Πρὸς Τιμόθεον Α

Św. Paweł napisał i wysłał Pierwszy List do Tymoteusza - jeden z trzech tzw. pasterskich - z Macedonii między pierwszym a drugim uwięzieniem, tj. w latach między 63 a 67 po Chr.

Pawłowe autorstwo listów pasterskich jest podawane w wątpliwość głównie przez egzegetów niekatolickich, którzy zwracają uwagę na to, że: 1. nie uważają tych listów za Pawłowe niektórzy spośród najstarszych pisarzy chrześcijańskich; 2. językiem, stylem i terminologią odbiegają te pisma dość często od pozostałych listów Pawła; 3. zdają się ukazywać organizację hierarchiczną Kościoła, która de facto jest znana dopiero w II lub III w.; 4. inna nieco, nie Pawłowa jest także teologia tych listów. Choć niektóre spośród tych racji uznać należy za rzeczywiste trudności, to jednak ogromna większość świadectw wczesnochrześcijańskich Pawłowi przypisuje autorstwo tych listów. Odrębności zaś stylistyczno-terminologiczne oraz inne niż w pozostałych pismach Pawła sformułowania pewnych prawd teologicznych dadzą się równie dobrze wytłumaczyć (odrębna problematyka listów, zdecydowanie duszpastersko-praktyczny charakter tych pism, inny rodzaj zwalczanych przez Pawła błędów, wpływ podeszłego wieku Apostoła), przy założeniu, że Paweł jest autorem dwu listów do Tymoteusza i jednego do Tytusa.

Powodem napisania listu była szczególna troska św. Pawła o Kościół w Efezie. Tę placówkę, trudną z powodu ciągłych niebezpieczeństw grożących prawdziwej wierze i płynącej z niej nauce etycznej, będąc w tamtych stronach po wyjściu z więzienia, powierzył Apostoł z całym zaufaniem młodemu Tymoteuszowi, urodzonemu jak on w diasporze, w Azji Mniejszej. Ojciec Tymoteusza był poganinem, matka Eunice - Żydówką. Apostoł sam go najprawdopodobniej ochrzcił w miejscu rodzinnym w Listrze, podczas pierwszej podróży misyjnej, a w czasie drugiej (lata 50-53) zabrał go ze sobą zdążając do Europy (Dz 16.1nn). Odtąd Tymoteusz stał się jednym z najbardziej oddanych Apostołowi i sprawie Ewangelii uczniów i towarzyszy prac i podróży misyjnych.

Od młodego biskupa o wątłym zdrowiu żąda Apostoł stałej czujności wobec niebezpieczeństw grożących wierze, występowania z autorytetem, stanowczo i bez kompromisu, gdy chodzi o czystość nauczania. List, podobnie jak 2 Tm i Tt, jest zbiorem pouczeń dla duszpasterzy. Stad pochodzi ich wspólna nazwa "Listy pasterskie".

Wśród tych pouczeń praktycznych zdarzają się jednak prawdy o charakterze zdecydowanie dogmatycznym. Oto niektóre z nich: Bóg... którego żaden z ludzi nie widział ani zobaczyć nie może - 1 Tm 6.16;...pragnie, by wszyscy ludzie zostali zbawieni i doszli do poznania prawdy - 1 Tm 2.4; Chrystus Jezus przyszedł na świat zbawić grzeszników - 1 Tm 1.15; jeden jest Bóg, jeden też pośrednik... Chrystus Jezus - 1 Tm 2.5; Kościół jest filarem i podporą prawdy - 1 Tm 3.15;...korzeniem wszelkiego zła jest chciwość - 1 Tm 6.10.

1
Pozdrowienie
List, choć skierowany do jednej osoby, tj. do Tymoteusza, nie jest pismem tylko prywatnym. Ma go czytać cała wspólnota, wskazania w nim zawarte - przynajmniej niektóre - również dotyczą całej społeczności. Dlatego właśnie - w przeciwnym razie byłoby to co najmniej dziwne - przedstawia się Paweł w adresie listu tak bardzo uroczyście: apostoł Chrystusa Jezusa, według rozkazu Boga. Samemu Tymoteuszowi - którego za chwilę nazwie swoim prawowitym dzieckiem w wierze - nie musiałby tego przypominać, ale mieszkańcom Efezu, gdzie Tymoteusz z ramienia Pawła spełnia władzę nad tamtejszym Kościołem. Tym Efezjanom, tak dobrze Pawłowi znanym, uprzytomnienie tej prawdy było z pewnością pożyteczne. Dwie Osoby Boskie są zaangażowane w apostolat Pawła: jest on wysłannikiem Jezusa Chrystusa, ale na wyraźne polecenie Boga Ojca. Zresztą owa wzmianka o nakazie Boga pełni tu chyba jeszcze inną funkcję: Paweł będzie za chwilę udzielał pouczeń. Liczy na posłuch ze strony wiernych; bowiem tak jak jego apostolat, pouczenia te pochodzą z woli Bożej. Przy Osobie Syna zatrzymuje się Paweł nieco dłużej, podając czytelnikowi zaraz w pierwszym wierszu zarys swojej soteriologii. Inicjatorem zbawienia jest - zgodnie z wytycznymi teologii Pawła - Bóg Ojciec, zwany tu po prostu Zbawicielem (por. 1Kor 1.21; 2Kor 5.17-18). Tytuł to raczej niezwykły, gdyż zazwyczaj przypisuje się go drugiej Osobie Trójcy Świętej. Całe życie chrześcijanina powinno upływać pod znakiem nadziei. Przedmiotem owej nadziei jest sam Jezus Chrystus, pełne zjednoczenie z Nim, za czym tak tęsknił za życia Paweł. Ową nadzieją pełnego zjednoczenia z Chrystusem różnią się chrześcijanie od wszystkich, którzy nie mają nadziei (1Tes 4.13), czyli od pogan.
Παῦλος ἀπόστολος Χριστοῦ Ἰησοῦ κατ᾽ ἐπιταγὴν θεοῦ σωτῆρος ἡμῶν καὶ Χριστοῦ Ἰησοῦ τῆς ἐλπίδος ἡμῶν Paulus Apostolus Jesu Christi secundum imperium Dei Salvatoris nostri, et Christi Jesu spei nostræ, Paweł wysłannik* Pomazańca** Jezusa według rozkazu Boga, Zbawiciela naszego i Pomazańca** Jezusa, Nadziei naszej,
* Inaczej: "apostoł".
** Tu znaczenie etymologiczne, normalnie już jak imię własne: "Chrystus". Przypis ten dotyczy także pozostałych miejsc tej księgi, w których powyższe słowo występuje.
Τιμοθέῳ γνησίῳ τέκνῳ ἐν πίστει, χάρις ἔλεος εἰρήνη ἀπὸ θεοῦ πατρὸς καὶ Χριστοῦ Ἰησοῦ τοῦ κυρίου ἡμῶν. Timotheo dilecto filio in fide. Gratia, misericordia, et pax a Deo Patre, et Christo Jesu Domino nostro. Tymoteuszowi, prawowitemu synowi w wierze: łaska, litość, pokój od Boga, Ojca, i Pomazańca Jezusa, Pana naszego.
Ostrzeżenie przed fałszywymi nauczycielami
Καθὼς παρεκάλεσά σε προσμεῖναι ἐν Ἐφέσῳ πορευόμενος εἰς Μακεδονίαν, ἵνα παραγγείλῃς τισὶν μὴ ἑτεροδιδασκαλεῖν Sicut rogavi te ut remaneres Ephesi cum irem in Macedoniam, ut denuntiares quibusdam ne aliter docerent, Jak zachęciłem cię pozostać* w Efezie, idąc do Macedonii. aby nakazałbyś niektórym nie inaczej nauczać
* Bezokolicznik zależny od "zachęciłem". Składniej: "byś pozostał".
μηδὲ προσέχειν μύθοις καὶ γενεαλογίαις ἀπεράντοις, αἵτινες ἐκζητήσεις παρέχουσιν μᾶλλον ἢ οἰκονομίαν θεοῦ τὴν ἐν πίστει. neque intenderent fabulis, et genealogiis interminatis: quæ quæstiones præstant magis quam ædificationem Dei, quæ est in fide. ani zajmować się bajkami i rodowodami nie kończącymi się, które odszukania podają raczej niż szafarzowanie Boga. (to) w wierze.
τὸ δὲ τέλος τῆς παραγγελίας ἐστὶν ἀγάπη ἐκ καθαρᾶς καρδίας καὶ συνειδήσεως ἀγαθῆς καὶ πίστεως ἀνυποκρίτου, Finis autem præcepti est caritas de corde puro, et conscientia bona, et fide non ficta. Zaś koniec (tego) nakazu jest miłością z czystego serca, i sumienia dobrego i wiary nieobłudnej,
ὧν τινες ἀστοχήσαντες ἐξετράπησαν εἰς ματαιολογίαν A quibus quidam aberrantes, conversi sunt in vaniloquium, których niektórzy chybiwszy, odwrócili się ku czczemu mówieniu,
θέλοντες εἶναι νομοδιδάσκαλοι, μὴ νοοῦντες μήτε ἃ λέγουσιν μήτε περὶ τίνων διαβεβαιοῦνται. volentes esse legis doctores, non intelligentes neque quæ loquuntur, neque de quibus affirmant. chcąc być nauczycielami Prawa, nie myśląc ani co mówią, ani o jakich twierdzą sobie mocno.
Οἴδαμεν δὲ ὅτι καλὸς ὁ νόμος, ἐάν τις αὐτῷ νομίμως χρῆται, Scimus autem quia bona est lex si quis ex legitime utatur: Wiemy zaś, że piękne (jest) Prawo, jeśli ktoś nim prawidłowo posługuje się,
εἰδὼς τοῦτο, ὅτι δικαίῳ νόμος οὐ κεῖται, ἀνόμοις δὲ καὶ ἀνυποτάκτοις, ἀσεβέσι καὶ ἁμαρτωλοῖς, ἀνοσίοις καὶ βεβήλοις, πατρολῴαις καὶ μητρολῴαις, ἀνδροφόνοις sciens hoc quia lex justo non est posita, sed injustis, et non subditis, impiis, et peccatoribus, sceleratis, et contaminatis, parricidis, et matricidis, homicidis, wiedząc to, że (dla) sprawiedliwego Prawo nie jest położone, (dla) nieprawych zaś i niepodporządkowanych, bezbożnych i grzeszników, nieświątobliwych i profanatorów, ojcobójców i matkobójców, morderców,
πόρνοις ἀρσενοκοίταις ἀνδραποδισταῖς ψεύσταις ἐπιόρκοις, καὶ εἴ τι ἕτερον τῇ ὑγιαινούσῃ διδασκαλίᾳ ἀντίκειται fornicariis, masculorum concubitoribus, plagiariis, mendacibus, et perjuris, et si quid aliud sanæ doctrinæ adversatur, nierządnych, pokładających się z mężczyznami*, pętających ludziom nogi**, kłamców, krzywoprzysięzców. i jeśli coś innego będącej zdrową nauce jest przeciwne.
* Chodzi o homoseksualistów.
** O handlarzach niewolnikami i ciemiężcach.
κατὰ τὸ εὐαγγέλιον τῆς δόξης τοῦ μακαρίου θεοῦ, ὃ ἐπιστεύθην ἐγώ. quæ est secundum Evangelium gloriæ beati Dei, quod creditum est mihi. według* dobrej nowiny chwały** szczęśliwego*** Boga. którą mam powierzoną ja.
* Wiersz 11 należy połączyć bezpośrednio z wcześniejszym "Wiemy zaś, że… " w w. 8. Inne możliwe tłumaczenie tego przyimka: "przeciw", lecz wtedy w. 11 należy połączyć bezpośrednio z "Jest przeciwnie" (w. 10).
** Możliwe, że jest tu genetivus obiectivus: "o chwale".
*** Teologicznie poprawniej: "błogosławionego".
Miłość okazana Pawłowi
Χάριν ἔχω τῷ ἐνδυναμώσαντί με Χριστῷ Ἰησοῦ τῷ κυρίῳ ἡμῶν, ὅτι πιστόν με ἡγήσατο θέμενος εἰς διακονίαν Gratias ago ei, qui me confortavit, Christo Jesu Domino nostro, quia fidelem me existimavit, ponens in ministerio: Wdzięczność mam (dla tego), (który umocnił)* mię, Pomazańca Jezusa, Pana naszego, że godnym wiary mię uznał, umieściwszy sobie do służby,
* Inna lekcja zamiast "który umocnił": "który umacnia".
τὸ πρότερον ὄντα βλάσφημον καὶ διώκτην καὶ ὑβριστήν, ἀλλὰ ἠλεήθην, ὅτι ἀγνοῶν ἐποίησα ἐν ἀπιστίᾳ· qui prius blasphemus fui, et persecutor, et contumeliosus: sed misericordiam Dei consecutus sum, quia ignorans feci in incredulitate. wcześniej będącego krzywdząco mówiącym*, i ścigającym**, i obrażającym***, ale dostąpiłem litości, bo nie wiedząc uczyniłem w niewierze,
* Inaczej: "bluźniąco mówiącym".
** O prześladowaniu.
*** Możliwe: "zuchwalcem".
ὑπερεπλεόνασεν δὲ ἡ χάρις τοῦ κυρίου ἡμῶν μετὰ πίστεως καὶ ἀγάπης τῆς ἐν Χριστῷ Ἰησοῦ. Superabundavit autem gratia Domini nostri cum fide, et dilectione, quæ est in Christo Jesu. wyżej zaobfitowała zaś łaska Pana naszego z wiarą i miłością, (tą) w Pomazańcu Jezusie.
πιστὸς ὁ λόγος καὶ πάσης ἀποδοχῆς ἄξιος, ὅτι Χριστὸς Ἰησοῦς ἦλθεν εἰς τὸν κόσμον ἁμαρτωλοὺς σῶσαι, ὧν πρῶτός εἰμι ἐγώ. Fidelis sermo, et omni acceptione dignus: quod Christus Jesus venit in hunc mundum peccatores salvos facere, quorum primus ego sum. Godne wiary* słowo i całego przyjęcia godne, że Pomazaniec Jezus przyszedł na świat grzeszników zbawić, (z) których pierwszym jestem ja,
* Inna grecka lekcja: "ludzkie".
ἀλλὰ διὰ τοῦτο ἠλεήθην, ἵνα ἐν ἐμοὶ πρώτῳ ἐνδείξηται Χριστὸς Ἰησοῦς τὴν ἅπασαν μακροθυμίαν πρὸς ὑποτύπωσιν τῶν μελλόντων πιστεύειν ἐπ᾽ αὐτῷ εἰς ζωὴν αἰώνιον. Sed ideo misericordiam consecutus sum: ut in me primo ostenderet Christus Jesus omnem patientiam ad informationem eorum, qui credituri sunt illi, in vitam æternam. ale przez to dostąpiłem litości, aby we mnie pierwszym wykazałby Pomazaniec Jezus całą wielkoduszność, na uczynienie wzorem zamierzających* wierzyć z powodu Niego w życie wieczne.
* Imiesłów ten nadaje bezokolicznikowi "wierzyć" sens futuryczny: "tych, którzy uwierzą", lub: "tych, którzy mają uwierzyć".
τῷ δὲ βασιλεῖ τῶν αἰώνων, ἀφθάρτῳ ἀοράτῳ μόνῳ θεῷ, τιμὴ καὶ δόξα εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων, ἀμήν. Regi autem sæculorum immortali, invisibili, soli Deo honor et gloria in sæcula sæculorum. Amen. Zaś Królowi wieków, Niezniszczalnemu, Niewidzialnemu, Jedynemu Bogu, szacunek i chwała na wieki wieków. Amen.
Ταύτην τὴν παραγγελίαν παρατίθεμαί σοι, τέκνον Τιμόθεε, κατὰ τὰς προαγούσας ἐπὶ σὲ προφητείας, ἵνα στρατεύῃ ἐν αὐταῖς τὴν καλὴν στρατείαν Hoc præceptum commendo tibi, fili Timothee, secundum præcedentes in te prophetias, ut milites in illis bonam militiam, Ten nakaz podaję ci, synu Tymoteuszu, według prowadzących naprzód do ciebie prorokowań, aby służyłbyś wojskowo w nich piękną służbę wojskową*,
* "aby służyłbyś wojskowo w nich piękną służbę wojskową" - figura etymologica, sens metaforyczny.
ἔχων πίστιν καὶ ἀγαθὴν συνείδησιν, ἥν τινες ἀπωσάμενοι περὶ τὴν πίστιν ἐναυάγησαν, habens fidem, et bonam conscientiam, quam quidam repellentes, circa fidem naufragaverunt: mając wiarę i dobre sumienie, które niektórzy odepchnąwszy od siebie, co do wiary przeżyli rozbicie się okrętu*;
* Sens metaforyczny, o okręcie wiary.
ὧν ἐστιν Ὑμέναιος καὶ Ἀλέξανδρος, οὓς παρέδωκα τῷ Σατανᾷ, ἵνα παιδευθῶσιν μὴ βλασφημεῖν. ex quibus est Hymenæus, et Alexander: quos tradidi Satanæ, ut discant non blasphemare. (z) których jest Hymenajos i Aleksander, których przekazałem szatanowi, aby zostaliby wychowani, aby nie krzywdząco mówić*.
* Inaczej: "bluźnierczo mówić".
2
Wskazówki dotyczące spotkań
Παρακαλῶ οὖν πρῶτον πάντων ποιεῖσθαι δεήσεις προσευχὰς ἐντεύξεις εὐχαριστίας ὑπὲρ πάντων ἀνθρώπων, Obsecro igitur primum omnium fieri obsecrationes, orationes, postulationes, gratiarum actiones, pro omnibus hominibus: Zachęcam więc najpierw (z) wszystkich* czynić sobie błagania, modlitwy, wstawiennictwa, dziękczynienia, za wszystkich ludzi,
* "najpierw z wszystkich" - sens: przede wszystkim.
Od rozdz. 2 rozpoczynają się różne wskazania przeznaczone dla Tymoteusza. Wśród owych wskazań na pierwszym miejscu znajduje się polecenie, aby modlitewną troską obejmować wszystkich ludzi, na czele z królami i wszystkimi sprawującymi władzę. Ci ostatni bowiem, wypełniając przy Bożej pomocy jak należy swoje zadania, zapewnią ciche i spokojne życie całej społeczności. Mimo iż cezarem, czyli władcą najwyższym, któremu podlegali dosłownie wszyscy ówcześni chrześcijanie, był Neron, a jego wysocy urzędnicy prowincjonalni byli dla nich równie jak Cezar niełaskawi, to jednak polecenie Pawła, by modlić się za mających władzę, nie powinno budzić sprzeciwów. Po pierwsze Paweł - podobnie jak w Rz 13.1-7 (zob. także 1P 2.13-17) - zdaje się abstrahować od konkretnych warunków historycznych, pouczając równocześnie wiernych, że każda władza ma w planach Bożych jakąś rolę do spełnienia (zob. co do faraona - Rz 9.17 nn), a po drugie mogło tu chodzić właśnie o modły w intencji złagodzenia wrogiego stosunku mających władzę do chrześcijan. W każdym razie ten niczym nie ograniczony uniwersalizm modlitewnych intencji jest zupełnie naturalnym następstwem równie uniwersalistycznej miłości bliźniego, którą głosił Chrystus i która miała stanowić szczególne znamię wszystkich Jego wyznawców. Prośby, modlitwy, wspólne błagania oraz dziękczynienia - to może techniczne określenia poszczególnych części swoistej liturgii wczesnochrześcijańskiej albo po prostu krótkie wyliczenie różnych aspektów tej samej modlitwy.
ὑπὲρ βασιλέων καὶ πάντων τῶν ἐν ὑπεροχῇ ὄντων, ἵνα ἤρεμον καὶ ἡσύχιον βίον διάγωμεν ἐν πάσῃ εὐσεβείᾳ καὶ σεμνότητι. pro regibus, et omnibus qui in sublimitate sunt, ut quietam et tranquillam vitam agamus in omni pietate, et castitate: za królów i wszystkich w wybitności będących, aby ciche i spokojne życie wiedlibyśmy w całej nabożności i szanowności.
τοῦτο καλὸν καὶ ἀπόδεκτον ἐνώπιον τοῦ σωτῆρος ἡμῶν θεοῦ, hoc enim bonum est, et acceptum coram Salvatore nostro Deo, To piękne i możliwe do przyjęcia przed Zbawicielem naszym, Bogiem,
ὃς πάντας ἀνθρώπους θέλει σωθῆναι καὶ εἰς ἐπίγνωσιν ἀληθείας ἐλθεῖν. qui omnes homines vult salvos fieri, et ad agnitionem veritatis venire. który wszyscy ludzie chce dać się zbawić i do uznania prawdy przyjść*.
* "wszyscy ludzie (…) dać się zbawić i (…) przyjść" - składniej: "który chce. by wszyscy ludzie dali się zbawić i by doszli do uznania prawdy".
εἷς γὰρ θεός, εἷς καὶ μεσίτης θεοῦ καὶ ἀνθρώπων, ἄνθρωπος Χριστὸς Ἰησοῦς, Unus enim Deus, unus et mediator Dei et hominum homo Christus Jesus: Jeden bowiem Bóg, jeden i pośrednik Boga i ludzi: człowiek Pomazaniec Jezus,
ὁ δοὺς ἑαυτὸν ἀντίλυτρον ὑπὲρ πάντων, τὸ μαρτύριον καιροῖς ἰδίοις. qui dedit redemptionem semetipsum pro omnibus, testimonium temporibus suis: (Ten) (który dał) siebie samego zamiast okupu za wszystkich, świadectwo stosownym porom swoim;
εἰς ὃ ἐτέθην ἐγὼ κῆρυξ καὶ ἀπόστολος, ἀλήθειαν λέγω οὐ ψεύδομαι, διδάσκαλος ἐθνῶν ἐν πίστει καὶ ἀληθείᾳ. in quo positus sum ego prædicator, et Apostolus (veritatem dico, non mentior) doctor gentium in fide, et veritate. ku czemu zostałem umieszczony ja herold i wysłannik* - prawdę mówię**, nie kłamię nauczyciel ludów*** w wierze i prawdzie.
* Inaczej: "apostoł".
** Inne lekcje: "mówię w Pomazańcu"; "mówię Pomazaniec"; bez "prawdę mówię".
*** Lub: "pogan".
Βούλομαι οὖν προσεύχεσθαι τοὺς ἄνδρας ἐν παντὶ τόπῳ ἐπαίροντας ὁσίους χεῖρας χωρὶς ὀργῆς καὶ διαλογισμοῦ. Volo ergo viros orare in omni loco, levantes puras manus sine ira et disceptatione. Postanawiam więc, (by) modlić się mężowie* w każdym miejscu, podnosząc świątobliwe ręce bez gniewu i sporu;
* Składniej: "by mężowie modlili się".
ὡσαύτως καὶ γυναῖκας ἐν καταστολῇ κοσμίῳ μετὰ αἰδοῦς καὶ σωφροσύνης κοσμεῖν ἑαυτάς, μὴ ἐν πλέγμασιν καὶ χρυσίῳ ἢ μαργαρίταις ἢ ἱματισμῷ πολυτελεῖ, Similiter et mulieres in habitu ornato, cum verecundia et sobrietate ornantes se, et non in tortis crinibus, aut auro, aut margaritas, vel veste pretiosa: tak samo (by) [i] kobiety przez powściągliwość uporządkowaną z godnością i rozsądkiem przystrajać* siebie samych, nie przez fryzowania i złoto lub perły lub odzież wielce wyszukaną,
* Składniej: "by kobiety (…) przystrajały".
ἀλλ᾽ ὃ πρέπει γυναιξὶν ἐπαγγελλομέναις θεοσέβειαν, δι᾽ ἔργων ἀγαθῶν. sed quod decet mulieres, promittentes pietatem per opera bona. ale, co przystoi kobietom zalecającym się bogobojnością, poprzez dzieła dobre.
γυνὴ ἐν ἡσυχίᾳ μανθανέτω ἐν πάσῃ ὑποταγῇ· Mulier in silentio discat cum omni subjectione. Kobieta w cichości niech się uczy w całym podporządkowaniu się;
διδάσκειν δὲ γυναικὶ οὐκ ἐπιτρέπω οὐδὲ αὐθεντεῖν ἀνδρός, ἀλλ᾽ εἶναι ἐν ἡσυχίᾳ. Docere autem mulierem non permitto, neque dominari in virum: sed esse in silentio. nauczać zaś kobiecie nie pozwalam ani władać mężem, ale być w cichości.
Ἀδὰμ γὰρ πρῶτος ἐπλάσθη, εἶτα Εὕα. Adam enim primus formatus est: deinde Heva: Adam bowiem pierwszy został uformowany, potem Ewa;
καὶ Ἀδὰμ οὐκ ἠπατήθη, ἡ δὲ γυνὴ ἐξαπατηθεῖσα ἐν παραβάσει γέγονεν· et Adam non est seductus: mulier autem seducta in prævaricatione fuit. i Adam nie został zwiedziony, zaś kobieta zwiedziona w przestępstwie stała się.
σωθήσεται δὲ διὰ τῆς τεκνογονίας, ἐὰν μείνωσιν ἐν πίστει καὶ ἀγάπῃ καὶ ἁγιασμῷ μετὰ σωφροσύνης. Salvabitur autem per filiorum generationem, si permanserit in fide, et dilectione, et sanctificatione cum sobrietate. Zostanie zbawiona zaś przez rodzenie dzieci, jeśli pozostaną w wierze, i miłości, i uświęceniu z rozsądkiem.
3
Przywódcy i ich pomocnicy
Πιστὸς ὁ λόγος· εἴ τις ἐπισκοπῆς ὀρέγεται, καλοῦ ἔργου ἐπιθυμεῖ. Fidelis sermo: si quis episcopatum desiderat, bonum opus desiderat. Godne wiary* słowo: Jeśli ktoś (po) doglądanie** sięga, pięknego dzieła pożąda.
* Inna grecka lekcja: "ludzkie".
** Wyraz ten przyjął znaczenie "biskupstwo".
δεῖ οὖν τὸν ἐπίσκοπον ἀνεπίλημπτον εἶναι, μιᾶς γυναικὸς ἄνδρα, νηφάλιον σώφρονα κόσμιον φιλόξενον διδακτικόν, Oportet ergo episcopum irreprehensibilem esse, unius uxoris virum, sobrium, prudentem, ornatum, pudicum, hospitalem, doctorem, Trzeba więc, (by) doglądający* nienagannym być, jednej kobiety mężem, trzeźwym, rozsądnym, uporządkowanym, gościnnym, zdolnym do nauczania,
* Wyraz ten przyjął znaczenie "biskup". W Nowym Testamencie jest terminem technicznym dla przełożonego gminy, ustalonego przez apostołów, podobnie jak rzeczownik "starszy".
Osiągnięcia najnowszej egzegezy nie pozwalają już podtrzymywać teorii, według której επίσκοποι z NT są prawdziwymi przodkami naszego stanu kapłańskiego, podczas gdy πρεσβύτεροι byli ludźmi świeckimi, nie zabierali głosu w sprawach nauczania i kultu, lecz ograniczali się do czysto zewnętrznego administrowania Kościołami. Przynajmniej niektóre teksty Pisma św. pozostają w sprzeczności z takim mniemaniem. Z listu św. Jakuba (Jk 5.14) wynika, że właśnie starsi dokonywali namaszczenia, które według wszelkiego prawdopodobieństwa miało charakter sakramentalny. Wydaje się, iż mają rację ci, którzy utrzymują, że starsi posiadali taką samą kapłańską władzę jak i biskupi. Ci ostatni natomiast stanowili - w pewnych okolicznościach - swoisty organ wykonawczy, powoływany do życia właśnie przez kolegium starszych. Ustrój organizacyjny niechrześcijańskich społeczności zarówno judaistycznych, jak i hellenistycznych potwierdzałby, wieloma przykładami, niniejsze przypuszczenie. Istnieli zatem w Kościele pierwotnym starsi - biskupi i do nich należało przewodniczenie na zebraniach liturgicznych, sprawowanie Eucharystii, nauczanie w sensie ścisłym i administrowanie dobrami doczesnymi Kościoła.
μὴ πάροινον μὴ πλήκτην, ἀλλὰ ἐπιεικῆ ἄμαχον ἀφιλάργυρον, non vinolentum, non percussorem, sed modestum: non litigiosum, non cupidum, sed nie opojem, nie awanturnikiem, ale życzliwym, niewojowniczym, nie przywiązanym do pieniędzy,
τοῦ ἰδίου οἴκου καλῶς προϊστάμενον, τέκνα ἔχοντα ἐν ὑποταγῇ, μετὰ πάσης σεμνότητος suæ domui bene præpositum: filios habentem subditos cum omni castitate. swojego domu pięknie stojącym na czele, dzieci mającym w podporządkowaniu się z całą szanownością;
εἰ δέ τις τοῦ ἰδίου οἴκου προστῆναι οὐκ οἶδεν, πῶς ἐκκλησίας θεοῦ ἐπιμελήσεται; Si quis autem domui suæ præesse nescit, quomodo ecclesiæ Dei diligentiam habebit? (jeśli zaś ktoś swojego domu stanąć na czele nie umie, jak (o) (społeczność) wywołanych* Boga dbać będzie?)
* Tu podaje się znaczenie etymologiczne. W Nowym Testamencie jako termin techniczny, oznacza Kościół Powszechny lub lokalną gminę Kościoła. Bliżej o semantyce zob. przypis do Dz 5.11* . Przypis ten dotyczy także pozostałych miejsc tej księgi, w których powyższe słowo występuje.
μὴ νεόφυτον, ἵνα μὴ τυφωθεὶς εἰς κρίμα ἐμπέσῃ τοῦ διαβόλου. Non neophytum: ne in superbiam elatus, in judicium incidat diaboli. nie nowo zasadzonym*, aby nie. poddawszy się próżności. w sąd wpadłby oszczercy**.
* Według komentarzy ta ogrodnicza metafora oznacza neofitę, czyli świeżo nawróconego na wiarę, jest jednak możliwe, że oznacza ona w ogóle dorobkiewicza, nowobogackiego, świeżo upieczonego inteligenta itp. Od wyrazu "doglądający" w w. 2 do tego miejsca wypowiedź podporządkowana jest składni accusativus cum infinitivo, zależnej od "trzeba" (w. 2).
** Inaczej: "diabła".
δεῖ δὲ καὶ μαρτυρίαν καλὴν ἔχειν ἀπὸ τῶν ἔξωθεν, ἵνα μὴ εἰς ὀνειδισμὸν ἐμπέσῃ καὶ παγίδα τοῦ διαβόλου. Oportet autem illum et testimonium habere bonum ab iis qui foris sunt, ut non in opprobrium incidat, et in laqueum diaboli. Trzeba zaś i świadczenie piękne mieć od (tych) z zewnątrz, aby nie w obelgę wpadłby i pułapkę oszczercy*.
* Inaczej: "diabła".
Διακόνους ὡσαύτως σεμνούς, μὴ διλόγους, μὴ οἴνῳ πολλῷ προσέχοντας, μὴ αἰσχροκερδεῖς, Diaconos similiter pudicos, non bilingues, non multo vino deditos, non turpe lucrum sectantes: Słudzy* tak samo szanowni, nie dwusłowni, nie (do) wina licznego lgnący, nie szukający haniebnego zysku,
* Inaczej: "diakoni". W Nowym Testamencie termin techniczny dla grupy mężów pełniących funkcje społeczne i liturgiczne (por. Dz 6.3-4).
ἔχοντας τὸ μυστήριον τῆς πίστεως ἐν καθαρᾷ συνειδήσει. habentes mysterium fidei in conscientia pura. mający* tajemnicę wiary w czystym sumieniu.
* Od wyrazu "słudzy" (w. 8) do tego miejsca występuje składnia accusativus cum infinitivo, zależna od domyślnego "trzeba".
καὶ οὗτοι δὲ δοκιμαζέσθωσαν πρῶτον, εἶτα διακονείτωσαν ἀνέγκλητοι ὄντες. Et hi autem probentur primum: et sic ministrent, nullum crimen habentes. I ci zaś niech będą wypróbowani najpierw, potem niech służą, nieobwinionymi będąc.
γυναῖκας ὡσαύτως σεμνάς, μὴ διαβόλους, νηφαλίους, πιστὰς ἐν πᾶσιν. Mulieres similiter pudicas, non detrahentes, sobrias, fideles in omnibus. Kobiety tak samo szanowne, nie oszczercze, trzeźwe, wierne* we wszystkim.
* Od wyrazu "kobiety" do "wierne" występuje składnia accusativus cum infinitivo, zależna od domyślnego "trzeba".
διάκονοι ἔστωσαν μιᾶς γυναικὸς ἄνδρες, τέκνων καλῶς προϊστάμενοι καὶ τῶν ἰδίων οἴκων. Diaconi sint unius uxoris viri, qui filiis suis bene præsint, et suis domibus. Słudzy* niech będą jednej kobiety mężami, dzieci pięknie stojącymi na czele i swoich domów:
* Inaczej: diakoni. Zob. 3.8* .
οἱ γὰρ καλῶς διακονήσαντες βαθμὸν ἑαυτοῖς καλὸν περιποιοῦνται καὶ πολλὴν παρρησίαν ἐν πίστει τῇ ἐν Χριστῷ Ἰησοῦ. Qui enim bene ministraverint, gradum bonum sibi acquirent, et multam fiduciam in fide, quæ est in Christo Jesu. (ci) bowiem, pięknie (którzy spełnili służbę), stopień sobie samym piękny pozyskują dla siebie i wielką otwartość w wierze, (tej) w Pomazańcu Jezusie.
Ταῦτά σοι γράφω ἐλπίζων ἐλθεῖν πρὸς σὲ ἐν τάχει· Hæc tibi scribo, sperans me ad te venire cito: To ci piszę, mając nadzieję przyjść do ciebie w szybkości;
ἐὰν δὲ βραδύνω, ἵνα εἰδῇς πῶς δεῖ ἐν οἴκῳ θεοῦ ἀναστρέφεσθαι, ἥτις ἐστὶν ἐκκλησία θεοῦ ζῶντος, στῦλος καὶ ἑδραίωμα τῆς ἀληθείας. si autem tardavero, ut scias quomodo oporteat te in domo Dei conversari, quæ est ecclesia Dei vivi, columna et firmamentum veritatis. jeśli zaś zwlekałbym, aby wiedziałbyś, jak trzeba w domu Boga obracać się, który jest (społecznością) wywołanych Boga żyjącego, kolumną i utwierdzeniem prawdy.
καὶ ὁμολογουμένως μέγα ἐστὶν τὸ τῆς εὐσεβείας μυστήριον· Ὃς ἐφανερώθη ἐν σαρκί, ἐδικαιώθη ἐν πνεύματι, ὤφθη ἀγγέλοις, ἐκηρύχθη ἐν ἔθνεσιν, ἐπιστεύθη ἐν κόσμῳ, ἀνελήμφθη ἐν δόξῃ. Et manifeste magnum est pietatis sacramentum, quod manifestatum est in carne, justificatum est in spiritu, apparuit angelis, prædicatum est gentibus, creditum est in mundo, assumptum est in gloria. I zgodnie przyznając wielką jest (ta) nabożności tajemnica: Ten* dał się uczynić widocznym w ciele, dał się uznać za sprawiedliwego w Duchu, dał się zobaczyć zwiastunom**, dał się ogłosić wśród pogan, dał uwierzyć w siebie na świecie, dał się wziąć do góry w chwale.
* Inne lekcje, "ta" - prawdopodobnie nawiązujące do "tajemnica"; wykrzyknik "o"; "Bóg".
** Inaczej: "aniołom". Przypis ten dotyczy także pozostałych miejsc tej księgi, w których powyższe słowo występuje.
4
Wskazówki dla Tymoteusza
Τὸ δὲ πνεῦμα ῥητῶς λέγει ὅτι ἐν ὑστέροις καιροῖς ἀποστήσονταί τινες τῆς πίστεως προσέχοντες πνεύμασιν πλάνοις καὶ διδασκαλίαις δαιμονίων, Spiritus autem manifeste dicit, quia in novissimis temporibus discedent quidam a fide, attendentes spiritibus erroris, et doctrinis dæmoniorum, Zaś Duch dosłownie mówi, że w późniejszych stosownych porach odstąpią niektórzy (od) wiary, lgnąc (do) duchów zwodzących i nauk demonów,
ἐν ὑποκρίσει ψευδολόγων, κεκαυστηριασμένων τὴν ἰδίαν συνείδησιν, in hypocrisi loquentium mendacium, et cauteriatam habentium suam conscientiam, w obłudzie mówiących kłamstwa, (którzy wypalili sobie)* swoje sumienie,
* Słowo to oznacza kauteryzację, czyli metaforycznie wypalenie rozpalonym żelazem sumienia jak zbędnej narośli na ciele lub miejsca zatruwającego organizm jadem.
κωλυόντων γαμεῖν, ἀπέχεσθαι βρωμάτων, ἃ ὁ θεὸς ἔκτισεν εἰς μετάλημψιν μετὰ εὐχαριστίας τοῖς πιστοῖς καὶ ἐπεγνωκόσι τὴν ἀλήθειαν. prohibentium nubere, abstinere a cibis, quod Deus creavit ad percipiendum cum gratiarum actione fidelibus, et iis qui cognoverunt veritatem. (którzy zabraniają) zaślubiać się, otrzymywać (z) potraw, które Bóg stworzył do przyjmowania z wdzięcznością (dla) wiernych i (tych którzy uznali) prawdę.
Przekazawszy najważniejsze pouczenia co do sposobu zachowywania się mężczyzn i kobiet na zebraniach liturgicznych, znów wraca Apostoł do błędów propagowanych na terenie Efezu, ukazując tym razem nowe oblicze. Najprzód jednak przypomni, że zgubne działanie owych fałszywych nauczycieli było od dawna zapowiedziane przez Ducha, tzn. przez ludzi obdarzonych charyzmatem jasnowidzenia. Zresztą przepowiedział to wiele razy Chrystus (Mk 13.5; Mk 13.22), a także Paweł, mając na uwadze właśnie chrześcijan efeskich (Dz 20.29). W rezultacie wiele ludzi odeszło od prawdziwej wiary - o konkretnych przykładach już zresztą była mowa - i pozwoliło się uwieść demonom. Wszystko zaś to stało się przez ludzi, którzy, mając już obciążone sumienie, zdobywają się na coraz to nowe kłamstwa. Owo obciążenie sumienia zilustrował Paweł obrazem piętna, przypominającego pogański zwyczaj wypalania specjalnego znaku na czole pewnej kategorii złoczyńców lub zbiegłych z niewoli jeńców wojennych. Pseudonauczyciele ci w pełni byli świadomi tego, że głoszona przez nich nauka wcale nie pokrywała się z prawdą, a nade wszystko pozostawała w wyraźnej sprzeczności z ich własnym postępowaniem. Przypominają się słowa Chrystusa o fałszywych prorokach, co to „przychodzą w owczej skórze, a wewnątrz są drapieżnymi wilkami; (Mt 7.15).
ὅτι πᾶν κτίσμα θεοῦ καλὸν καὶ οὐδὲν ἀπόβλητον μετὰ εὐχαριστίας λαμβανόμενον· Quia omnis creatura Dei bona est, et nihil rejiciendum quod cum gratiarum actione percipitur: Bo każdy stwór Boga piękny i żaden godny odrzucenia z wdzięcznością brany,
ἁγιάζεται γὰρ διὰ λόγου θεοῦ καὶ ἐντεύξεως. sanctificatur enim per verbum Dei, et orationem. uświęcany jest bowiem przez słowo Boga i wstawiennictwo*.
* Lub: "modlitwę".
Ταῦτα ὑποτιθέμενος τοῖς ἀδελφοῖς καλὸς ἔσῃ διάκονος Χριστοῦ Ἰησοῦ, ἐντρεφόμενος τοῖς λόγοις τῆς πίστεως καὶ τῆς καλῆς διδασκαλίας ᾗ παρηκολούθηκας· Hæc proponens fratribus, bonus eris minister Christi Jesu enutritus verbis fidei, et bonæ doctrinæ, quam assecutus es. To podsuwając braciom* pięknym będziesz sługą Pomazańca Jezusa, nakarmiąjącym się słowami wiary i pięknej nauki, (za) którą poszedłeś:
* O współwyznawcach.
τοὺς δὲ βεβήλους καὶ γραώδεις μύθους παραιτοῦ. γύμναζε δὲ σεαυτὸν πρὸς εὐσέβειαν· Ineptas autem, et aniles fabulas devita: exerce autem teipsum ad pietatem. zaś profanujące i staruchowe bajki odsuwaj od siebie*. Ćwicz zaś ciebie samego do nabożności;
* Lub: "unikaj".
ἡ γὰρ σωματικὴ γυμνασία πρὸς ὀλίγον ἐστὶν ὠφέλιμος, ἡ δὲ εὐσέβεια πρὸς πάντα ὠφέλιμός ἐστιν ἐπαγγελίαν ἔχουσα ζωῆς τῆς νῦν καὶ τῆς μελλούσης. Nam corporalis exercitatio, ad modicum utilis est: pietas autem ad omnia utilis est, promissionem habens vitæ, quæ nunc est, et futuræ. bo cielesne ćwiczenie do małego jest pomocne, zaś nabożność do wszystkiego pomocna jest, obietnicę mając życia, (tego) teraz i (tego) mającego nastąpić.
πιστὸς ὁ λόγος καὶ πάσης ἀποδοχῆς ἄξιος· Fidelis sermo, et omni acceptione dignus. Godne wiary słowo i całego przyjęcia godne;
εἰς τοῦτο γὰρ κοπιῶμεν καὶ ἀγωνιζόμεθα, ὅτι ἠλπίκαμεν ἐπὶ θεῷ ζῶντι, ὅς ἐστιν σωτὴρ πάντων ἀνθρώπων μάλιστα πιστῶν. In hoc enim laboramus, et maledicimur, quia speramus in Deum vivum, qui est Salvator omnium hominum, maxime fidelium. ku temu bowiem trudzimy się i walczymy*, bo nabyliśmy nadzieję z powodu Boga żyjącego, który jest Zbawicielem wszystkich ludzi, najbardziej wiernych.
* Inna lekcja: "doznajemy obelg".
Παράγγελλε ταῦτα καὶ δίδασκε. Præcipe hæc, et doce. Nakazuj to i nauczaj.
μηδείς σου τῆς νεότητος καταφρονείτω, ἀλλὰ τύπος γίνου τῶν πιστῶν ἐν λόγῳ, ἐν ἀναστροφῇ, ἐν ἀγάπῃ, ἐν πίστει, ἐν ἁγνείᾳ. Nemo adolescentiam tuam contemnat: sed exemplum esto fidelium in verbo, in conversatione, in caritate, in fide, in castitate. Nikt twej młodości (nie) niech lekceważy, ale wzorem stawaj się wiernych w słowie, w obracaniu się*, w miłości, w wierze, w nieskalaności.
* Metafora postawy etycznej.
ἕως ἔρχομαι πρόσεχε τῇ ἀναγνώσει, τῇ παρακλήσει, τῇ διδασκαλίᾳ. Dum venio, attende lectioni, exhortationi, et doctrinæ. Dopóki przychodzę, zajmuj się odczytywaniem, zachętą, nauką.
μὴ ἀμέλει τοῦ ἐν σοὶ χαρίσματος, ὃ ἐδόθη σοι διὰ προφητείας μετὰ ἐπιθέσεως τῶν χειρῶν τοῦ πρεσβυτερίου. Noli negligere gratiam, quæ in te est, quæ data est tibi per prophetiam, cum impositione manuum presbyterii. Nie zaniedbuj (tego) w tobie daru, który został dany ci przez prorokowanie z nałożeniem rąk starszyzny.
ταῦτα μελέτα, ἐν τούτοις ἴσθι, ἵνα σου ἡ προκοπὴ φανερὰ ᾖ πᾶσιν. Hæc meditare, in his esto: ut profectus tuus manifestus sit omnibus. (O) to troszcz się. w tych bądź, aby twój postęp widoczny byłby wszystkim.
ἔπεχε σεαυτῷ καὶ τῇ διδασκαλίᾳ, ἐπίμενε αὐτοῖς· τοῦτο γὰρ ποιῶν καὶ σεαυτὸν σώσεις καὶ τοὺς ἀκούοντάς σου. Attende tibi, et doctrinæ: insta in illis. Hoc enim faciens, et teipsum salvum facies, et eos qui te audiunt. Zwracaj się ku tobie samemu i (ku) nauce: utrzymuj się w tych, to bowiem czyniąc i ciebie samego zbawisz i słuchających cię.
5
Postępowanie wobec innych wierzących
Πρεσβυτέρῳ μὴ ἐπιπλήξῃς ἀλλὰ παρακάλει ὡς πατέρα, νεωτέρους ὡς ἀδελφούς, Seniorem ne increpaveris, sed obsecra ut patrem: juvenes, ut fratres: Starszemu nie przyganiaj, ale zachęcaj jak ojca, młodszych jak braci,
πρεσβυτέρας ὡς μητέρας, νεωτέρας ὡς ἀδελφὰς ἐν πάσῃ ἁγνείᾳ. anus, ut matres: juvenculas, ut sorores in omni castitate: starsze jak matki, młodsze jak siostry w całej nieskalaności.
Χήρας τίμα τὰς ὄντως χήρας. viduas honora, quæ vere viduæ sunt. Wdowom okazuj szacunek, (tym) istotnie wdowom*.
* Chodzi o instytucję wdów, zajmujących się w gminach pracą charytatywną.
εἰ δέ τις χήρα τέκνα ἢ ἔκγονα ἔχει, μανθανέτωσαν πρῶτον τὸν ἴδιον οἶκον εὐσεβεῖν καὶ ἀμοιβὰς ἀποδιδόναι τοῖς προγόνοις· τοῦτο γάρ ἐστιν ἀπόδεκτον ἐνώπιον τοῦ θεοῦ. Si qua autem vidua filios, aut nepotes habet: discat primum domum suam regere, et mutuam vicem reddere parentibus: hoc enim acceptum est coram Deo. Jeśli zaś jakaś wdowa dzieci lub potomków ma, niech uczą się najpierw swój dom nabożnie czcić i wzajemność oddawać przodkom, to bowiem jest możliwe do przyjęcia przed Bogiem.
Następuje kilka bardzo szczegółowych wskazań. Widać z tego, jak bardzo leżą Pawłowi na sercu sprawy Kościoła efeskiego i jak bardzo chciałby ułatwić Tymoteuszowi trudną sztukę duszpasterzowania. Poucza go dokładnie o sposobie traktowania poszczególnych kategorii ludzi, o prawach właściwych każdemu okresowi w życiu człowieka, o tym, jak te prawa winny być respektowane, jakie powinno być duszpasterstwo mężczyzn, a jakie kobiet, ludzi starszych, dzieci i młodzieży, żonatych i wolnych jeszcze albo już owdowiałych. Otóż gdy chodzi o mężczyzn starszych, utrudzonych życiem i pracą - to nie powinno się ich nigdy strofować, lecz upominać i prosić z całym szacunkiem, jak własnego ojca. Młodym nie należy okazywać w pouczeniu swojej przewagi duchowej i władzy, lecz traktować ich na równi, jak braci. Analogiczną postawę należy zachować wobec kobiet: starsze traktować jak matki, młodsze - jak siostry, z zachowaniem tych samych zasad czystości moralnej. Wtedy dopiero cała społeczność chrześcijańska będzie przedstawiać obraz prawdziwej rodziny.
ἡ δὲ ὄντως χήρα καὶ μεμονωμένη ἤλπικεν ἐπὶ θεὸν καὶ προσμένει ταῖς δεήσεσιν καὶ ταῖς προσευχαῖς νυκτὸς καὶ ἡμέρας, Quæ autem vere vidua est, et desolata, speret in Deum, et instet obsecrationibus, et orationibus nocte ac die. Zaś istotnie wdowa i osamotniona położyła nadzieję w Bogu i pozostaje przy błaganiach i modlitwach nocą i dniem;
ἡ δὲ σπαταλῶσα ζῶσα τέθνηκεν. Nam quæ in deliciis est, vivens mortua est. (ta) zaś szukając rozkoszy żyjąca umarła.
καὶ ταῦτα παράγγελλε, ἵνα ἀνεπίλημπτοι ὦσιν. Et hoc præcipe, ut irreprehensibiles sint. I to nakazuj, aby nienaganne byłyby.
εἰ δέ τις τῶν ἰδίων καὶ μάλιστα οἰκείων οὐ προνοεῖ, τὴν πίστιν ἤρνηται καὶ ἔστιν ἀπίστου χείρων. Si quis autem suorum, et maxime domesticorum, curam non habet, fidem negavit, et est infideli deterior. Jeśli zaś ktoś (o) swoje i najbardziej domowe nie troszczy się, wiarę odrzucił i jest (od) niewierzącego gorszy.
Χήρα καταλεγέσθω μὴ ἔλαττον ἐτῶν ἑξήκοντα γεγονυῖα, ἑνὸς ἀνδρὸς γυνή, Vidua eligatur non minus sexaginta annorum, quæ fuerit unius viri uxor, Wdowa* niech zostanie zaangażowana nie mniej (niż) lat sześćdziesiąt (która się stała), jednego męża kobieta,
* Zob. 5.3* .
ἐν ἔργοις καλοῖς μαρτυρουμένη, εἰ ἐτεκνοτρόφησεν, εἰ ἐξενοδόχησεν, εἰ ἁγίων πόδας ἔνιψεν, εἰ θλιβομένοις ἐπήρκεσεν, εἰ παντὶ ἔργῳ ἀγαθῷ ἐπηκολούθησεν. in operibus bonis testimonium habens, si filios educavit, si hospitio recepit, si sanctorum pedes lavit, si tribulationem patientibus subministravit, si omne opus bonum subsecuta est. w pracach pięknych* poświadczana: czy wychowała dzieci, czy okazała gościnność**, czy świętych*** nogi obmyła, czy trapionych wsparła, czy każdą pracą dobrą zajęła się.
* "w pracach pięknych" - możliwy przekład: "pracami pięknymi".
** Przekład niezbyt ścisły. Wyraz oryginalny oznacza gościnność względem obcych.
*** O chrześcijanach.
νεωτέρας δὲ χήρας παραιτοῦ· ὅταν γὰρ καταστρηνιάσωσιν τοῦ Χριστοῦ, γαμεῖν θέλουσιν Adolescentiores autem viduas devita: cum enim luxuriatæ fuerint in Christo, nubere volunt: Młodsze zaś wdowy odsuwaj*; kiedy bowiem zlekceważą Pomazańca, zaślubiać się chcą,
* Możliwy przekład: unikaj.
ἔχουσαι κρίμα ὅτι τὴν πρώτην πίστιν ἠθέτησαν· habentes damnationem, quia primam fidem irritam fecerunt; mające sąd, bo pierwszą wiarę odrzuciły;
ἅμα δὲ καὶ ἀργαὶ μανθάνουσιν περιερχόμεναι τὰς οἰκίας, οὐ μόνον δὲ ἀργαὶ ἀλλὰ καὶ φλύαροι καὶ περίεργοι, λαλοῦσαι τὰ μὴ δέοντα. simul autem et otiosæ discunt circuire domos: non solum otiosæ, sed et verbosæ, et curiosæ, loquentes quæ non oportet. równocześnie zaś i bezczynne uczą się*, obchodząc wkoło domy, nie jedynie zaś bezczynne, ale i plotkarskie, i wścibskie, mówiące (to), (co) nie potrzebne.
* "bezczynne uczą się" - wyrażenie predykatywne, w którym przymiotnik określa czynność oznaczoną przez czasownik. Składniej: "uczą się bezczynności".
βούλομαι οὖν νεωτέρας γαμεῖν, τεκνογονεῖν, οἰκοδεσποτεῖν, μηδεμίαν ἀφορμὴν διδόναι τῷ ἀντικειμένῳ λοιδορίας χάριν· Volo ergo juniores nubere, filios procreare, matresfamilias esse, nullam occasionem dare adversario maledicti gratia. Postanawiam więc, (by) młodsze zaślubiać się, rodzić dzieci, władać domem, żadną okazję dawać* będącemu przeciwnym znieważania gwoli;
* Składniej: "by młodsze zaślubiały się, rodziły dzieci, władały domem, żadnej okazji nie dawały".
ἤδη γάρ τινες ἐξετράπησαν ὀπίσω τοῦ Σατανᾶ. Jam enim quædam conversæ sunt retro Satanam. już bowiem niektóre odwróciły się za szatanem.
εἴ τις πιστὴ ἔχει χήρας, ἐπαρκείτω αὐταῖς καὶ μὴ βαρείσθω ἡ ἐκκλησία, ἵνα ταῖς ὄντως χήραις ἐπαρκέσῃ. Si quis fidelis habet viduas, subministret illis, et non gravetur ecclesia: ut iis quæ vere viduæ sunt, sufficiat. Jeśli jakaś wierna* ma wdowy, niech wspiera je, i nie niech zostanie obciążana (społeczność) wywołanych, aby (te) istotnie wdowy wsparłaby.
* Inne lekcje: "wierny"; "wierny lub wierna"; "wierne ma wdowy".
Szacunek dla przywódców kościoła
Οἱ καλῶς προεστῶτες πρεσβύτεροι διπλῆς τιμῆς ἀξιούσθωσαν, μάλιστα οἱ κοπιῶντες ἐν λόγῳ καὶ διδασκαλίᾳ. Qui bene præsunt presbyteri, duplici honore digni habeantur: maxime qui laborant in verbo et doctrina. Pięknie (którzy stanęli na czele) starsi* podwójnego szacunku** niech zostaną uznani za godnych, najbardziej (ci) trudzący się w słowie i nauce;
* Ten wyraz grecki przybrał potem znaczenie "prezbiterzy", "kapłani", w przeciwieństwie do "biskupi".
** Oryginał grecki dopuszcza dwa rozumienia tego wyrazu: 1. zapłata, wynagrodzenie materialne; 2. szacunek w sensie poważania, czci. Treść wiersza 18 sugeruje wybór pierwszego rozumienia.
λέγει γὰρ ἡ γραφή, Βοῦν ἀλοῶντα οὐ φιμώσεις, καί, Ἄξιος ὁ ἐργάτης τοῦ μισθοῦ αὐτοῦ. Dicit enim Scriptura: Non alligabis os bovi trituranti. Et: Dignus est operarius mercede sua. mówi bowiem Pismo: "Wolowi młócącemu nie nałożysz kagańca"; i: "Godny pracownik zapłaty jego".
κατὰ πρεσβυτέρου κατηγορίαν μὴ παραδέχου, ἐκτὸς εἰ μὴ ἐπὶ δύο ἢ τριῶν μαρτύρων. Adversus presbyterum accusationem noli recipere, nisi sub duobus aut tribus testibus. Przeciw starszemu* oskarżenia nie przyjmuj, chyba że z powodu dwóch lub trzech świadków.
* W późniejszym sensie: "prezbiterowi".
τοὺς ἁμαρτάνοντας ἐνώπιον πάντων ἔλεγχε, ἵνα καὶ οἱ λοιποὶ φόβον ἔχωσιν. Peccantes coram omnibus argue: ut et ceteri timorem habeant. Grzeszących przed wszystkimi zawstydzaj, aby i pozostali bojaźń mieliby.
Διαμαρτύρομαι ἐνώπιον τοῦ θεοῦ καὶ Χριστοῦ Ἰησοῦ καὶ τῶν ἐκλεκτῶν ἀγγέλων, ἵνα ταῦτα φυλάξῃς χωρὶς προκρίματος, μηδὲν ποιῶν κατὰ πρόσκλισιν. Testor coram Deo et Christo Jesu, et electis angelis, ut hæc custodias sine præjudicio, nihil faciens in alteram partem declinando. Zaświadczam przed Bogiem, i Pomazańcem Jezusem, i wybranymi zwiastunami, aby tych* ustrzegłbyś bez uprzedzenia**, nic (nie) czyniąc według faworyzowania.
* Z domyślnym: nakazów.
** Sens: bez jakichś uprzedzeń do kogokolwiek. Lub może: niezależnie od wcześniejszych ustaleń.
Χεῖρας ταχέως μηδενὶ ἐπιτίθει μηδὲ κοινώνει ἁμαρτίαις ἀλλοτρίαις· σεαυτὸν ἁγνὸν τήρει. Manus cito nemini imposueris, neque communicaveris peccatis alienis. Teipsum castum custodi. Rąk szybko (na) nikogo (nie) nakładaj, i nie bądź wspólnikiem grzechów cudzych; ciebie samego nieskalanym strzeż.
Μηκέτι ὑδροπότει, ἀλλὰ οἴνῳ ὀλίγῳ χρῶ διὰ τὸν στόμαχον καὶ τὰς πυκνάς σου ἀσθενείας. Noli adhuc aquam bibere, sed modico vino utere propter stomachum tuum, et frequentes tuas infirmitates. Już nie pijaj wody, ale wina małego* używaj z powodu żołądka i (tych) częstych twych bezsił.
* Sens: w małej ilości.
Τινῶν ἀνθρώπων αἱ ἁμαρτίαι πρόδηλοί εἰσιν προάγουσαι εἰς κρίσιν, τισὶν δὲ καὶ ἐπακολουθοῦσιν· Quorumdam hominum peccata manifesta sunt, præcedentia ad judicium: quosdam autem et subsequuntur. Niektórych ludzi grzechy zawczasu jawne są, prowadzące zawczasu do osądzenia, (za) niektórymi zaś i z tyłu idą;
ὡσαύτως καὶ τὰ ἔργα τὰ καλὰ πρόδηλα, καὶ τὰ ἄλλως ἔχοντα κρυβῆναι οὐ δύνανται. Similiter et facta bona, manifesta sunt: et quæ aliter se habent, abscondi non possunt. tak samo i dzieła piękne zawczasu jawnymi, i (te) inaczej mające się ukryć się nie mogą.
6
Rady dla niewolników
Ὅσοι εἰσὶν ὑπὸ ζυγὸν δοῦλοι, τοὺς ἰδίους δεσπότας πάσης τιμῆς ἀξίους ἡγείσθωσαν, ἵνα μὴ τὸ ὄνομα τοῦ θεοῦ καὶ ἡ διδασκαλία βλασφημῆται. Quicumque sunt sub jugo servi, dominos suos omni honore dignos arbitrentur, ne nomen Domini et doctrina blasphemetur. Jacy są pod jarzmem niewolnikami, swoich panów całego szacunku godnymi niech uznają, aby nie (o) imieniu Boga i (o) nauce krzywdząco zostałoby mówione*.
* Sens: by nie bluźniono imieniu Boga i nauce.
οἱ δὲ πιστοὺς ἔχοντες δεσπότας μὴ καταφρονείτωσαν, ὅτι ἀδελφοί εἰσιν, ἀλλὰ μᾶλλον δουλευέτωσαν, ὅτι πιστοί εἰσιν καὶ ἀγαπητοὶ οἱ τῆς εὐεργεσίας ἀντιλαμβανόμενοι. Ταῦτα δίδασκε καὶ παρακάλει. Qui autem fideles habent dominos, non contemnant, quia fratres sunt: sed magis serviant, quia fideles sunt et dilecti, qui beneficii participes sunt. Hæc doce, et exhortare. Zaś wiernych* mający panów nie niech lekceważą, że braćmi** są; ale bardziej niech służą, bo godnymi wiary są i umiłowanymi (ci) dobrodziejstwu pomagający. Tego nauczaj i zachęcaj.
* Sens: wierzących.
** O współwyznawcach.
Miłość do pieniędzy
εἴ τις ἑτεροδιδασκαλεῖ καὶ μὴ προσέρχεται ὑγιαίνουσιν λόγοις τοῖς τοῦ κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ καὶ τῇ κατ᾽ εὐσέβειαν διδασκαλίᾳ, Si quis aliter docet, et non acquiescit sanis sermonibus Domini nostri Jesu Christi, et ei, quæ secundum pietatem est, doctrinæ: Jeśli ktoś inaczej naucza i nie podchodzi do będących zdrowymi słów, (tych) Pana naszego Jezusa Pomazańca i (do tej) według nabożności nauki.
τετύφωται, μηδὲν ἐπιστάμενος, ἀλλὰ νοσῶν περὶ ζητήσεις καὶ λογομαχίας, ἐξ ὧν γίνεται φθόνος ἔρις βλασφημίαι, ὑπόνοιαι πονηραί, superbus est, nihil sciens, sed languens circa quæstiones, et pugnas verborum: ex quibus oriuntur invidiæ, contentiones, blasphemiæ, suspiciones malæ, poddał się próżności, nic wiedzący, ale chorujący co do poszukiwań i walk o słowa, z których staje się zawiść. spór, krzywdzące mówienia*, domyślania się niegodziwe,
* Możliwe: "bluźnierstwa".
διαπαρατριβαὶ διεφθαρμένων ἀνθρώπων τὸν νοῦν καὶ ἀπεστερημένων τῆς ἀληθείας, νομιζόντων πορισμὸν εἶναι τὴν εὐσέβειαν. conflictationes hominum mente corruptorum, et qui veritate privati sunt, existimantium quæstum esse pietatem. ciągłe utarczki (tych którzy zrujnowali sobie) ludzi myśl* i (którzy pozbawili siebie) prawdy, (którzy sądzą), (że) zarobkowaniem być nabożność**.
* "tych. którzy zrujnowali sobie ludzi myśl" - składniej: "tych ludzi, którzy zrujnowali sobie myśl".
** Składniej: "że zarobkowaniem jest nabożność". Inna lekcja zamiast "nabożność": "nabożność; odstępuj od takich".
Obok wdów i sierot na szczególną troskę, z racji ich położenia społecznego, zasługiwali niewolnicy. Z pewnością nie brakło ich także w gminie efeskiej i dlatego ich również obejmuje Paweł swoją apostolską miłością. Doskonale zdaje sobie sprawę z sytuacji, w jakiej żyją, skoro mówi o nich, że „są pod jarzmem; . Jeżeli zaś znajdują się w niewoli u ludzi niewierzących, ich los jest jeszcze trudniejszy do zniesienia. Z pewnością ma na względzie cele apostolsko-misyjne, gdy zobowiązuje niewolników do uległości i okazywania szacunku nawet - lub właśnie - takim panom. Nie ulegało bowiem wątpliwości, że wartość chrześcijaństwa oceniali poganie według życia jego wyznawców. Styl owego życia musiał zaniepokoić nawet tych ludzi, którzy nic nie słyszeli o Chrystusie. , Zresztą w grę wchodził z pewnością zwykły rozsądek: w owych czasach nie można było zdobyć sobie wolności przemocą, uległością zaś udawało się niekiedy podbić w niewolę dla Chrystusa także człowieka wolnego, właściciela niewolnika.
ἔστιν δὲ πορισμὸς μέγας ἡ εὐσέβεια μετὰ αὐταρκείας· Est autem quæstus magnus pietas cum sufficentia. Jest zaś zarobkowaniem wielkim nabożność z samowystarczalnością;
οὐδὲν γὰρ εἰσηνέγκαμεν εἰς τὸν κόσμον, ὅτι οὐδὲ ἐξενεγκεῖν τι δυνάμεθα· Nihil enim intulimus in hunc mundum: haud dubium quod nec auferre quid possumus. nic (nie) bowiem wnieśliśmy na świat, tak że* ani wynieść coś możemy;
* Wybrane tu znaczenie jest nietypowe dla oryginalnego spójnika greckiego. Normalnie znaczy on "że, rzadziej "bo". Inne lekcje zamiast "tak że": "i"; "ale"; "jawne że"; "prawdziwe że"; bez: "tak że".
ἔχοντες δὲ διατροφὰς καὶ σκεπάσματα, τούτοις ἀρκεσθησόμεθα. Habentes autem alimenta, et quibus tegamur, his contenti simus. mając zaś wyżywienia i okrycia, tymi wystarczymy sobie.
οἱ δὲ βουλόμενοι πλουτεῖν ἐμπίπτουσιν εἰς πειρασμὸν καὶ παγίδα καὶ ἐπιθυμίας πολλὰς ἀνοήτους καὶ βλαβεράς, αἵτινες βυθίζουσιν τοὺς ἀνθρώπους εἰς ὄλεθρον καὶ ἀπώλειαν. Nam qui volunt divites fieri, incidunt in tentationem, et in laqueum diaboli, et desideria multa inutilia, et nociva, quæ mergunt homines in interitum et perditionem. Zaś postanawiający wzbogacać się wpadają w doświadczanie*, i pułapkę, i pożądania liczne bezmyślne i szkodliwe, które zagłębiają ludzi w zagładę i zgubę;
* Wyraz ten występuje w "Ojcze nasz" jako "pokuszenie".
ῥίζα γὰρ πάντων τῶν κακῶν ἐστιν ἡ φιλαργυρία, ἧς τινες ὀρεγόμενοι ἀπεπλανήθησαν ἀπὸ τῆς πίστεως καὶ ἑαυτοὺς περιέπειραν ὀδύναις πολλαῖς. Radix enim omnium malorum est cupiditas: quam quidam appetentes erraverunt a fide, et inseruerunt se doloribus malis. korzeniem bowiem wszystkich (rodzajów) zła jest kochanie pieniędzy. (po) które* niektórzy sięgając, pozwolili się odwieść z daleka od wiary i siebie samych nadziali na boleści liczne**.
* Według gramatyki "które" odnosi się tu do "kochanie pieniędzy".
** "nadziali na boleści liczne" - metafora militarna. W języku żołnierskim słowo "nadziać" oznacza nadzianie kogoś np. na oszczep, przeszycie go oszczepem.
Zachęta dla Tymoteusza
Σὺ δέ, ὦ ἄνθρωπε θεοῦ, ταῦτα φεῦγε· δίωκε δὲ δικαιοσύνην εὐσέβειαν πίστιν, ἀγάπην ὑπομονὴν πραϋπαθίαν. Tu autem, o homo Dei, hæc fuge: sectare vero justitiam, pietatem, fidem, caritatem, patientiam, mansuetudinem. Ty zaś, o człowieku Boga, (przed) tymi* uciekaj; ścigaj zaś sprawiedliwość, nabożność. wiarę, miłość, wytrwałość, łagodne usposobienie.
* Z domyślnym: rzeczami, błędami.
ἀγωνίζου τὸν καλὸν ἀγῶνα τῆς πίστεως, ἐπιλαβοῦ τῆς αἰωνίου ζωῆς, εἰς ἣν ἐκλήθης καὶ ὡμολόγησας τὴν καλὴν ὁμολογίαν ἐνώπιον πολλῶν μαρτύρων. Certa bonum certamen fidei, apprehende vitam æternam, in qua vocatus es, et confessus bonam confessionem coram multis testibus. Walcz piękną walkę* wiary, chwyć się wiecznego życia, do którego zostałeś powołany i przyznałeś piękne przyznanie** przed licznymi świadkami.
* "walcz piękną walkę" - figura etymologica.
** "przyznałeś piękne przyznanie" - figura etymologica.
παραγγέλλω σοι ἐνώπιον τοῦ θεοῦ τοῦ ζῳογονοῦντος τὰ πάντα καὶ Χριστοῦ Ἰησοῦ τοῦ μαρτυρήσαντος ἐπὶ Ποντίου Πιλάτου τὴν καλὴν ὁμολογίαν, Præcipio tibi coram Deo, qui vivificat omnia, et Christo Jesu, qui testimonium reddidit sub Pontio Pilato, bonam confessionem, Nakazuję [ci] przed Bogiem rodzącym (jako) żywe istoty wszystkie i Pomazańcem Jezusem, (który zaświadczył) przed Poncjuszem Piłatem piękne przyznanie*,
* "zaświadczył (…) przyznanie" - rodzaj niepełnego figura etymologica.
τηρῆσαί σε τὴν ἐντολὴν ἄσπιλον ἀνεπίλημπτον μέχρι τῆς ἐπιφανείας τοῦ κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ, ut serves mandatum sine macula, irreprehensibile usque in adventum Domini nostri Jesu Christi, (by) ustrzec ty* (to) przykazanie** (jako) niesplamione, nienaganne aż do pokazania się Pana naszego, Jezusa Pomazańca,
* Składniej: "byś ustrzegł".
** W tym przypadku wyraz ten może oznaczać całą Ewangelię.
ἣν καιροῖς ἰδίοις δείξει ὁ μακάριος καὶ μόνος δυνάστης, ὁ βασιλεὺς τῶν βασιλευόντων καὶ κύριος τῶν κυριευόντων, quem suis temporibus ostendet beatus et solus potens, Rex regum, et Dominus dominantium: które* (w) stosownych porach swoich pokaże szczęśliwy i jedyny Możny, Król królujących i Pan panujących,
* Według zasad składni zaimek ten odnosi się do "pokazania się" i tak to chyba należy rozumieć. W tym wypadku będzie to kolejne figura etymologica (zob. w. 12): pokazanie się pokaże. Według rodzaju gramatycznego zaimek ten można też odnieść do "przykazanie". Jest to jednak mało prawdopodobne. Zaimek "które" oraz rzeczowniki "pokazanie się" i "przykazanie" są w oryginale greckim rodzaju żeńskiego.
ὁ μόνος ἔχων ἀθανασίαν, φῶς οἰκῶν ἀπρόσιτον, ὃν εἶδεν οὐδεὶς ἀνθρώπων οὐδὲ ἰδεῖν δύναται· ᾧ τιμὴ καὶ κράτος αἰώνιον, ἀμήν. qui solus habet immortalitatem, et lucem inhabitat inaccessibilem: quem nullus hominum vidit, sed nec videre potest: cui honor, et imperium sempiternum. Amen. (Ten) jedyny mający nieśmiertelność, światło zamieszkujący niedostępne, którego (nie) zobaczył żaden (z) ludzi ani zobaczyć (nie) może; któremu szacunek i siła wieczna. Amen.
Τοῖς πλουσίοις ἐν τῷ νῦν αἰῶνι παράγγελλε μὴ ὑψηλοφρονεῖν μηδὲ ἠλπικέναι ἐπὶ πλούτου ἀδηλότητι ἀλλ᾽ ἐπὶ θεῷ τῷ παρέχοντι ἡμῖν πάντα πλουσίως εἰς ἀπόλαυσιν, Divitibus hujus sæculi præcipe non sublime sapere, neque sperare in incerto divitiarum, sed in Deo vivo (qui præstat nobis omnia abunde ad fruendum) Bogatym w (tym) teraz wieku nakazuj, aby nie wysoko myśleć i nie oprzeć nadziei na bogactwa niejasności*, ale na Bogu, podającemu nam wszystko bogato ku wykorzystaniu,
* Sens: niepewności.
ἀγαθοεργεῖν, πλουτεῖν ἐν ἔργοις καλοῖς, εὐμεταδότους εἶναι, κοινωνικούς, bene agere, divites fieri in bonis operibus, facile tribuere, communicare, dobrze działać, wzbogacać się w czynach pięknych*, chętnie dzielącymi się być, skorymi do czynienia wspólnym,
* "w czynach pięknych" - możliwe: "czynami pięknymi".
ἀποθησαυρίζοντας ἑαυτοῖς θεμέλιον καλὸν εἰς τὸ μέλλον, ἵνα ἐπιλάβωνται τῆς ὄντως ζωῆς. thesaurizare sibi fundamentum bonum in futurum, ut apprehendant veram vitam. odkładającymi sobie samym fundament piękny na (to) mające nastąpić*, aby chwyciliby się (tego) istotnie** życia.
* Sens: przyszłe.
** Inne lekcje: "wiecznego"; "istotnie wiecznego".
Ὦ Τιμόθεε, τὴν παραθήκην φύλαξον ἐκτρεπόμενος τὰς βεβήλους κενοφωνίας καὶ ἀντιθέσεις τῆς ψευδωνύμου γνώσεως, O Timothee, depositum custodi, devitans profanas vocum novitates, et oppositiones falsi nominis scientiæ, O Tymoteuszu, (tego) depozytu ustrzeż, odwracając się (od) profanujących pustych mów i przeciwstawieństw mającego kłamliwe imię poznania,
ἥν τινες ἐπαγγελλόμενοι περὶ τὴν πίστιν ἠστόχησαν. Ἡ χάρις μεθ᾽ ὑμῶν. quam quidam promittentes, circa fidem exciderunt. Gratia tecum. Amen. które niektórzy obwieszczając co do wiary chybili. Łaska z wami*.
* Inne lekcje zamiast "łaska z wami": "łaska z tobą"; "łaska z wami. Amen."; "łaska z tobą. Amen."; bez "łaska z wami".