτὸν ἀφῆκεν ἀγαθουργῶν, οὐρανόθεν ὑμῖν ὑετοὺς διδοὺς καὶ καιροὺς καρποφόρους, ἐμπιπλῶν τροφῆς καὶ εὐφροσύνης τὰς καρδίας ὑμῶν.	Et quidem non sine testimonio semetipsum reliquit benefaciens de cælo, dans pluvias et tempora fructifera, implens cibo et lætitia corda nostra.	jednakże nie nie poświadczonym siebie pozostawił, dobro czyniąc, z nieba wam deszcze dając i pory owoconośne, nasycając pokarmem i weselem serca wasze."
καὶ ταῦτα λέγοντες μόλις κατέπαυσαν τοὺς ὄχλους τοῦ μὴ θύειν αὐτοῖς.	Et hæc dicentes, vix sedaverunt turbas ne sibi immolarent.	I to* mówiąc z trudem uspokoili tłumy, (aby) nie zabijać na ofiarę im. * W oryginale liczba mnoga.
Ἐπῆλθαν δὲ ἀπὸ Ἀντιοχείας καὶ Ἰκονίου Ἰουδαῖοι καὶ πείσαντες τοὺς ὄχλους καὶ λιθάσαντες τὸν Παῦλον ἔσυρον ἔξω τῆς πόλεως νομίζοντες αὐτὸν τεθνηκέναι.	Supervenerunt autem quidam ab Antiochia et Iconio Judæi: et persuasis turbis, lapidantesque Paulum, traxerunt extra civitatem, existimantes eum mortuum esse.	Przyszli zaś z Antiochii i Ikonium Judejczycy, i przekonawszy tłumy i ukamienowawszy Pawła, ciągnęli na zewnątrz miasta, sądząc. (że) on umrzeć. Składniej: "że on umarł".
κυκλωσάντων δὲ τῶν μαθητῶν αὐτὸν ἀναστὰς εἰσῆλθεν εἰς τὴν πόλιν. καὶ τῇ ἐπαύριον ἐξῆλθεν σὺν τῷ Βαρναβᾷ εἰς Δέρβην.	Circumdantibus autem eum discipulis, surgens intravit civitatem, et postera die profectus est cum Barnaba in Derben.	(Kiedy otoczyli kołem) zaś uczniowie go, wstawszy wszedł do miasta. I (tego) nazajutrz* wyszedł razem z Barnabą do Derbe. * Z domyślnym: dnia.
Powrót do Antiochii Syryjskiej
Εὐαγγελισάμενοί τε τὴν πόλιν ἐκείνην καὶ μαθητεύσαντες ἱκανοὺς ὑπέστρεψαν εἰς τὴν Λύστραν καὶ εἰς Ἰκόνιον καὶ εἰς Ἀντιόχειαν	Cumque evangelizassent civitati illi, et docuissent multos, reversi sunt Lystram, et Iconium, et Antiochiam,	Ogłosiwszy dobrą nowinę miastu owemu i uczyniwszy uczniami dość licznych, wrócili do Listry, i do Ikonium, i do Antiochii,
ἐπιστηρίζοντες τὰς ψυχὰς τῶν μαθητῶν, παρακαλοῦντες ἐμμένειν τῇ πίστει καὶ ὅτι διὰ πολλῶν θλίψεων δεῖ ἡμᾶς εἰσελθεῖν εἰς τὴν βασιλείαν τοῦ θεοῦ.	confirmantes animas discipulorum, exhortantesque ut permanerent in fide: et quoniam per multas tribulationes oportet nos intrare in regnum Dei.	utwierdzając dusze uczniów, zachęcając, (aby) trwać w wierze i że przez liczne utrapienia trzeba, (aby) my wejść do królestwa Boga.
χειροτονήσαντες δὲ αὐτοῖς κατ᾽ ἐκκλησίαν πρεσβυτέρους, προσευξάμενοι μετὰ νηστειῶν παρέθεντο αὐτοὺς τῷ κυρίῳ εἰς ὃν πεπιστεύκεισαν.	Et cum constituissent illis per singulas ecclesias presbyteros, et orassent cum jejunationibus, commendaverunt eos Domino, in quem crediderunt.	Wybrawszy przez wyciągnięcie rąk zaś im w (społecznościach) wywołanych starszych, pomodliwszy się wśród postów, podali ich Panu, w którego uwierzyli.
καὶ διελθόντες τὴν Πισιδίαν ἦλθον εἰς τὴν Παμφυλίαν	Transeuntesque Pisidiam, venerunt in Pamphyliam,	I przeszedłszy Pizydię, przyszli do Pamfilii.
καὶ λαλήσαντες ἐν Πέργῃ τὸν λόγον κατέβησαν εἰς Ἀττάλειαν	et loquentes verbum Domini in Perge, descendeunt in Attaliam:	I powiedziawszy w Perge słowo zeszli do Attalii.
κἀκεῖθεν ἀπέπλευσαν εἰς Ἀντιόχειαν, ὅθεν ἦσαν παραδεδομένοι τῇ χάριτι τοῦ θεοῦ εἰς τὸ ἔργον ὃ ἐπλήρωσαν.	et inde navigaverunt Antiochiam, unde erant traditi gratiæ Dei in opus quod compleverunt.	I stamtąd odpłynęli do Antiochii, skąd byli przekazani łaską Boga do dzieła, które wypełnili.
παραγενόμενοι δὲ καὶ συναγαγόντες τὴν ἐκκλησίαν ἀνήγγελλον ὅσα ἐποίησεν ὁ θεὸς μετ᾽ αὐτῶν καὶ ὅτι ἤνοιξεν τοῖς ἔθνεσιν θύραν πίστεως.	Cum autem venissent, et congregassent ecclesiam, retulerunt quanta fecisset Deus cum illis, et quia aperuisset gentibus ostium fidei.	Przybywszy zaś i zebrawszy (społeczność) wywołanych, oznajmiali, jakie uczynił Bóg z nimi i że otwarł poganom podwoje wiary.
διέτριβον δὲ χρόνον οὐκ ὀλίγον σὺν τοῖς μαθηταῖς.	Morati sunt autem tempus non modicum cum discipulis.	Przebywali zaś czas nie mały razem z uczniami.

15

Zebranie w Jerozolimie
Καί τινες κατελθόντες ἀπὸ τῆς Ἰουδαίας ἐδίδασκον τοὺς ἀδελφοὺς ὅτι Ἐὰν μὴ περιτμηθῆτε τῷ ἔθει τῷ Μωϋσέως, οὐ δύνασθε σωθῆναι.	Et quidam descendentes de Judæa, docebant fratres: Quia nisi circumcidamini secundum morem Moysi, non potestis salvari.	I jacyś zszedłszy z Judei, nauczali braci, że: "Jeśli nie dacie się obrzezać zwyczajem Mojżesza, nie możecie zostać zbawieni".
γενομένης δὲ στάσεως καὶ ζητήσεως οὐκ ὀλίγης τῷ Παύλῳ καὶ τῷ Βαρναβᾷ πρὸς αὐτούς, ἔταξαν ἀναβαίνειν Παῦλον καὶ Βαρναβᾶν καί τινας ἄλλους ἐξ αὐτῶν πρὸς τοὺς ἀποστόλους καὶ πρεσβυτέρους εἰς Ἰερουσαλὴμ περὶ τοῦ ζητήματος τούτου.	Facta ergo seditione non minima Paulo et Barnabæ adversus illos, statuerunt ut ascenderent Paulus, et Barnabas, et quidam alii ex aliis ad Apostolos et presbyteros in Jerusalem super hac quæstione.	(Kiedy stała się) zaś zwada i poszukiwanie nie małe Pawłowi i Barnabie* względem nich, zadecydowali, (aby) wchodzić Paweł i Barnaba, i niektórzy inni* z nich do wysłanników i starszych w Jeruzalem co do szukania tego. * Składniej: "Kiedy Paweł i Barnaba mieli zwadę". Sens: iść w górę do Jerozolimy. * Składniej: "aby weszli Paweł i Barnaba, i niektórzy inni".
Οἱ μὲν οὖν προπεμφθέντες ὑπὸ τῆς ἐκκλησίας διήρχοντο τήν τε Φοινίκην καὶ Σαμάρειαν ἐκδιηγούμενοι τὴν ἐπιστροφὴν τῶν ἐθνῶν καὶ ἐποίουν χαρὰν μεγάλην πᾶσιν τοῖς ἀδελφοῖς.	Illi ergo deducti ab ecclesia pertransibant Phœnicen et Samariam, narrantes conversionem gentium: et faciebant gaudium magnum omnibus fratribus.	(Ci) więc wyprawieni przez (społeczność) wywołanych przechodzili Fenicję i Samarię, opowiadając (o) nawracaniu się pogan. I czynili radość wielką wszystkim braciom.
παραγενόμενοι δὲ εἰς Ἰερουσαλὴμ παρεδέχθησαν ἀπὸ τῆς ἐκκλησίας καὶ τῶν ἀποστόλων καὶ τῶν πρεσβυτέρων, ἀνήγγειλάν τε ὅσα ὁ θεὸς ἐποίησεν μετ᾽ αὐτῶν.	Cum autem venissent Jerosolymam, suscepti sunt ab ecclesia, et ab Apostolis, et senioribus annuntiantes quanta Deus fecisset cum illis.	Przybywszy zaś do Jeruzalem, zostali przyjęci przez (społeczność) wywołanych i wysłanników, i starszych. Oznajmili, jakie Bóg uczynił z nimi.
ἐξανέστησαν δέ τινες τῶν ἀπὸ τῆς αἱρέσεως τῶν Φαρισαίων πεπιστευκότες λέγοντες ὅτι δεῖ περιτέμνειν αὐτοὺς παραγγέλλειν τε τηρεῖν τὸν νόμον Μωϋσέως.	Surrexerunt autem quidam de hæresi pharisæorum, qui crediderunt, dicentes: Quia oportet circumcidi eos, præcipere quoque servare legem Moysi.	Powstali zaś niektórzy ze stronnictwa faryzeuszów, (ci którzy uwierzyli), mówiąc, że trzeba obrzezywać ich, nakazywać także strzec Prawo Mojżesza.
Συνήχθησάν τε οἱ ἀπόστολοι καὶ οἱ πρεσβύτεροι ἰδεῖν περὶ τοῦ λόγου τούτου.	Conveneruntque Apostoli et seniores videre de verbo hoc.	Zebrani zostali* wysłannicy i starsi, (aby) zobaczyć około słowa tego. * Możliwe też: "zebrali się".
πολλῆς δὲ ζητήσεως γενομένης ἀναστὰς Πέτρος εἶπεν πρὸς αὐτούς, Ἄνδρες ἀδελφοί, ὑμεῖς ἐπίστασθε ὅτι ἀφ᾽ ἡμερῶν ἀρχαίων ἐν ὑμῖν ἐξελέξατο ὁ θεὸς διὰ τοῦ στόματός μου ἀκοῦσαι τὰ ἔθνη τὸν λόγον τοῦ εὐαγγελίου καὶ πιστεῦσαι.	Cum autem magna conquisitio fieret, surgens Petrus dixit ad eos: Viri fratres, vos scitis quoniam ab antiquis diebus Deus in nobis elegit, per os meum, audire gentes verbum Evangelii, et credere.	(Kiedy) wielkie zaś poszukiwanie (stało się), wstawszy Piotr powiedział do nich: "Mężowie bracia, wy wiecie, że od dni dawnych wśród was wybrał sobie Bóg, (aby) przez usta me usłyszeć poganie* słowo dobrej nowiny i uwierzyć*. Składniej: "aby przez usta me usłyszeli poganie". ** Składniej: "uwierzyli".
καὶ ὁ καρδιογνώστης θεὸς ἐμαρτύρησεν αὐτοῖς δοὺς τὸ πνεῦμα τὸ ἅγιον καθὼς καὶ ἡμῖν	Et qui novit corda Deus, testimonium perhibuit, dans illis Spiritum Sanctum, sicut et nobis,	I znawca serc Bóg zaświadczył im, dawszy Ducha Świętego jak i nam.
καὶ οὐθὲν διέκρινεν μεταξὺ ἡμῶν τε καὶ αὐτῶν τῇ πίστει καθαρίσας τὰς καρδίας αὐτῶν.	et nihil discrevit inter nos et illos, fide purificans corda eorum.	I nic (nie) rozróżnił między nami i nimi, wiarą oczyściwszy serca ich.
νῦν οὖν τί πειράζετε τὸν θεὸν ἐπιθεῖναι ζυγὸν ἐπὶ τὸν τράχηλον τῶν μαθητῶν ὃν οὔτε οἱ πατέρες ἡμῶν οὔτε ἡμεῖς ἰσχύσαμεν βαστάσαι;	Nunc ergo quid tentatis Deum, imponere jugum super cervices discipulorum quod neque patres nostri, neque nos portare potuimus?	Teraz więc dlaczego doświadczacie Boga, (aby) nałożyć jarzmo na szyję uczniów, którego ani ojcowie nasi, ani my (nie) staliśmy się silni, (aby) ponieść?
ἀλλὰ διὰ τῆς χάριτος τοῦ κυρίου Ἰησοῦ πιστεύομεν σωθῆναι καθ᾽ ὃν τρόπον κἀκεῖνοι.	Sed per gratiam Domini Jesu Christi credimus salvari, quemadmodum et illi.	Ale przez łaskę Pana, Jezusa, wierzymy, (że) zostać zbawieni, według którego sposobu i oni". Składniej: "że zostaliśmy zbawieni". ** "według którego sposobu i oni" - przykład brachylogii. Pełniej: w taki sam sposób także oni zostali zbawieni.
Ἐσίγησεν δὲ πᾶν τὸ πλῆθος καὶ ἤκουον Βαρναβᾶ καὶ Παύλου ἐξηγουμένων ὅσα ἐποίησεν ὁ θεὸς σημεῖα καὶ τέρατα ἐν τοῖς ἔθνεσιν δι᾽ αὐτῶν.	Tacuit autem omnis multitudo: et audiebant Barnabam et Paulum narrantes quanta Deus fecisset signa et prodigia per eos.	Zamilknęła zaś cała mnogość i słuchali, (kiedy) Barnaba i Paweł wyjaśniali, jakie uczynił Bóg znaki i cudy wśród pogan przez nich.
Μετὰ δὲ τὸ σιγῆσαι αὐτοὺς ἀπεκρίθη Ἰάκωβος λέγων, Ἄνδρες ἀδελφοί, ἀκούσατέ μου.	Et postquam tacuerunt, respondit Jacobus, dicens: Viri fratres, audite me.	Po zaś zamilknięciu (przez) nich* odpowiedział Jakub mówiąc: "Mężowie bracia, posłuchajcie mię. * "zamilknięciu nich" - w oryginale traktowane przez dodanie rodzajnika jako jedno pojęcie.
Συμεὼν ἐξηγήσατο καθὼς πρῶτον ὁ θεὸς ἐπεσκέψατο λαβεῖν ἐξ ἐθνῶν λαὸν τῷ ὀνόματι αὐτοῦ.	Simon narravit quemadmodum primum Deus visitavit sumere ex gentibus populum nomini suo.	Szymon wyjaśnił, jak najpierw Bóg przyjrzał się, (aby) wziąć z pogan lud imieniu Jego. Sens: swojemu.
Dane Dziejów o "Soborze Jerozolimskim" są bardzo zbliżone do Ga 2.1-10. Nadal jednak nie wyjaśniono do końca problemu wzajemnego stosunku tych dwóch tekstów. Pewne zbieżności zdają się przemawiać za tym, że mamy do czynienia z dwoma różnymi opisami tego samego wydarzenia, tj. "Soboru Jerozolimskiego". Obydwie relacje mówią o podróży Pawła i Barnaby do Jerozolimy. Dziejewspominają jeszcze o kilku innych braciach z Antiochii - co nie pozostaje jednak w sprzeczności z Ga, gdzie jest mowa tylko o Tytusie, być może dlatego, że temu uczniowi Pawła wypadło odegrać w Jerozolimie pewną rolę. Nie muszą się również wykluczać nawzajem dane o bezpośrednich przyczynach wyprawy do Jerozolimy: była to według Dziejów niemożność porozumienia się co do potrzeby obrzezania, z chrześcijanami przybyłymi z Jerozolimy, według Ga - polecenie udania się do Jerozolimy (Ga 2.1) otrzymał Paweł od anioła Bożego. Nie ulega wątpliwości, że problem zasadniczy - to właśnie sprawa obrzezania. Być może, iż pomysł rozwiązania tego problemu na drodze wspólnych konsultacji został podsunięty przez anioła. Podczas pobytu Pawła i Barnaby w Jerozolimie odbyło się posiedzenie wstępne, jakby powitalne, przeznaczone na wzajemne poznanie się zebranych, a dopiero później miało miejsce drugie zebranie, zwane niekiedy formalnym Soborem Jerozolimskim. O dwóch oddzielnych posiedzeniach mówi dość wyraźnie Ga. Do najważniejszych przełożonych Kościoła Jerozolimskiego Ga zalicza Jakuba, Piotra i Jana. Dzieje nie wymieniają Jana, być może dlatego, że nie odgrywa on samodzielnej roli w historiografii pierwotnego Kościoła. Jeśli przyjąć, że Ga 2.1-10 oraz Dz 15 dotyczą tych samych wydarzeń, wówczas największą trudność sprawia egzegetom problem przemilczenia przez Pawła w Ga uchwał "Soboru Jerozolimskiego". Nie wszystkich uczonych przekonuje twierdzenie, iż Paweł skorzystał z tego, że wśród adresatów pisma soborowego nie było mieszkańców Galacji (por. niżej kom. do Dz 15.23-27). Należałoby się zatem spodziewać w treści Ga całkowitego braku informacji o soborze. Próby rozwiązania tej trudności stanowią równocześnie pewne wytyczne odrębnego traktowania zagadnienia stosunku Ga 2.1-10 do Dz 15. Niektórzy autorzy sądzą, że spotkanie Pawła z Apostołami w Jerozolimie należy odróżnić od zebrania soborowego, którego wyniki Łukasz niesłusznie powiązał z niesoborowym pobytem Pawła i Barnaby w Jerozolimie. Precyzując to przypuszczenie uważają niektórzy egzegeci, że co do sprawy poddawania się pogan obrzezaniu istniały dwa przekazy: jeden pochodzenia antiocheńskiego (Dz 15.1; Dz 15.6; Dz 15.22-35), drugi - jerozolimskiego (Dz 15.7-11; Dz 15.13-19; Dz 15.21). Łukasz nie zdając sobie z tego sprawy zamieścił w Dz obydwie tradycje. Gdy zaś chodzi o samą genezę postanowień soborowych i związaną z ich powstaniem chronologię wydarzeń, to zdaniem wielu egzegetów najpierw miał miejsce spór Pawła z Piotrem w Antiochii (Ga 2.11-14), a potem - by uniknąć podobnych zadrażnień w przyszłości - sprawę uregulowano definitywnie specjalnym dekretem. Niektórzy przybysze z Judei - to prawdopodobnie ludzie z najbliższego otoczenia Jakuba. Byli to chrześcijanie nie doceniający jednak w pełni nowości chrześcijaństwa. Nie doceniali oni przede wszystkim zbawczego dzieła Jezusa twierdząc, że do osiągnięcia zbawienia konieczne jest poddanie się obrzezaniu. Mówią oni tylko o obrzezaniu, ale wiadomo przecież, że poddanie się temu obrzędowi równało się oficjalnemu podjęciu zobowiązań całego Prawa, z jego wszystkimi uciążliwymi i niezrozumiałymi, zwłaszcza dla chrześcijan nawróconych z pogaństwa, przepisami rytualnymi. Domagają się również, aby poganie przyjmujący chrześcijaństwo przechodzili uprzednio na judaizm. Korygowaniem tego przeświadczenia zajmuje się św. Paweł głównie w Ga i Rz.
καὶ τούτῳ συμφωνοῦσιν οἱ λόγοι τῶν προφητῶν καθὼς γέγραπται,	Et huic concordant verba prophetarum sicut scriptum est:	I (z) tym współbrzmią słowa proroków, jak jest napisane:
Μετὰ ταῦτα ἀναστρέψω καὶ ἀνοικοδομήσω τὴν σκηνὴν Δαυὶδ τὴν πεπτωκυῖαν καὶ τὰ κατεσκαμμένα αὐτῆς ἀνοικοδομήσω καὶ ἀνορθώσω αὐτήν,	Post hæc revertar, et reædificabo tabernaculum David, quod decidit: et diruta ejus reædificabo, et erigam illud:	«Po tych obrócę, i odbuduję namiot Dawida, (ten) upadły, i (te) zburzone* jego odbuduję, i znowu wyprostuję go, * O resztkach "namiotu".
ὅπως ἂν ἐκζητήσωσιν οἱ κατάλοιποι τῶν ἀνθρώπων τὸν κύριον καὶ πάντα τὰ ἔθνη ἐφ᾽ οὓς ἐπικέκληται τὸ ὄνομά μου ἐπ᾽ αὐτούς, λέγει κύριος ποιῶν ταῦτα	ut requirant ceteri hominum Dominum, et omnes gentes, super quas invocatum est nomen meum, dicit Dominus faciens hæc.	żeby odszukali* pozostali (z) ludzi Pana i wszystkie ludy, na których** jest przywołane imię me na nich mówi Pan czyniący te» * W oryginale zdanie zamiarowe. ** Według gramatyki zaimek ten należy odnieść do "pozostali" i do "ludy".
γνωστὰ ἀπ᾽ αἰῶνος.	Notum a sæculo est Domino opus suum.	znajome od wieku.
διὸ ἐγὼ κρίνω μὴ παρενοχλεῖν τοῖς ἀπὸ τῶν ἐθνῶν ἐπιστρέφουσιν ἐπὶ τὸν θεόν,	Propter quod ego judico non inquietari eos qui ex gentibus convertuntur ad Deum,	Dlatego ja sądzę, aby nie stawiać przeszkód (tym) z pogan zwracającym się do Boga,
ἀλλὰ ἐπιστεῖλαι αὐτοῖς τοῦ ἀπέχεσθαι τῶν ἀλισγημάτων τῶν εἰδώλων καὶ τῆς πορνείας καὶ τοῦ πνικτοῦ καὶ τοῦ αἵματος.	sed scribere ad eos ut abstineant se a contaminationibus simulacrorum, et fornicatione, et suffocatis, et sanguine.	ale przekazać listem im powstrzymywać się (od) zmaz wizerunków, i (od) nierządu, i (od) uduszonego, i (od) krwi. O wizerunkach bóstw pogan.
Μωϋσῆς γὰρ ἐκ γενεῶν ἀρχαίων κατὰ πόλιν τοὺς κηρύσσοντας αὐτὸν ἔχει ἐν ταῖς συναγωγαῖς κατὰ πᾶν σάββατον ἀναγινωσκόμενος.	Moyses enim a temporibus antiquis habet in singulis civitatibus qui eum prædicent in synagogis, ubi per omne sabbatum legitur.	Mojżesz bowiem od pokoleń dawnych w (każdym) mieście ogłaszających go ma w synagogach* w każdy szabat będąc czytanym". * Bardziej etymologicznie: "miejscach zebrań".
List do wierzących pogan
Τότε ἔδοξε τοῖς ἀποστόλοις καὶ τοῖς πρεσβυτέροις σὺν ὅλῃ τῇ ἐκκλησίᾳ ἐκλεξαμένους ἄνδρας ἐξ αὐτῶν πέμψαι εἰς Ἀντιόχειαν σὺν τῷ Παύλῳ καὶ Βαρναβᾷ, Ἰούδαν τὸν καλούμενον Βαρσαββᾶν καὶ Σιλᾶν, ἄνδρας ἡγουμένους ἐν τοῖς ἀδελφοῖς,	Tunc placuit Apostolis, et senioribus cum omni ecclesia, eligere viros ex eis, et mittere Antiochiam cum Paulo et Barnaba, Judam, qui cognominabatur Barsabas, et Silam, viros primos in fratribus,	Wtedy wydało się wysłannikom* i starszym razem z całą (społecznością) wywołanych, (aby) wybrawszy sobie mężów z nich** posłać do Antiochii razem z Pawłem i Barnabą: Judę, (tego) nazywanego Barsabasem, i Sylasa, mężów dowodzących wśród braci, * Inaczej: "apostołom". "Wtedy wydało się wysłannikom" - możliwe też: "Wtedy postanowili wysłannicy". ** Prawdopodobny sens: spośród siebie samych.
γράψαντες διὰ χειρὸς αὐτῶν, Οἱ ἀπόστολοι καὶ οἱ πρεσβύτεροι ἀδελφοὶ τοῖς κατὰ τὴν Ἀντιόχειαν καὶ Συρίαν καὶ Κιλικίαν ἀδελφοῖς τοῖς ἐξ ἐθνῶν χαίρειν.	scribentes per manus eorum: Apostoli et seniores fratres, his qui sunt Antiochiæ, et Syriæ, et Ciliciæ, fratribus ex gentibus, salutem.	napisawszy przez rękę ich:,,Wysłannicy i starsi bracia (tym) w Antiochii, i Syrii. i Cylicji braciom, (tym) z pogan, radować się. Sens: życzą radości.
Ἐπειδὴ ἠκούσαμεν ὅτι τινὲς ἐξ ἡμῶν ἐξελθόντες ἐτάραξαν ὑμᾶς λόγοις ἀνασκευάζοντες τὰς ψυχὰς ὑμῶν οἷς οὐ διεστειλάμεθα,	Quoniam audivimus quia quidam ex nobis exeuntes, turbaverunt vos verbis, evertentes animas vestras, quibus non mandavimus:	Kiedy usłyszeliśmy, że niektórzy z nas [wyszedłszy] zmącili was słowami rozstrajając dusze wasze, których* nie postanowiliśmy, * Odnosi się do "słowami".
ἔδοξεν ἡμῖν γενομένοις ὁμοθυμαδὸν ἐκλεξαμένοις ἄνδρας πέμψαι πρὸς ὑμᾶς σὺν τοῖς ἀγαπητοῖς ἡμῶν Βαρναβᾷ καὶ Παύλῳ,	placuit nobis collectis in unum eligere viros, et mittere ad vos cum carissimis nostris Barnaba et Paulo,	wydało się nam, (którzy staliśmy się) jednomyślnie, (aby) wybrawszy sobie mężów posłać do was razem z umiłowanymi naszymi Barnabą i Pawłem, Sens: osiągnąwszy jednomyślność; jednomyślnie postanowiliśmy.
ἀνθρώποις παραδεδωκόσι τὰς ψυχὰς αὐτῶν ὑπὲρ τοῦ ὀνόματος τοῦ κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ.	hominibus qui tradiderunt animas suas pro nomine Domini nostri Jesu Christi.	ludźmi, (którzy wydali) dusze ich* dla imienia Pana naszego, Jezusa Pomazańca. * Sens: swe.
ἀπεστάλκαμεν οὖν Ἰούδαν καὶ Σιλᾶν καὶ αὐτοὺς διὰ λόγου ἀπαγγέλλοντας τὰ αὐτά.	Misimus ergo Judam et Silam, qui et ipsi vobis verbis referent eadem.	Wysłaliśmy więc Judę i Sylasa, (aby) i oni przez słowo (oznajmili) (to) samo. W oryginale liczba mnoga.
ἔδοξεν γὰρ τῷ πνεύματι τῷ ἁγίῳ καὶ ἡμῖν μηδὲν πλέον ἐπιτίθεσθαι ὑμῖν βάρος πλὴν τούτων τῶν ἐπάναγκες,	Visum est enim Spiritui Sancto, et nobis nihil ultra imponere vobis oneris quam hæc necessaria:	Wydało się bowiem Duchowi Świętemu i nam, (aby) żaden większy (nie) kłaść na was ciężar oprócz tych koniecznie: Możliwe także: "Postanowił bowiem Duch Święty i my". ** Sens: oprócz tego, co konieczne.
ἀπέχεσθαι εἰδωλοθύτων καὶ αἵματος καὶ πνικτῶν καὶ πορνείας, ἐξ ὧν διατηροῦντες ἑαυτοὺς εὖ πράξετε. Ἔρρωσθε.	ut abstineatis vos ab immolatis simulacrorum, et sanguine, et suffocato, et fornicatione, a quibus custodientes vos, bene agetis. Valete.	powstrzymywać się (od) ofiarowanych wizerunkom. i (od) krwi. i (od) uduszonych, i (od) nierządu; od których ustrzegając siebie samych, dobrze sprawicie. Zostańcie krzepcy". Chodzi o powstrzymywanie się od spożywania ofiar składanych przez pogan swoim bogom. ** Chodzi o mięso ze zwierząt uduszonych, a nie zabitych przez upuszczenie krwi.
Οἱ μὲν οὖν ἀπολυθέντες κατῆλθον εἰς Ἀντιόχειαν, καὶ συναγαγόντες τὸ πλῆθος ἐπέδωκαν τὴν ἐπιστολήν.	Illi ergo dimissi, descendeunt Antiochiam: et congregata multitudine tradiderunt epistolam.	(Ci) więc uwolnieni zeszli do Antiochii i zebrawszy mnogość* oddali list. * O całej społeczności chrześcijan.
ἀναγνόντες δὲ ἐχάρησαν ἐπὶ τῇ παρακλήσει.	Quam cum legissent, gavisi sunt super consolatione.	Odczytawszy zaś uradowali się z powodu (tej) zachęty.
Ἰούδας τε καὶ Σιλᾶς καὶ αὐτοὶ προφῆται ὄντες διὰ λόγου πολλοῦ παρεκάλεσαν τοὺς ἀδελφοὺς καὶ ἐπεστήριξαν,	Judas autem, et Silas, et ipsi cum essent prophetæ, verbo plurimo consolati sunt fratres, et confirmaverunt.	Juda i Sylas, i oni prorokami będąc, przez słowo liczne zachęcili braci i utwierdzili.
ποιήσαντες δὲ χρόνον ἀπελύθησαν μετ᾽ εἰρήνης ἀπὸ τῶν ἀδελφῶν πρὸς τοὺς ἀποστείλαντας αὐτούς.	Facto autem ibi aliquanto tempore, dimissi sunt cum pace a fratribus ad eos, qui miserant illos.	Przetrwawszy zaś (jakiś) czas, zostali uwolnieni z pokojem przez braci do (tych), (którzy wysłali) ich.
	Visum est autem Silæ ibi remanere: Judas autem solus abiit Jerusalem.
Nieporozumienie między Pawłem i Barnabą
Παῦλος δὲ καὶ Βαρναβᾶς διέτριβον ἐν Ἀντιοχείᾳ διδάσκοντες καὶ εὐαγγελιζόμενοι μετὰ καὶ ἑτέρων πολλῶν τὸν λόγον τοῦ κυρίου.	Paulus autem et Barnabas demorabantur Antiochiæ docentes, et evangelizantes cum aliis pluribus verbum Domini.	Paweł zaś i Barnaba przebywali w Antiochii, nauczając i głosząc dobrą nowinę z i innymi licznymi: słowo* Pana. * Według oryginału jest to dopełnienie bliższe do "głosząc dobrą nowinę".
Μετὰ δέ τινας ἡμέρας εἶπεν πρὸς Βαρναβᾶν Παῦλος, Ἐπιστρέψαντες δὴ ἐπισκεψώμεθα τοὺς ἀδελφοὺς κατὰ πόλιν πᾶσαν ἐν αἷς κατηγγείλαμεν τὸν λόγον τοῦ κυρίου πῶς ἔχουσιν.	Post aliquot autem dies, dixit ad Barnabam Paulus: Revertentes visitemus fratres per universas civitates, in quibus prædicavimus verbum Domini, quomodo se habeant.	Po zaś pewnych dniach powiedział do Barnaby Paweł: "Zawróciwszy już przyglądnijmy się braciom w mieście każdym, w których zwiastowaliśmy słowo Pana, jak mają się".
Βαρναβᾶς δὲ ἐβούλετο συμπαραλαβεῖν καὶ τὸν Ἰωάννην τὸν καλούμενον Μᾶρκον·	Barnabas autem volebat secum assumere et Joannem, qui cognominabatur Marcus.	Barnaba zaś postanawiał przyjąć razem i Jana, (tego) nazywanego Markiem.
Παῦλος δὲ ἠξίου, τὸν ἀποστάντα ἀπ᾽ αὐτῶν ἀπὸ Παμφυλίας καὶ μὴ συνελθόντα αὐτοῖς εἰς τὸ ἔργον μὴ συμπαραλαμβάνειν τοῦτον.	Paulus autem rogabat eum (ut qui discessisset ab eis de Pamphylia, et non isset cum eis in opus) non debere recipi.	Paweł zaś uznawał za godne, (aby) (tego), (który odstąpił) od nich z Pamfilii i nie (przyszedł razem z) nimi do dzieła, nie przyjmować razem go.
ἐγένετο δὲ παροξυσμὸς ὥστε ἀποχωρισθῆναι αὐτοὺς ἀπ᾽ ἀλλήλων, τόν τε Βαρναβᾶν παραλαβόντα τὸν Μᾶρκον ἐκπλεῦσαι εἰς Κύπρον,	Facta est autem dissensio, ita ut discederent ab invicem et Barnabas quidem, assumpto Marco, navigaret Cyprum.	Stało się zaś ostre rozdrażnienie, tak że zostać oddzieleni oni* od jeden drugiego: Barnaba przyjąwszy Marka odpłynąć** ku Cyprowi. * Składniej: "tak, że oni zostali oddzieleni". ** Składniej: "Barnaba przyjąwszy (…) odpłynął".
Παῦλος δὲ ἐπιλεξάμενος Σιλᾶν ἐξῆλθεν παραδοθεὶς τῇ χάριτι τοῦ κυρίου ὑπὸ τῶν ἀδελφῶν.	Paulus vero, electo Sila, profectus est, traditus gratiæ Dei a fratribus.	Paweł zaś przybrawszy sobie Sylasa wyszedł, przekazany łasce Pana przez braci.
διήρχετο δὲ τὴν Συρίαν καὶ τὴν Κιλικίαν ἐπιστηρίζων τὰς ἐκκλησίας.	Perambulabat autem Syriam et Ciliciam, confirmans ecclesias: præcipiens custodire præcepta Apostolorum et seniorum.	Przechodził zaś Syrię i Cylicję, utwierdzając (społeczności) wywołanych.

16

Tymoteusz dołącza do Pawła i Sylasa
Κατήντησεν δὲ καὶ εἰς Δέρβην καὶ εἰς Λύστραν. καὶ ἰδοὺ μαθητής τις ἦν ἐκεῖ ὀνόματι Τιμόθεος, υἱὸς γυναικὸς Ἰουδαίας πιστῆς, πατρὸς δὲ Ἕλληνος,	Pervenit autem Derben et Lystram. Et ecce discipulus quidam erat ibi nomine Timotheus, filius mulieris Judææ fidelis, patre gentili.	Przyszedł zaś [i] do Derbe i do Listry. I oto uczeń pewien był tam imieniem Tymoteusz, syn kobiety, Judejki wiernej, ojca zaś Hellena,
ὃς ἐμαρτυρεῖτο ὑπὸ τῶν ἐν Λύστροις καὶ Ἰκονίῳ ἀδελφῶν.	Huic testimonium bonum reddebant qui in Lystris erant, et Iconio fratres.	który* był poświadczany przez (tych) w Listrze i Ikonium braci. * Odnosi się do "Tymoteusz".
τοῦτον ἠθέλησεν ὁ Παῦλος σὺν αὐτῷ ἐξελθεῖν, καὶ λαβὼν περιέτεμεν αὐτὸν διὰ τοὺς Ἰουδαίους τοὺς ὄντας ἐν τοῖς τόποις ἐκείνοις· ᾔδεισαν γὰρ ἅπαντες ὅτι Ἕλλην ὁ πατὴρ αὐτοῦ ὑπῆρχεν.	Hunc voluit Paulus secum proficisci: et assumens circumcidit eum propter Judæos, qui erant in illis locis. Sciebant enim omnes quod pater ejus erat gentilis.	Tego zechciał Paweł razem z nim* wyjść*. I wziąwszy obrzezał go z powodu Judejczyków, (tych) będących w - miejscach tamtych. Wiedzieli bowiem wszyscy, że Hellenem ojciec jego był. Sens: z sobą. ** Składniej: "żeby on wyszedł".
ὡς δὲ διεπορεύοντο τὰς πόλεις, παρεδίδοσαν αὐτοῖς φυλάσσειν τὰ δόγματα τὰ κεκριμένα ὑπὸ τῶν ἀποστόλων καὶ πρεσβυτέρων τῶν ἐν Ἱεροσολύμοις.	Cum autem pertransirent civitates, tradebant eis custodiri dogmata quæ erant decreta ab Apostolis et senioribus, qui erant Jerosolymis.	Gdy zaś przechodzili (te) miasta, przekazywali im*, (aby) strzec postanowień, (tych) osądzonych przez wysłanników i starszych, (tych) w Jerozolimie. Odnosi się nie do "miasta", lecz do domyślnie "chrześcijan", zamieszkujących w tych miastach.
αἱ μὲν οὖν ἐκκλησίαι ἐστερεοῦντο τῇ πίστει καὶ ἐπερίσσευον τῷ ἀριθμῷ καθ᾽ ἡμέραν.	Et ecclesiæ quidem confirmabantur fide, et abundabunt numero quotidie.	Więc (społeczności) wywołanych były utwierdzane wiarą i obfitowały liczbą co dzień.
Widzenie Pawła: Macedończyk
Διῆλθον δὲ τὴν Φρυγίαν καὶ Γαλατικὴν χώραν κωλυθέντες ὑπὸ τοῦ ἁγίου πνεύματος λαλῆσαι τὸν λόγον ἐν τῇ Ἀσίᾳ·	Transeuntes autem Phrygiam et Galatiæ regionem, vetati sunt a Spiritu Sancto loqui verbum Dei in Asia.	Przeszli zaś Frygię i galacką krainę, powstrzymani przez Świętego Ducha (od) powiedzenia słowa w Azji.
ἐλθόντες δὲ κατὰ τὴν Μυσίαν ἐπείραζον εἰς τὴν Βιθυνίαν πορευθῆναι, καὶ οὐκ εἴασεν αὐτοὺς τὸ πνεῦμα Ἰησοῦ·	Cum venissent autem in Mysiam, tentabant ire in Bithyniam: et non permisit eos Spiritus Jesu.	Przyszedłszy zaś naprzeciw Myzji, próbowali do Bitynii pójść i nie pozwolił im Duch Jezusa.
παρελθόντες δὲ τὴν Μυσίαν κατέβησαν εἰς Τρῳάδα.	Cum autem pertransissent Mysiam, descendeunt Troadem:	Przeszedłszy zaś Myzję, zeszli do Troady.
καὶ ὅραμα διὰ νυκτὸς τῷ Παύλῳ ὤφθη, ἀνὴρ Μακεδών τις ἦν ἑστὼς καὶ παρακαλῶν αὐτὸν καὶ λέγων, Διαβὰς εἰς Μακεδονίαν βοήθησον ἡμῖν.	et visio per noctem Paulo ostensa est: vir Macedo quidam erat stans et deprecans eum, et dicens: Transiens in Macedoniam, adjuva nos.	I widzenie przez noc Pawłowi dało się zobaczyć: mąż, Macedończyk jakiś, był stojąc i zachęcając* go i mówiąc*: "Przeszedłszy do Macedonii, pomóż nam". Składniej: "stał i zachęcał" ** Składniej: "mówił".
ὡς δὲ τὸ ὅραμα εἶδεν, εὐθέως ἐζητήσαμεν ἐξελθεῖν εἰς Μακεδονίαν συμβιβάζοντες ὅτι προσκέκληται ἡμᾶς ὁ θεὸς εὐαγγελίσασθαι αὐτούς.	Ut autem visum vidit, statim quæsivimus proficisci in Macedoniam, certi facti quod vocasset nos Deus evangelizare eis.	Gdy zaś (to) widzenie zobaczył, zaraz poszukaliśmy, (aby) wyjść do Macedonii, wywodząc, że przywołał sobie nas Bóg, (aby) ogłosić dobrą nowinę im. "widzenie zobaczył" - figura etymologica.
Nawrócenie Lidii
Ἀναχθέντες δὲ ἀπὸ Τρῳάδος εὐθυδρομήσαμεν εἰς Σαμοθρᾴκην, τῇ δὲ ἐπιούσῃ εἰς Νέαν Πόλιν	Navigantes autem a Troade, recto cursu venimus Samothraciam, et sequenti die Neapolim:	Wypłynąwszy zaś z Troady, pojechaliśmy prosto ku Samotrace, zaś nadchodzącego* do Nea Polis, * Z domyślnym: dnia. Sens: nazajutrz.
κἀκεῖθεν εἰς Φιλίππους, ἥτις ἐστὶν πρώτη τῆς μερίδος τῆς Μακεδονίας πόλις, κολωνία. ἦμεν δὲ ἐν ταύτῃ τῇ πόλει διατρίβοντες ἡμέρας τινάς.	et inde Philippos, quæ est prima partis Macedoniæ civitas, colonia. Eramus autem in hac urbe diebus aliquot, conferentes.	i stamtąd do Filippi, która jest pierwszej części Macedonii miastem, kolonią. Byliśmy zaś w tym mieście przebywając* dni jakieś*. "Byliśmy (…) przebywając" - zamiast: "przebywaliśmy". ** Rozciągłości w czasie.
τῇ τε ἡμέρᾳ τῶν σαββάτων ἐξήλθομεν ἔξω τῆς πύλης παρὰ ποταμὸν οὗ ἐνομίζομεν προσευχὴν εἶναι, καὶ καθίσαντες ἐλαλοῦμεν ταῖς συνελθούσαις γυναιξίν.	Die autem sabbatorum egressi sumus foras portam juxta flumen, ubi videbatur oratio esse: et sedentes loquebamur mulieribus quæ convenerant.	Dnia szabatu wyszliśmy na zewnątrz bramy w stronę rzeki, gdzie sądziliśmy, (że) modlitwa być. I usiadłszy mówiliśmy (do) (tych). (które się zeszły), kobiet. Składniej: "że odbywa się modlitwa".
καί τις γυνὴ ὀνόματι Λυδία, πορφυρόπωλις πόλεως Θυατείρων σεβομένη τὸν θεόν, ἤκουεν, ἧς ὁ κύριος διήνοιξεν τὴν καρδίαν προσέχειν τοῖς λαλουμένοις ὑπὸ τοῦ Παύλου.	Et quædam mulier nomine Lydia, purpuraria civitatis Thyatirenorum, colens Deum, audivit: cujus Dominus aperuit cor intendere his quæ dicebantur a Paulo.	I pewna kobieta, imieniem Lidia. sprzedawczyni purpury (z) miasta Tiatyry, czcząca Boga, słuchała, której Pan otwarł serce, (aby) lgnąć (do) (tych), (które były mówione)* przez Pawła. * Określa słowa wypowiadane przez Pawła.
ὡς δὲ ἐβαπτίσθη καὶ ὁ οἶκος αὐτῆς, παρεκάλεσεν λέγουσα, Εἰ κεκρίκατέ με πιστὴν τῷ κυρίῳ εἶναι, εἰσελθόντες εἰς τὸν οἶκόν μου μένετε· καὶ παρεβιάσατο ἡμᾶς.	Cum autem baptizata esset, et domus ejus, deprecata est dicens: Si judicastis me fidelem Domino esse, introite in domum meam, et manete. Et coëgit nos.	Gdy zaś została zanurzona i dom jej, poprosiła mówiąc: "Jeśli osądziliście, (że) ja wierną Panu być, wszedłszy do domu mego, pozostawajcie". I przymusiła ich. Składniej: "że ja wierna Panu jestem".
Paweł i Sylas w więzieniu
Tymoteusz stał się jednym z najbardziej wiernych i cenionych współpracowników Pawła (por. Dz 17.14-15; Dz 18.5; Dz 19.22; Dz 20.4; 1Kor 4.17; Flp 1.1; Flp 2.19; 1Tes 1.1; 1Tes 3.2; 1Tes 3.6; 2Tes 1.1). Paweł wybrał go na swego towarzysza, miał on chyba niewiele ponad dwadzieścia lat, skoro po około piętnastu latach uważa go Apostoł za człowieka jeszcze młodego (por. 1Tm 4.12). Być może, ze względu na ów młodociany wiek i brak doświadczenia uważał Paweł za stosowne zasięgnąć informacji o rodzinie Tymoteusza i wybadać, co o nim sądzi jego najbliższe otoczenie. Z 2Tm 1.5 dowiadujemy się, że owa wierząca Żydówka, matka Tymoteusza, miała na imię Eunice, a z kolei jej matka - Lois.
Ἐγένετο δὲ πορευομένων ἡμῶν εἰς τὴν προσευχὴν παιδίσκην τινὰ ἔχουσαν πνεῦμα πύθωνα ὑπαντῆσαι ἡμῖν, ἥτις ἐργασίαν πολλὴν παρεῖχεν τοῖς κυρίοις αὐτῆς μαντευομένη.	Factum est autem euntibus nobis ad orationem, puellam quamdam habentem spiritum pythonem obviare nobis, quæ quæstum magnum præstabat dominis suis divinando.	Stało się zaś, (gdy szliśmy) my na modlitwę, (że) służebna pewna, mająca ducha, pytona, wyjść naprzeciw* nam, która zarobek wielki podawała panom jej wieszcząc. * O duchu wieszczenia. ** Składniej: "że służebna pewna, mająca ducha, pytona, wyszła naprzeciw".
αὕτη κατακολουθοῦσα τῷ Παύλῳ καὶ ἡμῖν ἔκραζεν λέγουσα, Οὗτοι οἱ ἄνθρωποι δοῦλοι τοῦ θεοῦ τοῦ ὑψίστου εἰσίν, οἵτινες καταγγέλλουσιν ὑμῖν ὁδὸν σωτηρίας.	Hæc subsecuta Paulum, et nos, clamabat dicens: Isti homines servi Dei excelsi sunt, qui annuntiant vobis viam salutis.	Ta towarzysząc Pawłowi i nam. krzyczała mówiąc: "Ci ludzie niewolnikami* Boga najwyższego są, którzy zwiastują wam drogę zbawienia". * Lub: "sługami".
τοῦτο δὲ ἐποίει ἐπὶ πολλὰς ἡμέρας. διαπονηθεὶς δὲ Παῦλος καὶ ἐπιστρέψας τῷ πνεύματι εἶπεν, Παραγγέλλω σοι ἐν ὀνόματι Ἰησοῦ Χριστοῦ ἐξελθεῖν ἀπ᾽ αὐτῆς· καὶ ἐξῆλθεν αὐτῇ τῇ ὥρᾳ.	Hoc autem faciebat multis diebus. Dolens autem Paulus, et conversus, spiritui dixit: Præcipio tibi in nomine Jesu Christi exire ab ea. Et exiit eadem hora.	To zaś czyniła przez wiele dni. Rozdrażniony zaś Paweł i zwróciwszy się duchowi powiedział: "Nakazuję ci w imieniu Jezusa Pomazańca wyjść z niej". I wyszedł tej godziny.
ἰδόντες δὲ οἱ κύριοι αὐτῆς ὅτι ἐξῆλθεν ἡ ἐλπὶς τῆς ἐργασίας αὐτῶν, ἐπιλαβόμενοι τὸν Παῦλον καὶ τὸν Σιλᾶν εἵλκυσαν εἰς τὴν ἀγορὰν ἐπὶ τοὺς ἄρχοντας	Videntes autem domini ejus quia exivit spes quæstus eorum, apprehendentes Paulum et Silam, perduxerunt in forum ad principes:	Zobaczywszy zaś panowie jej, że wyszła nadzieja zarobku ich, chwyciwszy Pawła i Sylasa, zaciągnęli na rynek przed przywódców.
καὶ προσαγαγόντες αὐτοὺς τοῖς στρατηγοῖς εἶπαν, Οὗτοι οἱ ἄνθρωποι ἐκταράσσουσιν ἡμῶν τὴν πόλιν, Ἰουδαῖοι ὑπάρχοντες,	et offerentes eos magistratibus, dixerunt: Hi homines conturbant civitatem nostram, cum sint Judæi:	I doprowadziwszy ich (do) komendantów, powiedzieli: "Ci ludzie niepokoją nasze miasto, Judejczykami będąc,
καὶ καταγγέλλουσιν ἔθη ἃ οὐκ ἔξεστιν ἡμῖν παραδέχεσθαι οὐδὲ ποιεῖν Ῥωμαίοις οὖσιν.	et annuntiant morem, quem non licet nobis suscipere, neque facere, cum simus Romani.	i zwiastują obyczaje, których nie wolno nam przyjmować ani czynić, Rzymianami będącym".
καὶ συνεπέστη ὁ ὄχλος κατ᾽ αὐτῶν καὶ οἱ στρατηγοὶ περιρήξαντες αὐτῶν τὰ ἱμάτια ἐκέλευον ῥαβδίζειν,	Et cucurrit plebs adversus eos: et magistratus, scissis tunicis eorum, jusserunt eos virgis cædi.	I wspólnie przystąpił tłum przeciw nim, i komendanci rozdarłszy ich szaty rozkazywali bić rózgą.
πολλάς τε ἐπιθέντες αὐτοῖς πληγὰς ἔβαλον εἰς φυλακὴν παραγγείλαντες τῷ δεσμοφύλακι ἀσφαλῶς τηρεῖν αὐτούς.	Et cum multas plagas eis imposuissent, miserunt eos in carcerem, præcipientes custodi ut diligenter custodiret eos.	Wiele nałożywszy im uderzeń, rzucili do strażnicy, nakazawszy strażnikowi więźniów niezawodnie strzec ich.
ὃς παραγγελίαν τοιαύτην λαβὼν ἔβαλεν αὐτοὺς εἰς τὴν ἐσωτέραν φυλακὴν καὶ τοὺς πόδας ἠσφαλίσατο αὐτῶν εἰς τὸ ξύλον.	Qui cum tale præceptum accepisset, misit eos in interiorem carcerem, et pedes eorum strinxit ligno.	Ten nakaz taki wziąwszy, rzucił ich do bardziej wewnętrznej strażnicy i nogi niezawodnymi uczynił sobie ich w drzewie.
Κατὰ δὲ τὸ μεσονύκτιον Παῦλος καὶ Σιλᾶς προσευχόμενοι ὕμνουν τὸν θεόν, ἐπηκροῶντο δὲ αὐτῶν οἱ δέσμιοι.	Media autem nocte Paulus et Silas orantes, laudabant Deum: et audiebant eos qui in custodia erant.	Około zaś środka nocy Paweł i Sylas modląc się sławili hymnem Boga, przysłuchiwali się zaś im uwięzieni.
ἄφνω δὲ σεισμὸς ἐγένετο μέγας ὥστε σαλευθῆναι τὰ θεμέλια τοῦ δεσμωτηρίου· ἠνεῴχθησαν δὲ παραχρῆμα αἱ θύραι πᾶσαι καὶ πάντων τὰ δεσμὰ ἀνέθη.	Subito vero terræmotus factus est magnus, ita ut moverentur fundamenta carceris. Et statim aperta sunt omnia ostia: et universorum vincula soluta sunt.	Nieoczekiwanie zaś trzęsienie stało się wielkie, tak że potrząśnięte zostać fundamenty* więzienia. Otwarte zostały zaś natychmiast podwoje wszystkie i wszystkich więzy zostały zwolnione. * Składniej: "tak, że potrząśnięte zostały fundamenty".
ἔξυπνος δὲ γενόμενος ὁ δεσμοφύλαξ καὶ ἰδὼν ἀνεῳγμένας τὰς θύρας τῆς φυλακῆς, σπασάμενος τὴν μάχαιραν ἤμελλεν ἑαυτὸν ἀναιρεῖν νομίζων ἐκπεφευγέναι τοὺς δεσμίους.	Expergefactus autem custos carceris, et videns januas apertas carceris, evaginato gladio volebat se interficere, æstimans fugisse vinctos.	Zbudzonym zaś stawszy się strażnik więzów i zobaczywszy otwarte podwoje strażnicy, dobywszy sobie miecza, zamierzał siebie samego zgładzać, sądząc, (że) wymknąć się uwięzieni. Składniej: "że wymknęli się uwięzieni".
ἐφώνησεν δὲ μεγάλῃ φωνῇ Παῦλος λέγων, Μηδὲν πράξῃς σεαυτῷ κακόν, ἅπαντες γάρ ἐσμεν ἐνθάδε.	Clamavit autem Paulus voce magna, dicens: Nihil tibi mali feceris: universi enim hic sumus.	Zawołał zaś wielkim głosem Paweł mówiąc: "Żadnego spraw sobie samemu zła, wszyscy bowiem jesteśmy tutaj".
αἰτήσας δὲ φῶτα εἰσεπήδησεν καὶ ἔντρομος γενόμενος προσέπεσεν τῷ Παύλῳ καὶ Σιλᾷ	Petitoque lumine, introgressus est: et tremefactus procidit Paulo et Silæ ad pedes:	Zażądawszy zaś światła wskoczył i drżącym stawszy się przypadł do Pawła i Sylasa.
καὶ προαγαγὼν αὐτοὺς ἔξω ἔφη, Κύριοι, τί με δεῖ ποιεῖν ἵνα σωθῶ;	et producens eos foras, ait: Domini, quid me oportet facere, ut salvus fiam?	I poprowadziwszy naprzód ich, na zewnątrz mówił: "Panowie, co ja trzeba czynić, aby zostałbym zbawiony?" Składniej: "abym ja czynił".
οἱ δὲ εἶπαν, Πίστευσον ἐπὶ τὸν κύριον Ἰησοῦν καὶ σωθήσῃ σὺ καὶ ὁ οἶκός σου.	At illi dixerunt: Crede in Dominum Jesum: et salvus eris tu, et domus tua.	Ci zaś powiedzieli: "Uwierz w Pana, Jezusa, i zostaniesz zbawiony ty i dom twój".
καὶ ἐλάλησαν αὐτῷ τὸν λόγον τοῦ κυρίου σὺν πᾶσιν τοῖς ἐν τῇ οἰκίᾳ αὐτοῦ.	Et locuti sunt ei verbum Domini cum omnibus qui erant in domo ejus.	I powiedzieli mu słowo Pana razem z wszystkimi (tymi) w domu jego.
καὶ παραλαβὼν αὐτοὺς ἐν ἐκείνῃ τῇ ὥρᾳ τῆς νυκτὸς ἔλουσεν ἀπὸ τῶν πληγῶν, καὶ ἐβαπτίσθη αὐτὸς καὶ οἱ αὐτοῦ πάντες παραχρῆμα,	Et tollens eos in illa hora noctis, lavit plagas eorum: et baptizatus est ipse, et omnis domus ejus continuo.	I przyjąwszy ich w owej godzinie nocy, umył od uderzeń. I dał się zanurzyć on i (ci) jego wszyscy natychmiast.
ἀναγαγών τε αὐτοὺς εἰς τὸν οἶκον παρέθηκεν τράπεζαν καὶ ἠγαλλιάσατο πανοικεὶ πεπιστευκὼς τῷ θεῷ.	Cumque perduxisset eos in domum suam, apposuit eis mensam, et lætatus est cum omni domo sua credens Deo.	Poprowadziwszy ich do domu, podał stół i rozweselił się z całym domem uwierzywszy Bogu.
Ἡμέρας δὲ γενομένης ἀπέστειλαν οἱ στρατηγοὶ τοὺς ῥαβδούχους λέγοντες, Ἀπόλυσον τοὺς ἀνθρώπους ἐκείνους.	Et cum dies factus esset, miserunt magistratus lictores, dicentes: Dimitte homines illos.	(Kiedy) dzień zaś (stał się), wysłali komendanci trzymających rózgę, mówiąc: "Uwolnij ludzi tych". O liktorach rzymskich.
ἀπήγγειλεν δὲ ὁ δεσμοφύλαξ τοὺς λόγους τούτους πρὸς τὸν Παῦλον ὅτι Ἀπέσταλκαν οἱ στρατηγοὶ ἵνα ἀπολυθῆτε· νῦν οὖν ἐξελθόντες πορεύεσθε ἐν εἰρήνῃ.	Nuntiavit autem custos carceris verba hæc Paulo: Quia miserunt magistratus ut dimittamini, nunc igitur exeuntes, ite in pace.	Oznajmił zaś strażnik więzów słowa [tej do Pawła że: "Wysłali komendanci, aby zostaliście uwolnieni. Teraz więc wyszedłszy idźcie w pokoju". W oryginale zdanie zamiarowe.
ὁ δὲ Παῦλος ἔφη πρὸς αὐτούς, Δείραντες ἡμᾶς δημοσίᾳ ἀκατακρίτους, ἀνθρώπους Ῥωμαίους ὑπάρχοντας, ἔβαλαν εἰς φυλακήν, καὶ νῦν λάθρᾳ ἡμᾶς ἐκβάλλουσιν; οὐ γάρ, ἀλλὰ ἐλθόντες αὐτοὶ ἡμᾶς ἐξαγαγέτωσαν.	Paulus autem dixit eis: Cæsos nos publice, indemnatos, homines Romanos miserunt in carcerem, et nunc occulte nos ejiciunt? Non ita: sed veniant,	Zaś Paweł mówił do nich: "Obiwszy nas publicznie nie zasądzonych, ludzi Rzymianami będących, rzucili do strażnicy. I teraz skrycie nas wyrzucają? Nie bowiem, ale przyszedłszy sami nas niech wyprowadzą".
ἀπήγγειλαν δὲ τοῖς στρατηγοῖς οἱ ῥαβδοῦχοι τὰ ῥήματα ταῦτα. ἐφοβήθησαν δὲ ἀκούσαντες ὅτι Ῥωμαῖοί εἰσιν,	et ipsi nos ejiciant. Nuntiaverunt autem magistratibus lictores verba hæc. Timueruntque audito quod Romani essent:	Oznajmili zaś komendantom trzymający rózgę* słowa te. Zaczęli bać się zaś usłyszawszy, że Rzymianami są. * O liktorach rzymskich.
καὶ ἐλθόντες παρεκάλεσαν αὐτοὺς καὶ ἐξαγαγόντες ἠρώτων ἀπελθεῖν ἀπὸ τῆς πόλεως.	et venientes deprecati sunt eos, et educentes rogabant ut egrederentur de urbe.	I przyszedłszy poprosili ich, i wyprowadziwszy prosili odejść* z miasta. * Składniej: "żeby odeszli".
ἐξελθόντες δὲ ἀπὸ τῆς φυλακῆς εἰσῆλθον πρὸς τὴν Λυδίαν καὶ ἰδόντες παρεκάλεσαν τοὺς ἀδελφοὺς καὶ ἐξῆλθαν.	Exeuntes autem de carcere, introierunt ad Lydiam: et visis fratribus consolati sunt eos, et profecti sunt.	Wyszedłszy zaś ze strażnicy, weszli do Lidii, i zobaczywszy zachęcili braci, i wyszli.

17

W Tesalonice
Διοδεύσαντες δὲ τὴν Ἀμφίπολιν καὶ τὴν Ἀπολλωνίαν ἦλθον εἰς Θεσσαλονίκην ὅπου ἦν συναγωγὴ τῶν Ἰουδαίων.	Cum autem perambulassent Amphipolim et Apolloniam, venerunt Thessalonicam, ubi erat synagoga Judæorum.	Przeszedłszy zaś Amfipolis i Apolonię, przyszli do Tesaloniki, gdzie była synagoga* Judejczyków. * Bardziej etymologicznie: "miejsce zebrań".
κατὰ δὲ τὸ εἰωθὸς τῷ Παύλῳ εἰσῆλθεν πρὸς αὐτοὺς καὶ ἐπὶ σάββατα τρία διελέξατο αὐτοῖς ἀπὸ τῶν γραφῶν,	Secundum consuetudinem autem Paulus introivit ad eos, et per sabbata tria disserebat eis de Scripturis,	Według zaś zwyczaju Pawia wszedł do nich i przez szabaty trzy wyłożył im z Pism,
διανοίγων καὶ παρατιθέμενος ὅτι τὸν Χριστὸν ἔδει παθεῖν καὶ ἀναστῆναι ἐκ νεκρῶν καὶ ὅτι οὗτός ἐστιν ὁ Χριστὸς ὁ Ἰησοῦς ὃν ἐγὼ καταγγέλλω ὑμῖν.	adaperiens et insinuans quia Christum oportuit pati, et resurgere a mortuis: et quia hic est Jesus Christus, quem ego annuntio vobis.	otwierając i podawając, że Pomazaniec trzeba było wycierpieć i wstać* z martwych, i że: "Ten** jest Pomazaniec, Jezus, którego ja zwiastuję wam". * Składniej: "że trzeba było, aby Pomazaniec wycierpiał i wstał". ** Według składni polskiej: "to".
καί τινες ἐξ αὐτῶν ἐπείσθησαν καὶ προσεκληρώθησαν τῷ Παύλῳ καὶ τῷ Σιλᾷ, τῶν τε σεβομένων Ἑλλήνων πλῆθος πολύ, γυναικῶν τε τῶν πρώτων οὐκ ὀλίγαι.	Et quidam ex eis crediderunt et adjuncti sunt Paulo, et Silæ, et de colentibus, gentilibusque multitudo magna, et mulieres nobiles non paucæ.	I niektórzy z nich dali się przekonać i zostali przyłączeni do Pawła i Sylasa, czczących Hellenów mnogość wielka, kobiet także pierwszych* nie mało*. O pierwszych w hierarchii społecznej. ** W oryginale liczba mnoga.
Ζηλώσαντες δὲ οἱ Ἰουδαῖοι καὶ προσλαβόμενοι τῶν ἀγοραίων ἄνδρας τινὰς πονηροὺς καὶ ὀχλοποιήσαντες ἐθορύβουν τὴν πόλιν καὶ ἐπιστάντες τῇ οἰκίᾳ Ἰάσονος ἐζήτουν αὐτοὺς προαγαγεῖν εἰς τὸν δῆμον·	Zelantes autem Judæi, assumentesque de vulgo viros quosdam malos, et turba facta, concitaverunt civitatem: et assistentes domui Jasonis quærebant eos producere in populum.	Pozazdrościwszy zaś Judejczycy i dobrawszy (z) rynkowych* mężów jakichś niegodziwych, i uczyniwszy tłum, wprawiali w zamęt miasto, i stanąwszy obok domu Jazona, szukali ich, (aby) poprowadzić naprzód do ludu. * O ludziach stale przebywających na rynku.
μὴ εὑρόντες δὲ αὐτοὺς ἔσυρον Ἰάσονα καί τινας ἀδελφοὺς ἐπὶ τοὺς πολιτάρχας βοῶντες ὅτι Οἱ τὴν οἰκουμένην ἀναστατώσαντες οὗτοι καὶ ἐνθάδε πάρεισιν,	Et cum non invenissent eos, trahebant Jasonem, et quosdam fratres ad principes civitatis, clamantes: Quoniam hi qui urbem concitant, et huc venerunt,	Nie znalazłszy zaś ich, ciągnęli Jazona i niektórych braci* przed przywódców miasta, wołając, że: "Zamieszkiwaną (ziemię) (którą zaczęli burzyć) ci i tutaj są obecni. * "Braćmi" nazywali się chrześcijanie.
οὓς ὑποδέδεκται Ἰάσων· καὶ οὗτοι πάντες ἀπέναντι τῶν δογμάτων Καίσαρος πράσσουσι βασιλέα ἕτερον λέγοντες εἶναι Ἰησοῦν.	quos suscepit Jason, et hi omnes contra decreta Cæsaris faciunt, regem alium dicentes esse, Jesum.	Tych podjął Jazon. I ci wszyscy wbrew postanowieniom Cezara działają, król inny mówiąc* być: Jezus*". Odnosi się do "wszyscy". ** Składniej: "mówiąc, że inny jest król: Jezus".
ἐτάραξαν δὲ τὸν ὄχλον καὶ τοὺς πολιτάρχας ἀκούοντας ταῦτα,	Concitaverunt autem plebem, et principes civitatis audientes hæc.	Zmącili zaś tłum i przywódców miasta słuchających tego. W oryginale liczba mnoga.
καὶ λαβόντες τὸ ἱκανὸν παρὰ τοῦ Ἰάσονος καὶ τῶν λοιπῶν ἀπέλυσαν αὐτούς.	Et accepta satisfactione a Jasone, et a ceteris, dimiserunt eos.	I wziąwszy dość dużo od Jazona i pozostałych, uwolnili ich.
W Berei
Οἱ δὲ ἀδελφοὶ εὐθέως διὰ νυκτὸς ἐξέπεμψαν τόν τε Παῦλον καὶ τὸν Σιλᾶν εἰς Βέροιαν, οἵτινες παραγενόμενοι εἰς τὴν συναγωγὴν τῶν Ἰουδαίων ἀπῄεσαν.	Fratres vero confestim per noctem dimiserunt Paulum et Silam in Berœam. Qui cum venissent, in synagogam Judæorum introierunt.	Zaś bracia* zaraz dla nocy wysłali Pawła i Sylasa do Berei, którzy przybywszy do synagogi* Judejczyków powracali. * "Braćmi" nazywali się chrześcijanie. Sens: nocą. * Bardziej etymologicznie: "miejsce zebrań".
οὗτοι δὲ ἦσαν εὐγενέστεροι τῶν ἐν Θεσσαλονίκῃ, οἵτινες ἐδέξαντο τὸν λόγον μετὰ πάσης προθυμίας καθ᾽ ἡμέραν ἀνακρίνοντες τὰς γραφὰς εἰ ἔχοι ταῦτα οὕτως.	Hi autem erant nobiliores eorum qui sunt Thessalonicæ, qui susceperunt verbum cum omni aviditate, quotidie scrutantes Scripturas, si hæc ita se haberent.	Ci zaś byli lepiej urodzeni* (od tych) w Tesalonice, którzy przyjęli słowo z całą ochoczością, co dzień osądzając Pisma, czy ma się to* tak. * Sens: lepiej wychowani, bardziej uprzejmi. Odnosi się do "Ci", a nie do "tych w Tesalonice". * W oryginale liczba mnoga.
πολλοὶ μὲν οὖν ἐξ αὐτῶν ἐπίστευσαν καὶ τῶν Ἑλληνίδων γυναικῶν τῶν εὐσχημόνων καὶ ἀνδρῶν οὐκ ὀλίγοι.	Et multi quidem crediderunt ex eis, et mulierum gentilium honestarum, et viri non pauci.	Liczni więc z nich uwierzyli i helleńskich kobiet, (tych) dostojnych, i mężów nie mało. "Nie mało" - mogłoby być: "nie nieliczni".
Ὡς δὲ ἔγνωσαν οἱ ἀπὸ τῆς Θεσσαλονίκης Ἰουδαῖοι ὅτι καὶ ἐν τῇ Βεροίᾳ κατηγγέλη ὑπὸ τοῦ Παύλου ὁ λόγος τοῦ θεοῦ, ἦλθον κἀκεῖ σαλεύοντες καὶ ταράσσοντες τοὺς ὄχλους.	Cum autem cognovissent in Thessalonica Judæi, quia et Berœæ prædicatum est a Paulo verbum Dei, venerunt et illuc commoventes, et turbantes multitudinem.	Gdy zaś poznali (ci) z Tesaloniki Judejczycy, że i w Berei zostało zwiastowane przez Pawła słowo Boga, przyszli i tam potrząsając i mącąc tłumy.
εὐθέως δὲ τότε τὸν Παῦλον ἐξαπέστειλαν οἱ ἀδελφοὶ πορεύεσθαι ἕως ἐπὶ τὴν θάλασσαν, ὑπέμεινάν τε ὅ τε Σιλᾶς καὶ ὁ Τιμόθεος ἐκεῖ.	Statimque tunc Paulum dimiserunt fratres, ut iret usque ad mare: Silas autem et Timotheus remanserunt ibi.	Zaraz zaś wtedy Pawła wysłali bracia, (aby) iść aż do morza. Pozostali Sylas i Tymoteusz tam. "Braćmi" nazywali się chrześcijanie.
οἱ δὲ καθιστάνοντες τὸν Παῦλον ἤγαγον ἕως Ἀθηνῶν, καὶ λαβόντες ἐντολὴν πρὸς τὸν Σιλᾶν καὶ τὸν Τιμόθεον ἵνα ὡς τάχιστα ἔλθωσιν πρὸς αὐτὸν ἐξῄεσαν.	Qui autem deducebant Paulum, perduxerunt eum usque Athenas, et accepto mandato ab eo ad Silam et Timotheum ut quam celeriter venirent ad illum, profecti sunt.	Zaś sprowadzający* Pawła poprowadzili aż do Aten. I wziąwszy przykazanie do Sylasa i Tymoteusza, aby jak najszybciej przyszli** do niego, wychodzili. * Wskazuje na ruch w dół zgodnie ze starożytną konwencją o odchodzeniu od swej miejscowości. ** W oryginale zdanie zamiarowe.
W Atenach
Ἐν δὲ ταῖς Ἀθήναις ἐκδεχομένου αὐτοὺς τοῦ Παύλου παρωξύνετο τὸ πνεῦμα αὐτοῦ ἐν αὐτῷ θεωροῦντος κατείδωλον οὖσαν τὴν πόλιν.	Paulus autem cum Athenis eos exspectaret, incitabatur spiritus ejus in ipso, videns idololatriæ deditam civitatem.	(Gdy) w zaś Atenach (czekał) (na) nich Paweł, był ostry* duch jego w nim, (ponieważ oglądał), (że) pełnym wizerunków (było) (to)- miasto. Metafora oburzenia. O wizerunkach bogów greckich. * Składniej: "ponieważ oglądał, że miasto to jest pełne wizerunków".
Skupiska Żydów w poszczególnych miastach Grecji stawały się coraz mniejsze, a synagogi w nich należały raczej do rzadkości, skwapliwie przez Łukasza sygnalizowanych. Jednym z takich uprzywilejowanych pod tym względem miast była Tesalonika, od r. 146 przed Chr. stolica Macedonii, obdarzona przez Augusta za udział w bitwie pod Filippi prawami miasta wolnego. Tam więc po przejściu przez dwa inne miasta macedońskie zatrzymali się misjonarze. Według przyjętego zwyczaju Paweł nie tylko w każdym mieście wstępował najpierw do synagogi i tam nawiązywał pierwsze kontakty z nowymi słuchaczami swoich nauk, ale także nauczał, ograniczając się najczęściej do wykazania, że w życiu i działalności Jezusa znalazły wypełnienie zapowiedzi mesjańskie, a zwłaszcza prorocze pieśni Deutero-Izajasza o Słudze Cierpiącym (por. także Lk 24.26-27; Lk 24.45-46). Wśród słuchaczy Pawła prócz Żydów znajdowali się, jak to było w zwyczaju, również liczni "bogobojni".
διελέγετο μὲν οὖν ἐν τῇ συναγωγῇ τοῖς Ἰουδαίοις καὶ τοῖς σεβομένοις καὶ ἐν τῇ ἀγορᾷ κατὰ πᾶσαν ἡμέραν πρὸς τοὺς παρατυγχάνοντας.	Disputabat igitur in synagoga cum Judæis, et colentibus, et in foro, per omnes dies ad eos qui aderant.	Wykładał więc w synagodze* Judejczykom i czczącym, na rynku w każdy dzień do nadarzających się. * Bardziej etymologicznie: "miejsce zebrań".
τινὲς δὲ καὶ τῶν Ἐπικουρείων καὶ Στοϊκῶν φιλοσόφων συνέβαλλον αὐτῷ, καί τινες ἔλεγον, Τί ἂν θέλοι ὁ σπερμολόγος οὗτος λέγειν; οἱ δέ, Ξένων δαιμονίων δοκεῖ καταγγελεὺς εἶναι, ὅτι τὸν Ἰησοῦν καὶ τὴν ἀνάστασιν εὐηγγελίζετο.	Quidam autem epicurei et stoici philosophi disserebant cum eo, et quidam dicebant: Quid vult seminiverbius hic dicere? Alii vero: Novorum dæmoniorum videtur annuntiator esse: quia Jesum et resurrectionem annuntiabat eis.	Niektórzy zaś i (z) epikurejskich i stoickich filozofów stykali się z nim, i niektórzy mówili: "Co chce ćwierkacz* ten mówić?" Ci zaś: "Cudzoziemskich bóstw wydaje się głosicielem być". Bo (o) Jezusie i powstaniu** głosił dobrą nowinę. * Ściśle według etymologii: "zbierający nasiona", o ptakach. ** O zmartwychwstaniu.
ἐπιλαβόμενοί τε αὐτοῦ ἐπὶ τὸν Ἄρειον Πάγον ἤγαγον λέγοντες, Δυνάμεθα γνῶναι τίς ἡ καινὴ αὕτη ἡ ὑπὸ σοῦ λαλουμένη διδαχή;	Et apprehensum eum ad Areopagum duxerunt, dicentes: Possumus scire quæ est hæc nova, quæ a te dicitur, doctrina?	Chwyciwszy go na Aresową Skałę* poprowadzili, mówiąc: "Możemy poznać, jaka nowa ta przez ciebie mówiona nauka? * "Aresową Skałę" - o Areopagu.
ξενίζοντα γάρ τινα εἰσφέρεις εἰς τὰς ἀκοὰς ἡμῶν· βουλόμεθα οὖν γνῶναι τίνα θέλει ταῦτα εἶναι.	nova enim quædam infers auribus nostris: volumus ergo scire quidnam velint hæc esse.	Będące cudzoziemskimi bowiem jakieś* wnosisz do słuchów naszych. Postanawiamy więc poznać, czym* chcą** te* być***". "Będące cudzoziemskimi (…) jakieś" - z domyślnym: nauki, słowa. O uszach. * W oryginale liczba mnoga. ** W oryginale liczba pojedyncza. * Z domyślnym: słowa, nauki lub inne. **** "czym chcą te być" - składniej: "co to jest".
Ἀθηναῖοι δὲ πάντες καὶ οἱ ἐπιδημοῦντες ξένοι εἰς οὐδὲν ἕτερον ηὐκαίρουν ἢ λέγειν τι ἢ ἀκούειν τι καινότερον.	(Athenienses autem omnes, et advenæ hospites, ad nihil aliud vacabant nisi aut dicere, aut audire aliquid novi. )	Ateńczycy zaś wszyscy i przebywający w kraju cudzoziemcy na nic innego mieli dobrą porę, niż mówić coś lub słuchać coś coraz nowszego
Σταθεὶς δὲ Παῦλος ἐν μέσῳ τοῦ Ἀρείου Πάγου ἔφη, Ἄνδρες Ἀθηναῖοι, κατὰ πάντα ὡς δεισιδαιμονεστέρους ὑμᾶς θεωρῶ.	Stans autem Paulus in medio Areopagi, ait: Viri Athenienses, per omnia quasi superstitiosiores vos video.	Postawiony zaś Paweł na środku Aresowej Skały* mówił: "Mężowie Ateńczycy, na każdym** jako nader bogobojnymi was oglądam. * "Aresową Skałę" - o Areopagu. ** Z domyślnym prawdopodobnie: kroku.
διερχόμενος γὰρ καὶ ἀναθεωρῶν τὰ σεβάσματα ὑμῶν εὗρον καὶ βωμὸν ἐν ᾧ ἐπεγέγραπτο, Ἀγνώστῳ θεῷ. ὃ οὖν ἀγνοοῦντες εὐσεβεῖτε, τοῦτο ἐγὼ καταγγέλλω ὑμῖν.	Præteriens enim, et videns simulacra vestra, inveni et aram, in qua scriptum erat: Ignoto Deo. Quod ergo ignorantes colitis, hoc ego annuntio vobis.	Przechodząc bowiem i przeglądając przedmioty czci wasze, znalazłem i ołtarz, na którym napisane było: «Nie poznanemu Bogu». Co więc nie poznawając, nabożnie czcicie, to ja zwiastuję wam.
ὁ θεὸς ὁ ποιήσας τὸν κόσμον καὶ πάντα τὰ ἐν αὐτῷ, οὗτος οὐρανοῦ καὶ γῆς ὑπάρχων κύριος οὐκ ἐν χειροποιήτοις ναοῖς κατοικεῖ	Deus, qui fecit mundum, et omnia quæ in eo sunt, hic cæli et terræ cum sit Dominus, non in manufactis templis habitat,	Bóg, (Ten) (który uczynił) świat i wszystkie, (te) w nim, Ten nieba i ziemi będący Panem, nie w ręką uczynionych przybytkach zamieszkuje
οὐδὲ ὑπὸ χειρῶν ἀνθρωπίνων θεραπεύεται προσδεόμενός τινος, αὐτὸς διδοὺς πᾶσι ζωὴν καὶ πνοὴν καὶ τὰ πάντα·	nec manibus humanis colitur indigens aliquo, cum ipse det omnibus vitam, et inspirationem, et omnia:	ani (nie) przez ręce ludzkie jest obsługiwany (jako) dodatkowo potrzebujący czegoś, sam dający* wszystkim życie i dech, i wszystko*. Sens: "bo sam daje". ** W oryginale liczba mnoga.
ἐποίησέν τε ἐξ ἑνὸς πᾶν ἔθνος ἀνθρώπων κατοικεῖν ἐπὶ παντὸς προσώπου τῆς γῆς, ὁρίσας προστεταγμένους καιροὺς καὶ τὰς ὁροθεσίας τῆς κατοικίας αὐτῶν	fecitque ex uno omne genus hominum inhabitare super universam faciem terræ, definiens statuta tempora, et terminos habitationis eorum,	Uczynił także, (by) z jednego* cały lud ludzi zamieszkiwać** na całym obliczu ziemi, ustaliwszy nakazane pory i ustanowione granice zamieszkiwania ich: * Z domyślnym: człowieka. ** W oryginale oznacza zamierzony skutek.
ζητεῖν τὸν θεόν, εἰ ἄρα γε ψηλαφήσειαν αὐτὸν καὶ εὕροιεν, καί γε οὐ μακρὰν ἀπὸ ἑνὸς ἑκάστου ἡμῶν ὑπάρχοντα.	quærere Deum si forte attrectent eum, aut inveniant, quamvis non longe sit ab unoquoque nostrum.	(by) szukać Boga, oby mianowicie oczywiście wymacali* Go i znaleźli, i oczywiście nie daleko od jednego każdego** (z) nas będącego. * W oryginale wyrażający życzenie, "wymacali" - o namacalnym, fizycznym dotknięciu, co według myśli natchnionego Autora, jest możliwe dzięki stworzonym przez Boga rzeczom. ** Składniej: "od każdego jednego".
Ἐν αὐτῷ γὰρ ζῶμεν καὶ κινούμεθα καὶ ἐσμέν, ὡς καί τινες τῶν καθ᾽ ὑμᾶς ποιητῶν εἰρήκασιν, Τοῦ γὰρ καὶ γένος ἐσμέν.	In ipso enim vivimus, et movemur, et sumus: sicut et quidam vestrorum poëtarum dixerunt: Ipsius enim et genus sumus.	W nim bowiem żyjemy i poruszamy się, i jesteśmy, jak i niektórzy (z tych) u was twórców powiedzieli: «Tego bowiem i rodem jesteśmy».
γένος οὖν ὑπάρχοντες τοῦ θεοῦ οὐκ ὀφείλομεν νομίζειν χρυσῷ ἢ ἀργύρῳ ἢ λίθῳ, χαράγματι τέχνης καὶ ἐνθυμήσεως ἀνθρώπου, τὸ θεῖον εἶναι ὅμοιον.	Genus ergo cum simus Dei, non debemus æstimare auro, aut argento, aut lapidi, sculpturæ artis, et cogitationis hominis, divinum esse simile.	Rodem więc będąc Boga, nie powinniśmy sądzić, (że) złotu lub srebru, lub kamieniowi, rzeźbie rzemiosła i wymysłu człowieka, Boskie być podobne. Składniej: "Boskie jest podobne". "Boskie" - sens: to, co Boskie. Możliwe: "Bóstwo".
τοὺς μὲν οὖν χρόνους τῆς ἀγνοίας ὑπεριδὼν ὁ θεός, τὰ νῦν παραγγέλλει τοῖς ἀνθρώποις πάντας πανταχοῦ μετανοεῖν,	Et tempora quidem hujus ignorantiæ despiciens Deus, nunc annuntiat hominibus ut omnes ubique pœnitentiam agant,	(ponad)* więc czasami niewiedzy (spojrzawszy), Bóg teraz nakazuje ludziom, (by) wszyscy wszędzie zmieniać myślenie, "ponad" wzięte jest ze słowa "spojrzawszy" w oryginale greckim. Ściśle: "ponad spojrzawszy". * Składniej: "by wszyscy (…) zmieniali myślenie". W Nowym Testamencie jest to termin techniczny: "nawracać się".
καθότι ἔστησεν ἡμέραν ἐν ᾗ μέλλει κρίνειν τὴν οἰκουμένην ἐν δικαιοσύνῃ ἐν ἀνδρὶ ᾧ ὥρισεν, πίστιν παρασχὼν πᾶσιν ἀναστήσας αὐτὸν ἐκ νεκρῶν.	eo quod statuit diem in quo judicaturus est orbem in æquitate in viro, in quo statuit, fidem præbens omnibus, suscitans eum a mortuis.	ponieważ postawił dzień, w którym ma sądzić zamieszkiwaną (ziemię) w sprawiedliwości w Mężu, którego ustalił, porękę podawszy wszystkim, podniósłszy Go z martwych." "w sprawiedliwości w Mężu" - być może: "sprawiedliwością poprzez Męża". "Mężu" - o Chrystusie, Synu Bożym. ** "podniósłszy Go z martwych" - o wskrzeszeniu Chrystusa przez Boga Ojca.
Ἀκούσαντες δὲ ἀνάστασιν νεκρῶν οἱ μὲν ἐχλεύαζον, οἱ δὲ εἶπαν, Ἀκουσόμεθά σου περὶ τούτου καὶ πάλιν.	Cum audissent autem resurrectionem mortuorum, quidam quidem irridebant, quidam vero dixerunt: Audiemus te de hoc iterum.	Usłyszawszy zaś (o) podniesieniu martwych, ci drwili, ci zaś powiedzieli: "Posłuchamy cię o tym i znowu"
οὕτως ὁ Παῦλος ἐξῆλθεν ἐκ μέσου αὐτῶν.	Sic Paulus exivit de medio eorum.	Tak Paweł wyszedł ze środka nich.
τινὲς δὲ ἄνδρες κολληθέντες αὐτῷ ἐπίστευσαν, ἐν οἷς καὶ Διονύσιος ὁ Ἀρεοπαγίτης καὶ γυνὴ ὀνόματι Δάμαρις καὶ ἕτεροι σὺν αὐτοῖς.	Quidam vero viri adhærentes ei, crediderunt: in quibus et Dionysius Areopagita, et mulier nomine Damaris, et alii cum eis.	Niektórzy zaś mężowie złączywszy się z nim, uwierzyli. Wśród których i Dionizy Areopagita, i kobieta imieniem Damaris, i inni razem z nimi.

18

W Koryncie
Μετὰ ταῦτα χωρισθεὶς ἐκ τῶν Ἀθηνῶν ἦλθεν εἰς Κόρινθον.	Post hæc egressus ab Athenis, venit Corinthum:	Po tych* oddaliwszy się z Aten, przyszedł do Koryntu. * Sens: potem.
καὶ εὑρών τινα Ἰουδαῖον ὀνόματι Ἀκύλαν, Ποντικὸν τῷ γένει προσφάτως ἐληλυθότα ἀπὸ τῆς Ἰταλίας καὶ Πρίσκιλλαν γυναῖκα αὐτοῦ, διὰ τὸ διατεταχέναι Κλαύδιον χωρίζεσθαι πάντας τοὺς Ἰουδαίους ἀπὸ τῆς Ῥώμης, προσῆλθεν αὐτοῖς	et inveniens quemdam Judæum nomine Aquilam, Ponticum genere, qui nuper venerat ab Italia, et Priscillam uxorem ejus (eo quod præcepisset Claudius discedere omnes Judæos a Roma), accessit ad eos.	I znalazłszy pewnego Judejczyka imieniem Akwila, Pontyjczyka rodem, niedawno (który przyszedł) z Italii, i Pryscyllę, kobietę jego przez (to), (że) rozporządzić Klaudiusz, (aby) oddalać się wszyscy Judejczycy** z Rzymu, poszedł do nich. * Sens: ponieważ. Składniej: "ponieważ Klaudiusz rozporządził ". * Składniej: "aby oddalili się wszyscy Judejczycy".
καὶ διὰ τὸ ὁμότεχνον εἶναι ἔμενεν παρ᾽ αὐτοῖς, καὶ ἠργάζετο· ἦσαν γὰρ σκηνοποιοὶ τῇ τέχνῃ.	Et quia ejusdem erat artis, manebat apud eos, et operabatur. (Erant autem scenofactoriæ artis. )	I przez (to), (że) uprawiającym podobne rzemiosło być, pozostawał u nich i pracował. Byli bowiem czyniącymi namioty rzemiosłem. "przez to" - sens: ponieważ. ** Składniej: "I ponieważ uprawiał podobne rzemiosło"
Żydzi i poganie
διελέγετο δὲ ἐν τῇ συναγωγῇ κατὰ πᾶν σάββατον ἔπειθέν τε Ἰουδαίους καὶ Ἕλληνας.	Et disputabat in synagoga per omne sabbatum, interponens nomen Domini Jesu, suadebatque Judæis et Græcis.	Wykładał zaś w synagodze* w każdy szabat, przekonywał Judejczyków i Hellenów. * Bardziej etymologicznie: "miejsce zebrań".
Ὡς δὲ κατῆλθον ἀπὸ τῆς Μακεδονίας ὅ τε Σιλᾶς καὶ ὁ Τιμόθεος, συνείχετο τῷ λόγῳ ὁ Παῦλος διαμαρτυρόμενος τοῖς Ἰουδαίοις εἶναι τὸν Χριστὸν Ἰησοῦν.	Cum venissent autem de Macedonia Silas et Timotheus, instabat verbo Paulus, testificans Judæis esse Christum Jesum.	'Gdy zaś zeszli z Macedonii Sylas i Tymoteusz, zajmował się słowem Paweł, zaświadczając Judejczykom, (że) być Pomazaniec, Jezus.
ἀντιτασσομένων δὲ αὐτῶν καὶ βλασφημούντων ἐκτιναξάμενος τὰ ἱμάτια εἶπεν πρὸς αὐτούς, Τὸ αἷμα ὑμῶν ἐπὶ τὴν κεφαλὴν ὑμῶν· καθαρὸς ἐγὼ ἀπὸ τοῦ νῦν εἰς τὰ ἔθνη πορεύσομαι.	Contradicentibus autem eis, et blasphemantibus, excutiens vestimenta sua, dixit ad eos: Sanguis vester super caput vestrum: mundus ego, ex hoc ad gentes vadam.	(Gdy przeciwstawiali się) zaś oni i (gdy krzywdząco mówili), strząsnąwszy szaty powiedział do nich: "Krew wasza na głowę waszą. Czysty ja. Od teraz do pogan będę szedł". Słowo "krzywdząco mówić" przybrało znaczenie "bluźnierczo mówić, bluźnić".
καὶ μεταβὰς ἐκεῖθεν εἰσῆλθεν εἰς οἰκίαν τινὸς ὀνόματι Τιτίου Ἰούστου σεβομένου τὸν θεόν, οὗ ἡ οἰκία ἦν συνομοροῦσα τῇ συναγωγῇ.	Et migrans inde, intravit in domum cujusdam, nomine Titi Justi, colentis Deum, cujus domus erat conjuncta synagogæ.	I przeszedłszy stamtąd wszedł do domu kogoś imieniem Tycjusz Justus, czczącego Boga, którego* dom był graniczącym z synagogą. Zaimek ten odnosi się do "Tycjusz Justus". Ściśle imiesłów ten znaczy "wspólnie z (kimś) płynący". * Bardziej etymologicznie: "miejsce zebrań".
Κρίσπος δὲ ὁ ἀρχισυνάγωγος ἐπίστευσεν τῷ κυρίῳ σὺν ὅλῳ τῷ οἴκῳ αὐτοῦ, καὶ πολλοὶ τῶν Κορινθίων ἀκούοντες ἐπίστευον καὶ ἐβαπτίζοντο.	Crispus autem archisynagogus credidit Domino cum omni domo sua: et multi Corinthiorum audientes credebant, et baptizabantur.	Kryspus zaś, przełożony synagogi, uwierzył Panu razem z całym domem jego. I wielu Koryntian słuchając wierzyło i dawali się zanurzać.
εἶπεν δὲ ὁ κύριος ἐν νυκτὶ δι᾽ ὁράματος τῷ Παύλῳ, Μὴ φοβοῦ, ἀλλὰ λάλει καὶ μὴ σιωπήσῃς,	Dixit autem Dominus nocte per visionem Paulo: Noli timere, sed loquere, et ne taceas:	Powiedział zaś Pan w nocy przez widzenie Pawłowi: "Nie bój się, ale mów i nie zamilcz,
διότι ἐγώ εἰμι μετὰ σοῦ καὶ οὐδεὶς ἐπιθήσεταί σοι τοῦ κακῶσαί σε, διότι λαός ἐστί μοι πολὺς ἐν τῇ πόλει ταύτῃ.	propter quod ego sum tecum: et nemo apponetur tibi ut noceat te: quoniam populus est mihi multus in hac civitate.	dlatego że ja jestem z tobą i nikt (nie) położy na* tobie, (by) skrzywdzić cię, dlatego że lud jest mi liczny* w mieście tym". * O agresywnym zachowaniu. Oznacza zamierzony skutek. * Składniej: "mam lud liczny".
Ἐκάθισεν δὲ ἐνιαυτὸν καὶ μῆνας ἓξ διδάσκων ἐν αὐτοῖς τὸν λόγον τοῦ θεοῦ.	Sedit autem ibi annum et sex menses, docens apud eos verbum Dei.	Osiadł zaś (na) rok i miesięcy sześć, nauczając wśród nich słowa Boga. Rozciągłości w czasie.
Γαλλίωνος δὲ ἀνθυπάτου ὄντος τῆς Ἀχαΐας κατεπέστησαν ὁμοθυμαδὸν οἱ Ἰουδαῖοι τῷ Παύλῳ καὶ ἤγαγον αὐτὸν ἐπὶ τὸ βῆμα	Gallione autem proconsule Achaiæ, insurrexerunt uno animo Judæi in Paulum, et adduxerunt eum ad tribunal,	(Gdy) Gallio zaś prokonsulem (był) Achai, powstali przeciwko jednomyślnie Judejczycy Pawłowi* i poprowadzili go do trybuny * Składniej: "Judejczycy jednomyślnie powstali przeciwko Pawłowi".
λέγοντες ὅτι Παρὰ τὸν νόμον ἀναπείθει οὗτος τοὺς ἀνθρώπους σέβεσθαι τὸν θεόν.	dicentes: Quia contra legem hic persuadet hominibus colere Deum.	mówiąc, że: "Wbrew Prawu namawia ten ludzi (aby) czcić Boga". Składniej: "Ten namawia ludzi, aby czcili Boga wbrew Prawu".
μέλλοντος δὲ τοῦ Παύλου ἀνοίγειν τὸ στόμα εἶπεν ὁ Γαλλίων πρὸς τοὺς Ἰουδαίους, Εἰ μὲν ἦν ἀδίκημά τι ἢ ῥᾳδιούργημα πονηρόν, ὦ Ἰουδαῖοι, κατὰ λόγον ἂν ἀνεσχόμην ὑμῶν,	Incipiente autem Paulo aperire os, dixit Gallio ad Judæos: Si quidem esset iniquum aliquid, aut facinus pessimum o viri Judæi, recte vos sustinerem.	(Gdy zamierzał) zaś Paweł otwierać usta, powiedział Gallio do Judejczyków: "Jeśli byłby czyn niesprawiedliwy jakiś lub oszukaństwo niegodziwe, o Judejczycy, co do słowa zniósłbym was,
εἰ δὲ ζητήματά ἐστιν περὶ λόγου καὶ ὀνομάτων καὶ νόμου τοῦ καθ᾽ ὑμᾶς, ὄψεσθε αὐτοί· κριτὴς ἐγὼ τούτων οὐ βούλομαι εἶναι.	Si vero quæstiones sunt de verbo, et nominibus, et lege vestra, vos ipsi videritis: judex ego horum nolo esse.	jeśli zaś szukania są około słowa, i nazw, i Prawa, (tego) u was, zobaczycie sami. Sędzią ja tych* nie chcę być". * Z domyślnym: spraw.
καὶ ἀπήλασεν αὐτοὺς ἀπὸ τοῦ βήματος.	Et minavit eos a tribunali.	I odpędził ich od trybuny.
ἐπιλαβόμενοι δὲ πάντες Σωσθένην τὸν ἀρχισυνάγωγον ἔτυπτον ἔμπροσθεν τοῦ βήματος· καὶ οὐδὲν τούτων τῷ Γαλλίωνι ἔμελεν.	Apprehendentes autem omnes Sosthenem principem synagogæ, percutiebant eum ante tribunal: et nihil eorum Gallioni curæ erat.	Chwyciwszy zaś wszyscy Sostenesa, przełożonego synagogi. bili przed trybuną. I nic (z) tych* Galliona (nie) martwiło. * Z domyślnym: rzeczy.
Pryscylla, Akwila i Apollos
Korynt, kolejny etap drugiej wyprawy misyjnej Pawła, największe miasto prowincji Achai, zamieszkałe głównie przez Rzymian, lecz ze względu na swój portowo-handlowy charakter stanowiące zbiorowisko wszelkich nacji, stało się siedzibą jednego z większych i najbardziej niespokojnych skupisk chrześcijańskich. Do wielu przyczyn tego niepokoju należał zapewne z jednej strony fakt istnienia w Koryncie dość dużej i - jak się zdaje - aktywnej religijnie kolonii żydowskiej, z drugiej zaś strony wyjątkowa rozwiązłość moralna większości pogańskiej, od której chrześcijanie nie mogli się jednak odseparować na co dzień.
Ὁ δὲ Παῦλος ἔτι προσμείνας ἡμέρας ἱκανὰς τοῖς ἀδελφοῖς ἀποταξάμενος ἐξέπλει εἰς τὴν Συρίαν, καὶ σὺν αὐτῷ Πρίσκιλλα καὶ Ἀκύλας, κειράμενος ἐν Κεγχρεαῖς τὴν κεφαλήν, εἶχεν γὰρ εὐχήν.	Paulus vero cum adhuc sustinuisset dies multos fratribus valefaciens, navigavit in Syriam (et cum eo Priscilla et Aquila), qui sibi totonderat in Cenchris caput: habebat enim votum.	Zaś Paweł jeszcze pozostawszy dni dość liczne, (z) braćmi pożegnawszy się odpływał do Syrii i razem z nim Pryscylla i Akwila, ostrzygłszy sobie* w Kenchrach głowę, miał bowiem ślub. * Odnosi się do "Paweł".
κατήντησαν δὲ εἰς Ἔφεσον, κἀκείνους κατέλιπεν αὐτοῦ, αὐτὸς δὲ εἰσελθὼν εἰς τὴν συναγωγὴν διελέξατο τοῖς Ἰουδαίοις.	Devenitque Ephesum, et illos ibi reliquit. Ipse vero ingressus synagogam, disputabat cum Judæis.	Przyszli* zaś do Efezu. I tamtych pozostawił tam, sam zaś wszedłszy do synagogi*, wyłożył Judejczykom. Sens: przypłynęli. ** Bardziej etymologicznie: "miejsce zebrań".
ἐρωτώντων δὲ αὐτῶν ἐπὶ πλείονα χρόνον μεῖναι οὐκ ἐπένευσεν,	Rogantibus autem eis ut ampliori tempore maneret, non consensit,	(Gdy prosili) zaś oni na większy czas pozostać, nie zgodził się, Składniej: "żeby pozostał".
ἀλλὰ ἀποταξάμενος καὶ εἰπών, Πάλιν ἀνακάμψω πρὸς ὑμᾶς τοῦ θεοῦ θέλοντος, ἀνήχθη ἀπὸ τῆς Ἐφέσου,	sed valefaciens, et dicens: Iterum revertar ad vos Deo volente, profectus est ab Epheso.	ale pożegnawszy się i powiedziawszy: "Znowu zawrócę do was, (jeśli) Bóg chce", wypłynął z Efezu.
καὶ κατελθὼν εἰς Καισάρειαν, ἀναβὰς καὶ ἀσπασάμενος τὴν ἐκκλησίαν κατέβη εἰς Ἀντιόχειαν.	Et descendens Cæsaream, ascendit, et salutavit ecclesiam, et descendit Antiochiam.	I zszedłszy* do Cezarei, wstąpiwszy i pozdrowiwszy (społeczność) wywołanych, zszedł do Antiochii. * O zejściu ze statku.
καὶ ποιήσας χρόνον τινὰ ἐξῆλθεν διερχόμενος καθεξῆς τὴν Γαλατικὴν χώραν καὶ Φρυγίαν, ἐπιστηρίζων πάντας τοὺς μαθητάς.	Et facto ibi aliquanto tempore profectus est, perambulans ex ordine Galaticam regionem, et Phrygiam, confirmans omnes discipulos.	I przetrwawszy czas jakiś, wyszedł, przechodząc po kolei galacką krainę i Frygię, utwierdzając wszystkich uczniów.
Ἰουδαῖος δέ τις Ἀπολλῶς ὀνόματι, Ἀλεξανδρεὺς τῷ γένει, ἀνὴρ λόγιος, κατήντησεν εἰς Ἔφεσον, δυνατὸς ὢν ἐν ταῖς γραφαῖς.	Judæus autem quidam, Apollo nomine, Alexandrinus genere, vir eloquens, devenit Ephesum, potens in scripturis.	Judejczyk zaś pewien, Apollos imieniem, Aleksandryjczyk rodem, mąż wymowny, przyszedł do Efezu, mocnym będący w Pismach.
οὗτος ἦν κατηχημένος τὴν ὁδὸν τοῦ κυρίου καὶ ζέων τῷ πνεύματι ἐλάλει καὶ ἐδίδασκεν ἀκριβῶς τὰ περὶ τοῦ Ἰησοῦ, ἐπιστάμενος μόνον τὸ βάπτισμα Ἰωάννου·	Hic erat edoctus viam Domini: et fervens spiritu loquebatur, et docebat diligenter ea quæ sunt Jesu, sciens tantum baptisma Joannis.	Ten był pouczającym* (o) drodze Pana i wrząc duchem mówił i nauczał dokładnie (tych)** o Jezusie, wiedząc jedynie (o) polaniu Jana. * "był pouczającym" - hellenistyczna forma zamiast klasycznej "pouczał". ** Z domyślnym: nauk, proroctw.
οὗτός τε ἤρξατο παρρησιάζεσθαι ἐν τῇ συναγωγῇ. ἀκούσαντες δὲ αὐτοῦ Πρίσκιλλα καὶ Ἀκύλας προσελάβοντο αὐτὸν καὶ ἀκριβέστερον αὐτῷ ἐξέθεντο τὴν ὁδὸν τοῦ θεοῦ.	Hic ergo cœpit fiducialiter agere in synagoga. Quem cum audissent Priscilla et Aquila, assumpserunt eum, et diligentius exposuerunt ei viam Domini.	Ten zaczął mówić otwarcie w synagodze. Usłyszawszy zaś go Pryscylla i Akwila, dobrali* go i dokładniej mu wyłożyli drogę [Boga]. * Bardziej etymologicznie: "miejsce zebrań". ** Sens: wzięli do siebie.
βουλομένου δὲ αὐτοῦ διελθεῖν εἰς τὴν Ἀχαΐαν, προτρεψάμενοι οἱ ἀδελφοὶ ἔγραψαν τοῖς μαθηταῖς ἀποδέξασθαι αὐτόν, ὃς παραγενόμενος συνεβάλετο πολὺ τοῖς πεπιστευκόσιν διὰ τῆς χάριτος·	Cum autem vellet ire Achaiam, exhortati fratres, scripserunt discipulis ut susciperent eum. Qui cum venisset, contulit multum his qui crediderant.	(Ponieważ chciał) zaś on przejść do Achai, zwróciwszy się bracia* napisali uczniom, (by) przyjąć go. Ten przybywszy nadał się wielce (tym) (którzy uwierzyli ) z powodu łaski. * Częsta w Nowym Testamencie nazwa chrześcijan.
εὐτόνως γὰρ τοῖς Ἰουδαίοις διακατηλέγχετο δημοσίᾳ ἐπιδεικνὺς διὰ τῶν γραφῶν εἶναι τὸν Χριστὸν Ἰησοῦν.	Vehementer enim Judæos revincebat publice, ostendens per Scripturas, esse Christum Jesum.	Krzepko bowiem Judejczykom na wylot zbijał* publicznie pokazując przez Pisma, (że) być Pomazaniec Jezus*. Sens: kontrargumentował. ** Możliwe: "Pomazaniec Jezusem".

19

Paweł w Efezie
Ἐγένετο δὲ ἐν τῷ τὸν Ἀπολλῶ εἶναι ἐν Κορίνθῳ Παῦλον διελθόντα τὰ ἀνωτερικὰ μέρη ἐλθεῖν εἰς Ἔφεσον καὶ εὑρεῖν τινας μαθητὰς	Factum est autem cum Apollo esset Corinthi, ut Paulus peragratis superioribus partibus veniret Ephesum, et inveniret quosdam discipulos:	Stało się zaś podczas Apollos być* w Koryncie, Paweł, przeszedłszy położone wyżej części*, zejść do Efezu i znaleźć jakichś uczniów. Składniej: "podczas pobytu Apollosa". Z domyślnym: krainy, prowincji. * Składniej: "że Paweł, przeszedłszy położone wyżej części, zszedł do Efezu i znalazł".
εἶπέν τε πρὸς αὐτούς, Εἰ πνεῦμα ἅγιον ἐλάβετε πιστεύσαντες; οἱ δὲ πρὸς αὐτόν, Ἀλλ᾽ οὐδ᾽ εἰ πνεῦμα ἅγιον ἔστιν ἠκούσαμεν.	dixitque ad eos: Si Spiritum Sanctum accepistis credentes? At illi dixerunt ad eum: Sed neque si Spiritus Sanctus est, audivimus.	Powiedział do nich: "Czy Ducha Świętego wzięliście uwierzywszy?" Ci zaś do niego: "Ale ani (nie), czy Duch Święty jest, usłyszeliśmy".
εἶπέν τε, Εἰς τί οὖν ἐβαπτίσθητε; οἱ δὲ εἶπαν, Εἰς τὸ Ἰωάννου βάπτισμα.	Ille vero ait: In quo ergo baptizati estis? Qui dixerunt: In Joannis baptismate.	Powiedział: "W co więc zostaliście zanurzeni?" Ci zaś powiedzieli: "W Jana polewanie".
εἶπεν δὲ Παῦλος, Ἰωάννης ἐβάπτισεν βάπτισμα μετανοίας τῷ λαῷ λέγων εἰς τὸν ἐρχόμενον μετ᾽ αὐτὸν ἵνα πιστεύσωσιν, τοῦτ᾽ ἔστιν εἰς τὸν Ἰησοῦν.	Dixit autem Paulus: Joannes baptizavit baptismo pœnitentiæ populum, dicens: In eum qui venturus esset post ipsum, ut crederent, hoc est, in Jesum.	Powiedział zaś Paweł: "Jan polał polewaniem zmiany myślenia, ludowi mówiąc, w przychodzącego po nim aby uwierzyli, to jest w Jezusa". W Nowym Testamencie termin techniczny: "nawrócenia". ** W oryginale zdanie zamiarowe.
ἀκούσαντες δὲ ἐβαπτίσθησαν εἰς τὸ ὄνομα τοῦ κυρίου Ἰησοῦ,	His auditis, baptizati sunt in nomine Domini Jesu.	Usłyszawszy zaś dali się zanurzyć w imię Pana Jezusa
καὶ ἐπιθέντος αὐτοῖς τοῦ Παύλου χεῖρας ἦλθε τὸ πνεῦμα τὸ ἅγιον ἐπ᾽ αὐτούς, ἐλάλουν τε γλώσσαις καὶ ἐπροφήτευον.	Et cum imposuisset illis manus Paulus, venit Spiritus Sanctus super eos, et loquebantur linguis, et prophetabant.	I (gdy położył na) nich Paweł ręce, przyszedł Duch Święty na nich. Mówili językami i prorokowali.
ἦσαν δὲ οἱ πάντες ἄνδρες ὡσεὶ δώδεκα.	Erant autem omnes viri fere duodecim.	Było* zaś wszystkich mężów około dwunastu. * W oryginale liczba mnoga.
Εἰσελθὼν δὲ εἰς τὴν συναγωγὴν ἐπαρρησιάζετο ἐπὶ μῆνας τρεῖς διαλεγόμενος καὶ πείθων περὶ τῆς βασιλείας τοῦ θεοῦ.	Introgressus autem synagogam, cum fiducia loquebatur per tres menses, disputans, et suadens de regno Dei.	Wszedłszy zaś do synagogi* mówił otwarcie przez miesiące trzy, wykładając i przekonując o królestwie Boga. * Bardziej etymologicznie: "miejsce zebrań".
ὡς δέ τινες ἐσκληρύνοντο καὶ ἠπείθουν κακολογοῦντες τὴν ὁδὸν ἐνώπιον τοῦ πλήθους, ἀποστὰς ἀπ᾽ αὐτῶν ἀφώρισεν τοὺς μαθητὰς καθ᾽ ἡμέραν διαλεγόμενος ἐν τῇ σχολῇ Τυράννου.	Cum autem quidam indurarentur, et non crederent, maledicentes viam Domini coram multitudine, discedens ab eis, segregavit discipulos, quotidie disputans in schola tyranni cujusdam.	Gdy zaś niektórzy czynili się twardymi* i nie ulegali, złorzecząc drodze przed mnogością*, odstąpiwszy od nich, oddzielił uczniów, co dzień wykładając w szkole Tyrannosa. Metafora złośliwego uporu i umysłowej niedostępności. ** O całej społeczności.
τοῦτο δὲ ἐγένετο ἐπὶ ἔτη δύο, ὥστε πάντας τοὺς κατοικοῦντας τὴν Ἀσίαν ἀκοῦσαι τὸν λόγον τοῦ κυρίου, Ἰουδαίους τε καὶ Ἕλληνας.	Hoc autem factum est per biennium, ita ut omnes qui habitabant in Asia, audirent verbum Domini, Judæi atque gentiles.	To zaś stało się przez lata dwa, tak że wszyscy zamieszkujący Azję* usłyszeć** słowo Pana: Judejczycy i Hellenowie. * Chodzi o rzymską prowincję Azję, a nie o całą Azję Mniejszą. ** Składniej: "tak, że wszyscy zamieszkujący Azję usłyszeli".
Δυνάμεις τε οὐ τὰς τυχούσας ὁ θεὸς ἐποίει διὰ τῶν χειρῶν Παύλου,	Virtutesque non quaslibet faciebat Deus per manum Pauli:	Moce* nie spotkane Bóg czynił przez ręce Pawła, * O cudach.
ὥστε καὶ ἐπὶ τοὺς ἀσθενοῦντας ἀποφέρεσθαι ἀπὸ τοῦ χρωτὸς αὐτοῦ σουδάρια ἢ σιμικίνθια καὶ ἀπαλλάσσεσθαι ἀπ᾽ αὐτῶν τὰς νόσους, τά τε πνεύματα τὰ πονηρὰ ἐκπορεύεσθαι.	ita ut etiam super languidos deferrentur a corpore ejus sudaria, et semicinctia, et recedebant ab eis languores, et spiritus nequam egrediebantur.	tak że i dla chorujących odnosić sobie* z ciała jego chusty lub fartuchy i odsuwane być od nich choroby, także duchy niegodziwe wychodzić. Składniej: "odnosili sobie". Składniej: "odsuwane były od nich choroby". * Składniej: "duchy niegodziwe wychodziły".
ἐπεχείρησαν δέ τινες καὶ τῶν περιερχομένων Ἰουδαίων ἐξορκιστῶν ὀνομάζειν ἐπὶ τοὺς ἔχοντας τὰ πνεύματα τὰ πονηρὰ τὸ ὄνομα τοῦ κυρίου Ἰησοῦ λέγοντες, Ὁρκίζω ὑμᾶς τὸν Ἰησοῦν ὃν Παῦλος κηρύσσει.	Tentaverunt autem quidam et de circumeuntibus Judæis exorcistis, invocare super eos qui habebant spiritus malos, nomen Domini Jesu, dicentes: Adjuro vos per Jesum, quem Paulus prædicat.	Usiłowali* zaś niektórzy i (z) obchodzących wkoło judejskich wyklinaczy wymieniać nad mającymi duchy (te) niegodziwe imię Pana, Jezusa, mówiąc: "Zaklinam was (na) Jezusa, którego Paweł ogłasza". * W oryginale oznacza czynność dokonaną.
ἦσαν δέ τινος Σκευᾶ Ἰουδαίου ἀρχιερέως ἑπτὰ υἱοὶ τοῦτο ποιοῦντες.	Erant autem quidam Judæi Scevæ principis sacerdotum septem filii, qui hoc faciebant.	Było zaś pewnego Skewasa Judejczyka, arcykapłana, siedem synów to czyniących.
ἀποκριθὲν δὲ τὸ πνεῦμα τὸ πονηρὸν εἶπεν αὐτοῖς, Τὸν μὲν Ἰησοῦν γινώσκω καὶ τὸν Παῦλον ἐπίσταμαι, ὑμεῖς δὲ τίνες ἐστέ;	Respondens autem spiritus nequam dixit eis: Jesum novi, et Paulum scio: vos autem qui estis?	Odpowiedziawszy zaś duch niegodziwy, powiedział im: "Jezusa poznaję i (o) Pawle wiem, wy zaś kim* jesteście?" * W oryginale liczba mnoga.
καὶ ἐφαλόμενος ὁ ἄνθρωπος ἐπ᾽ αὐτοὺς ἐν ᾧ ἦν τὸ πνεῦμα τὸ πονηρόν, κατακυριεύσας ἀμφοτέρων ἴσχυσεν κατ᾽ αὐτῶν ὥστε γυμνοὺς καὶ τετραυματισμένους ἐκφυγεῖν ἐκ τοῦ οἴκου ἐκείνου.	Et insiliens in eos homo, in quo erat dæmonium pessimum, et dominatus amborum, invaluit contra eos, ita ut nudi et vulnerati effugerent de domo illa.	I naskoczywszy (ten) człowiek na nich, w którym był duch niegodziwy, zapanowawszy (nad) jednymi i drugimi, okazał siłę na nich, tak że nadzy i poranieni wymknąć się* z domu owego. * Składniej: "tak, że nadzy i poranieni wymknęli się".
τοῦτο δὲ ἐγένετο γνωστὸν πᾶσιν Ἰουδαίοις τε καὶ Ἕλλησιν τοῖς κατοικοῦσιν τὴν Ἔφεσον καὶ ἐπέπεσεν φόβος ἐπὶ πάντας αὐτοὺς καὶ ἐμεγαλύνετο τὸ ὄνομα τοῦ κυρίου Ἰησοῦ.	Hoc autem notum factum est omnibus Judæis, atque gentilibus, qui habitabant Ephesi: et cecidit timor super omnes illos, et magnificabatur nomen Domini Jesu.	To zaś stało się znajome wszystkim Judejczykom i Hellenom zamieszkującym Efez. I spadła bojaźń na wszystkich nich, i wywyższane było imię Pana, Jezusa.
πολλοί τε τῶν πεπιστευκότων ἤρχοντο ἐξομολογούμενοι καὶ ἀναγγέλλοντες τὰς πράξεις αὐτῶν.	Multique credentium veniebant, confitentes et annuntiantes actus suos.	Liczni (z tych), (którzy uwierzyli), zaczynali wyznając i oznajmiając* dokonania ich. Składniej: "zaczynali wyznawać i oznajmiać". Inaczej: "czyny". * Sens: swoje.
Efez, największe miasto i najważniejszy w ówczesnej Azji Mniejszej ośrodek życia politycznego, kulturalnego i handlowego, był też przedmiotem szczególnej troski apostolskiej Pawła. Przed dotarciem Pawła do Efezu osiadła tam grupka uczniów Jana Chrzciciela - być może również przybyłych z Palestyny, podobnie jak Apollos - których Łukasz celowo prawdopodobnie określa enigmatycznie ogólnym mianem "uczniów".
ἱκανοὶ δὲ τῶν τὰ περίεργα πραξάντων συνενέγκαντες τὰς βίβλους κατέκαιον ἐνώπιον πάντων, καὶ συνεψήφισαν τὰς τιμὰς αὐτῶν καὶ εὗρον ἀργυρίου μυριάδας πέντε.	Multi autem ex eis, qui fuerant curiosa sectati, contulerunt libros, et combusserunt coram omnibus: et computatis pretiis illorum, invenerunt pecuniam denariorum quinquaginta millium.	Dość liczni zaś (z tych), zabobony* (którzy dokonali), zniósłszy księgi, palili przed wszystkimi. I zrachowali szacunki ich, i znaleźli srebra dziesiątków tysięcy pięć. W oryginale liczba mnoga. O srebrnych monetach. * Składniej: "pięćdziesiąt tysięcy (sztuk) srebra".
Οὕτως κατὰ κράτος τοῦ κυρίου ὁ λόγος ηὔξανεν καὶ ἴσχυεν.	Ita fortiter crescebat verbum Dei, et confirmabatur.	Tak na sile Pana słowo wzrastało i było silne.
Ὡς δὲ ἐπληρώθη ταῦτα, ἔθετο ὁ Παῦλος ἐν τῷ πνεύματι διελθὼν τὴν Μακεδονίαν καὶ Ἀχαΐαν πορεύεσθαι εἰς Ἱεροσόλυμα εἰπὼν ὅτι Μετὰ τὸ γενέσθαι με ἐκεῖ δεῖ με καὶ Ῥώμην ἰδεῖν.	His autem expletis, proposuit Paulus in Spiritu, transita Macedonia et Achaia, ire Jerosolymam, dicens: Quoniam postquam fuero ibi, oportet me et Romam videre.	Gdy zaś wypełnione zostało to, położył sobie Paweł w duchu, (by) przeszedłszy Macedonię i Achaję iść do Jerozolimy, powiedziawszy, że: "Po stać się ja tam trzeba ja i Rzym zobaczyć*". W oryginale liczba mnoga. Możliwe też: "w Duchu". * Sens. Kiedy ja znajdę się. **** Składniej: "trzeba, abym ja i Rzym zobaczył".
ἀποστείλας δὲ εἰς τὴν Μακεδονίαν δύο τῶν διακονούντων αὐτῷ, Τιμόθεον καὶ Ἔραστον, αὐτὸς ἐπέσχεν χρόνον εἰς τὴν Ἀσίαν.	Mittens autem in Macedoniam duos ex ministrantibus sibi, Timotheum et Erastum, ipse remansit ad tempus in Asia.	Wysławszy zaś do Macedonii dwu (ze) służących mu: Tymoteusza i Erasta, sam zwrócił czas* ku Azji*. "zwrócił czas" - sens: spędził jakiś czas. ** O terenie tak nazwanej prowincji rzymskiej, a nie o całej Azji Mniejszej.
Zamieszki w Efezie
Ἐγένετο δὲ κατὰ τὸν καιρὸν ἐκεῖνον τάραχος οὐκ ὀλίγος περὶ τῆς ὁδοῦ.	Facta est autem illo tempore turbatio non minima de via Domini.	Stał się zaś w porze tej zamęt nie mały co do drogi. O chrześcijaństwie.
Δημήτριος γάρ τις ὀνόματι, ἀργυροκόπος, ποιῶν ναοὺς ἀργυροῦς Ἀρτέμιδος παρείχετο τοῖς τεχνίταις οὐκ ὀλίγην ἐργασίαν,	Demetrius enim quidam nomine, argentarius, faciens ædes argenteas Dianæ, præstabat artificibus non modicum quæstum:	Demetriusz bowiem pewien imieniem, kujący w srebrze, czyniąc przybytki srebrne Artemidy, podawał rzemieślnikom nie mały zarobek.
οὓς συναθροίσας καὶ τοὺς περὶ τὰ τοιαῦτα ἐργάτας εἶπεν, Ἄνδρες, ἐπίστασθε ὅτι ἐκ ταύτης τῆς ἐργασίας ἡ εὐπορία ἡμῖν ἐστιν	quos convocans, et eos qui hujusmodi erant opifices, dixit: Viri, scitis quia de hoc artificio est nobis acquisitio:	Tych zebrawszy razem i (tych) około takich* pracowników, wiedział: "Mężowie, wiecie, że z tego zarobku dostatek nam jest*. O pokrewnych rzemiosłach. ** Składniej: "mamy dostatek".
καὶ θεωρεῖτε καὶ ἀκούετε ὅτι οὐ μόνον Ἐφέσου ἀλλὰ σχεδὸν πάσης τῆς Ἀσίας ὁ Παῦλος οὗτος πείσας μετέστησεν ἱκανὸν ὄχλον λέγων ὅτι οὐκ εἰσὶν θεοὶ οἱ διὰ χειρῶν γινόμενοι.	et videtis, et auditis quia non solum Ephesi, sed pene totius Asiæ, Paulus hic suadens avertit multam turbam, dicens: Quoniam non sunt dii, qui manibus fiunt.	I oglądacie, i słyszycie, że nie jedynie Efezu, ale prawie całej Azji* Paweł ten przekonawszy przestawił** dość liczny tłum, mówiąc, że nie są bogami (ci) poprzez ręce stający się. * O terenie tak nazwanej prowincji rzymskiej, a nie o całej Azji Mniejszej. ** Sens: nawrócił lub: odciągnął.
οὐ μόνον δὲ τοῦτο κινδυνεύει ἡμῖν τὸ μέρος εἰς ἀπελεγμὸν ἐλθεῖν ἀλλὰ καὶ τὸ τῆς μεγάλης θεᾶς Ἀρτέμιδος ἱερὸν εἰς οὐθὲν λογισθῆναι, μέλλειν τε καὶ καθαιρεῖσθαι τῆς μεγαλειότητος αὐτῆς ἣν ὅλη ἡ Ἀσία καὶ ἡ οἰκουμένη σέβεται.	Non solum autem hæc periclitabitur nobis pars in redargutionem venire, sed et magnæ Dianæ templum in nihilum reputabitur, sed et destrui incipiet majestas ejus, quam tota Asia, et orbis colit.	Nie jedynie zaś ta naraża się nam* sprawa, (że) ku obaleniu przyjść, ale i wielkiej bogini, Artemidy, świątynia za nic zostać liczona, ma i być odzieraną* (z) wielkości jej*, którą**** cała Azja i zamieszkiwana (ziemia) czci". * Sens: na naszą szkodę. Składniej: "że dojdzie do obalenia". * "świątynia za nic zostać liczona" - w oryginale oznacza przewidywany skutek. Składniej: "że świątynia za nic zostanie policzona". ** "ma i być odzieraną" - wyrażenie oznaczające przewidywany skutek. Składniej: "będzie też odzierana". * Zamiast: swojej. **** Według rodzaju odnosi się do "bogini".
Ἀκούσαντες δὲ καὶ γενόμενοι πλήρεις θυμοῦ ἔκραζον λέγοντες, Μεγάλη ἡ Ἄρτεμις Ἐφεσίων.	His auditis, repleti sunt ira, et exclamaverunt dicentes: Magna Diana Ephesiorum.	Usłyszawszy zaś i stawszy się pełnymi rozdrażnienia, krzyczeli mówiąc: "Wielką Artemida Efezjan".
καὶ ἐπλήσθη ἡ πόλις τῆς συγχύσεως, ὥρμησάν τε ὁμοθυμαδὸν εἰς τὸ θέατρον συναρπάσαντες Γάϊον καὶ Ἀρίσταρχον Μακεδόνας, συνεκδήμους Παύλου.	Et impleta est civitas confusione, et impetum fecerunt uno animo in theatrum, rapto Gajo, et Aristarcho Macedonibus, comitibus Pauli.	I napełnione zostało miasto zamętem. Ruszyli jednomyślnie do teatru, wspólnie porwawszy Gajusa i Arystarcha, Macedończyków, towarzyszy podróży Pawła.
Παύλου δὲ βουλομένου εἰσελθεῖν εἰς τὸν δῆμον οὐκ εἴων αὐτὸν οἱ μαθηταί·	Paulo autem volente intrare in populum, non permiserunt discipuli.	Paweł zaś (gdy chciał) wejść w lud, nie pozwalali mu uczniowie.
τινὲς δὲ καὶ τῶν Ἀσιαρχῶν, ὄντες αὐτῷ φίλοι, πέμψαντες πρὸς αὐτὸν παρεκάλουν μὴ δοῦναι ἑαυτὸν εἰς τὸ θέατρον.	Quidam autem et de Asiæ principibus, qui erant amici ejus, miserunt ad eum rogantes ne se daret in theatrum:	Niektórzy zaś i (z) rządców Azji, będąc mu przyjaciółmi, posławszy do niego, zachęcali, by nie dać siebie samego* do teatru. * "nie dać siebie samego" - sens: by się sam nie udawał.
ἄλλοι μὲν οὖν ἄλλο τι ἔκραζον· ἦν γὰρ ἡ ἐκκλησία συγκεχυμένη καὶ οἱ πλείους οὐκ ᾔδεισαν τίνος ἕνεκα συνεληλύθεισαν.	alii autem aliud clamabant. Erat enim ecclesia confusa: et plures nesciebant qua ex causa convenissent.	Inni więc inne coś krzyczeli, była bowiem (społeczność) wywołanych* doprowadzona do zamieszania i większość nie wiedziała, czego gwoli*** zeszli się. * "Inni więc inne coś krzyczeli" - sens: każdy krzyczał co innego. Tu prawdopodobnie o całym zgromadzonym spontanicznie tłumie. * "czego gwoli" - składniej: "gwoli czego".
ἐκ δὲ τοῦ ὄχλου συνεβίβασαν Ἀλέξανδρον, προβαλόντων αὐτὸν τῶν Ἰουδαίων· ὁ δὲ Ἀλέξανδρος κατασείσας τὴν χεῖρα ἤθελεν ἀπολογεῖσθαι τῷ δήμῳ.	De turba autem detraxerunt Alexandrum, propellentibus eum Judæis. Alexander autem manu silentio postulato, volebat reddere rationem populo.	Z zaś tłumu wywiedli Aleksandra, (bo wypchnęli) go Judejczycy· Zaś Aleksander potrząsnąwszy* ręką, chciał bronić się (wobec) ludu. * Sens: skinąwszy.
ἐπιγνόντες δὲ ὅτι Ἰουδαῖός ἐστιν, φωνὴ ἐγένετο μία ἐκ πάντων ὡς ἐπὶ ὥρας δύο κραζόντων, Μεγάλη ἡ Ἄρτεμις Ἐφεσίων.	Quem ut cognoverunt Judæum esse, vox facta una est omnium, quasi per horas duas clamantium: Magna Diana Ephesiorum.	Poznawszy zaś, że Judejczykiem jest, głos stał się jeden z wszystkich mniej więcej przez godziny dwie krzyczących: "Wielką Artemida Efezjan".
καταστείλας δὲ ὁ γραμματεὺς τὸν ὄχλον φησίν, Ἄνδρες Ἐφέσιοι, τίς γάρ ἐστιν ἀνθρώπων ὃς οὐ γινώσκει τὴν Ἐφεσίων πόλιν νεωκόρον οὖσαν τῆς μεγάλης Ἀρτέμιδος καὶ τοῦ διοπετοῦς;	Et cum sedasset scriba turbas, dixit: Viri Ephesii, quis enim est hominum, qui nesciat Ephesiorum civitatem cultricem esse magnæ Dianæ, Jovisque prolis?	Powściągnąwszy zaś pisarz tłum, mówi: "Mężowie Efezjanie, kto bowiem jest (z) ludzi, który nie poznaje, (że) Efezjan miasto opiekunem przybytku (jest) wielkiej Artemidy i (tego) spadłego od Zeusa? "spadłego od Zeusa" - może określać domyślne "posągu", "figury" itp.
ἀναντιρρήτων οὖν ὄντων τούτων δέον ἐστὶν ὑμᾶς κατεσταλμένους ὑπάρχειν καὶ μηδὲν προπετὲς πράσσειν.	Cum ergo his contradici non possit, oportet vos sedatos esse, et nihil temere agere.	(Jeśli bezsprzeczne) więc (są) te* potrzebne jest, (aby) wy powściągniętymi być i niczego porywczego dokonywać*. "Jeśli bezsprzeczne (…) są te" (z domyślnym: np. konstatacje). ** "wy powściągniętymi być (…) dokonywać"- składniej: "abyście byli powściągliwi i niczego porywczego nie dokonywali".
ἠγάγετε γὰρ τοὺς ἄνδρας τούτους οὔτε ἱεροσύλους οὔτε βλασφημοῦντας τὴν θεὸν ἡμῶν.	Adduxistis enim homines istos, neque sacrilegos, neque blasphemantes deam vestram.	Poprowadziliście bowiem mężów tych (jako) ani świętokradców, ani krzywdząco mówiących* (o) bogini naszej. * Inaczej: "bluźniących".
εἰ μὲν οὖν Δημήτριος καὶ οἱ σὺν αὐτῷ τεχνῖται ἔχουσι πρός τινα λόγον, ἀγοραῖοι ἄγονται καὶ ἀνθύπατοί εἰσιν, ἐγκαλείτωσαν ἀλλήλοις.	Quod si Demetrius, et qui cum eo sunt artifices, habent adversus aliquem causam, conventus forenses aguntur, et proconsules sunt, accusent invicem.	Jeśli więc Demetriusz i (ci) razem z nim rzemieślnicy mają przeciw komuś słowo, rynkowe* są prowadzone i prokonsulowie są. Niech oskarżają jedni drugich. * Z domyślnym: sądy.
εἰ δέ τι περαιτέρω ἐπιζητεῖτε, ἐν τῇ ἐννόμῳ ἐκκλησίᾳ ἐπιλυθήσεται.	Si quid autem alterius rei quæritis, in legitima ecclesia poterit absolvi.	Jeśli zaś czegoś ponadto poszukujecie w zgodnej z prawem (społeczności) wywołanych* zostanie rozwiązane. * Tu o legalnym zgromadzeniu ludowym.
καὶ γὰρ κινδυνεύομεν ἐγκαλεῖσθαι στάσεως περὶ τῆς σήμερον, μηδενὸς αἰτίου ὑπάρχοντος περὶ οὗ οὐ δυνησόμεθα ἀποδοῦναι λόγον περὶ τῆς συστροφῆς ταύτης. καὶ ταῦτα εἰπὼν ἀπέλυσεν τὴν ἐκκλησίαν.	Nam et periclitamur argui seditionis hodiernæ: cum nullus obnoxius sit de quo possimus reddere rationem concursus istius. Et cum hæc dixisset, dimisit ecclesiam.	I bowiem narażamy się być oskarżanymi* (o) rozruchy za (te) dzisiaj, (bo) żadna przyczyna (jest), z powodu której [nie] będziemy mogli oddać słowa* co do zbiorowiska tego". I to** powiedziawszy rozpuścił (społeczność) wywołanych**. W oryginale przewidywany skutek. Składniej: "narażamy się na to, że będziemy oskarżani". Składniej: "bo nie ma żadnej przyczyny". * "oddać słowa" - sens: niczego powiedzieć, niczego wyjaśnić. ** W oryginale liczba mnoga. *** Tu o spontanicznie zebranym tłumie.

20

Przez Macedonię do Grecji
Μετὰ δὲ τὸ παύσασθαι τὸν θόρυβον μεταπεμψάμενος ὁ Παῦλος τοὺς μαθητὰς καὶ παρακαλέσας, ἀσπασάμενος ἐξῆλθεν πορεύεσθαι εἰς Μακεδονίαν.	Postquam autem cessavit tumultus, vocatis Paulus discipulis, et exhortatus eos, valedixit, et profectus est ut iret in Macedoniam.	Po zaś powstrzymać się zamęt* wezwawszy Paweł uczniów i zachęciwszy, pozdrowiwszy wyszedł, (by) iść do Macedonii. * "powstrzymać się zamęt" - w oryginale traktowane jako jedno pojęcie. Składniej: "Po ustaniu zaś zamętu".
διελθὼν δὲ τὰ μέρη ἐκεῖνα καὶ παρακαλέσας αὐτοὺς λόγῳ πολλῷ ἦλθεν εἰς τὴν Ἑλλάδα	Cum autem perambulasset partes illas, et exhortatus eos fuisset multo sermone, venit ad Græciam:	Przeszedłszy zaś części* tamte i zachęciwszy ich słowem licznym, przyszedł do Hellady. * W sensie geograficznym: tereny, kraje.
ποιήσας τε μῆνας τρεῖς· γενομένης ἐπιβουλῆς αὐτῷ ὑπὸ τῶν Ἰουδαίων μέλλοντι ἀνάγεσθαι εἰς τὴν Συρίαν, ἐγένετο γνώμης τοῦ ὑποστρέφειν διὰ Μακεδονίας.	ubi cum fecisset menses tres, factæ sunt illi insidiæ a Judæis navigaturo in Syriam: habuitque consilium ut reverteretur per Macedoniam.	Przetrwawszy miesiące trzy, (ponieważ stała się) zmowa (przeciw) niemu od Judejczyków, zamierzającemu wypływać do Syrii, stał się mniemania, (by) wracać przez Macedonię. "stał się mniemania" - sens: podjął decyzję, uznał za właściwe.
συνείπετο δὲ αὐτῷ Σώπατρος Πύρρου Βεροιαῖος, Θεσσαλονικέων δὲ Ἀρίσταρχος καὶ Σεκοῦνδος, καὶ Γάϊος Δερβαῖος καὶ Τιμόθεος, Ἀσιανοὶ δὲ Τυχικὸς καὶ Τρόφιμος.	Comitatus est autem eum Sopater Pyrrhi Berœensis, Thessalonicensium vero Aristarchus, et Secundus, et Gajus Derbeus, et Timotheus: Asiani vero Tychicus et Trophimus.	Towarzyszył zaś mu Sopater Pyrrusa, Berejczyk, (z) Tessalończyków zaś Arystarch i Sekundus, i Gajus Derbejczyk, i Tymoteusz, Azjańczycy zaś: Tychik i Trofim. Z domyślnym: syn.
οὗτοι δὲ προελθόντες ἔμενον ἡμᾶς ἐν Τρῳάδι,	Hi cum præcessissent, sustinuerunt nos Troade:	Ci zaś poszedłszy naprzód, oczekiwali nas w Troadzie.
ἡμεῖς δὲ ἐξεπλεύσαμεν μετὰ τὰς ἡμέρας τῶν ἀζύμων ἀπὸ Φιλίππων καὶ ἤλθομεν πρὸς αὐτοὺς εἰς τὴν Τρῳάδα ἄχρι ἡμερῶν πέντε, ὅπου διετρίψαμεν ἡμέρας ἑπτά.	nos vero navigavimus post dies azymorum a Philippis, et venimus ad eos Troadem in diebus quinque, ubi demorati sumus diebus septem.	My zaś odpłynęliśmy po dniach Przaśników z Filippi i przyszliśmy do nich do Troady w ciągu dni pięciu, gdzie przebywaliśmy* dni siedem. * W oryginale oznacza czynność dokonaną.
Wskrzeszenie Eutycha
Ἐν δὲ τῇ μιᾷ τῶν σαββάτων συνηγμένων ἡμῶν κλάσαι ἄρτον, ὁ Παῦλος διελέγετο αὐτοῖς μέλλων ἐξιέναι τῇ ἐπαύριον, παρέτεινέν τε τὸν λόγον μέχρι μεσονυκτίου.	Una autem sabbati cum convenissemus ad frangendum panem, Paulus disputabat cum eis profecturus in crastinum, protraxitque sermonem usque in mediam noctem.	W zaś pierwszym* szabatu, (gdy zebraliśmy się) my, (by) połamać chleb, Paweł wykładał im, zamierzając wychodzić (tego)* nazajutrz. Przeciągnął słowo aż do środka nocy. * W oryginale liczebnik główny, lecz w tym zwrocie oznacza on pierwszy dzień po szabacie. "W zaś pierwszym szabatu" - według naszej rachuby czasu: "W niedzielę zaś". * Z domyślnym: dnia.
ἦσαν δὲ λαμπάδες ἱκαναὶ ἐν τῷ ὑπερῴῳ οὗ ἦμεν συνηγμένοι.	Erant autem lampades copiosæ in cœnaculo, ubi eramus congregati.	Były zaś lampy dość liczne w górnej komnacie, gdzie byliśmy zebrani.
καθεζόμενος δέ τις νεανίας ὀνόματι Εὔτυχος ἐπὶ τῆς θυρίδος, καταφερόμενος ὕπνῳ βαθεῖ διαλεγομένου τοῦ Παύλου ἐπὶ πλεῖον, κατενεχθεὶς ἀπὸ τοῦ ὕπνου ἔπεσεν ἀπὸ τοῦ τριστέγου κάτω καὶ ἤρθη νεκρός.	Sedens autem quidam adolescens nomine Eutychus super fenestram, cum mergeretur somno gravi, disputante diu Paulo, ductus somno cecidit de tertio cœnaculo deorsum, et sublatus est mortuus.	Siedzący zaś pewien młodzieniec imieniem Eutychos w otworze* znoszony snem głębokim, (kiedy wykładał) Paweł przez więcej*, uniesiony przez (ten) sen spadł z trzeciego piętra na dół i został podniesiony martwy. Inaczej: "oknie". ** "przez więcej" - sens: dłużej.
καταβὰς δὲ ὁ Παῦλος ἐπέπεσεν αὐτῷ καὶ συμπεριλαβὼν εἶπεν, Μὴ θορυβεῖσθε, ἡ γὰρ ψυχὴ αὐτοῦ ἐν αὐτῷ ἐστιν.	Ad quem cum descendisset Paulus, incubuit super eum: et complexus dixit: Nolite turbari, anima enim ipsius in ipso est.	Zszedłszy zaś Paweł przypadł do niego i objąwszy powiedział: "Nie czyńcie wrzawy, bo dusza jego w nim jest".
ἀναβὰς δὲ καὶ κλάσας τὸν ἄρτον καὶ γευσάμενος ἐφ᾽ ἱκανόν τε ὁμιλήσας ἄχρι αὐγῆς, οὕτως ἐξῆλθεν.	Ascendens autem, frangensque panem, et gustans, satisque allocutus usque in lucem, sic profectus est.	Wszedłszy zaś i połamawszy chleb i skosztowawszy, przez dość duży* także przemówiwszy aż do brzasku, tak wyszedł. * "przez dość duży" - sens: dość długo.
ἤγαγον δὲ τὸν παῖδα ζῶντα καὶ παρεκλήθησαν οὐ μετρίως.	Adduxerunt autem puerum viventem, et consolati sunt non minime.	Poprowadzili zaś (tego) chłopca żywego i doznali zachęty nie umiarkowanie.
Paweł przemawia do przywódców kościoła w Efezie
Ἡμεῖς δὲ προελθόντες ἐπὶ τὸ πλοῖον ἀνήχθημεν ἐπὶ τὴν Ἆσσον ἐκεῖθεν μέλλοντες ἀναλαμβάνειν τὸν Παῦλον· οὕτως γὰρ διατεταγμένος ἦν μέλλων αὐτὸς πεζεύειν.	Nos autem ascendentes navem, navigavimus in Asson, inde suscepturi Paulum: sic enim disposuerat ipse per terram iter facturus.	My zaś wcześniej przyszedłszy na statek, wypłynęliśmy do Assos, stamtąd zamierzając brać do góry* Pawła. Tak bowiem rozporządziwszy sobie był*, zamierzając on iść pieszo. O wzięciu na statek. ** "rozporządziwszy sobie był" - odstępując od literalności tak to słowo należy przetłumaczyć: "rozporządził sobie".
ὡς δὲ συνέβαλλεν ἡμῖν εἰς τὴν Ἆσσον, ἀναλαβόντες αὐτὸν ἤλθομεν εἰς Μιτυλήνην,	Cum autem convenisset nos in Asson, assumpto eo, venimus Mitylenen.	Gdy zaś spotykał się z nami w Assos, wziąwszy do góry* go. przyszliśmy** do Mityleny. * O zabraniu na statek. ** Według polskiej frazeologii: przypłynęliśmy.
κἀκεῖθεν ἀποπλεύσαντες τῇ ἐπιούσῃ κατηντήσαμεν ἄντικρυς Χίου, τῇ δὲ ἑτέρᾳ παρεβάλομεν εἰς Σάμον, τῇ δὲ ἐχομένῃ ἤλθομεν εἰς Μίλητον.	Et inde navigantes, sequenti die venimus contra Chium, et alia applicuimus Samum, et sequenti die venimus Miletum.	I stamtąd odpłynąwszy nadchodzącego* przyszliśmy naprzeciw Chios, zaś drugiego* skierowaliśmy ku Samos, zaś następnego* przyszliśmy** do Miletu. * O następnym dniu. Sens: przypłynęliśmy. * Z domyślnym: dnia. **** Sens: przypłynęliśmy.
κεκρίκει γὰρ ὁ Παῦλος παραπλεῦσαι τὴν Ἔφεσον, ὅπως μὴ γένηται αὐτῷ χρονοτριβῆσαι ἐν τῇ Ἀσίᾳ· ἔσπευδεν γὰρ εἰ δυνατὸν εἴη αὐτῷ τὴν ἡμέραν τῆς πεντηκοστῆς γενέσθαι εἰς Ἱεροσόλυμα.	Proposuerat enim Paulus transnavigare Ephesum, ne qua mora illi fieret in Asia. Festinabat enim, si possibile sibi esset, ut diem Pentecostes faceret Jerosolymis.	Osądził bowiem Paweł, (by) przepłynąć obok Efezu, żeby nie stało się* mu zużyć czas w Azji, spieszył się bowiem, czy możliwe byłoby mu, (by na) dzień Pięćdziesiątnicy stać się*** w Jerozolimie. * W oryginale zdanie zamiarowe. "żeby nie stało się mu zużyć czas" - sens: żeby nie musiał zużyć czasu. * O terenie tak nazwanej prowincji rzymskiej, a nie o całej Azji Mniejszej. **** Sens: znaleźć się.
Ἀπὸ δὲ τῆς Μιλήτου πέμψας εἰς Ἔφεσον μετεκαλέσατο τοὺς πρεσβυτέρους τῆς ἐκκλησίας.	A Mileto autem mittens Ephesum, vocavit majores natu ecclesiæ.	Z zaś Miletu posławszy do Efezu, przywołał do siebie starszych (społeczności) wywołanych.
ὡς δὲ παρεγένοντο πρὸς αὐτὸν εἶπεν αὐτοῖς, Ὑμεῖς ἐπίστασθε, ἀπὸ πρώτης ἡμέρας ἀφ᾽ ἧς ἐπέβην εἰς τὴν Ἀσίαν, πῶς μεθ᾽ ὑμῶν τὸν πάντα χρόνον ἐγενόμην,	Qui cum venissent ad eum, et simul essent, dixit eis: Vos scitis a prima die, qua ingressus sum in Asiam, qualiter vobiscum per omne tempus fuerim,	Gdy zaś przybyli do niego, powiedział im: "Wy wiecie od pierwszego dnia, od którego wszedłem do Azji, jak z wami (przez) cały czas* stałem się, * O terenie tak nazwanej prowincji rzymskiej, a nie o całej Azji Mniejszej. ** Rozciągłości w czasie.
δουλεύων τῷ κυρίῳ μετὰ πάσης ταπεινοφροσύνης καὶ δακρύων καὶ πειρασμῶν τῶν συμβάντων μοι ἐν ταῖς ἐπιβουλαῖς τῶν Ἰουδαίων,	serviens Domino cum omni humilitate, et lacrimis, et tentationibus, quæ mihi acciderunt ex insidiis Judæorum:	służąc Panu z całą uniżonością serca, i łzami i doświadczeniami, (tymi) (które przypadły) mi przez zmowy* Judejczyków. * O pokorze. ** Możliwe: "zasadzki".
Podróż do Macedonii była już dawno zaplanowana (por. Dz 19.21). Według 2Kor 2.12-13 zatrzymał się Paweł w Troadzie, oczekując na Tytusa, mającego tam powrócić po przekazaniu Koryntianom "listu we łzach pisanego". Nie doczekawszy się Tytusa w Troadzie, ruszył w dalszą drogę i spotkał go w Filippi.
ὡς οὐδὲν ὑπεστειλάμην τῶν συμφερόντων τοῦ μὴ ἀναγγεῖλαι ὑμῖν καὶ διδάξαι ὑμᾶς δημοσίᾳ καὶ κατ᾽ οἴκους,	quomodo nihil subtraxerim utilium, quominus annuntiarem vobis, et docerem vos publice, et per domos,	Że niczego zmniejszyłem (z) będących pożytecznym, (tak by) nie oznajmić wam i pouczyć* was publicznie i po domach, * "oznajmić", "pouczyć".
διαμαρτυρόμενος Ἰουδαίοις τε καὶ Ἕλλησιν τὴν εἰς θεὸν μετάνοιαν καὶ πίστιν εἰς τὸν κύριον ἡμῶν Ἰησοῦν.	testificans Judæis, atque gentilibus in Deum pœnitentiam, et fidem in Dominum nostrum Jesum Christum.	zaświadczając Judejczykom i Hellenom (o tej) ku Bogu zmianie myślenia* i (o) wierze w Pana naszego, Jezusa. * W Nowym Testamencie termin techniczny: "nawrócenie".
καὶ νῦν ἰδοὺ δεδεμένος ἐγὼ τῷ πνεύματι πορεύομαι εἰς Ἰερουσαλὴμ τὰ ἐν αὐτῇ συναντήσοντά μοι μὴ εἰδώς,	Et nunc ecce alligatus ego spiritu, vado in Jerusalem: quæ in ea ventura sint mihi, ignorans:	I teraz oto związany ja (przez) Ducha jadę do Jeruzalem, (tych) w nim mających wyjść na spotkanie* mi nie znając, * Z domyślnym: wydarzeń, losów.
πλὴν ὅτι τὸ πνεῦμα τὸ ἅγιον κατὰ πόλιν διαμαρτύρεταί μοι λέγον ὅτι δεσμὰ καὶ θλίψεις με μένουσιν.	nisi quod Spiritus Sanctus per omnes civitates mihi protestatur, dicens quoniam vincula et tribulationes Jerosolymis me manent.	oprócz (tego), że Duch Święty co miasto* zaświadcza mi mówiąc, że więzy i utrapienia mię oczekują. * "co miasto" - sens: w każdym mieście.
ἀλλ᾽ οὐδενὸς λόγου ποιοῦμαι τὴν ψυχὴν τιμίαν ἐμαυτῷ ὡς τελειῶσαι τὸν δρόμον μου καὶ τὴν διακονίαν ἣν ἔλαβον παρὰ τοῦ κυρίου Ἰησοῦ, διαμαρτύρασθαι τὸ εὐαγγέλιον τῆς χάριτος τοῦ θεοῦ.	Sed nihil horum vereor: nec facio animam meam pretiosiorem quam me, dummodo consummem cursum meum, et ministerium verbi, quod accepi a Domino Jesu, testificari Evangelium gratiæ Dei.	Ale żadnego słowa* czynię sobie duszę szacowną mnie samemu, byleby uczynić dojrzałym* bieg**** mój i służbę, którą wziąłem od Pana, Jezusa, (by) być zaświadczana dobra nowina (o) łasce Boga. * Sens: wartości. Metonimia życia. * Sens: dopełnić. **** Metafora czynności i celów życia.
Καὶ νῦν ἰδοὺ ἐγὼ οἶδα ὅτι οὐκέτι ὄψεσθε τὸ πρόσωπόν μου ὑμεῖς πάντες ἐν οἷς διῆλθον κηρύσσων τὴν βασιλείαν.	Et nunc ecce ego scio quia amplius non videbitis faciem meam vos omnes, per quos transivi prædicans regnum Dei.	I teraz oto ja wiem, że już nie zobaczycie oblicza mego wy wszyscy, wśród których przeszedłem, ogłaszając królestwo.
διότι μαρτύρομαι ὑμῖν ἐν τῇ σήμερον ἡμέρᾳ ὅτι καθαρός εἰμι ἀπὸ τοῦ αἵματος πάντων·	Quapropter contestor vos hodierna die, quia mundus sum a sanguine omnium.	Dlatego świadczę wam w (tym) dzisiaj dniu, że czysty jestem od krwi wszystkich,
οὐ γὰρ ὑπεστειλάμην τοῦ μὴ ἀναγγεῖλαι πᾶσαν τὴν βουλὴν τοῦ θεοῦ ὑμῖν.	Non enim subterfugi, quominus annuntiarem omne consilium Dei vobis.	nie bowiem zmniejszyłem, (tak by) nie oznajmić całego postanowienia Boga wam. Sens: nie byłem powściągliwy, skąpy, wyrachowany.
προσέχετε ἑαυτοῖς καὶ παντὶ τῷ ποιμνίῳ, ἐν ᾧ ὑμᾶς τὸ πνεῦμα τὸ ἅγιον ἔθετο ἐπισκόπους ποιμαίνειν τὴν ἐκκλησίαν τοῦ θεοῦ, ἣν περιεποιήσατο διὰ τοῦ αἵματος τοῦ ἰδίου.	Attendite vobis, et universo gregi, in quo vos Spiritus Sanctus posuit episcopos regere ecclesiam Dei, quam acquisivit sanguine suo.	Zajmujcie się* sobą samymi i całą trzódką, w której was Duch Święty umieścił (jako) doglądających, (by) paść* (społeczność) wywołanych Boga, którą pozyskał dla siebie przez krew swoją. * Sens: czuwajcie nad sobą. Ten wyraz przybrał znaczenie "biskup": w Nowym Testamencie jest terminem technicznym dla przełożonego gminy, ustalonego przez Apostołów, podobnie jak "starszy". * Składniej: "byście paśli".
ἐγὼ οἶδα ὅτι εἰσελεύσονται μετὰ τὴν ἄφιξίν μου λύκοι βαρεῖς εἰς ὑμᾶς μὴ φειδόμενοι τοῦ ποιμνίου,	Ego scio quoniam intrabunt post discessionem meam lupi rapaces in vos, non parcentes gregi.	Ja wiem, że wejdą po odejściu mym wilki ciężkie* do was nie oszczędzając trzódki. * Prawdopodobnie metafora uciążliwości i szkodliwości.
καὶ ἐξ ὑμῶν αὐτῶν ἀναστήσονται ἄνδρες λαλοῦντες διεστραμμένα τοῦ ἀποσπᾶν τοὺς μαθητὰς ὀπίσω αὐτῶν.	Et ex vobis ipsis exsurgent viri loquentes perversa, ut abducant discipulos post se.	I z was samych podniosą się mężowie, mówiący odwrócone, (by) odciągnąć uczniów za nimi. O wypaczonych naukach. ** Zamiast: sobą.
διὸ γρηγορεῖτε μνημονεύοντες ὅτι τριετίαν νύκτα καὶ ἡμέραν οὐκ ἐπαυσάμην μετὰ δακρύων νουθετῶν ἕνα ἕκαστον.	Propter quod vigilate memoria retinentes: quoniam per triennium nocte et die non cessavi, cum lacrimis monens unumquemque vestrum.	Dlatego czuwajcie, przypominając sobie, że (przez) trzylecie, nocą i dniem, nie powstrzymaliśmy się ze łzami kładąc do rozumu* jednemu każdemu**. "trzylecie, nocą i dniem" - rozciągłość w czasie. "nie powstrzymaliśmy się (…) kładąc do rozumu" - oznacza: "bez przerwy kładliśmy do rozumu". * "jednemu każdemu" -zamiast "każdemu jednemu".
καὶ τὰ νῦν παρατίθεμαι ὑμᾶς τῷ θεῷ καὶ τῷ λόγῳ τῆς χάριτος αὐτοῦ, τῷ δυναμένῳ οἰκοδομῆσαι καὶ δοῦναι τὴν κληρονομίαν ἐν τοῖς ἡγιασμένοις πᾶσιν.	Et nunc commendo vos Deo, et verbo gratiæ ipsius, qui potens est ædificare, et dare hæreditatem in sanctificatis omnibus.	I teraz podaję was Bogu i słowu łaski Jego, mogącemu* zbudować i dać dziedziczenie wśród uświęconych wszystkich. * Z punktu widzenia gramatyki imiesłów ten może się odnosić tak do "Bogu", jak i do "słowu".
ἀργυρίου ἢ χρυσίου ἢ ἱματισμοῦ οὐδενὸς ἐπεθύμησα·	Argentum, et aurum, aut vestem nullius concupivi, sicut	Srebra, lub złota, lub odzieży niczyjej pożądałem. W oryginale oznacza czynność dokonaną.
αὐτοὶ γινώσκετε ὅτι ταῖς χρείαις μου καὶ τοῖς οὖσιν μετ᾽ ἐμοῦ ὑπηρέτησαν αἱ χεῖρες αὗται.	ipsi scitis: quoniam ad ea quæ mihi opus erant, et his qui mecum sunt, ministraverunt manus istæ.	Sami poznajecie, że potrzebom mym i będącym ze mną usłużyły ręce te.
πάντα ὑπέδειξα ὑμῖν ὅτι οὕτως κοπιῶντας δεῖ ἀντιλαμβάνεσθαι τῶν ἀσθενούντων, μνημονεύειν τε τῶν λόγων τοῦ κυρίου Ἰησοῦ ὅτι αὐτὸς εἶπεν, Μακάριόν ἐστιν μᾶλλον διδόναι ἢ λαμβάνειν.	Omnia ostendi vobis, quoniam sic laborantes, oportet suscipere infirmos ac meminisse verbi Domini Jesu, quoniam ipse dixit: Beatius est magis dare, quam accipere.	W ogóle pokazałem wam, że tak trudzący się trzeba, (by) pomagać* będącym bez siły. przypominać sobie** także (o) słowach Pana, Jezusa, że On powiedział: «Szczęśliwe jest raczej dawać niż brać»." * Składniej: "trzeba, by trudzący się pomagali". ** Składniej: "trzeba, by trudzący się (…) przypominali sobie".
Καὶ ταῦτα εἰπὼν θεὶς τὰ γόνατα αὐτοῦ σὺν πᾶσιν αὐτοῖς προσηύξατο.	Et cum hæc dixisset, positis genibus suis oravit cum omnibus illis.	I to* powiedziawszy, położywszy kolana jego, razem z wszystkimi nimi pomodlił się. W oryginale liczba mnoga. "położywszy kolana" - sens: przyklęknąwszy. * Zamiast: swoje.
ἱκανὸς δὲ κλαυθμὸς ἐγένετο πάντων καὶ ἐπιπεσόντες ἐπὶ τὸν τράχηλον τοῦ Παύλου κατεφίλουν αὐτόν,	Magnus autem fletus factus est omnium: et procumbentes super collum Pauli, osculabantur eum,	Dość duży zaś płacz stał się wszystkich i przypadłszy na szyję Pawła, całowali go,
ὀδυνώμενοι μάλιστα ἐπὶ τῷ λόγῳ ᾧ εἰρήκει, ὅτι οὐκέτι μέλλουσιν τὸ πρόσωπον αὐτοῦ θεωρεῖν. προέπεμπον δὲ αὐτὸν εἰς τὸ πλοῖον.	dolentes maxime in verbo, quod dixerat, quoniam amplius faciem ejus non essent visuri. Et deducebant eum ad navem.	bolejąc najbardziej z powodu (tego) słowa, które powiedział, że już nie mają* oblicze jego oglądać. Odprowadzali zaś go do statku. * Sens: będą.

21

Ostatnia podróż Pawła do Jerozolimy
Ὡς δὲ ἐγένετο ἀναχθῆναι ἡμᾶς ἀποσπασθέντας ἀπ᾽ αὐτῶν, εὐθυδρομήσαντες ἤλθομεν εἰς τὴν Κῶ, τῇ δὲ ἑξῆς εἰς τὴν Ῥόδον κἀκεῖθεν εἰς Πάταρα,	Cum autem factum esset ut navigaremus abstracti ab eis, recto cursu venimus Coum, et sequenti die Rhodum, et inde Pataram.	Gdy zaś stało się, (że) wypłynąć my, odciągnięci od nich, pojechawszy prosto przyszliśmy* ku Kos, (tego) zaś następnie*** ku Rodos i stamtąd ku Patarze. * Składniej: "że wypłynęliśmy". Zamiast: przypłynęliśmy. * Domyślnie: dnia. Składniej: "następnego zaś dnia".
καὶ εὑρόντες πλοῖον διαπερῶν εἰς Φοινίκην ἐπιβάντες ἀνήχθημεν.	Et cum invenissemus navem transfretantem in Phœnicen, ascendentes navigavimus.	I znalazłszy statek przeprawiający się ku Fenicji, wszedłszy wypłynęliśmy.
ἀναφάναντες δὲ τὴν Κύπρον καὶ καταλιπόντες αὐτὴν εὐώνυμον ἐπλέομεν εἰς Συρίαν καὶ κατήλθομεν εἰς Τύρον· ἐκεῖσε γὰρ τὸ πλοῖον ἦν ἀποφορτιζόμενον τὸν γόμον.	Cum apparuissemus autem Cypro, relinquentes eam ad sinistram, navigavimus in Syriam, et venimus Tyrum: ibi enim navis expositura erat onus.	Pokazawszy się zaś Cyprowi i pozostawiwszy go z lewej, płynęliśmy ku Syrii. I zeszliśmy do Tyru, tam bowiem statek był wyładowującym* ładunek. * Z domyślnym: strony, ręki. ** "był wyładowującym" -zamiast: "wyładowywał".
ἀνευρόντες δὲ τοὺς μαθητὰς ἐπεμείναμεν αὐτοῦ ἡμέρας ἑπτά, οἵτινες τῷ Παύλῳ ἔλεγον διὰ τοῦ πνεύματος μὴ ἐπιβαίνειν εἰς Ἱεροσόλυμα.	Inventis autem discipulis, mansimus ibi diebus septem: qui Paulo dicebant per Spiritum ne ascenderet Jerosolymam.	Odnalazłszy zaś uczniów, zatrzymaliśmy się tam dni siedem, którzy Pawłowi mówili przez Ducha, (by) nie wchodzić* do Jerozolimy. * "dni siedem" - rozciągłość w czasie. ** Składniej: "by nie wchodził".
ὅτε δὲ ἐγένετο ἡμᾶς ἐξαρτίσαι τὰς ἡμέρας, ἐξελθόντες ἐπορευόμεθα προπεμπόντων ἡμᾶς πάντων σὺν γυναιξὶ καὶ τέκνοις ἕως ἔξω τῆς πόλεως, καὶ θέντες τὰ γόνατα ἐπὶ τὸν αἰγιαλὸν προσευξάμενοι	Et expletis diebus, profecti ibamus, deducentibus nos omnibus cum uxoribus et filiis usque foras civitatem: et positis genibus in littore, oravimus.	Gdy zaś stało się, (że) my wypełnić* (te) dni, wyszedłszy szliśmy, (odprowadzali) nas wszyscy razem z kobietami i dziećmi aż na zewnątrz miasta. I położywszy kolana** na plaży, pomodliwszy się * Składniej: "że wypełniliśmy". ** "położywszy kolana" - inaczej: uklęknąwszy.
ἀπησπασάμεθα ἀλλήλους καὶ ἀνέβημεν εἰς τὸ πλοῖον, ἐκεῖνοι δὲ ὑπέστρεψαν εἰς τὰ ἴδια.	Et cum valefecissemus invicem ascendimus navem: illi autem redierunt in sua.	pożegnaliśmy jedni drugich i weszliśmy na statek. Tamci zaś wrócili do swoich. W oryginale liczba mnoga.
Ἡμεῖς δὲ τὸν πλοῦν διανύσαντες ἀπὸ Τύρου κατηντήσαμεν εἰς Πτολεμαΐδα καὶ ἀσπασάμενοι τοὺς ἀδελφοὺς ἐμείναμεν ἡμέραν μίαν παρ᾽ αὐτοῖς.	Nos vero navigatione expleta a Tyro descendimus Ptolemaidam: et salutatis fratribus, mansimus die una apud illos.	My zaś płynięcia dokonawszy z Tyru przyszliśmy do Ptolemaidy. I pozdrowiwszy braci, pozostaliśmy dzień jeden u nich.
τῇ δὲ ἐπαύριον ἐξελθόντες ἤλθομεν εἰς Καισάρειαν καὶ εἰσελθόντες εἰς τὸν οἶκον Φιλίππου τοῦ εὐαγγελιστοῦ, ὄντος ἐκ τῶν ἑπτά, ἐμείναμεν παρ᾽ αὐτῷ.	Alia autem die profecti, venimus Cæsaream. Et intrantes domum Philippi evangelistæ, qui erat unus de septem, mansimus apud eum.	(Tego) zaś nazajutrz* wyszedłszy przyszliśmy do Cezarei. I wszedłszy do domu Filipa, głosiciela dobrej nowiny, będącego z siedmiu*, pozostaliśmy u niego. Z domyślnym: dnia. ** O diakonach, zob. 6.5.
τούτῳ δὲ ἦσαν θυγατέρες τέσσαρες παρθένοι προφητεύουσαι.	Huic autem erant quatuor filiæ virgines prophetantes.	Temu zaś były* córki cztery, dziewczyny** prorokujące. * Składniej: "Ten miał". ** Lub tu lepiej: "dziewice".
ἐπιμενόντων δὲ ἡμέρας πλείους κατῆλθέν τις ἀπὸ τῆς Ἰουδαίας προφήτης ὀνόματι Ἅγαβος,	Et cum moraremur per dies aliquot, supervenit quidam a Judæa propheta, nomine Agabus.	(Ponieważ zatrzymywaliśmy się) zaś dni liczniejsze, zszedł pewien z Judei prorok, imieniem Agabos, "dni liczniejsze" - w oryginale rozciągłość w czasie.
καὶ ἐλθὼν πρὸς ἡμᾶς καὶ ἄρας τὴν ζώνην τοῦ Παύλου, δήσας ἑαυτοῦ τοὺς πόδας καὶ τὰς χεῖρας εἶπεν, Τάδε λέγει τὸ πνεῦμα τὸ ἅγιον, Τὸν ἄνδρα οὗ ἐστιν ἡ ζώνη αὕτη, οὕτως δήσουσιν ἐν Ἰερουσαλὴμ οἱ Ἰουδαῖοι καὶ παραδώσουσιν εἰς χεῖρας ἐθνῶν.	Is cum venisset ad nos, tulit zonam Pauli: et alligans sibi pedes et manus, dixit: Hæc dicit Spiritus Sanctus: Virum, cujus est zona hæc, sic alligabunt in Jerusalem Judæi, et tradent in manus gentium.	i przyszedłszy do nas i podniósłszy pas Pawła, związawszy swoje nogi i ręce, powiedział, "To* mówi Duch Święty: (Tego) męża. którego jest pas ten, tak zwiążą w Jeruzalem Judejczycy i wydadzą w ręce pogan". * W oryginale liczba mnoga.
ὡς δὲ ἠκούσαμεν ταῦτα, παρεκαλοῦμεν ἡμεῖς τε καὶ οἱ ἐντόπιοι τοῦ μὴ ἀναβαίνειν αὐτὸν εἰς Ἰερουσαλήμ.	Quod cum audissemus, rogabamus nos, et qui loci illius erant, ne ascenderet Jerosolymam.	Gdy zaś usłyszeliśmy to, prosiliśmy my i (ci) miejscowi, (by) nie wchodzić on* do Jeruzalem. * W oryginale liczba mnoga. ** Składniej: "by on nie wchodził".
τότε ἀπεκρίθη ὁ Παῦλος, Τί ποιεῖτε κλαίοντες καὶ συνθρύπτοντές μου τὴν καρδίαν; ἐγὼ γὰρ οὐ μόνον δεθῆναι ἀλλὰ καὶ ἀποθανεῖν εἰς Ἰερουσαλὴμ ἑτοίμως ἔχω ὑπὲρ τοῦ ὀνόματος τοῦ κυρίου Ἰησοῦ.	Tunc respondit Paulus, et dixit: Quid facitis flentes, et affligentes cor meum? Ego enim non solum alligari, sed et mori in Jerusalem paratus sum propter nomen Domini Jesu.	Wtedy odpowiedział Paweł, "Co czynicie, płacząc i krusząc me serce? Ja bowiem nie jedynie zostać związanym, ale i umrzeć w Jeruzalem gotowo mam* dla imienia Pana, Jezusa". * "gotowo mam" - sens: jestem gotów.
μὴ πειθομένου δὲ αὐτοῦ ἡσυχάσαμεν εἰπόντες, Τοῦ κυρίου τὸ θέλημα γινέσθω.	Et cum ei suadere non possemus, quievimus, dicentes: Domini voluntas fiat.	(Ponieważ) nie (ulegał) zaś on, uspokoiliśmy się powiedziawszy: "Pana wola niech się staje".
Μετὰ δὲ τὰς ἡμέρας ταύτας ἐπισκευασάμενοι ἀνεβαίνομεν εἰς Ἱεροσόλυμα·	Post dies autem istos præparati, ascendebamus in Jerusalem.	Po zaś dniach tych przygotowawszy się wchodziliśmy do Jerozolimy.
συνῆλθον δὲ καὶ τῶν μαθητῶν ἀπὸ Καισαρείας σὺν ἡμῖν, ἄγοντες παρ᾽ ᾧ ξενισθῶμεν Μνάσωνί τινι Κυπρίῳ, ἀρχαίῳ μαθητῇ.	Venerunt autem et ex discipulis a Cæsarea nobiscum, adducentes secum apud quem hospitaremur Mnasonem quemdam Cyprium, antiquum discipulum.	Przyszli razem zaś i (z) uczniów* z Cezarei razem z nami, poprowadziwszy, u którego zostalibyśmy ugoszczeni, (u) Mnazona pewnego, Cypryjczyka, dawnego* ucznia. * Z domyślnym: niektórzy. Składniej: "poprowadziwszy do tego, u którego mieliśmy zostać ugoszczeni". * Sens: pierwotnego, będącego od dawna.
Paweł w Jerozolimie
Γενομένων δὲ ἡμῶν εἰς Ἱεροσόλυμα ἀσμένως ἀπεδέξαντο ἡμᾶς οἱ ἀδελφοί.	Et cum venissemus Jerosolymam, libenter exceperunt nos fratres.	(Gdy staliśmy się) zaś my w Jerozolimie, z radością przyjęli nas bracia. O chrześcijanach.
τῇ δὲ ἐπιούσῃ εἰσῄει ὁ Παῦλος σὺν ἡμῖν πρὸς Ἰάκωβον, πάντες τε παρεγένοντο οἱ πρεσβύτεροι.	Sequenti autem die introibat Paulus nobiscum ad Jacobum, omnesque collecti sunt seniores.	(Tego) zaś przychodzącego* wchodził Paweł razem z nami do Jakuba. Wszyscy także przybyli starsi. * Z domyślnym: dnia. Sens: następnego zaś dnia.
καὶ ἀσπασάμενος αὐτοὺς ἐξηγεῖτο καθ᾽ ἓν ἕκαστον, ὧν ἐποίησεν ὁ θεὸς ἐν τοῖς ἔθνεσιν διὰ τῆς διακονίας αὐτοῦ.	Quos cum salutasset, narrabat per singula quæ Deus fecisset in gentibus per ministerium ipsius.	I pozdrowiwszy ich, wyjaśniał pojedynczo każde, co* uczynił Bóg wśród pogan przez służbę jego. * Z domyślnym: wydarzenie, fakt, dokonanie. ** W oryginale liczba mnoga.
οἱ δὲ ἀκούσαντες ἐδόξαζον τὸν θεὸν εἶπόν τε αὐτῷ, Θεωρεῖς, ἀδελφέ, πόσαι μυριάδες εἰσὶν ἐν τοῖς Ἰουδαίοις τῶν πεπιστευκότων καὶ πάντες ζηλωταὶ τοῦ νόμου ὑπάρχουσιν·	At illi cum audissent, magnificabant Deum, dixeruntque ei: Vides frater, quot millia sunt in Judæis qui crediderunt, et omnes æmulatores sunt legis.	(Ci) zaś usłyszawszy oddawali chwałę Bogu. Powiedzieli także mu: "Oglądasz, bracie, jak wielkie dziesiątki tysięcy* są wśród Judejczyków (z tych) (którzy uwierzyli), i wszyscy fanatykami Prawa są. * "dziesiątki tysięcy" - określenie oznaczające wielką ilość.
Prawdopodobnie na wyraźne życzenie Pawła podróż odbywa się w tempie dość przyśpieszonym. Łukasz ogranicza się do wyliczania mijanych wysp i miejscowości na wybrzeżu, z czego wynika, że aż do Tyru nigdzie nie zatrzymano się na dłuższy postój. Życzliwi Apostołowi mieszkańcy Tyru, przeczuwając rzeczy najgorsze - a może dysponując już nawet pewnymi informacjami - próbowali mu wyperswadować podróż do Jerozolimy. Jednakże wszelkie perswazje były daremne. Przed pożegnaniem już na wybrzeżu morskim odprawiono wspólne modły, po czym Tyryjczycy z żonami i z dziećmi wrócili do swych domów, a Paweł z towarzyszami ruszyli drogą morską w stronę Jerozolimy.
κατηχήθησαν δὲ περὶ σοῦ ὅτι ἀποστασίαν διδάσκεις ἀπὸ Μωϋσέως τοὺς κατὰ τὰ ἔθνη πάντας Ἰουδαίους λέγων μὴ περιτέμνειν αὐτοὺς τὰ τέκνα μηδὲ τοῖς ἔθεσιν περιπατεῖν.	Audierunt autem de te quia discessionem doceas a Moyse eorum, qui per gentes sunt, Judæorum: dicens non debere eos circumcidere filios suos, neque secundum consuetudinem ingredi.	Pouczeni zostali zaś o tobie, że odstępstwa nauczasz od Mojżesza (tych) u pogan wszystkich Judejczyków, mówiąc, by nie obrzezywać oni* dzieci i nie (według) zwyczajów postępować*. Składniej: "mówiąc, by nie obrzezywali". ** Składniej: "mówiąc, by oni nie postępowali".
τί οὖν ἐστιν; πάντως ἀκούσονται ὅτι ἐλήλυθας.	Quid ergo est? utique oportet convenire multitudinem: audient enim te supervenisse.	Co więc jest? Całkowicie* usłyszą, że przyszedłeś. * Sens: niewątpliwie, z całą pewnością.
τοῦτο οὖν ποίησον ὅ σοι λέγομεν· εἰσὶν ἡμῖν ἄνδρες τέσσαρες εὐχὴν ἔχοντες ἐφ᾽ ἑαυτῶν.	Hoc ergo fac quod tibi dicimus: Sunt nobis viri quatuor, votum habentes super se.	To więc uczyń, co ci mówimy: «Są nam mężowie czterej, ślub mający w sobie samych. Składniej: "Mamy czterech mężów".
τούτους παραλαβὼν ἁγνίσθητι σὺν αὐτοῖς καὶ δαπάνησον ἐπ᾽ αὐτοῖς ἵνα ξυρήσονται τὴν κεφαλήν, καὶ γνώσονται πάντες ὅτι ὧν κατήχηνται περὶ σοῦ οὐδέν ἐστιν ἀλλὰ στοιχεῖς καὶ αὐτὸς φυλάσσων τὸν νόμον.	His assumptis, sanctifica te cum illis: et impende in illis ut radant capita: et scient omnes quia quæ de te audierunt, falsa sunt, sed ambulas et ipse custodiens legem.	Tych przyjąwszy, daj się uczynić nieskalanym razem z nimi i wyłóż* na nich, aby ogolili sobie głowę. I poznają wszyscy, że (o) czym są pouczeni co do ciebie, niczym jest, ale idziesz w szeregu* i sam, strzegąc Prawa. * O wydatkach materialnych. W oryginale liczba mnoga. * Metafora militarna, oznaczająca wierne przestrzeganie czegoś.
περὶ δὲ τῶν πεπιστευκότων ἐθνῶν ἡμεῖς ἐπεστείλαμεν κρίναντες φυλάσσεσθαι αὐτοὺς τό τε εἰδωλόθυτον καὶ αἷμα καὶ πνικτὸν καὶ πορνείαν.	De his autem qui crediderunt ex gentibus, nos scripsimus judicantes ut abstineant se ab idolis immolato, et sanguine, et suffocato, et fornicatione.	Co do zaś (tych), (którzy uwierzyli), pogan my wysłaliśmy, osądziwszy, (by) strzec się oni* (przed) ofiarowanym wizerunkom** i (przed) krwią, i (przed) uduszonym, i (przed) nierządem». * Składniej: "by oni się strzegli". ** O pokarmach pochodzących z ofiar pogan.
τότε ὁ Παῦλος παραλαβὼν τοὺς ἄνδρας τῇ ἐχομένῃ ἡμέρᾳ σὺν αὐτοῖς ἁγνισθείς, εἰσῄει εἰς τὸ ἱερὸν διαγγέλλων τὴν ἐκπλήρωσιν τῶν ἡμερῶν τοῦ ἁγνισμοῦ ἕως οὗ προσηνέχθη ὑπὲρ ἑνὸς ἑκάστου αὐτῶν ἡ προσφορά.	Tunc Paulus, assumptis viris, postera die purificatus cum illis intravit in templum, annuntians expletionem dierum purificationis, donec offerretur pro unoquoque eorum oblatio.	Wtedy Paweł przyjąwszy (tych) mężów, następnego dnia razem z nimi dawszy się uczynić nieskalanym, wchodził do świątyni, oznajmiając wypełnienie dni uczynienia nieskalanym, aż do kiedy przyniesiona zostanie za jednego każdego* (z) nich ofiara. * Składniej: "za każdego jednego".
Aresztowanie Pawła
Ὡς δὲ ἔμελλον αἱ ἑπτὰ ἡμέραι συντελεῖσθαι, οἱ ἀπὸ τῆς Ἀσίας Ἰουδαῖοι θεασάμενοι αὐτὸν ἐν τῷ ἱερῷ συνέχεον πάντα τὸν ὄχλον καὶ ἐπέβαλον ἐπ᾽ αὐτὸν τὰς χεῖρας	Dum autem septem dies consummarentur, hi qui de Asia erant Judæi, cum vidissent eum in templo, concitaverunt omnem populum, et injecerunt ei manus, clamantes:	Gdy zaś miały siedem dni spełniać się, (ci) z Azji Judejczycy oglądnąwszy go w świątyni, doprowadzali do zamieszania cały tłum i narzucili na niego ręce* * "narzucili na niego ręce" - o pojmaniu, o fizycznej agresji.
κράζοντες, Ἄνδρες Ἰσραηλῖται, βοηθεῖτε· οὗτός ἐστιν ὁ ἄνθρωπος ὁ κατὰ τοῦ λαοῦ καὶ τοῦ νόμου καὶ τοῦ τόπου τούτου πάντας πανταχῇ διδάσκων, ἔτι τε καὶ Ἕλληνας εἰσήγαγεν εἰς τὸ ἱερὸν καὶ κεκοίνωκεν τὸν ἅγιον τόπον τοῦτον.	Viri Israëlitæ, adjuvate: hic est homo qui adversus populum, et legem, et locum hunc, omnes ubique docens, insuper et gentiles induxit in templum, et violavit sanctum locum istum.	krzycząc: "Mężowie Izraelici, pomagajcie. To jest człowiek, (ten) przeciw ludowi, i Prawu, i miejscu temu wszystkich wszędzie nauczający. Jeszcze i Hellenów wprowadził do świątyni i spospolitował święte miejsce to".
ἦσαν γὰρ προεωρακότες Τρόφιμον τὸν Ἐφέσιον ἐν τῇ πόλει σὺν αὐτῷ, ὃν ἐνόμιζον ὅτι εἰς τὸ ἱερὸν εἰσήγαγεν ὁ Παῦλος.	Viderant enim Trophimum Ephesium in civitate cum ipso, quem æstimaverunt quoniam in templum introduxisset Paulus.	Byli bowiem (widzącymi wcześniej) Trofima Efezjanina w mieście razem z nim, którego sądzili, że do świątyni wprowadził Paweł.
ἐκινήθη τε ἡ πόλις ὅλη καὶ ἐγένετο συνδρομὴ τοῦ λαοῦ, καὶ ἐπιλαβόμενοι τοῦ Παύλου εἷλκον αὐτὸν ἔξω τοῦ ἱεροῦ καὶ εὐθέως ἐκλείσθησαν αἱ θύραι.	Commotaque est civitas tota, et facta est concursio populi. Et apprehendentes Paulum, trahebant eum extra templum: et statim clausæ sunt januæ.	Dało się poruszyć miasto całe i stało się zbiegowisko ludu. I chwyciwszy Pawła, ciągnęli go na zewnątrz świątyni. I zaraz zostały zakluczone podwoje.
ζητούντων τε αὐτὸν ἀποκτεῖναι ἀνέβη φάσις τῷ χιλιάρχῳ τῆς σπείρης ὅτι ὅλη συγχύννεται Ἰερουσαλήμ.	Quærentibus autem eum occidere, nuntiatum est tribuno cohortis quia tota confunditur Jerusalem.	(Gdy szukali)* (by) go zabić, weszła pogłoska (do) tysiącznika kohorty, że całe doprowadzane jest do zamieszania Jeruzalem. * Sens: gdy usiłowali.
ὃς ἐξαυτῆς παραλαβὼν στρατιώτας καὶ ἑκατοντάρχας κατέδραμεν ἐπ᾽ αὐτούς, οἱ δὲ ἰδόντες τὸν χιλίαρχον καὶ τοὺς στρατιώτας ἐπαύσαντο τύπτοντες τὸν Παῦλον.	Qui statim, assumptis militibus et centurionibus, decurrit ad illos. Qui cum vidissent tribunum, et milites, cessaverunt percutere Paulum.	Ten natychmiast przyjąwszy żołnierzy i setników, zbiegł do nich. Ci zaś zobaczywszy tysiącznika i żołnierzy, powstrzymali się bijący* Pawła. * "powstrzymali się bijący" - sens: przestali bić.
τότε ἐγγίσας ὁ χιλίαρχος ἐπελάβετο αὐτοῦ καὶ ἐκέλευσεν δεθῆναι ἁλύσεσι δυσί, καὶ ἐπυνθάνετο τίς εἴη καὶ τί ἐστιν πεποιηκώς.	Tunc accedens tribunus apprehendit eum, et jussit eum alligari catenis duabus: et interrogabat quis esset, et quid fecisset.	Wtedy zbliżywszy się tysiącznik chwycił go i rozkazał, (by) zostać związany* kajdanami dwoma. I pytał się kim jest i co jest zrobiącym*. Składniej: "by został związany". ** "jest zrobiącym" - zamiast: "zrobił".
ἄλλοι δὲ ἄλλο τι ἐπεφώνουν ἐν τῷ ὄχλῳ. μὴ δυναμένου δὲ αὐτοῦ γνῶναι τὸ ἀσφαλὲς διὰ τὸν θόρυβον ἐκέλευσεν ἄγεσθαι αὐτὸν εἰς τὴν παρεμβολήν.	Alii autem aliud clamabant in turba. Et cum non posset certum cognoscere præ tumultu, jussit duci eum in castra.	Inni zaś inne coś* wykrzykiwali w tłumie. (Gdy) nie (mógł) zaś on poznać (tego) niezawodnego z powodu zamętu. rozkazał, (by) być prowadzonym on* do koszar. * "Inni zaś inne coś" - sens: każdy zaś co innego. "tego niezawodnego" - sens: niczego pewnego. * "być prowadzonym on" - składniej: "by był prowadzony".
ὅτε δὲ ἐγένετο ἐπὶ τοὺς ἀναβαθμούς, συνέβη βαστάζεσθαι αὐτὸν ὑπὸ τῶν στρατιωτῶν διὰ τὴν βίαν τοῦ ὄχλου,	Et cum venisset ad gradus, contigit ut portaretur a militibus propter vim populi.	Gdy zaś stał się* przed stopniami, przypadło, (że) być niesionym on** przez żołnierzy z powodu gwałtu tłumu. * Sens: znalazł się. ** "być niesionym on" - składniej: "zdarzyło się, że był niesiony przez".
ἠκολούθει γὰρ τὸ πλῆθος τοῦ λαοῦ κράζοντες, Αἶρε αὐτόν.	Sequebatur enim multitudo populi, clamans: Tolle eum.	Towarzyszyła bowiem mnogość ludu krzycząca: "Usuwaj* go". * Sens: zabijaj, bij.
Paweł przemawia do tłumu
Μέλλων τε εἰσάγεσθαι εἰς τὴν παρεμβολὴν ὁ Παῦλος λέγει τῷ χιλιάρχῳ, Εἰ ἔξεστίν μοι εἰπεῖν τι πρὸς σέ; ὁ δὲ ἔφη, Ἑλληνιστὶ γινώσκεις;	Et cum cœpisset induci in castra Paulus, dicit tribuno: Si licet mihi loqui aliquid ad te? Qui dixit: Græce nosti?	Mając być wprowadzonym do koszar, Paweł mówi tysiącznikowi: "Czy wolno mi powiedzieć coś do ciebie?" Ten zaś mówił: "Po grecku pojmujesz?
οὐκ ἄρα σὺ εἶ ὁ Αἰγύπτιος ὁ πρὸ τούτων τῶν ἡμερῶν ἀναστατώσας καὶ ἐξαγαγὼν εἰς τὴν ἔρημον τοὺς τετρακισχιλίους ἄνδρας τῶν σικαρίων;	Nonne tu es Ægyptius, qui ante hos dies tumultum concitasti, et eduxisti in desertum quatuor millia virorum sicariorum?	Nie zatem ty jesteś Egipcjaninem, (tym, który) przed tymi dniami wzburzywszy* i wyprowadziwszy** na pustkowie cztery tysiące mężów (spośród) bandytów?" * Składniej: "wzburzył". ** Składniej: "wyprowadził".
εἶπεν δὲ ὁ Παῦλος, Ἐγὼ ἄνθρωπος μέν εἰμι Ἰουδαῖος, Ταρσεὺς τῆς Κιλικίας, οὐκ ἀσήμου πόλεως πολίτης· δέομαι δέ σου, ἐπίτρεψόν μοι λαλῆσαι πρὸς τὸν λαόν.	Et dixit ad eum Paulus: Ego homo sum quidem Judæus a Tarso Ciliciæ, non ignotæ civitatis municeps. Rogo autem te, permitte mihi loqui ad populum.	Powiedział zaś Paweł: "Ja człowiekiem jestem judejskim Tarsyjczykiem (z) Cylicji, nie nieznacznego miasta obywatelem. Proszę zaś cię, pozwól mi powiedzieć do ludu".
ἐπιτρέψαντος δὲ αὐτοῦ ὁ Παῦλος ἑστὼς ἐπὶ τῶν ἀναβαθμῶν κατέσεισεν τῇ χειρὶ τῷ λαῷ. πολλῆς δὲ σιγῆς γενομένης προσεφώνησεν τῇ Ἑβραΐδι διαλέκτῳ λέγων,	Et cum ille permisisset, Paulus stans in gradibus annuit manu ad plebem, et magno silentio facto, allocutus est lingua hebræa, dicens:	(Gdy pozwolił) zaś on, Paweł stanąwszy na stopniach, potrząsnął* ręką ludowi. (Gdy) wielkie zaś milczenie (stało się), przemówił hebrajską mową mówiąc: * Inaczej: "skinął".

22

Paweł obywatelem rzymskim
Ἄνδρες ἀδελφοὶ καὶ πατέρες, ἀκούσατέ μου τῆς πρὸς ὑμᾶς νυνὶ ἀπολογίας.	Viri fratres, et patres, audite quam ad vos nunc reddo rationem.	"Mężowie bracia i ojcowie, posłuchajcie mej względem was teraz obrony" -
ἀκούσαντες δὲ ὅτι τῇ Ἑβραΐδι διαλέκτῳ προσεφώνει αὐτοῖς, μᾶλλον παρέσχον ἡσυχίαν. καὶ φησίν,	Cum audissent autem quia hebræa lingua loqueretur ad illos, magis præstiterunt silentium.	Usłyszawszy zaś, że hebrajską mową przemawia im, bardziej podali spokój. I mówi - "podali spokój" - sens: uspokoili się.
Ἐγώ εἰμι ἀνὴρ Ἰουδαῖος, γεγεννημένος ἐν Ταρσῷ τῆς Κιλικίας, ἀνατεθραμμένος δὲ ἐν τῇ πόλει ταύτῃ, παρὰ τοὺς πόδας Γαμαλιὴλ πεπαιδευμένος κατὰ ἀκρίβειαν τοῦ πατρῴου νόμου, ζηλωτὴς ὑπάρχων τοῦ θεοῦ καθὼς πάντες ὑμεῖς ἐστε σήμερον·	Et dicit: Ego sum vir Judæus, natus in Tarso Ciliciæ, nutritus autem in ista civitate, secus pedes Gamaliel eruditus juxta veritatem paternæ legis, æmulator legis, sicut et vos omnes estis hodie:	"Ja jestem mężem judejskim, zrodzonym w Tarsie Cylicji, wykarmionym zaś w mieście tym, u nóg Gamaliela wychowanym na dokładności ojczystego Prawa, fanatykiem będąc Boga, tak jak wszyscy wy jesteście dzisiaj,
ὃς ταύτην τὴν ὁδὸν ἐδίωξα ἄχρι θανάτου δεσμεύων καὶ παραδιδοὺς εἰς φυλακὰς ἄνδρας τε καὶ γυναῖκας,	qui hanc viam persecutus sum usque ad mortem, alligans et tradens in custodias viros ac mulieres,	który tę drogę* zacząłem prześladować aż do śmierci, wiążąc i wydając do strażnic mężów i kobiety, * O chrześcijaństwie.
ὡς καὶ ὁ ἀρχιερεὺς μαρτυρεῖ μοι καὶ πᾶν τὸ πρεσβυτέριον, παρ᾽ ὧν καὶ ἐπιστολὰς δεξάμενος πρὸς τοὺς ἀδελφοὺς εἰς Δαμασκὸν ἐπορευόμην, ἄξων καὶ τοὺς ἐκεῖσε ὄντας δεδεμένους εἰς Ἰερουσαλὴμ ἵνα τιμωρηθῶσιν.	sicut princeps sacerdotum mihi testimonium reddit, et omnes majores natu, a quibus et epistolas accipiens, ad fratres Damascum pergebam, ut adducerem inde vinctos in Jerusalem ut punirentur.	jak i arcykapłan świadczy mi i cała starszyzna, od których i listy przyjąwszy, do braci ku Damaszkowi szedłem, mając zamiar prowadzić i (tych) tam będących związanych do Jeruzalem, aby zostali ukarani. W oryginale zdanie zamiarowe.
Ἐγένετο δέ μοι πορευομένῳ καὶ ἐγγίζοντι τῇ Δαμασκῷ περὶ μεσημβρίαν ἐξαίφνης ἐκ τοῦ οὐρανοῦ περιαστράψαι φῶς ἱκανὸν περὶ ἐμέ,	Factum est autem, eunte me, et appropinquante Damasco media die, subito de cælo circumfulsit me lux copiosa:	Stało się zaś mi idącemu* i zbliżającemu się (do) Damaszku około południa, (że) nagle z nieba objąć blaskiem światło dość duże** około mnie. * Lub: "jadącemu". ** "objąć blaskiem światło dość duże" - składniej: "że objęło blaskiem światło dość duże".
ἔπεσά τε εἰς τὸ ἔδαφος καὶ ἤκουσα φωνῆς λεγούσης μοι, Σαοὺλ Σαούλ, τί με διώκεις;	et decidens in terram, audivi vocem dicentem mihi: Saule, Saule, quid me persequeris?	Padłem na ziemię i usłyszałem głos mówiący mi: «Szawle, Szawle, dlaczego mię prześladujesz?»
ἐγὼ δὲ ἀπεκρίθην, Τίς εἶ, κύριε; εἶπέν τε πρός με, Ἐγώ εἰμι Ἰησοῦς ὁ Ναζωραῖος, ὃν σὺ διώκεις.	Ego autem respondi: Quis es, Domine? Dixitque ad me: Ego sum Jesus Nazarenus, quem tu persequeris.	Ja zaś odpowiedziałem: «Kim jesteś, Panie?» Powiedział do mnie: «Ja jestem Jezusem, Nazarejczykiem, którego ty prześladujesz»
οἱ δὲ σὺν ἐμοὶ ὄντες τὸ μὲν φῶς ἐθεάσαντο τὴν δὲ φωνὴν οὐκ ἤκουσαν τοῦ λαλοῦντός μοι.	Et qui mecum erant, lumen quidem viderunt, vocem autem non audierunt ejus qui loquebatur mecum.	(Ci) zaś razem ze mną będący światło obejrzeli, zaś głosu nie usłyszeli mówiącego** mi. * Sens: zobaczyli. ** Imiesłów ten odnosi się nie do "głosu" lecz do osoby wydającej ten głos.
εἶπον δέ, Τί ποιήσω, κύριε; ὁ δὲ κύριος εἶπεν πρός με, Ἀναστὰς πορεύου εἰς Δαμασκὸν κἀκεῖ σοι λαληθήσεται περὶ πάντων ὧν τέτακταί σοι ποιῆσαι.	Et dixi: Quid faciam, Domine? Dominus autem dixit ad me: Surgens vade Damascum: et ibi tibi dicetur de omnibus quæ te oporteat facere.	Powiedziałem zaś, «Co mam uczynić. Panie?» Zaś Pan powiedział do mnie: «Wstawszy idź do Damaszku i tam ci zostanie powiedziane o wszystkim, co* jest uszykowane dla ciebie, (by) uczynić». * W oryginale liczba mnoga: "wszystkich". ** W oryginale liczba mnoga: "które".
ὡς δὲ οὐκ ἐνέβλεπον ἀπὸ τῆς δόξης τοῦ φωτὸς ἐκείνου, χειραγωγούμενος ὑπὸ τῶν συνόντων μοι ἦλθον εἰς Δαμασκόν.	Et cum non viderem præ claritate luminis illius, ad manum deductus a comitibus, veni Damascum.	Ponieważ zaś nie mogłem patrzeć od blasku światła owego, prowadzony za rękę przez będących razem ze mną przyszedłem do Damaszku.
Ἁνανίας δέ τις, ἀνὴρ εὐλαβὴς κατὰ τὸν νόμον, μαρτυρούμενος ὑπὸ πάντων τῶν κατοικούντων Ἰουδαίων,	Ananias autem quidam, vir secundum legem testimonium habens ab omnibus cohabitantibus Judæis,	Ananiasz zaś pewien, mąż pobożny według Prawa, poświadczany przez wszystkich (tam) zamieszkujących Judejczyków,
ἐλθὼν πρός με καὶ ἐπιστὰς εἶπέν μοι, Σαοὺλ ἀδελφέ, ἀνάβλεψον. κἀγὼ αὐτῇ τῇ ὥρᾳ ἀνέβλεψα εἰς αὐτόν.	veniens ad me, et astans dixit mihi: Saule frater respice. Et ego eadem hora respexi in eum.	przyszedłszy do mnie i przystanąwszy, powiedział mi: «Szawle bracie, znowu zacznij widzieć». I ja tej godziny znowu zacząłem widzieć na niego.
ὁ δὲ εἶπεν, Ὁ θεὸς τῶν πατέρων ἡμῶν προεχειρίσατό σε γνῶναι τὸ θέλημα αὐτοῦ καὶ ἰδεῖν τὸν δίκαιον καὶ ἀκοῦσαι φωνὴν ἐκ τοῦ στόματος αὐτοῦ,	At ille dixit: Deus patrum nostrorum præordinavit te, ut cognosceres voluntatem ejus, et videres justum, et audires vocem ex ore ejus:	On zaś powiedział, «Bóg ojców naszych wcześniej zatrzymał rękami sobie* cię (byś poznał) wolę Jego, i (byś zobaczył) Sprawiedliwego*, i (byś usłyszał) głos z ust Jego, Sens tej metafory antropomorfizującej: przeznaczył sobie wcześniej. ** O Chrystusie.
ὅτι ἔσῃ μάρτυς αὐτῷ πρὸς πάντας ἀνθρώπους ὧν ἑώρακας καὶ ἤκουσας.	quia eris testis illius ad omnes homines eorum quæ vidisti et audisti.	bo będziesz świadkiem Jemu względem wszystkich ludzi, których* zobaczyłeś** i usłyszałeś. * Według sensu: tych rzeczy, które. ** "zobaczyłeś" - w oryginale oznacza przyszły stan dokonany, wcześniejszy od stanu oznaczonego wyrażeniem "będziesz świadkiem".
καὶ νῦν τί μέλλεις; ἀναστὰς βάπτισαι καὶ ἀπόλουσαι τὰς ἁμαρτίας σου ἐπικαλεσάμενος τὸ ὄνομα αὐτοῦ.	Et nunc quid moraris? Exsurge, et baptizare, et ablue peccata tua, invocato nomine ipsius.	I teraz dlaczego zwlekasz? Wstawszy zanurz się i obmyj z siebie grzechy twe, przywoławszy do siebie imię Jego».
Ἐγένετο δέ μοι ὑποστρέψαντι εἰς Ἰερουσαλὴμ καὶ προσευχομένου μου ἐν τῷ ἱερῷ γενέσθαι με ἐν ἐκστάσει	Factum est autem revertenti mihi in Jerusalem, et oranti in templo, fieri me in stupore mentis,	Stało się zaś mi, (gdy wróciłem) do Jeruzalem i (gdy modliłem się) ja w świątyni, (że) stać się ja* w uniesieniu * "stać się ja" - składniej: "że stałem się ja".
καὶ ἰδεῖν αὐτὸν λέγοντά μοι, Σπεῦσον καὶ ἔξελθε ἐν τάχει ἐξ Ἰερουσαλήμ, διότι οὐ παραδέξονταί σου μαρτυρίαν περὶ ἐμοῦ.	et videre illum dicentem mihi: Festina, et exi velociter ex Jerusalem: quoniam non recipient testimonium tuum de me.	i zobaczyć* Go mówiącego mi: «Pospiesz się i wyjdź w szybkości z Jeruzalem, dlatego że nie przyjmą (od) ciebie świadczenia o mnie». * "ja (…) zobaczyć" - składniej: "że zobaczyłem".
κἀγὼ εἶπον, Κύριε, αὐτοὶ ἐπίστανται ὅτι ἐγὼ ἤμην φυλακίζων καὶ δέρων κατὰ τὰς συναγωγὰς τοὺς πιστεύοντας ἐπὶ σέ,	Et ego dixi: Domine ipsi sciunt quia ego eram concludens in carcerem, et cædans per synagogas eos qui credebant in te:	I ja powiedziałem: «Panie, oni wiedzą, że ja byłem wtrącającym do strażnicy i bijącym* po synagogach** wierzących w Ciebie. * "byłem wtrącającym do strażnicy i bijącym" - zamiast według norm klasycznych: "wtrącałem do strażnicy i biłem". ** "po synagogach" - nie należy tego rozumieć jako "w synagogach", "synagogach" - bardziej etymologicznie: "miejscach zebrań".
καὶ ὅτε ἐξεχύννετο τὸ αἷμα Στεφάνου τοῦ μάρτυρός σου, καὶ αὐτὸς ἤμην ἐφεστὼς καὶ συνευδοκῶν καὶ φυλάσσων τὰ ἱμάτια τῶν ἀναιρούντων αὐτόν.	et cum funderetur sanguis Stephani testis tui, ego astabam, et consentiebam, et custodiebam vestimenta interficientium illum.	I gdy była wylewana krew Szczepana. świadka Twego, i sam byłem stojącym obok, i zgadzającym się, i strzegącym szat zgładzających go». "byłem stojącym obok" - zamiast klasycznego: "stałem obok". Podobnie dalej: "zgadzałem się", "strzegłem".
καὶ εἶπεν πρός με, Πορεύου, ὅτι ἐγὼ εἰς ἔθνη μακρὰν ἐξαποστελῶ σε.	Et dixit ad me: Vade quoniam ego in nationes longe mittam te.	I powiedział do mnie: «Idź, bo ja do pogan daleko wyślę cię»."
Posługując się zwrotem "bracia i ojcowie", Paweł chce dać do zrozumienia, że wśród słuchających go dostrzega oprócz zwykłych Żydów również członków Wysokiej Rady. Tylko im bowiem przysługiwał tytuł "ojców" (por. Dz 7.2). To że Apostoł przemówił po hebrajsku - dokładniej: po aramejsku - z pewnością było powodem niemałego zdziwienia. Żydzi z diaspory na ogół mówili tylko po grecku.
Ἤκουον δὲ αὐτοῦ ἄχρι τούτου τοῦ λόγου καὶ ἐπῆραν τὴν φωνὴν αὐτῶν λέγοντες, Αἶρε ἀπὸ τῆς γῆς τὸν τοιοῦτον, οὐ γὰρ καθῆκεν αὐτὸν ζῆν.	Audiebant autem eum usque ad hoc verbum, et levaverunt vocem suam dicentes: Tolle de terra hujusmodi: non enim fas est eum vivere.	Słuchali zaś go aż do tego słowa i podnieśli głos ich* mówiąc: "Usuwaj z ziemi takiego, nie bowiem byłoby stosowne, (by) on żyć". Sens: swój. Sens: bij, zabijaj. * "on żyć" - składniej: "by on żył".
κραυγαζόντων τε αὐτῶν καὶ ῥιπτούντων τὰ ἱμάτια καὶ κονιορτὸν βαλλόντων εἰς τὸν ἀέρα,	Vociferantibus autem eis, et projicientibus vestimenta sua, et pulverem jactantibus in aërem,	(Gdy wrzeszczeli) oni, i (gdy ciskali) szaty, i pył (gdy rzucali) w powietrze,
ἐκέλευσεν ὁ χιλίαρχος εἰσάγεσθαι αὐτὸν εἰς τὴν παρεμβολήν, εἴπας μάστιξιν ἀνετάζεσθαι αὐτὸν ἵνα ἐπιγνῷ δι᾽ ἣν αἰτίαν οὕτως ἐπεφώνουν αὐτῷ.	jussit tribunus induci eum in castra, et flagellis cædi, et torqueri eum, ut sciret propter quam causam sic acclamarent ei.	rozkazał tysiącznik, (by) być wprowadzonym on* do koszar, powiedziawszy, (by) batogami być przesłuchiwanym on, aby poznał, przez jaki powód tak wykrzykują mu. "on" - o Pawle, "być wprowadzonym on" - składniej: "by był wprowadzony". "być przesłuchiwanym on" (o Pawle) - składniej: "by był badany". * W oryginale zdanie zamiarowe.
ὡς δὲ προέτειναν αὐτὸν τοῖς ἱμᾶσιν, εἶπεν πρὸς τὸν ἑστῶτα ἑκατόνταρχον ὁ Παῦλος, Εἰ ἄνθρωπον Ῥωμαῖον καὶ ἀκατάκριτον ἔξεστιν ὑμῖν μαστίζειν;	Et cum astrinxissent eum loris, dicit astanti sibi centurioni Paulus: Si hominem Romanum, et indemnatum licet vobis flagellare?	Gdy zaś rozciągnęli go dla batów, powiedział do stojącego setnika Paweł: "Czy człowieka Rzymianina i nie zasądzonego wolno wam batożyć?"
ἀκούσας δὲ ὁ ἑκατοντάρχης προσελθὼν τῷ χιλιάρχῳ ἀπήγγειλεν λέγων, Τί μέλλεις ποιεῖν; ὁ γὰρ ἄνθρωπος οὗτος Ῥωμαῖός ἐστιν.	Quo audito, centurio accessit ad tribunum, et nuntiavit ei, dicens: Quid acturus es? hic enim homo civis Romanus est.	Usłyszawszy zaś setnik, podszedłszy tysiącznikowi oznajmił mówiąc: "Co zamierzasz czynić? Bo człowiek ten Rzymianinem jest".
προσελθὼν δὲ ὁ χιλίαρχος εἶπεν αὐτῷ, Λέγε μοι, σὺ Ῥωμαῖος εἶ; ὁ δὲ ἔφη, Ναί.	Accedens autem tribunus, dixit illi: Dic mihi si tu Romanus es? At ille dixit: Etiam.	Podszedłszy zaś tysiącznik powiedział mu: "Mów mi, ty Rzymianinem jesteś?" Ten zaś mówił, "Tak".
ἀπεκρίθη δὲ ὁ χιλίαρχος, Ἐγὼ πολλοῦ κεφαλαίου τὴν πολιτείαν ταύτην ἐκτησάμην. ὁ δὲ Παῦλος ἔφη, Ἐγὼ δὲ καὶ γεγέννημαι.	Et respondit tribunus: Ego multa summa civilitatem hanc consecutus sum. Et Paulus ait: Ego autem et natus sum.	Odpowiedział zaś tysiącznik: "Ja (za) wielki kapitał obywatelstwo to nabyłem". Zaś Paweł mówił, "Ja zaś i urodziłem się".
εὐθέως οὖν ἀπέστησαν ἀπ᾽ αὐτοῦ οἱ μέλλοντες αὐτὸν ἀνετάζειν, καὶ ὁ χιλίαρχος δὲ ἐφοβήθη ἐπιγνοὺς ὅτι Ῥωμαῖός ἐστιν καὶ ὅτι αὐτὸν ἦν δεδεκώς.	Protinus ergo discesserunt ab illo qui eum torturi erant. Tribunus quoque timuit postquam rescivit, quia civis Romanus esset, et quia alligasset eum.	Zaraz więc odstąpili od niego (ci) zamierzający go przesłuchiwać. I tysiącznik zaś zaczął się bać poznawszy, że Rzymianinem jest i że go był związawszy. "był związawszy" - zamiast klasycznego "związał".
Paweł przed Wysoką Radą
Τῇ δὲ ἐπαύριον βουλόμενος γνῶναι τὸ ἀσφαλές, τὸ τί κατηγορεῖται ὑπὸ τῶν Ἰουδαίων, ἔλυσεν αὐτὸν καὶ ἐκέλευσεν συνελθεῖν τοὺς ἀρχιερεῖς καὶ πᾶν τὸ συνέδριον, καὶ καταγαγὼν τὸν Παῦλον ἔστησεν εἰς αὐτούς.	Postera autem die volens scire diligentius qua ex causa accusaretur a Judæis, solvit eum, et jussit sacerdotes convenire, et omne concilium, et producens Paulum, statuit inter illos.	(Tego) zaś nazajutrz* postanawiając poznać (to) niezawodne, (to) co jest oskarżane przez Judejczyków, rozwiązał go i rozkazał, (by) zejść się arcykapłani i cały sanhedryn. I sprowadziwszy Pawła, postawił przed nimi. Z domyślnym: dnia. O ewentualnym przedmiocie winy. * "zejść się arcykapłani i cały sanhedryn" - składniej: "by zeszli się arcykapłani i cały sanhedryn".

23

Spisek na życie Pawła
ἀτενίσας δὲ ὁ Παῦλος τῷ συνεδρίῳ εἶπεν, Ἄνδρες ἀδελφοί, ἐγὼ πάσῃ συνειδήσει ἀγαθῇ πεπολίτευμαι τῷ θεῷ ἄχρι ταύτης τῆς ἡμέρας.	Intendens autem in concilium Paulus ait: Viri fratres, ego omni conscientia bona conversatus sum ante Deum usque in hodiernum diem.	Spojrzawszy wprost zaś Paweł, sanhedrynowi powiedział: "Mężowie bracia, ja całym sumieniem dobrym przeżyłem jak obywatel (dla) Boga aż do tego dnia".
ὁ δὲ ἀρχιερεὺς Ἁνανίας ἐπέταξεν τοῖς παρεστῶσιν αὐτῷ τύπτειν αὐτοῦ τὸ στόμα.	Princeps autem sacerdotum Ananias præcepit astantibus sibi percutere os ejus.	Zaś arcykapłan Ananiasz nakazał stojącym przy nim bić jego usta.
τότε ὁ Παῦλος πρὸς αὐτὸν εἶπεν, Τύπτειν σε μέλλει ὁ θεός, τοῖχε κεκονιαμένε· καὶ σὺ κάθῃ κρίνων με κατὰ τὸν νόμον καὶ παρανομῶν κελεύεις με τύπτεσθαι;	Tunc Paulus dixit ad eum: Percutiet te Deus, paries dealbate. Et tu sedens judicas me secundum legem, et contra legem jubes me percuti?	Wtedy Paweł do niego powiedział: "Bić cię zamierza Bóg, ściano pobielona. I ty siedzisz sądząc mię według Prawa, i przekraczając Prawo rozkazujesz, (by) ja być bity?" "ja być bity" - składniej: "bym ja był bity".
οἱ δὲ παρεστῶτες εἶπαν, Τὸν ἀρχιερέα τοῦ θεοῦ λοιδορεῖς;	Et qui astabant dixerunt: Summum sacerdotem Dei maledicis.	Zaś stojący przy powiedzieli: "Arcykapłana Boga* znieważasz?" * Sens: Bożego.
ἔφη τε ὁ Παῦλος, Οὐκ ᾔδειν, ἀδελφοί, ὅτι ἐστὶν ἀρχιερεύς· γέγραπται γὰρ ὅτι Ἄρχοντα τοῦ λαοῦ σου οὐκ ἐρεῖς κακῶς.	Dixit autem Paulus: Nesciebam fratres quia princeps est sacerdotum. Scriptum est enim: Principem populi tui non maledices.	Mówił Paweł: "Nie wiedziałem, bracia, że jest arcykapłanem. Jest napisane bowiem, że: «(O) przywódcy ludu twego nie powiesz źle»".
Γνοὺς δὲ ὁ Παῦλος ὅτι τὸ ἓν μέρος ἐστὶν Σαδδουκαίων τὸ δὲ ἕτερον Φαρισαίων ἔκραζεν ἐν τῷ συνεδρίῳ, Ἄνδρες ἀδελφοί, ἐγὼ Φαρισαῖός εἰμι, υἱὸς Φαρισαίων, περὶ ἐλπίδος καὶ ἀναστάσεως νεκρῶν κρίνομαι.	Sciens autem Paulus quia una pars esset sadducæorum, et altera pharisæorum, exclamavit in concilio: Viri fratres, ego pharisæus sum, filius pharisæorum, de spe et resurrectione mortuorum ego judicor.	Poznawszy zaś Paweł, że jedna część jest saduceuszów, zaś druga faryzeuszów, krzyczał w sanhedrynie: "Mężowie bracia, ja faryzeuszem jestem, synem faryzeuszów. Za nadzieję i powstanie martwych [ja] sądzony jestem".
τοῦτο δὲ αὐτοῦ εἰπόντος ἐγένετο στάσις τῶν Φαρισαίων καὶ Σαδδουκαίων καὶ ἐσχίσθη τὸ πλῆθος.	Et cum hæc dixisset, facta est dissensio inter pharisæos et sadducæos, et soluta est multitudo.	To zaś on (gdy powiedział), stała się zwada faryzeuszy i saduceuszy. I dała się rozłamać mnogość.
Σαδδουκαῖοι μὲν γὰρ λέγουσιν μὴ εἶναι ἀνάστασιν μήτε ἄγγελον μήτε πνεῦμα, Φαρισαῖοι δὲ ὁμολογοῦσιν τὰ ἀμφότερα.	Sadducæi enim dicunt, non esse resurrectionem, neque angelum, neque spiritum: pharisæi autem utraque confitentur.	Saduceusze bowiem mówią, (że) nie być powstanie, ani zwiastun, ani duch, faryzeusze zaś przyznają jedne i drugie*. Z domyślnym: martwych. "nie być powstanie, ani zwiastun, ani duch" - składniej: "że nie ma powstania, ani zwiastuna, ani ducha". * Sens: to wszystko.
ἐγένετο δὲ κραυγὴ μεγάλη, καὶ ἀναστάντες τινὲς τῶν γραμματέων τοῦ μέρους τῶν Φαρισαίων διεμάχοντο λέγοντες, Οὐδὲν κακὸν εὑρίσκομεν ἐν τῷ ἀνθρώπῳ τούτῳ· εἰ δὲ πνεῦμα ἐλάλησεν αὐτῷ ἢ ἄγγελος;	Factus est autem clamor magnus. Et surgentes quidam pharisæorum, pugnabant, dicentes: Nihil mali invenimus in homine isto: quid si spiritus locutus est ei, aut angelus?	Stał się zaś wrzask wielki. I wstawszy niektórzy (z) uczonych w piśmie części faryzeuszów, przepierali w walce mówiąc: "Niczego złego znajdujemy w człowieku tym. Jeśli zaś duch powiedział mu lub zwiastun". "części faryzeuszów" - sens: tej części sanhedrynu, którą tworzyli faryzeusze.
Πολλῆς δὲ γινομένης στάσεως φοβηθεὶς ὁ χιλίαρχος μὴ διασπασθῇ ὁ Παῦλος ὑπ᾽ αὐτῶν ἐκέλευσεν τὸ στράτευμα καταβὰν ἁρπάσαι αὐτὸν ἐκ μέσου αὐτῶν ἄγειν τε εἰς τὴν παρεμβολήν.	Et cum magna dissensio facta esset, timens tribunus ne discerperetur Paulus ab ipsis, jussit milities descendere, et rapere eum de medio eorum, ac deducere eum in castra.	Wielka zaś (gdy stała się) zwada zacząwszy bać się tysiącznik, aby nie został rozszarpany Paweł przez nich, rozkazał (by) wojsko zszedłszy porwać* go ze środka ich, prowadzić także do koszar. * "wojsko zszedłszy porwać" - składniej: "by wojsko zszedłszy porwało".
Τῇ δὲ ἐπιούσῃ νυκτὶ ἐπιστὰς αὐτῷ ὁ κύριος εἶπεν, Θάρσει· ὡς γὰρ διεμαρτύρω τὰ περὶ ἐμοῦ εἰς Ἰερουσαλήμ, οὕτω σε δεῖ καὶ εἰς Ῥώμην μαρτυρῆσαι.	Sequenti autem nocte assistens ei Dominus, ait: Constans esto: sicut enim testificatus es de me in Jerusalem, sic te oportet et Romæ testificari.	Zaś nadchodzącej nocy stanąwszy obok niego Pan, powiedział: "Wykazuj śmiałość, jak bowiem zaświadczałeś (te)* o mnie w Jeruzalem, tak ty trzeba i w Rzymie zaświadczyć*". Z domyślnym: słowa, nauki, itp. ** "ty (…) zaświadczyć" - składniej: "byś ty zaświadczył".
Γενομένης δὲ ἡμέρας ποιήσαντες συστροφὴν οἱ Ἰουδαῖοι ἀνεθεμάτισαν ἑαυτοὺς λέγοντες μήτε φαγεῖν μήτε πιεῖν ἕως οὗ ἀποκτείνωσιν τὸν Παῦλον.	Facta autem die collegerunt se quidam ex Judæis, et devoverunt se dicentes, neque manducaturos, neque bibaturos donec occiderent Paulum.	(Gdy stał się) zaś dzień, uczyniwszy zbiorowisko Judejczycy, zaklęli siebie samych mówiąc, (że) ani zjeść, ani wypić, aż do kiedy zabiją* Pawła. * "ani zjeść, ani wypić" - wraz z domyślnym "oni". Składniej: "że ani nie zjedzą, ani nie wypiją". ** W oryginale oznacza tu czynność pomyślaną.
ἦσαν δὲ πλείους τεσσεράκοντα οἱ ταύτην τὴν συνωμοσίαν ποιησάμενοι,	Erant autem plus quam quadraginta viri, qui hanc conjurationem fecerant:	Byli zaś liczniejsi (niż) czterdzieści (ci), to sprzysiężenie (którzy uczynili sobie).
οἵτινες προσελθόντες τοῖς ἀρχιερεῦσιν καὶ τοῖς πρεσβυτέροις εἶπαν, Ἀναθέματι ἀνεθεματίσαμεν ἑαυτοὺς μηδενὸς γεύσασθαι ἕως οὗ ἀποκτείνωμεν τὸν Παῦλον.	qui accesserunt ad principes sacerdotum et seniores, et dixerunt: Devotione devovimus nos nihil gustaturos, donec occidamus Paulum.	Którzy podszedłszy do arcykapłanów i starszych powiedzieli: "Zaklęciem zaklęliśmy* siebie samych, (że) niczego skosztować*, aż do kiedy zabijemy Pawła. "Zaklęciem zaklęliśmy" - figura etymologica. ** "skosztować" - składniej: "że niczego nie skosztujemy".
νῦν οὖν ὑμεῖς ἐμφανίσατε τῷ χιλιάρχῳ σὺν τῷ συνεδρίῳ ὅπως καταγάγῃ αὐτὸν εἰς ὑμᾶς ὡς μέλλοντας διαγινώσκειν ἀκριβέστερον τὰ περὶ αὐτοῦ· ἡμεῖς δὲ πρὸ τοῦ ἐγγίσαι αὐτὸν ἕτοιμοί ἐσμεν τοῦ ἀνελεῖν αὐτόν.	Nunc ergo vos notum facite tribuno cum concilio, ut producat illum ad vos, tamquam aliquid certius cognituri de eo. Nos vero prius quam appropiet, parati sumus interficere illum.	Teraz więc wy uczyńcie widzialnym tysiącznikowi razem z sanhedrynem, żeby sprowadził* go do was, jakby zamierzających rozpoznawać dokładniej (te) co do niego. My zaś przed zbliżyć się on* gotowi jesteśmy zgładzić go". * W oryginale zdanie zamiarowe. Z domyślnym: sprawy. * "zbliżyć się on" - składniej: "przed jego zbliżeniem się". Sens: zanim do was dojdzie.
Ἀκούσας δὲ ὁ υἱὸς τῆς ἀδελφῆς Παύλου τὴν ἐνέδραν, παραγενόμενος καὶ εἰσελθὼν εἰς τὴν παρεμβολὴν ἀπήγγειλεν τῷ Παύλῳ.	Quod cum audisset filius sororis Pauli insidias, venit, et intravit in castra, nuntiavitque Paulo.	Usłyszawszy zaś syn siostry Pawła (o) zasadzce, przybywszy i wszedłszy do koszar, oznajmił Pawłowi.
προσκαλεσάμενος δὲ ὁ Παῦλος ἕνα τῶν ἑκατονταρχῶν ἔφη, Τὸν νεανίαν τοῦτον ἀπάγαγε πρὸς τὸν χιλίαρχον, ἔχει γὰρ ἀπαγγεῖλαί τι αὐτῷ.	Vocans autem Paulus ad se unum ex centurionibus, ait: Adolescentem hunc perduc ad tribunum, habet enim aliquid indicare illi.	Przywoławszy do siebie zaś Paweł jednego (z) setników, mówił: "Młodzieńca tego odprowadź do tysiącznika, ma bowiem oznajmić coś jemu".
ὁ μὲν οὖν παραλαβὼν αὐτὸν ἤγαγεν πρὸς τὸν χιλίαρχον καὶ φησίν, Ὁ δέσμιος Παῦλος προσκαλεσάμενός με ἠρώτησεν τοῦτον τὸν νεανίσκον ἀγαγεῖν πρὸς σὲ ἔχοντά τι λαλῆσαί σοι.	Et ille quidem assumens eum duxit ad tribunum, et ait: Vinctus Paulus rogavit me hunc adolescentem perducere ad te, habentem aliquid loqui tibi.	Ten więc przyjąwszy go, poprowadził do tysiącznika i mówi: "Uwięziony Paweł przywoławszy do siebie mię, poprosił, (by) tego młodzieńca poprowadzić* do ciebie, mającego coś powiedzieć ci". * Składniej: "bym poprowadził".
ἐπιλαβόμενος δὲ τῆς χειρὸς αὐτοῦ ὁ χιλίαρχος καὶ ἀναχωρήσας κατ᾽ ἰδίαν ἐπυνθάνετο, Τί ἐστιν ὃ ἔχεις ἀπαγγεῖλαί μοι;	Apprehendens autem tribunus manum illius, secessit cum eo seorsum, et interrogavit illum: Quid est quod habes indicare mihi?	Chwyciwszy zaś rękę jego tysiącznik i wycofawszy się na oddzielne, pytał się: "Co jest, które masz oznajmić mi?" "na oddzielne" - sens: na ubocze.
εἶπεν δὲ ὅτι Οἱ Ἰουδαῖοι συνέθεντο τοῦ ἐρωτῆσαί σε ὅπως αὔριον τὸν Παῦλον καταγάγῃς εἰς τὸ συνέδριον ὡς μέλλον τι ἀκριβέστερον πυνθάνεσθαι περὶ αὐτοῦ.	Ille autem dixit: Judæis convenit rogare te ut crastina die producas Paulum in concilium, quasi aliquid certius inquisituri sint de illo:	Powiedział zaś, że: "Judejczycy ułożyli się, (by), poprosić cię, żeby jutro Pawła sprowadziłbyś do sanhedrynu, ponieważ zamierzane jest* (by) coś dokładniej dowiadywać się o nim. * "zamierzane jest" - tu oznacza czynność nie obiektywnie realną, lecz pozorowaną w przyszłości.
σὺ οὖν μὴ πεισθῇς αὐτοῖς· ἐνεδρεύουσιν γὰρ αὐτὸν ἐξ αὐτῶν ἄνδρες πλείους τεσσεράκοντα, οἵτινες ἀνεθεμάτισαν ἑαυτοὺς μήτε φαγεῖν μήτε πιεῖν ἕως οὗ ἀνέλωσιν αὐτόν, καὶ νῦν εἰσιν ἕτοιμοι προσδεχόμενοι τὴν ἀπὸ σοῦ ἐπαγγελίαν.	tu vero ne credideris illis, insidiantur enim ei ex eis viri amplius quam quadraginta, qui se devoverunt non manducare, neque bibere donec interficiant eum: et nunc parati sunt, exspectantes promissum tuum.	Ty więc nie ulegnij im, czekają w zasadzce bowiem (na) niego z nich mężowie liczniejsi (niż) czterdzieści, którzy zaklęli siebie samych, (że) ani zjeść, ani wypić, aż do kiedy zgładzą* go. I teraz są gotowi, czekając na (tę) od ciebie obietnicę". * "ani zjeść, ani wypić" - składniej: "że nie zjedzą ani wypiją". ** W oryginale oznacza tu czynność pomyślaną.
ὁ μὲν οὖν χιλίαρχος ἀπέλυσε τὸν νεανίσκον παραγγείλας μηδενὶ ἐκλαλῆσαι ὅτι ταῦτα ἐνεφάνισας πρός με.	Tribunus igitur dimisit adolescentem, præcipiens ne cui loqueretur quoniam hæc nota sibi fecisset.	Więc tysiącznik uwolnił młodzieńca, nakazawszy, (by) nikomu wygadać, że to* uczyniłeś widzialnym* względem mnie*. "wygadać" - z domyślnym "on" - składniej: "by nikomu nie wygadał". W oryginale liczba mnoga. * Sens: ujawniłeś. **** Sens: mi.
Spokój sumienia, do którego Paweł często się odwołuje (Dz 24.16; 1Kor 4.4; 2Kor 1.12; 2Tm 1.3; Hbr 13.18) i który często zaleca swym uczniom (np. 1Tm 1.5; 1Tm 1.19; 1Tm 3.9), stanowi źródło jego nieustraszonej odwagi.
Καὶ προσκαλεσάμενος δύο τινὰς τῶν ἑκατονταρχῶν εἶπεν, Ἑτοιμάσατε στρατιώτας διακοσίους, ὅπως πορευθῶσιν ἕως Καισαρείας, καὶ ἱππεῖς ἑβδομήκοντα καὶ δεξιολάβους διακοσίους ἀπὸ τρίτης ὥρας τῆς νυκτός,	Et vocatis duobus centurionibus, dixit illis: Parate milites ducentos ut eant usque Cæsaream, et equites septuaginta, et lancearios ducentos a tertia hora noctis,	I przywoławszy do siebie dwóch [jakichś] (z) setników, powiedział: "Przygotujcie żołnierzy dwustu, żeby poszli* aż do Cezarei, i jeźdźców siedemdziesięciu, i włóczników dwustu, od trzeciej godziny nocy*. W oryginale coniunctivus a zdanie zamiarowe. ** Według naszej rachuby czasu: po godzinie dwudziestej pierwszej.
κτήνη τε παραστῆσαι ἵνα ἐπιβιβάσαντες τὸν Παῦλον διασώσωσι πρὸς Φήλικα τὸν ἡγεμόνα,	et jumenta præparate ut imponentes Paulum, salvum perducerent ad Felicem præsidem.	Bydlęta także postawić przy, aby wsadziwszy Pawła dostarczyli bezpiecznie do Feliksa dowódcy". O prokuratorze.
γράψας ἐπιστολὴν ἔχουσαν τὸν τύπον τοῦτον·	Scribens epistolam continentem hæc:	Napisawszy list mający figurę tę:
Κλαύδιος Λυσίας τῷ κρατίστῳ ἡγεμόνι Φήλικι χαίρειν.	Claudius Lysias optimo præsidi, Felici salutem.	"Klaudiusz Lizjasz najlepszemu* dowódcy, Feliksowi, radować się. We frazeologii epistolograficznej przybrało znaczenie "najdostojniejszy". O prokuratorze prowincji. * Najczęstsza treść życzeń w formułach pozdrowienia na początku listu.
Τὸν ἄνδρα τοῦτον συλλημφθέντα ὑπὸ τῶν Ἰουδαίων καὶ μέλλοντα ἀναιρεῖσθαι ὑπ᾽ αὐτῶν ἐπιστὰς σὺν τῷ στρατεύματι ἐξειλάμην μαθὼν ὅτι Ῥωμαῖός ἐστιν.	Virum hunc comprehensum a Judæis, et incipientem interfici ab eis, superveniens cum exercitu eripui, cognito quia Romanus est.	Męża tego, ujętego przez Judejczyków i mającego być zgładzonym przez nich, stanąwszy obok razem z wojskiem wyrwałem, dowiedziawszy się że Rzymianinem jest.
βουλόμενός τε ἐπιγνῶναι τὴν αἰτίαν δι᾽ ἣν ἐνεκάλουν αὐτῷ, κατήγαγον εἰς τὸ συνέδριον αὐτῶν	Volensque scire causam quam objiciebant illi, deduxi eum in concilium eorum.	Postanawiając poznać powód, przez który oskarżali go, sprowadziłem do sanhedrynu ich.
ὃν εὗρον ἐγκαλούμενον περὶ ζητημάτων τοῦ νόμου αὐτῶν, μηδὲν δὲ ἄξιον θανάτου ἢ δεσμῶν ἔχοντα ἔγκλημα.	Quem inveni accusari de quæstionibus legis ipsorum, nihil vero dignum morte aut vinculis habentem criminis.	Tego znalazłem (jako) oskarżanego* co do szukań Prawa ich, żadne zaś godne śmierci lub więzów mającego* oskarżenie***. Sens: że jest oskarżany. Tu podano znaczenie etymologiczne, w rzeczywistości natomiast chodziło o kontrowersje prawne. * Składniej: "że ma". **** "Tego znalazłem jako oskarżanego co do szukań Prawa ich, żadne zaś godne śmierci lub więzów mającego oskarżenie" - składniej: "znalazłem, że ten oskarżany jest co do szukań Prawa ich i nie ma (sens: nie jest obarczony) żadnego oskarżenia godnego śmierci lub więzów".
μηνυθείσης δέ μοι ἐπιβουλῆς εἰς τὸν ἄνδρα ἔσεσθαι ἐξαυτῆς ἔπεμψα πρὸς σὲ παραγγείλας καὶ τοῖς κατηγόροις λέγειν τὰ πρὸς αὐτὸν ἐπὶ σοῦ.	Et cum mihi perlatum esset de insidiis quas paraverant illi, misi eum ad te denuntians: et accusatoribus ut dicant apud te. Vale.	(Ponieważ oświadczona została) zaś mi zmowa, względem (tego) męża (że będzie), natychmiast posłałem do ciebie, nakazawszy i oskarżycielom mówić przeciw niemu przed tobą".
Οἱ μὲν οὖν στρατιῶται κατὰ τὸ διατεταγμένον αὐτοῖς ἀναλαβόντες τὸν Παῦλον ἤγαγον διὰ νυκτὸς εἰς τὴν Ἀντιπατρίδα,	Milites ergo secundum præceptum sibi, assumentes Paulum, duxerunt per noctem in Antipatridem.	Więc żołnierze według (tego) rozporządzonego im wziąwszy do góry* Pawła, poprowadzili poprzez noc** do Antipatris. * Pawła posadzono na jakimś zwierzęciu jucznym, zob. 23.24. ** "poprzez noc" - inaczej: "nocą".
τῇ δὲ ἐπαύριον ἐάσαντες τοὺς ἱππεῖς ἀπέρχεσθαι σὺν αὐτῷ ὑπέστρεψαν εἰς τὴν παρεμβολήν·	Et postera die dimissis equitibus ut cum eo irent, reversi sunt ad castra.	(Tego) zaś nazajutrz* pozostawiwszy jeźdźców, (by) odchodzić razem z nim, wrócili do koszar. * Z domyślnym: dnia.
οἵτινες εἰσελθόντες εἰς τὴν Καισάρειαν καὶ ἀναδόντες τὴν ἐπιστολὴν τῷ ἡγεμόνι παρέστησαν καὶ τὸν Παῦλον αὐτῷ.	Qui cum venissent Cæsaream, et tradidissent epistolam præsidi, statuerunt ante illum et Paulum.	Którzy wszedłszy do Cezarei i podawszy list dowódcy, postawili przy i Pawła jemu. O rzadcy Judei.
ἀναγνοὺς δὲ καὶ ἐπερωτήσας ἐκ ποίας ἐπαρχείας ἐστίν, καὶ πυθόμενος ὅτι ἀπὸ Κιλικίας,	Cum legisset autem, et interrogasset de qua provincia esset: et cognoscens quia de Cilicia:	Odczytawszy zaś i zacząwszy dopytywać się, z jakiej prowincji jest, i dowiedziawszy się, że z Cylicji:
Διακούσομαί σου, ἔφη, ὅταν καὶ οἱ κατήγοροί σου παραγένωνται· κελεύσας ἐν τῷ πραιτωρίῳ τοῦ Ἡρῴδου φυλάσσεσθαι αὐτόν.	Audiam te, inquit, cum accusatores tui venerint. Jussitque in prætorio Herodis custodiri eum.	"Przesłucham cię, mówił, kiedy i oskarżyciele twoi przybędą", rozkazawszy, (by) w pretorium Heroda być strzeżony on. W oryginale oznacza tu czynność ewentualną. ** być strzeżony on" - składniej: "by był strzeżony".

24

Proces przed Feliksem
Μετὰ δὲ πέντε ἡμέρας κατέβη ὁ ἀρχιερεὺς Ἁνανίας μετὰ πρεσβυτέρων τινῶν καὶ ῥήτορος Τερτύλλου τινός, οἵτινες ἐνεφάνισαν τῷ ἡγεμόνι κατὰ τοῦ Παύλου.	Post quinque autem dies descendit princeps sacerdotum, Ananias, cum senioribus quibusdam, et Tertullo quodam oratore, qui adierunt præsidem adversus Paulum.	Po zaś pięciu dniach zszedł arcykapłan Ananiasz ze starszymi niektórymi i mówcą, Tertullosem pewnym, którzy uczynili widzialnym* dowódcy*** co do Pawła. * W tym czasie wyraz "mówca" przybrał już znaczenie prawnego przedstawiciela strony w sądzie, adwokata. Sens: wyjaśnili, przedstawili. * O rządcy Judei.
κληθέντος δὲ αὐτοῦ ἤρξατο κατηγορεῖν ὁ Τέρτυλλος λέγων, Πολλῆς εἰρήνης τυγχάνοντες διὰ σοῦ καὶ διορθωμάτων γινομένων τῷ ἔθνει τούτῳ διὰ τῆς σῆς προνοίας,	Et citato Paulo cœpit accusare Tertullus, dicens: Cum in multa pace agamus per te, et multa corrigantur per tuam providentiam,	(Gdy został zawołany) zaś on, zaczął oskarżać Tertullos mówiąc: "Wielki pokój osiągnąwszy z powodu ciebie i wyprostowania* (gdy stawają się) ludowi temu z powodu twojej troski, * Tu o wyprostowaniu spraw publicznych.
πάντῃ τε καὶ πανταχοῦ ἀποδεχόμεθα, κράτιστε Φῆλιξ, μετὰ πάσης εὐχαριστίας.	semper et ubique suscipimus, optime Felix, cum omni gratiarum actione.	na wszelki sposób i wszędzie przyjmujemy, najlepszy* Feliksie, z całą wdzięcznością. * W tytulaturze dworskiej przybrał ten przymiotnik znaczenie "najdostojniejszy".
ἵνα δὲ μὴ ἐπὶ πλεῖόν σε ἐγκόπτω, παρακαλῶ ἀκοῦσαί σε ἡμῶν συντόμως τῇ σῇ ἐπιεικείᾳ.	Ne diutius autem te protraham, oro, breviter audias nos pro tua clementia.	Aby zaś nie przez więcej* ci przeszkadzałbym, proszę, (by) usłyszeć ty* nas zwięźle twoją życzliwością. * "przez więcej" - sens: dłużej. W oryginale zdanie zamiarowe. * "usłyszeć ty" - składniej: "byś usłyszał".
εὑρόντες γὰρ τὸν ἄνδρα τοῦτον λοιμὸν καὶ κινοῦντα στάσεις πᾶσιν τοῖς Ἰουδαίοις τοῖς κατὰ τὴν οἰκουμένην πρωτοστάτην τε τῆς τῶν Ναζωραίων αἱρέσεως,	Invenimus hunc hominem pestiferum, et concitantem seditiones omnibus Judæis in universo orbe, et auctorem seditionis sectæ Nazarenorum:	Znalazłszy bowiem męża tego (jako) zarazę i poruszającego* rozruchy wszystkim Judejczykom, (tym) na zamieszkiwanej (ziemi), (jako) naczelnika także (tego) Nazarejczyków stronnictwa, "jako zarazę i poruszającego" - w oryginale określenia predykatywne po "Znalazłszy (…) męża". Składniej: "że jest zarazą i poruszającym", "poruszającego" - sens: wzbudzającego. "jako naczelnika" - trzecie określenie predykatywne po "Znalazłszy (…) męża". Składniej: "że jest naczelnikiem". * Możliwe też: "sekty".
ὃς καὶ τὸ ἱερὸν ἐπείρασεν βεβηλῶσαι ὃν καὶ ἐκρατήσαμεν,	qui etiam templum violare conatus est, quem et apprehensum voluimus secundum legem nostram judicare.	który i świątynię spróbował sprofanować, którego i zatrzymaliśmy silnie,
παρ᾽ οὗ δυνήσῃ αὐτὸς ἀνακρίνας περὶ πάντων τούτων ἐπιγνῶναι ὧν ἡμεῖς κατηγοροῦμεν αὐτοῦ.	jubens accusatores ejus ad te venire: a quo poteris ipse judicans, de omnibus istis cognoscere, de quibus nos accusamus eum.	od którego będziesz mógł sam, osądziwszy, o wszystkich tych* poznać, (o) które my oskarżamy go". * Z domyślnym: sprawach, oskarżeniach.
συνεπέθεντο δὲ καὶ οἱ Ἰουδαῖοι φάσκοντες ταῦτα οὕτως ἔχειν.	Adjecerunt autem et Judæi, dicentes hæc ita se habere.	Wspólnie dołożyli zaś i Judejczycy, zapewniając, (że) te* tak się mieć*. Z domyślnym: oskarżenia, sprawy. ** "te (…) się mieć" - składniej: "że te tak się mają".
Ἀπεκρίθη τε ὁ Παῦλος νεύσαντος αὐτῷ τοῦ ἡγεμόνος λέγειν, Ἐκ πολλῶν ἐτῶν ὄντα σε κριτὴν τῷ ἔθνει τούτῳ ἐπιστάμενος εὐθύμως τὰ περὶ ἐμαυτοῦ ἀπολογοῦμαι,	Respondit autem Paulus (annuente sibi præside dicere): Ex multis annis te esse judicem genti huic sciens, bono animo pro me satisfaciam.	Zaczął odpowiadać Paweł, (gdy skinął) mu dowódca, (by) mówić: "Od wielu lat (że jesteś) ty* sędzią ludowi temu, wiedząc, z dobrą myślą (przed tymi) co do mnie samego bronię się. * "że jesteś ty" - składniej: "że jesteś".
δυναμένου σου ἐπιγνῶναι ὅτι οὐ πλείους εἰσίν μοι ἡμέραι δώδεκα ἀφ᾽ ἧς ἀνέβην προσκυνήσων εἰς Ἰερουσαλήμ.	Potes enim cognoscere quia non plus sunt mihi dies quam duodecim, ex quo ascendi adorare in Jerusalem:	(Bo możesz) ty poznać, że nie liczniejsze są mi dni (niż) dwanaście, od którego* wstąpiłem, (aby pokłonić się)*, do Jeruzalem. Z domyślnym: dnia. ** W oryginale oznacza zamiar.
καὶ οὔτε ἐν τῷ ἱερῷ εὗρόν με πρός τινα διαλεγόμενον ἢ ἐπίστασιν ποιοῦντα ὄχλου οὔτε ἐν ταῖς συναγωγαῖς οὔτε κατὰ τὴν πόλιν,	et neque in templo invenerunt me cum aliquo disputantem, aut concursum facientem turbæ, neque in synagogis, neque in civitate:	I ani w świątyni (nie) znaleźli mię przeciw komuś wykładającego lub wystąpienie czyniącego* tłumu, ani w synagogach*, ani na mieście. "wykładającego", "czyniącego" - składniej: "że wykładam", "że czynię". ** Bardziej etymologicznie: "miejscach zebrań".
οὐδὲ παραστῆσαι δύνανταί σοι περὶ ὧν νυνὶ κατηγοροῦσίν μου.	neque probare possunt tibi de quibus nunc me accusant.	Ani (nie) postawić przy* mogą tobie, co do których** teraz oskarżają mię. * Należy połączyć z "tobie". Z domyślnym: świadków, dowody. ** Z domyślnym: spraw, rzeczy.
ὁμολογῶ δὲ τοῦτό σοι ὅτι κατὰ τὴν ὁδὸν ἣν λέγουσιν αἵρεσιν, οὕτως λατρεύω τῷ πατρῴῳ θεῷ πιστεύων πᾶσι τοῖς κατὰ τὸν νόμον καὶ τοῖς ἐν τοῖς προφήταις γεγραμμένοις,	Confiteor autem hoc tibi, quod secundum sectam, quam dicunt hæresim, sic deservio Patri, et Deo meo, credens omnibus quæ in lege et prophetis scripta sunt:	Przyznaję zaś to ci, że według drogi, którą nazywają stronnictwem, tak służę ojczystemu Bogu, wierząc wszystkim (tym) według Prawa i (tym) w Prorokach napisanym, Może lepiej: "sektą". ** Z domyślnym: naukom, nakazom.
ἐλπίδα ἔχων εἰς τὸν θεὸν ἣν καὶ αὐτοὶ οὗτοι προσδέχονται, ἀνάστασιν μέλλειν ἔσεσθαι δικαίων τε καὶ ἀδίκων.	spem habens in Deum, quam et hi ipsi exspectant, resurrectionem futuram justorum et iniquorum.	nadzieję mając względem Boga, na którą* i sami ci czekają, (że) powstanie mieć* być**** sprawiedliwych i niesprawiedliwych. * Dopełnieniowa funkcja tego zaimka wskazuje na to, że określana przezeń "nadzieja" ma znaczenie przedmiotowe. O zmartwychwstaniu. * "powstanie mieć" - składniej: "że powstanie ma" z następnym "być". **** Jest to dopełnienie do "mieć".
ἐν τούτῳ καὶ αὐτὸς ἀσκῶ ἀπρόσκοπον συνείδησιν ἔχειν πρὸς τὸν θεὸν καὶ τοὺς ἀνθρώπους διὰ παντός.	In hoc et ipse studeo sine offendiculo conscientiam habere ad Deum, et ad homines semper.	W tym i sam ćwiczę, (by) nie powodujące potknięcia* sumienie mieć względem Boga i ludzi poprzez wszystko*. Chodzi prawdopodobnie nie o poprawność, lecz o czystość sumienia. ** Prawdopodobny sens: we wszystkim.
δι᾽ ἐτῶν δὲ πλειόνων ἐλεημοσύνας ποιήσων εἰς τὸ ἔθνος μου παρεγενόμην καὶ προσφοράς,	Post annos autem plures eleemosynas facturus in gentem meam, veni, et oblationes, et vota,	Przez lata zaś liczniejsze, jałmużny (aby czynić), do ludu mego przybywałem, i ofiary. Ściślej: "przybyłem", ale język polski w przeciwieństwie do języka greckiego nie stosuje form czasu dokonanego dla oznaczenia czynności wielokrotnej. ** "ofiary" -jest to dopełnienie bliższe wraz z "jałmużny" przy "aby czynić".
ἐν αἷς εὗρόν με ἡγνισμένον ἐν τῷ ἱερῷ οὐ μετὰ ὄχλου οὐδὲ μετὰ θορύβου,	in quibus invenerunt me purificatum in templo: non cum turba, neque cum tumultu.	Podczas których znaleźli mię (jako) uczynionego nieskalanym* w świątyni, nie z tłumem ani z zamętem. * Składniej: "że jestem uczyniony nieskalanym".
τινὲς δὲ ἀπὸ τῆς Ἀσίας Ἰουδαῖοι, οὓς ἔδει ἐπὶ σοῦ παρεῖναι καὶ κατηγορεῖν εἴ τι ἔχοιεν πρὸς ἐμέ.	Quidam autem ex Asia Judæi, quos oportebat apud te præsto esse, et accusare si quid haberent adversum me:	Niektórzy zaś z Azji Judejczycy, którzy trzeba było przed tobą (by) być obecni i oskarżać, jeśli coś mieliby przeciw mnie "którzy (…) być obecni i oskarżać" - składniej: "by byli obecni i oskarżali".
ἢ αὐτοὶ οὗτοι εἰπάτωσαν τί εὗρον ἀδίκημα στάντος μου ἐπὶ τοῦ συνεδρίου,	aut hi ipsi dicant si quid invenerunt in me iniquitatis cum stem in concilio,	lub sami ci niech powiedzą, jaki znaleźli czyn niesprawiedliwy, (gdy stanąłem) ja przed sanhedrynem,
ἢ περὶ μιᾶς ταύτης φωνῆς ἧς ἐκέκραξα ἐν αὐτοῖς ἑστὼς ὅτι Περὶ ἀναστάσεως νεκρῶν ἐγὼ κρίνομαι σήμερον ἐφ᾽ ὑμῶν.	nisi de una hac solummodo voce, qua clamavi inter eos stans: Quoniam de resurrectione mortuorum ego judicor hodie a vobis.	czy za jeden ten głos, którym wykrzyknąłem, wśród nich stojąc, że «za powstanie martwych ja sądzony jestem dzisiaj przed wami». Tu o całym zdaniu.
Ἀνεβάλετο δὲ αὐτοὺς ὁ Φῆλιξ, ἀκριβέστερον εἰδὼς τὰ περὶ τῆς ὁδοῦ εἴπας, Ὅταν Λυσίας ὁ χιλίαρχος καταβῇ, διαγνώσομαι τὰ καθ᾽ ὑμᾶς·	Distulit autem illos Felix, certissime sciens de via hac, dicens: Cum tribunus Lysias descenderit, audiam vos.	Odrzucił od siebie zaś ich Feliks, dokładniej znając (te) co do drogi, powiedziawszy: "Kiedy Lizjasz tysiącznik zejdzie, rozpoznam** (te) co do was", * O nauce chrześcijan. W oryginale oznacza tu czynność hipotetyczną. * Sens: zbadam.
διαταξάμενος τῷ ἑκατοντάρχῃ τηρεῖσθαι αὐτὸν ἔχειν τε ἄνεσιν καὶ μηδένα κωλύειν τῶν ἰδίων αὐτοῦ ὑπηρετεῖν αὐτῷ.	Jussitque centurioni custodire eum, et habere requiem, nec quemquam de suis prohibere ministrare ei.	rozporządziwszy setnikowi, (by) być strzeżony on, (by) mieć* także ulżenie i (by) nikomu zabraniać*** (z) własnych jego usługiwać mu. * O Pawle: "być strzeżony on" - składniej: "by on był strzeżony". "on (…) mieć" - składniej: "by miał'". * Sens bezosobowy: "by nie zabraniano".
Μετὰ δὲ ἡμέρας τινὰς παραγενόμενος ὁ Φῆλιξ σὺν Δρουσίλλῃ τῇ ἰδίᾳ γυναικὶ οὔσῃ Ἰουδαίᾳ μετεπέμψατο τὸν Παῦλον καὶ ἤκουσεν αὐτοῦ περὶ τῆς εἰς Χριστὸν Ἰησοῦν πίστεως.	Post aliquot autem dies veniens Felix cum Drusilla uxore sua, quæ erat Judæa, vocavit Paulum, et audivit ab eo fidem, quæ est in Christum Jesum.	Po zaś dniach jakichś przybywszy* Feliks razem z Druzyllą, swoją kobietą, będącą Judejką, wezwał Pawła i wysłuchał (od) niego o (tej) w Pomazańca Jezusa wierze. * Możliwe znaczenie: "spotkawszy się".
Na oskarżycieli nie trzeba było długo czekać. Pięć dni - to minimum potrzebne na powrót eskorty Pawła z Cezarei do Jerozolimy i na podróż urzędowych oskarżycieli Apostoła z Jerozolimy do Cezarei. Tertullos pełniący funkcję dzisiejszego prokuratora był prawdopodobnie poganinem. Przemówienie Tertullosa jest pełne nie tyle troski o możliwie obiektywne przedstawienie sprawy Pawła, ile raczej pochlebstw pod adresem Feliksa. Tak np. mówiąc o pokoju zaprowadzonym przez namiestnika czyni Tertullos bardzo wyraźną aluzję do niezwykle surowych represji, jakie stosował on wobec rzeczywistych i domniemanych agitatorów. Jego akcję pacyfikacyjną opisuje dokładnie Józef Flawiusz (WŻII, 13: 2; StDzŻXX, 8: 5). Represje owe z pewnością przyczyniły się do wybuchu tragicznej wojny żydowskiej. Zarzuty stawiane Pawłowi oskarżają właściwie Jezusa i wszystkich Jego wyznawców, na czele których stoi rzekomo Paweł. Zarówno w mowach Piotra, jak i w wystąpieniach Pawła Jezus jest nazwany Nazarejczykiem (por. Dz 2.22; Dz 3.6; Dz 4.10; Dz 22.8; Dz 26.9). Tak więc wszelkie zło, które czynią wyznawcy Nazarejczyka, pośrednio przypisuje się Pawłowi. Poza tym Paweł ma na sumieniu osobiste wykroczenia: szerzył "zarazę" - zarazą jest oczywiście głoszona przez Pawła nauka, którą "zarażają się" coraz to nowi ludzie - wzbudzał niepokój, usiłował zbezcześcić świątynię; zarzut, jak wiadomo, powtórzony za Żydami jerozolimskimi, może nawet na wyraźne polecenie Ananiasza. Mowa oskarżycielska jest zresztą celowo bardzo zwięzła. Tertullos kończy ją jeszcze jednym pochlebstwem: nie chce nudzić namiestnika swoim gadulstwem; on sam dowie się wszystkiego od Pawła lub jak chce inny wariant tego tekstu, od trybuna Lizjasza. Z góry można było przypuszczać, że Żydzi potwierdzą w całej rozciągłości słuszność oświadczeń Tertullosa.
διαλεγομένου δὲ αὐτοῦ περὶ δικαιοσύνης καὶ ἐγκρατείας καὶ τοῦ κρίματος τοῦ μέλλοντος, ἔμφοβος γενόμενος ὁ Φῆλιξ ἀπεκρίθη, Τὸ νῦν ἔχον πορεύου, καιρὸν δὲ μεταλαβὼν μετακαλέσομαί σε,	Disputante autem illo de justitia, et castitate, et de judicio futuro, tremefactus Felix, respondit: Quod nunc attinet, vade: tempore autem opportuno accersam te:	(Kiedy wykładał) zaś on o sprawiedliwości, i wstrzemięźliwości, i sądzie, (tym) mającym nastąpić, napełniony bojaźnią stawszy się. Feliks odpowiedział: "Teraz (ponieważ ma się), idź, stosowną porę zaś otrzymawszy, przywołam do siebie cię". Prawdopodobny sens: ponieważ istnieje to, co obecne. Niektórzy tłumaczą: "na razie", "teraz".
ἅμα καὶ ἐλπίζων ὅτι χρήματα δοθήσεται αὐτῷ ὑπὸ τοῦ Παύλου· διὸ καὶ πυκνότερον αὐτὸν μεταπεμπόμενος ὡμίλει αὐτῷ.	simul et sperans, quod pecunia ei daretur a Paulo, propter quod et frequenter accersens eum, loquebatur cum eo.	Równocześnie i mając nadzieję, że pieniądze zostaną dane* jemu przez Pawła, dlatego i częściej go wzywając, mówił z nim. * W oryginale liczba pojedyncza, gdyż według greckiej składni zgodności po podmiocie w liczbie mnogiej rodzaju nijakiego może następować orzeczenie w singularis.
Διετίας δὲ πληρωθείσης ἔλαβεν διάδοχον ὁ Φῆλιξ Πόρκιον Φῆστον, θέλων τε χάριτα καταθέσθαι τοῖς Ἰουδαίοις ὁ Φῆλιξ κατέλιπε τὸν Παῦλον δεδεμένον.	Biennio autem expleto, accepit successorem Felix Portium Festum. Volens autem gratiam præstare Judæis Felix, reliquit Paulum vinctum.	Dwulecie zaś (gdy zostało wypełnione), otrzymał następcę Feliks: Porcjusza Festusa. Chcąc łaskę złożyć Judejczykom, Feliks pozostawił Pawła związanym.

25

Proces przed Festusem
Φῆστος οὖν ἐπιβὰς τῇ ἐπαρχείᾳ μετὰ τρεῖς ἡμέρας ἀνέβη εἰς Ἱεροσόλυμα ἀπὸ Καισαρείας,	Festus ergo cum venisset in provinciam, post triduum ascendit Jerosolymam a Cæsarea.	Festus więc wszedłszy (do) prowincji, po trzech dniach wstąpił* do Jerozolimy z Cezarei. * Sens: udał się.
ἐνεφάνισάν τε αὐτῷ οἱ ἀρχιερεῖς καὶ οἱ πρῶτοι τῶν Ἰουδαίων κατὰ τοῦ Παύλου καὶ παρεκάλουν αὐτὸν	Adieruntque eum principes sacerdotum, et primi Judæorum adversus Paulum: et rogabant eum,	Uczynili widzialnym* mu arcykapłani i pierwsi (z) Judejczyków co do Pawła i prosili go, * Sens: przedstawili.
αἰτούμενοι χάριν κατ᾽ αὐτοῦ ὅπως μεταπέμψηται αὐτὸν εἰς Ἰερουσαλήμ, ἐνέδραν ποιοῦντες ἀνελεῖν αὐτὸν κατὰ τὴν ὁδόν.	postulantes gratiam adversus eum, ut juberet perduci eum in Jerusalem, insidias tendentes ut interficerent eum in via.	żądając łaski u niego, żeby wezwał* go do Jeruzalem, zasadzkę czyniący, (by) zgładzić go po drodze. * W oryginale zdanie zamiarowe.
ὁ μὲν οὖν Φῆστος ἀπεκρίθη τηρεῖσθαι τὸν Παῦλον εἰς Καισάρειαν, ἑαυτὸν δὲ μέλλειν ἐν τάχει ἐκπορεύεσθαι·	Festus autem respondit servari Paulum in Cæsarea: se autem maturius profecturum.	Więc Festus odpowiedział, (że) być strzeżony Paweł* w Cezarei, (że) on sam zaś zamierzać w szybkości* wychodzić***. "być strzeżony Paweł" - składniej: "ze jest strzeżony Paweł". "on sam (…) zamierzać" - składniej: "ze on sam zamierza". * Sens: wkrótce. **** Sens: odjechać, odejść.
Οἱ οὖν ἐν ὑμῖν, φησίν, δυνατοὶ συγκαταβάντες εἴ τί ἐστιν ἐν τῷ ἀνδρὶ ἄτοπον κατηγορείτωσαν αὐτοῦ.	Qui ergo in vobis, ait, potentes sunt, descendentes simul, si quod est in viro crimen, accusent eum.	"(Ci) więc wśród was", mówi, "mocni, wspólnie zszedłszy, jeśli coś jest w (tym) mężu nie na miejscu, niech oskarżają go". Sens: występnego.
Διατρίψας δὲ ἐν αὐτοῖς ἡμέρας οὐ πλείους ὀκτὼ ἢ δέκα, καταβὰς εἰς Καισάρειαν, τῇ ἐπαύριον καθίσας ἐπὶ τοῦ βήματος ἐκέλευσεν τὸν Παῦλον ἀχθῆναι.	Demoratus autem inter eos dies non amplius quam octo, aut decem, descendit Cæsaream, et altera die sedit pro tribunali, et jussit Paulum adduci.	Przebywszy zaś wśród nich dni nie liczniejsze (niż) osiem lub dziesięć, zszedłszy do Cezarei, (tego) nazajutrz* zasiadłszy na - trybunie, rozkazał, - (by) Paweł zastać wprowadzony*. Z domyślnym: dnia. ** "Paweł zostać wprowadzony" - składniej: "by Paweł został wprowadzony".
παραγενομένου δὲ αὐτοῦ περιέστησαν αὐτὸν οἱ ἀπὸ Ἱεροσολύμων καταβεβηκότες Ἰουδαῖοι πολλὰ καὶ βαρέα αἰτιώματα καταφέροντες ἃ οὐκ ἴσχυον ἀποδεῖξαι,	Qui cum perductus esset, circumsteterunt eum, qui ab Jerosolyma descenderant Judæi, multas et graves causas objicientes, quas non poterant probare.	(Gdy przybył) zaś on stanęli wokół niego (ci) z Jerozolimy (którzy zeszli) Judejczycy, liczne i ciężkie oskarżenia znosząc, których nie byli silni pokazać, Sens: udowodnić.
τοῦ Παύλου ἀπολογουμένου ὅτι Οὔτε εἰς τὸν νόμον τῶν Ἰουδαίων οὔτε εἰς τὸ ἱερὸν οὔτε εἰς Καίσαρά τι ἥμαρτον.	Paulo rationem reddente: Quoniam neque in legem Judæorum, neque in templum, neque in Cæsarem quidquam peccavi.	(gdyż) Paweł (bronił się), że: "Ani względem Prawa Judejczyków, ani względem świątyni, ani względem Cezara* coś zgrzeszyłem". * Tu już nie jako imię własne, lecz jako tytuł cesarza rzymskiego.
ὁ Φῆστος δὲ θέλων τοῖς Ἰουδαίοις χάριν καταθέσθαι ἀποκριθεὶς τῷ Παύλῳ εἶπεν, Θέλεις εἰς Ἱεροσόλυμα ἀναβὰς ἐκεῖ περὶ τούτων κριθῆναι ἐπ᾽ ἐμοῦ;	Festus autem volens gratiam præstare Judæis, respondens Paulo, dixit: Vis Jerosolymam ascendere, et ibi de his judicari apud me?	Festus zaś chcąc Judejczykom łaskę złożyć, odpowiedziawszy Pawłowi powiedział: "Chcesz, do Jerozolimy wstąpiwszy, tam co do tych* zostać osądzonym przede mną?" * Z domyślnym: zarzutów.
εἶπεν δὲ ὁ Παῦλος, Ἐπὶ τοῦ βήματος Καίσαρος ἑστώς εἰμι, οὗ με δεῖ κρίνεσθαι. Ἰουδαίους οὐδὲν ἠδίκησα ὡς καὶ σὺ κάλλιον ἐπιγινώσκεις.	Dixit autem Paulus: Ad tribunal Cæsaris sto, ibi me oportet judicari: Judæis non nocui, sicut tu melius nosti.	Powiedział zaś Paweł: "Przed trybuną Cezara* stojącym jestem, gdzie ja trzeba być sądzonym. Judejczykom żadnej (nie) uczyniłem niesprawiedliwości, jak i ty piękniej poznajesz. Tu już nie jako imię własne, lecz jako tytuł cesarza rzymskiego. "stojącym jestem" - zamiast klasycznego: "stoję". * "ja (…) być sądzonym" - składniej: "bym był sądzony".
εἰ μὲν οὖν ἀδικῶ καὶ ἄξιον θανάτου πέπραχά τι, οὐ παραιτοῦμαι τὸ ἀποθανεῖν· εἰ δὲ οὐδέν ἐστιν ὧν οὗτοι κατηγοροῦσίν μου, οὐδείς με δύναται αὐτοῖς χαρίσασθαι· Καίσαρα ἐπικαλοῦμαι.	Si enim nocui, aut dignum morte aliquid feci, non recuso mori: si vero nihil est eorum quæ hi accusant me, nemo potest me illis donare. Cæsarem appello.	Jeśli więc czynię niesprawiedliwość i godnego śmierci dokonałem coś, nie odwracam prośbą od siebie umrzeć; jeśli zaś nic (nie) jest, o które ci oskarżają mię, nikt mię (nie) może im darować. Cezara** przywołuję sobie". * Sens: wyroku śmierci. "jeśli zaś nic jest" - sens: jeśli nieprawdą jest to. * Tu już nie jako imię własne, lecz jako tytuł cesarza rzymskiego.
τότε ὁ Φῆστος συλλαλήσας μετὰ τοῦ συμβουλίου ἀπεκρίθη, Καίσαρα ἐπικέκλησαι, ἐπὶ Καίσαρα πορεύσῃ.	Tunc Festus cum concilio locutus, respondit: Cæsarem appellasti? ad Cæsarem ibis.	Wtedy Festus wspólnie omówiwszy z radą, odpowiedział: "Cezara* przywołałeś sobie, do Cezara* pójdziesz". * Tu już nie jako imię własne, lecz jako tytuł cesarza rzymskiego.
Festus konsultuje się z królem Agryppą
Ἡμερῶν δὲ διαγενομένων τινῶν Ἀγρίππας ὁ βασιλεὺς καὶ Βερνίκη κατήντησαν εἰς Καισάρειαν ἀσπασάμενοι τὸν Φῆστον.	Et cum dies aliquot transacti essent, Agrippa rex et Bernice descenderunt Cæsaream ad salutandum Festum.	Dni zaś (kiedy przeminęły) pewne, Agryppa, król, i Berenike przyszli* do Cezarei, pozdrowiwszy Festusa. * Lepiej byłoby: przybyli.
ὡς δὲ πλείους ἡμέρας διέτριβον ἐκεῖ, ὁ Φῆστος τῷ βασιλεῖ ἀνέθετο τὰ κατὰ τὸν Παῦλον λέγων, Ἀνήρ τίς ἐστιν καταλελειμμένος ὑπὸ Φήλικος δέσμιος,	Et cum dies plures ibi demorarentur, Festus regi indicavit de Paulo, dicens: Vir quidam est derelictus a Felice vinctus,	Gdy zaś liczniejsze dni przebywali tam, Festus królowi wyłożył (te)* co do Pawła, mówiąc: "Mąż pewien jest pozostawiony przez Feliksa, uwięziony, * Z domyślnym: sprawy.
περὶ οὗ γενομένου μου εἰς Ἱεροσόλυμα ἐνεφάνισαν οἱ ἀρχιερεῖς καὶ οἱ πρεσβύτεροι τῶν Ἰουδαίων αἰτούμενοι κατ᾽ αὐτοῦ καταδίκην.	de quo cum essem Jerosolymis, adierunt me principes sacerdotum, et seniores Judæorum, postulantes adversus illum damnationem.	co do którego, (gdy stałem się) ja w Jerozolimie, uczynili widzialnym* arcykapłani i starsi Judejczyków, żądając przeciw niemu zasądzenia. * Sens: wyjaśnili, przedstawili.
πρὸς οὓς ἀπεκρίθην ὅτι οὐκ ἔστιν ἔθος Ῥωμαίοις χαρίζεσθαί τινα ἄνθρωπον πρὶν ἢ ὁ κατηγορούμενος κατὰ πρόσωπον ἔχοι τοὺς κατηγόρους τόπον τε ἀπολογίας λάβοι περὶ τοῦ ἐγκλήματος.	Ad quos respondi: Quia non est Romanis consuetudo damnare aliquem hominem prius quam is qui accusatur præsentes habeat accusatores, locumque defendendi accipiat ad abluenda crimina.	Do których odpowiedziałem, że nie jest zwyczaj Rzymianom* darować jakiegoś człowieka zanim oskarżany naprzeciw oblicza miałby oskarżycieli, miejsce także obrony otrzymałby* co do oskarżenia. * "jest zwyczaj Rzymianom" - składniej: "Rzymianie mają zwyczaj".
συνελθόντων οὖν αὐτῶν ἐνθάδε ἀναβολὴν μηδεμίαν ποιησάμενος τῇ ἑξῆς καθίσας ἐπὶ τοῦ βήματος ἐκέλευσα ἀχθῆναι τὸν ἄνδρα·	Cum ergo huc convenissent sine ulla dilatione, sequenti die sedens pro tribunali, jussi adduci virum.	(Gdy zeszli się) więc [oni] tutaj, odrzucenie* żadne (nie) uczyniwszy sobie, (tego) następnie usiadłszy na trybunie, rozkazałem, (by) zostać wprowadzony (ten) mąż. O odroczeniu. Z domyślnym: dnia. * "zostać wprowadzony ten mąż" - składniej: "by został wprowadzony ten mąż".
περὶ οὗ σταθέντες οἱ κατήγοροι οὐδεμίαν αἰτίαν ἔφερον ὧν ἐγὼ ὑπενόουν πονηρῶν,	De quo, cum stetissent accusatores, nullam causam deferebant, de quibus ego suspicabar malum.	Około tego postawieni oskarżyciele żadne oskarżenie (nie) nieśli, których* ja domyślałem się jako niegodziwych. * "których" - należy odnosić nie do "oskarżyciele", lecz do domyślnie "czynów".
ζητήματα δέ τινα περὶ τῆς ἰδίας δεισιδαιμονίας εἶχον πρὸς αὐτὸν καὶ περί τινος Ἰησοῦ τεθνηκότος ὃν ἔφασκεν ὁ Παῦλος ζῆν.	Quæstiones vero quasdam de sua superstitione habebant adversus eum, et de quodam Jesu defuncto, quem affirmabat Paulus vivere.	Szukania* zaś jakieś co do własnej bogobojności mieli przeciw niemu i co do jakiegoś Jezusa umarłego, (o) którym zapewnia Paweł, (że) żyć*. "Szukania" - o sporach religijnych. ** "o którym (…) że żyć" - składniej: "o którym zapewnia Paweł, że żyje".
ἀπορούμενος δὲ ἐγὼ τὴν περὶ τούτων ζήτησιν ἔλεγον εἰ βούλοιτο πορεύεσθαι εἰς Ἱεροσόλυμα κἀκεῖ κρίνεσθαι περὶ τούτων.	Hæsitans autem ego de hujusmodi quæstione, dicebam si vellet ire Jerosolymam, et ibi judicari de istis.	Będąc w bezradności zaś ja (pod względem tego) około tych* poszukiwania, mówiłem, czy postanowiłby* iść do Jerozolimy i tam być sądzonym około tych. Z domyślnym: oskarżeń. "tego (…) poszukiwania" - o śledztwie. * Sens: czy zechciałby.
τοῦ δὲ Παύλου ἐπικαλεσαμένου τηρηθῆναι αὐτὸν εἰς τὴν τοῦ Σεβαστοῦ διάγνωσιν, ἐκέλευσα τηρεῖσθαι αὐτὸν ἕως οὗ ἀναπέμψω αὐτὸν πρὸς Καίσαρα.	Paulo autem appellante ut servaretur ad Augusti cognitionem, jussi servari eum, donec mittam eum ad Cæsarem.	Zaś Paweł (gdy przywołał sobie), (by) zostać strzeżonym on* do (tego) Czcigodnego rozpoznania, rozkazałem, (by) być strzeżonym on, aż do kiedy wyślę* go do Cezara*****". "zostać strzeżonym on" - składniej: "by strzeżono go". "tego (…) rozpoznania" - o procesie sądowym. * "być strzeżonym on" - składniej: "by go strzeżono". ** W oryginale oznacza czynność pomyślaną. *** Tu już nie jako imię własne, lecz jako tytuł cesarza rzymskiego.
Ἀγρίππας δὲ πρὸς τὸν Φῆστον, Ἐβουλόμην καὶ αὐτὸς τοῦ ἀνθρώπου ἀκοῦσαι. Αὔριον, φησίν, ἀκούσῃ αὐτοῦ.	Agrippa autem dixit ad Festum: Volebam et ipse hominem audire. Cras, inquit, audies eum.	Agryppa zaś do Festusa: "Chciałbym i sam (tego) człowieka usłyszeć". "Jutro", mówi, "usłyszysz go."
Paweł przed Agryppą
Τῇ οὖν ἐπαύριον ἐλθόντος τοῦ Ἀγρίππα καὶ τῆς Βερνίκης μετὰ πολλῆς φαντασίας καὶ εἰσελθόντων εἰς τὸ ἀκροατήριον σύν τε χιλιάρχοις καὶ ἀνδράσιν τοῖς κατ᾽ ἐξοχὴν τῆς πόλεως καὶ κελεύσαντος τοῦ Φήστου ἤχθη ὁ Παῦλος.	Altera autem die cum venisset Agrippa, et Bernice cum multa ambitione, et introissent in auditorium cum tribunis, et viris principalibus civitatis, jubente Festo, adductus est Paulus.	(Tego) więc nazajutrz, (gdy przyszedł) Agryppa i Berenike z wielką wystawnością, i (gdy weszli) do miejsca posłuchań razem z tysiącznikami i mężami, (tymi) na wyniesieniu* miasta, i (gdy rozkazał) Festus, został wprowadzony Paweł. * Z domyślnym: dnia. ** Metafora oznaczająca dostojników miasta.
καί φησιν ὁ Φῆστος, Ἀγρίππα βασιλεῦ καὶ πάντες οἱ συμπαρόντες ἡμῖν ἄνδρες, θεωρεῖτε τοῦτον περὶ οὗ ἅπαν τὸ πλῆθος τῶν Ἰουδαίων ἐνέτυχόν μοι ἔν τε Ἱεροσολύμοις καὶ ἐνθάδε βοῶντες μὴ δεῖν αὐτὸν ζῆν μηκέτι.	Et dicit Festus: Agrippa rex, et omnes qui simul adestis nobiscum viri, videtis hunc de quo omnis multitudo Judæorum interpellavit me Jerosolymis, petentes et acclamantes non oportere eum vivere amplius.	I mówi Festus: "Agryppo, królu, i wszyscy będący obecni razem z nami mężowie, oglądacie tego, z powodu którego cała mnogość Judejczyków wpadła na mnie w Jerozolimie i tutaj, wołając, (że) nie trzeba on żyć* jeszcze. * "on żyć" - składniej: "by on żył".
Wizyta Festusa w Jerozolimie już w pierwszych dniach jego urzędowania tłumaczy się chęcią nawiązania bliższych kontaktów z rezydującym w Świętym Mieście trybunem i starszyzną żydowską w celu skuteczniejszego zwalczenia plagi bandytyzmu i zaprowadzenia spokoju w całej prowincji (por. Józef Flawiusz, StDzŻXX, 8: 9). Z pewnością wiedzieli również Żydzi jerozolimscy o planach Festusa co do likwidowania wszelkich nieporządków i zaburzeń. Nie omieszkali też wykorzystać tych zamiarów namiestnika w nowej próbie ostatecznego załatwienia niezmiernie kłopotliwej sprawy Pawła z Tarsu. W planach taktycznych nic się nie zmieniło: należało niespodziewanie napaść na Pawła podczas ponownego sprowadzenia go do Jerozolimy, gdyby rzecz jasna, Festus zechciał się zgodzić na ponowne przesłuchiwania Pawła w Jerozolimie. Lecz Festus z prestiżowych, a może innych, względów nie zgodził się na przysłanie więźnia do Jerozolimy. Zezwalał Żydom na ponowne oskarżenie Pawła, ale w Cezarei, w obecności samego namiestnika. Oskarżenia te nie wnoszą nic nowego do zarzutów czynionych Pawłowi w obecności Feliksa. Łukasz nawet nie powtarza oskarżeń, ograniczając się jedynie do notatki, że żadnego z tych zarzutów nie można było udowodnić (por. analogie do procesu Jezusa: Mk 14.58; Lk 23.10). Nie mniej lakonicznie zreferował Łukasz obronę Pawła, która sprowadzała się ostatecznie do wykazania, że oskarżony "nie wykroczył w niczym ani przeciwko Prawu żydowskiemu, ani przeciwko Cezarowi, ani przeciwko świątyni". Mówiąc o swej lojalności wobec Cezara, Paweł bronił się przed zarzutem rzekomego siania niepokoju wśród ludzi. Niepokoje tego rodzaju - gdyby rzeczywiście miały miejsce - świadczyłyby pośrednio o braku szacunku dla władzy Cezara.
ἐγὼ δὲ κατελαβόμην μηδὲν ἄξιον αὐτὸν θανάτου πεπραχέναι, αὐτοῦ δὲ τούτου ἐπικαλεσαμένου τὸν Σεβαστὸν ἔκρινα πέμπειν.	Ego vere comperi nihil dignum morte eum admisisse. Ipso autem hoc appellante ad Augustum, judicavi mittere.	Ja zaś (nie) złapałem nic, (by) godne on śmierci dokonać, sam zaś ten (ponieważ przywołał sobie) Czcigodnego, osądziłem, (by) posyłać*. "on (…) dokonać" -sens: ja zaś nie odkryłem niczego takiego, za co on musiałby umrzeć. Tytuł cesarza Rzymu. * Z domyślnym: go.
περὶ οὗ ἀσφαλές τι γράψαι τῷ κυρίῳ οὐκ ἔχω, διὸ προήγαγον αὐτὸν ἐφ᾽ ὑμῶν καὶ μάλιστα ἐπὶ σοῦ, βασιλεῦ Ἀγρίππα, ὅπως τῆς ἀνακρίσεως γενομένης σχῶ τί γράψω·	De quo quid certum scribam domino, non habeo. Propter quod produxi eum ad vos, et maxime ad te, rex Agrippa, ut interrogatione facta habeam quid scribam.	O tym niezawodnego coś napisać panu* nie mam dlatego wyprowadziłem naprzód go przed was i najbardziej przed ciebie królu Agryppo, żeby, przesłuchanie (gdy odbędzie się), miałbym, co napisałbym. * O cesarzu rzymskim.
ἄλογον γάρ μοι δοκεῖ πέμποντα δέσμιον μὴ καὶ τὰς κατ᾽ αὐτοῦ αἰτίας σημᾶναι.	Sine ratione enim mihi videtur mittere vinctum, et causas ejus non significare.	Nierozumne bowiem mi wydaje się, (by) posyłając uwięzionego, nie i przeciw niemu oskarżenia oznaczyć".

26

Ἀγρίππας δὲ πρὸς τὸν Παῦλον ἔφη, Ἐπιτρέπεταί σοι περὶ σεαυτοῦ λέγειν. τότε ὁ Παῦλος ἐκτείνας τὴν χεῖρα ἀπελογεῖτο,	Agrippa vero ad Paulum ait: Permittitur tibi loqui pro temetipso. Tunc Paulus extenta manu cœpit rationem reddere.	Agryppa zaś do Pawła mówił: "Pozwala się ci o tobie samym mówić". Wtedy Paweł, wyciągnąwszy rękę, bronił się:
Περὶ πάντων ὧν ἐγκαλοῦμαι ὑπὸ Ἰουδαίων, βασιλεῦ Ἀγρίππα, ἥγημαι ἐμαυτὸν μακάριον ἐπὶ σοῦ μέλλων σήμερον ἀπολογεῖσθαι	De omnibus quibus accusor a Judæis, rex Agrippa, æstimo me beatum apud te cum sim defensurus me hodie,	"Nad wszystkie, o które jestem oskarżany przez Judejczyków, królu Agryppo, uznałem mnie samego (za) szczęśliwego, przed tobą mając dzisiaj bronić się, (bo) Z domyślnym: sprawy, oskarżenia.
μάλιστα γνώστην ὄντα σε πάντων τῶν κατὰ Ἰουδαίους ἐθῶν τε καὶ ζητημάτων, διὸ δέομαι μακροθύμως ἀκοῦσαί μου.	maxime te sciente omnia, et quæ apud Judæos sunt consuetudines, et quæstiones: propter quod obsecro patienter me audias.	najbardziej znawcą będąc ty wszystkich (tych) u Judejczyków zwyczajów i szukań. Dlatego proszę wielkodusznie wysłuchać mię. Sens: sporów, interpretacji.
Τὴν μὲν οὖν βίωσίν μου ἐκ νεότητος τὴν ἀπ᾽ ἀρχῆς γενομένην ἐν τῷ ἔθνει μου ἔν τε Ἱεροσολύμοις ἴσασι πάντες οἱ Ἰουδαῖοι	Et quidem vitam meam a juventute, quæ ab initio fuit in gente mea in Jerosolymis, noverunt omnes Judæi:	Więc sposób życia mój, [(ten)] od młodości, (ten) od początku (który stał się) w ludzie mym, w Jerozolimie znają wszyscy Judejczycy.
προγινώσκοντές με ἄνωθεν, ἐὰν θέλωσι μαρτυρεῖν, ὅτι κατὰ τὴν ἀκριβεστάτην αἵρεσιν τῆς ἡμετέρας θρησκείας ἔζησα Φαρισαῖος.	præscientes me ab initio (si velint testimonium perhibere) quoniam secundum certissimam sectam nostræ religionis vixi pharisæus.	wcześniej poznający mię z góry, jeśli chcieliby świadczyć, że według najdokładniejszego stronnictwa naszej religii zacząłem żyć (jako) faryzeusz.
καὶ νῦν ἐπ᾽ ἐλπίδι τῆς εἰς τοὺς πατέρας ἡμῶν ἐπαγγελίας γενομένης ὑπὸ τοῦ θεοῦ ἕστηκα κρινόμενος,	Et nunc in spe, quæ ad patres nostros repromissionis facta est a Deo, sto judicio subjectus:	I teraz z powodu nadziei (na tę) względem ojców naszych obietnicę, (która się stała) od Boga, stanąłem sądzony,
εἰς ἣν τὸ δωδεκάφυλον ἡμῶν ἐν ἐκτενείᾳ νύκτα καὶ ἡμέραν λατρεῦον ἐλπίζει καταντῆσαι, περὶ ἧς ἐλπίδος ἐγκαλοῦμαι ὑπὸ Ἰουδαίων, βασιλεῦ.	in quam duodecim tribus nostræ nocte ac die deservientes, sperant devenire. De qua spe accusor a Judæis, rex.	ku której dwunastoplemię* nasze, w napięciu** nocą i dniem służąc, ma nadzieję przyjść. Za tę nadzieję jestem oskarżany przez Judejczyków, królu. * "dwunastoplemię" - tak dosłownie, a sens: dwanaście plemion Izraela. ** Sens: czujnie, z uwagą, pilnie.
τί ἄπιστον κρίνεται παρ᾽ ὑμῖν εἰ ὁ θεὸς νεκροὺς ἐγείρει;	Quid incredibile judicatur apud vos, si Deus mortuos suscitat?	Dlaczego (jako) niewiarygodne jest sądzone u nas, że Bóg martwych wskrzesza?
ἐγὼ μὲν οὖν ἔδοξα ἐμαυτῷ πρὸς τὸ ὄνομα Ἰησοῦ τοῦ Ναζωραίου δεῖν πολλὰ ἐναντία πρᾶξαι,	Et ego quidem existimaveram me adversus nomen Jesu Nazareni debere multa contraria agere,	Ja więc uważałem mnie samego, (że) przeciw imieniu Jezusa Nazarejczyka (trzeba) wiele przeciwnych dokonać. "wiele przeciwnych dokonać" - sens: zdecydowanie przeciwdziałać.
ὃ καὶ ἐποίησα ἐν Ἱεροσολύμοις, καὶ πολλούς τε τῶν ἁγίων ἐγὼ ἐν φυλακαῖς κατέκλεισα τὴν παρὰ τῶν ἀρχιερέων ἐξουσίαν λαβὼν ἀναιρουμένων τε αὐτῶν κατήνεγκα ψῆφον.	quod et feci Jerosolymis, et multos sanctorum ego in carceribus inclusi, a principibus sacerdotum potestate accepta: et cum occiderentur, detuli sententiam.	Co i uczyniłem w Jerozolimie. I wielu (z) świętych* ja w strażnicach zakluczyłem, (tę) od arcykapłanów władzę wziąwszy. (Gdy byli zgładzani) oni, przyniosłem przeciw kamyk*. O chrześcijanach. ** "przyniosłem przeciw kamyk" - o głosowaniu na niekorzyść chrześcijan.
καὶ κατὰ πάσας τὰς συναγωγὰς πολλάκις τιμωρῶν αὐτοὺς ἠνάγκαζον βλασφημεῖν περισσῶς τε ἐμμαινόμενος αὐτοῖς ἐδίωκον ἕως καὶ εἰς τὰς ἔξω πόλεις.	Et per omnes synagogas frequenter puniens eos, compellebam blasphemare: et amplius insaniens in eos, persequebar usque in exteras civitates.	I po wszystkich synagogach* częstokroć karząc ich, czyniłem koniecznym, (by) krzywdząco mówić. Obficie także popadając w szał (przeciw) nim, prześladowałem aż i do (tych) z zewnątrz miast. Bardziej etymologicznie: "miejscach zebrań". Lepiej: "zmuszałem". * Inaczej: "bluźnić". Składniej: "by krzywdząco mówili".
Ἐν οἷς πορευόμενος εἰς τὴν Δαμασκὸν μετ᾽ ἐξουσίας καὶ ἐπιτροπῆς τῆς τῶν ἀρχιερέων	In quibus dum irem Damascum cum potestate et permissu principum sacerdotum,	W tych* idąc do Damaszku z władzą i pozwoleniem arcykapłanów, * Prawdopodobnie: "w tych" (zamiarach).
ἡμέρας μέσης κατὰ τὴν ὁδὸν εἶδον, βασιλεῦ, οὐρανόθεν ὑπὲρ τὴν λαμπρότητα τοῦ ἡλίου περιλάμψαν με φῶς καὶ τοὺς σὺν ἐμοὶ πορευομένους.	die media in via, vidi, rex, de cælo supra splendorem solis circumfulsisse me lumen, et eos qui mecum simul erant.	(w) dnia środku na drodze zobaczyłem, królu, z nieba ponad jasność słońca (które oświetliło) mię światło i (tych) razem ze mną idących.
πάντων τε καταπεσόντων ἡμῶν εἰς τὴν γῆν ἤκουσα φωνὴν λέγουσαν πρός με τῇ Ἑβραΐδι διαλέκτῳ, Σαοὺλ Σαούλ, τί με διώκεις; σκληρόν σοι πρὸς κέντρα λακτίζειν.	Omnesque nos cum decidissemus in terram, audivi vocem loquentem mihi hebraica lingua: Saule, Saule, quid me persequeris? durum est tibi contra stimulum calcitrare.	(Gdy) wszyscy (upadliśmy) my na ziemię usłyszałem głos mówiący do mnie hebrajską mową: «Szawle, Szawle, dlaczego mię prześladujesz? Twarde ci przeciw kolcowi* wierzgać». * O ostro zakończonej tyczce, służącej do popędzania wołów. Tu użycie metaforyczne.
ἐγὼ δὲ εἶπα, Τίς εἶ, κύριε; ὁ δὲ κύριος εἶπεν, Ἐγώ εἰμι Ἰησοῦς ὃν σὺ διώκεις.	Ego autem dixi: Quis es, Domine? Dominus autem dixit: Ego sum Jesus, quem tu persequeris.	Ja zaś powiedziałem: «Kim jesteś, Panie?» Zaś Pan powiedział: «Ja jestem Jezusem, którego ty prześladujesz.
ἀλλὰ ἀνάστηθι καὶ στῆθι ἐπὶ τοὺς πόδας σου· εἰς τοῦτο γὰρ ὤφθην σοι, προχειρίσασθαί σε ὑπηρέτην καὶ μάρτυρα ὧν τε εἶδές με ὧν τε ὀφθήσομαί σοι,	Sed exsurge, et sta super pedes tuos: ad hoc enim apparui tibi, ut constituam te ministrum, et testem eorum, quæ vidisti, et eorum quibus apparebo tibi,	Ale wstań i stój na nogach twych. Na to bowiem dałem widzieć się tobie, (by) wcześniej zatrzymać rękoma* cię (jako) sługę i świadka (tych), które zobaczyłeś [mię], które także dam widzieć ci, * Wyrażenie metaforyczne o przeznaczeniu dla siebie.
ἐξαιρούμενός σε ἐκ τοῦ λαοῦ καὶ ἐκ τῶν ἐθνῶν εἰς οὓς ἐγὼ ἀποστέλλω σε	eripiens te de populo, et gentibus, in quas nunc ego mitto te,	wyrwawszy sobie cię z ludu i z pogan, do których ja wysyłam cię,
ἀνοῖξαι ὀφθαλμοὺς αὐτῶν, τοῦ ἐπιστρέψαι ἀπὸ σκότους εἰς φῶς καὶ τῆς ἐξουσίας τοῦ Σατανᾶ ἐπὶ τὸν θεόν, τοῦ λαβεῖν αὐτοὺς ἄφεσιν ἁμαρτιῶν καὶ κλῆρον ἐν τοῖς ἡγιασμένοις πίστει τῇ εἰς ἐμέ.	aperire oculos eorum, ut convertantur a tenebris ad lucem, et de potestate Satanæ ad Deum, ut accipiant remissionem peccatorum, et sortem inter sanctos per fidem, quæ est in me.	(by) otworzyć oczy ich, (by) zawrócić od ciemności ku światłu i (od) władzy szatana do Boga, (by) wziąć oni* uwolnienie (od) grzechów i dziedzictwo wśród uświęconych wiarą, (tą) względem mnie». * "wziąć oni" - składnia ta wraz z wcześniejszymi bezokolicznikami "otworzyć", "zawrócić" oznacza po "wysyłam cię" zamierzony skutek.
Ὅθεν, βασιλεῦ Ἀγρίππα, οὐκ ἐγενόμην ἀπειθὴς τῇ οὐρανίῳ ὀπτασίᾳ	Unde rex Agrippa, non fui incredulus cælesti visioni;	Stąd też, królu Agryppo, nie stałem się nieuległy niebiańskiemu widzeniu,
ἀλλὰ τοῖς ἐν Δαμασκῷ πρῶτόν τε καὶ Ἱεροσολύμοις, πᾶσάν τε τὴν χώραν τῆς Ἰουδαίας καὶ τοῖς ἔθνεσιν ἀπήγγελλον μετανοεῖν καὶ ἐπιστρέφειν ἐπὶ τὸν θεόν, ἄξια τῆς μετανοίας ἔργα πράσσοντας.	sed his qui sunt Damasci primum, et Jerosolymis, et in omnem regionem Judææ, et gentibus annuntiabam, ut pœnitentiam agerent, et converterentur ad Deum, digna pœnitentiæ opera facientes.	ale (tym) w Damaszku najpierw i Jerozolimie, (po) całej krainie* Judei i poganom oznajmiałem, (by) zmieniać myślenie i zawracać* do Boga, godne (tej) zmiany myślenia**** czyny sprawiając. * "całej krainie" - w oryginale rozciągłość w przestrzeni. W Nowym Testamencie termin techniczny: "nawracać się". * "zmieniać myślenie i zawracać" - w oryginale zamierzony skutek po "oznajmiłem". **** W Nowym Testamencie termin techniczny: "nawrócenie".
ἕνεκα τούτων με Ἰουδαῖοι συλλαβόμενοι ἐν τῷ ἱερῷ ἐπειρῶντο διαχειρίσασθαι.	Hac ex causa me Judæi, cum essem in templo, comprehensum tentabant interficere.	Ze względu na te, mnie Judejczycy ująwszy dla siebie, [będącego] w świątyni, próbowali wziąć w swoje ręce. Z domyślnym: rzeczy, polecenia, cele. ** Sens: skazać na śmierć, zabić.
ἐπικουρίας οὖν τυχὼν τῆς ἀπὸ τοῦ θεοῦ ἄχρι τῆς ἡμέρας ταύτης ἕστηκα μαρτυρόμενος μικρῷ τε καὶ μεγάλῳ οὐδὲν ἐκτὸς λέγων ὧν τε οἱ προφῆται ἐλάλησαν μελλόντων γίνεσθαι καὶ Μωϋσῆς,	Auxilio autem adjutus Dei usque in hodiernum diem sto, testificans minori, atque majori, nihil extra dicens quam ea quæ prophetæ locuti sunt futura esse, et Moyses,	Opiekę więc osiągnąwszy, (tę) od Boga, aż do dnia tego, stanąłem świadcząc małemu i wielkiemu, nic poza (nie) mówiąc (tymi, o) których prorocy powiedzieli, (że) (mają) stać się, i Mojżesz,
εἰ παθητὸς ὁ Χριστός, εἰ πρῶτος ἐξ ἀναστάσεως νεκρῶν φῶς μέλλει καταγγέλλειν τῷ τε λαῷ καὶ τοῖς ἔθνεσιν.	si passibilis Christus, si primus ex resurrectione mortuorum, lumen annuntiaturus est populo et gentibus.	że podległy cierpieniom Pomazaniec, że (jako) pierwszy z powstania martwych światło ma zwiastować ludowi i poganom ". Elipsie uległo tu "jest".
Ταῦτα δὲ αὐτοῦ ἀπολογουμένου ὁ Φῆστος μεγάλῃ τῇ φωνῇ φησιν, Μαίνῃ, Παῦλε· τὰ πολλά σε γράμματα εἰς μανίαν περιτρέπει.	Hæc loquente eo, et rationem reddente, Festus magna voce dixit: Insanis Paule: multæ te litteræ ad insaniam convertunt.	Tak zaś on (gdy bronił się) Festus wielkim głosem mówi: "Szalejesz, Pawle. Wielka cię uczoność* ku szaleństwu obraca". * Najdosłowniej: "litery", ale takie pluralis przybiera znaczenie "uczoność".
ὁ δὲ Παῦλος, Οὐ μαίνομαι, φησίν, κράτιστε Φῆστε, ἀλλὰ ἀληθείας καὶ σωφροσύνης ῥήματα ἀποφθέγγομαι.	Et Paulus: Non insanio, inquit, optime Feste, sed veritatis et sobrietatis verba loquor.	Zaś Paweł: "Nie szaleję", mówi, "najlepszy Festusie, ale prawdy i rozsądku słowa wypowiadam.
Gestem rozpoczynającym przemówienie - ręka wyciągnięta, ze złączonymi dwoma palcami wyrażającymi wezwanie do uwagi (por. Dz 21.40) - oraz pierwszymi słowami, skierowanymi do najważniejszej w całym audytorium osoby, tzw. captatio benevolentiae, szczególnie uroczystą, aczkolwiek niezbyt długą - przypomina Paweł wystąpienia wytrawnych retorów pogańskich. Trzeba jednak przyznać, że nie przesadzał, gdy mówił, że Agryppa zna dobrze wszystkie zwyczaje i spory Żydów. W każdym razie z relacji Łukasza wynika, że mowa przed Agryppą była przygotowana przez Pawła wyjątkowo starannie.
ἐπίσταται γὰρ περὶ τούτων ὁ βασιλεὺς πρὸς ὃν καὶ παρρησιαζόμενος λαλῶ, λανθάνειν γὰρ αὐτὸν τούτων οὐ πείθομαι οὐθέν· οὐ γάρ ἐστιν ἐν γωνίᾳ πεπραγμένον τοῦτο.	Scit enim de his rex, ad quem et constanter loquor: latere enim eum nihil horum arbitror. Neque enim in angulo quidquam horum gestum est.	Wie bowiem o tych* król, do którego i mówiąc otwarcie mówię. (Że) ukrywać się bowiem (przed) nim [coś] (z) tych, nie jestem przekonany nic, nie bowiem jest w kącie dokonane to. Z domyślnym: sprawach. Z domyślnym: spraw. * "Że ukrywać się bowiem przed nim coś z tych, nie jestem przekonany nic" - sens: jestem pewny, że nic z tych rzeczy nie jest dla niego tajne.
πιστεύεις, βασιλεῦ Ἀγρίππα, τοῖς προφήταις; οἶδα ὅτι πιστεύεις.	Credis rex Agrippa prophetis? Scio quia credis.	Wierzysz, królu Agryppo, prorokom? Wiem, że wierzysz".
ὁ δὲ Ἀγρίππας πρὸς τὸν Παῦλον, Ἐν ὀλίγῳ με πείθεις Χριστιανὸν ποιῆσαι.	Agrippa autem ad Paulum: In modico suades me christianum fieri.	Zaś Agryppa do Pawła: "W małym* mię przekonujesz, (że) chrześcijaninem uczynić". Prawdopodobnie z domyślnym: czasie. Sens: wkrótce. Jest jednak możliwe, że chodzi tu o znaczenie przysłówkowe: "lekko". Tu praesens ma sens, jeśli zamiast "W małym" przyjmiemy znaczenie "lekko". W przeciwnym wypadku należy tu widzieć sens futuryczny. * "chrześcijaninem uczynić" z domyślnym "ty". Składniej: "że uczyniłeś (mię) chrześcijaninem".
ὁ δὲ Παῦλος, Εὐξαίμην ἂν τῷ θεῷ καὶ ἐν ὀλίγῳ καὶ ἐν μεγάλῳ οὐ μόνον σὲ ἀλλὰ καὶ πάντας τοὺς ἀκούοντάς μου σήμερον γενέσθαι τοιούτους ὁποῖος καὶ ἐγώ εἰμι παρεκτὸς τῶν δεσμῶν τούτων.	Et Paulus: Opto apud Deum, et in modico, et in magno, non tantum te, sed etiam omnes qui audiunt, hodie fieri tales, qualis et ego sum, exceptis vinculis his.	Zaś Paweł: "Modliłbym się (do) Boga. (by) i w małym, i w wielkim* nie jedynie ty, ale i wszyscy słuchający mię dzisiaj stać się takimi*, jakim i ja jestem, z wyjątkiem więzów tych". "i w małym, i w wielkim" - sens: w krótkim i długim czasie; lub: łatwo i trudno. ** "wszyscy słuchający (…) stać się takimi" - składniej: "by wszyscy słuchający mię dzisiaj stali się takimi".
Ἀνέστη τε ὁ βασιλεὺς καὶ ὁ ἡγεμὼν ἥ τε Βερνίκη καὶ οἱ συγκαθήμενοι αὐτοῖς,	Et exsurrexit rex, et præses, et Bernice, et qui assidebant eis.	Wstał król i dowódca, także Berenike i siedzący razem z nimi. O Festusie, rządcy prowincji.
καὶ ἀναχωρήσαντες ἐλάλουν πρὸς ἀλλήλους λέγοντες ὅτι Οὐδὲν θανάτου ἢ δεσμῶν ἄξιον τι πράσσει ὁ ἄνθρωπος οὗτος.	Et cum secessissent, loquebantur ad invicem, dicentes: Quia nihil morte, aut vinculis dignum quid fecit homo iste.	I wycofawszy się mówili do jedni drugich, mówiąc, że: "Nic śmierci lub więzów godne [coś] (nie) dokonywa człowiek ten".
Ἀγρίππας δὲ τῷ Φήστῳ ἔφη, Ἀπολελύσθαι ἐδύνατο ὁ ἄνθρωπος οὗτος εἰ μὴ ἐπεκέκλητο Καίσαρα.	Agrippa autem Festo dixit: Dimitti poterat homo hic, si non appellasset Cæsarem.	Agryppa zaś Festusowi mówił: "Być uwolnionym mógł człowiek ten, gdyby nie przywołał sobie Cezara". Tytuł władcy Rzymu.

27

Paweł płynie do Rzymu
Ὡς δὲ ἐκρίθη τοῦ ἀποπλεῖν ἡμᾶς εἰς τὴν Ἰταλίαν, παρεδίδουν τόν τε Παῦλον καί τινας ἑτέρους δεσμώτας ἑκατοντάρχῃ ὀνόματι Ἰουλίῳ σπείρης Σεβαστῆς.	Ut autem judicatum est navigare eum in Italiam, et tradi Paulum cum reliquis custodiis centurioni nomine Julio cohortis Augustæ,	Gdy zaś zostało osądzone, (by) odpływać my* do Italii, przekazali Pawła i niektórych innych więźniów setnikowi, imieniem Juliusz, (z) kohorty Czcigodnej*. "odpływać my" po "zostało osądzone",- w oryginale oznacza zamierzony skutek. ** Inaczej: "Cesarskiej" lub "Imperatorskiej".
ἐπιβάντες δὲ πλοίῳ Ἀδραμυττηνῷ μέλλοντι πλεῖν εἰς τοὺς κατὰ τὴν Ἀσίαν τόπους ἀνήχθημεν ὄντος σὺν ἡμῖν Ἀριστάρχου Μακεδόνος Θεσσαλονικέως.	ascendentes navem Adrumetinam, incipientes navigare circa Asiæ loca, sustulimus, perseverante nobiscum Aristarcho Macedone Thessalonicensi.	Wszedłszy zaś (na) statek adramyteński, zamierzający płynąć do (tych) naprzeciw Azji* miejsc, wypłynęliśmy. (Był) razem z nami Arystarch Macedończyk, Tesalonejczyk. * To jest pochodzący z miasta Adramyttium (wybrzeże Myzji). ** O Azji Mniejszej.
τῇ τε ἑτέρᾳ κατήχθημεν εἰς Σιδῶνα, φιλανθρώπως τε ὁ Ἰούλιος τῷ Παύλῳ χρησάμενος ἐπέτρεψεν πρὸς τοὺς φίλους πορευθέντι ἐπιμελείας τυχεῖν.	Sequenti autem die devenimus Sidonem. Humane autem tractans Julius Paulum, permisit ad amicos ire, et curam sui agere.	Drugiego* wpłynęliśmy do Sydonu. Uprzejmie** Juliusz (z) Pawłem obszedłszy się, pozwolił do przyjaciół poszedłszy zadbanie osiągnąć. * Z domyślnym: dnia. ** Najdosłowniej: "w sposób miłujący człowieka".
κἀκεῖθεν ἀναχθέντες ὑπεπλεύσαμεν τὴν Κύπρον διὰ τὸ τοὺς ἀνέμους εἶναι ἐναντίους,	Et inde cum sustulissemus, subnavigavimus Cyprum, propterea quod essent venti contrarii.	I stamtąd wypłynąwszy, podpłynęliśmy pod Cypr z powodu (tego), (że) wiatry być przeciwne. wiatry być przeciwne" - w oryginale traktowane jak jedno pojęcie.
τό τε πέλαγος τὸ κατὰ τὴν Κιλικίαν καὶ Παμφυλίαν διαπλεύσαντες κατήλθομεν εἰς Μύρα τῆς Λυκίας.	Et pelagus Ciliciæ et Pamphyliæ navigantes, venimus Lystram, quæ est Lyciæ:	Głębię (tę) naprzeciw Cylicji i Pamfilii przepłynąwszy, zeszliśmy do Myry Licji.
κἀκεῖ εὑρὼν ὁ ἑκατοντάρχης πλοῖον Ἀλεξανδρῖνον πλέον εἰς τὴν Ἰταλίαν ἐνεβίβασεν ἡμᾶς εἰς αὐτό.	et ibi inveniens centurio navem Alexandrinam navigantem in Italiam, transposuit nos in eam.	I tam znalazłszy setnik statek aleksandryjski, płynący do Italii, wsadził nas na niego.
ἐν ἱκαναῖς δὲ ἡμέραις βραδυπλοοῦντες καὶ μόλις γενόμενοι κατὰ τὴν Κνίδον, μὴ προσεῶντος ἡμᾶς τοῦ ἀνέμου ὑπεπλεύσαμεν τὴν Κρήτην κατὰ Σαλμώνην,	Et cum multis diebus tarde navigaremus, et vix devenissemus contra Gnidum, prohibente nos vento, adnavigavimus Cretæ juxta Salmonem:	W dość licznych zaś dniach powoli płynąc i z trudem stawszy się naprzeciw Knidos, nie (ponieważ dozwalał)* nam wiatr, podpłynęliśmy pod Kretę naprzeciw Salmony. * "nie ponieważ dozwalał" - składniej: "ponieważ nie dozwalał".
μόλις τε παραλεγόμενοι αὐτὴν ἤλθομεν εἰς τόπον τινὰ καλούμενον Καλοὺς Λιμένας ᾧ ἐγγὺς πόλις ἦν Λασαία.	et vix juxta navigantes, venimus in locum quemdam qui vocatur Boniportus, cui juxta erat civitas Thalassa.	Z trudem żeglując wzdłuż niej, przyszliśmy do miejsca pewnego, nazywanego "Piękne Przystanie", którego blisko miasto było Lasaia.
Ἱκανοῦ δὲ χρόνου διαγενομένου καὶ ὄντος ἤδη ἐπισφαλοῦς τοῦ πλοὸς διὰ τὸ καὶ τὴν νηστείαν ἤδη παρεληλυθέναι παρῄνει ὁ Παῦλος	Multo autem tempore peracto, et cum jam non esset tuta navigatio, eo quod et jejunium jam præteriisset, consolabatur eos Paulus,	Dość duży zaś czas (gdy przeminął) i (gdy było) już zawodne* płynięcie z powodu (tego) (że) i poszczenie już przejść, namawiał Paweł, Inaczej: "niebezpieczne". Post ten Żydzi obchodzili we wrześniu, a od września do marca z powodu częstych sztormów nie żeglowano. * "poszczenie (…) przejść" - w oryginale jedno pojęcie.
λέγων αὐτοῖς, Ἄνδρες, θεωρῶ ὅτι μετὰ ὕβρεως καὶ πολλῆς ζημίας οὐ μόνον τοῦ φορτίου καὶ τοῦ πλοίου ἀλλὰ καὶ τῶν ψυχῶν ἡμῶν μέλλειν ἔσεσθαι τὸν πλοῦν.	dicens eis: Viri, video quoniam cum injuria et multo damno non solum oneris, et navis, sed etiam animarum nostrarum incipit esse navigatio.	mówiąc im: "Mężowie, oglądam, że z obrazą i wielką stratą nie jedynie ładunku i statku, ale i dusz* naszych zamierzać być płynięcie**". Sens: myślę. Sens: życia. * "zamierzać (…) płynięcie" - składniej: "że będzie płynięcie".
ὁ δὲ ἑκατοντάρχης τῷ κυβερνήτῃ καὶ τῷ ναυκλήρῳ μᾶλλον ἐπείθετο ἢ τοῖς ὑπὸ Παύλου λεγομένοις.	Centurio autem gubernatori et nauclero magis credebat, quam his quæ a Paulo dicebantur.	Zaś setnik sternikowi i właścicielowi okrętu bardziej ulegał niż (tym) przez Pawła mówionym.
ἀνευθέτου δὲ τοῦ λιμένος ὑπάρχοντος πρὸς παραχειμασίαν οἱ πλείονες ἔθεντο βουλὴν ἀναχθῆναι ἐκεῖθεν, εἴ πως δύναιντο καταντήσαντες εἰς Φοίνικα παραχειμάσαι λιμένα τῆς Κρήτης βλέποντα κατὰ λίβα καὶ κατὰ χῶρον.	Et cum aptus portus non esset ad hiemandum, plurimi statuerunt consilium navigare inde, si quomodo possent, devenientes Phœnicen, hiemare, portum Cretæ respicientem ad Africum et ad Corum.	Niedogodną zaś przystań (ponieważ była) do zimowania, większość położyła postanowienie, (by) wypłynąć stamtąd, że jakoś będą mogli, przyszedłszy do Feniksu, przezimować, przystani Krety, patrzącej* na południowy zachód i na północny zachód. * "położyła postanowienie" - sens: postanowiła, opowiedziała się za. ** Sens: zwróconej.
Sztorm
Ὑποπνεύσαντος δὲ νότου δόξαντες τῆς προθέσεως κεκρατηκέναι, ἄραντες ἆσσον παρελέγοντο τὴν Κρήτην.	Aspirante autem austro, æstimantes propositum se tenere, cum sustulissent de Asson, legebant Cretam.	(Gdy lekko zawiał) zaś wiatr południowy, (uważając)* postanowienia (aby) trzymać się silnie, podniósłszy* bliżej**** żeglowali wzdłuż Krety. * W oryginale czynność przeszła dokonana. Składniej: "uznawszy, że trzeba trzymać się silnie postanowienia". * O wyjściu z przystani. **** Przysłówek ten oznacza, że żeglowali, trzymając się blisko lądu.
μετ᾽ οὐ πολὺ δὲ ἔβαλεν κατ᾽ αὐτῆς ἄνεμος τυφωνικὸς ὁ καλούμενος Εὐρακύλων·	Non post multum autem misit se contra ipsam ventus typhonicus, qui vocatur Euroaquilo.	Po nie wielkim* zaś rzucił się z niej wiatr huraganowy, nazywany Eurakilonem**. Sens: wkrótce. To znaczy: z Krety, od strony Krety. * Lub: "tyfonowy" - Tyfon, mitologiczny potwór, syn Ziemi i Tartara. **** Był to wiatr północno-wschodni.
συναρπασθέντος δὲ τοῦ πλοίου καὶ μὴ δυναμένου ἀντοφθαλμεῖν τῷ ἀνέμῳ ἐπιδόντες ἐφερόμεθα.	Cumque arrepta esset navis, et non posset conari in ventum, data nave flatibus, ferebamur.	(Gdy wspólnie porwany został) zaś statek i nie (mógł) stawiać czoła wiatrowi, oddawszy się* byliśmy niesieni. * O zdaniu się na działanie huraganu.
νησίον δέ τι ὑποδραμόντες καλούμενον Καῦδα ἰσχύσαμεν μόλις περικρατεῖς γενέσθαι τῆς σκάφης,	In insulam autem quamdam decurrentes, quæ vocatur Cauda, potuimus vix obtinere scapham.	(Pod) wysepkę zaś pewną podbiegłszy, nazywaną Kauda, okazaliśmy siłę, (by) z trudem panującymi stać się* (nad) łodzią**, Sens: dołożyliśmy wszystkich sił. "panującymi stać się" sens: mieć we władaniu. * O łodzi ratunkowej.
ἣν ἄραντες βοηθείαις ἐχρῶντο ὑποζωννύντες τὸ πλοῖον, φοβούμενοί τε μὴ εἰς τὴν Σύρτιν ἐκπέσωσιν, χαλάσαντες τὸ σκεῦος, οὕτως ἐφέροντο.	Qua sublata, adjutoriis utebantur, accingentes navem, timentes ne in Syrtim inciderent, summisso vase sic ferebantur.	którą podniósłszy, pomaganiami* posługiwano się, podpasując statek. Bojąc się także, aby nie na Syrtę wypadli, zsunąwszy naczynie, tak byli niesieni. Prawdopodobnie termin techniczny, oznaczający jakiś sprzęt ubezpieczający. W oryginale zdanie zamiarowe. * O pewnego rodzaju pływającej kotwicy.
σφοδρῶς δὲ χειμαζομένων ἡμῶν τῇ ἑξῆς ἐκβολὴν ἐποιοῦντο	Valida autem nobis tempestate jactatis, sequenti die jactum fecerunt:	Gwałtownie zaś (gdy gnani byliśmy przez wichurę) my, (tego) następnie* wyrzucenie czynili sobie*. Z domyślnym: dnia. Sens: następnego dnia. ** "wyrzucenie czynili sobie" - o wyrzuceniu ładunku za burtę.
καὶ τῇ τρίτῃ αὐτόχειρες τὴν σκευὴν τοῦ πλοίου ἔρριψαν.	et tertia die suis manibus armamenta navis projecerunt.	I trzeciego* własnoręczni** sprzęt statku rzucili. * Z domyślnym: dnia. ** W oryginale jest to przymiotnik w użyciu predykatywnym. Sens: własnoręcznie.
μήτε δὲ ἡλίου μήτε ἄστρων ἐπιφαινόντων ἐπὶ πλείονας ἡμέρας, χειμῶνός τε οὐκ ὀλίγου ἐπικειμένου, λοιπὸν περιῃρεῖτο ἐλπὶς πᾶσα τοῦ σῴζεσθαι ἡμᾶς.	Neque autem sole, neque sideribus apparentibus per plures dies, et tempestate non exigua imminente, jam ablata erat spes omnis salutis nostræ.	Ani (nie) zaś słońce, ani (nie) gwiazdy (gdy pokazywały się)* przez liczniejsze dni, wichura także nie mała (gdy leżała na), w końcu zdejmowana była nadzieja cała, (by) zbawiać się* my. * Sens: gdy nie pokazywały się. Sens: trwała, szalała. * Sens: odjęta im była nadzieja, że ocaleją.
Πολλῆς τε ἀσιτίας ὑπαρχούσης τότε σταθεὶς ὁ Παῦλος ἐν μέσῳ αὐτῶν εἶπεν, Ἔδει μέν, ὦ ἄνδρες, πειθαρχήσαντάς μοι μὴ ἀνάγεσθαι ἀπὸ τῆς Κρήτης κερδῆσαί τε τὴν ὕβριν ταύτην καὶ τὴν ζημίαν.	Et cum multa jejunatio fuisset, tunc stans Paulus in medio eorum, dixit: Oportebat quidem, o viri, audito me, non tollere a Creta, lucrique facere injuriam hanc et jacturam.	Wielki post* (gdy był), wtedy postawiony Paweł w środku nich powiedział: "Trzeba było, o mężowie, (by) posłuchawszy władzy** mej nie wypływać z Krety, uniknąć także obrazy tej i straty. * O niemożliwości przyjmowania pokarmu z powodu choroby morskiej. Zob. Dz 27.33. ** Sens: posłuchawszy rady, podporządkowawszy się.
καὶ τὰ νῦν παραινῶ ὑμᾶς εὐθυμεῖν· ἀποβολὴ γὰρ ψυχῆς οὐδεμία ἔσται ἐξ ὑμῶν πλὴν τοῦ πλοίου.	Et nunc suadeo vobis bono animo esse: amissio enim nullius animæ erit ex vobis, præterquam navis.	I teraz namawiam was, (by) być dobrej myśli, odrzucenie bowiem duszy żadne będzie* od was oprócz statku. * "odrzucenie bowiem duszy żadne będzie" - o utracie życia.
παρέστη γάρ μοι ταύτῃ τῇ νυκτὶ τοῦ θεοῦ, οὗ εἰμι ἐγὼ ᾧ καὶ λατρεύω, ἄγγελος	Astitit enim mihi hac nocte angelus Dei, cujus sum ego, et cui deservio,	Stanął przy bowiem mnie tej nocy Boga, którego jestem [ja], któremu i służę, zwiastun, Inaczej: "anioł", "zwiastun" - połączyć z "Boga".
λέγων, Μὴ φοβοῦ, Παῦλε, Καίσαρί σε δεῖ παραστῆναι, καὶ ἰδοὺ κεχάρισταί σοι ὁ θεὸς πάντας τοὺς πλέοντας μετὰ σοῦ.	dicens: Ne timeas Paule, Cæsari te oportet assistere: et ecce donavit tibi Deus omnes qui navigant tecum.	mówiąc: «Nie bój się, Pawle. (Przy) Cezarze* ty trzeba stanąć*. I oto darował ci Bóg wszystkich płynących z tobą». Tytuł władcy Rzymu. ** "ty (…) stanąć" - składniej: "trzeba, byś stanął".
διὸ εὐθυμεῖτε, ἄνδρες· πιστεύω γὰρ τῷ θεῷ ὅτι οὕτως ἔσται καθ᾽ ὃν τρόπον λελάληταί μοι.	Propter quod bono animo estote viri: credo enim Deo, quia sic erit, quemadmodum dictum est mihi.	Dlatego bądźcie dobrej myśli, mężowie, wierzę bowiem Bogu, że tak będzie, według którego sposobu jest powiedziane mi.
εἰς νῆσον δέ τινα δεῖ ἡμᾶς ἐκπεσεῖν.	In insulam autem quamdam oportet nos devenire.	Na wyspę zaś jakąś trzeba my wypaść". "my wypaść" - składniej: "trzeba. byśmy wypadli".
Relacje znów są przekazywane w pierwszej osobie, skąd wniosek, że Łukasz jest ponownie przy boku Pawła. Zniknął - jak pamiętamy - po przybyciu Pawła do Jerozolimy (Dz 21.18). Tym razem, ponieważ podróż odbywa się okrętem, mamy do czynienia ze swoistym dziennikiem pokładowym, nie pozbawionym, zdaniem fachowców, pewnych luk, co wskazuje, że autor tego dziennika nie był z zawodu marynarzem. Oddział konwojujący Pawła składał się z zaciężnych żołnierzy syryjskich. Pięć takich kohort stanowiło pełną obsadę Cezarei. Okręt, którym odbywał Paweł tę podróż, miał swój port macierzysty w miejscowości Adramyttium, dziś Edremit, nieco na południe od Troas.
Ὡς δὲ τεσσαρεσκαιδεκάτη νὺξ ἐγένετο διαφερομένων ἡμῶν ἐν τῷ Ἀδρίᾳ, κατὰ μέσον τῆς νυκτὸς ὑπενόουν οἱ ναῦται προσάγειν τινὰ αὐτοῖς χώραν.	Sed posteaquam quartadecima nox supervenit, navigantibus nobis in Adria circa mediam noctem, suspicabantur nautæ apparere sibi aliquam regionem.	Gdy zaś czternasta noc stała się, (kiedy przenoszeni byliśmy) my przez Adriatyk, w środku nocy domyślali się marynarze, (że) zbliżać się jakaś (do) nich kraina. "zbliżać się jakaś (…) kraina" - składniej: "że zbliża się do nich jakaś kraina".
καὶ βολίσαντες εὗρον ὀργυιὰς εἴκοσι, βραχὺ δὲ διαστήσαντες καὶ πάλιν βολίσαντες εὗρον ὀργυιὰς δεκαπέντε·	Qui et summittentes bolidem, invenerunt passus viginti: et pusillum inde separati, invenerunt passus quindecim.	I spuściwszy sondę znaleźli sążni dwadzieścia. Krótko zaś oddaliwszy się i znowu spuściwszy sondę znaleźli sążni piętnaście. To jest około 37 m. ** To jest około 28 m.
φοβούμενοί τε μή που κατὰ τραχεῖς τόπους ἐκπέσωμεν, ἐκ πρύμνης ῥίψαντες ἀγκύρας τέσσαρας ηὔχοντο ἡμέραν γενέσθαι.	Timentes autem ne in aspera loca incideremus, de puppi mittentes anchoras quatuor, optabant diem fieri.	Bojąc się, aby nie gdzieś na skaliste miejsca wypadlibyśmy, z rufy rzuciwszy kotwice cztery, modlili się, (by) dzień stać się.
τῶν δὲ ναυτῶν ζητούντων φυγεῖν ἐκ τοῦ πλοίου καὶ χαλασάντων τὴν σκάφην εἰς τὴν θάλασσαν προφάσει ὡς ἐκ πρῴρης ἀγκύρας μελλόντων ἐκτείνειν,	Nautis vero quærentibus fugere de navi, cum misissent scapham in mare, sub obtentu quasi inciperent a prora anchoras extendere,	Zaś (gdy) marynarze (szukali), (by) uciec ze statku, i (gdy zsunęli) łódź do morza, pod pozorem jakby od dzioba kotwice zamierzając klarować.
εἶπεν ὁ Παῦλος τῷ ἑκατοντάρχῃ καὶ τοῖς στρατιώταις, Ἐὰν μὴ οὗτοι μείνωσιν ἐν τῷ πλοίῳ, ὑμεῖς σωθῆναι οὐ δύνασθε.	dixit Paulus centurioni et militibus: Nisi hi in navi manserint, vos salvi fieri non potestis.	powiedział Paweł setnikowi i żołnierzom: "Jeśli nie ci pozostaną* na statku, wy zostać zbawieni** nie możecie". * "Jeśli nie ci pozostaną" - składniej: "Jeśli ci nie pozostaną". ** Sens: ocaleć.
τότε ἀπέκοψαν οἱ στρατιῶται τὰ σχοινία τῆς σκάφης καὶ εἴασαν αὐτὴν ἐκπεσεῖν.	Tunc absciderunt milites funes scaphæ, et passi sunt eam excidere.	Wtedy odcięli żołnierze liny łodzi i pozwolili, (by) ona wypaść. "ona wypaść" - składniej: "by ona wypadła".
Ἄχρι δὲ οὗ ἡμέρα ἤμελλεν γίνεσθαι, παρεκάλει ὁ Παῦλος ἅπαντας μεταλαβεῖν τροφῆς λέγων, Τεσσαρεσκαιδεκάτην σήμερον ἡμέραν προσδοκῶντες ἄσιτοι διατελεῖτε μηθὲν προσλαβόμενοι.	Et cum lux inciperet fieri, rogabat Paulus omnes sumere cibum, dicens: Quartadecima die hodie exspectantes jejuni permanetis, nihil accipientes.	Aż do zaś kiedy dzień miał stawać się, zachęcał Paweł wszystkich, (by) przyjąć pokarm, mówiąc: "Czternasty dzisiaj dzień oczekując poszczący dokańczacie, niczego wziąwszy. Sens: nie przyjąwszy pokarmu.
διὸ παρακαλῶ ὑμᾶς μεταλαβεῖν τροφῆς· τοῦτο γὰρ πρὸς τῆς ὑμετέρας σωτηρίας ὑπάρχει, οὐδενὸς γὰρ ὑμῶν θρὶξ ἀπὸ τῆς κεφαλῆς ἀπολεῖται.	Propter quod rogo vos accipere cibum pro salute vestra: quia nullius vestrum capillus de capite peribit.	Dlatego zachęcam was, (by) przyjąć pokarm, to bowiem ku waszemu zbawieniu jest. Nikogo bowiem (z) was włos z głowy (nie) będzie zgubiony".
εἴπας δὲ ταῦτα καὶ λαβὼν ἄρτον εὐχαρίστησεν τῷ θεῷ ἐνώπιον πάντων καὶ κλάσας ἤρξατο ἐσθίειν.	Et cum hæc dixisset, sumens panem, gratias egit Deo in conspectu omnium: et cum fregisset, cœpit manducare.	Powiedziawszy zaś to* i wziąwszy chleb, podziękował Bogu przed wszystkimi i połamawszy zaczął jeść. * W oryginale liczba mnoga.
εὔθυμοι δὲ γενόμενοι πάντες καὶ αὐτοὶ προσελάβοντο τροφῆς.	Animæquiores autem facti omnes, et ipsi sumpserunt cibum.	Będącymi dobrej myśli zaś stawszy się wszyscy i oni wzięli pokarm.
ἤμεθα δὲ αἱ πᾶσαι ψυχαὶ ἐν τῷ πλοίῳ διακόσιαι ἑβδομήκοντα ἕξ.	Eramus vero universæ animæ in navi ducentæ septuaginta sex.	Byliśmy zaś wszystkie dusze* na statku dwieście siedemdziesiąt sześć. * Tu o liczbie ludzi.
κορεσθέντες δὲ τροφῆς ἐκούφιζον τὸ πλοῖον ἐκβαλλόμενοι τὸν σῖτον εἰς τὴν θάλασσαν.	Et satiati cibo alleviabant navem, jactantes triticum in mare.	Nasyceni zaś pokarmem uczynili lekkim statek, wyrzucając zboże do morza.
Ὅτε δὲ ἡμέρα ἐγένετο, τὴν γῆν οὐκ ἐπεγίνωσκον, κόλπον δέ τινα κατενόουν ἔχοντα αἰγιαλὸν εἰς ὃν ἐβουλεύοντο εἰ δύναιντο ἐξῶσαι τὸ πλοῖον.	Cum autem dies factus esset, terram non agnoscebant: sinum vero quemdam considerabant habentem littus, in quem cogitabant si possent ejicere navem.	Gdy zaś dzień stał się, (tej) ziemi nie poznawali, zatokę zaś jakąś oglądali, mającą plażę, ku której planowali, jeśli mogliby, wypchnąć statek.
καὶ τὰς ἀγκύρας περιελόντες εἴων εἰς τὴν θάλασσαν, ἅμα ἀνέντες τὰς ζευκτηρίας τῶν πηδαλίων καὶ ἐπάραντες τὸν ἀρτέμωνα τῇ πνεούσῃ κατεῖχον εἰς τὸν αἰγιαλόν.	Et cum anchoras sustulissent, committebant se mari, simul laxantes juncturas gubernaculorum: et levato artemone secundum auræ flatum, tendebant ad littus.	I kotwice zdjąwszy, pozostawiali w morze, równocześnie zwolniwszy rzemienie wioseł sterowych i podniósłszy żagiel na mniejszym maszcie, dmącym* napełniali ku plaży. * Sens: odwiązawszy, odciąwszy od statku. ** Z domyślnym: wiatrem.
περιπεσόντες δὲ εἰς τόπον διθάλασσον ἐπέκειλαν τὴν ναῦν καὶ ἡ μὲν πρῷρα ἐρείσασα ἔμεινεν ἀσάλευτος, ἡ δὲ πρύμνα ἐλύετο ὑπὸ τῆς βίας τῶν κυμάτων.	Et cum incidissemus in locum dithalassum, impegerunt navem: et prora quidem fixa manebat immobilis, puppis vero solvebatur a vi maris.	Wpadłszy zaś na miejsce znajdujące się między dwoma prądami morskimi, wpędzili okręt. I dziób oparłszy się trwał niezachwiany, zaś rufa była łamana przez gwałt [fal].
τῶν δὲ στρατιωτῶν βουλὴ ἐγένετο ἵνα τοὺς δεσμώτας ἀποκτείνωσιν, μή τις ἐκκολυμβήσας διαφύγῃ.	Militum autem consilium fuit ut custodias occiderent: nequis cum enatasset, effugeret.	Zaś żołnierzy postanowienie stało się, aby więźniów zabili, aby nie jakiś wypłynąwszy umknął. * W oryginale zdanie zamiarowe.
ὁ δὲ ἑκατοντάρχης βουλόμενος διασῶσαι τὸν Παῦλον ἐκώλυσεν αὐτοὺς τοῦ βουλήματος, ἐκέλευσέν τε τοὺς δυναμένους κολυμβᾶν ἀπορίψαντας πρώτους ἐπὶ τὴν γῆν ἐξιέναι	Centurio autem volens servare Paulum, prohibuit fieri: jussitque eos, qui possent natare, emittere se primos, et evadere, et ad terram exire:	Zaś setnik chcąc dostawić bezpiecznie Pawła, powstrzymał ich (od tej) decyzji. Rozkazał także, (by) mogący pływać odrzuciwszy* pierwsi do ziemi wychodzić** * Możliwe także: "rzuciwszy się" (do wody). ** "mogący (…) odrzuciwszy pierwsi (…) wychodzić" - składniej: "by mogący pływać pierwsi odrzucili i do ziemi wychodzili".
καὶ τοὺς λοιποὺς οὓς μὲν ἐπὶ σανίσιν, οὓς δὲ ἐπί τινων τῶν ἀπὸ τοῦ πλοίου. καὶ οὕτως ἐγένετο πάντας διασωθῆναι ἐπὶ τὴν γῆν.	et ceteros alios in tabulis ferebant: quosdam super ea quæ de navi erant. Et sic factum est, ut omnes animæ evaderent ad terram.	i pozostali: ci na deskach, ci zaś na jakichś (tych) ze statku. I tak stało się, (że) wszyscy zostać dostawieni bezpiecznie* do ziemi. * "i pozostali" - sens: potem pozostali. ** "wszyscy zostać dostawieni bezpiecznie" - w oryginale oznacza skutek po "stało się".

28

Na wybrzeżu Malty
Καὶ διασωθέντες τότε ἐπέγνωμεν ὅτι Μελίτη ἡ νῆσος καλεῖται.	Et cum evasissemus, tunc cognovimus quia Melita insula vocabatur.	I zostawszy dostawieni bezpiecznie* wtedy poznaliśmy, że Melitą wyspa jest nazywana. * Możliwe także znaczenie: "uratowawszy się".
οἵ τε βάρβαροι παρεῖχον οὐ τὴν τυχοῦσαν φιλανθρωπίαν ἡμῖν, ἅψαντες γὰρ πυρὰν προσελάβοντο πάντας ἡμᾶς διὰ τὸν ὑετὸν τὸν ἐφεστῶτα καὶ διὰ τὸ ψῦχος.	Barbari vero præstabant non modicam humanitatem nobis. Accensa enim pyra, reficiebant nos omnes propter imbrem, qui imminebat, et frigus.	Barbarzyńcy podawali nie spotykaną* uprzejmość** nam, zapaliwszy bowiem ognisko, wzięli wszystkich nas z powodu deszczu, (który nadciągnął), i z powodu zimna. * Znaczenie bierne, choć w oryginale występuje forma czynna. ** "podawali niespotykaną uprzejmość" - składniej: "okazywali niespotykaną uprzejmość".
συστρέψαντος δὲ τοῦ Παύλου φρυγάνων τι πλῆθος καὶ ἐπιθέντος ἐπὶ τὴν πυράν, ἔχιδνα ἀπὸ τῆς θέρμης ἐξελθοῦσα καθῆψεν τῆς χειρὸς αὐτοῦ.	Cum congregasset autem Paulus sarmentorum aliquantam multitudinem, et imposuisset super ignem, vipera a calore cum processisset, invasit manum ejus.	(Gdy zebrał) zaś Paweł chrustu pewną mnogość i (gdy nałożył) na ognisko, żmija z gorąca wyszedłszy uczepiła się ręki jego.
ὡς δὲ εἶδον οἱ βάρβαροι κρεμάμενον τὸ θηρίον ἐκ τῆς χειρὸς αὐτοῦ, πρὸς ἀλλήλους ἔλεγον, Πάντως φονεύς ἐστιν ὁ ἄνθρωπος οὗτος ὃν διασωθέντα ἐκ τῆς θαλάσσης ἡ δίκη ζῆν οὐκ εἴασεν.	Ut vero viderunt Barbari pendentem bestiam de manu ejus, ad invicem dicebant: Utique homicida est homo hic, qui cum evaserit de mari, ultio non sinit eum vivere.	Gdy zaś zobaczyli barbarzyńcy uwieszone zwierzę z ręki jego do jedni drugich mówili: "Całkowicie zabójcą jest człowiek ten, którego dostawionego bezpiecznie* z morza sprawiedliwość** żyć nie pozwoliła". * Lub: "ocalałego". ** Być może chodzi tu o Dike jako personifikację sprawiedliwości.
ὁ μὲν οὖν ἀποτινάξας τὸ θηρίον εἰς τὸ πῦρ ἔπαθεν οὐδὲν κακόν,	Et ille quidem excutiens bestiam in ignem, nihil mali passus est.	Ten więc strząsnąwszy zwierzę do ognia, (nie) ucierpiał żadne zło.
οἱ δὲ προσεδόκων αὐτὸν μέλλειν πίμπρασθαι ἢ καταπίπτειν ἄφνω νεκρόν. ἐπὶ πολὺ δὲ αὐτῶν προσδοκώντων καὶ θεωρούντων μηδὲν ἄτοπον εἰς αὐτὸν γινόμενον μεταβαλόμενοι ἔλεγον αὐτὸν εἶναι θεόν.	At illi existimabant eum in tumorem convertendum, et subito casurum et mori. Diu autem illis exspectantibus, et videntibus nihil mali in eo fieri, convertentes se, dicebant eum esse deum.	Ci zaś oczekiwali, (że) on zamierzać* puchnąć lub upadać nieoczekiwanie martwym. Przez wiele zaś oni (gdy oczekiwali) i (gdy oglądali), (że) nic nie na miejscu na niego (nie) stawszy się, zmieniwszy się mówili, (że) on być bogiem. "on zamierzać" - składniej: "oczekiwali, że on spuchnie". Sens: długo. * "on być bogiem" - składniej: "że on jest bogiem".
Ἐν δὲ τοῖς περὶ τὸν τόπον ἐκεῖνον ὑπῆρχεν χωρία τῷ πρώτῳ τῆς νήσου ὀνόματι Ποπλίῳ, ὃς ἀναδεξάμενος ἡμᾶς τρεῖς ἡμέρας φιλοφρόνως ἐξένισεν.	In locis autem illis erant prædia principis insulæ, nomine Publii, qui nos suscipiens, triduo benigne exhibuit.	W zaś (tych)* około miejsca owego były tereny pierwszemu (tej) wyspy imieniem Publiusz, który przyjąwszy nas, trzy dni* życzliwie ugościł. * Domyślnie: terenach, okolicach. "były tereny pierwszemu" - składniej: "pierwszy miał tereny". * "trzy dni" - w oryginale rozciągłość w czasie.
ἐγένετο δὲ τὸν πατέρα τοῦ Ποπλίου πυρετοῖς καὶ δυσεντερίῳ συνεχόμενον κατακεῖσθαι, πρὸς ὃν ὁ Παῦλος εἰσελθὼν καὶ προσευξάμενος ἐπιθεὶς τὰς χεῖρας αὐτῷ ἰάσατο αὐτόν.	Contigit autem patrem Publii febribus et dysenteria vexatum jacere. Ad quem Paulus intravit: et cum orasset, et imposuisset ei manus, salvavit eum.	Stało się zaś, (że) ojciec Publiusza, gorączkami i biegunką obejmowany, leżeć. Do tego Paweł wszedłszy i pomodliwszy się, nałożywszy ręce (na) niego, uleczył go. "ojciec (…), obejmowany, leżeć" - składnia ta oznacza tutaj skutek. Składniej: "że ojciec Publiusza, gorączkami i biegunką obejmowany, leżał".
τούτου δὲ γενομένου καὶ οἱ λοιποὶ οἱ ἐν τῇ νήσῳ ἔχοντες ἀσθενείας προσήρχοντο καὶ ἐθεραπεύοντο,	Quo facto, omnes qui in insula habebant infirmitates, accedebant, et curabantur:	To zaś (gdy się stało) i pozostali, (ci) na wyspie mający bezsiły, podchodzili i byli uzdrawiani. Sens: słabości, choroby.
οἳ καὶ πολλαῖς τιμαῖς ἐτίμησαν ἡμᾶς καὶ ἀναγομένοις ἐπέθεντο τὰ πρὸς τὰς χρείας.	qui etiam multis honoribus nos honoraverunt, et navigantibus imposuerunt quæ necessaria erant.	Ci i licznymi szacunkami okazali szacunek* nam, i wypływającym nałożyli (tych)** ku potrzebom. * "szacunkami okazali szacunek" - w oryginale figura etymologica. ** Z domyślnym: rzeczy.
Paweł dociera do Rzymu
Μετὰ δὲ τρεῖς μῆνας ἀνήχθημεν ἐν πλοίῳ παρακεχειμακότι ἐν τῇ νήσῳ, Ἀλεξανδρίνῳ, παρασήμῳ Διοσκούροις.	Post menses autem tres navigavimus in navi Alexandrina, quæ in insula hiemaverat, cui erat insigne Castorum.	Po zaś trzech miesiącach wypłynęliśmy na statku, (który przezimował) na (tej) wyspie, aleksandryjskim, oznaczającym się Dioskurami.
καὶ καταχθέντες εἰς Συρακούσας ἐπεμείναμεν ἡμέρας τρεῖς,	Et cum venissemus Syracusam, mansimus ibi triduo.	I wpłynąwszy do Syrakuz, zatrzymaliśmy się dni trzy. "dni trzy" - w oryginale rozciągłość w czasie.
ὅθεν περιελόντες κατηντήσαμεν εἰς Ῥήγιον. καὶ μετὰ μίαν ἡμέραν ἐπιγενομένου νότου δευτεραῖοι ἤλθομεν εἰς Ποτιόλους,	Inde circumlegentes devenimus Rhegium: et post unum diem, flante austro, secunda die venimus Puteolos;	Skąd zdjąwszy przyszliśmy* do Regium. I po jednym dniu, (gdy nastał) wiatr południowy, na drugi dzień przyszliśmy do Puteoli. * Sens: przybyliśmy.
οὗ εὑρόντες ἀδελφοὺς παρεκλήθημεν παρ᾽ αὐτοῖς ἐπιμεῖναι ἡμέρας ἑπτά· καὶ οὕτως εἰς τὴν Ῥώμην ἤλθαμεν.	ubi inventis fratribus rogati sumus manere apud eos dies septem: et sic venimus Romam.	Gdzie znalazłszy braci, zostaliśmy zaproszeni przed nich, (by) zatrzymać się dni siedem. I tak do Rzymu przyszliśmy. O współwyznawcach. ** "dni siedem" - w oryginale rozciągłość w czasie.
κἀκεῖθεν οἱ ἀδελφοὶ ἀκούσαντες τὰ περὶ ἡμῶν ἦλθαν εἰς ἀπάντησιν ἡμῖν ἄχρι Ἀππίου Φόρου καὶ Τριῶν Ταβερνῶν, οὓς ἰδὼν ὁ Παῦλος εὐχαριστήσας τῷ θεῷ ἔλαβε θάρσος.	Et inde cum audissent fratres, occurrerunt nobis usque ad Apii forum, ac tres Tabernas. Quos cum vidisset Paulus, gratias agens Deo, accepit fiduciam.	I stamtąd bracia* usłyszawszy (o tych)** co do nas, przyszli na spotkanie nas aż do Appiusza Forum i Trzech Gospod. Tych zobaczywszy Paweł, podziękowawszy Bogu, nabrał śmiałości. * O współwyznawcach. ** Z domyślnym: sprawach.
Ὅτε δὲ εἰσήλθομεν εἰς Ῥώμην, ἐπετράπη τῷ Παύλῳ μένειν καθ᾽ ἑαυτὸν σὺν τῷ φυλάσσοντι αὐτὸν στρατιώτῃ.	Cum autem venissemus Romam, permissum est Paulo manere sibimet cum custodiente se milite.	Gdy zaś weszliśmy do Rzymu, zostało pozwolone Pawłowi pozostawać u siebie samego razem ze strzegącym go żołnierzem.
Paweł głosi dobrą nowinę w Rzymie
Ἐγένετο δὲ μετὰ ἡμέρας τρεῖς συγκαλέσασθαι αὐτὸν τοὺς ὄντας τῶν Ἰουδαίων πρώτους· συνελθόντων δὲ αὐτῶν ἔλεγεν πρὸς αὐτούς, Ἐγώ, ἄνδρες ἀδελφοί, οὐδὲν ἐναντίον ποιήσας τῷ λαῷ ἢ τοῖς ἔθεσι τοῖς πατρῴοις δέσμιος ἐξ Ἱεροσολύμων παρεδόθην εἰς τὰς χεῖρας τῶν Ῥωμαίων,	Post tertium autem diem convocavit primos Judæorum. Cumque convenissent, dicebat eis: Ego, viri fratres, nihil adversus plebem faciens, aut morem paternum, vinctus ab Jerosolymis traditus sum in manus Romanorum,	Stało się zaś po dniach trzech, (że) zwołać do siebie on* będących Judejczyków pierwszymi*. (Gdy zeszli się) zaś oni, mówił do nich: "Ja, mężowie bracia, nic przeciwnego (nie) uczyniwszy ludowi lub zwyczajom ojczystym, (jako) więziony z Jerozolimy zostałem wydany w ręce Rzymian, "zwołać do siebie on" składniej: "że on zwołał do siebie". ** "będących Judejczyków pierwszymi" układ logiczny: "będących pierwszymi Judejczyków". Sens: będących pierwszymi nad Judejczykami.
οἵτινες ἀνακρίναντές με ἐβούλοντο ἀπολῦσαι διὰ τὸ μηδεμίαν αἰτίαν θανάτου ὑπάρχειν ἐν ἐμοί.	qui cum interrogationem de me habuissent, voluerunt me dimittere, eo quod nulla esset causa mortis in me.	którzy osądziwszy mię, postanawiali uwolnić dla (tego), (że) żaden powód śmierci (nie) być we mnie. "żaden powód śmierci (nie) być we mnie" - w oryginale traktowane jest jako jedno pojęcie, składniej: "dlatego, że nie było we mnie żadnego powodu śmierci".
ἀντιλεγόντων δὲ τῶν Ἰουδαίων ἠναγκάσθην ἐπικαλέσασθαι Καίσαρα οὐχ ὡς τοῦ ἔθνους μου ἔχων τι κατηγορεῖν.	Contradicentibus autem Judæis, coactus sum appellare Cæsarem, non quasi gentem meam habens aliquid accusare.	(Gdy mówili przeciwko) zaś Judejczycy, zostałem postawiony w konieczności, (by) przywołać sobie* Cezara, nie jako lud mój mając coś (by) oskarżać. W oryginale zamierzony skutek. O odwołaniu się do cesarza Rzymu. Tytuł cesarza imperium rzymskiego. * "nie jako lud mój mając coś by oskarżać'" - składniej: "nie jako mając coś (takiego), by oskarżać mój lud".
διὰ ταύτην οὖν τὴν αἰτίαν παρεκάλεσα ὑμᾶς ἰδεῖν καὶ προσλαλῆσαι, ἕνεκεν γὰρ τῆς ἐλπίδος τοῦ Ἰσραὴλ τὴν ἅλυσιν ταύτην περίκειμαι.	Propter hanc igitur causam rogavi vos videre, et alloqui. Propter spem enim Israël catena hac circumdatus sum.	Dla tego więc powodu poprosiłem was, (by) zobaczyć i powiedzieć do, ze względu na bowiem nadzieję Izraela kajdany te mam na sobie". Z domyślnym: was.
οἱ δὲ πρὸς αὐτὸν εἶπαν, Ἡμεῖς οὔτε γράμματα περὶ σοῦ ἐδεξάμεθα ἀπὸ τῆς Ἰουδαίας οὔτε παραγενόμενός τις τῶν ἀδελφῶν ἀπήγγειλεν ἢ ἐλάλησέν τι περὶ σοῦ πονηρόν.	At illi dixerunt ad eum: Nos neque litteras accepimus de te a Judæa, neque adveniens aliquis fratrum nuntiavit, aut locutus est quid de te malum.	Ci zaś do niego powiedzieli: "My ani pismo o tobie (nie) otrzymaliśmy z Judei, ani przybywszy jakiś (z) braci (nie) oznajmił lub powiedział coś o tobie niegodziwego.
ἀξιοῦμεν δὲ παρὰ σοῦ ἀκοῦσαι ἃ φρονεῖς, περὶ μὲν γὰρ τῆς αἱρέσεως ταύτης γνωστὸν ἡμῖν ἐστιν ὅτι πανταχοῦ ἀντιλέγεται.	Rogamus autem a te audire quæ sentis: nam de secta hac notum est nobis quia ubique ei contradicitur.	Uznajemy za godne zaś od ciebie usłyszeć, co* myślisz. O bowiem stronnictwie tym znajome nam jest, że wszędzie jest mówione przeciwko". * W oryginale liczba mnoga.
Ταξάμενοι δὲ αὐτῷ ἡμέραν ἦλθον πρὸς αὐτὸν εἰς τὴν ξενίαν πλείονες οἷς ἐξετίθετο διαμαρτυρόμενος τὴν βασιλείαν τοῦ θεοῦ, πείθων τε αὐτοὺς περὶ τοῦ Ἰησοῦ ἀπό τε τοῦ νόμου Μωϋσέως καὶ τῶν προφητῶν, ἀπὸ πρωῒ ἕως ἑσπέρας.	Cum constituissent autem illi diem, venerunt ad eum in hospitium plurimi, quibus exponebat testificans regnum Dei, suadensque eis de Jesu ex lege Moysi et prophetis a mane usque ad vesperam.	Wyznaczywszy zaś mu dzień, przyszli do niego w gościnę liczniejsi, którym wykładał zaświadczając (o) królestwie Boga, przekonując także ich co do Jezusa z Prawa Mojżesza i (z) proroków od rano aż do wieczoru.
καὶ οἱ μὲν ἐπείθοντο τοῖς λεγομένοις, οἱ δὲ ἠπίστουν·	Et quidam credebant his quæ dicebantur: quidam vero non credebant.	I ci ulegali (tym) mówionym, ci zaś nie wierzyli. Z domyślnym: słowom.
ἀσύμφωνοι δὲ ὄντες πρὸς ἀλλήλους ἀπελύοντο εἰπόντος τοῦ Παύλου ῥῆμα ἕν, ὅτι Καλῶς τὸ πνεῦμα τὸ ἅγιον ἐλάλησεν διὰ Ἠσαΐου τοῦ προφήτου πρὸς τοὺς πατέρας ὑμῶν	Cumque invicem non essent consentientes, discedebant dicente Paulo unum verbum: Quia bene Spiritus Sanctus locutus est per Isaiam prophetam ad patres nostros,	Niezgodni* zaś będąc względem jedni drugich oddalali się, (gdy powiedział) Paweł słowo jedno, że: "Pięknie Duch Święty powiedział przez Izajasza proroka do ojców waszych, * Jest to metafora. Dosłownie: "niewspółbrzmiący".
λέγων, Πορεύθητι πρὸς τὸν λαὸν τοῦτον καὶ εἰπόν, Ἀκοῇ ἀκούσετε καὶ οὐ μὴ συνῆτε καὶ βλέποντες βλέψετε καὶ οὐ μὴ ἴδητε·	dicens: Vade ad populum istum, et dic ad eos: Aure audietis, et non intelligetis: et videntes videbitis, et non perspicietis.	mówiąc: «Pójdź do ludu tego i powiedz: Słuchaniem słuchać będziecie i nie zrozumiecie, i patrząc patrzeć będziecie i nie zobaczycie.
ἐπαχύνθη γὰρ ἡ καρδία τοῦ λαοῦ τούτου καὶ τοῖς ὠσὶν βαρέως ἤκουσαν καὶ τοὺς ὀφθαλμοὺς αὐτῶν ἐκάμμυσαν· μήποτε ἴδωσιν τοῖς ὀφθαλμοῖς καὶ τοῖς ὠσὶν ἀκούσωσιν καὶ τῇ καρδίᾳ συνῶσιν καὶ ἐπιστρέψωσιν, καὶ ἰάσομαι αὐτούς.	Incrassatum est enim cor populi hujus, et auribus graviter audierunt, et oculos suos compresserunt: ne forte videant oculis, et auribus audiant, et corde intelligant, et convertantur, et sanem eos.	Zgrubiało bowiem serce ludu tego, i uszami ciężko usłyszeli i oczy ich* zamknęli żeby kiedyś nie zobaczyli oczami, i uszami (nie) usłyszeli, i sercem (nie) zrozumieli i (nie) zawrócili, i (nie) uleczyłbym ich». * Sens: swoje. ** W oryginale zdanie zamiarowe.
Okazało się, że okręt dotarł jednak w pobliże pewnego lądu i że lądem tym była wyspa Malta, która od dawna służyła za punkt oparcia i miejsce odpoczynku dla Fenicjan udających się ze swymi towarami do Hiszpanii. Około VIII-VII w. przed Chr. wyspa miała względną niezależność polityczną, którą jednak utraciła już w V w. na rzecz Kartaginy. W roku 218 Malta została zdobyta przez Rzymian i poddana administracyjnie władzom Sycylii. Ludność pochodzenia głównie fenickiego, zachowała i język - dlatego rozbitkowie okrętu nie mieli trudności w porozumieniu się z mieszkańcami wyspy, bo język fenicki jest pewną odmianą aramejskiego - i obyczaje swej praojczyzny, aż po czasy chrześcijańskie. Potrzebę ogrzania się przy ognisku, pomijając już to, że zaczął padać deszcz i zrobiło się zimno - tłumaczy dostatecznie fakt dotarcia do brzegu wpław lub na resztkach zniszczonego okrętu. Okazało się jednak, że do ciepła garnęły się prócz ludzi także niebezpieczne gady. Atakowanie przez nich ludzi, którzy dopiero co wyszli cało z nie lada opresji, uznano za wyraz zagniewania bogów lub dokładniej, bogini zemsty Dike, upatrującej w ocaleniu rozbitków sprzeniewierzenie się jej boskiej woli. Lecz nie na darmo zapewnił Chrystus swoich apostołów: w imię moje złe duchy będą wyrzucać, nowymi językami mówić będą; węże brać będą do rąk, i jeśliby co zatrutego wypili, nie będzie im szkodzić (Mk 16.18; por. Lk 10.19; Ps 91.13). Po raz drugi już podczas swej apostolskiej działalności został Paweł uznany za boga (por. Dz 14.11).
γνωστὸν οὖν ἔστω ὑμῖν ὅτι τοῖς ἔθνεσιν ἀπεστάλη τοῦτο τὸ σωτήριον τοῦ θεοῦ· αὐτοὶ καὶ ἀκούσονται.	Notum ergo sit vobis, quoniam gentibus missum est hoc salutare Dei, et ipsi audient.	Znajome więc niech będzie wam, że poganom wysłane zostało to zbawienie Boga. Oni i usłyszą".
	Et cum hæc dixisset, exierunt ab eo Judæi, multam habentes inter se quæstionem.
Ἐνέμεινεν δὲ διετίαν ὅλην ἐν ἰδίῳ μισθώματι καὶ ἀπεδέχετο πάντας τοὺς εἰσπορευομένους πρὸς αὐτόν,	Mansit autem biennio toto in suo conducto: et suscipiebat omnes qui ingrediebantur ad eum,	Pozostał zaś dwulecie całe* we własnym wynajmie** i przyjmował wszystkich wchodzących do niego, * "dwulecie całe"- w oryginale rozciągłość w czasie. ** Prawdopodobnie o mieszkaniu i utrzymaniu.
κηρύσσων τὴν βασιλείαν τοῦ θεοῦ καὶ διδάσκων τὰ περὶ τοῦ κυρίου Ἰησοῦ Χριστοῦ μετὰ πάσης παρρησίας ἀκωλύτως.	prædicans regnum Dei, et docens quæ sunt de Domino Jesu Christo cum omni fiducia, sine prohibitione.	ogłaszając królestwo Boga i nauczając (tych) o Panu, Jezusie Pomazańcu, z całą otwartością bez zabraniania.